ΜΕΤΑΝAΣΤΡΙΕΣ

ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Σύνταξη: Μαρία Μπολοντζάκη
]
TO EΡΓΟ ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΥΛΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΚΠ EQUAL ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟ∆ΟΤΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
 ΜΕΤΑΝAΣΤΡΙΕΣ
ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Σύνταξη: Μαρία Μπολοντζάκη
]
ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΟ ΩΣ ΕΙ∆ΙΚΩΣ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΚΟ

TO EΡΓΟ ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΥΛΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΚΠ EQUAL ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟ∆ΟΤΕΙΤΑΙ

ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
 [ ]
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
σελ. 05 A. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
σελ. 09 B. Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ: ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
σελ. 13 Γ. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ: ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΚΑΙ Η ΕΠΙ∆ΡΑΣΗ ΤΟΥΣ
ΣΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΩΝ
1. Καθεστώς επί Μακρίν ∆ιαµένοντος
∆ικαιούχοι
Προϋποθέσεις και διαδικασία απόκτησης της ιδιότητας του επί µακρόν διαµένοντος
∆ιασφάλιση του καθεστώτος του επί µακρόν διαµένοντος
∆ικαιώµατα και υποχρεώσεις του επί µακρόν διαµένοντος

2. Οικογενειακή Επανένωση
∆ικαιούχοι
Προϋποθέσεις και διαδικασία για την οικογενειακή επανένωση
∆ιασφάλιση του δικαιώµατος στην οικογενειακή επανένωση
∆ικαιώµατα των µελών της οικογένειας υπηκόου τρίτης χώρας

3. Προστασία από τη ∆ιακριτική Μεταχείριση

Πεδίο εφαρµογής
Προστασία ενάντια στις διακρίσεις
Φορείς προώθησης της αρχής της ίσης µεταχείρισης

4. Απόκτηση της Ελληνικής Ιθαγένειας

Προϋποθέσεις πολιτογράφησης
∆ιαδικασία πολιτογράφησης
Απώλεια και ανάκτηση της ελληνικής ιθαγένειας

σελ. 49 ∆. ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ
σελ. 55 Ε. ΤΟ TRAFFICKING ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
σελ. 61 ΣΤ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
σελ. 65 Η. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ – ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΜΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ
A.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ

[ ]
[ M E T A Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ & Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ε Σ Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α ∆ Α
]

Η
Ελλάδα από χώρα αποστολής µεταναστών στο παρελθόν, έγινε από τις αρχές
της δεκαετίας 1990, χώρα υποδοχής. Πρόσφατα κλήθηκε να αντιµετωπίσει ένα
πρόβληµα που άλλες Ευρωπαϊκές χώρες αντιµετώπισαν πολύ πιο πριν. Οι χώρες
του «πλούσιου Βορρά» της Ευρώπης - Γερµανία, Βρετανία, Ολλανδία, Βέλγιο, Γαλλία -
απέκτησαν µετά τον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο - ειδικά στις δεκαετίες 1960-1970 - αξιο-
σηµείωτες µεταναστευτικές µειονότητες, που έφταναν µέχρι και το 10% του εθνικού
πληθυσµού τους.
Το ρεύµα της µετανάστευσης στην Ελλάδα, συνδέεται κυρίως µε την καθεστωτική
αλλαγή στην Ανατολική Ευρώπη, αν και υπάρχουν και µεταναστευτικές µειονότητες
που προέρχονται από την Αφρική και την Ασία. Οι µετανάστες αναζητούν µέσω της
εργασίας µια καλύτερη ζωή από αυτή που τους προσφέρει η πατρίδα τους. Βασικό
στοιχείο που χαρακτηρίζει το σύγχρονο µεταναστευτικό φαινόµενο, είναι το γεγονός
ότι η µετανάστευση δεν έχει τον οργανωµένο χαρακτήρα που είχε σε παλαιότερες
εποχές και η αύξηση του αριθµού των µεταναστών οφείλεται κατά κύριο λόγο στην

είσοδο στη χώρα µας µε όχι “κανονικό” τρόπο. Παράλληλα ο αριθµός µεταναστών αυ-
ξάνεται, ενώ αυξάνεται και ο αριθµός των προσφύγουν που αναζητούν πολιτικό άσυλο.
Η Ελλάδα γίνεται πόλος έλξης οικονοµικών µεταναστών και προσφύγων εκ του γε-
γονότος ότι αποτελεί γεωγραφικό κοµβικό σηµείο και προσελκύει τόσο από την Ευ-
ρώπη όσο και από άλλες Μεσογειακές χώρες, καθώς και από χώρες της Ασίας και
της Αφρικής. Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο ως προς
την επιλογή της είτε ως χώρα τελικού προορισµού, είτε ως ενδιάµεσου -¨διαβατική¨-
από τους µετανάστες. Η µορφολογία των Ελληνικών συνόρων και η δυσκολία φύλα-
ξής τους, διευκολύνει την είσοδο αλλοδαπών. Η εγγύτητά της µε χώρες των Βαλκα-
νίων και της Ανατολικής Ευρώπης που γνώρισαν κοινωνικοπολιτικές αναταραχές, αλλά
και µε αναπτυσσόµενες χώρες της Βόρειας Αφρικής, της Ανατολικής Μεσογείου για

6
[ M E T A Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ & Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ε Σ Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α ∆ Α
]
τον πληθυσµό των οποίων αποτελεί την πρώτη τουλάχιστον πύλη για την Ευρωπαϊκή
Ένωση και το ∆υτικό Κόσµο.
Έτσι οι παλαιότερες ισχυρές πεποιθήσεις στην Ελληνική κοινωνία, για οµοιογενές
εθνικό κράτος, προϊόντος του χρόνου, αδυνατίζουν. Συνειδητοποιείται το γεγονός της
συνύπαρξης µε τους αλλοδαπούς. Σιγά-σιγά πρυτανεύουν οι σκέψεις για ενσωµάτωση,
κάτι που συνεπάγεται διευθέτηση των εργασιακών, στεγαστικών, εκπαιδευτικών, και
πολιτιστικών αναγκών των µεταναστών».
Στην συντριπτική τους πλειοψηφία, οι οικονοµικοί µετανάστες εγκαταλείπουν τις
πατρίδες τους µε αποκλειστικό σκοπό την εργασία, σε αντίθεση µε τους πρόσφυγες οι
οποίοι αναγκάζονται να ξενιτευτούν και για διαφορετικούς από την εργασία λόγους. Η ερ-
γασία είναι το µοναδικό κίνητρο και η φτώχεια η βασική αιτία της µετακίνησης των µε-
ταναστών προς την χώρα µας. Η κοινωνικοοικονοµική εξαθλίωση,
είναι ο πιο σηµαντικός λόγος µετανάστευσης, σε συνδυασµό µε
την µεγάλη ανεργία στις χώρες προέλευσης.
Όσο στον σύγχρονο κόσµο µεγαλώνουν οι κοινωνικοοικο-
νοµικές ανισότητες µεταξύ των χωρών, εντείνονται οι δηµο-
γραφικές πιέσεις και οι πολιτικοί θεσµοί γίνονται ασταθείς και
καταπιεστικοί, όσο εξαπολύονται πόλεµοι και υπάρχουν συγ-
κρούσεις, τόσο οι πληττόµενοι πληθυσµοί τους, θα επιδιώκουν
καλύτερο µέλλον σε άλλη χώρα, προσδοκώντας την εύρεση
εργασίας και τη βελτίωση του βιοτικού τους επιπέδου αν όχι
την επιβίωσή τους.
Οι µετανάστες προσφέρουν χαµηλά αµειβόµενη ανειδί-
κευτη εργασία, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα σε µικροµεσαίες
επιχειρήσεις κυρίως να αντιµετωπίσουν τον αυξανόµενο αντα-
γωνισµό συµπιέζοντας το κόστος τους. Η αποδυνάµωση της
κοινωνικής προστασίας, η ανάγκη για ευελιξία στις εργασιακές
σχέσεις και οι αναδιάρθρωση της οικονοµίας, συµβάλλουν στην
ένταση του φαινοµένου της απασχόλησης µεταναστών. Πα-
ράλληλα παρατηρείται µια στροφή των Ελλήνων στον επαγγελµατικό τους προσανα-
τολισµό µε την αναζήτηση θέσεων εργασίας υψηλότερης ποιότητας λόγω ανάπτυξης
του τοµέα των υπηρεσιών και της ανόδου του µορφωτικού και βιοτικού επιπέδου του
Ελληνικού λαού. Τα παραπάνω έχουν ως συνέπεια επαγγέλµατα που δεν πληρούν τις
κατάλληλες προϋποθέσεις, καθώς και όσα είναι εποχιακής φύσεως (γεωργία, τουρι-
σµός, κατασκευές) να καταλαµβάνονται συχνά από µετανάστες οι οποίοι λόγω της
οικονοµικής τους δυσπραγίας, καθίστανται ευέλικτο εργατικό δυναµικό.
Η κατάτµηση της αγοράς εργασίας σε «πρωτεύουσα» όπου κυριαρχεί η ειδίκευση,
η σταθερή απασχόληση και η υψηλή αµοιβή και η «δευτερεύουσα» µα τα εκ διαµέ-

7
[ M E T A Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ & Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ε Σ Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α ∆ Α
]
τρου αντίθετα χαρακτηριστικά, οδηγεί στην επίταση του φαινοµένου της παραοικο-
νοµίας, που αποτελεί έναν ιδιαίτερο πόλο έλξης µεταναστών, κυρίως ανειδίκευτων και
πρόθυµων να εργαστούν κάτω από εξαντλητικές συνθήκες, χωρίς ασφαλιστική κά-
λυψη και οπωσδήποτε µε χαµηλότερους µισθούς. Επιπλέον η εποχικότητα στους βα-
σικούς κλάδους της οικονοµίας της Ελλάδας, όπως η γεωργία, ο τουρισµός και η αλιεία
που είναι κλάδοι κυρίως εντάσεως εργασίας, έχουν την δυνατότητα απορρόφησης ερ-
γατικού δυναµικού σε ανειδίκευτους αλλά και «ευέλικτους» εργαζόµενους, οι οποίοι
αναζητούνται ανάµεσα στους µετανάστες.
Το παράνοµο καθεστώς αποκλείει τις οµάδες των µεταναστών από θεµελιώδη αν-
θρώπινα δικαιώµατα, ενώ παράλληλα τους καθιστά ευάλωτους στην εκµετάλλευση.
Παράλληλα, η παράνοµη απασχόληση που βεβαίως γίνεται µε µικρότερες των αµοιβών,
στερεί θέσεις εργασίας από ντόπιους εργαζοµένους σε ορισµένους κλάδους, όπως ο
κατασκευαστικός, όπου υπάρχει προσφορά εγχώριου εργατικού δυναµικού. Ως προς
τους εργοδότες το φτηνό εργατικό δυναµικό συγκρατεί µεν το κόστος, πλην όµως
ευνοεί τη λογική της εύκολης λύσης και του γρήγορου κέρδους.

8
B.
Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ.
ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ
ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

[ ]
9
[ Γ Ε Ν Ι Κ Α
Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Ι Α Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ε Υ Σ Η
Σ Τ Ο Ι Χ Ε Ι Α Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Ω Σ Κ Α Ι Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α ∆ Α ]

Η
παγκοσµιοποίηση των αγορών επέδρασε δραστικά και στο φαινόµενο της γυ-
ναικείας µετανάστευσης, µε αποτέλεσµα σήµερα, περισσότερο από κάθε άλλη
εποχή, οι γυναίκες να µεταναστεύουν προς αναζήτηση ενός καλύτερου µέλ-
λοντος για εκείνες και την οικογένεια τους.
Όλα τα στοιχεία συνηγορούν πλέον στο γεγονός ότι η γυναικεία µετανάστευση αυ-
ξάνεται µε ρυθµό µεγαλύτερο από εκείνον της ανδρικής. Σε αντίθεση µε το παρελθόν
και τις πατριαρχικές δοµές, στο πλαίσιο των οποίων οι γυναίκες ακολουθούσαν πει-
θήνια το µετανάστη σύζυγο τους στη χώρα υποδοχής της επιλογής του, σήµερα πα-
ρατηρείται το φαινόµενο των γυναικών ως αυτόνοµων οικονοµικών µεταναστών. Η
κινητικότητα στις γυναίκες έχει αυξηθεί σηµαντικά σε παγκόσµιο επίπεδο, ενώ υπάρ-
χουν πολλές χώρες, από τις οποίες οι γυναίκες µεταναστεύουν σε µεγαλύτερο αριθµό
συγκριτικά µε τους άνδρες από ότι µετακινούνται οι άντρες, όπως οι Φιλιππίνες, η
Βουλγαρία, και οι πρώην ανατολικές χώρες εν γένει. Αξίζει δε να σηµειωθεί, σε παγ-
κόσµιο επίπεδο οι γυναίκες µετανάστριες έχουν φτάσει να είναι περίπου στον ίδιο
αριθµό που είναι και οι άντρες µετανάστες. Υπάρχουν µάλιστα χώρες, οι οποίες καλ-
λιεργούν τη µετανάστευση, ώστε να έχουν έσοδα από τα εµβάσµατα τους και µάλι-
στα εκπαιδεύουν για το σκοπό αυτό τις γυναίκες (βλ. π.χ. τις Φιλιππίνες).
Στην Ελλάδα µεταξύ των φύλλων των µεταναστών δεν υπάρχει αναλογία σταθερή.
Σηµαντική είναι η υπεροχή στο σύνολο των ανδρών, έναντι των γυναικών οι οποίες
φτάνουν µόλις στο 26%. Μεταξύ των εθνοτήτων, παρουσιάζεται αξιοσηµείωτη ασυµ-
µετρία. Υπάρχουν εθνότητες όπου οι γυναίκες µετανάστριες υπερισχύουν των ανδρών.
Ενώ στο παρελθόν οι γυναίκες ακολουθούσαν τους άνδρες µεταγενέστερα στην µε-
τανάστευση, σήµερα εµφανίζεται ότι οι γυναίκες, δεν µεταναστεύουν πλέον µόνο ως
προστατευόµενα µέλη, αλλά είναι και οι ίδιες συχνά αυτόνοµες οικονοµικοί µετανά-
στες. Το φαινόµενο της θηλυκοποίησης της µετανάστευσης σχετίζεται κυρίως µε την
ελαστική εργασία που προσφέρουν στον τριτογενή τοµέα της οικονοµίας, στα νοικοκυ-
ριά και τις εταιρίες προσωπικών και άλλων υπηρεσιών. Μια νέα βιοµηχανία έχει δηµιουρ-
γηθεί που στηρίζεται συχνά στη µεταφορά και στην αποµόνωση του γυναικείου εργατικού
δυναµικού, το οποίο αποκόβει τόσο από τα οικογενειακά και κοινωνικά δίκτυα.
Ενδεικτικό στοιχείο πάντως για την αυτόνοµη γυναικεία µετανάστευση στην Ελ-
λάδα είναι η αριθµητική υπεροχή των γυναικών σε ορισµένες υπηκοότητες.
Πίνακας 3: Άνδρες - Γυναίκες κατά υπηκοότητα

Υπηκοότητα Αλβανία Βουλγαρία Ρουµανία Ουκρανία Γεωργία Πολωνία Πακιστάν

Άνδρες 82,60% 42,70% 69% 19,60% 37,10% 56,20% 99,50%

Γυναίκες 17,40% 57,30% 31% 80,40% 62,90% 43,80% 0,50%

10
[ Γ Ε Ν Ι Κ Α Σ
Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Ι Α Η Μ ΕΓ ΤΥ ΑΝ ΝΑ ΑΙ ΣΚ Τ ΕΕ ΙΥ ΑΣ Η Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ε Υ Σ Η
Τ Ο
Γ Ε Ν Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι ΧΙ ΕΧ Ι ΕΑ Ι ΑΠ Α ΠΓ ΑΚ Ο ]
Γ ΚΣ ΜΟ ΙΣ ΩΜΣ Ι ΩΚ ΣΑ Ι Κ ΣΑΤ Ι Η ΝΣ Τ Ε ΗΛ ΝΛ Α Ε∆ ΛΑ Λ Α ∆ Α

Παρατηρώντας εγγύτερα την προσπάθεια των γυναικών για κοινωνική ένταξη στις
κοινωνίες υποδοχής, βλέπουµε ότι στην προσπάθεια τους αυτή οι γυναίκες αντιµετω-
πίζουν δύο βασικές προκαταλήψεις σε βάρος τους. Η πρώτη αφορά το γεγονός ότι
είναι µετανάστριες και η δεύτερη το γεγονός ότι είναι γυναίκες. Οι δύο αυτές ιδιότη-
τες συνεπάγονται µία σειρά από εµπόδια που αντιστρατεύονται τον αγώνα τους για
οικονοµική εξέλιξη. Η παρούσα µελέτη επικεντρώνεται στις δυσκολίες που αντιµετω-
πίζουν οι γυναίκες µετανάστριες στις χώρες υποδοχής γενικά και στην Ελλάδα ειδι-
κότερα. Και αυτό γιατί η ιδιότητα της γυναίκας µετανάστριας συνεπάγεται γι’ αυτές όχι
µόνο τις δυσκολίες που αφορούν τους µετανάστες εν γένει στην προσπάθεια τους για
κοινωνική ένταξης, όπως π.χ. το νοµικό καθεστώς της εισόδου και εξόδου από τη
χώρα προέλευσης ή υποδοχής, τις κοινωνικές προκαταλήψεις των κοινωνιών προ-
έλευσης και υποδοχής κτλ.. αλλά και µια σειρά από επιµέρους προβλήµατα και δυ-
σκολίες που έχουν να κάνουν µε το είδος της απασχόλησης
τους στις κοινωνίες υποδοχής. Ειδικότερα:

Στην Ελλάδα παρατηρείται το φαινόµενο η γυναικεία µετα-

νάστευση να χαρακτηρίζεται από την συγκέντρωση του γυναι-
κείου δυναµικού σε πολύ περιορισµένο αριθµό ανειδίκευτων
δραστηριοτήτων που αφορούν πρωτίστως τις οικιακές εργα-
σίες, την παροχή εξαρτηµένης εργασίας σε εστιατόρια και ξε-
νοδοχεία και σε µικρότερο βαθµό την απασχόληση τους ως
ανειδίκευτες εργάτριες σε εργοστάσια καθώς και σε αγροτικές
εργασίες. Οι δουλειές αυτές θεωρούνται στην συνείδηση του
ηµεδαπού πληθυσµού ως «κατάλληλες» για γυναίκες µετανά-
στριες και χαρακτηρίζονται από χαµηλή αµοιβή και δύσκολες
συνθήκες εργασίας. Επιπλέον, εξαιτίας αυτού του είδους της
απασχόλησης, οι γυναίκες µετανάστριες δεν αποκτούν τις δε-
ξιότητες που είναι απαραίτητες για την κοινωνική προσαρµογή
τους, όπως είναι η εκµάθηση της γλώσσας της χώρας υποδο-
χής τους. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς το παράδειγµα των οι-
κιακών βοηθών, οι οποίες δουλεύουν οικόσιτες και δεν έχουν την δυνατότητα να
παρακολουθήσουν κάποιο από τα τµήµατα εκµάθησης της ελληνικής γλώσσας που λει-
τουργούν τόσο κάποιοι δηµόσιοι φορείς όσο και αρκετές Μη Κυβερνητικές Οργα-
νώσεις. Σε περίπτωση δε που οι γυναίκες µετανάστριες έχουν και την οικογένειά τους
µαζί, τότε η δυσκολία αυτή µεταφέρεται και στα παιδιά τους, καθώς η µητέρα είναι
αυτή που αναλαµβάνει κυρίως την ανατροφή του παιδιού και το επηρεάζει το παιδί
στις σχέσεις µε τους άλλους ανθρώπους και στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων του.
Είναι γεγονός – και αυτό πρέπει να προσµετρηθεί στα θετικά της ελληνικής µετα-

11
[ Γ Ε Ν Ι Κ Α
Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Ι Α Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ε Υ Σ Η
Σ Τ Ο Ι Χ Ε Ι Α Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Ω Σ Κ Α Ι Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α ∆ Α ]

ναστευτικής πολιτικής – ότι η σχετική νοµοθεσία έχει προσαρµοστεί πολύ γρήγορα,

εφαρµόζοντας τις σχετικές κοινοτικές οδηγίες και ιδίως εκείνη της οικογενειακής επα-
νένωσης, που σηµαίνει πρακτικά ότι, αν είχε έρθει ο σύζυγος ή η σύζυγος, έχει δι-
καίωµα να φέρει και τον άλλον ή την άλλη σύζυγο, υπό την προϋπόθεση ότι θα έχει
ένα ελάχιστο εισόδηµα το οποίο θα είναι περίπου το 120% του µισθού του ανειδί-
κευτου εργάτη.
Αρκετές όµως γυναίκες µετανάστριες πέφτουν θύµατα παράνοµης εκµετάλλευσης
(trafficking). Σηµαντικός αριθµός γυναικών διακινούνται από παράνοµα κυκλώµατα για
να αποτελέσουν αντικείµενο εκµετάλλευσης (παράνοµη εργασία, εκπόρνευση κτλ.)
στις χώρες υποδοχής. Συνήθως δεν υπάρχει δυνατότητα να διαµορφωθούν κοινωνικά
δίκτυα επαφών µε άλλες µετανάστριες ενώ η στενή εξάρτηση τους από τον εργοδότη
τους µπορεί να οδηγήσει σε φαινόµενα εκµετάλλευσης. Στο σηµείο αυτό πρέπει να
προστεθεί, ότι πολλές από τις εργασίες που παρέχουν δεν παρέχονται πάντοτε υπό
τις νόµιµες προϋποθέσεις.

12
Γ.
ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ:
ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΚΑΙ Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥΣ
ΣΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΑΤΡΙΩΝ
1. Καθεστώς επι Μακρόν ∆ιαµένοντος
∆ικαιούχοι
Προϋποθέσεις και διαδικασία απόκτησης της ιδιότητας του επί µακρόν διαµένοντος
∆ιασφάλιση του καθεστώτος του επί µακρόν διαµένοντος
∆ικαιώµατα και υποχρεώσεις του επί µακρόν διαµένοντος

2. Οικογενειακή Επανένωση
∆ικαιούχοι
Προϋποθέσεις και διαδικασία για την οικογενειακή επανένωση
∆ιασφάλιση του δικαιώµατος στην οικογενειακή επανένωση
∆ικαιώµατα των µελών της οικογένειας υπηκόου τρίτης χώρας

3. Προστασία από τη ∆ιακριτική Μεταχείριση

Πεδίο εφαρµογής
Προστασία ενάντια στις διακρίσεις
Φορείς προώθησης της αρχής της ίσης µεταχείρισης

4. Απόκτηση της Ελληνικής Ιθαγένειας

[ ]
Προϋποθέσεις πολιτογράφησης
∆ιαδικασία πολιτογράφησης
Απώλεια και ανάκτηση της ελληνικής ιθαγένειας

13
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]

Η
ευρωπαϊκή νοµοθσία των τελευταίων χρόνων έχει κινηθεί πάνω σε κάποιους
συγκεκριµένους άξονες οι οποίοι συνοπτικά θα µπορούσαν να παρουσιαστούν
στα ακόλουθα σηµεία:

Όσον αφορά την οικονοµική µετανάστευση:

• Προστασία της οικογενειακής συνένωσης (COM (2001) 624, 02/07/2001).
• Προϋποθέσεις εισόδου και χορήγησης τίτλου διαµονής υπηκόων τρίτων χωρών µε
σκοπό τη µισθωτή απασχόληση και την άσκηση ανεξαρτήτων οικονοµικών δρα-
στηριοτήτων (COM (2001) 386, 24/09/2001).
• Προϋποθέσεις χορήγησης τίτλου διαµονής µακράς διάρκειας (COM (2001) 127,
13/03/2001).
• Προϋποθέσεις χορήγησης τίτλου διαµονής µικρής διάρκειας (COM (2002) 0071,
11/02/2002).
• Σύσταση µηχανισµού συντονισµού για τη σύγκλιση όλων των πολιτικών των κρα-
τών-µελών (COM (2000) 757, 22/11/2000).
• ∆ηµιουργία ενός Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Μετανάστευσης 1
• ∆ιοικητική Συνεργασία ως προς τη φύλαξη των εξωτερικών συνόρων, των θεωρή-
σεων, του ασύλου και της µετανάστευσης (COM(2000) 567).
• Καταπολέµηση της παράνοµης µετανάστευσης, της παράνοµης εισόδου και δια-
µονής2 και της αµοιβαία αναγνώριση των αποφάσεων αποµάκρυνσης.3
• ∆ηµιουργία θεσµοποιηµένων οργάνων και ερευνητικών προγραµµάτων και µελετών
για την κοινή διαχείριση του µεταναστευτικού φαινοµένου.
• Ενσωµάτωση των µεταναστευτικών πολιτικών στις εξωτερικές πολιτικές της Ε.Ε.
(απόφαση του Συµβουλίου του Λάακεν, 14-15/12/2001) ώστε η διαχείρισή τους να
επιτευχθεί µέσα σε ένα συγκεκριµένο πλαίσιο θεσµοποιηµένης συνεργασίας της
Ε.Ε. µε το διεθνές περιβάλλον.4
• Ένταξη των πολιτικών ενσωµάτωσης των µεταναστών για την κάθε εθνική κοινωνία
στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση (COM (2001) 387,
11/07/2001).
• Ανάγκη ενσωµάτωσης των µεταναστών στις χώρες υποδοχής µε στόχο την κα-
τάργηση των διακρίσεων (COM (2001) 387, 11/07/2001).

1. Ελληνική Πρόταση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπό σύσταση, βλ.Υπ. Εξωτερικών, ∆ιεύθυνση Γ4, αλλά και Τσίπα, 2002,
σελ. 103 επ.
2. βλ. EE C 269 της 20/09/2000, σ. 0008-0009. αναφέρεται στο Τσίπα, ο. αν. σελ. 104.
3. βλ. EE L 149 της 02/06/2001, σ. 0034-0036, αναφέρεται στο Τσίπα, ο. αν. σελ. 104.
4. Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του Λάακεν (14 και 15 ∆εκεµβρίου 2001): Συµπεράσµατα της Προεδρίας, SN 300/01, ADD1,
http://ue.eu.int/pressData/el/ec/68835.pdf, αναφέρεται στο Τσίπα, ο. αν. σελ. 106.

14
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
Όσον αφορά την πολύ πρόσφατη νοµοθεσία, η Συνθήκη για τη θέσπιση Συντάγ-
µατος της Ευρώπης, το Πρωτόκολλο 22 περιλαµβάνει το δικαίωµα του ασύλου των
υπηκόων των κρατών µελών5, η Συνθήκη περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας
(Ενισχυµένη έκδοση Νίκαια), περιλαµβάνει θεωρήσεις, άσυλο, µετανάστευση και άλλες
πολιτικές σχετικές µε την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων6, όπου ρυθµίζονται µε
κάθε λεπτοµέρεια τα θέµατα διακίνησης, εγκατάστασης και οι πολιτικές µετανάστευ-
σης των ευρωπαϊκών χωρών.
Όσον αφορά τους αιτούντες άσυλο, οι πολιτικές γραµµές είναι πιο καθαρές, λόγω
της υπαγωγής του καθεστώτος του ασύλου σε διεθνείς κανόνες, αλλά η οµοφωνία µε-
ταξύ των κρατών-µελών είναι πολύ δύσκολη αφού η κάθε χώρα διαθέτει ένα πολύ
διαφορετικό ιστορικό ως προς την επεξεργασία και την αντιµετώπιση των αιτούντων
άσυλο και των πολιτικών προσφύγων. Και εδώ οι παραδοσιακές χώρες της µετανά-
στευσης κατέχουν το µεγάλο όγκο των αιτήσεων, µε πρώτη και καλύτερη τη Γερµανία
που δέχεται συνολικά το 50% των αιτούντων άσυλο, αλλά δεν πρέπει να υποτιµάται και
ρόλος των µικρότερων και νεώτερων στη µετανάστευση χωρών, όπως είναι η Ελλάδα
και η Ιταλία, οι οποίες λόγω γεωπολιτικής θέσης αποτελούν «πέρασµα» για τους αι-
τούντες άσυλο. Ο ρόλος τους είναι δύσκολος και σηµαντικός γιατί µε τις υπάρχουσες
χρονοβόρες διαδικασίες και τη γραφειοκρατία και µέχρι να αποφανθεί η αρµόδια
χώρα πάνω στις πολυάριθµες αιτήσεις, δηµιουργούνται όλες οι προϋποθέσεις για την
παράνοµη διαµονή και περαιτέρω εγκατάσταση.

Οι κυριότερες νοµοθετικές ρυθµίσεις για τους πρόσφυγες προσδιορίζουν τους παρα-

κάτω άξονες (Τσίπα, ο. αν., σελ 105-108):
• Θέσπιση ελάχιστων κανόνων για τις διαδικασίες χορήγησης ασύλου και τους όρους
υποδοχής των αιτούντων (COM (2001) 181, 25/09/2001).
• Προσδιορισµός του κράτους που είναι αρµόδιο για την εξέταση της αίτησης ασύ-
λου και της απόφασης επί της αίτησης, µε βάση τη Σύµβαση του ∆ουβλίνου που
υπογράφτηκε το 1991 και εξασφαλίζει ότι η απόφαση που παίρνει ένα κράτος-µέλος
θα εφαρµόζεται από τα υπόλοιπα κράτη-µέλη (COM (2001) 447, 13/08/2001)7.
• Ορισµός της έννοιας του πρόσφυγα και προσέγγιση των µορφών επικουρικής προ-
στασίας (COM (2001) 510, 12/09/2001).
• Θέσπιση του Ταµείου για τους Πρόσφυγες και του συστήµατος EURODAC8 (κα-

5. Βλέπε 12004V/PRO/22, Επίσηµη Εφηµερίδα αριθ. C310 της 16/12/2004 σ.0362-0363.

