Osmanlıca Ders Mülahazasi-2 - 05

﴾ ‫﴿ عامثنل تركچه س درس مالحظه لرى‬
Osmanlı türkçesi ders mülahazaları

11.04.2020
‫شاكر چتينطاش‬
‫ماكني همندس‬
‫آليڭ \ آملاينا‬
Innovation Circle Aalen

Islam & Science
Dibaçe
Hatırlatma................................................................................................................................................ 3
UMUMi KAİDELER.................................................................................................................................... 5
Sesli uyumu ............................................................................................................................................. 5
Sessiz uyumu ........................................................................................................................................... 5
Türkçede sessizlerin yazılışı ..................................................................................................................... 6
Genizsi n’nin Yazılışı................................................................................................................................. 7
L Harfinin Yazılışı...................................................................................................................................... 7
‘‘a’’ seslisinin Yazılışı ................................................................................................................................ 7
Türkçede seslilerin yazılışı ....................................................................................................................... 8
‘‘e’’ Seslisinin Yazılışı................................................................................................................................ 8
‘‘ı ve i’’ Seslisinin Yazılışı .......................................................................................................................... 9
‘‘o, ö, u, ü’’ Seslisinin Yazılışı.................................................................................................................... 9
İMLASI KLİŞELEŞMİŞ EKLER .................................................................................................................... 11
İsme getirilen ekler (Hâl ekleri) ............................................................................................................. 11
İsim çekim ekleri .................................................................................................................................... 11
İyelik (muzaf ‫ )مضاف‬............................................................................................................................... 12
İsimden isim yapma ekleri ..................................................................................................................... 13
İsimden fiil yapma ekleri ....................................................................................................................... 14
Fiile getirilen ekler ................................................................................................................................. 15
Fiilden isim yapma ekleri ....................................................................................................................... 15
➢ Hareket ve fiil ismi (ism-i fi’il ‫ )اسم فعل‬............................................................................................. 15
➢ Hafifletilmiş masdar (masdarı tahfifi ‫ ) مصدر تخفيفى‬........................................................................ 15
➢ Hem hâsıl-ı masdar olan hemde fiilin tarz ve şeklini bildiren (masdar-ı nevi ‫ – مصدق نوعو‬ism-i
masdar ‫ )اسم مصدر‬................................................................................................................................... 15
Fiilden fiil yapma ekleri.......................................................................................................................... 16
Fiil çekim ekleri ...................................................................................................................................... 17
Siğaları (Zaman) gösteren ekler ............................................................................................................. 18
Zarf Fiil Ekleri (sığai rabtiyye-Gerindium Ekleri) .................................................................................... 22
Zamirler ................................................................................................................................................. 24
Arabça ve Farsçada sesliler.................................................................................................................... 26
Arabça ve Farsçada sessizler ................................................................................................................. 27
‫ ع‬Ayın harfi ............................................................................................................................................ 28
\\Şakir Çetintaş Kütübhânesi \Hususi Derslerim\Osmanlıca ders mülahazasi-2_05.docx 1 / 110

Dibaçe
‫ ء‬Hemze harfi......................................................................................................................................... 29
ARAPÇA KELİMELERİN YAPISI ................................................................................................................ 31
Arabça Kelime yapımı ............................................................................................................................ 32
Aksâm-ı Seb'a ........................................................................................................................................ 35
Arabça isimlerde Keyfiyet(Müennsilik-Müzekkirlik).............................................................................. 40
Arabça İsimlerde Çokluk ........................................................................................................................ 42
Arabça Masdarlar .................................................................................................................................. 52
Mücerred (Semâî) masdarlar ................................................................................................................ 52
Sülâsî Mücerred Masdarlar ................................................................................................................... 52
Mimli Masdarlar .................................................................................................................................... 58
İsm-i Fâ‘il ............................................................................................................................................... 59
İsm-i Mef‘ûl ........................................................................................................................................... 60
Mücerred Rubâ‘î Masdarlar .................................................................................................................. 61
Mec‘ûl Masdarlar .................................................................................................................................. 63
Mezîdünfih Masdarlar ........................................................................................................................... 64
Tef'îl ‫ تفعيل‬Bâbı........................................................................................................................................ 70
Tefa''ul ‫ تَفَعُّل‬Bâbı..................................................................................................................................... 75
Tefâ‘ul ‫ تَفَاعُل‬Bâbı .................................................................................................................................... 79
Müfâ'alet ‫علَة‬
َ ‫ ُمفَا‬Bâbı .............................................................................................................................. 84
İnfi‘âl ‫ اِن ِفعَال‬Bâbı..................................................................................................................................... 88
İfti‘âl ‫ اِف ِتعَال‬Bâbı ...................................................................................................................................... 91
İf‘ilâl ‫ اِف ِعلَل‬Bâbı ........................................................................................................................................ 97
İstif‘âl ‫ اِستِف َعال‬Bâbı................................................................................................................................... 99
ARAPÇA SIFATLAR................................................................................................................................ 103
FARSÇA ................................................................................................................................................ 110

Dibaçe
‫الرِجي ِم‬
َّ ‫ان‬ ِ َ‫ابهلل ِمن الشَّيط‬
ْ َ
ِ ُ‫أَعوذ‬
ُ
‫الرِحي ِم‬
َّ ‫الر ْْحَ ِن‬ ِ ‫بِس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِم‬
َّ ‫هللا‬ ْ
﴾ ‫ب تَِمْم ِاب ْْلَِْي‬ ِ
‫ب يَ مس ْر َوالَ تـُ َع مس ْر َر ِم‬
ِ ِ‫﴿ ر‬
‫َم‬
Innovation Circle Aalen

Islam & Science
Hatırlatma
Bu ders notlarını ana dilim Türkçeyi daha iyi okuyup yazabilmek için say-i gayretle hazırladım. Bunu işyerimde
öğle paydosunda, iş gezilerinde gece otel odalarında yazdım. Evimdede epeyce mesai sarfettim. Şimdi bu
çalışmamı ameliye dökerken diğer yandanda epeyce mesai verdiğim, bazı başladığım ve hâlâ üzerinde çalışdığım
ilmi çalışmalarımı nihayete erdirmek istiyorum. Hasbel kader bu ders notları internete düşerse falan yeri eksik
filan yeri olmamış kimse demesin. Bu bir ilmi çalışma değildir, bir kitab değil, şahsımın daha iyi yazıp öğrenmesi
için hazırladığım müsveddelerdir. Bu ilk müsveddedir, peyder pey ilave edeceğim. Bazı arkadaşlar isteyince bu
haliyle onlara veriyorum. Bu çalışmamla şimdi bilgisayarda Türkçeyi, latin harfli türkçe, almanca, ingilizce kadar
hızlı yazabiliyorum. Sizde üşenmeden yazın osmanlıcayı on parmak bile yazarsınız. Ben semeresini gördüm.
Rabbime Hamd olsun.
Hususi çalışmalarımı yaparken mümkün mertebe digital eserlerden faydalanmaya gayret ediyorum. Zira halet-i
ruhiyem ve o andaki şartlar, bulunduğum memleket veya mekân hangi tetkiklerimi yapmama müsaitse onu
yapıyorum. Bu sebeble E-Kitablardan faydalanıyorum. İnternettin hurdası ve çöplerine pek itibar etmiyorum. E-
kitabları üniversite kütübaheneleri veya ilmi müesselerin internet sayfalarından mesela İSAM, Toronto
üniversitesi, Michigan Üniversitesi, Stuttgart üniversitesi vs… gibi müesselerden istifade ediyorum. Bunlar
scannen yapılmış matbu eserler yada eserlerin aslının pdf halidir.
Uzun lafın kısası bu ders notlarını hazırlarken digital eser olarak Anodolu üniversitesi Açık öğretim Fakültesi
eserlerinden çok faydalandım. Çok istifade ettim.
➢ T.C. Andolu Üniversitesi Yayını no:2381 Açık öğretim fakültesi yayını no: 1378: OSMANLI TÜRKÇESİ-I; Yazarlar
Prof.Dr. Nihat ÖZTOPRAK (Ünite 1-5) Yrd.Doç.Dr. Recep AHISHALI (Ünite 6-8); Editör Prof.Dr. Nihat ÖZTOPRAK
➢ T.C. Andolu Üniversitesi Yayını no:2386 Açık öğretim fakültesi yayını no: 1383: OSMANLI TÜRKÇESİ-II; Yazarlar
Yrd.Doç.Dr. Recep AHISHALI (Ünite 1,2,4); Prof.Dr. Nihat ÖZTOPRAK (Ünite 3); Prof.Dr. Muzaffer DOĞAN
(Ünite 5-8); Editör; Prof.Dr. Nihat ÖZTOPRAK
➢ T.C. Andolu Üniversitesi Yayını no:2462 Açık öğretim fakültesi yayını no: 1433: OSMANLI TÜRKÇESİ
GRAMERİ-I; Yazar Prof.Dr. Hayati DEVELİ; Editörler Prof.Dr. Musa DUMAN, Yrd.Doç.Dr. Halit BİLTEKİN
Matbu Eserler:

