Γιατί η Ευρώπη δεν μεταχειρίζεται με τον ίδιο τρόπο τους πρόσφυγες από την

Ουκρανία όπως τους πρόσφυγες από άλλες χώρες 

Η Ευρώπη την τελευταία δεκαετία αποτελεί το κέντρο υποδοχής ενός τεράστιου

κύματος προσφύγων και μεταναστών, κυρίως από την Συρία και την Βόρεια
Αφρική. Ο αριθμός αυτών των προσφύγων ανέρχεται περίπου στα εννέα
εκατομμύρια σύμφωνα με στοιχεία της UNHRC, της Υπηρεσίας των Ηνωμένων
Εθνών για τους Πρόσφυγες.
Η Ευρωπαϊκή νομοθεσία που ρυθμίζει την διαδικασία υποδοχής προσφύγων
διαμορφώθηκε στη Σύμβαση του Δουβλίνου. Οι κανόνες της Σύμβασης απαιτούν
από τη χώρα στην οποία έφτασε για πρώτη φορά ο αιτών άσυλο να διαχειριστεί
την αίτηση και να του παρέχει στέγη.
Οι πρόσφυγες οι οποίοι κατέφυγαν σε μία χώρα η οποία δεν μπορούσε να
ανταπεξέλθει σε αυτές τις απαιτήσεις ζούσαν σε συνεχή φόβο επαναπατρισμού,
υπό άθλιες συνθήκες, χωρίς την δυνατότητα να εργαστούν και συχνά δεν τους
επιτρεπόταν καν να περάσουν τα σύνορα.
Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης για τους πρόσφυγες του 1951 τα έθνη
έχουν νομική υποχρέωση να προστατεύουν τους πρόσφυγες να μην τους
επιστρέψουν σε μια χώρα όπου αντιμετωπίζουν σοβαρές απειλές για τη ζωή ή
την ελευθερία τους, ανεξάρτητα από τα μέσα εισόδου τους. Παρόλα αυτά
υπάρχουν πάρα πολλά προβλήματα, διότι πολλές χώρες έχουν ταυτίσει τα
δίκτυα παράνομης μεταφοράς με τους ίδιους τους πρόσφυγες. Τα κράτη δεν
εστιάζουν στην προστασία των προσφύγων, αλλά στους τρόπους με τους
οποίους μπορούν να αποτρέψουν την παράνομη μεταφορά τους. Ο μετανάστης,
σύμφωνα με το Πρωτόκολλο λαθρεμπορίας της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών,
πρέπει να θεωρείται συνένοχος στην πράξη της «παράνομης μετανάστευσης»
και όχι θύμα. Είναι πλέον διεθνές αδίκημα η παροχή βοήθειας σε οποιοδήποτε
άτομο σε παράνομη διέλευση των συνόρων, ανεξάρτητα από το αν είναι
πρόσφυγας η όχι.
Με τέτοιους τρόπους πέτυχε η Ευρώπη να αλλάξει την αντίληψη των ανθρώπων
για τους πρόσφυγες, έτσι ώστε να αντιμετωπίζονται ως ένα πρόβλημα και όχι ως
άνθρωποι από πολλές διαφορετικές χώρες, με πολλές διαφορετικές εμπειρίες
αλλά ως μια ομοιογενή και αδιαφοροποίητη μάζα.
Με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στα τέλη Φεβρουαρίου 2022
περισσότεροι από 7 εκατομμύρια πρόσφυγες έχουν εγκαταλείψει την Ουκρανία.
Η εισβολή προκάλεσε τη μεγαλύτερη προσφυγική κρίση στην Ευρώπη από τον Β'
Παγκόσμιο Πόλεμο με το υψηλότερο ποσοστό φυγής προσφύγων παγκοσμίως.
Αυτή η ροή αναμένεται να αυξηθεί. Υπολογίζεται ότι 5 εκατομμύρια πρόσφυγες
θα μεταναστεύσουν σε ένα χρόνο από τη ρωσική εισβολή, σχεδόν πέντε φορές
ταχύτερα από τη ροή από Συρία και Βόρεια Αφρική.
Η χώρα που έχει δεχθεί τους περισσότερους πρόσφυγες από την Ουκρανία είναι
η Πολωνία, με 3,6 εκατομμύρια πρόσφυγες. Άλλες γειτονικές χώρες της
Ουκρανίας που έχουν δεχθεί πρόσφυγες είναι η Ρουμανία, η Μολδαβία, η