6. Βλέπε 12002Ε069, Επίσηµη Εφηµερίδα αριθ. C325 της 24/12/2002 σ.0061-0061 και Επίσηµη Εφηµερίδα αριθ. C340 της
10/11/1997 σ.0204.
7. Βλ. επίσης περισσότερες λεπτοµέρειες για τη Σύµβαση του ∆ουβλίνου,Τσίπα, ο. αν. σελ. 107-108.
8. Βλ. EE L 252 της 06/10/2000, σελ.0012 και EE L 316 της 15/12/2000 σελ. 0001, αναφέρεται στο Τσίπα, ο. αν. σελ. 106-107.

15
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
θορισµός συστήµατος αντιπαραβολής δακτυλικών αποτυπωµάτων των αιτούντων
άσυλο).
• Καθορισµός των ελάχιστων προδιαγραφών προσωρινής προστασίας (COM (2001)
303, 31/10/2000) και (COM (2001) 55, 20/07/2001).
• Οδηγία της ΕΕ 2004/83/ΕΚ του Συµβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, για θέσπιση
ελάχιστων απαιτήσεων για την αναγνώριση και το καθεστώς των υπηκόων τρίτων
χωρών ή των απάτριδων ως προσφύγων ή ως προσώπων που χρήζουν διεθνούς
προστασίας για άλλους λόγους.
• Τέλος, στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής στη Σεβίλλη, ως γενική αρχή προωθείται
η κοινή αντιµετώπιση στην πράξη των οικονοµικών µεταναστών και των πολιτικών
προσφύγων, γεγονός που προκύπτει από τα συναφή κοινωνικά προβλήµατα που
αντιµετωπίζουν οι δύο οµάδες στις κοινωνίες υποδοχής9.

Μελετώντας την ευρωπαϊκή νοµοθεσία, βλέπουµε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει

κάνει τα τελευταία χρόνια σοβαρές προσπάθειες ρύθµισης και διαχείρισης των µετα-
ναστευτικών εισροών, κατευθύνει, πλαισιώνει και ελέγχει ως ένα βαθµό τις επιµέρους
εθνικές πολιτικές. Βέβαια, οι διατάξεις της Ένωσης πολλές φορές προσκρούουν ακόµη
στις εθνικές παραδόσεις και νοµοθεσίες, για το λόγο αυτό και ο βαθµός παρέµβασης
από την πλευρά της Ένωσης δεν µπορεί προς το παρόν να είναι τέτοιος ώστε να κα-
ταλύει το σκληρό πυρήνα των εθνικών νοµοθεσιών (π.χ. το δίκαιο της ιθαγένειας).
Η µελέτη αυτή προκρίνει και παρουσιάζει τέσσερις βασικές παραµέτρους ως ανα-
γκαίες και ικανές για την σταδιακή ένταξη των αλλοδαπών γυναικών στην ελληνική
κοινωνία, συγκεκριµένα τη διασφάλιση της παραµονής τους στην Ελλάδα, τη διευκό-
λυνση της οικογενειακής επανένωσης, την καταπολέµηση των διακρίσεων και την από-
κτηση της ελληνικής ιθαγένειας.
Η διασφάλιση της παραµονής των υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελλάδα κατοχυ-
ρώνεται αποδίδοντάς τους το καθεστώς των επί µακρόν διαµενόντων, το οποίο τους
εξασφαλίζει ένα εύρος δικαιωµάτων που προσεγγίζουν πολύ εκείνα των Ελλήνων υπη-
κόων και των υπηκόων των άλλων κρατών – µελών της Ε.Ε. Έτσι, οι αλλοδαπές γυναί-
κες, αλλά και οι άντρες, αποκτούν µια στερεή βάση πάνω στην οποία µπορούν να
σχεδιάσουν το µέλλον τους και το µέλλον των παιδιών τους στη Ελλάδα.
Η δυνατότητα για οικογενειακή επανένωση αποτελεί δικαίωµα της κάθε µετανά-
στριας, το οποίο απορρέει άµεσα από το θεµελιώδες ανθρώπινο δικαίωµα στη δηµι-
ουργία οικογένειας ως απαραίτητη προϋπόθεση για τη διασφάλιση της οικογενειακής
ζωής. Το δικαίωµα στην οικογενειακή επανένωση βοηθά την µετανάστρια στον µα-
κροπρόθεσµο σχεδιασµό της ζωής της στην Ελλάδα, συµβάλλει στην οικογενειακή

9. Βλ. Ανακοίνωση της Επιτροπής στη Σύνοδο Κορυφής της Σεβίλλης.

16
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
σταθερότητα και, µε δεδοµένο ότι η οικογένεια αποτελεί δοµικό στοιχείο της κοινω-
νίας µας, συµβάλλει κατ’ επέκταση στην κοινωνική συνοχή και σταθερότητα της ελ-
ληνικής κοινωνίας. Επίσης συντελεί στην αντιµετώπιση του δηµογραφικού
προβλήµατος που απειλεί τη χώρα.
Η προστασία απέναντι στις διακρίσεις, µε την εφαρµογή της αρχής της ίσης µετα-
χείρισης, είναι επίσης βασικό ανθρώπινο δικαίωµα και συνεπώς πρέπει να παρέχεται
σε όλα ανεξαιρέτως τα άτοµα που ζουν στην Ελλάδα. Η αρχή της ίσης µεταχείρισης
περιορίζει τα εµπόδια για την ενεργή συµµετοχή όλων των ατόµων στην οικονοµική,
κοινωνική και πολιτιστική ζωή της χώρας.
Η απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας µπορεί να θεωρηθεί ως το τελικό στάδιο της
επιτυχούς ένταξης των µεταναστριών στην ελληνική κοινωνία, αφού τις καθιστά πολί-
τες της χώρας και εποµένως φορείς όχι µόνο κοινωνικών και οικονοµικών δικαιωµά-
των αλλά και πλήρων πολιτικών δικαιωµάτων και συνεπώς κατόχους όλων των νόµιµων
µέσων πίεσης και διαπραγµάτευσης µε την πολιτική εξουσία.

Η ελληνική νοµοθεσία κατοχυρώνει τις τέσσερις προαναφερθείσες παραµέτρους για

την ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών στην ελληνική κοινωνία κυρίως µε τα ακό-
λουθα νοµοθετήµατα:
• Ο Νόµος 3386/2005 σχετικά µε την «Είσοδο, διαµονή και κοινωνική ένταξη υπη-
κόων τρίτων χωρών στην Ελληνική Επικράτεια» (ΦΕΚ 212 Α΄/ 23-08-2006) αποτε-
λεί την πιο πρόσφατη προσπάθεια της Ελληνικής Πολιτείας να διαχειριστεί το
ζήτηµα της µετανάστευσης και τα θέµατα της κοινωνικής ένταξης των υπηκόων
τρίτων χωρών. Ο νέος αυτός νόµος επιχειρεί να ενσωµατώσει τις δύο κοινοτικές
Οδηγίες αναφορικά µε το δικαίωµα στην οικογενειακή επανένωση (Οδηγία
2003/86/ΕΚ της 22ας Σεπτεµβρίου 2003) και τη χορήγηση του καθεστώτος του
επί µακρόν διαµένοντος αλλοδαπού (Οδηγία 2003/109/ΕΚ της 25ης Νοεµβρίου
2003), καθιερώνοντας κάποιες σαφέστερες προϋποθέσεις για τη διευκόλυνση της
οικογενειακής επανένωσης (άρθρα 53 έως 60) και εισάγοντας το καθεστώς του επί
µακρόν διαµένοντος υπηκόου τρίτης χώρας στην Ελλάδα και των κριτηρίων για τη
χορήγησή του (άρθρα 67 – 69).

• Σε συµπλήρωση των διατάξεων του Ν. 3386/2005, εκδόθηκε το Προεδρικό ∆ιά-

ταγµα για την «Εναρµόνιση της ελληνικής νοµοθεσίας µε την Οδηγία 2003/86/ΕΚ
σχετικά µε το δικαίωµα οικογενειακής επανένωσης» (ΦΕΚ 143 Α΄/13-07-2006) και
το Προεδρικό ∆ιάταγµα για την «Προσαρµογή της ελληνικής νοµοθεσίας στην
Οδηγία 2003/109/ΕΚ της 25ης Νοεµβρίου 2003, σχετικά µε το καθεστώς υπηκόων
τρίτων χωρών οι οποίοι είναι επί µακρόν διαµένοντες» (ΦΕΚ 160 Α΄/31-07-2006).

17
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
• Ο Νόµος 3304/2005 (ΦΕΚ 16 Α΄/27-01-2005) σχετικά µε την «Εφαρµογή της αρχής
της ίσης µεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής θρησκευτι-
κών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισµού»
ρυθµίζει το γενικό πλαίσιο για την καταπολέµηση και εξάλειψη των διακρίσεων και
ενσωµατώνει στην ελληνική έννοµη τάξη δύο Οδηγίες της Ε.Ε.: α) την Οδηγία
2000/43/ΕΚ για την ισότιµη µεταχείριση των ατόµων ανεξάρτητα από την φυλετική
ή την εθνοτική καταγωγή τους στους τοµείς της απασχόλησης, της εργασίας, της
συµµετοχής σε σωµατεία και επαγγελµατικές οργανώσεις, καθώς και στην εκπαί-
δευση, τις κοινωνικές παροχές και την πρόσβαση στη διάθεση και την παροχή αγα-
θών και υπηρεσιών που διατίθενται στο κοινό και β) την Οδηγία 2000/78/ΕΚ για την
καταπολέµηση των διακρίσεων λόγω θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, ειδικών
αναγκών, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισµού αποκλειστικά στον τοµέα της απα-
σχόλησης και της εργασίας.

• Επίσης, ο Νόµος 3488/2006, για την «Εφαρµογή της αρχής της ίσης µεταχείρισης
ανδρών και γυναικών όσον αφορά στην πρόσβαση στην απασχόληση, στην επαγ-
γελµατική εκπαίδευση και ανέλιξη, στους όρους και στις συνθήκες εργασίας», στο-
χεύει στη δηµιουργία ενός πληρέστερου ρυθµιστικού πλαισίου για την πιο
αποτελεσµατική εφαρµογή της αρχής της ίσης µεταχείρισης των δύο φύλων στον
τοµέα της εργασίας.

• Ο Νόµος 3284/2004 (ΦΕΚ 217 Α΄/10-11-2004) «Περί κυρώσεως του Κώδικα της
Ελληνικής Ιθαγένειας» ρυθµίζει οριστικά θέµατα που αφορούν την κτήση, την απώ-
λεια ή την ανάκτηση της Ελληνικής Ιθαγένειας.

Οι παραπάνω νοµοθετικές ρυθµίσεις έχουν εγείρει σοβαρές κριτικές σχετικά µε τις

αποκλίσεις που παρουσιάζουν από το πνεύµα των κοινοτικών Οδηγιών που προσπα-
θούν να ενσωµατώσουν στην ελληνική έννοµη τάξη, την νοµική τους αρτιότητα, την
αποτελεσµατικότητα της εφαρµογής τους αναφορικά µε την επιτυχή κοινωνική έν-
ταξη των αλλοδαπών.
Παρόλα αυτά, σε θεσµικό επίπεδο, οι νόµοι αυτοί ανοίγουν µια ασφαλή οδό για την
κοινωνική ενσωµάτωση των υπηκόων τρίτων χωρών, χαράσσοντας µια εξελικτική πο-
ρεία η οποία συνδέει δύο αρχικώς διαµετρικά αντίθετα και ενίοτε συγκρουόµενα κα-
θεστώτα προσώπων - αυτό του υπηκόου τρίτης χώρας και του έλληνα πολίτη -
οδηγώντας σταδιακά από το καθεστώς του αλλοδαπού /παρία σ’ αυτό του έλληνα
πολίτη. Το υπάρχον, λοιπόν, νοµικό πλαίσιο, παρά τα ποικίλα νοµολογικά προβλήµατά
του, τις παραλείψεις και τις αδυναµίες του στην κοινωνική διάσταση της σύλληψής
του και τα προβλήµατα της εφαρµογής του, πετυχαίνει να γεφυρώσει το χάσµα µεταξύ

18
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
των αλλοδαπών και των ελλήνων πολιτών θέτοντας το
θεσµικό υπόβαθρο και τις νοµικές προϋποθέσεις για
να αποτραπεί η γκετοποίηση των αλλοδαπών, ο εγ-
κλωβισµός τους, δηλαδή, σε µια υποδεέστερη κατη-
γορία προσώπων - φορέων δικαιωµάτων και
υποχρεώσεων, καθώς δίνει τη δυνατότητα στους αλ-
λοδαπούς να θέσουν τον εαυτό τους εντός µιας εξε-
λικτικής πορείας ενσωµάτωσης στην ελληνική
κοινωνία, η οποία ολοκληρώνεται µε την απόκτηση της
ελληνικής ιθαγένειας.
Μείζον, επίσης, θέµα που αφορά τις αλλοδαπές γυ-
ναίκες είναι οι πολιτικές ένταξης των παιδιών τους στο
ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα. Για το σκοπό αυτό
δηµιουργήθηκαν τάξεις υποδοχής στην Α’/θµια και
Β’/θµια εκπαίδευση, φροντιστηριακά τµήµατα καθώς
και σχολεία διαπολιτισµικής εκπαίδευσης. Επιπρό-
σθετα το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευ-
µάτων προχώρησε στην παραγωγή δίγλωσσου
εκπαιδευτικού υλικού (στην αλβανική και ρωσική) για
τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερη γλώσσα ενώ
προετοιµάζεται και η δηµιουργία του Ινστιτούτου Παι-
δείας Οµογενών και ∆ιαπολιτισµικής Εκπαίδευσης (ΙΠΟ∆Ε).
Παρόλα αυτά παραµένει ζητούµενο η αποτελεσµατικότητα των παραπάνω µέτρων.
Η ένταξη των αλλοδαπών µαθητών στο εκπαιδευτικό σύστηµα προϋποθέτει-απαιτεί
την µακροχρόνια παραµονή των οικογενειών τους στην Ελλάδα, η παρούσα πολιτική
µετανάστευσης, ακόµη και αυτή που τυποποιήθηκε από τον πρόσφατο νόµο, εξακο-
λουθεί να αντιµετωπίζει τη µετανάστευση ως ένα παροδικό φαινόµενο. Επιπρόσθετα,
µπορεί η ύπαρξη τάξεων υποδοχής και φροντιστηριακών µαθηµάτων να συµβάλει
στην άµβλυνση των προβληµάτων που αντιµετωπίζουν οι αλλοδαποί µαθητές, κυρίως
σε ότι αφορά τη γνώση της ελληνικής γλώσσας, αλλά ταυτόχρονα µπορεί να οδηγεί
σε επιπλέον διαχωρισµό µεταξύ ηµεδαπών και των άλλων. Αντίθετα, η γενίκευση της
πρακτικής των δίγλωσσων εκπαιδευτικών λειτουργών και η ανάδειξη της πολιτισµικής
διαφορετικότητας των αλλοδαπών µαθητών µπορούν να συµβάλλουν στην ένταξη των
αλλοδαπών µαθητών στην εκπαίδευση στο βαθµό που αµβλύνουν την αντίθεση µεταξύ
της διαφορετικότητας των µαθητών και της οµοιογένειας του εκπαιδευτικού συστήµατος.

19
 [ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]

1. ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΕΠΙ ΜΑΚΡΟΝ ∆ΙΑΜΕΝΟΝΤΟΣ

∆ικαιούχοι

∆ικαίωµα να αποκτήσει την ιδιότητα του επί µακρόν διαµένοντος έχει κάθε ενήλι-
κος υπήκοος τρίτης χώρας που διαµένει νόµιµα και αδιάλειπτα στην Ελλάδα κατά τα
πέντε τελευταία έτη αµέσως πριν από την ηµεροµηνία υποβολής της σχετικής αίτη-
σης. (Η πενταετής νόµιµη διαµονή στη χώρα υπολογίζεται από την απόκτηση άδειας
διαµονής σύµφωνα µε το ν. 2910/01).

Από το δικαίωµα εξαιρούνται:

1. Οι κάτοχοι άδειας διαµονής για σπουδές, απόκτηση ιατρικής ειδικότητας, και επαγ-
γελµατική κατάρτιση10, καθώς και τα µέλη της οικογένειας που τους συνοδεύουν.
2. Οι κάτοχοι άδειας διαµονής, η οποία από τη φύση της έχει προσωρινό χαρακτήρα11,
καθώς και τα µέλη της οικογένειας που τους συνοδεύουν.
3. Οι υπαγόµενοι στο καθεστώς της Σύµβασης της Βιέννης του 1961 για τις διπλωµα-
τικές σχέσεις και στη Σύµβαση της Βιέννης του 1963 για τις προξενικές σχέσεις, δη-
λαδή διπλωµάτες, διπλωµατικοί υπάλληλοι, πρόξενοι, υπάλληλοι προξενείων κ.λ.π.
Επίσης, οι περίοδοι διαµονής που αναφέρονται στις περιπτώσεις 2 και 3 δεν προ-
σµετρώνται στον υπολογισµό της πενταετούς περιόδου. Περίοδοι όµως διαµονής για
λόγους σπουδών ή επαγγελµατικής κατάρτισης, λαµβάνονται υπόψη µόνο κατά το
ήµισυ για τον υπολογισµό της πενταετούς περιόδου.

Επίσης εξαιρούνται όσοι:

1. Έχουν λάβει ή ζητούν και αναµένουν άδεια διαµονής στην Ελλάδα δυνάµει προ-
σωρινής προστασίας.
2. Έχουν λάβει ή ζητούν και αναµένουν άδεια διαµονής στην Ελλάδα δυνάµει επικου-
ρικών µορφών προστασίας, σύµφωνα µε τις διεθνείς υποχρεώσεις, την εθνική νο-
µοθεσία ή τις πρακτικές των κρατών µελών.
3. Είναι πρόσφυγες ή έχουν υποβάλει αίτηση για να τους αναγνωριστεί το καθεστώς
του πρόσφυγα, για την οποία δεν έχει ακόµα εκδοθεί σχετική απόφαση.
Περίοδοι, όµως, διαµονής για τους τρεις παραπάνω λόγους λαµβάνονται υπόψιν
στον υπολογισµό της πενταετίας για το δικαίωµα απόκτησης του καθεστώτος του
επί µακρόν διαµένοντα.

10. Όπως ορίζουν οι διατάξεις των άρθρων 23, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 40 και 41 παρ. 1 του ν. 3386/2005.
11. όπως ορίζουν τα άρθρα 16, 18, 19, και 20 παρ. 5, 21, 37, 42, 43, 45, 46 έως 52 του Ν. 3386/2005.

20
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
Σχετικά µε τις περιόδους απουσίας του αιτούντα από την Ελλάδα, εφόσον αυτές
είναι µικρότερες των έξι διαδοχικών µηνών και δεν υπερβαίνουν συνολικά τους δέκα
µήνες εντός της πενταετίας, προσµετρώνται στον υπολογισµό της πενταετίας.
Το Υπουργείο Εσωτερικών,∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης και οι αρµόδιοι
φορείς για την υποβολή και εξέταση της αίτησης, καθώς και για τη χορήγηση της
άδειας διαµονής του επί µακρόν διαµένοντος ενηµερώνουν τους ενδιαφερόµενους
σχετικά µε τις προϋποθέσεις και τις διαδικασίες απόκτησης του καθεστώτος επί µα-
κρόν διαµένοντος, καθώς και για τα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις που απορρέουν
από αυτή. Η ενηµέρωση πραγµατοποιείται ιδίως µέσω ενηµερωτικών φυλλαδίων, ανάρ-
τησης πληροφοριακού υλικού στις ιστοσελίδες των ανωτέρω φορέων ή κάθε άλλο
πρόσφορο µέσο. Το υλικό αυτό επικαιροποιείται ανά τακτά χρονικά διαστήµατα.

Προϋποθέσεις και διαδικασία απόκτησης της ιδιότητας

του επί µακρόν διαµένοντος

Για να αποκτήσει ο υπήκοος τρίτης χώρας την ιδιότητα του επί µακρόν διαµένοντος θα
πρέπει επιπλέον να συντρέχουν οι παρακάτω προϋποθέσεις:
1. Να διαθέτει για τον ίδιο και για τα εξαρτώµενα µέλη της οικογένειάς του ετήσιο ει-
σόδηµα επαρκές για τις ανάγκες του ίδιου και της οικογένειάς του. Το εισόδηµα
αυτό δεν µπορεί να προέρχεται από το σύστηµα κοινωνικής αρωγής της χώρας
και δεν µπορεί να είναι µικρότερο από τις ετήσιες αποδοχές του ανειδίκευτου ερ-
γάτη (δηλαδή µικρότερο των 8.500€ µε σηµερινά δεδοµένα), προσαυξηµένο κατά
15% για κάθε συντηρούµενο από αυτόν µέλος της οικογένειάς του. Στον υπολογι-
σµό του εισοδήµατος του αιτούντα λαµβάνονται υπόψη οι συνεισφορές των µελών
της οικογένειάς του. Ο τακτικός χαρακτήρας του εισοδήµατος αποδεικνύεται κυ-
ρίως από την εκπλήρωση των ασφαλιστικών και φορολογικών υποχρεώσεων του
αιτούντα.
2. Να διαθέτει για τον ίδιο και για τα εξαρτώµενα µέλη της οικογένειάς του πλήρη
ασφάλιση ασθένειας ως προς το σύνολο των παροχών που καλύπτονται για τις αν-
τίστοιχες κατηγορίες των ασφαλισµένων ηµεδαπών.
3. Η κατοικία του να εξασφαλίζει τις βασικές προδιαγραφές υγιεινής διαβίωσης.
4. Να γνωρίζει επαρκώς την ελληνική γλώσσα και στοιχεία της ελληνικής ιστορίας και
του ελληνικού πολιτισµού.

21
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
Η υποβολή της αίτησης για υπαγωγή στο καθεστώς του επί µακρόν διαµένοντα πρέπει
να συνοδεύεται και από τα παρακάτω δικαιολογητικά, τα οποία αποδεικνύουν ότι συν-
τρέχουν όλες οι προαναφερόµενες προϋποθέσεις:
1. Ακριβές φωτοαντίγραφο α) ισχύοντος διαβατηρίου ή άλλου ταξιδιωτικού εγγράφου
αναγνωρισµένου από την Ελλάδα και β) της ισχύουσας άδειας διαµονής.
2. Αντίγραφο του Εκκαθαριστικού Σηµειώµατος της Εφορίας των δύο προηγούµενων
της υποβολής της αίτησης οικονοµικών ετών ή κάποιο άλλο επίσηµο στοιχείο από
το οποίο να προκύπτει ότι ο αιτών διαθέτει ετήσιο εισόδηµα µεγαλύτερο ή ίσο
των 8.500€, προσαυξηµένο κατά 15% για κάθε συντηρούµενο από αυτόν µέλος της
οικογένειάς του.
3. Βεβαίωση από τον ασφαλιστικό φορέα του αιτούντα για την πλήρη κάλυψη των
δαπανών υγειονοµικής περίθαλψης για τον ίδιο και τα προστατευόµενα µέλη της οι-
κογένειάς του.
4. Επικυρωµένο συµβόλαιο αγοράς κατοικίας ή θεωρηµένη σύµβαση µίσθωσης κα-
τοικίας από ∆ηµόσια Οικονοµική Υπηρεσία ή άλλο επικυρωµένο έγγραφο από το
οποίο να προκύπτει ότι ο αιτών διαθέτει κατοικία ικανή να καλύψει τις ανάγκες του
ιδίου και της οικογένειάς του.
5. Αποδεικτικό επαρκούς γνώσης της ελληνικής γλώσσας και των στοιχείων της ελ-
ληνικής ιστορίας και του ελληνικού πολιτισµού. Η επαρκής γνώση της ελληνικής
γλώσσας από πολίτες ηλικίας 16 ετών και άνω, αποδεικνύεται µε τίτλο αποφοίτησης
τουλάχιστον της υποχρεωτικής εκπαίδευσης ελληνικών σχολείων της ηµεδαπής ή
µε πιστοποιητικό ελληνοµάθειας της Γενικής Γραµµατείας Εκπαίδευσης Ενηλίκων
του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων. Το πιστοποιητικό αυτό χο-
ρηγείται µετά από την υποχρεωτική και επιτυχή παρακολούθηση τουλάχιστον
εκατό (100) ωρών µαθηµάτων ελληνικής γλώσσας και είκοσι πέντε (25) ωρών µα-
θηµάτων ελληνικής ιστορίας και ελληνικού πολιτισµού στα Τµήµατα Εκµάθησης ∆΄
Επιπέδου των Κέντρων Εκπαίδευσης Ενηλίκων και την επιτυχή ολοκλήρωση εξε-
τάσεων που διενεργούνται από τον ίδιο φορέα για το σκοπό αυτό.
6. Τρεις έγχρωµες φωτογραφίες.
Τέλος, για την υποβολή της αίτησης απαιτείται η καταβολή παραβόλου 900 €. Από
το παράβολο απαλλάσσονται όσοι κατέχουν ήδη άδεια διαµονής αόριστης διάρκειας.
Αρµόδιο όργανο για την υποβολή και εξέταση της αίτησης, καθώς και για τη χο-
ρήγηση της άδειας διαµονής του επί µακρόν διαµένοντος είναι εκείνο που ανανέωσε
την τελευταία άδεια διαµονής του αιτούντα, το οποίο, αφού λάβει την αίτηση µε όλα
τα απαιτούµενα δικαιολογητικά, και αφού ζητήσει τη γνώµη της οικείας αστυνοµικής
αρχής για θέµατα που αφορούν τη δηµόσια τάξη και ασφάλεια της Χώρας, οφείλει να
εκδώσει σχετική απόφαση το αργότερο εντός έξι (6) µηνών από την ηµεροµηνία υπο-
βολής της αίτησης. Η προθεσµία αυτή µπορεί να παραταθεί για επιπλέον (3) µήνες

22
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
µόνο εφόσον συντρέχουν αιτιολογηµένα ειδικές προϋποθέσεις.
Σε περίπτωση θετικής απόφασης, χορηγείται στον υπήκοο τρίτης χώρας άδεια δια-
µονής ενιαίου τύπου κατ’ εφαρµογή του Κανονισµού (ΕΚ) µε αρ. 1030/2002 του Συµ-
βουλίου της 13ης Ιουνίου 2002 για την καθιέρωση αδειών διαµονής ενιαίου τύπου για
τους υπηκόους τρίτων χωρών. Στον τίτλο «τύπος άδειας» αναγράφεται «επί µακρόν
διαµένων – ΕΚ».
Η άδεια διαµονής επί µακρόν διαµένοντος δεν χορηγείται για λόγους δηµόσιας
τάξης ή δηµόσιας ασφάλειας. Κατά τη λήψη της σχετικής απόφασης εξετάζονται η σο-
βαρότητα ή το είδος του αδικήµατος κατά της δηµόσιας τάξης ή της δηµόσιας ασφά-
λειας ή ο κίνδυνος που προέρχεται από τον αιτούντα, συνεκτιµώντας τη διάρκεια της
διαµονής και την ύπαρξη δεσµών του αιτούντα µε την Χώρα. Γι’ αυτό και το αρµόδιο
όργανο για τη χορήγηση της άδειας διαµονής υποχρεούται, στο τέλος κάθε µήνα, να
αποστέλλει στις κατά τόπους αστυνοµικές διευθύνσεις ή διευθύνσεις ασφάλειας της
Ελληνικής Αστυνοµίας καταστάσεις µε τα ακριβή στοιχεία των υπηκόων τρίτων χωρών,
στους οποίους χορηγήθηκε ή ανανεώθηκε η άδεια διαµονής επί µακρόν διαµένοντος.

∆ιασφάλιση του καθεστώτος του επί µακρόν διαµένοντος

Η άδεια διαµονής του επί µακρόν διαµένοντος ισχύει για πέντε χρόνια και ανανε-
ώνεται για ακόµη 5 χρόνια κάθε φορά, δίχως να εξετάζεται αν ισχύουν οι προϋποθέ-
σεις που όφειλαν να πληρούνται για την αρχική χορήγησή της.
Για την ανανέωση της άδειας διαµονής του, ο επί µακρόν διαµένων απλώς οφείλει
να υποβάλει αίτηση12, πριν από τη λήξη της άδειάς του, στην αρµόδια για την παρα-
λαβή της αίτησης υπηρεσία, η οποία διαβιβάζει το φάκελο στην αρµόδια Υπηρεσία Αλ-
λοδαπών της Περιφέρειας που λειτουργεί στο νοµό του τόπου κατοικίας του αιτούντα
το αργότερο εντός 15 ηµερών αφότου υποβληθεί η αίτηση. Η Υπηρεσία Αλλοδαπών
της Περιφέρειας εξετάζει την αίτηση και, εφόσον δεν συντρέχουν λόγοι ανάκλησης
ή απώλειας του καθεστώτος επί µακρόν διαµένοντος του αιτούντα, ανανεώνει την
άδεια διαµονής του.