Dibaçe
Osmanlı Türkçesine Giriş 1 ve 3 ; Prof Dr. F. Kadri Timurtaş

Hocalarımın ellerinden öperim.
Osmanlıcayı hiç bilmeyenler için: Osmanlıca Metinleri Okumaya Giriş. (Müfredat); Tekin Açıkel; 2011; TUDİAT
neşriyatı. Tavsiye edebilirim. Çok güzel bir eser Ücretsiz, Ekitab olarak internette mevcut. Hocamın Ellerinden
öperim. Allah ecrini ziyade eylesin.
Osmanlıca dendimi hatırıma yaşadığım üç hadise gelir. Hatırladıksıra içim hala cız eder.
1988 senesinde Şelcuk üniversitesinde okurken Yusuf Ağa El yazmaları kütübhanesine gittim, Osmanlıca bir kitab
aldım zar zor okudum. İlahiyyatta okuyan iki kişi geldi birisini tanırdım. Onlar bir kitab aldı okuyamadılar.
Kütübhane memuru okuyuverdi. Sonra bırakıp gittiler. Orada bulunan turist bir kız hem Almanca not alıyor hem
Osmanlıca ve Arabca notlar alıyordu. Kimsin diye soramadım. Kendimden utandım. Bir daha utancımdan o
kütübhaneye gidemedim.
1992 yada 1993 senesinde olacaktı. Stuttgart üniversitesi makina mühendisliğinde tahsil yaparken Çinli bir hanım
arkadaşım vardı. Bazı grup çalışmalarını onunla beraber yapardık. İran Azerilerinden bir arkadaşım bana Keyhan
gazetesinin Azerice/Türkçe ilavesi Yol mecmuasını verirdi; bende onu okurdum. Çinli Hanım arkadaşım bir gün
bana bir sohbet esnasında şu suali sordu: “Şakir” neden Almanya’daki Türkler kitapları Latin harflerle okuyorda
senin gibi arabi harflerle okumuyorlar, sebebini bir türlü anlamış değilim” dedi. Ben de sırf Almanya’da değil
Türkiye’de de bunun böyle olduğunu izah ettim, inkılaplardan bahsettim. O ve diğerleri çok şaşırdılar. Orada
bulunan doktora talebesi başka bir Çinli kadın, mealen kurşun gibi yüreğime batan şu sözleri sarf etti:
“Bizim başımızda sadece komünizm belası var. Gün gelecek ondan da kurtulacağız. Siz her şeyinizi
kaybetmişsiniz, hayat damarlarınız kesilmiş. Sizin işiniz bizimkinden daha da zor.”
Alex Haley Şehit Malcolm X’in hayatını yazarken soruyor Niye X soy ismini aldın diye soruyor, Oda ben kimim
bilmiyorum. Alex Haleyde dedesi Kunta Kinte’nin afrikanın neresinden geldiğini merak edip araştırıyor. Köle
gemilerinin defterlerini vs araştırsada, bir türlü dedesinin afrikadan geldiği yeri tespit edemiyor. Dedesinden
miras kalan üç beş kelime ve afrikiyya profesörlerinin yardımıyla dedesi Kunta Kinte’nin Gambia’dan geldiğini
tespit ettiği gibi orada dedesini abrabalarınını bile buluyor. Allahu Ekber.
Osmanlıca ne işine yaracak diye soranlara cevabım: Bende kendi Köklerime rücu ediyorum.
Osmanlıca zor diyenlere Osmanlıcayı biraz öğrendikten sonra TRTnin Azerice internet sayfasını açın. Hem Türkçe
hem latin harfli türkçe. Bakalım hangisini daha kolay okuyacaksınız.
Kapak ebrusu: Kızım Zeyneb Zahide Çetintaş, 2013 Aalen/ Germany (11 yaşında)
Fikir teatisi ve tecrübe paylaşımı için.
bildungspunkt@gmail.com
egitimvakfi@gmail.com
Innovation Circle Islam and science:

Almanyada yüksek tahsil yapmış olan bazı arkadaşlarımla kurduğumuz resmi hüviyeti olmayan bir
camiadır. Kendi aramızda dişarıya kapalı ictimai, âhlaki, mesleki ve edebi sahalarda ilmi çalışmalar
yapan dost çevresidir. Çalışmalarımız türkçe almanca ağırlıklı olmakatadır

Türkçe Unsurlar
UMUMi KAİDELER
Sesli uyumu
Türkçede bir kelimenin ilk hecesinde kalın bir sesli varsa ondan sonraki kelimelerde kalıni ince bir
sesli varsa ondan sonraki hecelerdede ince sesli bulunur. İstisnalar anne , şişman vs.
Düz sesliler Yuvarlak sesliler

ilk hecede sonraki hecelerde ilk hecede sonraki hecelerde
Geniş a a, ı Geniş o u, a
e e, i ö ö, e
Dar ı ı, a Dar u u, a
i i, e ü ü, e
➢ Türkçede ilk heceden sonra o ve ö harfleri bulunmaz
Sessiz uyumu
➢ Türkçede kelime başında c, l, m, n, z, r sesleri bulunmaz. Kelime başında bu sesler varsa Arabça
yada farsca menşelidir. Nine, ne, nereye neden, niçin vas. müstesnadır
➢ Türkçede kelime sonunda b, c, d, g sesleri bulunmaz.
➢ Türkçede biri birinin aynısı iki sessiz yan yana bulunamaz. Kelime sonunda gelen ek heceler bu
kaidesi bozman. Misal Sessiz, eller vs. Çİft sessiz ancak arabça menşeli kelimelerde vardır, dikkat,
sarrâf, ressâm, hassâs, şiddet v.s
➢ Türkçede sertlik yumuşaklıl uyumu vardır. Kelime içinde seslilerden biri sadalı ise öbürüde sedalı,
biri sadasız ise öbürüde sadasızdır.
➢ Seslililerin incelik kalınlık uyumu aynı zamanda sesli sessiz uyumudur.