Ουγγαρία και η Σλοβακία.
Με αφορμή αυτό το νέο προσφυγικό κύμα η Ευρωπαϊκή Ένωση συμφώνησε να
θέσει σε ισχύ την οδηγία προσωρινής προστασίας για τους Ουκρανούς. Αυτή
τους επιτρέπει να λάβουν άδεια διαμονής σε οποιαδήποτε χώρα της ΕΕ για ένα
έτος (προηγουμένως 90 μέρες) χωρίς βίζα, να εργάζονται κανονικά, να έχουν
πρόσβαση σε προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας, σε υγειονομική περίθαλψη,
σχολείο για τα παιδιά και ευκαιρίες για επανένωση των οικογενειών υπό
ορισμένες συνθήκες. Είναι μια ιστορική στιγμή για την Ευρώπη, αφού είναι η
πρώτη φορά που εφαρμόζεται αυτή η οδηγία.
Δυστυχώς η θετική αυτή εξέλιξη αφορά μόνο τους πρόσφυγες από την Ουκρανία
ενώ οι πρόσφυγες από άλλες χώρες δεν είχαν την ίδια αντιμετώπιση. Ποιος είναι
όμως ο λόγος για την τόσο διαφορετική αντιμετώπιση;
Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί αυτούς τους πρόσφυγες στα μάτια των
Ευρωπαίων από τους άλλους;
Αρχικά η πλειονότητα των Ουκρανών είναι λευκοί – σε αντίθεση με τους
πρόσφυγες από την Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική. Κρίνοντας από το
γεγονός ότι η πλειονότητα των Ευρωπαίων είναι επίσης λευκοί μπορεί κανείς να
συμπεραίνει ότι ταυτίζονται περισσότερο μαζί τους. Προκαταλήψεις για τους
έγχρωμους ανθρώπους, όπως το ότι είναι πιο βίαιοι και επιρρεπείς στην
παραβατικότητα, αλλά και το ότι είναι αμόρφωτοι, ακαλλιέργητοι, απολίτιστοι
και υποανάπτυκτοι – όλα αυτά είναι κατάλοιπα του ιμπεριαλισμού και της
αποικιοκρατίας. Με αυτήν την προπαγάνδα δικαιολογούσαν τις πράξεις εκείνης
της εποχής και συνεισφέρουν στην άδικη αντιμετώπισή τους έως και σήμερα.
Υστερα, η θρησκεία παίζει έναν επίσης καθοριστικό ρόλο στον τρόπο
αντιμετώπισης των προσφύγων
Η Σλοβακία, η οποία μέχρι στιγμής έχει δεχθεί περισσότερους από 140.000
Ουκρανούς πρόσφυγες, σύμφωνα με τον ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, δήλωσε το
2015 ότι θα δεχόταν μόνο χριστιανούς από τη Συρία.
(ποσοστά - ταύτιση)
Τα μεγάλα ποσοστά μουσουλμάνων στις χώρες των ανθρώπων που ζητούν
άσυλο αυξάνει την ισλαμοφοβία που υπάρχει στις δυτικές χώρες.
Σε μια μελέτη που εκδόθηκε το 2016 στο περιοδικό Science ερωτήθηκαν 18.000
Ευρωπαίοι από 15 χώρες σε ποιους υποθετικούς μετανάστες θα έδιναν άσυλο.
Από την έρευνα προέκυψε πως το κριτήριο του θρησκεύματος ήταν καθοριστικό
για τις αποφάσεις των Ευρωπαίων. Οι μουσουλμάνοι είχαν κατά 11% λιγότερες
πιθανότητες να λάβουν άσυλο και μάλιστα η μεροληψία ήταν διπλάσια μεταξύ
των ανυρώπων στα δεξιά από ότι στα αριστερά του πολιτικού φάσματος.
Οι ισλαμοφοβία είναι απίστευτα διαδεδομένη στην Ευρώπη και συνδυάζεται
έντονα με τον φυλετικό ρατσισμό. Η αντίληψη πως οι μουσουλμάνοι είναι
τρομοκράτες, σεξιστές και επικίνδυνοι προκαλεί αισθήματα φόβου και
ενεργοποιεί τους αμυντικούς μηχανισμούς του μέσου Ευρωπαίου πολίτη.