12. Μαζί µε την αίτηση πρέπει επίσης να κατατεθούν: 1) Ακριβές φωτοαντίγραφο όλων των σελίδων ισχύοντος διαβατηρίου
ή άλλου ταξιδιωτικού εγγράφου αναγνωρισµένου από την Ελλάδα. 2) Ακριβές φωτοαντίγραφο της προηγούµενης άδειας δια-
µονής του επί µακρόν διαµένοντος. 3) Τρεις έγχρωµες φωτογραφίες

23
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
Το καθεστώς του επί µακρόν διαµένοντα είναι µόνιµο και ανακαλείται ή αφαιρείται
µόνον όταν:
1. Αποδειχθεί, ότι ο επί µακρόν διαµένων απόκτησε το καθεστώς επικαλούµενος
ψευδή στοιχεία.
2. Έχει εκδοθεί απόφαση απέλασης13 στο πρόσωπό του.
3. Έχει απουσιάσει από το έδαφος της Κοινότητας για διάστηµα µεγαλύτερο ή ίσο
των 12 διαδοχικών µηνών.
4. Συνιστά απειλή για τη δηµόσια τάξη, συνεκτιµώντας τη σοβαρότητα των αδικηµά-
των που έχει διαπράξει, έστω κι αν η απειλή αυτή δεν αποτελεί λόγο απέλασης.
5. Έχει αποκτήσει το καθεστώς του επί µακρόν διαµένοντος σε άλλο κράτος µέλος
της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
6. Έχει απουσιάσει από το έδαφος της Ελλάδας για διάστηµα που υπερβαίνει τα 6 έτη.
Η απόφαση απόρριψης αίτησης για χορήγηση άδειας διαµονής επί µακρόν διαµέ-
νοντος, ανάκλησης της άδειας διαµονής ή απέλασης πρέπει να δικαιολογείται. Η από-
φαση κοινοποιείται στον ενδιαφερόµενο, ο οποίος ενηµερώνεται εγγράφως για τα
µέσα προσφυγής και για την προθεσµία άσκησής τους. Επιπρόσθετα, στον επί µα-
κρόν διαµένοντα που δεν διαθέτει επαρκείς πόρους για την άσκηση του ένδικου
µέσου κατά της απόφασης απέλασης χορηγείται το ευεργέτηµα πενίας.
Όταν η ανάκληση ή απώλεια του καθεστώτος του επί µακρόν διαµένοντος δεν συ-
νοδεύονται και από απόφαση απέλασης, ο υπήκοος τρίτης χώρας µπορεί να υποβά-
λει αίτηση για άδεια παραµονής για οποιοδήποτε άλλο λόγο, εκτός της απόκτησης
του καθεστώτος επί µακρόν διαµένοντος, χωρίς να απαιτείται χορήγηση της ειδικής
θεώρησης εισόδου.

13. Η απέλαση υπηκόου τρίτης χώρας µε καθεστώς επί µακρόν διαµένοντος επιτρέπεται όταν αυτός συνιστά ενεστώσα και
ειδικά αιτιολογηµένη απειλή για τη δηµόσια τάξη ή την δηµόσια ασφάλεια. Για την λήψη ή όχι της απόφασης απέλασης συ-
νεκτιµώνται α) η διάρκεια διαµονής του επί µακρόν διαµένοντος στη Χώρα, β) οι επιπτώσεις της απόφασης απέλασης στον
ίδιο και την οικογένειά του, γ) οι δεσµοί του µε τη Χώρα ή η απουσία δεσµών µε τη χώρα καταγωγής του, δ) η ηλικία του.
Ο επί µακρόν διαµένων δεν απελαύνεται αν ανήκει σε µία από τις κατηγορίες των αλλοδαπών που προστατεύονται από την
απέλαση σύµφωνα µε το άρθρο 79 του ν. 3386/2005 το οποίο προστατεύει από την απέλαση 1) ανήλικους αλλοδαπούς των
οποίων οι γονείς ή τα πρόσωπα που έχουν την επιµέλειά τους διαµένουν νόµιµα στην Ελλάδα, 2) αλλοδαπούς οι οποίοι είναι
γονείς ελλήνων ανηλίκων και έχουν την επιµέλειά τους ή την υποχρέωση καταβολής διατροφής, την οποία εκπληρώνουν, εκτός
κι εάν θεωρηθούν επικίνδυνοι για τη δηµόσια τάξη ή την εθνική ασφάλεια ή τη δηµόσια υγεία, 3) αλλοδαπούς ηλικίας µε-
γαλύτερης των 80 ετών, εκτός κι εάν θεωρηθούν επικίνδυνοι για τη δηµόσια τάξη ή την εθνική ασφάλεια ή τη δηµόσια υγεία,
4) αλλοδαπούς που έχουν αναγνωριστεί ως πρόσφυγες ή έχουν ζητήσει την παροχή ασύλου, 5) ανήλικους αλλοδαπούς στους
οποίους έχουν επιβληθεί αναµορφωτικά µέτρα µε απόφαση του ∆ικαστηρίου Ανηλίκων, 6) έγκυες αλλοδαπές καθ’ όλη τη διάρ-
κεια της κύησης και για έξι µήνες µετά τον τοκετό.
Σύµφωνα µε το άρθρο 77 του ν. 3386/2005, ο αλλοδαπός δικαιούται να ασκήσει προσφυγή κατά της απόφασης απέλασης
εντός 5 ηµερών από την κοινοποίησή της στον Υπουργό ∆ηµόσιας Τάξης ή στο εξουσιοδοτηµένο απ’ αυτόν όργανο. Η σχε-
τική απόφαση εκδίδεται µέσα σε 3 εργάσιµες µέρες από την άσκηση της προσφυγής. Η άσκηση προσφυγής συνεπάγεται
την αναστολή εκτέλεσης της απόφασης απέλασης. Σε περίπτωση που µε την απόφαση απέλασης έχει διαταχθεί και κράτηση,
η αναστολή αφορά µόνο την απέλαση.

24
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
Ο υπήκοος τρίτης χώρας, ο οποίος απώλεσε το καθεστώς του επί µακρόν διαµένοντος,
µπορεί να ζητήσει την επανάκτησή του:
1. Αν η απώλεια του καθεστώτος οφείλεται στην απουσία του από το έδαφος της
Κοινότητας για διάστηµα µεγαλύτερο ή ίσο των 12 διαδοχικών µηνών.
2. Αν η απώλεια του καθεστώτος οφείλεται στην χορήγηση του καθεστώτος αυτού
σε άλλο κράτος µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Για την επανάκτηση του καθεστώτος, ο υπήκοος τρίτης χώρας πρέπει να υποβάλλει
αίτηση στο όργανο που του είχε χορηγήσει αρχικά το καθεστώς επί µακρόν διαµέ-
νοντος και επιπλέον οφείλει:
1. Να αποδείξει ότι διαθέτει εξ ιδίων επαρκείς πόρους, νόµιµης προέλευσης, ιδίως
από τραπεζικό λογαριασµό ή σύνταξη του εξωτερικού, οι οποίοι δεν µπορεί να
είναι µικρότεροι των 8.500 €.
2. Να υποβάλει επικυρωµένο αντίγραφο αίτησης σε ασφαλιστικό φορέα για την
πλήρη κάλυψη δαπανών υγειονοµικής περίθαλψης και να παρουσιάσει, µέσα σε διά-
στηµα ενός µηνός από την έκδοση της σχετικής απόφασης του ασφαλιστικού
φορέα, επικυρωµένο αντίγραφο του βιβλιαρίου υγείας ή επίσηµου σχετικού εγ-
γράφου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
3. Να καταθέσει α) επικυρωµένο φωτοαντίγραφο όλων των σελίδων ισχύοντος δια-
βατηρίου ή άλλου ταξιδιωτικού εγγράφου αναγνωρισµένου από την Ελλάδα β) επι-
κυρωµένο συµβόλαιο αγοράς κατοικίας ή θεωρηµένη σύµβαση µίσθωσης κατοικίας
από ∆ηµόσια Οικονοµική Υπηρεσία γ) τρεις έγχρωµες φωτογραφίες.
4. Να προσκοµίσει φωτοαντίγραφο της άδειας διαµονής επί µακρόν διαµένοντος που
κατείχε σε άλλο κράτος µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, µεταφρασµένο στα ελλη-
νικά, αν ο λόγος για τον οποίο απώλεσε το καθεστώς στην Ελλάδα ήταν ότι αυτό
του χορηγήθηκε σε άλλο κράτος µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

∆ικαιώµατα και υποχρεώσεις του επί µακρόν διαµένοντος

Ο επί µακρόν διαµένων δικαιούται ίση µεταχείριση µε τους Έλληνες πολίτες όσον αφορά:
1. Την πρόσβαση στη µισθωτή ή µη µισθωτή δραστηριότητα και τους όρους απα-
σχόλησης και εργασίας, περιλαµβανοµένων των όρων απόλυσης και αµοιβής. ∆εν
επιτρέπεται όµως η πρόσβαση σε δραστηριότητες που αφορούν την άσκηση δη-
µόσιας εξουσίας.

25
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
2. Την εκπαίδευση και την επαγγελµατική κατάρτιση, περιλαµβανοµένων των υπο-
τροφιών σπουδών.
3. Την αναγνώριση επαγγελµατικών διπλωµάτων, πιστοποιητικών και άλλων τίτλων.
4. Την κοινωνική ασφάλεια και τα βασικά πλεονεκτήµατα της κοινωνικής αρωγής και
προστασίας.
5. Τις φορολογικές διευκο-
λύνσεις.
6. Την πρόσβαση και παροχή
αγαθών και υπηρεσιών που
βρίσκονται στη διάθεση
του κοινού και την πρό-
σβαση στις διαδικασίες
απόκτησης στέγης.
7. Την ελευθερία του συνεται-
ρίζεσθαι και της εγγραφής
και συµµετοχής σε οργανώσεις εργαζοµένων ή εργοδοτών ή σε οποιαδήποτε ορ-
γάνωση της οποίας τα µέλη ασκούν συγκεκριµένο επάγγελµα, περιλαµβανοµένων
και των πλεονεκτηµάτων που παρέχονται από αυτόν τον τύπο οργάνωσης, υπό την
επιφύλαξη των διατάξεων περί δηµόσιας τάξης και δηµόσιας ασφάλειας.
8. Την ελεύθερη κίνηση και εγκατάσταση στο σύνολο της Ελληνικής Επικράτειας14.
Το δικαίωµα, όµως, της ίσης µεταχείρισης που προβλέπεται στις περιπτώσεις 2, 4,
5, 6, 7, ασκείται µόνον όταν ο τόπος κατοικίας του επί µακρόν διαµένοντος ή των
µελών της οικογένειάς του, για τα οποία αυτός ζητά την παροχή των παραπάνω δι-
καιωµάτων, βρίσκεται εντός της επικράτειας της Χώρας.

Το δικαίωµα της ίσης µεταχείρισης περιορίζεται µόνο στις παρακάτω περιπτώσεις:

1. Πρόσβαση σε µισθωτή ή µη µισθωτή δραστηριότητα η οποία, σύµφωνα µε την
υπάρχουσα νοµοθεσία, ασκείται αποκλειστικά από Έλληνες ή πολίτες της Ε.Ε. ή
του Ε.Ο.Χ.
2. Πρόσβαση στην εκπαίδευση και επαγγελµατική κατάρτιση, για την οποία µπορεί να
απαιτείται να αποδείξει ο επί µακρόν διαµένων την απαιτούµενη γλωσσική επάρκεια.
3. Είσοδο στην τριτοβάθµια εκπαίδευση (Α.Ε.Ι.και Α.Τ.Ε.Ι.),για την οποία απαιτείται η προ-
ηγούµενη εκπλήρωση των εκπαιδευτικών προϋποθέσεων της ισχύουσας νοµοθεσίας.

14.Το δικαίωµα αυτό µπορεί να περιορίζεται σύµφωνα µε τις διατάξεις του άρθρου 74 του ν. 3386/2005 το οποίο ορίζει ότι
µε Προεδρικό ∆ιάταγµα, που εκδίδεται ύστερα από πρόταση τωνΥπουργών Εσωτερικών, Εξωτερικών, Εθνικής Άµυνας και ∆η-
µόσιας Τάξης, µπορεί να απαγορευτεί, για λόγους δηµόσιου συµφέροντος, η διαµονή ή η εγκατάσταση νοµίµως διαµενόντων
υπηκόων τρίτων χωρών σε ορισµένες γεωγραφικές περιοχές της Χώρας.

26
 [ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]

2. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚH ΕΠΑΝEΝΩΣΗ
Με τον όρο «Οικογενειακή Επανένωση» εννοείται η είσοδος και η διαµονή στην
Ελλάδα των µελών της οικογένειας υπηκόου τρίτης χώρας που διαµένει νόµιµα στη
Χώρα, προκειµένου να διατηρηθεί η οικογενειακή ενότητα, ασχέτως αν οι οικογενει-
ακοί δεσµοί δηµιουργήθηκαν πριν ή µετά την είσοδο του διαµένοντος.
Οι όροι σύµφωνα µε τους οποίους µπορούν να ασκούν το δικαίωµα της οικογε-
νειακής επανένωσης οι υπήκοοι τρίτων χωρών καθορίζονται από τα άρθρα 53 έως 60
του Ν. 3386/2005 και, σε συµπλήρωση αυτών, από το Προεδρικό ∆ιάταγµα για την
«Εναρµόνιση της ελληνικής νοµοθεσίας µε την Οδηγία 2003/86/ΕΚ σχετικά µε το δι-
καίωµα οικογενειακής επανένωσης».

∆ικαιούχοι

Για να κατοχυρώσει το δικαίωµα οικογενειακής επανένωσης µε τα µέλη της οικο-

γένειάς του, ο υπήκοος τρίτης χώρας πρέπει να κατοικεί νόµιµα στην Ελλάδα επί δύο
τουλάχιστον χρόνια15 .
Ως µέλη οικογένειας υπηκόου τρίτης χώρας που εισέρχονται στην Ελλάδα στο πλαίσιο
της οικογενειακής επανένωσης θεωρούνται:
1. Οι σύζυγοι, εφόσον έχουν συµπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους, και τα κάτω
των 18 ετών άγαµα, κοινά παιδιά τους, συµπεριλαµβανοµένων και εκείνων που έχουν
υιοθετηθεί.
2. Τα υπόλοιπα, κάτω των 18 ετών, άγαµα παιδιά του συντηρούντος ή του συζύγου
του, συµπεριλαµβανοµένων και εκείνων που έχουν υιοθετηθεί, εφόσον έχει ανατε-
θεί στον συντηρούντα ή το σύζυγό του η άσκηση της γονικής µέριµνας.

Σε περίπτωση πολυγαµίας, αν ο συντηρών έχει ήδη σύζυγο που ζει µαζί του στην
Ελλάδα, δεν του επιτρέπεται η οικογενειακή επανένωση µε άλλη σύζυγο και τα ανή-
λικα τέκνα τους, εκτός και αν του έχει νοµίµως ανατεθεί η επιµέλεια των παιδιών αυτών.

15.∆ικαίωµα στην οικογενειακή επανένωση, σύµφωνα µε τους όρους που θέτει το Προεδρικό ∆ιάταγµα για την «Εναρµόνιση
της ελληνικής νοµοθεσίας µε την Οδηγία 2003/86/ΕΚ σχετικά µε το δικαίωµα οικογενειακής επανένωσης», δεν έχει ο υπή-
κοος τρίτης χώρας ο οποίος: α) έχει υποβάλει αίτηση να του αναγνωρισθεί η ιδιότητα του πρόσφυγα β) έχει αιτηθεί ή έχει
ήδη λάβει άδεια διαµονής υπό καθεστώς προσωρινής προστασίας γ) έχει αιτηθεί ή έχει ήδη λάβει άδεια διαµονής υπό κα-
θεστώς επικουρικών µορφών προστασίας, σύµφωνα µε τις διεθνείς υποχρεώσεις της Χώρας, την εθνική νοµοθεσία ή τις πρα-
κτικές των κρατών – µελών.

27
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]

Προϋποθέσεις και διαδικασία για την οικογενειακή επανένωση

Ο υπήκοος τρίτης χώρας που κατοικεί νόµιµα στην Ελλάδα για δύο τουλάχιστον χρό-
νια µπορεί να ασκήσει το δικαίωµα της οικογενειακής επανένωσης εφόσον πληρούν-
ται όλες οι παρακάτω προϋποθέσεις:
1. Απόδειξη της ύπαρξης της οικογενειακής σχέσης µε τα µέλη µε τα οποία επιθυµεί
να συνενωθεί. Για το λόγο αυτό είναι δυνατόν να ζητηθεί από τον συντηρούντα να
προσέλθει σε προσωπική συνέντευξη. Επίσης, ο συντηρών οφείλει να προσκοµίσει
πρόσφατο πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης από το οποίο να προκύπτει
ο συγγενικός δεσµός µε τα µέλη της οικογένειάς του µε τα οποία ζητά να επανε-
νωθεί. Το πιστοποιητικό πρέπει να είναι επίσηµα µεταφρασµένο και επικυρωµένο
από τις αρµόδιες ελληνικές αρχές. Σε περίπτωση επανένωσης µε ανήλικο τέκνο
που προέρχεται από γάµο στο πλαίσιο πολυγαµίας, ο συντηρών οφείλει να κατα-
θέσει έγγραφο αρµόδιας αρχής της χώρας κατοικίας του τέκνου του που να απο-
δεικνύει ότι η επιµέλεια του παιδιού αυτού έχει ανατεθεί στον συντηρούντα.
2. ∆ήλωση του συντηρούντος ότι τα µέλη της οικογένειάς του πρόκειται να κατοική-
σουν µαζί του.
3. Ο συντηρών διαθέτει οικία η οποία καλύπτει τις ανάγκες του ίδιου και των µελών
της οικογένειάς του για τα οποία ζητά την οικογενειακή επανένωση. Για να απο-
δείξει ότι πληρείται η προϋπόθεση αυτή, ο συντηρών οφείλει να προσκοµίσει επι-
κυρωµένο συµβόλαιο αγοράς κατοικίας ή θεωρηµένη σύµβαση µίσθωσης κατοικίας
από ∆ηµόσια Οικονοµική Υπηρεσία ή άλλο επικυρωµένο έγγραφο από το οποίο να
προκύπτει ότι ο συντηρών διαθέτει κατάλληλο κατάλυµα.
4. Ο συντηρών διαθέτει ετήσιο προσωπικό εισόδηµα σταθερό και τακτικό, επαρκές
για τις ανάγκες της οικογένειάς του, το οποίο δεν προέρχεται από προσφυγή στο
σύστηµα κοινωνικής αρωγής της Χώρας. Το εισόδηµα αυτό δεν µπορεί να είναι µι-
κρότερο από τις ετήσιες αποδοχές του ανειδίκευτου εργάτη, δηλαδή µικρότερο
των 8500€, προσαυξηµένο κατά 20% για τη σύζυγο και κατά 15% για κάθε τέκνο.
Σε περίπτωση που και οι δύο σύζυγοι διαµένουν νόµιµα στη Χώρα, εφόσον πρό-
κειται για επανένωση των τέκνων τους, δεν απαιτείται η προσαύξηση του ετήσιου
εισοδήµατός τους κατά 15% για κάθε τέκνο. Γι’ αυτό ο συντηρών οφείλει να προ-
σκοµίσει αντίγραφο του Εκκαθαριστικού Σηµειώµατος της Εφορίας του τελευταίου
οικονοµικού έτους πριν την υποβολή της αίτησης για οικογενειακή επανένωση ή
άλλου επίσηµου στοιχείου το οποίο να αποδεικνύει ότι πληροί την προϋπόθεση
του σταθερού και επαρκούς εισοδήµατος που απαιτεί ο νόµος.
5. Ο συντηρών διαθέτει πλήρη ασφάλιση ασθενείας ως προς το σύνολο των κινδύ-
νων που καλύπτονται για τις αντίστοιχες κατηγορίες Ελλήνων εργαζοµένων, η οποία
να µπορεί να καλύψει και τα µέλη της οικογένειάς του. Η προϋπόθεση αυτή απο-

28
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
δεικνύεται µε την προσκόµιση σχετικής βεβαίωσης του ασφαλιστικού φορέα του
συντηρούντα.
Επιπλέον, µαζί µε την αίτηση του και τα προαναφερθέντα δικαιολογητικά, ο συν-
τηρών οφείλει να προσκοµίσει ακριβές φωτοαντίγραφο ισχύοντος διαβατηρίου ή
άλλου ταξιδιωτικού εγγράφου αναγνωρισµένου από την Ελλάδα, και ακριβές φωτο-
αντίγραφο της ισχύουσας άδειας παραµονής του.
Η αίτηση για οικογενειακή επανένωση µε όλα τα απαραίτητα δικαιολογητικά κατα-
τίθεται από τον συντηρούντα στον ∆ήµο ή την Κοινότητα του τόπου κατοικίας του
όπου και ελέγχεται η πληρότητα των δικαιολογητικών16.
Ο φάκελος διαβιβάζεται, εντός 15 ηµερών, στην Υπηρεσία Αλλοδαπών και Μετα-
νάστευσης της οικείας Περιφέρειας.

Για να εγκρίνει την αίτηση, ο Γενικός Γραµµατέας της Περιφέρειας οφείλει να εξετάσει
αν ικανοποιούνται όλες οι παραπάνω προϋποθέσεις και επιπλέον να ζητήσει τη γνώµη:
• της οικείας αστυνοµικής αρχής για θέµατα που αφορούν τη δηµόσια τάξη και
ασφάλεια της Χώρας
• της αρµόδιας ελληνικής προξενικής αρχής για την εξέταση τυχόν κινδύνων που
µπορούν να προκύψουν για τη δηµόσια υγεία και για τη διακρίβωση της ύπαρξης
της ισχυριζόµενης οικογενειακής σχέσης. Η διακρίβωση της οικογενειακής σχέσης
γίνεται κυρίως µέσω προσωπικών συνεντεύξεων µε τα µέλη της οικογένειας του
συντηρούντα.
Οι ανωτέρω αρχές οφείλουν να δώσουν τις πληροφορίες που τους ζητούνται εντός
τριµήνου αφότου ζητηθούν.
Η Υπηρεσία Αλλοδαπών και Μετανάστευσης εξετάζει την αίτηση προκειµένου να
διαπιστώσει αν συντρέχουν όλες οι προϋποθέσεις που προαναφέρθηκαν.
Κατά την εξέταση της αίτησης για οικογενειακή επανένωση, όπως και µετέπειτα
για τη χορήγηση και την ανανέωση της άδειας διαµονής, ιδιαίτερη προσοχή δίνεται
στο συµφέρον των ανήλικων τέκνων. Για παράδειγµα, όταν το ανήλικο παιδί βρίσκεται
στη χώρα προέλευσης, χωρίς την επίβλεψη του άλλου γονέα, η αίτηση του συντη-
ρούντος θα πρέπει να εξετάζεται κατά προτεραιότητα.
Ο Γενικός Γραµµατέας της Περιφέρειας, αφού λάβει υπόψη τη γνωµοδότηση της
Υπηρεσίας Αλλοδαπών και Μετανάστευσης, εκδίδει τη σχετική απόφαση η οποία δια-
βιβάζεται στην αρµόδια ελληνική προξενική αρχή η οποία χορηγεί στα µέλη της οι-
κογένειας του συντηρούντα τις απαιτούµενες ειδικές θεωρήσεις εισόδου.

16. Επισηµαίνεται ότι οι υπήκοοι τρίτων χωρών υποχρεούνται να υποβάλλουν την αίτηση για οικογενειακή επανένωση σε εύ-
λογο χρόνο, ειδικά σε περιπτώσεις που αφορούν οικογενειακή επανένωση µε ανήλικα τέκνα, ώστε η αίτηση να µην υπο-
βάλλεται σε χρόνο που το εναποµένον διάστηµα ως την ενηλικίωσή τους είναι πολύ µικρό. Έτσι, ως εύλογος χρόνος θεωρείται
το χρονικό διάστηµα των 9 µηνών, που είναι το µέγιστο διάστηµα ολοκλήρωσης της σχετικής διαδικασίας.

29
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
Το κάθε µέλος της οικογένειας του συντηρούντος, µετά την είσοδό του στη Χώρα
και πριν τη λήξη της θεώρησης εισόδου, καταθέτει αίτηση στο ∆ήµο ή την Κοινότητα
του τόπου κατοικίας του συντηρούντος για χορήγηση άδειας διαµονής για οικογενει-
ακή επανένωση.
Για τα ανήλικα τέκνα η αίτηση υποβάλλεται από εκείνον που ασκεί τη γονική µέρι-
µνα και τους χορηγείται ατοµική άδεια διαµονής. Για την άδεια αυτή και µέχρι τη συµ-
πλήρωση του 14ου έτους της ηλικίας τους δεν απαιτείται η καταβολή παραβόλου.

Η αίτηση για τη χορήγηση της άδειας διαµονής πρέπει να συνοδεύεται από τα εξής δι-
καιολογητικά:
1. Ακριβές φωτοαντίγραφο ισχύοντος διαβατηρίου ή άλλου ταξιδιωτικού εγγράφου
αναγνωρισµένου από την Ελλάδα, µε την ισχύουσα θεώρηση εισόδου για οικογε-
νειακή επανένωση.
2. Τρεις έγχρωµες φωτογραφίες.
3. Παράβολο µε τη µορφή αποδεικτικού διπλότυπου τύπου Β’17.
Αρµόδια για την εξέταση της αίτησης είναι η αντίστοιχη υπηρεσία Αλλοδαπών και
Μετανάστευσης της οικείας Περιφέρειας. Οι αιτούµενες άδειες διαµονής χορηγούν-
ται µε απόφαση του Γενικού Γραµµατέα της Περιφέρειας.
Η διαδικασία της οικογενειακής επανένωσης ολοκληρώνεται το αργότερο µέσα σε
9 µήνες αφότου υποβλήθηκε από τον συντηρούντα η αίτηση µε τα απαιτούµενα δι-
καιολογητικά για την έγκριση της οικογενειακής επανένωσης. Σε περίπτωση συνδρο-
µής εξαιρετικών λόγων, η προθεσµία αυτή µπορεί να παραταθεί µέχρι και τρεις (3) µήνες.
Σε περίπτωση παρέλευσης του διαστήµατος αυτού, τόσο ο συντηρών, όσο και τα µέλη
της οικογένειάς του, εφόσον έχουν εισέλθει στη χώρα, έχουν δικαίωµα προσφυγής.

∆ιασφάλιση του δικαιώµατος στην οικογενειακή επανένωση

Η διάρκεια της αρχικής άδειας διαµονής που χορηγείται στα µέλη της οικογένειας
έχει ηµεροµηνίας λήξεως αυτή της άδειας διαµονής του συντηρούντος. Κατά την ανα-
νέωση, η άδεια διαµονής των µελών ακολουθεί την τύχη της άδειας διαµονής του συν-
τηρούντος.
Αν ο συντηρών αποκτήσει την ιδιότητα του επί µακρόν διαµένοντος η άδεια δια-
µονής των µελών της οικογένειάς του ανανεώνεται ανά διετία. Στην περίπτωση που ο

17. Το χρηµατικό παράβολο ορίζεται: a) σε 150 ευρώ για άδειες διαµονής διάρκειας µέχρι ενός έτους β)σε 300 ευρώ για
άδειες διαµονής διάρκειας µέχρι δύο έτη γ) σε 450 για άδειες διαµονής διάρκειας µέχρι τρία έτη

30
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
συντηρών έχει ήδη αποκτήσει την ιδιότητα του επί µακρόν διαµένοντος, η αρχική
άδεια διαµονής στα µέλη της οικογένειάς του χορηγείται για ένα(1) έτος και ανανεώ-
νεται ανά διετία.

Το µέλος της οικογένειας που επιθυµεί την ανανέωση της άδειας διαµονής του υπο-
χρεούται, πριν από την λήξη της, να καταθέσει αίτηση, µαζί µε τα απαιτούµενα δι-
καιολογητικά, στον δήµο ή την κοινότητα του τόπου κατοικίας του. Τα δικαιολογητικά
που οφείλει να προσκοµίσει ο αιτών είναι:
1. ακριβές φωτοαντίγραφο ισχύοντος διαβατηρίου ή άλλου ταξιδιωτικού εγγράφου
αναγνωρισµένου από την Ελλάδα, µε την ισχύουσα άδεια διαµονής,
2. επικυρωµένο αντίγραφο της ισχύουσας άδειας διαµονής του συντηρούντος,
3. επικυρωµένο αντίγραφο της φορολογικής δήλωσης ή του εκκαθαριστικού σηµει-
ώµατος του συντηρούντος και των µελών της οικογένειάς του (σε περίπτωση που
το εισόδηµα του συντηρούντος δεν είναι επαρκές για τη συντήρηση της οικογε-
νείας του, δηλαδή ίσο ή µεγαλύτερο των 8500€, προσαυξηµένο κατά 20% για τη
σύζυγο και κατά 15% για κάθε τέκνο, οπότε λαµβάνονται υπόψη και οι συνεισφο-
ρές των µελών της οικογένειας στο συνολικό εισόδηµα της οικογένειας) για το
προηγούµενο οικονοµικό έτος,
4. πρόσφατο πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης από το οποίο να προκύπτει
ο συγγενικός δεσµός, επίσηµα µεταφρασµένο και επικυρωµένο από τις αρµόδιες
ελληνικές αρχές,
5. βεβαίωση ασφάλισης για την κάλυψη εξόδων νοσηλείας και ιατροφαρµακευτικής
περίθαλψης,
6. στην περίπτωση που η κατοικία έχει αλλάξει, υποβάλλεται θεωρηµένη σύµβαση µί-
σθωσης της νέας κατοικίας από ∆ηµόσια Οικονοµική Υπηρεσία ή, στην περίπτωση
ιδιοκτησίας, δήλωση Ε9,
7. παράβολο µε τη µορφή αποδεικτικού διπλότυπου Β’,
8. τρεις έγχρωµες φωτογραφίες.
Αρµόδια και πάλι για την εξέταση της αίτησης είναι η αντίστοιχη Υπηρεσία Αλλο-
δαπών και Μετανάστευσης της Περιφέρειας.