Türkçe Unsurlar
Türkçede sessizlerin yazılışı
➢ Türkçe’de her ünsüzün bir harf karşılığı vardır ve onların hiçbirinin ince ve kalın halleri yoktur.
➢ Bugünkü alfabede tek sesle gösterilen bazı harflerin (k,t,z,s,ğ) Arapça’da ince ve kalın halleri vardır.
Dolayısiyle Türkçe’de olmamakla beraber Arap harfli Türk alfabesinde bilhassa Arapça ve Farsça
kelimelerde ince ve kalın ünsüzlü harfler kullanılmıstır. Bunların kalın ve ince halleri ayrı ayrı har-
flerle gösterilir. Bunları söyle gösterebiliriz:
k t z s ğ
‫ق‬ ‫ك‬ ‫ط‬ ‫ت‬ ‫ظ‬ ‫ز‬ ‫ص‬ ‫س‬ ‫غ‬ ‫گ‬
➢ Bu harflerin Türkçe kelimelerde ince halleri tercih edilmekle beraber hecenin kalın seslisini
belirtmek amacıyla az da olsa kalın şekillerinin kullanıldığı kelimeler de vardır:
‫اك‬ ‫اق‬ ‫طاش‬ ‫تر‬ ‫ظر‬ ‫بز‬ ‫صار‬ ‫سر‬ ‫باغ‬ ‫بگ‬
ek Ak taş ter zır bez sar ser bag beg
➢ Türkçe kelimelerde kelime başındaki ‘‘s’’ ve ‘‘t’’ sessizlerini göstermek için bu harfden sonra gelen
seslilere bakılır. Onlar kalınsa ‫ ص‬ve ‫ ط‬harfi-, ince –se ‫ س‬ve ‫ ت‬harfleri kullanılır. Kelime içindeki ‘‘s’’
ve ‘‘t’’ harfleri genellikle ‫ س‬ve ‫ ت‬harfleriyle gösterilir.
‫سر‬ ‫صات‬ ‫تر‬ ‫طات‬
ser sat ter tat
➢ Türkçe ünsüzlerden bazı harflerin yazılışına özel dikkat sarf etmek gerekir. Bunlardan biri genizsi n,
diğeri kalın ve ince sesler- bulunan l dir. Bu harfler için Arap asıllı Osmanlı Türkçesi alfabesinde farklı
işaretler yoktur.

Türkçe Unsurlar
Genizsi N’nin Yazılışı
➢ Türkçede ‘‘n’’ sesi iki türlüdür. Diş sesi olan n, genizsi n. Diş sesi olan n’de dilin ucu üst dişlere
dokunurken, genizsi n’de dokunmaz, küçük dil geniz yolunu açar hava aynı zamanda burundan
salınarak çıkar.
➢ Bu ses (genizsi n) Osmanlı Türkçesinde sağır kef veya kâf-ı nûnî (nun kef-)adıyla anılan ‫ ڭ‬harfiyle
gösterilmistir. Ancak konuşma dilinde Osmanlı döneminden baslayarak diş sesi olan n’ye dönüşmüs,
bugün tamamen n kullanılır hale gelmiştir.
L Harfinin Yazılışı
➢ Türkçede kalın (çukur) ve ince (düz) olmak üzere iki ayrı le(l) sesi vardır. Kalmak kelimesindeki “l”
kalın, delmek kelimesindeki incedir. Bugünkü alfabede bu farkı gösteren işaret yoktur. Osmanlı
Türkçesi alfabesinde yer aldıgı halde Türkçe kelimelerin yazılışında kullanılmayan harfler vardır.
➢ Osmanlı Türkçesi alfabesinde yer aldığı halde Türkçe kelimelerin yazılışında kullanılmayan harfler
vardır.Bunlar: ‫ ث‬peltek se, ‫ ح‬ha, ‫ خ‬hı, ‫ ذ‬peltek z (zel), ‫ ز‬ze, ‫ ژ‬je , ‫ ص‬sad, ‫ ض‬dad, ‫ ط‬tı, ‫ ظ‬zı, ‫ ع‬ayın, ‫غ‬
gayın harfleridir. Bunlardan ‫ ث‬peltek se, ‫ ح‬ha, ‫ ذ‬zel, ‫ ض‬dad, ‫ ع‬ayın harfleri yalnızca Arapça
kelimelerde ve kimi Farsça kelimelerde bulunur. ‫ خ‬hı Arapça bir harf olup Türkçe kelimelerde
bulunmaz. Ancak bazı anadolu ağızlarında ve kimi Farsça kelimelerde bulunur. ‫ ذ‬zel Arapça’dır ancak
kimi Farsça kelimelerde de görülür. ‫ ژ‬je Farsçadan Osmanlıcaya geçmiştir. ‫ ص‬sad, ‫ ط‬tı, ‫ ظ‬zı, ‫ ع‬ayın, ‫غ‬
gayın harfleri bazı Türkçe kalın sıradan kelimelerde kullanılır.
‘‘A’’ seslisinin Yazılışı
Türkçe kelimelerde ‘‘a’’ seslisi

➢ Kelime başında genellikle medli elif ‫ آ‬ile gösterilir.
‫آصقى‬ ‫آت‬ ‫آش‬ ‫آز‬

askı at aş az
➢ Kelime içinde sadece elif ‫ ا‬ile gösterilir.
‫طاش‬ ‫طات‬ ‫اياق‬

daş dat ayak
➢ İki hecesinde de a sesi bulunan Türkçe kelimelerin ilk hecesinde ‫ ا‬yazılmayabilir:
‫پتالق‬
patlak

Türkçe Unsurlar
➢ İki heceli kelimenin yalnızca birinci hecesinde a sesi varsa yazılır:
‫قالن‬
kalın
➢ Kelime sonunda elifle yazılır, kimi kelimelerin ve eklerin sonunda ’‫ ـه‬, ‫ ’ ه‬ile yazılır.
‫آتا‬ ‫آرا‬ ‫آغا‬ ‫آقچا‬ ‫طاشره‬

ata ara ağa akça taşra
Türkçede seslilerin yazılışı
Türkçe, sesli bakımından zengin bir dildir. Toplam 8 sesli vardır. Buna karsılık Arapçada üç sesli ‘‘a, i, u’’
ve bunların uzunları ‘‘â,î,û’’ vardır. Bunların kısa olanları yazılmaz, uzun olanları -se ‫ ى‬,‫ە‬, ‫ و‬,‫ا‬
harflerinden biri ile gösterilir. Türkçenin seslilerinide göstermek için bu harflerden yararlanırız.
Bunlardan ‫ ا‬ve ‫ ە‬a, e sesliler-n-, ‫ ى‬ı, i seslilerini ‫ و‬o,ö,u,ü seslilerini, göstermek için kullanılır. Türkçe
seslilerin yazılışını ayrı ayrı ele alalım:
‘‘E’’ Seslisinin Yazılışı
➢ Kelime başında ‫ ا‬ile gösterilir: ‫ ال‬el, ‫ ار‬er, ‫ اك‬ek, ‫ اس‬es ‘‘a’’ sesi verilmesini önlemek için bazen elifin
üzerine hemze ‫ ء‬konulabilir.
‫أش‬ ‫أو‬ ‫أر‬ ‫أت‬

eş ev er at
➢ Kelime içinde ‘‘e’’ umumiyetle gösterilmez.
‫دده‬ ‫دره‬ ‫ببك‬ ‫امك‬ ‫كرك‬

dede dere bebek emek gerek
➢ Kelime sonunda ise güzel he ‫ ه‬ile yazılır.
‫آننه‬ ‫نينه‬
anne nine

Türkçe Unsurlar
‘I ve İ’ Seslisinin Yazılışı
➢ Osmanlı Türkçesinde, Türkçe kelimelerde ı ve i ünlülerini göstermek için ’‫ ’ “ى‬harfi kullanılmıştır.