Ένας άλλος παράγοντας είναι το φύλο και η ηλικία των προσφύγων. Το 90% των
Ουκρανών προσφύγων είναι γυναίκες και παιδιά. Οι Ευρωπαίοι τους
αντιμετωπίζουν με περισσότερη συμπόνια διότι τους βλέπουν ως
ανυπεράσπιστους, σε αντίθεση με τους άντρες, τους οποίους φοβούνται και
θεωρούν πως θα έπρεπε να μείνουν στην χώρα τους και να την υπερασπιστούν.
Αυτόν τον πόλεμο τον ζούμε καθημερινά, έχει μπει μέσα στα σπίτια και στα
σαλόνια μας με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης να φροντίζουν με εικόνες και
αναλυτικά ρεπορτάζ να μαθαίνουμε την φρίκη του πολέμου και τα βάσανα που
βιώνουν οι Ουκρανοί.
Βλέποντας τους Ουκρανούς πρόσφυγες, οι οποίοι εμφανισιακά θα μπορούσαν
να είναι φίλοι, γείτονες και συγγενείς μας, με παρόμοιο πολιτισμικό, κοινωνικό
και οικονομικό υπόβαθρο, είναι η ταύτιση μαζί τους πολύ πιο εύκολη, ενώ ο
φτωχός ρακένδυτος πρόσφυγας από τις αναπτυσσόμενες χώρες μας φαίνεται
ξένος και μας τρομάζει. Εδώ ο ελιτισμός και η απέχθεια για την «φτώχεια»
επηρεάζει έντονα την οπτική μας. Συνειδητοποιούμε ότι θα μπορούσαμε να
ήμασταν εμείς στη θέση τους. Το μακρινό πρόβλημα των αναπτυσσόμενων
χωρών που δεν μας αφορούσε χτυπάει την πόρτα μας και μας αναγκάζει να
φερθούμε όπως θα θέλαμε να μας φερθούν και όπως θα έπρεπε να φερόμαστε
σε κάθε πρόσφυγα.
Οι πρόσφυγες αυτοί μας δίνουν ασφάλεια πως δεν θα «εκμεταλλευτούν» την
φιλοξενία μας και πως μετά τον πόλεμο θα θελήσουν μόνοι τους να επιστρέψουν
στην πατρίδα τους. Δεν υπάρχει ο φόβος πως το άσυλο είναι απλά μία πρόφαση
για να εγκατασταθούν στις δυτικές χώρες για μία καλύτερη ποιότητα ζωής.

Ο Πολωνός Πρόεδρος Andrzej Duda δήλωσε στα σύνορα Ουκρανίας – Πολωνίας

«Σας υποδεχόμαστε με ανοιχτή καρδιά»
5 χρόνια πριν, με την εισροή των Σύρων ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης
υποστήριξε ότι αυτό θα ήταν «επικίνδυνο» και πως «θα άλλαζε εντελώς ο
πολιτισμός μας και το επίπεδο ασφάλειας στη χώρα μας».
Για να απαντήσουμε το αρχικό ερώτημα
Γιατί η Ευρώπη δεν μεταχειρίζεται με τον ίδιο τρόπο τους πρόσφυγες από την
Ουκρανία όπως τους πρόσφυγες από άλλες χώρες – είδαμε πως ο ρατσισμός, η
ισλαμοφοβία, ο ελιτισμός, το φύλο, ο καταιγισμός των ΜΜΕ με εικόνες πολέμου
και η ταύτιση που βιώνουν οι Ευρωπαίοι με τους Ουκρανούς πρόσφυγες οδηγεί
σε αυτήν την διαφοροποιημένη αντιμετώπιση σε σχέση με τους πρόσφυγες από
άλλες χώρες.