Η άδεια διαµονής για οικογενειακή επανένωση δεν χορηγείται, ανακαλείται ή δεν ανα-
νεώνεται στις ακόλουθες περιπτώσεις:
1. Όταν συντρέχει κίνδυνος για τη δηµόσια τάξη και ασφάλεια.
2. Όταν συντρέχουν λόγοι δηµόσιας υγείας. Οι µόνες ασθένειες που µπορούν να δι-
καιολογήσουν άρνηση της εισόδου ή του δικαιώµατος διαµονής είναι εκείνες που
προβλέπονται από την Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας, καθώς και άλλες λοιµώδεις,
µεταδοτικές ή παρασιτικές ασθένειες οι οποίες επιβάλλουν τη λήψη µέτρων για

31
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
την προστασία της δηµόσιας υγείας. Όµως η διαπίστωση, µετά την έκδοση της αρ-
χικής άδειας διαµονής, ότι ο ενδιαφερόµενος πάσχει από ασθένεια, από την οποία
προσεβλήθη µετά την είσοδό του στη Χώρα, δεν αποτελεί λόγο για τη µη ανανέ-
ωση της άδειας διαµονής του ή την αποµάκρυνσή του από το έδαφος της Χώρας.
3. Σε περίπτωση ανάκλησης ή µη ανανέωσης της άδειας διαµονής µέλους της οικο-
γένειας του συντηρούντος για λόγους δηµόσιας τάξης, δηµόσιας ασφάλειας ή δη-
µόσιας υγείας, λαµβάνονται υπόψη η σοβαρότητα ή το είδος του αδικήµατος που
διεπράχθη και οι κίνδυνοι που προέρχονται από το άτοµο αυτό.
4. Όταν δεν πληρούνται ή δεν πληρούνται πλέον οι όροι για χορήγηση ή ανανέωση
άδειας διαµονής για οικογενειακούς λόγους.
5. Όταν ο συντηρών και τα µέλη της οικογένειάς του δεν ζουν πλέον πραγµατικό συ-
ζυγικό ή οικογενειακό βίο.
6. Όταν αποδειχθεί, µε τελεσίδικη δικαστική απόφαση, ότι χρησιµοποιήθηκαν ψευ-
δείς ή παραπλανητικές πληροφορίες, πλαστά ή παραποιηµένα έγγραφα, ότι δια-
πράχθηκε απάτη ή χρησιµοποιήθηκαν άλλα παράνοµα µέσα προκειµένου να
χορηγηθεί ή να ανανεωθεί η άδεια διαµονής.
7. Όταν διαπιστωθεί ότι η οικογενειακή σχέση (γάµος, υιοθεσία, αναγνώριση τέκνων)
έχει συναφθεί µε σκοπό να αποκτηθεί άδεια διαµονής µέσω των νοµικών διατάξεων
για την οικογενειακή συνένωση. Η οικογενειακή σχέση θεωρείται ότι έχει συναφθεί
για το σκοπό αυτό κυρίως όταν δεν υπάρχει συµβίωση των µελών της οικογένειας
ή δεν υφίσταται δυνατότητα επικοινωνίας τους ή όταν ο ένας σύζυγος αγνοεί θέ-
µατα που σχετίζονται µε την προσωπική κατάσταση του άλλου συζύγου.
8. Όταν η διαµονή του συντηρούντος τερµατισθεί και το µέλος της οικογένειας δεν
διαθέτει αυτοτελές δικαίωµα διαµονής. Ας σηµειωθεί ότι το δικαίωµα διαµονής των
ανήλικων τέκνων ακολουθεί την τύχη του δικαιώµατος διαµονής του γονέα στον
οποίο έχει ανατεθεί η επιµέλειά τους.
Τόσο κατά την αρχική χορήγηση της άδειας διαµονής όσο και κατά την ανανέωσή
της, οι αρµόδιες υπηρεσίες Αλλοδαπών και Μετανάστευσης της οικείας Περιφέρειας
σε επίπεδο Νοµού διενεργούν τους κατάλληλους ελέγχους κυρίως µέσω προσωπικών
συνεντεύξεων. Έλεγχοι επιτρέπονται και στις περιπτώσεις που υπάρχει πληροφόρηση
η οποία µπορεί να δικαιολογήσει ανάκληση της άδειας διαµονής.

Πριν την απόρριψη αίτησης, την ανάκληση ή την άρνηση ανανέωσης της άδειας δια-
µονής ή σε περίπτωση λήψης µέτρου αποµάκρυνσης εις βάρος του συντηρούντος ή
µελών της οικογένειάς του, θα πρέπει το άτοµο αυτό να καλείται σε προηγούµενη
ακρόαση προκειµένου να εξεταστούν:
1. ο χαρακτήρας και η σταθερότητα των οικογενειακών δεσµών του ατόµου
2. η διάρκεια διαµονής του στη Χώρα

32
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
3. η ύπαρξη ή όχι οικογενειακών, πολιτιστικών και κοινωνικών δεσµών µε τη χώρα κα-
ταγωγής του.
Κάθε απόφαση απόρριψης αίτησης για χορήγηση άδειας διαµονής για οικογενει-
ακή επανένωση πρέπει να αιτιολογείται.

Πρόσωπα που έχουν γίνει δεκτά για λόγους οικογενειακής επανένωσης δικαιούνται να
αποκτήσουν αυτοτελή άδεια διαµονής στη Χώρα υποβάλλοντας αίτηση, µαζί µε τα απαι-
τούµενα δικαιολογητικά, στο δήµο ή την κοινότητα του τόπου κατοικίας τους στις πα-
ρακάτω περιπτώσεις:
1. Ενηλικίωση. Για τα παιδιά που ενηλικιώνονται η διάρκεια της αυτοτελούς άδειας δια-
µονής τους δεν µπορεί να υπερβαίνει το ένα έτος και µπορεί να ανανεώνεται ανά
έτος µέχρι και τη συµπλήρωση του 21ο έτους της ηλικίας τους. Κατόπιν η ανανέ-
ωση της άδειας διαµονής τους επιτρέπεται για άλλους λόγους, εκτός της οικογε-
νειακής επανένωσης, σύµφωνα µε τις διατάξεις του Ν. 3386/2005. Σε περίπτωση
που η αυτοτελής άδεια διαµονής ανανεωθεί για σπουδές, ο κάτοχός της µπορεί,
µετά το τέλος των σπουδών του, να την ανανεώσει αυτοτελώς για ένα έτος. Πε-
ραιτέρω ανανέωσή της επιτρέπεται για άλλους λόγους, εκτός της οικογενειακής
επανένωσης, σύµφωνα µε τις προβλέψεις και τις προϋποθέσεις του Ν. 3386/2005.
Σε περιπτώσεις που τα τέκνα έχουν εισέλθει στη Χώρα µε θεώρηση εισόδου για
οικογενειακή επανένωση και µέχρι την υποβολή της αίτησής τους για χορήγηση
άδειας διαµονής έχουν ενηλικιωθεί, έχουν το δικαίωµα να λάβουν αυτοτελή άδεια
διαµονής. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις µαζί µε την αίτηση κατατίθεται και ληξιαρχική
πράξη γέννησης του αιτούντα.
2. Θάνατος του συντηρούντος, εφόσον τα µέλη της οικογένειάς του διαµένουν στη
Χώρα τουλάχιστον για ένα έτος πριν το θάνατό του. Σ’ αυτήν την περίπτωση ο
αιτών πρέπει να προσκοµίσει ληξιαρχική πράξη θανάτου του συντηρούντος.
3. Έκδοση διαζυγίου ή ακύρωση του γάµου ή αποδεδειγµένη διακοπή της έγγαµης
συµβίωσης, εφόσον18 :
• ο γάµος διήρκεσε το λιγότερο 3 χρόνια (από τα οποία το ένα τουλάχιστον διανύ-
θηκε στην Ελλάδα) πριν από την έναρξη της δίκης έκδοσης διαζυγίου ή ακύρωσης
του γάµου ή διακοπής της έγγαµης συµβίωσης
• συντρέχουν ιδιαίτερα δυσχερείς καταστάσεις, όπως σε περίπτωση που το µέλος
της οικογένειας έπεσε θύµα ενδο-οικογενειακής βίας κατά τη διάρκεια του γάµου,

18. Ως στοιχεία που τεκµηριώνουν την διακοπή της έγγαµης συµβίωσης θεωρούνται κυρίως η αγωγή διαζυγίου, µισθωτήριο
κατοικίας από το οποίο φαίνεται ότι ο συντηρών δεν µένει πια µε τα µέλη της οικογένειάς του, η υποβολή ξεχωριστής φο-
ρολογικής δήλωσης των δύο συζύγων. Τα στοιχεία αυτά θα πρέπει να δηλώνονται από τους υπηκόους τρίτων χωρών στο
πλαίσιο της υποχρέωσής τους να ενηµερώνουν τις αρµόδιες Υπηρεσίες Αλλοδαπών και Μετανάστευσης, εντός ενός µηνός,
για κάθε µεταβολή της διεύθυνσης κατοικίας τους ή της προσωπικής τους κατάστασης.

33
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
οπότε ο αιτών οφείλει να υποβάλει απόφαση διαζυγίου ή ακύρωση του γάµου συ-
νοδευόµενη από επικυρωµένο αντίγραφο της ληξιαρχικής πράξης του γάµου. Σε πε-
ρίπτωση άσκησης ενδο-οικογενειακής βίας κατατίθεται επικυρωµένο αντίγραφο
της καταγγελίας που έχει υποβληθεί σε αρµόδια Ελληνική αρχή.
4. Μετά την πάροδο 5 ετών από την χορήγηση της αρχικής άδειας διαµονής για οι-
κογενειακή συνένωση19 . Σ’ αυτήν την περίπτωση προσκοµίζονται ακριβή φωτοαν-
τίγραφα των προηγούµενων αδειών διαµονής για οικογενειακή επανένωση που
αποδεικνύουν τη πενταετή νόµιµη διαµονή του αιτούντα στη Χώρα για λόγους οι-
κογενειακής επανένωσης.

Για τη χορήγηση αυτοτελούς άδειας διαµονής για καθένα από τους παραπάνω λόγους,
απαιτούνται επιπλέον τα ακόλουθα δικαιολογητικά:
1. ακριβές φωτοαντίγραφο ισχύοντος διαβατηρίου ή άλλου ταξιδιωτικού εγγράφου
αναγνωρισµένου από την Ελλάδα, µε την ισχύουσα άδεια διαµονής,
2. στην περίπτωση που η κατοικία έχει αλλάξει, υποβάλλεται θεωρηµένη σύµβαση µί-
σθωσης της νέας κατοικίας από ∆ηµόσια Οικονοµική Υπηρεσία ή, στην περίπτωση
ιδιοκτησίας, δήλωση Ε9,
3. παράβολο µε τη µορφή αποδεικτικού διπλότυπου Β΄,
4. τρεις έγχρωµες φωτογραφίες.
Η διάρκεια της αυτοτελούς άδειας διαµονής δεν µπορεί να υπερβαίνει το ένα έτος
και η περαιτέρω ανανέωσή της επιτρέπεται για άλλους λόγους, εκτός της οικογενειακής
επανένωσης, σύµφωνα µε τις προβλέψεις του Ν. 3386/2005. Αν δεν ανανεωθεί η αυ-
τοτελής άδεια διαµονής µέσα σε ένα χρόνο από την λήξη της, τότε το άτοµο είναι υπο-
χρεωµένο να εγκαταλείψει τη Χώρα. Κατά το χρονικό διάστηµα του ενός έτους από την
ηµεροµηνία λήξης της αυτοτελούς άδειας διαµονής, ο κάτοχός της δεν απελαύνεται.

∆ικαιώµατα των µελών της οικογένειας υπηκόου τρίτης χώρας

Τα µέλη της οικογένειας έχουν αντίστοιχα δικαιώµατα µε τον συντηρούντα όσον

αφορά:
1. Την πρόσβαση στην εκπαίδευση.
2. Την πρόσβαση στη µισθωτή εργασία και σε ανεξάρτητη οικονοµική δραστηριό-

19. Σηµειώνεται ότι οι κάτοχοι αδειών διαµονής για οικογενειακή συνένωση δεν επιτρέπεται να αλλάξουν κατηγορία άδειας
διαµονής πριν την παρέλευση πενταετίας, εκτός και αν συντρέχει κάποιος από τους προαναφερθέντες λόγους.

34
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
τητα. Το µέλος της οικογένειας που επιθυµεί να απασχοληθεί είτε σε µισθωτή ερ-
γασία ή σε ανεξάρτητη οικονοµική δραστηριότητα, οφείλει να υποβάλλει αίτηση
στο όργανο που του χορήγησε την άδεια διαµονής. Ο ελάχιστος αριθµός ηµερο-
µισθίων ή το ελάχιστο χρονικό διάστηµα ασφάλισης ανά έτος και ασφαλιστικό
φορέα καθορίζονται µε κοινή απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών, ∆ηµόσιας ∆ι-
οίκησης και Αποκέντρωσης, Οικονοµίας και Οικονοµικών, Απασχόλησης και Κοι-
νωνικής Προστασίας. Το είδος και η διάρκεια της απασχόλησης του µέλους της
οικογενείας που αιτείται πρόσβαση στην αγορά εργασίας για τους πρώτους δώδεκα
µήνες από τη χορήγηση της αρχικής άδειας διαµονής του για οικογενειακή επανέ-
νωση, καθορίζεται από αρµόδιο όργανο βάσει των κενών θέσεων εργασίας ανά ει-
δικότητα όπως αυτές έχουν καθοριστεί από την ειδική Επιτροπή που συγκροτείται
στην έδρα κάθε Περιφέρειας της Χώρας για το σκοπό αυτό.
∆ιευκρινίζεται, δε, ότι το δικαίωµα στη µισθωτή εργασία ή σε ανεξάρτητη οικονο-
µική δραστηριότητα περιορίζεται µόνο στο νοµό στον οποίο έχει χορηγηθεί η
άδεια διαµονής στον συντηρούντα και τα µέλη της οικογένειάς του, γιατί διαφορε-
τικά αίρεται η προϋπόθεση της συγκατοίκησης.
3. Την πρόσβαση στον επαγγελµατικό προσανατολισµό, στη βασική και περαιτέρω
κατάρτιση καθώς και στην επανακατάρτιση.

Τέλος, οι κάτοχοι αδειών διαµονής για οικογενειακή επανένωση υπόκεινται στα γε-
νικά δικαιώµατα και υποχρεώσεις των υπηκόων τρίτων χωρών, βάσει των διατάξεων
του Ν. 3386/2005, άρθρα 71 – 73.

35
 [ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]

3. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ∆ΙΑΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ

Ο Νόµος 3304/2005 ρυθµίζει το γενικό πλαίσιο για την καταπολέµηση και εξά-
λειψη των διακρίσεων και ενσωµατώνει στην ελληνική έννοµη τάξη δύο Οδηγίες της
ΕΕ. Η µία είναι η Οδηγία 2000/43/ΕΚ για την ισότιµη µεταχείριση των ατόµων ανε-
ξάρτητα από την φυλετική ή την εθνοτική καταγωγή τους στους τοµείς της απασχό-
λησης, της εργασίας, της συµµετοχής σε σωµατεία και επαγγελµατικές οργανώσεις,
καθώς και στην εκπαίδευση, τις κοινωνικές παροχές και την πρόσβαση στη διάθεση
και την παροχή αγαθών και υπηρεσιών που διατίθενται στο κοινό. Η δεύτερη είναι η
Οδηγία 2000/78/ΕΚ για την καταπολέµηση των διακρίσεων λόγω θρησκευτικών ή
άλλων πεποιθήσεων, ειδικών αναγκών, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισµού απο-
κλειστικά στον τοµέα της απασχόλησης και της εργασίας. Οι δύο αυτές αντιρατσι-
στικές Οδηγίες καλύπτουν όλα ανεξαιρέτως τα άτοµα που ζουν ή εργάζονται στην Ε.Ε.
Επίσης, ο Νόµος 3488/2006, για την «Εφαρµογή της αρχής της ίσης µεταχείρισης
ανδρών και γυναικών όσον αφορά στην πρόσβαση στην απασχόληση, στην επαγγελ-
µατική εκπαίδευση και ανέλιξη, στους όρους και στις συνθήκες εργασίας», στοχεύει
στη δηµιουργία ενός πληρέστερου ρυθµιστικού πλαισίου για την πιο αποτελεσµατική
εφαρµογή της αρχής της ίσης µεταχείρισης των δύο φύλων στον τοµέα της εργασίας.
Οι νόµοι 3304/2005 και 3488/2006 απαγορεύουν τόσο την άµεση όσο και την έµ-
µεση διάκριση, την παρενόχληση, τη σεξουαλική παρενόχληση και τα αντίποινα.
• Άµεση διάκριση υπάρχει όταν ένα άτοµο, για λόγους φυλετικής ή εθνοτικής κατα-
γωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας, γενετήσιου προ-
σανατολισµού ή φύλου έχει µεταχείριση λιγότερο ευνοϊκή απ’ αυτήν που έχει, είχε
ή θα έχει ένα άλλο άτοµο σε ανάλογη κατάσταση.
• Έµµεση διάκριση υπάρχει όταν µία φαινοµενικά ουδέτερη διάταξη, κριτήριο ή πρα-
κτική µπορεί να θέσει άτοµα ορισµένης φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, ορι-
σµένων θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, ορισµένης αναπηρίας, ηλικίας,
γενετήσιου προσανατολισµού ή φύλου σε µειονεκτική θέση σε σχέση µε άλλα
άτοµα, εκτός και αν η συγκεκριµένη διάταξη, κριτήριο ή πρακτική δικαιολογείται αν-
τικειµενικά από ένα θεµιτό σκοπό.
• ∆ιάκριση θεωρείται και η παρενόχληση όπως και κάθε άλλη συµπεριφορά που έχει
σαν σκοπό ή αποτέλεσµα την προσβολή της αξιοπρέπειας του ατόµου που την
υφίσταται και τη δηµιουργία εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού
κλίµατος για λόγους που σχετίζονται µε τη φυλετική ή εθνοτική καταγωγή του ατό-
µου, τις θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις του, την αναπηρία, ηλικία, το γενετήσιο
προσανατολισµό ή το φύλο του ατόµου.
• ∆ιάκριση θεωρείται και οποιαδήποτε εντολή για την εφαρµογή διακριτικής µεταχεί-
ρισης σε βάρος ενός ατόµου για οποιονδήποτε από τους προαναφερθέντες λόγους.
• Τα αντίποινα, δηλαδή, η κακή ή διακριτική µεταχείριση ενός ατόµου επειδή υπέβαλε

36
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
καταγγελία για διάκριση ή υποστήριξε κάποιο συνάδελφό του που υπέβαλε καταγ-
γελία για διακριτική µεταχείριση απαγορεύονται ρητά από την παρούσα νοµοθεσία.
• Η σεξουαλική παρενόχληση εισάγεται στο εθνικό δίκαιο µε τον Νόµο 3488/2006
και ορίζεται ως οποιαδήποτε µορφή ανεπιθύµητης λεκτικής, µη λεκτικής ή σωµα-
τικής συµπεριφοράς σεξουαλικού χαρακτήρα, µε σκοπό ή αποτέλεσµα την προ-
σβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου, ιδίως µε τη δηµιουργία εκφοβιστικού,
εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος.

Πεδίο εφαρµογής

Για τις διακρίσεις λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πε-
ποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας, γενετήσιου προσανατολισµού, φύλου ή οικογενειακής κα-
τάστασης τόσο ο Ν. 3304/2005 όσο και ο Ν. 3488/2006 προσφέρουν προστασία στον τοµέα
της απασχόλησης σε όλα τα πρόσωπα στο δηµόσιο και τον ιδιωτικό τοµέα όσον αφορά:
• τους όρους πρόσβασης στην αγορά εργασίας, συµπεριλαµβανοµένων των κριτηρίων
επιλογής και των όρων πρόσληψης καθώς και τους όρους υπηρεσιακής και επαγ-
γελµατικής εξέλιξης
• την πρόσβαση στον επαγγελµατικό προσανατολισµό, κατάρτιση και επιµόρφωση,
συµπεριλαµβανοµένης της απόκτησης πρακτικής επαγγελµατικής εµπειρίας
• τους όρους και τις συνθήκες εργασίας και απασχόλησης, συµπεριλαµβανοµένων
και εκείνων που αφορούν τις αµοιβές και τις απολύσεις
• τη συµµετοχή σε επαγγελµατικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις συµπεριλαµβα-
νοµένων των πλεονεκτηµάτων που πηγάζουν από τη συµµετοχή αυτή.

Περαιτέρω, σχετικά µε τις διακρίσεις λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, ο Ν.

3304/2005 εξασφαλίζει σε όλα τα πρόσωπα, στο δηµόσιο και τον ιδιωτικό τοµέα:
• την κοινωνική προστασία, συµπεριλαµβανοµένης της κοινωνικής ασφάλισης και της
υγειονοµικής περίθαλψης
• τις κοινωνικές παροχές
• την εκπαίδευση
• την πρόσβαση στη διάθεση και την παροχή αγαθών και υπηρεσιών που διατίθεν-
ται στο κοινό, συµπεριλαµβανοµένης της στέγης.

37
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
Επιπλέον, ο Νόµος 3488/2006:
• απαγορεύει την άρνηση πρόσληψης ή τη λιγότερο ευνοϊκή µεταχείριση γυναίκας
λόγω εγκυµοσύνης ή µητρότητας καθώς και γονέα που κάνει χρήση γονικής άδειας
ανατροφής παιδιού.
• αναγνωρίζει στον εργαζόµενο γονέα το δικαίωµα, µετά από το πέρας της άδειας µη-
τρότητας ή της γονικής άδειας ανατροφής τέκνου, να επιστρέψει στη θέση εργα-
σίας του ή σε ισοδύναµη θέση και να επωφεληθεί από οποιαδήποτε βελτίωση των
συνθηκών εργασίας, την οποία θα δικαιούνταν κατά την απουσία του
• διευρύνει την έννοια του όρου «αµοιβή», ώστε να συµπεριλαµβάνονται όχι µόνο µι-
σθοί, αλλά και όποια άλλα οφέλη παρέχονται από τον εργοδότη εξαιτίας ή µε
αφορµή την απασχόληση του εργαζοµένου
• απαγορεύει την καταγγελία ή την µε οποιοδήποτε τρόπο λύση της εργασιακής σχέ-
σης για λόγους φύλου, οικογενειακής κατάστασης ή όταν συνιστά εκδικητική συµ-
περιφορά του εργοδότη λόγω του ότι ο εργαζόµενος δεν ενέδωσε σε σεξουαλική
ή άλλη παρενόχληση.
• Ορίζει ότι δεν συνιστά διάκριση η λήψη ή η διατήρηση ειδικών ή θετικών µέτρων
που ως σκοπό τους έχουν να εξαλειφθούν διακρίσεις οι οποίες υφίστανται ήδη.

Οι διατάξεις του Ν. 3304/2005 δεν εφαρµόζονται στις ακόλουθες περιπτώσεις:

• όταν προβλέπεται διαφορετική µεταχείριση λόγω ιθαγένειας
• όταν η διάκριση οφείλεται σε συγκεκριµένο χαρακτηριστικό σχετικό µε τη φυλε-
τική ή εθνοτική καταγωγή του ατόµου, τις θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις του,
την ηλικία, αναπηρία ή το γενετήσιο προσανατολισµό του, και το οποίο, λόγω της
φύσης της επαγγελµατικής δραστηριότητας ή του πλαισίου εντός του οποίου αυτή
ασκείται, αποτελεί ουσιαστική και καθοριστική επαγγελµατική προϋπόθεση
• στις ένοπλες δυνάµεις και τα σώµατα ασφαλείας σε ότι αφορά διακριτική µετα-
χείριση λόγω ηλικίας ή αναπηρίας σχετικής µε την Υπηρεσία
• όταν η διάκριση βασίζεται στις θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις του ατόµου οι
οποίες αποτελούν ουσιώδη και δικαιολογηµένη επαγγελµατική απαίτηση, λόγω της
φύσης της επαγγελµατικής δραστηριότητας ή του πλαισίου εντός του οποίου αυτή
ασκείται. Έτσι ο Ν. 3304/2005 δεν θίγει υπάρχουσες διατάξεις και πρακτικές που
αφορούν επαγγελµατικές δραστηριότητες στο πλαίσιο των εκκλησιών, καθώς και
οργανώσεων ή ενώσεων, η δεοντολογία των οποίων εδράζεται σε θρησκευτικές ή
άλλες πεποιθήσεις, ούτε το δικαίωµα των φορέων αυτών να απαιτούν από τα πρό-
σωπα που εργάζονται για λογαριασµό τους συµπεριφορά καλής πίστης και συµ-
µόρφωσης προς τη δεοντολογία τους
• όταν η διάκριση στηρίζεται στην ηλικία και προβλέπεται από το νόµο µε σκοπό την
εξυπηρέτηση της πολιτικής της απασχόλησης, της αγοράς εργασίας, της επαγγελ-

38
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
µατικής κατάρτισης, των συστηµάτων κοινωνικής ασφάλισης. Για παράδειγµα, η
εφαρµογή µέτρων που προωθούν την ένταξη των γηραιότερων ή των νέων εργα-
ζοµένων στην αγορά εργασίας δεν αποτελούν διακριτική µεταχείριση
• όταν λαµβάνονται ειδικά µέτρα µε σκοπό την πρόληψη ή την αντιστάθµιση µει-
ονεκτηµάτων λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πε-
ποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισµού. Ειδικά, όσον αφορά
τα άτοµα µε αναπηρία, δεν συνιστά διάκριση η θέσπιση µέτρων που αφορούν στην
προστασία της υγείας και της ασφάλειας στο χώρο εργασίας ή αποβλέπουν στη δη-
µιουργία των προϋποθέσεων για την ενθάρρυνση ή τη διαφύλαξη της ένταξης τους
στην εργασία. Ο δε εργοδότης υποχρεώνεται στη λήψη όλων των απαραίτητων
κατά περίπτωση µέτρων20, προκειµένου τα άτοµα αυτά να έχουν δυνατότητα πρό-
σβασης σε θέση εργασίας και συµµετοχής στην επαγγελµατική κατάρτιση, εφόσον
τα µέτρα αυτά δεν συνεπάγονται δυσανάλογη επιβάρυνση για τον εργοδότη21.

Προστασία ενάντια στις διακρίσεις

Οι νόµοι 3304/2005 και 3488/2006 παρέχουν στα άτοµα που υπέστησαν διακριτική
µεταχείριση λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθή-
σεων, αναπηρίας, ηλικίας, γενετήσιου προσανατολισµού ή φύλου το δικαίωµα να υπο-
βάλλουν καταγγελία µέσω δικαστικής ή διοικητικής διαδικασίας ώστε να επιβληθούν
οι κατάλληλες κυρώσεις σε όσους προβαίνουν σε διακρίσεις.
Πλέον το βάρος της απόδειξης της διακριτικής µεταχείρισης επιµερίζεται µεταξύ
του ατόµου που βίωσε τη διάκριση και εκείνου που κατηγορείται ότι τη διέπραξε. Έτσι,
εφόσον το θύµα µιας διακριτής συµπεριφοράς που θεωρεί ότι έχει ζηµιωθεί από την
παραβίαση της αρχής της ίσης µεταχείρισης προσκοµίσει ενώπιον δικαστηρίου ή αρ-
µόδιας διοικητικής αρχής στοιχεία για πραγµατικά γεγονότα που του συνέβησαν, τότε
το αντίδικο µέρος φέρει το βάρος να αποδείξει στο δικαστήριο22, ή η διοικητική αρχή
να θεµελιώσει, ότι δεν παραβιάστηκε η θεµελιώδης αυτή αρχή.

20. Ως τέτοια µπορούν, για παράδειγµα, να θεωρηθούν η δυνατότητα πρόσβασης στο χώρο εργασίας µε αναπηρικό καρότσι,
η προσαρµογή του εξοπλισµού του γραφείου ή των ωρών εργασίας στις ανάγκες των ατόµων µε αναπηρία, κλπ.
21. Για να διαπιστωθεί η δυσανάλογη επιβάρυνση, λαµβάνεται υπόψη το οικονοµικό και οποιοδήποτε άλλο κόστος επιφέρουν
τα µέτρα αυτά, το µέγεθος και οι οικονοµικοί πόροι της επιχείρησης ή του οργανισµού, η δυνατότητα λήψης δηµόσιας χρη-
µατοδότησης ή άλλου είδους ενίσχυσης.
22. Η ανακατανοµή του βάρους της απόδειξης περί συνδροµής αθέµιτης διάκρισης που επιφέρει ο Ν. 3304/2005 εφαρµό-
ζεται µόνο στα αστικά δικαστήρια. Στα ποινικά δικαστήρια εξακολουθεί να εφαρµόζεται το τεκµήριο της αθωότητας υπέρ του
εγκαλουµένου.

39
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
Νοµικά πρόσωπα τα οποία έχουν σκοπό τη διασφάλιση της τήρησης της αρχής της
ίσης µεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή
άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισµού ή φύλου µπο-
ρούν να αντιπροσωπεύουν τον θιγόµενο, κατόπιν συναινέσεώς του µε συµβολαι-
ογραφικό έγγραφο ή ιδιωτικό έγγραφο που φέρει θεώρηση του γνησίου της
υπογραφής, ενώπιον των πολιτικών και διοικητικών δικαστηρίων και ενώπιον οποιασ-
δήποτε διοικητικής αρχής ή διοικητικού οργάνου.
Όποιος προβαίνει σε διακριτική µεταχείριση για λόγους φυλετικής ή εθνοτικής κα-
ταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προ-
σανατολισµού, στον τοµέα της συναλλακτικής διάθεσης αγαθών ή παροχής υπηρεσιών
στο κοινό τιµωρείται µε φυλάκιση 6 µηνών µέχρι 3 ετών και µε χρηµατική ποινή 1000
έως 5000 ευρώ.
Η παραβίαση της αρχής της ίσης µεταχείρισης από εργοδότη σε οποιοδήποτε
στάδιο της σύµβασης απασχόλησης (από την πρόσληψη ή την άρνηση πρόσληψης
έως τη λύση της σύµβασης) συνιστά παραβίαση της εργατικής νοµοθεσίας και τιµω-
ρείται µε το προβλεπόµενο από αυτήν πρόστιµο.
Επίσης, προβλέπονται ποινικές κυρώσεις σε περίπτωση σεξουαλικής παρενόχλησης.