➢ Türkçe kelimelerin başında ı ve i seslisi ‫ ا‬ve ‫ى‬+ ‫ ا‬elif+ye harfleri ile gösterilir.
‫ايش‬ ‫ايز‬ ‫ايت‬ ‫ايپ‬

iş iz it ip
➢ Kelime içinde ve sonunda ‫ ى‬harfiyle gösterilir. Bu harf kelime içinde ‫ ـيـ‬şeklinde kelime sonunda ‫ی‬
şeklinde olduğu gibi yazılır.
‫سيليك‬ ‫قيليق‬ ‫قيش‬ ‫قير‬ ‫ديل‬ ‫ديش‬ ‫ايشيق‬

silik kılık kış kır dil diş ışık
‫آتقى‬ ‫يارى‬ ‫قارى‬ ‫ديشى‬ ‫ديرى‬ ‫چيزى‬ ‫ايرى‬

atkı yarı karı dişi diri çizi iri
➢ Türkçe ı ve i seslileri başta, ortada, sonda umumiyetle gösterilmekle beraber bu konuda farklı
uygulamalar da vardır.
‫شمدى‬ ‫اصالق‬
şimdi ıslak
‘‘o, ö, u, ü’’ Seslisinin Yazılışı
➢ Türkçedeki bu dört ünlüye karşılık Arapçada bir ‘‘u’’ ünlüsü vardır ve bu ünlü ‘‘ ’ ‫ ’ و‬harfi ve ötre
işareti ile gösterilir. Bu durumun yani dört ünlünün tek bir harfle gösterilmesi harfin hangi sesliyi
gösterdiğini ayırt etmek bakımından sıkıntı oluşturmaktadır. Meselâ’ ‫ ’ ‘‘لو‬yazısı ‘‘lu,lü,lo,lö’’
şeklinde dört ayrı sesli ile okunabilir. Bu konuda bize yalnızca kalın ve ince karşılığı olan kaf ‫ ق‬, kef
‫ك‬, tı ‫ ط‬. te ‫ت‬, sad ‫ ص‬. sin ‫ س‬gibi harfler yardımcı olmaktadır. ‫ قو‬ko, ku, ‫ کو‬kö, kü veya gö, gü gibi.
➢ Kelime başında ‫و‬+ ‫ ا‬vav+elif harfleriyle gösterilir:
‫او‬ ‫اوچ‬ ‫اود‬ ‫اور‬ ‫اوز‬ ‫اوف‬ ‫اوق‬

o, ö, u, ü üç, üç, öç od, öd or, ur, ör, ür öz, uz, üz of, öf, uf ok

Türkçe Unsurlar
➢ Kelime içinde ve sonunda ‫ و‬vav ile gösterilir
‫بور‬ ‫بوش‬ ‫دوش‬ ‫سوز‬ ‫سوك‬ ‫صوس‬

bor boş düş söz sök sus
‫قورو‬ ‫سورو‬ ‫دولو‬ ‫يورو‬ ‫بورو‬ ‫بوز‬

koru sürü dolu yürü boru boz
➢ Kelime içinde yazılışında aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekir.

Tek heceli kelimelerde yazılır.
‫كوز‬ ‫كور‬ ‫سوز‬

göz kör söz
➢ ilk hecesi yuvarlak, diğerleri farklı olan çok hecelilerde yazılır.
‫قوالق‬ ‫كونش‬ ‫قوراق‬

kulak güneş kurak
➢ İki veya daha çok heceli kelimelerde hepsinin yuvarlak ünlülü olması hâlinde ilk hecede
yazılmayabilir:
‫بيوك‬
büyük
➢ İkinci hece u, ü ise umumiyetle yazılır:
‫قوزو‬ ‫قوقولو‬ ‫قابوق‬

kuzu kokulu kabuk
➢ Kelime sonunda ‫ و‬veya ‫ ى‬ile gösterilir:
‫قارشو‬ ‫قارشى‬
karşu, karşı
Emeller artıkça elemlerde artar

Türkçe Unsurlar
İMLASI KLİŞELEŞMİŞ EKLER
İsme getirilen ekler (Hâl ekleri)
İsim çekim ekleri
➢ Yükleme (mef‘ûlün bih ‫ مفعول به‬accusatif)

Sessizle biten isimlere getirilen -ı, -i, -u,-ü, için ‫ى‬, sesliyeyle bitenlere getirilen -yı,-yi, -yu,-yü için ‫يى‬
getirilmek suretiyle yazılır.
➢ Verme (mef’ûlün ileyh ‫ مفعول اليه‬datif)

-a, -e, -ya, -ye olan bu ek sessizle biten isimlere ‫ ه‬sesliyele bitenlere ‫ يه‬getirilmek suretiyle yazılır
➢ İlgi (mezafu ileyh ‫ مظف اليه‬genetif)

Sessizle biten isimlere getirilen -ın, -in, -un, -ün için ‫ ك‬, Sesliyle biten isimlere getirilen –nın, -nin, -nun,
-nün için ‫ نك‬getirilmek suretiyle yazılır.
➢ Ayrılma (mef’ûlün anh ‫ مفعول عنه‬veya ‫ مفعول منه‬ablatif)

-dan, -den şeklinde görülen eklere, ‫ دن‬getirilmek suretiyle yazılır.
➢ Bulunma (mef’ûlün fih ‫ مفعول فيه‬bulunma)

-da, -de şeklinde görülen eklere, ‫ ده‬getirilmek suretiyle yazılır.
➢ Vasıta (mef’ûlün ma’a ‫ مفعول معه‬instrumental-âlet, beraberlik)

-la, -le şeklinde görülen eklere, ‫ له‬getirilmek suretiyle yazılır.
➢ Eşitlik (müsâvamat ‫ مساوات‬equatif)

-ca, -ce, -ça, -çe şeklinde görülen eklere, ‫ جه‬getirilmek suretiyle yazılır.