Φορείς προώθησης της αρχής της ίσης µεταχείρισης

• Ο Συνήγορος του Πολίτη (Ανεξάρτητη Αρχή) αναλαµβάνει τον ρόλο του επίσηµου
φορέα προώθησης της αρχής της ίσης µεταχείρισης όταν αυτή παραβιάζεται από
δηµόσιες υπηρεσίες και οργανισµούς καθώς και από επιχειρήσεις του δηµοσίου
τοµέα.
Επίσης ενεργεί ως φορέας παρακολούθησης της εφαρµογής της ίσης µεταχείρι-
σης ανεξαρτήτως φύλου στον ιδιωτικό και δηµόσιο τοµέα και έχει τη δυνατότητα
άσκησης διαµεσολάβησης µεταξύ του θιγόµενου και αυτού που φέρεται ότι πα-
ραβίασε την αρχή, προκειµένου να αρθεί η προσβολή της ίσης µεταχείρισης.
Έτσι, ο Συνήγορος του Πολίτη διαµεσολαβεί σε ατοµικές περιπτώσεις παραβίασης
της αρχής της ίσης µεταχείρισης, προβαίνει σε γενικότερη έρευνα, εκτίµηση και
συστάσεις όσον αφορά την εφαρµογή της αρχής της ίσης µεταχείρισης στον δη-
µόσιο τοµέα, συντάσσει τις σχετικές εκθέσεις, συµµετέχει στον συντονισµό των κρα-
τικών αρχών και την ευαισθητοποίηση της διοίκησης και της κοινωνίας των πολιτών.
• Η Επιτροπή Ίσης Μεταχείρισης του Υπουργείου ∆ικαιοσύνης αναλαµβάνει την προ-
ώθηση της αρχής της ίσης µεταχείρισης όταν αυτή παραβιάζεται από ιδιώτες ή

40
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
ιδιωτικούς φορείς και δεν αφορά εργασιακά θέµατα αλλά την διάθεση αγαθών και
την παροχή υπηρεσιών.
Η Επιτροπή εποπτεύει την προσπάθεια συµφιλίωσης σε ατοµικές περιπτώσεις πα-
ραβίασης της αρχής της ίσης µεταχείρισης, διατυπώνει πόρισµα σε περίπτωση απο-
τυχίας της συµφιλιωτικής δράσης το οποίο µεταβιβάζεται στον Εισαγγελέα
Πληµµελειοδικών σε περίπτωση που πιθανολογείται η τέλεση αξιόποινης πράξης.
Επίσης, διατυπώνει γνώµη ως προς την ερµηνεία των διατάξεων του Ν. 3304/2005,
όσον αφορά το πεδίο των αρµοδιοτήτων της, και συντάσσει εκθέσεις για την εφαρ-
µογή και προώθηση της αρχής της ίσης µεταχείρισης.
Την Επιτροπή βοηθά στο έργο της η Υπηρεσία Ίσης Μεταχείρισης, η οποία δηµι-
ουργείται σε επίπεδο τµήµατος στην Κεντρική Υπηρεσία του Υπουργείου ∆ικαιο-
σύνης και αναλαµβάνει την εξέταση των καταγγελιών για παράβαση της αρχής της
ίσης µεταχείρισης, τη διενέργεια προσπάθειας συµφιλίωσης, τη σύνταξη και υπο-
βολή στην Επιτροπή πορίσµατος σε περίπτωση αποτυχίας της συµφιλιωτικής δρά-
σης, την επιστηµονική και γραµµατειακή υποβοήθηση της Επιτροπής.
• Το Σώµα Επιθεώρησης Εργασίας (Σ.ΕΠ.Ε) ορίζεται αρµόδιο για την προώθηση της
αρχής της ίσης µεταχείρισης στον τοµέα απασχόλησης και εργασίας στις περι-
πτώσεις που αυτή παραβιάζεται από φυσικά ή νοµικά πρόσωπα (πέραν των δηµο-
σίων υπηρεσιών όπου αρµόδιος είναι ο Συνήγορος του Πολίτη).
Το Σ.ΕΠ.Ε. επίσης εξετάζει καταγγελίες που του υποβάλλονται στο πλαίσιο της αρ-
µοδιότητάς του, συντάσσει πορίσµατα τα οποία υποβάλει στις αρµόδιες διοικητι-
κές ή δικαστικές αρχές.Λόγω, δε, και των γενικότερων αρµοδιοτήτων του, το Σ.ΕΠ.Ε.
έχει το δικαίωµα να επιβάλλει απευθείας κυρώσεις στο πλαίσιο των ευρύτερων
αυτών αρµοδιοτήτων του.

Τέλος, ο Ν. 3304/2005 αναθέτει στην Οικονοµική και Κοινωνική Επιτροπή (Ο.Κ.Ε)

την µελέτη και αξιολόγηση των πορισµάτων του Συνηγόρου του Πολίτη, της Επιτρο-
πής Ίσης Μεταχείρισης και του Σ.ΕΠ.Ε., όπως αυτά καταγράφονται στις ετήσιες εκ-
θέσεις τους, καθώς και των απόψεων που διατυπώνουν οι Μη Κυβερνητικές
Οργανώσεις σχετικά µε την εφαρµογή της αρχής της ίσης µεταχείρισης, ώστε να συν-
τάσσει ετήσια έκθεση στην οποία θα καταγράφονται οι εξελίξεις ως προς την εφαρ-
µογή του Ν. 3304/2005 και θα διατυπώνονται προτάσεις για τη βελτίωση του
νοµοθετικού πλαισίου αλλά και της πρακτικής του εφαρµογής. Επίσης, ο Ν. 3304/2005
αναθέτει στην Ο.Κ.Ε., σε συνεργασία µε τους κοινωνικούς φορείς που είναι µέλη της
αλλά και τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που έχουν συναφή µε την ίση µεταχείριση
καταστατικό σκοπό, την ευθύνη για την ευρύτερη δυνατή δηµοσιοποίηση το νέου
αυτού νοµοθετικού πλαισίου και των εγγυήσεων που θέτει.

41
 [ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]

4. ΑΠOΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΘΑΓΕΝΕΙΑΣ

Ιθαγένεια είναι ο νοµικός δεσµός ενός προσώπου προς ένα συγκεκριµένο κράτος.

Σύµφωνα µε τον Κώδικα της Ελληνικής Ιθαγένειας, ο οποίος κυρώθηκε µε τον Νόµο
3284/2004, η ελληνική ιθαγένεια αποκτάται:
• Με την γέννηση. Το παιδί Έλληνα ή Ελληνίδας αποκτά από τη γέννησή του την ελ-
ληνική ιθαγένεια, όπως και κάθε παιδί που γεννιέται σε ελληνικό έδαφος, εφόσον
δεν αποκτά µε τη γέννησή του αλλοδαπή ιθαγένεια.
• Με αναγνώριση. Αλλοδαπός που γεννήθηκε χωρίς γάµο των γονέων του και ανα-
γνωρίσθηκε νόµιµα ως τέκνο Έλληνα, αποκτά την ελληνική ιθαγένεια µε την ανα-
γνώριση, αν κατά το χρόνο αυτό είναι ανήλικος.
• Με υιοθεσία. Αλλοδαπός που υιοθετήθηκε πριν την ενηλικίωσή του από Έλληνα ή
Ελληνίδα, αποκτά την ελληνική ιθαγένεια από το χρόνο της υιοθεσίας του.
• Με κατάταξη στις ένοπλες δυνάµεις της Χώρας προκειµένου για οµογενείς αλλο-
δαπούς23 . Τα παιδιά των οµογενών που απέκτησαν την ελληνική ιθαγένεια µε κα-
τάταξη στις ένοπλες δυνάµεις, γίνονται Έλληνες ύστερα από αίτηση του γονέα τους
προς το Γενικό Γραµµατέα της Περιφέρειας, εφόσον κατά το χρόνο υποβολής της
αίτησης είναι ανήλικα και άγαµα.
• Με πολιτογράφηση.

Προϋποθέσεις πολιτογράφησης

Για να αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια µε πολιτογράφηση, ο αλλοδαπός πρέπει:

1. Να έχει συµπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του.
2. Να µην έχει καταδικασθεί τελεσίδικα, κατά την τελευταία δεκαετία πριν από την
υποβολή της αίτησης πολιτογράφησης, σε ποινή στερητική της ελευθερίας τουλά-
χιστον ενός έτους ή, ανεξαρτήτως ποινής και χρόνου έκδοσης της καταδικαστικής
απόφασης, για εγκλήµατα προσβολών του πολιτεύµατος, προδοσίας της Χώρας,
ανθρωποκτονίας από πρόθεση και επικίνδυνης σωµατικής βλάβης, εγκλήµατα σχε-
τικά µε την εµπορία και διακίνηση ναρκωτικών, τη νοµιµοποίηση εσόδων από πα-
ράνοµες δραστηριότητες, διεθνή οικονοµικά εγκλήµατα, εγκλήµατα µε χρήση

23. Στην Ελλάδα οι αλλοδαποί, δηλαδή τα άτοµα που δεν έχουν την ελληνική ιθαγένεια, διακρίνονται στους οµογενείς αλλο-
δαπούς, οι οποίοι θεωρείται ότι ανήκουν στο ελληνικό έθνος λόγω της καταγωγής τους και στους αλλογενείς αλλοδαπούς,
οι οποίοι δεν συνδέονται µε οποιοδήποτε τρόπο µε το ελληνικό έθνος.

42
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
µέσων υψηλής τεχνολογίας, εγκλήµατα περί το
νόµισµα, αντίστασης κατά της αρχής, αρπαγής
ανηλίκων, κατά της γενετήσιας ελευθερίας και
οικονοµικής εκµετάλλευσης της γενετήσιας
ζωής, κλοπής, απάτης, υπεξαίρεσης, εκβίασης,
τοκογλυφίας, του νόµου περί µεσαζόντων,
πλαστογραφίας, ψευδούς βεβαίωσης, συκο-
φαντικής δυσφήµισης, λαθρεµπορίας, εγκλή-
µατα που αφορούν τα όπλα, αρχαιότητες, την
προώθηση λαθροµεταναστών στο εσωτερικό
της Χώρας ή τη διευκόλυνση µεταφοράς ή
προώθησής τους ή της εξασφάλισης καταλύ-
µατος σε αυτούς για απόκρυψη ή για παραβάσεις της νοµοθεσίας για την εγκατά-
σταση και κίνηση αλλοδαπών στη Χώρα.
3. Να µην έχει διαταχθεί η απέλασή του από τη χώρα.

Επιπλέον, αν ο αλλοδαπός είναι αλλογενής απαιτείται:

4. Να διαµένει νόµιµα στη Χώρα δέκα (10) συνολικά χρόνια κατά την τελευταία δω-
δεκαετία πριν την υποβολή της αίτησης πολιτογράφησης.
Για τους αναγνωρισµένους πρόσφυγες ή τους ανιθαγενείς24 αλλοδαπούς το ανω-
τέρω διάστηµα νόµιµης παραµονής στη Χώρα µειώνεται στα πέντε (5) χρόνια.
Σε περίπτωση που ο αλλοδαπός κατοικούσε στην Ελλάδα ως διπλωµατικός ή δι-
οικητικός υπάλληλος ξένης χώρας, τότε τα χρόνια της υπηρεσίας του αυτής δεν
υπολογίζονται στον ανωτέρω κατά περίπτωση απαιτούµενο χρόνο για την από-
κτηση της ελληνικής ιθαγένειας.
Επίσης, η ανωτέρω κατά περίπτωση απαιτούµενη χρονική προϋπόθεση δεν αφορά
τους αλλοδαπούς που γεννήθηκαν και κατοικούν συνεχώς στην Ελλάδα, όπως επί-
σης και τους συζύγους Ελλήνων πολιτών οι οποίοι διαµένουν επί µία τουλάχιστον
τριετία στη Χώρα και έχουν αποκτήσει παιδί µε τον Έλληνα ή την Ελληνίδα σύ-
ζυγό τους.
5. Να έχει επαρκή γνώση της ελληνικής γλώσσας, της ελληνικής ιστορίας και γενικά
του ελληνικού πολιτισµού.

24. Ανιθαγενής θεωρείται το άτοµο που στερείται ιθαγένειας, δηλαδή, το άτοµο που δεν είναι υπήκοος κανενός κράτους.

43
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]

∆ιαδικασία πολιτογράφησης

Ο αλλοδαπός που επιθυµεί την πολιτογράφησή του υποβάλλει στο ∆ήµο ή την Κοινό-
τητα που κατοικεί αίτηση πολιτογράφησης η οποία συνοδεύεται από τα ακόλουθα δι-
καιολογητικά:
1. ∆ήλωση πολιτογράφησης, η οποία γίνεται ενώπιον του ∆ηµάρχου ή του Προέδρου
της Κοινότητας µε την παρουσία δύο Ελλήνων πολιτών ως µαρτύρων.
2. Παράβολο των 1467,50 €, το οποίο µπορεί να αναπροσαρµόζεται µε κοινή από-
φαση των Υπουργών Εσωτερικών,∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης και Οι-
κονοµίας και Οικονοµικών σε ποσοστό που δεν υπερβαίνει το 30% κάθε φορά.
Οι οµογενείς απαλλάσσονται από την καταβολή παραβόλου.
3. Αντίγραφο διαβατηρίου ή άλλου ταξιδιωτικού εγγράφου.
4. Άδεια παραµονής ή άλλο αποδεικτικό έγγραφο νόµιµης διαµονής στη Χώρα.
5. Πιστοποιητικό γέννησης (επίσηµα µεταφρασµένο) ή, αν αυτό δεν υπάρχει, πιστο-
ποιητικό βάπτισης. Αν ο αιτών είναι πολιτικός πρόσφυγας και δεν µπορεί να προ-
σκοµίσει πιστοποιητικό γέννησης, τότε οφείλει να προσκοµίσει την απόφαση
χορήγησης πολιτικού ασύλου που του έχει δοθεί.
6. Εκκαθαριστικό σηµείωµα ή αντίγραφο φορολογικής δήλωσης του τελευταίου, πριν
την υποβολή της αίτησης, οικονοµικού έτους.

Ο ∆ήµος ή η Κοινότητα εξετάζει την αίτηση του αλλοδαπού ως προς την πληρό-
τητα των δικαιολογητικών και τη διαβιβάζει στην αρµόδια για θέµατα ιθαγένειας υπη-
ρεσία της Περιφέρειας, η οποία εξετάζει εάν ο αιτών είναι ενήλικας και αν πληρείται
η κατά περίπτωση χρονική προϋπόθεση νόµιµης διαµονής του αιτούντα στη Χώρα.
Αν δεν ικανοποιούνται αυτές οι δύο προϋποθέσεις ο Γενικός Γραµµατέας της Περι-
φέρειας απορρίπτει την αίτηση. Όταν η αίτηση για πολιτογράφηση απορρίπτεται από το
Γενικό Γραµµατέα της Περιφέρειας γιατί δεν πληροί τις τυπικές προϋποθέσεις, το παρά-
βολο που έχει καταβληθεί δεν επιστρέφεται στον αιτούντα, όµως δεν απαιτείται η εκ
νέου καταβολή του παραβόλου όταν ο αιτών υποβάλει νέα αίτηση για πολιτογράφηση.

Αν ικανοποιούνται οι τυπικές προϋποθέσεις για την πολιτογράφηση του αιτούντα, η

υπηρεσία ζητά από τον αιτούντα να προσκοµίσει επιπλέον τα ακόλουθα έγγραφα:
1. Πιστοποιητικό ποινικού µητρώου για δικαστική χρήση, το οποίο εκδίδεται από την
Εισαγγελία Πρωτοδικών, αν ο αλλοδαπός έχει γεννηθεί στην Ελλάδα ή από το
Υπουργείο ∆ικαιοσύνης – Υπηρεσία Ποινικού Μητρώου αν ο αλλοδαπός έχει γεν-
νηθεί στο εξωτερικό.
2. Πιστοποιητικό µη απέλασης που εκδίδεται από την Υπηρεσία Αλλοδαπών του
τόπου διαµονής του αιτούντα.

44
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
3. Στοιχεία που η αρµόδια για θέµατα ιθαγένειας υπηρεσία της Περιφέρειας αλλά και
ο ίδιος ο αιτών κρίνουν σηµαντικά για τη διαµόρφωση άποψης σχετικά µε τις γνώ-
σεις του αιτούντα όσον αφορά την ελληνική γλώσσα, ιστορία και πολιτισµό (για
παράδειγµα, πιστοποιητικό παρακολούθησης µαθηµάτων εκµάθησης της ελληνικής
γλώσσας, πιστοποιητικό φοίτησης σε ελληνικό σχολείο οποιασδήποτε βαθµίδας,
κλπ) καθώς και για το ήθος και την προσωπικότητα του αιτούντα.
Επιπλέον ζητείται η γνώµη της αστυνοµικής αρχής του τόπου διαµονής του αι-
τούντα για θέµατα που αφορούν τη δηµόσια τάξη και ασφάλεια της Χώρας.
Στη συνέχεια, η αίτηση µε όλα τα απαραίτητα δικαιολογητικά διαβιβάζεται στην ∆ι-
εύθυνση Αστικής και ∆ηµοτικής Κατάστασης/Τµήµα Ιθαγένειας Β΄ του Υπουργείου Εσω-
τερικών, ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης, η οποία αφού εξετάσει περαιτέρω τα
δικαιολογητικά καλεί τον αιτούντα σε συνέντευξη ενώπιον της Επιτροπής Πολιτογρά-
φησης25 , προκειµένου η Επιτροπή να γνωµοδοτήσει σχετικά µε την επαρκή γνώση της
ελληνικής γλώσσας, ιστορίας και πολιτισµού, καθώς και για το ήθος και την προσωπι-
κότητα του αιτούντα. Σε περίπτωση αδικαιολόγητης µη εµφάνισης του αιτούντα ενώπιον
της Επιτροπής, η αίτηση πολιτογράφησης απορρίπτεται από τον Υπουργό.
Η πολιτογράφηση γίνεται µε απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών,∆ηµόσιας ∆ιοί-
κησης και Αποκέντρωσης που δηµοσιεύεται στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως.
Τυχόν απορριπτική απόφαση δεν αιτιολογείται.
Ο αλλοδαπός του οποίου η αίτηση απορρίφθηκε µε απόφαση του Υπουργού έχει
το δικαίωµα να υποβάλλει νέα αίτηση για πολιτογράφηση µετά την παρέλευση ενός
έτους από την απόρριψη της προηγούµενης αίτησής του. Για την υποβολή της νέας αί-
τησης το απαιτούµενο παράβολο µειώνεται στο µισό του αρχικού ποσού, δηλαδή στα
733,67 €.
Η ελληνική ιθαγένεια αποκτάται µε την ορκωµοσία του αλλοδαπού ενώπιον του
Γενικού Γραµµατέα Περιφέρειας, που πρέπει να γίνει µέσα σε ένα χρόνο από τη δη-
µοσίευση της απόφασης πολιτογράφησης στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως διαφο-
ρετικά η απόφαση ανακαλείται.
Τα παιδιά αλλοδαπού που πολιτογραφείται αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια χωρίς
περαιτέρω διαδικασίες, αν κατά την πολιτογράφηση του γονέα τους είναι ανήλικα και
άγαµα.

25. Η Επιτροπή Πολιτογράφησης συγκροτείται µε απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών, είναι πενταµελής και αποτελείται
από τον προϊστάµενο της Γενικής ∆ιεύθυνσης ∆ιοικητικής Υποστήριξης του Υπουργείου Εσωτερικών, ο οποίος εκτελεί χρέη
Προέδρου της Επιτροπής, δύο µέλη ∆.Ε.Π. Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων στο γνωστικό αντικείµενο της κοινωνιολο-
γίας και της ψυχολογίας, οι οποίοι προτείνονται από τους Πρόεδρους των αντιστοίχων Τµηµάτων, τους προϊσταµένους της ∆ι-
εύθυνσης Αστικής και ∆ηµοτικής Κατάστασης και του Τµήµατος Ιθαγένειας του Υπουργείου Εσωτερικών. Στην Επιτροπή
Πολιτογράφησης συµµετέχει ως εισηγητής, χωρίς δικαίωµα ψήφου, ο υπάλληλος που χειρίζεται την υπόθεση. Η θητεία των
µελών της Επιτροπής είναι διετής.

45
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]

Απώλεια και ανάκτηση της ελληνικής ιθαγένειας

Η Ελληνική Πολιτεία αποδέχεται την διπλή ιθαγένεια, συνεπώς ο έλληνας υπήκοος

δεν χάνει την ελληνική ιθαγένεια ακόµα κι αν αποκτήσει την ιθαγένεια άλλου κράτους,
εφόσον και το άλλο κράτος δέχεται στην επικράτεια του άτοµα µε διπλή ιθαγένεια.
Ο Έλληνας πολίτης, όµως, έχει το δικαίωµα να αποβάλλει την ελληνική ιθαγένεια εάν
απέκτησε µε τη θέλησή του την ιθαγένεια άλλου κράτους ή ανέλαβε δηµόσια υπηρε-
σία σε ξένο κράτος για την οποία απαιτείται η κτήση της ιθαγένειας του κράτους
αυτού.
Η αποβολή της ελληνικής ιθαγένειας γίνεται µόνο µε την άδεια του Υπουργού Εσω-
τερικών, ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης, µε τη σύµφωνη γνώµη του Συµβου-
λίου Ιθαγένειας26.
∆εν παρέχεται η άδεια για την απώλεια της ελληνικής ιθα-
γένειας αν ο ενδιαφερόµενος έχει σε εκκρεµότητα τη στρα-
τιωτική του υποχρέωση ή αν διώκεται για κακούργηµα ή
πληµµέληµα.
∆ίνεται, επίσης, η δυνατότητα στα παιδιά των πολιτογραφη-
θέντων Ελλήνων, τα οποία απέκτησαν την Ελληνική Ιθαγένεια
επειδή κατά την ηµεροµηνία ορκωµοσίας του πολιτογραφη-
θέντος γονέα τους ήταν ανήλικα και άγαµα, να αποβάλουν την
ελληνική ιθαγένεια αρκεί να είναι αλλογενή, να διατηρούν την
ιθαγένεια που είχε κατά την πολιτογράφησή του ο γονέας τους
και να δηλώσουν τη θέλησή τους αυτή στον ∆ήµαρχο ή στον
Πρόεδρο της Κοινότητας ή στην Ελληνική Προξενική Αρχή
του τόπου κατοικίας τους µέσα σε ένα έτος από την ενηλικίωσή
τους. Για την αποβολή της Ελληνικής Ιθαγένειας, εκδίδεται από-
φαση του Υπουργού Εσωτερικών,∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Απο-
κέντρωσης, η οποία δηµοσιεύεται στην Εφηµερίδα της
Κυβερνήσεως.
Περαιτέρω, κάθε αλλοδαπή, που απέκτησε την ελληνική ιθα-
γένεια λόγω του γάµου της µε Έλληνα, µπορεί να αποβάλει την
ελληνική ιθαγένεια αρκεί να διατηρεί κάποια άλλη ιθαγένεια (όχι

26. Στο Συµβούλιο Ιθαγένειας, το οποίο γνωµοδοτεί για θέµατα ιθαγένειας σύµφωνα µε τις ισχύουσες διατάξεις, προεδρεύει
ο Γενικός Γραµµατέας τουΥπουργείου Εσωτερικών,∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης και συµµετέχουν ένας Νοµικός Σύµ-
βουλος του Κράτους, δύο καθηγητές ή αναπληρωτές καθηγητές ελληνικών πανεπιστηµίων στο γνωστικό αντικείµενο του Ιδιω-
τικού ∆ιεθνούς ∆ικαίου και του ∆ηµόσιου ∆ιεθνούς ∆ικαίου, ο Γενικός ∆ιευθυντής του Υπουργείου Εσωτερικών, ∆ηµόσιας
∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης και ο Προϊστάµενος της ∆/νσης Αστικής και ∆ηµοτικής Κατάστασης του ίδιου Υπουργείου.

46
[ Ν Ο Μ Ο Θ Ε Τ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο :
Θ Ε Σ Μ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Κ Α Ι Η Ε Π Ι Ρ Ρ Ο Η Τ Ο Υ Σ
Σ Τ Η Ν Ε Ν Τ Α Ξ Η Τ Ω Ν Γ Υ Ν Α Ι Κ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ρ Ι Ω Ν
]
κατ΄ ανάγκη την ιθαγένεια που είχε πριν την τέλεση του γάµου της) και να υποβάλει
σχετική δήλωση στον Γενικό Γραµµατέα της Περιφέρειας ή στην Ελληνική Προξενική
Αρχή του τόπου κατοικίας της. Σ’ αυτήν την περίπτωση η αρµοδιότητα για την έκ-
δοση της σχετικής ∆ιοικητικής Πράξης ανήκει στον Γενικό Γραµµατέα της οικείας Πε-
ριφέρειας.

Κηρύσσεται έκπτωτος της ελληνικής ιθαγένειας, δηλαδή η Ελληνική Πολιτεία στερεί

την ελληνική ιθαγένεια από ένα πρόσωπο µόνο στις ακόλουθες δύο περιπτώσεις:
• Αν ανέλαβε δηµόσια υπηρεσία σε άλλο κράτος η οποία κρίνεται αντίθετη προς τα
συµφέροντα της Ελλάδας.
• Αν προέβη, κατά τη διαµονή του στο εξωτερικό, σε πράξεις προς όφελος ξένου
κράτους, οι οποίες κρίνονται ασυµβίβαστες µε την ιδιότητά του ως Έλληνα και αν-
τίθετες προς τα συµφέροντα της Ελλάδας.
Η έκπτωση από την ελληνική ιθαγένεια απαιτεί απόφαση
του Υπουργού Εσωτερικών, η οποία λαµβάνεται µετά από αι-
τιολογηµένη σύµφωνη γνώµη του Συµβουλίου Ιθαγένειας και
δηµοσιεύεται στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως.
Η έκπτωση ενός ατόµου από την ελληνική ιθαγένεια δεν
επηρεάζει την ιθαγένεια των οικείων του.

Η ανάκτηση της ελληνικής ιθαγένειας είναι εφικτή µόνο όταν:

• Ελληνίδα, που απέβαλε την ελληνική ιθαγένεια λόγω του
γάµου της µε αλλοδαπό, δηλώσει ότι επιζητά να ανακτήσει
την ελληνική της ιθαγένεια στο Γενικό Γραµµατέα της Περι-
φέρειας ή στην Ελληνική Προξενική Αρχή του τόπου κα-
τοικίας της.
• Πρόσωπο που γεννήθηκε από Ελληνίδα µητέρα και απώ-
λεσε την ελληνική ιθαγένεια λόγω αναγνώρισής του από αλ-
λοδαπό πατέρα, δηλώσει ότι ζητά την ανάκτηση της
ελληνικής ιθαγένειας στο Γενικό Γραµµατέα της Περιφέρειας
ή στην Ελληνική Προξενική Αρχή του τόπου κατοικίας του.

Αν το άτοµο αυτό έχει, κατά την ηµεροµηνία της δήλωσής του για την ανάκτηση
της ελληνικής ιθαγένειας, ανήλικα και άγαµα τέκνα, τότε και τα παιδιά αυτά αποκτούν
την ελληνική ιθαγένεια.
Η αρµοδιότητα για τη διαπίστωση της ανάκτησης της ελληνικής ιθαγένειας στις
παραπάνω δύο περιπτώσεις ανήκει στον Γενικό Γραµµατέα της οικείας Περιφέρειας,
που εκδίδει σχετική προς τούτο απόφαση.

47
48
∆.
ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

[ ]
49
 Α Γ Ο Ρ Α Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ :
[ Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Α Κ Α Ι Π Ρ Ο Ο Π Τ Ι Κ Ε Σ
Γ Ι Α Τ Ι Σ Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ
]

Η
περίοδος 1998-2006, χαρακτηρίζεται από την διαχρονική αύξηση των ποσο-
στών συµµετοχής και απασχόλησης του γηγενούς πληθυσµού, ενώ στην περί-
πτωση των αλλοδαπών, παρουσιάζεται µια ασθενής έως οριακή κάµψη των
αντίστοιχων µεγεθών. Αντίθετα, και για τους δύο πληθυσµούς, παρουσιάζεται µια ση-
µαντική συρρίκνωση των ποσοστών ανεργίας, η οποία πάντως, προκειµένου να συ-
ναχθούν πιο ασφαλή συµπεράσµατα, απαιτεί µια περαιτέρω διερεύνηση µε βάση την
όλο και ταχύτερη εµφάνιση των νέων µορφών απασχόλησης καθώς και την αυξανό-
µενη τάση για απασχόληση των αλλοδαπών ως αυτοαπασχολούµενοι. Θα πρέπει επί-
σης να αναφερθεί ότι, ενώ στην περίπτωση των γηγενών οι διαφορές µεταξύ ανδρών
και γυναικών, αναφορικά µε την παρουσία τους στην αγορά ερ-
γασίας και την απασχόληση διαχρονικά συρρικνώνονται, στους
αλλοδαπούς οι διαφορές αυτές αφήνουν να διαφανεί µια
ασθενή τάση διεύρυνσης. Στην περίπτωση της ανεργίας οι δια-
φορές, στους δύο πληθυσµούς, παραµένουν υψηλές και είναι
εις βάρος των γυναικών.
Η σύγκριση µεταξύ γηγενών και αλλοδαπών αναφορικά µε
την παρουσία τους στην αγορά εργασίας είναι φανερά υπέρ
των δεύτερων, αφού σε όλο το διάστηµα της προαναφερόµε-
νης περιόδου τα ποσοστά συµµετοχής και απασχόλησης ήταν
υψηλότερα από αυτά των γηγενών. Παρόλα αυτά, η διεύρυνση
της παρουσίας των ελληνίδων στην αγορά εργασίας και την
απασχόληση οδήγησε σε σηµαντική µείωση των διαφορών
που παρατηρούνται σε σχέση µε τις αλλοδαπές. Αντίθετα, για
τους άνδρες, δεν παρατηρούνται αντίστοιχες µεταβολές, αφού
το εύρος των διαφορών για το ποσοστό συµµετοχής σηµεί-
ωσε µεν ασθενή κάµψη αλλά, σε ότι αφορά το ποσοστό απα-
σχόλησης, η διαφοροποίηση παρέµεινε σε σταθερά επίπεδα
υπέρ των αλλοδαπών. Ως συνέπεια των παραπάνω µεταβολών, οι διαφορές µεταξύ γη-
γενών και αλλοδαπών παρουσιάζουν διαχρονικά µια τάση συρρίκνωσης. Ο διαχωρι-
σµός, των επιπτώσεων που προέκυψαν για τις µεταβολές των συνολικών ποσοστών
συµµετοχής στην αγορά εργασίας και απασχόλησης µεταξύ 1998 και 2006, µε κριτή-
ριο την εθνικότητα και το φύλο (άνδρες γηγενείς, άνδρες αλλοδαποί, γυναίκες γηγε-
νείς και γυναίκες αλλοδαπές) οδηγεί σε ορισµένα χρήσιµα συµπεράσµατα.
Πιο συγκεκριµένα, η διευρυµένη παρουσία των ελληνίδων στην αγορά εργασίας
αποτελεί τον κύριο παράγοντα για την διαχρονική αύξηση των συνολικών ποσοστών
συµµετοχής και απασχόλησης στην Ελλάδα. Ιδιαίτερα σηµαντική είναι και η επίπτωση
που προκύπτει για τα προαναφερόµενα µεγέθη από την παρουσία των αλλοδαπών
ανδρών, ενώ στην περίπτωση των αλλοδαπών γυναικών, η σχετικά σηµαντική επίπτωση

50
 Α Γ Ο Ρ Α Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ :
[ Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Α Κ Α Ι Π Ρ Ο Ο Π Τ Ι Κ Ε Σ
Γ Ι Α Τ Ι Σ Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ
]
που προκύπτει, αφορά αποκλειστικά
στα συνολικά ποσοστά συµµετοχής
και όχι απασχόλησης. Αντίθετα, οι µε-
ταβολές που αφορούν στους άνδρες
γηγενείς δεν επηρέασαν παρά οριακά,
αν και αρνητικά, τις συνολικές εξελί-
ξεις. Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι,
οι επιπτώσεις που προκύπτουν από
την παρουσία των αλλοδαπών, τόσο
των ανδρών όσο και των γυναικών,
συνδέονται κυρίως µε την διεύρυνση
του ποσοστού τους στον πληθυσµό σε ηλικία εργασίας, δη-
λαδή είναι σε σηµαντικό βαθµό φύσης δηµογραφικής. Το ίδιο
φαίνεται ότι ισχύει και στην περίπτωση των ανδρών γηγενών
όπου το ποσοστό τους στο δυνάµει εργατικό δυναµικό µει-
ώνεται, ενώ σε ότι αφορά τις γυναίκες γηγενείς, οι επιπτώσεις
είναι πολύ περισσότερο φύσεως κοινωνικο-οικονοµικής (αύ-
ξηση των ποσοστών συµµετοχής και απασχόλησης) και πολύ
λιγότερο δηµογραφικής (µείωση του ποσοστού τους στον πλη-
θυσµό ηλικίας 15-64 ετών). Η έντονη συγκέντρωση των απα-
σχολούµενων µεταναστών σε συγκεκριµένους κλάδους και σε
συγκεκριµένα επαγγέλµατα, είναι ένα από τα χαρακτηριστικά
της διαδικασίας ένταξής τους στην αγορά εργασίας. Παράλ-
ληλα, διαφαίνεται µια τάση για σχετική διεύρυνση της υπερ-
συγκέντρωσης των αλλοδαπών, τόσο στους κλάδους
απασχόλησης όσο και στα επαγγέλµατα, η οποία µάλιστα έρ-
χεται σε αντίθεση µε µια αντίστοιχη συρρίκνωση η οποία εµ-
φανίζεται για τους γηγενείς.
Ως προς την υφιστάµενη κατάσταση στην Ελλάδα θα πρέπει να τονιστεί ότι η εύ-
κολη και αποτελεσµατική πρόσβαση των µεταναστών στην αγορά εργασίας αντι-
σταθµίζεται µε τη δύσκολη και απαιτητική νοµιµοποίηση τους. Από τη µία πλευρά, οι
µετανάστες στην Ελλάδα εµφανίζονται µε αντιστρόφως ανάλογη ανεργία µε αυτή των
γηγενών. Είµαστε η µοναδική χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση όπου οι δείκτες ανεργίας
των µεταναστών είναι χαµηλότεροι από αυτοί των Ελλήνων. Από την άλλη πλευρά, οι
τρεις πρόσφατες νοµοθετικές προσπάθειες νοµιµοποίησης των µεταναστών που έγι-
ναν, µαζί µε τη µερική αναθεώρηση του τελευταίου Νόµου 3536/2007, δεν έδωσαν τα
αναµενόµενα αποτελέσµατα γιατί τα κενά και οι αντιφάσεις του νόµου ήταν πάρα πολ-
λές. Η τυπική ενσωµάτωση των οδηγιών επιτεύχθηκε µέσω του τελευταίου Νόµου

51
 Α Γ Ο Ρ Α Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ :
[ Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Α Κ Α Ι Π Ρ Ο Ο Π Τ Ι Κ Ε Σ
Γ Ι Α Τ Ι Σ Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ
]
3386/2005, όµως, ουσιαστικά, οι δυνατότητες που προβλέπονται στα δύο αυτά κοι-
νοτικά κείµενα παραµένουν ανενεργές, αφού ένα πλέγµα τυπικών και ουσιαστικών
προϋποθέσεων δεν επιτρέπουν την υπαγωγή στο ένα ή στο άλλο καθεστώς, παρά
µόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Επίσης, όπως διαφαίνεται, η Ελλάδα θα κάνει χρήση
της δυνατότητας επιβολής προσωρινών περιοριστικών όρων ως προς την αυτόµατη
πρόσβαση των υπηκόων των δύο νέων χωρών-µελών (Ρουµανία, Βουλγαρία) στην εγ-
χώρια αγορά εργασίας.
Ωστόσο το θέµα των πολιτικών ένταξης των µεταναστών που διαµένουν µόνιµα
στην ελληνική κοινωνία δεν φαίνεται να έχει ακόµη επιτευχθεί. Οι µετανάστες τελούν
σε πολλές περιπτώσεις υπό οµηρία, αφού οι δυνατότητες πρόσβασης τους σε επίσηµο
καθεστώς διαµονής και εργασίας, αλλά και µε µια προγραµµατισµένη δράση µε σκοπό
ευρύτερα την κοινωνική ένταξη τους, παραµένουν πολύ περιορισµένες. Θα πρέπει να
επισηµανθεί µια σηµαντική πτυχή του θέµατος, η οποία έχει να κάνει µε την προσβα-

σιµότητα των µεταναστών δεύτερης γενιάς στην αγορά εργασίας. Σήµερα, µε την ολο-
κλήρωση των σπουδών, είτε της δευτεροβάθµιας ή της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, οι
µετανάστες δεύτερης γενιάς έχουν τρεις επιλογές: α) να ανανεώσουν την άδεια δια-
µονής τους ως απασχολούµενοι, όπως ακριβώς οι γονείς, τους, β) να εγκαταλείψουν
της ελληνική Επικράτεια ή γ) να παραµείνουν ανεπίσηµα στην χώρα. Ενώ γεννιούνται,
ήδη, µετανάστες τρίτης γενιάς, στην ελληνική µεταναστευτική πολιτική δεν υπάρχει
καµία ειδική µέριµνα ή προγραµµατισµός για τα ζητήµατα που αφορούν στους µετα-
νάστες της δεύτερης. Οι «µετανάστες» αυτοί πολλές φορές γεννιούνται και ενηλι-
κιώνονται στην Ελλάδα, δεν µιλούν άλλη γλώσσα πλην της ελληνικής και δεν διατηρούν
παρά ελάχιστους δεσµούς µε τις χώρες καταγωγής των γονέων τους. Παρόλα αυτά το
καθεστώς διαµονής τους στην Ελλάδα παραµένει επισφαλές και προσωρινό, δηµι-
ουργώντας στην πραγµατικότητα έλληνες πολίτες δύο ταχυτήτων. Στο εγγύς µέλλον και

52
 Α Γ Ο Ρ Α Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ :
[ Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Α Κ Α Ι Π Ρ Ο Ο Π Τ Ι Κ Ε Σ
Γ Ι Α Τ Ι Σ Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ
]
στο βαθµό που, για διάφορες αιτίες, η απορρόφηση τους στην αγορά εργασίας δεν
αποδειχθεί το ίδιο ευχερής, όπως στην περίπτωση
των γονέων τους, η διατήρηση των σηµερινών προσκοµµάτων σε ό,τι αφορά την
προσβασιµότητα τους στην επίσηµη απασχόληση, δεν αναµένεται, µόνο, να εντείνει τα
φαινόµενα αδήλωτης εργασίας στις τάξεις τους, αλλά να προκαλέσει και σοβαρές κοι-
νωνικές δυσλειτουργίες, όµοιες µε αυτές που αντιµετωπίζουν οι κοινωνίες των βο-
ρείων χωρών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ως προς τη συµµετοχή τους στα επίσηµα προγράµµατα ένταξης στην αγορά ερ-
γασίας του Υπουργείου Απασχόλησης, η παρουσία τους και εδώ δεν είναι ικανοποι-
ητική. Κατ’ αρχήν αυτά τα προγράµµατα επικεντρώνονται στην εκµάθηση της
ελληνικής γλώσσας, ενώ αφήνει απ’ έξω όλο το φάσµα της επαγγελµατικής ένταξης
των µεταναστών σε ορισµένους κλάδους της δευτερογενούς και πρωτογενούς οικο-
νοµίας όπου είναι πολύ σηµαντική η παρουσία τους. Επίσης οι όροι για τη συµµετοχή
τους στα προγράµµατα ελεύθερης επιχειρηµα-
τικότητας είναι εξαιρετικά επαχθείς για τους µε-
τανάστες. Εν κατακλείδι, τους κρατάει µεν σε
µία θέση συµµετοχής αλλά ηµιτελούς ένταξης
στην αγορά εργασίας και δεν παίρνει θετικά και
ενεργά µέτρα για την οµαλή και ισότιµη ένταξη
τους. Παραµένει επιφανειακά στη χαµηλή στα-
τιστική συµµετοχή τους στους δείκτες ανεργίας,
αλλά µία βαθύτερη και πιο συνδυασµένη ανά-
λυση αποδεικνύει την ελλιπή και µε διακρίσεις
ένταξη και συµµετοχή στην αγορά εργασίας εν
γένει.
Συµπερασµατικά, όλα τα επίσηµα µέτρα εµ-
φανίζονται ελλιπή και µη αποτελεσµατικά. Εάν η αγορά εργασίας, αλλά και η ελληνική
κοινωνία διαθέτουν, κάποιους µηχανισµούς εξισορρόπησης του προβλήµατος τότε
υπάρχουν θετικά αποτελέσµατα, όπως αυτά της υψηλής συµµετοχής των µεταναστών
στην αγορά εργασίας. Εάν όµως αυτοί οι δύο παράγοντες δεν λειτουργήσουν εξι-
σορροπιστικά, τότε οι πολιτικές παρεµβάσεις δεν δείχνουν προς το παρόν να διαθέ-
τουν τη δυναµική επίλυσης αυτών των προβληµάτων. Η βασική παράµετρος των
εµποδίων στην πρόσβαση στους µηχανισµούς ένταξης στην ελληνική κοινωνία πηγά-
ζει ξεκάθαρα από τις σοβαρές και ανυπέρβλητες δυσκολίες στη διαδικασία νοµιµο-
ποίησης των µεταναστών και τις συνέπειές τους.

53
54
E.
ΤΟ TRAFFICKING
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

[ ]
55
[ Τ Ο T R A F F I C K I N G Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α ∆ Α
]

Η
εµπορία γυναικών και κοριτσιών µε σκοπό την εξαναγ-
καστική πορνεία συνιστά παραβίαση των ανθρωπίνων δι-
καιωµάτων και έγκληµα τόσο για τη διεθνή όσο και για
την ελληνική νοµοθεσία. Σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο, η εµ-
πορία ανθρώπων ορίζεται ως εξής: «στρατολόγηση, µεταφορά, µε-
ταβίβαση, υπόθαλψη ή παραλαβή προσώπων, υπό την απειλή της
χρήσης βίας ή άλλων µορφών εξαναγκασµού, µέσω απαγωγής, απά-
της, δόλου, κατάχρησης εξουσίας ή ευπαθούς θέσης, ή µε την προ-
σφορά ή αποδοχή πληρωµών ή οφελών για να επιτευχθεί η συναίνεση
προσώπου το οποίο ασκεί έλεγχο επί άλλου προσώπου προς το σκοπό
εκµετάλλευσης», συµπεριλαµβανοµένης της εξαναγκαστικής ερ-
γασίας ή της εξαναγκαστικής πορνείας. (Σύµβαση του Συµβου-
λίου της Ευρώπης για τη δράση κατά της εµπορίας ανθρώπων,
Άρθρο 4 παράγραφος α).
Οι γυναίκες και τα κορίτσια που µεταφέρονται στην Ελλάδα
µε σκοπό τη σεξουαλική εκµετάλλευση, υποχρεώνονται να βά-
λουν τη ζωή τους σε κίνδυνο µόλις κατορθώσουν να αποδρά-
σουν από τους εµπόρους. Σύµφωνα µε το σύστηµα προστασίας που παρέχουν οι
ελληνικές αρχές, αν θέλουν να εξασφαλίσουν διαρκή προστασία στην Ελλάδα, οι γυ-
ναίκες πρέπει να καταθέσουν εναντίον των εµπόρων τους, ακόµη κι αν υπάρχει κίν-
δυνος αντιποίνων. Στην πράξη, η παρεχόµενη προστασία είναι ελάχιστη.
Η εµπορία µε σκοπό την εξαναγκαστική πορνεία στην Ελλάδα πιστεύεται ότι έχει
δεκαπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία. Ωστόσο, η κυβέρνηση µόλις πρόσφατα έλαβε
µέτρα για την παροχή αρωγής και προστασίας σε άτοµα που έχουν πέσει θύµατα εµ-
πορίας. Γυναίκες και κορίτσια, συνήθως από την ανατολική Ευρώπη και την Αφρική, µε-
ταφέρονται µαζικά στην Ελλάδα, και εξωθούνται στην πορνεία. Συχνά φυλακίζονται
από τους εµπόρους και πωλούνται από τον έναν έµπορο στον άλλο.
Η εµπορία γυναικών και κοριτσιών µε σκοπό την εξαναγκαστική πορνεία συνιστά
παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Παραβιάζει τα δικαιώµατά τους στην ελευ-
θερία και την προσωπική ασφάλεια, στην ελευθερία από βασανιστήρια ή άλλες µορ-
φές σκληρής ή απάνθρωπης µεταχείρισης,στην ελευθερία διακίνησης,και στην ελευθερία
από αυθαίρετη επέµβαση στην ιδιωτική ζωή και την οικογένεια. Τις εκθέτει σε σειρά πα-
ραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωµάτων ενόσω βρίσκονται στα χέρια των εµπόρων, αλλά
και σε επακόλουθες παραβιάσεις στο πλαίσιο του συστήµατος ποινικής δικαιοσύνης.
Οι διεθνείς συνθήκες απαιτούν από τις κυβερνήσεις να ενεργούν µε επιµέλεια για
την πρόληψη, την έρευνα και την ποινική δίωξη της εµπορίας ανθρώπων, καθώς και
να διασφαλίζουν την αποτελεσµατική ηθική επανόρθωση και την προσήκουσα απο-
ζηµίωση για τα άτοµα που έχουν πέσει θύµατα εµπορίας. Παρότι η ελληνική κυβέρ-

56
[ Τ Ο T R A F F I C K I N G Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α ∆ Α
]
νηση έχει θεσπίσει σειρά νέων νόµων από το 2002 για την καταπολέµηση της εµπο-
ρίας ανθρώπων, δεν έχει καταφέρει να αναγνωρίζει σωστά τις περισσότερες γυναίκες
θύµατα εµπορίας και λίγες µόνο έχουν λάβει περιορισµένη προστασία ή άλλη µορφή
αρωγής. Κάποιες από τις γυναίκες που δεν αναγνωρίστηκαν ως θύµατα εµπορίας κρα-
τήθηκαν σε φυλάκιση και απελάθηκαν. Η συντριπτική πλειονότητα των γυναικών θυ-
µάτων εµπορίας παραµένει κρυµµένη. Ελάχιστοι έµποροι έχουν προσαχθεί στη
δικαιοσύνη και τα θύµατα των εγκληµάτων τους αδυνατούν να επιτύχουν δικαιοσύνη
ή επανόρθωση.
Απέναντι σε αυτή τη σύγχρονη µορφή δουλείας, η προστασία των γυναικών θυµά-
των εµπορίας παρέχεται µόνο έναντι υψηλού τιµήµατος. Στις περισσότερες περιπτώ-
σεις, προϋπόθεση για τη «συνεργασία» τους είναι η προθυµία τους να καταθέσουν ως
µάρτυρες στο δικαστήριο στις ποινικές διώξεις κατά των εµπόρων τους. Ορισµένες
επαναπατρίζονται αφού συµφωνήσουν να καταθέσουν ως µάρτυρες, ωστόσο ελάχι-
στες επιστρέφουν για να δώσουν στοιχεία, µε αποτέλεσµα οι έµποροί τους διαφεύ-
γουν της δικαιοσύνης. ∆εν υπάρχει κάποιο αποτελεσµατικό πρόγραµµα προστασίας
µαρτύρων, ούτε προβλέπεται µετεγκατάσταση τους σε άλλη χώρα προς αποφυγή των
αντιποίνων.
Η εµπορία ανθρώπων, µε εγκλωβισµό των θυµάτων, είναι η σύγχρονη µορφή του
πάλαι ποτέ παγκόσµιου δουλεµπορίου. Αντιµετωπίζει τους ανθρώπους ως εµπόρευµα
προς αγορά και πώληση, και µε σκοπό την εξαναγκαστική εργασία, συνήθως στη βιο-
µηχανία του σεξ αλλά και, για παράδειγµα, στον αγροτικό τοµέα, και σε νόµιµους ή πα-
ράνοµους εργασιακούς χώρους όπου η εργασία είναι προϊόν εκµετάλλευσης, έναντι
εξευτελιστικής ή και µηδενικής αµοιβής. Τα περισσότερα αναγνωρισµένα θύµατα εµ-
πορίας είναι γυναίκες, ωστόσο και οι άνδρες πέφτουν µερικές φορές θύµατα εµπορίας
ανθρώπων. Επιπλέον, πολλά από τα θύµατα είναι νεαρής ηλικίας, ενίοτε παιδιά. Όλα τα
θύµατα προσπαθούν απεγνωσµένα να εξασφαλίσουν µια στοιχειώδη διαβίωση, και
βλέπουν τη ζωή τους να καταστρέφεται από την εκµετάλλευση και την απληστία.
Πρέπει να δοθεί µεγαλύτερη προτεραιότητα στο σεβασµό και στην προστασία των
δικαιωµάτων θυµάτων εµπορίας. Μόνο µε την επείγουσα αντιµετώπιση των ανεπαρ-
κειών στα υφιστάµενα συστήµατα παροχής αρωγής και προστασίας, και µε την ποινική
δίωξη των δραστών και την αποκατάσταση των θυµάτων, θα γίνουν σεβαστά τα δι-
καιώµατά τους.
Οι γυναίκες θύµατα εµπορίας µπορεί να υποπέσουν στην αντίληψη των ελληνικών
αρχών µε διάφορους τρόπους. Το συνηθέστερο σενάριο είναι της γυναίκας που συλ-
λαµβάνεται από την αστυνοµία µε την υποψία µιας µη νόµιµης πράξης: για παράδειγµα,
πορνεία χωρίς άδεια εργασίας ή παράνοµη είσοδος στην Ελλάδα. Ένας µικρός αριθ-
µός γυναικών έρχεται σε επαφή µε µια από τις ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στο
χώρο της εµπορίας ανθρώπων. Ένας ακόµη µικρότερος αριθµός ζητά βοήθεια µέσω

57
[ Τ Ο T R A F F I C K I N G Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α ∆ Α
]
των δύο τηλεφωνικών γραµµών βοηθείας (µίας κρατικής και µίας που ανήκει σε ΜΚΟ)
για γυναίκες που πέφτουν θύµατα εµπορίας.
Η υφιστάµενη διαδικασία ρίχνει το βάρος στους αστυνοµικούς πρώτης γραµµής οι
οποίοι οφείλουν να ενηµερώνουν αµέσως Οµάδα Anti-trafficking, µια ειδική οµάδα
της αστυνοµίας που δηµιουργήθηκε τον Σεπτέµβριο του 2002, εφόσον έχουν λόγο να
πιστεύουν ότι κάποια γυναίκα είναι θύµα εµπορίας. Σύµφωνα µε τους αξιωµατικούς
της οµάδας, συνήθως καλούνται µετά από επιδροµή της αστυνοµίας σε κάποιο κλαµπ
ή µπαρ όπου πιστεύεται ότι λαµβάνει χώρα πορνεία και όπου η τοπική αστυνοµία υπο-
ψιάζεται ότι διενεργείται εµπορία γυναικών.
Οι γυναίκες που θεωρούνται θύµατα εµπορίας µεταφέρονται στην Oµάδα Anti-
trafficking. Εκεί τους δίνουν ένα έντυπο, διαθέσιµο σε πολλές γλώσσες, το οποίο εξη-
γεί ότι πρέπει να ενηµερώσουν τον αξιωµατικό που διεξάγει την έρευνα κατά πόσον
πληρούν ορισµένα κριτήρια, για παράδειγµα αν µεταφέρθηκαν στην Ελλάδα κατόπιν
εξαπάτησης ή εξαναγκασµού, αν τους έχουν παρακρατήσει τα ταξιδιωτικά έγγραφά
τους, ή αν έχουν εξαναγκαστεί να εκδίδονται. Στο έντυπο αναφέρονται επίσης οι δια-
θέσιµες µορφές αρωγής και στήριξης. Αυτές περιλαµβάνουν δωρεάν στέγαση, ιατρική
περίθαλψη, ψυχολογική στήριξη, νοµική βοήθεια και πρόσβαση σε διερµηνέα εκ-
παιδευτικές παροχές σε ανήλικα άτοµα και γυναίκες ηλικίας έως και 23 ετών πιθανή
αναστολή της απέλασης γυναικών «που βρίσκονται παράνοµα στη χώρα» και δυ-
νατότητα επαναπατρισµού για τις γυναίκες που επιθυµούν κάτι τέτοιο. Μετά την υπο-
γραφή του εντύπου, οι αξιωµατικοί της Οµάδας παίρνουν συνέντευξη από τη γυναίκα
προκειµένου να διαπιστώσουν αν είναι θύµα εµπορίας. Οι αξιωµατικοί αναφέρουν ότι
σε πολλές περιπτώσεις οι γυναίκες φέρουν ψυχικά τραύµατα ή είναι αποπροσανατο-
λισµένες όταν µεταφέρονται στην υπηρεσία. Μερικές δεν µιλούν ελληνικά, µε αποτέ-
λεσµα να καλούνται διερµηνείς. Οι γυναίκες έχουν πρόσβαση σε ψυχολογικές
συµβουλευτικές υπηρεσίες, οι οποίες µπορεί να παρέχονται από συγκεκριµένες ΜΚΟ
που έχουν συνάψει µνηµόνια συµφωνίας µε την Οµάδα Anti-trafficking. Στις περισσό-
τερες περιπτώσεις, η Οµάδα επικοινωνεί µε κάποια από αυτές τις ΜΚΟ και την ενη-
µερώνει για την υπόθεση. Η ΜΚΟ συµφωνεί να παράσχει προστασία και αρωγή. Ο
εκπρόσωπος της ΜΚΟ ή ο ψυχολόγος µπορεί να συζητήσει µε τη γυναίκα πριν από
τη συνέντευξη µε τον αστυνοµικό, και ο διερµηνέας µπορεί να είναι παρών κατά τη συ-
ζήτηση. Μετά από αυτή την πρώτη συνέντευξη µε την Οµάδα Anti-trafficking, αν πι-
θανολογείται ότι η γυναίκα είναι θύµα εµπορίας, ενηµερώνεται σχετικά µε τη
δυνατότητα να της χορηγηθεί άδεια παραµονής περιορισµένης ισχύος εφόσον συ-
νεργαστεί µε τις αρχές. Οι εκπρόσωποι της ΜΚΟ µπορούν επίσης να παράσχουν
αυτές τις πληροφορίες στη γυναίκα.
Οι εκπρόσωποι της ΜΚΟ έρχονται επίσης σε επαφή µε τις αρχές σχετικά µε τη
χορήγηση περιόδου περίσκεψης, η οποία δίδεται σε µια γυναίκα κατόπιν εισαγγελικής

58
[ Τ Ο T R A F F I C K I N G Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α ∆ Α
]
εντολής. Η εν λόγω περίοδος επιτρέπει σε µια γυναίκα να πα-
ραµείνει στη χώρα έως και ένα µήνα ώστε να αρχίσει να συ-
νέρχεται από τα ψυχολογικά και σωµατικά τραύµατα, και να είναι
σε θέσει να ξεφύγει από την επιρροή των εµπόρων της. Η πε-
ρίοδος περίσκεψης βοηθά επίσης τη γυναίκα να λάβει µια ενη-
µερωµένη απόφαση µε νηφαλιότητα σχετικά µε τη συνεργασία
µε τις αρχές σε ενδεχόµενη ποινική δίωξη κατά των πιθανολο-
γούµενων εµπόρων. Κατά την περίοδο περίσκεψης, η γυναίκα
βρίσκεται στη φροντίδα κοινωνικών λειτουργών και ψυχολόγων
που µπορεί να είναι κρατικοί υπάλληλοι ή να συνεργάζονται µε
τις ΜΚΟ σε επαγγελµατική ή εθελοντική βάση, και στεγάζεται
σε κάποιο ξενώνα.
Στο τέλος της εν λόγω περιόδου περίσκεψης, η οποία µπο-
ρεί να είναι συντοµότερη του ενός µηνός εφόσον το επιθυµεί,
η γυναίκα επισκέπτεται την Οµάδα Anti-trafficking «ελεύθερα»
και υποβάλλει δήλωση για τον τρόπο που έπεσε θύµα εµπο-
ρίας. Στην πράξη, η δήλωση είναι απαραίτητη προκειµένου ο ει-
σαγγελέας να µπορεί να την αναγνωρίσει ως «θύµα εµπορίας ανθρώπων». Μόνο
εφόσον έτσι αναγνωριστεί, η γυναίκα µπορεί να συνεχίσει να λαµβάνει αρωγή και προ-
στασία. Συνεπώς, ο βαθµός στον οποίο η δήλωση γίνεται «ελεύθερα» είναι συζητήσι-
µος. Η γυναίκα αναγνωρίζεται ως «θύµα εµπορίας ανθρώπων» εφόσον δεχθεί να
συνεργαστεί στην ποινική δίωξη κατά του πιθανολογούµενου εµπόρου της, και εφό-
σον διαπιστωθεί ότι έχει διακόψει κάθε επαφή µε τον έµπορό της. Σε περίπτωση που
αναγνωρίζεται ως θύµα εµπορίας, η γυναίκα έχει δικαίωµα σε άδεια διαµονής και ερ-
γασίας, καθώς και σε παροχή αρωγής και προστασίας, κατά την περίοδο που η αστυ-
νοµία ερευνά την υπόθεση και λαµβάνουν χώρα οι σχετικές ποινικές διαδικασίες. Μετά
την εν λόγω περίοδο, µπορεί να χορηγηθεί άδεια διαµονής και εργασίας αλλά για δια-
φορετικούς λόγους που προβλέπονται σε άλλες ενότητες του µεταναστευτικού νόµου
(Ν. 3386/05).
Σύµφωνα µε επιµέρους διατάξεις του νόµου, για τους ανηλίκους θύµατα εµπορίας
(παιδιά κάτω των 18 ετών) λαµβάνεται µέριµνα για «την ένταξή τους σε προγράµµατα
σχετικά µε την εκπαίδευση και την επαγγελµατική κατάρτισή τους». Σε περιπτώσεις
επαναπατρισµού «απαιτείται η σύµφωνη γνώµη του αρµόδιου Εισαγγελέα Ανηλίκων,
ύστερα από έκθεση του Επιµελητή Ανηλίκων]». Στην περίπτωση ασυνόδευτων ανηλί-
κων υπηκόων τρίτων χωρών, «οι αρµόδιες εισαγγελικές ή αστυνοµικές αρχές λαµβά-
νουν τα απαραίτητα µέτρα για να προσδιορίσουν την ταυτότητα και την ιθαγένειά
τους και να θεµελιώσουν το γεγονός ότι δεν συνοδεύονται. Επίσης, καταβάλλουν κάθε
δυνατή προσπάθεια για τον ταχύτερο δυνατό εντοπισµό της οικογένειάς τους και

59
[ Τ Ο T R A F F I C K I N G Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α ∆ Α
]
λαµβάνουν αµέσως τα απαραίτητα µέτρα για να εξασφαλίσουν τη νοµική τους εκ-
προσώπηση και, εφόσον χρειάζεται, την εκπροσώπησή τους στο πλαίσιο της ποινικής
διαδικασίας.». Τέλος, η προθεσµία περίσκεψης µπορεί να υπερβαίνει τον ένα µήνα «µε
απόφαση της αρµόδιας εισαγγελικής αρχής και µε κριτήριο την εξυπηρέτηση του
συµφέροντος του ανηλίκου».
Συνεπώς, ο χαρακτηρισµός ως πιθανό θύµα εµπορίας ανθρώπων είναι το κρίσιµο
πρώτο βήµα στην παροχή αρωγής και προστασίας. Η έλλειψη αναγνώρισης των γυ-
ναικών και κοριτσιών ως θύµατα εµπορίας τις τοποθετεί σε κίνδυνο. Αντιµετωπίζουν
την πιθανότητα να διωχθούν για πορνεία χωρίς άδεια εργασίας, η οποία συνιστά ποι-
νική παράβαση στην Ελλάδα, ή να κρατηθούν για παράνοµη είσοδο, ή να απελαθούν
σε χώρες όπου κινδυνεύουν να ξαναπέσουν θύµατα εµπορίας ή άλλων παραβιάσεων
των ανθρωπίνων δικαιωµάτων.
Το Προεδρικό ∆ιάταγµα του 2003 προβλέπει την παροχή αρωγής και προστασίας
σε όλες τις γυναίκες θύµατα εµπορίας. Ωστόσο, ο µεταγενέστερος νόµος που τέθηκε
σε ισχύ το 2005 προβλέπει τη συνέχιση της παροχής αρωγής και προστασίας, µετά
την περίοδο περίσκεψης, σε υπηκόους τρίτων χωρών που τους έχει χορηγηθεί άδεια
παραµονής υπό την προϋπόθεση της συνεργασίας τους µε τις αρχές στις ποινικές
διαδικασίες. Ως εκ τούτου, η νοµική βάση για την παροχή αρωγής και προστασίας σε
υπηκόους της ΕΕ και σε γυναίκες θύµατα εµπορίας σε περίπτωση που οι αρχές δεν
διώκουν ενεργά κάποιον πιθανολογούµενο έµπορο παραµένει ασαφής. ∆ιάφορες
έρευνες επισηµαίνουν ότι στην πράξη οι εν λόγω γυναίκες τυγχάνουν της ίδιας µετα-
χείρισης µε τις υπηκόους τρίτων χωρών.
Συνεπώς, σύµφωνα µε το υφιστάµενο σύστηµα, η πρόσβαση µιας γυναίκας θύµα-
τος εµπορίας σε διαρκή αρωγή και προστασία εξαρτάται από την προσκόµιση στοι-
χείων σε ποινικές διαδικασίες κατά των πιθανολογούµενων εµπόρων. Εποµένως, έχει
καθιερωθεί αποτελεσµατικά ένα σύστηµα «συνεργασίας µε αντάλλαγµα την προστα-
σία». Το εν λόγω σύστηµα όµως όχι µόνο δεν καταφέρνει να παράσχει αρωγή και
προστασία σε όλες τις γυναίκες θύµατα εµπορίας, αλλά επίσης δεν συνάδει µε τη Σύµ-
βαση του Συµβουλίου της Ευρώπης για τη δράση κατά της εµπορίας ανθρώπων.