Türkçe Unsurlar
İsim çekim ekleri Tablosu
İsim çekim ekleri

‫مساوات‬ ‫مفعول معه‬ ‫مظف اليه‬ ‫مفعول فيه‬ ‫مفعول عنه‬ ‫مفعول اليه‬ ‫مفعول به‬
‫مفعول منه‬
Eşitlik Vasıta İlgi Bulunma Ayrılma Verme Yükleme
Equatif İntru. Gen. locatif ablatif Datif Akk.
‫جه‬ ‫له‬ ‫ ك‬/ ‫نك‬ ‫ده‬ ‫دن‬ ‫ ه‬/ ‫يه‬ ‫ ى‬/ ‫يى‬
‫ياشلجه‬ ‫بيچقله‬ ‫قاشك‬ ‫ديوارده‬ ‫آغاچدن‬ ‫كوله‬ ‫أوى‬
yaşlıca bıçakla kaşın duvarda ağaçdan göle evi
‫كوزلجه‬ ‫قلمله‬ ‫أرك‬ ‫يرده‬ ‫كونشدن‬ ‫يوله‬ ‫سودى‬
güzelce galemle erin yerde güneşden yola suda
‫مردجه‬ ‫چاقيله‬ ‫يولنك‬ ‫باشده‬ ‫قردن‬ ‫صاچه‬ ‫آتى‬
merdce çakıyla yolun başda kardan saça atı
‫آچقجه‬ ‫حسنله‬ ‫آطانك‬ ‫ايپده‬ ‫ألدن‬ ‫چشمه يه‬ ‫اوتويى‬
açıkca Hasanla adanın ipde elden çeşmeye ütüyü
İyelik (muzaf ‫)مضاف‬
Muzaf
ÇOKLUK TEKLİK
3. şahıs 2. şahıs 1. şahıs 3. şahıs 2. şahıs 1. şahıs
‫لر‬ ‫كز‬ ‫مز‬ ‫سى ى‬ ‫ك‬ ‫م‬
‫كتبالرى‬ ‫كتابكز‬ ‫كتابمز‬ ‫كتابى‬ ‫كتابك‬ ‫كتابم‬
kitapları kitabınız kitabımız kitabı kitabın kitabım
‫آننه لرى‬ ‫آننه كز‬ ‫آننه مز‬ ‫آننه سى‬ ‫آننه ك‬ ‫آننه م‬
anneleri anneniz annemiz annesi annen annem
‫بابالرى‬ ‫باباكز‬ ‫بابامز‬ ‫باباسى‬ ‫باباك‬ ‫بابام‬
babaları babanız babamız babası baban Babam
➢ Çokluk (cem ‫) جمع‬
Çokluk eki -lar, -ler eki ‫ لر‬şeklinde yazılır. Tek şekillidir, ünlüsü yazılmaz, ses uyumuna göre okunur.
‫قاپالنلر‬ ‫يوللر‬ ‫اغاچلر‬ ‫كوزلر‬ ‫ايشلر‬

kaplanlar yollar ağaçlar gözler işler

Türkçe Unsurlar
➢ Soru (istifham ‫) استفهام‬
‫اغاچمى‬ ‫سوديكيمى‬ ‫كورديكيمزمى‬

Ağaçmı? Sevdiğimi? Gördüğünüzmü?
➢ Küçültme (tasgir ‫) تصغير‬
-cık, -cik, -cuk, -cük, -çık, -çik, -çuk, -çük ekleri ince seslierde ‫ جك‬kalın seslilierde ‫ جق‬şeklinde yazılır.
‫كوجوچك‬ ‫يوسفجق‬ ‫طومورجق‬ ‫كديجك‬ ‫آييجق‬

küçücük yusufcuk tomurcuk kedicik ayıcık
-cağız, -ceğiz ekleri kalın seslilerde, ‫ جغز‬ince seslilerde‫ جكز‬şeklinde yazılır.
‫قاردشجکز‬ ‫الجكز‬ ‫قيزجغز‬ ‫قادينجغز‬

kardeşceğiz elceğiz kızçağız kadıncağız
İsimden isim yapma ekleri
➢ Mücerret isim, yer ismi, masdar mânasında isim teşkil eden, ayrıca nispet zaman ve mikdar
manasında sıfatlar yapan -lık, -lik, -luk, -lük ekleri kalın seslilerde ‫ لق‬, ince seslilerde ‫ لك‬şeklinde
yazılır.
‫اننه لك‬ ‫كيجه لك‬ ‫كوزلك‬ ‫كورلك‬ ‫بيوكلك‬

annelik gecelik gözlük körlük büyüklük
➢ Umumiyetle meslke ve iş yapan –çı, -çi, -cı, -ci, -çu, -çü, -cu, -cü ‫ جى‬şeklinde yazılır.
‫مكتوبجى‬ ‫ديلجى‬ ‫توركوجى‬ ‫ايشجى‬ ‫يوغورتجى‬

mektupçu dilci türkücü işçi yoğurtçu
➢ Sıfat yapma eki –lı, -li, -lu, -lü ‫ لى‬şeklinde yazılır.
‫صبرلى‬ ‫توزلى‬ ‫سوزلى‬ ‫بروسه لى‬ ‫أكشيلى‬

sabırlı tozlu sözlü bursalı ekşili

Türkçe Unsurlar
➢ Eski Anadolu Türkçesinde bu ek ‫ لو‬şeklinde yazılırdı. Resmi lakab ve ünvanlarda eski imlânın
tesiriyle ‫ لو‬kullanılmıştır.
‫دولتلو‬ ‫عزتلو‬ ‫سعادتلو‬ ‫باشلو‬ ‫أتلو‬

devlutlu izzetlü saadetlü başlu etlü
➢ Sıfat yapma eki (–lı, -li, -lu, -lü) nin menfisi –sız, -siz, -suz, -süz ‫ سز‬şeklinde yazılır.
‫ذوقسز‬ ‫عقلسز‬ ‫يوزسز‬ ‫صوكسز‬

zevksiz akılsız yüzsüz sonsuz
İsimden fiil yapma ekleri
-la, -le eki kalın seslilerde ‫ ال‬, ince ünlülü isimlerde ‫ له‬şeklinde yazılır. İsimden fiil yapmaya yarar.
‫اوزله مك‬ ‫كوزله مك‬ ‫قولالمق‬ ‫باشالمق‬

özlemek gözlemek kollamak başlamak
➢ -lan, -len -leş eki kalın seslilerde ‫ الن‬, ince seslilerde ‫ لن‬şeklinde yazılır.
➢ -leş ‫ لش‬şeklinde yazılır. İsimden fiil yapmaya yarar.
‫آياقالنمق‬ ‫أولنمك‬ ‫بياضلشمق‬

ayaklanmak evlenmek beyazlaşmak
➢ Daha çok renk isimlerinden fiil yapan -ar, -er eki ‫ر‬-,‫ار‬- şeklinde yazılır.
‫آغارمق‬ ‫صارارمق‬ ‫أورمك‬ ‫كوكرمك‬

ağarmak sararmak evermek göğermek
Edeb Yahu

Türkçe Unsurlar
Fiile getirilen ekler
Fiilden isim yapma ekleri
➢ Hareket ve fiil ismi (ism-i fi’il ‫)اسم فعل‬

-mak, -mek ekleri kalın seslilerde ‫ مق‬, seslilerde ‫ مك‬şeklinde yazılır
‫اوقومق‬ ‫يازمق‬ ‫كلمك‬ ‫كيتمك‬

okumak yazmak gelmek gitmek
➢ Hafifletilmiş masdar (masdarı tahfifi ‫) مصدر تخفيفى‬