60
[ ]
ΣΤ.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

61
[ Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Α - Π Ρ Ο Τ Α Σ Ε Ι Σ
]

Α
πό τα παραπάνω προκύπτει ότι υπάρχει ανάγκη για την ανάπτυξη µίας σύγ-
χρονης ενταξιακής πολιτικής για τις γυναίκες µετανάστριες. Μία τέτοια πολι-
τική πρέπει να ασκηθεί στη βάσει των παρακάτω αξόνων δράσεως:

α) Ακριβής καταγραφή των δεδοµένων σχετικά µε τη γυναικεία µετανάστευση στην

Ελλάδα. Τα όποια στοιχεία είχαν συλλεχθεί σε σχέση µε τους µετανάστες ήταν
αποσπασµατικά, µε συνέπεια να παρουσιάζουν διαφορετική εικόνα ανάλογα µε το
αντικείµενο του εκάστοτε φορέα και να βρίσκονται διάσπαρτα στα µητρώα των
κατά τόπους αρµοδίων υπηρεσιών. Η διαµόρφωση όµως µίας εξειδικευµένης και
ρεαλιστικής πολιτικής διαχείρισης του γυναικείου µεταναστευτικού ρεύµατος προ-
ϋποθέτει την αξιόπιστη και έγκυρη καταγραφή των δεδοµένων της γυναικείας µε-
τανάστευσης στην Ελλάδα, µε σκοπό να προσδιοριστούν έγκυρα και επακριβώς
στοιχεία όπως ο αριθµός τους, η χώρα προέλευσης τους, η γεωγραφική τους κα-
τανοµή, το είδος της απασχόλησης τους κτλ.

β) Ανάπτυξη µίας σύγχρονης επικοινωνιακής πολιτικής στα θέµατα της γυναικείας µε-
τανάστευσης µε στόχο την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας υποδοχής σχετικά µε
τη σηµασία της µετανάστευσης, το ρόλο των µεταναστριών και των ιδιαίτερων προ-
βληµάτων τους.

γ) Εξασφάλιση της πρόσβασης των µεταναστριών στην αγορά εργασίας και στην επαγ-
γελµατική κατάρτιση µε ισότιµα εργασιακά δικαιώµατα (αµοιβή, συνταξιοδότηση,
ασφάλιση), που τους εξασφαλίζουν ανεξαρτησία και αυτονοµία.

δ) ∆ηµιουργία εκπαιδευτικών δοµών προσαρµοσµένων στην ιδιαίτερη κατάσταση των

µεταναστριών µε στόχο την βελτίωση της πρόσβασης των µεταναστριών στην εκ-
παίδευση. Σηµαντική στο σηµείο αυτό µπορεί να είναι η συµβολή της Τοπικής Αυ-
τοδιοίκησης, ιδιαίτερα ενόψει της ανάπτυξης προγραµµάτων λειτουργίας παιδικών
σταθµών µε ευέλικτα ωράρια εργασίας, στα οποία οι γυναίκες µετανάστριες θα
µπορούν να εναποθέτουν την φροντίδα των παιδιών τους για το διάστηµα που ερ-
γάζονται. Με τον τρόπο αυτό, µειώνεται ο κίνδυνος τα παιδιά των µεταναστριών να
µην µάθουν την ελληνική γλώσσα µε επάρκεια, επειδή η µητέρα τους δεν την κα-
τέχει.

ε) Απλοποίηση των διοικητικών διαδικασιών εισόδου και παραµονής και δηµιουργία

ενός θεσµικού πλαισίου που να εξασφαλίζει τη διαφάνεια ως προς τις συνθήκες ει-
σόδου και ένταξης των µεταναστών.

62
[ Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Α - Π Ρ Ο Τ Α Σ Ε Ι Σ
]
στ) Ενθάρρυνση της λειτουργίας σωµατείων µεταναστών που
θα είναι σε θέση να δίνουν πληροφόρηση και συµπαρά-
σταση στις νεοαφιχθείσες µετανάστριες.

ζ) Συντονισµός και εναρµόνιση των δραστηριοτήτων όλων των

αρµοδίων φορέων πάνω στο σχεδιασµό µίας σύγχρονης µε-
ταναστευτικής πολιτικής µε στόχο την συµµετοχή των µε-
ταναστριών σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής. Για
την υλοποίηση όλων των παραπάνω δράσεων είναι απαραί-
τητος ο συντονισµός της δράσης όλων των αρµοδίων φο-
ρέων (Κυβέρνηση, διεθνείς Οργανισµούς, Ενώσεις
Εργαζοµένων, Τοπική Αυτοδιοίκηση, ΜΚΟ κτλ) έτσι ώστε να
υλοποιηθούν οι δράσεις, που αναφέρθηκαν παραπάνω. Στό-
χος και προσπάθεια µας είναι, να λειτουργήσει ένας δίαυλος
επικοινωνίας και συνεργασίας µεταξύ των κοινωνικών φο-
ρέων που ευαισθητοποιούνται στο θέµα της µετανάστευσης
προσφέροντας µία θεσµική βάση για την ανάπτυξη δράσεων,
που θα συµβάλλουν στην υλοποίηση µίας εθνικής στρατηγι-
κής στο συγκεκριµένο θέµα. Τα οφέλη από τη συνεργασία
αυτή θα είναι πολλαπλά: εθνικά, κοινωνικά, πολιτικά και οι-
κονοµικά. Η επίτευξη τους προϋποθέτει ωστόσο την ευρύ-
τερη δυνατή συστράτευση όλων των κοινωνικών παραγόντων
στην προσπάθεια αυτή. Η εµπειρία, έχει άλλωστε δείξει, ότι
η επιτυχηµένη υλοποίηση µίας εθνικής µεταναστευτικής πο-
λιτικής δεν αποδίδεται µόνο στα πολιτικά κόµµατα και τις
κυβερνήσεις, αλλά και στην ευρύτερη δυνατή κοινωνική ευαι-
σθητοποίηση και συνεργασία προς την κατεύθυνση αυτή.

63
64
Η.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΜΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ
ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

[ ]
[ Μ Ε
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α - Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε Ι Σ
Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ε Σ Κ Α Ι Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ ]

1η Συνέντευξη
Ιρανή, αναγνωρισµένη πολιτική πρόσφυγας, 46 ετών

Αν γράφατε σε βιβλίο την ιστορία σας ποια θα ήταν η κεντρική ιδέα του βιβλίου;
Αν έγραφα την ιστορία µου, θα ήταν µια ιστορία γεµάτη από πολύ φόβο και πολύ
ανασφάλεια. Ακόµη και τώρα που είµαι τόσα χρόνια εδώ νιώθω αυτή την ανασφάλεια.
Φοβάµαι πως θα ζήσω, κάθε φορά που βρίσκω µια καινούργια δουλειά ξέρω πως θα
είναι προσωρινή. Είµαι ξένη, και σαν ξένη που είµαι µε χρησιµοποιούν και µε εκµε-
ταλλεύονται.

Γιατί φύγατε από την χώρα σας;

Όταν αποφασίσαµε να φύγουµε από τη χώρα µας, το Ιράν, ήταν το 1985. Ήταν κυ-
βέρνηση του Χοµεινί. Ο άντρας µου ήταν ποδοσφαιριστής, πολύ καλός ποδοσφαιρι-
στής, σε µια καλή οµάδα.Σε κάποια η αστυνοµία συνέλαβε έναν πολύ καλό φίλο του
άντρα µου, ποδοσφαιριστή κι’ αυτόν, γιατί ήταν πολιτικά αντίθετος στην κυβέρνηση.
Τον σκότωσαν µέσα στη φυλακή, τον αποκεφάλισαν, και δεν ήθελαν να µαθευτεί πιο
έξω, ήθελαν να πουν κάτι έγινε και πέθανε. Η κυβέρνηση απαγόρεψε να γίνει δηµόσια
κηδεία, ο άντρας µου όµως και κάποιοι άλλοι πήραν την πρωτοβουλία και το έκαναν.
Όταν είσαι διάσηµος και είσαι ενάντια σε µια κυβέρνηση, τα πράγµατα γίνονται ακόµη
χειρότερα. Έτσι άρχισαν τα δικά µας προβλήµατα. Μας είπαν ότι πρέπει να φύγουµε
από το Ιράν γιατί θα µας κυνηγήσουν. Ήταν η πρώτη φορά που σκεφτήκαµε να φύ-
γουµε. Τότε είχαµε και πόλεµο µε το Ιράκ και ήταν χάλια η κατάσταση, φόβος ,ανερ-
γία, οικονοµική κατάσταση άσκηµη. Είχαµε όλα αυτά, ήρθε και το πρόβληµα το
πολιτικό.

Μιλήστε µου για το ταξίδι σας, πως φτάσατε στην Ελλάδα;

Ήρθαµε εδώ στην Ελλάδα γιατί ο αδελφός µου σπούδαζε στην Ιταλία και είχε
σχέση µε µια Ελληνίδα. Έρχονταν στην Ελλάδα κάθε Χριστούγεννα και Πάσχα και µας
είπαν να έρθουµε εδώ. Από τη στιγµή που αποφασίζεις να φύγεις, είναι καλό να έχεις
κάποιον να σε βοηθήσει. Ήταν Αύγουστος του 1985. Μας είπαν ελάτε τώρα που είναι
καλοκαίρι, θα µείνετε λίγο, θα σας βοηθήσουµε και µετά θα πάτε κάπου αλλού. ∆ε
σκεφτόµαστε να µείνουµε στην Ελλάδα. Τα πράγµατα ήρθαν τόσο δύσκολα… ∆ώ-
σαµε λεφτά και φύγαµε µε βίζα βέβαια, δεν περάσαµε βουνά. Είχαµε όµως δύο µωρά,
ένα γιο τεσσάρων χρονών και έναν δύο.∆εν µπορείς να φανταστείς τι ταλαιπωρία τρα-
βήξαµε. Με το λεωφορείο πήγαµε Κωνσταντινούπολη σε δυο µέρες και µείναµε λίγο.
Τα µωρά έκλαιγαν, πεινούσαν, νύσταζαν, εµείς ήµασταν κουρασµένοι και συνεχώς σκε-
φτόµουν «Που πάω µε δυο παιδιά? Τι µε περιµένει?». Άµα δεν το περνάς δεν µπορείς

66
[ Μ Ε
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α - Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε Ι Σ
Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ε Σ Κ Α Ι Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ ]
να το φανταστείς. Ανασφάλεια, ανασφάλεια, φόβο… Και δεν ήταν ότι θαρχόµασταν
εδώ και θα µας βοηθούσε ο αδελφός µου, αυτοί θα φεύγανε να συνεχίσουν τις σπου-
δές τους. Για τα χαρτιά κλπ δεν θυµάµαι πολλά πράγµατα γιατί είχε αναλάβει να τα
κάνει ο άντρας µου.∆εν θυµάµαι ακριβώς λεπτοµέρειες. Στη Γερµανία τότε υπήρχε η
Ανατολική και ∆υτική. ∆εν άφηναν ξένους να µπουν µέσα εύκολα, ρωτούσαν πάρα
πολλά πράγµατα, ήταν δύσκολο. Πως πήραµε βίζα και πήγαµε στη Γερµανία δεν µπορώ
να θυµηθώ. Πήγαµε όµως στη Γερµανία µε βίζα. Ήταν περίεργο, γιατί δεν είχαµε κα-
νέναν εκεί. Όταν φτάσαµε στο αεροδρόµιο, µόλις που µας άφησαν να κατέβουµε από
το αεροπλάνο. Κατευθείαν µας πήραν σε µια αίθουσα µέσα και άρχισαν να ρωτάνε τον
άντρα µου για ποιο λόγο πάµε στη Γερµανία. Εγώ είχα µέσα τα µωρά.∆εν ξέρω πόσες
ερωτήσεις έκαναν στον άντρα µου, αυτός φοβήθηκε και από το φόβο του δεν τα είπε
καλά. Οι Γερµανοί το κατάλαβαν και δεν µας άφησαν να µπούµε στη χώρα. Μας κρά-
τησαν όλη νύχτα καθόµασταν εκεί και την άλλη µέρα µας κράτησαν εκεί και την άλλη
µέρα µας γύρισαν πίσω µε τις βαλίτσες. Ήταν πολύ άσκηµο, όλη νύχτα έκλαιγα, δεν θα
το ξεχάσω ποτέ.

Τι περιµένατε, τι ελπίζατε όταν πήρατε την απόφαση να εγκαταλείψετε τη χώρα σας;

Κάθε άνθρωπος που αποφασίζει να φύγει, σκέφτεται µια άλλη, πολύ καλύτερη ζωή.
Για µας όµως η Ελλάδα δεν ήταν µια χώρα που µπορούσαµε να έχουµε µια τέτοια ζωή.
Γι΄ αυτό ξεκινήσαµε να κάνουµε µια στάση εδώ, και µετά θα φεύγαµε. Είχαµε σκεφτεί
να πάµε µάλλον στη Γερµανία. Περιµέναµε µια καλύτερη ζωή, µια καλύτερη δουλειά, να
έχεις περισσότερα χρήµατα και ένα καλύτερο µέλλον για τα παιδιά σου. Όταν γίνεσαι
γονιός, ξεχνάς τον εαυτό σου και σκέφτεσαι τα παιδιά. Λες «που θα µεγαλώσουν, τι
δουλειά θα κάνουν, σε ποια χώρα θα ζήσουν?» Ζούσαµε σε µια χώρα που είχε πόλεµο
και µια κυβέρνηση από µουλάδες. Θέλαµε µια καλύτερη ζωή σε µια άλλη χώρα. Όλα
αυτά τα σκέφτεσαι. Θέλεις να βρεις µια δουλειά καλύτερη για να µπορέσεις να µεγα-
λώσεις τα παιδιά σου και να έχεις και ένα καλύτερο επίπεδο ζωής.

Πως περνάτε στην καθηµερινή ζωή σας; Τι σας ευχαριστεί; Τι σας δυσαρεστεί;
Αυτή τη στιγµή είµαι µόνη µου. Τα παιδιά µου έχουν µεγαλώσει και έχω χωρίσει κιό-
λας. Από τη φύση µου είµαι πολύ δηµιουργικός άνθρωπος, αλλά - αν και αυτό είναι
πάρα πολύ προσωπικό - όταν δεν κάνω τίποτα έχω κενό, πέφτω, µε παίρνει από κάτω.
Θέλω να κάνω συνέχεια κάτι. Ασχολούµαι µε το θέατρο, είναι όλη µου η ζωή. Από
µωρό παιδί ήθελα να γίνω κάτι που να το παρουσιάζω µπροστά στο κοινό, πάντα,
πάντα µου άρεσε. Ή να γίνω τραγουδίστρια, ή να γίνω γυµνάστρια, η να γίνω ηθοποιός
ή να γίνω χορεύτρια, πάντα κάτι τέτοιο ήθελα. Η γυµναστική επίσης είναι ένα πολύ µε-
γάλο κοµµάτι από τη ζωή µου, µου αρέσει πολύ να γυµνάζοµαι. Όχι για να κάνω ωραίο
κορµί και να το δείχνω στον κόσµο αλλά για να µπορώ συνέχεια να κινούµαι. ∆εν

67
[ Μ Ε
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α - Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε Ι Σ
Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ε Σ Κ Α Ι Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ ]
µπορώ να κάθοµαι. Όλη η ζωή µου είναι τα παιδιά µου που είναι 26 και 28 χρονών.
Ζουν εδώ στην πόλη. Είναι πολύ καλά παιδιά, είµαι πολύ περήφανη γι΄ αυτά, όλος ο
κόσµος µου λεει τα καλύτερα λόγια για αυτά. Βρίσκουµε πάντα ώρες να καθόµαστε και
να µιλάµε και µετά είναι το θέατρο, είναι η γυµναστική, τουλάχιστον 3-4 φορές τη βδο-
µάδα γυµνάζοµαι. Είναι οι φίλοι µου που έχω πάρα πολλούς και τους λατρεύω, η δου-
λειά, που δουλεύω πολύ σκληρά, µα πάρα πολύ σκληρά εδώ και πάρα πολλά χρόνια.
Όλο το πρόγραµµα µου είναι γεµάτο. ∆εν έχω κενό καθόλου, καθόλου… Ακόµη και
όταν έχω ρεπό, το πρόγραµµα µου είναι γεµάτο. Πότε κάνω για τα παιδιά να µαγειρεύω,
να τους καθαρίσω, να τους δώ.∆ιαβάζω, πήρα κοµπιούτερ, έµαθα για να µη µένω πίσω.
Για τα άσκηµα, είναι η πολύ µοναξιά, έχω πάρα πολύ µοναξιά και πάρα πολύ κενό.
Όσο ήµουνα παντρεµένη και πάλι είχα πολύ µοναξιά, γιατί είχα φύγει από την πατρίδα
µου, τους γονείς και τους φίλους µου, όλα αυτά µου έλειπαν.∆εν ήξερα τη γλώσσα, δεν
ήξερα τον κόσµο, τη χώρα… Κάποια στιγµή ήρθαν έτσι τα πράγµατα που χώρισα. Για
µένα ήταν, πέθανα και ξαναγεννήθηκα όταν έφυγα από τη χώρα µου. Πέθανα και ξα-
ναγεννήθηκα όταν έχασα τον αδελφό µου στον πόλεµο και δεν πήρα µε το πτώµα του
ποτέ. Αυτή για µένα ήταν πολύ πικρή εµπειρία. Ήρθαµε εδώ µε τόση πολλή δυσκολία,
και µετά από λίγο έχασα τον πατέρα µου, πέθανε και δεν µπορούσα να πάω να τον
δω. Έκανα µια κηδεία εδώ µόνη µου. Έκλαιγα µόνη µου, χωρίς να έχω κανέναν. Χωρίζω
πεθαίνω ξαναγεννιέµαι. Με τον χωρισµό ξανά αγωνία, ανασφάλεια, ήµουν σε µια χώρα
µόνη πια και δεν ήξερα τι θα κάνω. Είχα τον αδελφό µου δίπλα µου αλλά δεν είναι το
ίδιο. Όταν είσαι σε ξένη χώρα είναι πολύ διαφορετικά.

Πως βλέπετε το µέλλον σας στην Ελλάδα;

Είµαι 46 χρονών και ακόµη ονειρεύοµαι. Όχι να πάρουν τα µυαλά µου αέρα, αλλά
όνειρα σαν αυτά που κάνει µια φυσιολογική γυναίκα. Πρώτα από όλα ο γιος µου ο µι-
κρός θέλει να δώσει εξετάσεις για ηθοποιός. Το πρώτο όνειρό µου είναι να πετύχουν
τα παιδιά µου στη ζωή τους, γιατί το αξίζουν και δυσκολεύτηκαν πάρα πολύ. Όταν ήταν
4 και 6 χρονών φεύγαµε και δουλεύαµε όλη µέρα, τα αφήναµε µόνα τους και ερχό-
µασταν µετά από ώρες. Μόνα τους έτρωγαν, µόνα τους ζούσαν. Ο µικρός θα δώσει
εξετάσεις και έχω αγωνία, για το µεγάλο δεν µε νοιάζει έχει βρει το δρόµο του. Προ-
σωπικά θα ήθελα να έχουµε πολύ εξέλιξη στην οµάδα µας, στη θεατρική οµάδα. Θα
ήθελα ακόµη να µην είµαι µόνη, θα το ήθελα αυτό. Και µια δουλειά καλύτερη, µια δου-
λειά µου να νιώθω ότι µε σέβονται.Λένε ότι άµα πεις το όνειρο παύει να είναι όνειρο,
άρα δεν πρέπει να το λές. Όµως µετά από τα παιδιά, το µεγαλύτερο, µεγαλύτερο
όνειρό µου είναι µια δουλειά. Θα µου πεις πως τόσα χρόνια κάτι τέτοιο δεν υπάρχει,
ας το όµως να είναι όνειρο. Μια δουλειά σταθερή, που να βρίσκω αγάπη και σεβασµό
και να έχω κάποια χρήµατα, όχι πολλά, αλλά να ξέρω ότι είναι σταθερά και µπορώ να
βασίζοµαι σε αυτά. Μια δουλειά.

68
[ Μ Ε
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α - Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε Ι Σ
Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ε Σ Κ Α Ι Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ ]
Πως τα καταφέρατε όταν πρωτοήρθατε στην Ελλάδα;
Όταν γύρισα από τη Γερµανία ήταν πολύ δύσκολα. ∆εν είχαµε χαρτιά, δεν είχαµε
τίποτα. Μόλις έφτασε το αεροπλάνο είδαµε την αστυνοµία που είχε έρθει να µας
πάρει. Ευτυχώς όµως ήταν ο αδελφός µου εδώ, αλλιώς θα είχαµε πολλά µπερδέµατα.
Η αστυνοµία ρωτούσε συνέχεια γιατί ήρθαµε και που µέναµε. Η νύφη µου που ήταν
Ελληνίδα, µεσολάβησε και πήρε την ευθύνη λέγοντας «εγώ τους έφερα από το Ιράν,
εγώ τους είπα να πάνε στη Γερµανία και µένουν στη διεύθυνσή µου» Έτσι καταφέραµε
και µείναµε. Μέχρι τότε δεν είχαµε κάνει αίτηση για πολιτικό άσυλο.∆εν θέλαµε να µεί-
νουµε στην Ελλάδα, όταν όµως οι Γερµανοί µας γύρισαν πίσω, πια έπρεπε να κάνουµε.
Η βίζα µας ήταν για 20 µέρες. Οι µέρες πλησιάζουν και τελειώνουνε και εµείς πια
θα είµαστε χωρίς χαρτιά. Τι κάνουµε τώρα? Είχαµε πει θα µείνουµε λίγο και θα φύ-
γουµε. Τις δουλειές τις ταχτοποιούσε ο πρώην άντρας µου. Η αστυνοµία είχε εγγύηση,
είχαµε όνοµα σπίτι, αυτοί πήραν και την ευθύνη µας. Όµως αυτοί φεύγουν και µεις µέ-
νουµε µόνοι µας εδώ στην Ελλάδα. Σκεφτήκαµε να φύγουµε σε ένα χωριό, µακριά, να
µην υπάρχει αστυνοµία, να µην µας βλέπουν, µέχρι να βρούµε έναν τρόπο να πάρουµε
χαρτιά.∆εν µπορεί κανείς να φανταστεί τι αγωνία περνούσαµε, δεν περιγράφεται. Αφή-
σαµε την τύχη να µας βοηθήσει, το Θεό, δεν ξέρω τι να πω.∆εν ξέραµε τι να κάνουµε
∆εν µπορώ να το εξηγήσω. Όταν είσαι σε σηµείο που η ζωή σου κρέµεται από µια
κλωστή, εκείνη την ώρα, νιώθεις χαµένος. Όταν είσαι χαµένος δε σκέφτεσαι τίποτα λες
τελείωσα, δεν σκέφτεσαι πια. Όταν έχεις τελειώσει, λες αφού τελείωσα, γιατί πια να
στεναχωριέµαι πια για τίποτα. Το µόνο τότε είναι να πάρεις δύναµη από άλλα πράγ-
µατα, γιατί έχεις φτάσει πια στο τέρµα. Ότι και να µας κάνουν λες, έχω πια φτάσει στο
τέρµα. Αυτό το έχω ζήσει στη ζωή µου να µη σου πω δέκα φορές. Πως είναι η µπάλα
που πέφτει κάτω και ξανανεβαίνει? Έτσι έχω αισθανθεί και γω, σαν µπάλα που πέφτει
κάτω και ξαφνικά έρχεται ένα φως και σε ανεβάζει.
Γνωρίσαµε κάτι πολιτικούς πρόσφυγες, ήταν από το κόµµα. Μια οργάνωση απ’ το
Ιράν που ήταν σε ένα κόµµα, εναντίον του Χοµεϊνί. Αυτοί µας πήγαν εκεί που πρέπει
και κάναµε αίτηση. Τα χαρτιά όµως δε στα δίνουν αµέσως, έπρεπε να περάσει λίγος
χρόνος. Ένα από τα παιδιά ήξερε µέσα από τον αδελφό του µια δουλειά σε ένα χωριό
και τους πήρε τηλέφωνο και κατά τύχη εκείνη την εποχή αυτός ήθελε εργάτη.
Έτσι είπαµε να πάµε εκεί για να περάσει λίγος χρόνος χωρίς να έχουµε προβλήµατα
στο µεταξύ. Αυτοί µας σύστησαν. Σε κέντρο υποδοχής δεν µείναµε γιατί δώσαµε δι-
εύθυνση. Η οικογένεια της νύφης µου ήταν γνωστή οικογένεια, και µόλις η αστυνοµία
έµαθε το όνοµα δεν είπαν τίποτα. Το όνοµα και η διεύθυνση µας βοήθησαν. Όταν ξε-
κινήσαµε να πάµε στη Γερµανία, κάναµε πολλά όνειρα για το πόσο καλά θα ζούσαµε.
Νοµίζαµε ότι όλα είναι εύκολα. Όµως βρήκαµε πολλά εµπόδια, τίποτα δεν είναι εύκολο
τελικά. Αν ήµασταν εκεί δεν ξέρω πως θα ήταν. Σε καµιά χώρα δεν µπορείς να τάχεις
όλα, άλλα κερδίζεις άλλα χάνεις.

69
[ Μ Ε
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α - Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε Ι Σ
Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ε Σ Κ Α Ι Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ ]
Στη Γερµανία µπορεί να είχαµε καλύτερη δουλειά, περισσότερα χρήµατα, έχει κα-
λύτερο σύστηµα. Τα χαρτιά µας θα µπορούσε να ήταν πιο ισχυρά, η άδεια εργασίας
πιο εύκολη, θα µπορούσαµε να είχαµε πάρει την υπηκοότητα, ενώ εδώ ακόµη δεν την
έχουµε. Από αυτή την άποψη θα ήταν καλύτερα. Από την άλλη, η Ελλάδα µοιάζει πολύ
µε το Ιράν και οι άνθρωποι επίσης µοιάζουν πάρα πολύ. Στη Γερµανία είναι σπίτι –
δουλειά, σαν ροµπότ. Αλλά και πάλι αυτά δεν τα ξέρουµε. ∆εν θα είχαµε αυτή την
αγάπη που έχουµε στην Ελλάδα.

Θεωρείται ότι έχετε πια εγκατασταθεί για τα καλά στην Ελλάδα;

Εγώ την Ελλάδα την αγαπώ, είναι η δεύτερή µου πατρίδα. Εδώ ζω, εδώ µεγάλωσαν
τα παιδιά µου, εδώ βγάζω τα χρήµατά µου, εδώ χάρηκα, εδώ λυπήθηκα. Είναι για µένα
πολύ σηµαντικό να ζω εδώ στην Ελλάδα. Ακόµη όµως νιώθω πως είµαι ξένη.

Γίνεται πολύς λόγος για την ενσωµάτωση των µεταναστών και των προσφύγων
στην Ελλάδα. Τι σηµαίνει για σας η «ενσωµάτωση»; Νιώθετε ότι έχετε ενσωµα-
τωθεί στην ελληνική κοινωνία;
Για µένα σηµαίνει να µε σέβονται. Και δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει καθό-
λου σεβασµός, δεν σέβονται. Ο σεβασµός είναι πάρα, µα πάρα πολύ σηµαντικό
πράγµα στη ζωή µας. Επίσης η Ελλάδα είναι µια χώρα που δεν νιώθεις ασφαλής, δεν
νιώθεις καλά. Ο αδελφός µου δεν ζούσε στη Θεσσαλονίκη, εγώ δεν µπορούσα να
φύγω γιατί τα παιδιά και η δουλειά µου ήταν εδώ. Μαύρες δουλειές, δύσκολες δουλειές,
σκληρή ζωή…Πώς να σου πω? Έκανα µια έντονη ζωή, και µου λένε καµιά φορά θες
να γυρίσει η ζωή σου πίσω και γω τους λέω «Όχι, ούτε ένα χρόνο δεν θέλω να γυρίσω
πίσω. Είµαι τόσο πολύ κουρασµένη που δεν θέλω ούτε να είµαι νέα, ούτε να γυρίσω
τα χρόνια.» Θέλω να προχωράω, γιατί βλέπω ότι µόνο όταν προχωράω η ζωή µου
έχει εξέλιξη. Αυτή η κατάσταση που έχω ζήσει όλα αυτά τα χρόνια στην Ελλάδα µε
έµαθε να είµαι πολύ περήφανη.
Με έµαθε να έχω αξιοπρέπεια, να έχω εγωισµό καλό. Με έµαθε να είµαι σκληρή, να
κάνω οικονοµία, προτιµώ να µην φάω παρά να ζητήσω λεφτά. ∆εν έχω ζητήσει ποτέ
και δεν θέλω να ζητήσω από κανέναν. Πιο πριν έζησα πολύ δύσκολα οικονοµικά, αλλά
τώρα πρέπει να προσέξω για να είµαι καλά. Σαν άνθρωπος, ψάχνω συνέχεια την εξέ-
λιξη στη ζωή µου.∆εν είµαι ευχαριστηµένη µε τη στασιµότητα, δεν λέω εύκολα «εδώ
θα µείνω». Πάντα ψάχνω για κάτι καλύτερο, δεν θέλω να κάτσω αλλά να προχωράω
µπροστά

Τι σας βοήθησε περισσότερο να προσαρµοστείτε στην ελληνική κοινωνία; Τι θα µπο-

ρούσε να έχει βοηθήσει ακόµα περισσότερο στην προσαρµογή σας στην Ελλάδα;
Στην πατρίδα µου, δεν ήξερα τίποτα. Ήµουν µια νοικοκυρά από το Ιράν, ένα κορί-

70
[ Μ Ε
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α - Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε Ι Σ
Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ε Σ Κ Α Ι Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ ]
τσι που φρόντιζε τα παιδιά του και ποτέ δεν έβγαινε έξω. Είχα µάθει να είµαι στο
σπίτι, έτσι είχα µεγαλώσει. Στα χωριά ο κόσµος είναι πολύ διαφορετικός, δεν είναι
πόλη, µας αγκάλιασε και µας έδωσε στοργή.∆εν έχεις εγωισµό, δεν έχεις αυτοπεποί-
θηση (αυτό που απόκτησα στην οµάδα), δεν έχεις αυτοσεβασµό, δεν σε σέβονται.
Εδώ στην οµάδα βρήκα τουλάχιστον να µε σέβονται. Για αγάπη δεν µιλάω, είναι πια χα-
µένο, τουλάχιστον σεβασµό, να µη µου φέρονται σαν να είµαι δούλα. Και ιδίως άµα
είσαι ξένος, α, ακόµη πιο δύσκολα. Σε σκοτώνει αυτό το πράγµα, σε σκοτώνει. Αν δεν
υπήρχε η θεατρική οµάδα, νοµίζω πως ακόµη θα ήταν πολύ χάλια.. Θα µε βοηθούσε
να έπαιρνα την ελληνική υπηκοότητα και να είχα δικαιώµατα. Όταν µε τον Οδυσσέα
έγραψαν τη θεατρική οµάδα στην εφηµερίδα, εγώ είπα «η πατρίδα µου είναι το σα-
νίδι». Όχι µόνο εγώ αλλά και τα άλλα παιδιά είµαστε ευτυχισµένοι µόνο όταν είµαστε
εκεί. Στις δύσκολες στιγµές µας βοηθάνε πολύ τα παιδιά από τον Οδυσσέα, όχι µόνο
εµένα αλλά και τους άλλους, και για δουλειά και για τα πάντα.

Ποιο ήταν το µεγαλύτερο εµπόδιο στην προσαρµογή σας στην Ελλάδα;

Γυρνώντας από τη Γερµανία, δεν είχαµε καθόλου λεφτά. Όλα µας τα λεφτά τα εί-
χαµε δώσει για να φύγουµε από το Ιράν και για το εισιτήριο να πάµε στη Γερµανία.∆εν
µας είχαν µείνει σχεδόν ούτε για να φάµε και δεν µπορούσαµε να δουλέψουµε.
Τρώγαµε για είκοσι σχεδόν µέρες αυγά και ψωµί. Ρούχα δεν αγοράζαµε, ότι είχαµε.
Είχαµε φέρει µονάχα µια βαλίτσα. Εγώ θυµάµαι πόσο πολύ πρόσεχα να µην χαλάσω
τα ρούχα µου, γιατί δεν είχα να αγοράσω. Μόλις πηγαίναµε τα παιδιά βόλτα στο πάρκο
και γυρνούσαµε, κατευθείαν έβγαζα τα ρούχα µου και φόραγα παλιά, γιατί αν χαλούσε
το ένα παντελόνι που είχα, δεν είχα χρήµατα να αγοράσω άλλο.Από τότε και τα παι-
διά και εµείς µάθαµε να ζούµε µε λίγα πράγµατα. Ξέραµε πια πως δεν έχουµε χρήµατα.
Όσες φορές βγαίναµε βόλτα και βλέπαµε τις βιτρίνες στα µαγαζιά, ποτέ τα παιδιά µου
δεν ζήτησαν κάτι, ποτέ δεν είπαν θέλω αυτό το παιχνίδι.
Η ζωή που ζήσαµε ήταν τόσο στερηµένη και δύσκολη, µάθαµε όµως να ζούµε µε
λίγα.Στο σούπερ - µάρκετ, βλέπαµε τις τιµές και παίρναµε πάντα το πιο φτηνό. Φόβος,
ανασφάλεια, φτώχεια, µοναξιά. Είναι τα χειρότερα πράγµατα που µπορεί να ζήσει ένας
άνθρωπος, και εµείς τα ζήσαµε. Μετά ένα χρόνο από τότε που χώρισα, κάθε µέρα
έκλαιγα. Φοβόµουν για παιδιά µου, είχαν επηρεαστεί, δεν πήγαιναν καλά στο σχολείο.
Είχα πέσει πάρα πολύ ψυχολογικά, είχα τύψεις, σκεφτόµουν µήπως δεν έπρεπε να το
κάνω, αν σου πω πως κάθε µέρα πήγαινα στην εκκλησία και έκλαιγα και προσευχόµουν
στην Παναγία που είναι µητέρα και µε καταλαβαίνει. Ο άλλος άµα το ακούει λέει «α
αυτή πάει στην εκκλησία και πιστεύει», αλλά αν µένεις πολύ µόνος καταλαβαίνεις. Για
αυτό τον λόγο άλλαξα και τη θρησκεία µου και έγινα Ορθόδοξη Χριστιανή. Είπα πως
αν και είµαι µουσουλµάνα, η Παναγία µε βοήθησε πάρα πολύ. Είχα ανάγκη όµως και
ένιωθα πως άµα γίνω ορθόδοξη, η Παναγία θα µε βοηθήσει παραπάνω. Για να µην πά-

71
[ Μ Ε
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α - Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε Ι Σ
Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ε Σ Κ Α Ι Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ ]
ρουν κακό δρόµο τα παιδιά, να µη στεναχωρηθούν και να µην πληγωθούν, όλο αυτός
ο φόβος. Μετά από δυο χρόνια ηρέµησαν τα πράγµατα και τώρα έχουν περάσει από
τότε εννιά χρόνια και τα παιδιά µου έχουν πάρει το δρόµο τους και τώρα µάλλον ηρέ-
µησα και γω. Βρήκα µια ισορροπία. Ακόµη και τώρα πάντως, καµιά φορά όταν δεν είµαι
καλά, λέω αχ να είχα τους γονείς µου εδώ. Μου λείπουν πάρα πολύ. Πολλές φορές
πέφτω, φαντάζοµαι όχι µόνο εγώ, όλοι οι άνθρωποι που ζουν σε µια ξένη χώρα το νιώ-
θουν αυτό. Πέφτω και ξανασηκώνοµαι, πέφτω και ξανασηκώνοµαι.
Αυτό το πράγµα είναι κουραστικό πάρα µα πάρα πολύ. Πολλές φορές σκέφτοµαι
µέσα µου και λέω «θεέ µου, κάνε να κοιµηθώ και να µην ξυπνήσω το πρωί». Σε σκο-
τώνει αυτό το πράγµα.

Έχετε πέσει θύµα ρατσιστικής συµπεριφοράς ή διακριτικής µεταχείρησης; Αν

ναι, πως νιώσατε;
Πιστεύω επίσης ότι η χώρα αυτή έχει πολύ ρατσισµό. Τον έχω ζήσει πολύ στη δου-
λειά. Και σαν γυναίκα, που µε χρησιµοποιούνε στη δουλειά, είναι ακόµη πιο δύσκολο.
Είναι πολύ σκληρό. Αυτό µπορεί να το νιώθουν και οι Έλληνες, αλλά εµείς λίγο παρα-
πάνω. Σίγουρα δεν είναι όλοι έτσι, για παράδειγµα έχω πάρα πολλούς φίλους και γνω-
στούς που µε αγαπούν. Όµως δεν µπορώ να το βρω αυτό. Το δείχνουν µόνο αυτοί που
µε γνωρίζουν λίγο παραπάνω, και βλέπουν πως είµαι εργατική, καλή, σωστή, εκεί αρχί-
ζουν. Αυτοί όµως που δεν µε ξέρουν έχουν άλλη συµπεριφορά.
Επίσης, όταν είσαι γυναίκα είναι χειρότερα τα πράγµατα. Στην πέφτουν, σε προ-
σβάλλουν. Πολλές γυναίκες παίρνουν τον άσκηµο δρόµο.∆εν τις κατηγορώ, γιατί είναι
τόσο άσκηµες οι συνθήκες που βιώνουµε που κάθε γυναίκα µπορεί να το κάνει. Εγώ
δεν το έκανα γιατί έτσι έµαθα, είναι ο χαρακτήρας µου. Είµαι πολύ σκληρή, µεγάλωσα
σε µια οικογένεια που έλεγαν πως η γυναίκα πρέπει να κρατάει την αξιοπρέπειά της
και αυτό µε κρατάει. Ακόµα και να πεινάσω δεν πρόκειται ποτέ να πάω να γίνω πόρνη.
Πολλές γυναίκες όµως το κάνουν γιατί νιώθουν πάρα πολύ ανασφάλεια. Εγώ δεν
µπορώ να το κάνω, παλεύω.
Εντάξει, έχω προφορά. Τι να κάνω; ∆εν σκότωσα κανέναν, έχω προφορά. Φυσιο-
λογικό είναι, είµαι από άλλη χώρα. Εκείνη η γλώσσα είναι άλλη γλώσσα. Τι να κάνω;
Αυτό από την άλλη µε κουράζει, γι΄ αυτό δε µε συγκινεί τίποτα. Γι αυτό λέω πως είµαι
έτοιµη να πεθάνω. Τόσα χρόνια έχω ζήσει µόνη µου, µε τον εαυτό µου έχω διαβάσει
πολύ και ακόµη προσπαθώ να ζω να σταθώ και ψάχνω πως µπορεί να είναι κάποιος
άνθρωπος ευτυχισµένος χωρίς τίποτα. Χωρίς δουλειά, χωρίς χρήµα, χωρίς ανθρώπους,
χωρίς αγάπη, χωρίς και νοµίζω εκεί υπάρχει η πραγµατική ευτυχία. Ξέρω ότι µόνο ο χρι-
στός έφτασε εκεί, σεβασµό, σε µια ξένη χώρα.
Θέλω να αποκτήσω µια εσωτερική ευτυχία. Αυτό ψάχνω, και είµαι κάπου στη µέση
και λίγο παραπάνω. Εκεί έχω φτάσει.

72
[ Μ Ε
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α - Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε Ι Σ
Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ε Σ Κ Α Ι Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ ]
Γι΄ αυτό δεν µε συγκινούν τα υλικά, το χρήµα, ένα αυτοκίνητο κλπ, ένας άνδρας
πλούσιος. Γιατί εγώ ψάχνω µέσα µου µακάρι να µπορέσω λίγο και γω να πλησιάσω.
Αλλά και όπου και να φτάσω είµαι ευχαριστηµένη.

Τι περιµένατε σε σχέση µε τη δουλειά όταν ήρθατε στην Ελλάδα;

∆εν σκεφτόµασταν ότι θα κάνουµε κάτι στην Ελλάδα, είχαµε σχεδιάσει έτσι κι’ αλ-
λιώς να φύγουµε. Ξέραµε πως δεν θα µείνουµε εδώ.

Τι εµπόδια συναντήσατε στην προσπάθειά σας να βρείτε δουλειά; Πως τα αντι-

µετωπίσατε;
Μετά από είκοσι µέρες ξεκινήσαµε τη δουλειά σε ένα χωριό κοντά στον Γαλατά.
Αυτοί µας βοήθησαν πολύ. Τους είπαµε πως είχαµε πόλεµο, δεν µπορούσαµε να γυ-
ρίσουµε πίσω. Υπήρχε τότε πόλεµος και τότε έδιναν πιο εύκολα πολιτικό άσυλο.
∆ουλέψαµε πολύ σε ένα θερµοκήπιο µε τριαντάφυλλα που είχε. Μείναµε πέντε
χρόνια. Στην αρχή ήµασταν δύσκολα, δεν υπήρχε κανείς που να µπορούµε να µιλή-
σουµε, ήµασταν τελείως µόνοι. Μετά αρχίσαµε να µαθαίνουµε τη γλώσσα, γνωρίσαµε
τον κόσµο που µας αγκάλιασε. Η δουλειά στα λουλούδια ήταν πάρα πολύ δύσκολη,
όλο µου το σώµα ήταν γεµάτο πληγές από τα τριαντάφυλλα. ∆ουλεύαµε στα γαρύ-
φαλλα, µαζεύαµε φρούτα, λεµόνια είχα παντού πληγές. Είχαν περάσει πέντε χρόνια,
είχα κουραστεί πάρα πολύ και ήδη έλεγα πια πότε να φύγουµε. Ήρθα Θεσσαλονίκη
γιατί ο αδελφός µου παντρεύτηκε µε την κοπέλα και άνοιξαν ένα εστιατόριο και µας
είπε να δουλέψουµε µαζί. Όταν ο αδελφός µου µας έκανε την πρόταση, ήταν σα
θαύµα για µένα, ήθελα να φύγουµε αµέσως.∆υστυχώς όµως το εστιατόριο δεν πήγε
καλά, έκλεισε και µεις πάλι έπρεπε να ξεκινήσουµε απ΄ την αρχή. Η δουλειά που βρή-
καµε ήταν στην κουζίνα, σε µια πιτσαρία, αυτή τη βρήκαµε µόνοι µας. Πότε δουλεύαµε
µαζί, πότε χωριστά, όµως πάντα στην κουζίνα. Από κει και πέρα, όλες σχεδόν οι δου-
λειές που έκανα έχουν να κάνουν µε αυτά.
Πολλές φορές, µου έχουν ζητήσει στη δουλειά να φορέσω ρούχα που να προκα-
λούν, να κάνω πράγµατα που δεν είναι στον χαρακτήρα µου. Γι΄ αυτό θέλω να βρίσκω
µια δουλειά που είµαι µέσα στην κουζίνα και να µην πρέπει να δείχνω το κορµί µου.
Θέλω µια δουλειά τίµια, και µια δουλειά που να γίνονται όλα αυτά είναι µόνο µέσα
στην κουζίνα.∆εν ξέρω καλά τη γλώσσα, δεν έχω σπουδάσει εδώ, άµα βλέπουνε λίγο
την προφορά και καταλαβαίνουν πως είµαι ξένη είναι πιο σκεφτικοί στις δουλειές.
Στην κουζίνα αν δουλεύεις, ακόµη κι αν είσαι ξένη δεν υπάρχει πρόβληµα γιατί έτσι
κι’ αλλιώς σε χρησιµοποιούν. Αν είσαι πρόσφυγας είναι ακόµη χειρότερα γιατί ξέρουν
πως έχεις ανάγκη. Εγώ αισθάνοµαι πως όταν είµαι στην κουζίνα δουλεύω σαν να είµαι
δούλα «κάνε αυτό, κάνε εκείνο». Μετά όµως έρχεται πάλι η ανασφάλεια και σκέφτο-
µαι «και άµα φύγω από εδώ που θα πάω?» Ακόµη και τώρα δουλειά βρίσκω µέσα από

73
[ Μ Ε
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α - Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε Ι Σ
Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ε Σ Κ Α Ι Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ ]
γνωστούς και φίλους.∆εν έχω καταφέρει ακόµη να βρω µια δουλειά από µόνη µου, σε
ανθρώπους που να είναι τελείως ξένοι.
Όταν βρίσκω µια δουλειά από την εφηµερίδα πρέπει να µιλήσει ένας Έλληνας, αι-
σθάνοµαι σιγουριά όταν έχω δίπλα µου µια ελληνίδα ή έναν Έλληνα. Ό,τι και να ξέ-
ρεις, ακόµη και να ξέρεις τέλεια τη δουλειά, µόνο που έχεις άλλη προφορά δεν σε
παίρνουν. Αυτό είναι φοβερό, νιώθω τόση ανασφάλεια, κάθοµαι και κλαίω και λέω «τε-
λειώνω, τελειώνω». Όταν είµαι άνεργη νιώθω πιο έντονα αυτή την αντιµετώπιση.∆εν
µπορώ να βρω εύκολα δουλειά. Μαύρη δουλειά θα βρω, θα µπαίνω στην κουζίνα να
πλένω όλη µέρα και να καθαρίζω σπίτια οκ. Όµως εγώ δεν θέλω να κάνω µόνο αυτή
τη δουλειά. Ξέρω πράγµατα, µαθαίνω, είµαι πολύ δραστήρια, έχω µάθει πάρα πολλά και
νοµίζω πως αξίζω να κάνω άλλα πράγµατα. Είµαι πχ πολύ καλή µαγείρισσα. Μου αρέ-
σει έτσι κι’ αλλιώς να φτιάχνω πράγµατα, να δηµιουργώ. ∆εν µε παίρνουν. ∆εν είναι
ντροπή να καθαρίζω, όµως δεν µου αρέσει και δεν είµαι γι΄ αυτό. Ενώ ξέρω πολλά
πράγµατα, δεν µπορώ να βρω δουλειά σαν µαγείρισσα. Για µας το πιο σηµαντικό είναι
µια δουλειά για να µπορούµε να ζούµε τίµια και να µπορούµε να έχουµε το κεφάλι µας
ήσυχο. Χωρίς δουλειά δεν µπορείς να ζήσεις.

Τι βοήθεια λάβατε από το κράτος ή άλλες οργανώσεις στην προσπάθειά σας να

βρείτε δουλειά; Υπήρξε χρήσιµη αυτή η βοήθεια;
Όσο ήµουν παντρεµένη δεν είχα βοήθεια από οργανώσεις. Όταν είσαι παντρε-
µένη είναι άλλη η ζωή, δεν είχα επαφή µε τον κόσµο, µόνη µου έννοια ήταν να δου-
λεύω και να ασχολούµαι µε την οικογένειά µου. Όταν χώρισα, τότε ήταν που ένιωσα
την ανάγκη για υποστήριξη από κάποιους. Έψαχνα συνέχεια, δοκίµαζα πράγµατα,
ήθελα να κάνω φίλους. Καταλάβαινα ότι δεν έχω φίλους και ήξερα ότι αν έχω φίλους,
αν έχω γνωστούς, εκείνοι είναι που ίσως µπορέσουν να µε βοηθήσουν. Εκεί είναι που
γνώρισα ανθρώπους και οργανώσεις. Όσο ήµουν παντρεµένη όχι.

Πως σας φαίνεται η παρούσα σας δουλειά;

Αυτή τη στιγµή τα αφεντικά είναι καλά, µε σέβονται και µε αγαπούν. Νοµίζω πως
µετά από τόσα χρόνια, πρέπει και γω να το έχω αυτό. Η δουλειά δεν είναι σκληρή, ούτε
κουραστική, είναι όµως πολλές ώρες. Βλέπουν βέβαια ότι και γω ενδιαφέροµαι, αγα-
πάω το µαγαζί, δοκιµάζω νέες ιδέες και φτιάχνω καινούργια πράγµατα, αναπτύσσω
πρωτοβουλίες. Αυτή τη στιγµή µε έχουν σαν υπεύθυνη εδώ και µου έχουν εµπιστο-
σύνη. Και αλλού το έδειξα αλλά δεν το εκτίµησαν, εδώ όµως το έχουν εκτιµήσει. Τα
χρήµατα γενικά µου φτάνουν και µπορώ να πω ότι είµαι σε µια καλή κατάσταση. Αυτό
όµως γίνεται γιατί δουλεύω πολλές ώρες και κάνω συνέχεια οικονοµία, νοµίζω πως
αυτοί είναι οι βασικότεροι λόγοι. Σαν µια ελληνίδα δεν ζω, κοιτάω πάντα το πιο φτηνό.
∆εν ξοδεύω για ρούχα, για φαγητό, ούτε για ταξί. Πολλές φορές τα βράδια γυρνάω µε

74
[ Μ Ε
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α - Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε Ι Σ
Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ε Σ Κ Α Ι Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ ]
τα πόδια γιατί δεν έχει λεωφορείο και φοβάµαι γιατί η απόσταση µέχρι το σπίτι µου
είναι µακρινή. Κάποιες φορές µε πάνε τα αφεντικά µου, κάποιες όµως όχι. Τώρα δεν
κολλάω ένσηµα, µου είπαν πως θα κολλήσουν στο µέλλον.

Πως µάθατε ελληνικά;

Στο χωριό και στη δουλειά. Όταν χώρισα, έκανα και ενάµιση χρόνο περίπου µα-
θήµατα στον Οδυσσέα.∆ιάβασα βιβλία, είχα πολλούς φίλους, έτσι.

Αντιµετώπισαν τα παιδιά σας προβλήµατα πρόσβαση στο ελληνικό σχολείο;

Μπήκαν κανονικά από µικρά στο ελληνικό σχολείο. Ο µεγάλος τέλειωσε Τεχνικό
Λύκειο και τώρα δουλεύει και θέλει να κάνει δικό του µαγαζί. Ο µικρός δουλεύει, και
θέλει να δώσει εξετάσεις για ηθοποιός.

Αντιµετωπίσατε ποτέ προβλήµατα στην εξεύρεση σπιτιού; Αν ναι, πως τα λύσατε;

Εδώ και χρόνια, αντιµετωπίζω το ίδιο πρόβληµα. Μόλις µε καταλαβαίνουν πως είµαι
ξένη δεν δέχονται να µου δώσουν σπίτι. Αυτό πια το έχω πάρει απόφαση. Ακόµη και
τώρα ψάχνω ένα σπίτι να είµαι τουλάχιστον πιο κοντά στο µέρος που δουλεύω, αλλά
δυσκολεύοµαι γιατί δεν τους κάνει η προφορά µου.∆εν είχαµε τη δυνατότητα να κοι-
τάξουµε για καλά σπίτια, εξάλλου δεν είχαµε τη δυνατότητα να τα πληρώσουµε

Πως κρίνεται την ποιότητα των σπιτιών που έχετε µείνει εδώ στην Ελλάδα;
Μένω µόνη µου, ο µεγάλος µου γιος µένει σε δικό του σπίτι, ενώ ο µικρός µε τον
πατέρα του. Θέλει κι΄ αυτός το δικό του, πάντως. Το σπίτι που µένω τώρα δεν έχει ποι-
ότητα, ούτε η περιοχή ούτε οι γείτονες. Θέλω να φύγω από κει, γιατί η περιοχή είναι
επικίνδυνη. Το σπίτι είναι πολύ µικρό, αλλά το νοίκι πολύ φτηνό. Αν φύγω, ξέρω πως
θα δυσκολευτώ να πληρώσω ένα καλύτερο σπίτι. Ψάχνω πάντως, γιατί πραγµατικά
θέλω να φύγω από κει

Είχατε πρόσβαση σε ιατρική και φαρµακευτική περίθαλψη όποτε την χρειαστή-

κατε;
Χρειάστηκα υποστήριξη υγείας. Είχα προβλήµατα µε τη µέση µου και δισκοπάθεια,
µε έστειλαν από το ΙΚΑ. Την εποχή που δούλευα σε ένα γυράδικο έπαθα εσωτερικό
φλεβίτη. Πήγα στο ΙΚΑ και έκανα κολυµβητήριο, θεραπεία και το πολέµησα. Μετά
πήγα για ένα χρόνο εσωτερική σε µια γιαγιά, δεν µου έδωσε χρήµατα πολλά αλλά δεν
είχα έξοδα. ∆εν µπορούσα να είµαι όρθια ούτε για πέντε λεπτά. Η µέση µου χρει-
αζόταν εγχείρηση, την πάλεψα µε ασκήσεις και γυµναστική. Για να µην κάνω εγχεί-
ρηση, από µόνη µου βοήθησα τον εαυτό µου, δεν ήθελα να φτάσω στους γιατρούς.
Τώρα είναι αρκετός καιρός που δεν έχω κάτι. Όταν είµαι καλά, όταν δεν έχω ανάγκη

75
[ Μ Ε
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α - Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε Ι Σ
Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Σ Φ Υ Γ Ε Σ Κ Α Ι Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ρ Ι Ε Σ ]
τη βοήθεια κάποιου, τότε είµαι καλά. Όταν έχω την ανάγκη σου, τότε µε παίρνει από
κάτω. Ευτυχώς δεν είχα ιδιαίτερα προβλήµατα. Συνήθως είχα Ι.Κ.Α., αυτό βέβαια όταν
µου κολλούσαν ένσηµα γιατί σε αρκετές δουλειές δεν µου κολλούσαν.∆εν έτυχε όµως
να χρειαστώ υποστήριξη την περίοδο που δεν είχα ένσηµα.

Αν µπορούσατε τι θα συστήνατε στο ελληνικό κράτος να κάνει για τους πρό-

σφυγες και τους µετανάστες;
Αυτό που θα ήθελα πια είναι να δώσει την υπηκοότητα. Είµαστε 21 χρόνια εδώ,
µπορούν να ψάξουν για µας ό,τι θέλουν. Είχα κάνει παλιά αίτηση, δεν µου την έδωσαν.
Τώρα ζητάνε 1.500 Ευρώ. Που να τα βρούµε; Και αυτό χωρίς νάναι σίγουρο ότι θα την
δώσουνε. Πρέπει να κάνεις αίτηση 10 φορές για να πάρεις την υπηκοότητα. Εκτός αν
λαδώνεις, τότε µπορείς να την πάρεις πολύ πιο εύκολα. Από τη στιγµή που θα µε ψά-
ξετε και θα είµαι εντάξει, γιατί να µην τη δώσετε;
Άµα δε θέλουν να δώσουν υπηκοότητα, τουλάχιστον ας µας δώσουν µια άδεια πα-
ραµονής, που όµως να µην χρειάζεται να την ανανεώνουµε. Κάθε φορά που πάω για
ανανέωση, σκέφτοµαι µήπως κάτι έχει γίνει, µήπως έχει αλλάξει ο νόµος, µήπως βρουν
κάποιο λόγο και αρνηθούν. Θέλω να µου πούνε: Θα µείνεις εδώ, δεν θα σε διώξουµε.
∆εν θέλω να νιώθω πια αυτόν το φόβο. Εκεί δεν έχω να κάνω τίποτα. Τα παιδιά µου
δεν ξέρουν τίποτα από το Ιράν, δεν µπορούν να ζήσουν εκεί. Για αυτούς η χώρα τους
είναι η Ελλάδα, το Ιράν είναι µια δεύτερη χώρα για αυτούς.∆εν ξέρουν καν τη γλώσσα
καλά, έχουν άλλη νοοτροπία. Ποτέ τα 21 χρόνια που είµαστε εδώ δεν ξαναπήγα στο
Ιράν.

76
77
78
79
 www.moebius.gr

TO EΡΓΟ ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΥΛΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΚΠ EQUAL ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟ∆ΟΤΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