-ma, -me eki ‫ مه‬şeklinde yazılır.
‫يورومه‬ ‫قوشمه‬ ‫قومه‬ ‫كورمه‬

yürüme koşma kovma görme
➢ Hem hâsıl-ı masdar olan hemde fiilin tarz ve şeklini bildiren (masdar-ı nevi ‫ – مصدق نوعو‬ism-i
masdar ‫)اسم مصدر‬
-iş, -ış, -uş, -üş ekleri seslilerde ‫ ش‬, sesizlerde ise ‫ يش‬veya ‫ وش‬şeklinde yazılır.
‫آكالشمق‬ ‫كورو شمك‬ ‫آتيشمق‬ ‫يازيشمق‬

anlaşmak görüşmek atışmak yazışmak
Masdarı ismi eki olan ve masdar-ı nev’i nin meçhulü sayılan ve ayrıca müşahhas isim yapma eki
-ım, -im, -um, -üm eki ‫ م‬,‫ يم‬ve ‫ وم‬şeklinde yazılır.
‫ آليم‬- ‫آلم‬ ‫ صاتيم‬- ‫صاتم‬ ‫ بيچيم‬- ‫بيچم‬ ‫ طوتوم‬- ‫طوتم‬ ‫قوشم‬

alım satım biçim takım koşum

Türkçe Unsurlar
Fiilden fiil yapma ekleri
➢ Kıyası müteaddi (ettirgen - factitif, causatif ) eki
-dır, -dir, -dur, -dür (-tır, -tir, -tur, -tür) eki ‫ رد‬şeklinde yazılır. Ses uyumuna bağlı olarak okunur.
Nadiren bazı metinlerde ‫ دير‬şeklinde yazıldığı görülür. Fiilden fiil yapmak
için kullanılan ettirgen eklerdendir.
‫قزدرمق‬ ‫كزدرمك‬ ‫درودرمق‬ ‫كلدرمك‬

kızdırmak gezdirmek durdurmak güldürmek
‫بوكردمك‬ ‫قوشدرمق‬ ‫ياپدرمق‬ ‫سچترمك‬

büktürmek koşturmak yaptırmak seçtirmek
Bu ek eski Osmanlıca’da daima yuvarlak vokalle okunurdu.
‫ياپدرمق‬ ‫سچدرمك‬
yapdurmak seçdürmek
➢ Meçhul ‫( مچهول‬edilgen - pasif ) eki
-ıl, -il, -ın, -in ekleri ‫ ل‬lam ve ‫ ن‬nun harfleriyle yazılır, aradaki yardımcı sesli yazılmaz. Bu ek edilgen ve
dönüşlülük için kullanılır.
‫آرانمق‬ ‫چوزلمك‬ ‫كورلمك‬ ‫بوزلمق‬

aranmak çözülmek görülmek bozulmak
Ekten sonra sesli bulunması halinde yardımcı ses gösterilerek yazılır.
‫وير يلن‬ ‫بوزيالن‬

virilen bozulan
Öfke gelir göz kararır, öfke gider yüz kararır

Türkçe Unsurlar
➢ Müşareket ‫( مشاركل‬İşdeşlik-reciproque- contributif)
-iş, -ış, -uş, -üş ekleri ünlüyle bitenlerden sonra ‫ ش‬, ünsüzle biten fiillerden sonra ise ‫ يش‬veya ‫وش‬
şeklinde yazılır.
‫آكالشمق‬ ‫كورو شمك‬ ‫آتيشمق‬ ‫يازيشمق‬

anlaşmak görüşmek atışmak yazışmak
Eski anadolu türkçesin devrinde aradaki vokaller umumiyetle.
‫كروشمك‬ ‫يازشمق‬
görüşmek yazışmak
➢ Mutâvaat ‫( مطاوعت‬dönüşlülük-reflechi-reflexif)
‫آرانمق‬ ‫سويلهنمك‬ ‫طاقنمق‬ ‫بولنمق‬ ‫كيينمك‬

aranmak söylenmek takınmak bulunmak giyinmek
Fiil çekim ekleri
➢ Tasrif ‫( تسريف‬çekim) ekleri,

➢ Şahıs ‫شخص‬
➢ Siğa ‫( صيغه‬kip)
➢ Şahıs ekleri
Şahıs Zamirleri İyelik ekleri

-ım, - im, -um, -üm ‫م‬ -m ‫م‬
-sın, -sin ,- sun, -sün, - ‫سين سك‬ -n ‫ك‬
-dır , -dir, -dur, -dür ‫در‬ -k ‫ك‬-‫ق‬
-ız, -iz, -uz, -üz ‫ز‬ -nız, -niz, -nuz, -nüz ‫كز‬
-sınız, -siniz, -sunuz, -sünüz ‫سكز‬ -lar, -ler ‫لر‬
-lar , -ler ‫لر‬

Türkçe Unsurlar
Siğaları (Zaman) gösteren ekler
➢ Şuhudi mâzi ‫( ماضء شهودى‬Görülen geçmiş zaman – Praeterite) eki
Bu zaman için fiil gövdesinde tüm şahıslarda ortak bir ‫ د‬- d sesi getirilir. Bu sese her şahıs için ayrı harf
ilâveleri yapılır.
Şuhudi mâzi ‫( ماضء شهودى‬Görülen geçmiş zaman) eki

ÇOKLUK TEKLİK
‫ديلر‬ ‫دكز‬ ‫دق دك‬ ‫دى‬ ‫دك‬ ‫دم‬
‫بولديلر‬ ‫بولدكز‬ ‫بو لدق‬ ‫بو لدى‬ ‫بولدك‬ ‫بولدم‬ ‫بولمك‬
buldular buldunuz bulduk buldu buldun buldum bulmak
‫بيلديلر‬ ‫بيلدكز‬ ‫بيلدك‬ ‫بيلدى‬ ‫بيلدك‬ ‫بيلدم‬ ‫بيلمك‬
bildiler bildiniz bildik bildi bildin bildim bilmek
➢ Nakli mâzi ‫( ماضء نقلى‬Anlatılan geçmiş zaman – Dubitatif) eki
Anlatılan (Öğrenilen) geçmiş zaman eki -mış, -miş, -muş, -müş tek şekilli olup daima ‫ مش‬şeklinde
yazılır. ek ünlüsü yazılmaz.
Nakli mâzi ‫( ماضء نقلى‬Anlatılan geçmiş zaman) eki

ÇOKLUK TEKLİK
‫مشلر‬ ‫مشسكز‬ ‫مشز‬ ‫مش‬ ‫مشسك‬ ‫مشم‬
‫يورومشلر‬ ‫يورومشسكز‬ ‫يورو'مشز‬ ‫يورومش‬ ‫يورومشسك‬ ‫يورومشم‬ ‫يورومك‬
yürümüşler yürümüşsünüz yürümüşüz yürümüş yürümüşsün yürümüşüm yürümek
‫آليرلر‬ ‫آليرسكز‬ ‫آليرز‬ ‫آلير‬ ‫آليرسك‬ ‫آليرم‬ ‫آلمق‬
alırlar alırsınız alırız alır alırsın alırım almak
‫قيرمشلر‬ ‫قيرمشسكز‬ ‫قيرمشز‬ ‫قيرمش‬ ‫قيرمشسك‬ ‫قيرمشم‬ ‫قيرمق‬
kırmışlar kırmışsınız kırmışız kırmış kırmışsın kırmışım kırmak

Türkçe Unsurlar
➢ Muzari ‫( مضاوع‬Geniş zaman eki )
Muzari eki eki –ar, (‫)ار‬, er ve r (‫)ر‬, -ır, -ir (‫)ير‬, -ur, -ür (‫ )ور‬şeklinde yazılır.
Nakli mâzi ‫( ماضء نقلى‬Anlatılan geçmiş zaman) eki
ÇOKLUK TEKLİK
‫مشلر‬ ‫مشسكز‬ ‫مشز‬ ‫مش‬ ‫مشسك‬ ‫مشم‬
‫يورومشلر‬ ‫يورومشسكز‬ ‫يورو'مشز‬ ‫يورومش‬ ‫يورومشسك‬ ‫يورومشم‬ ‫يورومك‬
yürümüşler yürümüşsünüz yürümüşüz yürümüş yürümüşsün yürümüşüm yürümek
‫آليرلر‬ ‫آليرسكز‬ ‫آليرز‬ ‫آلير‬ ‫آليرسك‬ ‫آليرم‬ ‫آلمق‬
alırlar alırsınız alırız alır alırsın alırım almak
‫قيرمشلر‬ ‫قيرمشسكز‬ ‫قيرمشز‬ ‫قيرمش‬ ‫قيرمشسك‬ ‫قيرمشم‬ ‫قيرمق‬
kırmışlar kırmışsınız kırmışız kırmış kırmışsın kırmışım kırmak
➢ Hâl ‫( حل‬Şimdiki Zaman – Present) eki
Şimdiki zaman eki –ıyor, -iyor, -uyor, -üyor şeklinde olup ünlüyle biten fiillerde ‫ييور‬, Sesli biten fiillerde
‫ ييور‬biçiminde yazılır. Fiile tabanı munfasıl bir harfle bittiği zaman yani bitişmeyen harflerden biriyle
bitiyorsa ‫ ى‬yazılır. Diğer hallerde yazılmaz.
Hâl ‫(حل‬Şimdiki Zaman – Present) eki

ÇOKLUK TEKLİK
‫يورلر‬ ‫يورسكز‬ ‫يورز‬ ‫ييور‬ ‫يورسك‬ ‫يورم‬
‫ييورلر‬ ‫ييورسكز‬ ‫ييورز‬ ‫ييور‬ ‫ييورسك‬ ‫ييورم‬
‫آتيورلر‬ ‫آتيورسكز‬ ‫آتيورز‬ ‫آتيور‬ ‫آتيورسك‬ ‫آتيورم‬ ‫آتيمك‬
atıyorlar atıyorsunuz atıyoruz atıyor atıyorsun atıyorum atmak
‫كورييورلر‬ ‫كورييورسكز‬ ‫كورييورز‬ ‫كورييور‬ ‫كورييورسك‬ ‫كورييورم‬ ‫كورمك‬
görüyorlar görüyorsunuz görüyoruz görüyor Görüyorsun görüyorum görmek

Türkçe Unsurlar
Türkçede şimdiki zaman eki olarak kullanılan -makta ( ‫) مقده‬, -mekte ( ‫ ) مكده‬ekleri fiil tabanına ilâve
edilerek yazılır.
Hâl ‫(حل‬Şimdiki Zaman) eki

ÇOKLUK TEKLİK
‫سونلر‬ ‫سكز‬ ‫يز‬ ‫سك‬ ‫يم‬
‫اوشومكده يز اوشومكده سكز اوشومكده لر‬ ‫اوشومكده‬ ‫اوشومكده سك‬ ‫اوشومكده يم‬ ‫اوشومك‬
üşümekteler üşümektesiniz üşümekteyiz üşümekte üşümektesin üşümekteyim üşümek
‫ييقامقده لر‬ ‫ييقامقده سكز‬ ‫ييقامقده يز‬ ‫ييقامقده‬ ‫ييقامقده سك‬ ‫ييقامقده يم‬ ‫ييقامقد‬
yıkamaktalar yıkamaktasınız yıkamatayız yıkamakta yıkamaktasın yıkamaktayım yıkamak
‫چاليشمقده يز چاليشمقده سكز چاليشمقده لر‬ ‫چاليشمقده‬ ‫چاليشمقده سك‬ ‫چاليشمقده يم‬ ‫چاليشمق‬
çalışmaktalar çalışmaktasınız çalışmaktayız çalışmakta çalışmaktasın çalışmaktayım çalışmak
‫آتيورلر‬ ‫آتيورسكز‬ ‫آتيورز‬ ‫آتيور‬ ‫آتيورسك‬ ‫آتيورم‬ ‫آتمك‬
atıyorlar atıyorsunuz atıyoruz atıyor atıyorsun atıyorum atmak
‫كورييورلر‬ ‫كورييورسكز‬ ‫كورييورز‬ ‫كورييور‬ ‫كورييورسك‬ ‫كورييورم‬ ‫كورمك‬
görüyorlar görüyorsunuz görüyoruz görüyor Görüyorsun görüyorum görmek
➢ İstikbal ‫( استقىبل‬Gelecek zaman – Futur) eki
Gelecek zaman ekleri -acak, -ecek kalın ünlülü fiil tabanlarında ‫ اجق‬, ince ünlülü fiil tabanlarında
‫ هجك‬şeklinde yazılır. Fiil ünlüyle bittiğinde araya bir ‫ ى‬harfi getirilir.
İstikbal ‫( استقىبل‬Gelecek zaman) eki

ÇOKLUK TEKLİK
‫ه جكلر‬ ‫ه جكسكز‬ ‫ه جكز‬ ‫ه جك‬ ‫ه جكسك‬ ‫ه جكم‬
‫اجقلر‬ ‫اجقسكز‬ ‫اجغز‬ ‫اجق‬ ‫اجقسك‬ ‫اجغم‬
‫كور ه جكلر‬ ‫كور ه جكسكز‬ ‫كور ه جكز‬ ‫كور رهجك‬ ‫كوره جكسك‬ ‫كوره جكم‬ ‫كورمك‬
görecekler göreceksiniz göreceğiz görecek göreceksin göreceğim üşümek
‫قاالجقلر‬ ‫قاالجقسكز‬ ‫قاالجغز‬ ‫قاالجق‬ ‫قالجقسك‬ ‫قاالجغم‬ ‫قالمق‬
kalacaklar kalacaksınız kalacağız kalacak kalacaksın kalacağım yıkamak

Türkçe Unsurlar
➢ Temenni ‫( استقىبل‬Dilek- şart zaman – Desideratif) eki
Türkçe’de dilek-şart kipi –sa/–ses eklerinden oluşur ve ‫ سه‬şeklinde tek şekili olarak yazılır. Ses
uyumlarına bağlı olarak okunur.
Temenni ‫( استقىبل‬Dilek- şart zaman) eki

ÇOKLUK TEKLİK
‫سه لر‬ ‫سه كز‬ ‫سه ك‬/‫سه ق‬ ‫سه‬ ‫سه ك‬ ‫سه م‬
‫اكالسه لر‬ ‫اكالسه كز‬ ‫اكالسه ق‬ ‫اكالسه‬ ‫اكالسه ك‬ ‫اكالسه م‬ ‫اكالمق‬
anlasalar anlasanız anlasak anlasa anlasan anlasam anlamak
‫اويوسه لر‬ ‫اويوسه كز‬ ‫اويوسه ق‬ ‫اويوسه‬ ‫اويوسه ك‬ ‫اويوسه م‬ ‫اويومق‬
uyusalar uyusanız uyusak uyusa uyusan uyusam uyumak
‫كيرسه لر‬ ‫كيرسه كز‬ ‫كيرسه ك‬ ‫كيرسه‬ ‫كيرسه ك‬ ‫كيرسه م‬ ‫كيرمك‬
görseler girseniz girsek görse girsen girsem girmek
‫كلسه لر‬ ‫كلسه كز‬ ‫كلسه ك‬ ‫كلسه‬ ‫كلسه ك‬ ‫كلسه م‬ ‫كلمك‬
gelseler gelseniz gelsek gelse gelsen gelsem gelmek
➢ İnce ünlülü fiillerin teklik 2. şahıstaki yazılışı ve çokluk 2. şahıstaki yazılışı aynıdır.‫ كلسه ك‬gelsen-
gelsek. Teklik veya cokluk hangisi icin yazıldıkları cumle icinde anlama göre ayırt edilir.
➢ İltizami ‫( التزمو‬İstek – Optatif) eki
İltizami ‫( التزمو‬İstek) eki

ÇOKLUK TEKLİK
‫سونلر‬ ‫كز‬ ‫لم‬ ‫سون‬ ‫سك‬ ‫يم‬
‫دوشورسونلر‬ ‫دوشوركز‬ ‫دوشوره لم‬ ‫دوشورسون‬ ‫دوشورسك‬ ‫دوشوريم‬ ‫دوشورمك‬
düşürsünler düşürünüz düşürelim düşürsün düşürsün düşüreyim Düşürmek
‫سويله سينلر‬ ‫سويلكز‬ ‫سويله يه لم‬ ‫سويله سين‬ ‫سويله سك‬ ‫سويله يم‬ ‫سويله مك‬
söyelsinler söyleniz söyleyelim söylesin söylesin söyleyim söylemek
‫قاچسينلر‬ ‫قاچكز‬ ‫قاچالم‬ ‫قاچسين‬ ‫قاچاسك‬ ‫قاچيم‬ ‫قاچمق‬
kaçsınlar kaçınız kaçalım kaçsın kaçarsın kaçayım kaçmak
➢ Vucubi ‫( وجوبى‬Gereklilik – Necessitatif, Obligatıf) eki

Türkçe Unsurlar
Türkçe gereklilik kipinin eki -malı, -meli, şeklindedir. Bu ek ‫ ملى‬şeklinde yazılır. Ancak
bazı kalın ünlülü fiillerde ‫مالى‬, ince ünlülü fiillerde ‫ مه لى‬şeklinde yazılmaktadır.
Vucubi ‫( وجوبى‬Gereklilik – Necessitatif, Obligatıf) eki

ÇOKLUK TEKLİK
‫ملى لر‬ ‫ملى سكز‬ ‫ملى يز‬ ‫ملى‬ ‫ملى سك‬ ‫ملى يم‬
‫مالى لر‬ ‫مالى سكز‬ ‫مالى يز‬ ‫مالى‬ ‫مالى سك‬ ‫مالى يم‬
‫مه لى لر‬ ‫مه لى سكز‬ ‫مه لى يز‬ ‫مه لى‬ ‫مه لى سك‬ ‫مه لى يم‬
‫مالى لر‬ ‫مالى سكز‬ ‫مالى يز‬ ‫مالى‬ ‫مالى سك‬ ‫مالى يم‬ ‫چيقمق‬
çıkmalılar çıkmalısınız çıkmalıyız çıkmalı çıkmalısın çıkmalıyım çıkmak
‫ايچملى لر‬ ‫ايچملى سكز‬ ‫ايچملى يز‬ ‫ايچملى‬ ‫ايچملى سك‬ ‫ايچملى يم‬ ‫ايچمك‬
içmeliler içmelisiniz içmeliyiz içmeli içmelisin içmeliyim içmek
‫كچملى لر‬ ‫كچملى سكز‬ ‫كچملى يز‬ ‫كچملى‬ ‫كچملى سك‬ ‫كچملى يم‬ ‫كچمك‬
geçmeliler geçmelisiniz geçmeliyiz geçmeli geçmelisin geçmeliyim geçmek
‫قوشمالى لر‬ ‫قوشمالى سكز‬ ‫قوشمالى يز‬ ‫قوشمالى‬ ‫قوشمالى سك‬ ‫قوشمالى يم‬ ‫قوشمق‬
koşmalılar koşmalısınız koşmalıyız koşmalı koşmalısın koşmalıyım koşmak
➢ Emir ‫( أمر‬İmperatif) eki
Emir ‫أمر‬eki
ÇOKLUK EKLİK
‫سونلر‬ ‫كز‬/- ‫لم‬ ‫سون‬ ‫ سك‬/ - ‫يم‬
‫ دوشوركز دوشورسونلر‬/‫ دوشورسك دوشورسون دوشوره لم دوشورك‬/‫دوشور‬ ‫دوشوريم‬ ‫دوشورمك‬
düşürsünler düşürünüz / düşürün düşürelim düşürsün düşürsün / düşür düşüreyim Düşürmek
‫سويله سينلر‬ ‫ سويلكز‬/ ‫سويلك‬ ‫سويله يه لم‬ ‫سويله سين‬ ‫ سويله سك‬/ ‫سويله‬ ‫سويله يم‬ ‫سويله مك‬
söylesinler söyleniz /söylen söyleyelim söylesin söylesin / Söyle söyleyim söylemek
‫قاچسينلر‬ ‫ قاچكز‬/ ‫قاچك‬ ‫قاچالم‬ ‫قاچسين‬ ‫ قاچاسك‬/ ‫قاچ‬ ‫قاچيم‬ ‫قاچمق‬
kaçsınlar kaçınız / kaçın kaçalım kaçsın kaçarsın / kaç kaçayım kaçmak
Zarf Fiil Ekleri (sığai rabtiyye-Gerindium Ekleri)

Türkçe Unsurlar
➢ Atıf sığası (‫ )صيغ عطفيه‬eki

-ıp, -ip, -up, -üp, eki ‫ وب‬şeklinde yazılır. Sesliyle biten fiillerde araya bir yardımcı ‫ ى‬y getirilir.
‫باشاليوب‬ ‫كوروب‬ ‫چوزوب‬ ‫ايچوب‬ ‫آتوب‬

başlayıp görüp çözüp içip atıp
➢ Sığa-i takibiyye
-ınca, -ince, -unca, -ünce ekleri Sesli biten fiillerden sonra ‫ نجه‬, Sesliyle biten biten
fiillerden sonra araya bir ‫ ى‬y getirilerek ‫ ينجه‬şeklinde yazılır.
‫باغالينجه‬ ‫باشالينجه‬ ‫قوشنجه‬ ‫كورنجه‬

bağlayınca başlayınca koşunca görünce
➢ Sığa-i haliyye (hal terkibi)

-arak, -erek ekleri kalın sesli fiillerde ‫(ه راق ) اراق‬, ince ‫ سثسمط‬fiillerde ‫ ه رك‬şeklinde yazılır. Sesliyle biten
fiillerde araya ‫ ى‬y getirilir.
‫أكله يه رك‬ ‫قوشاراق‬ ‫اچاراق‬ ‫كله رك‬

ekleyerek koşarak açarak gelerek
➢ Sığa-i haliyye menfisi

-madan, -meden ekleri kalın seslilerde ‫ (مه دن) مادن‬ince seslilerde ‫مدن‬
ekleriyle yazılır.
‫اكالمادن‬ ‫روصمادن‬ ‫كورمدن‬ ‫بيلمدن‬

anlamadan sormadan görmeden bilmeden
-maksızın, -meksizin ‫ مكيزن‬, ‫ مقزين‬ekleriyle yazılır
➢ Sığa-i ibtidaye

Türkçe Unsurlar
-alı, -eli ekleri kalın ünlülü fiillerde ‫ الى‬ince sesli fillerde ‫ه لى‬, şeklinde yazılır. Sesliyle biten fiillerde
araya ‘‘y’’ getirilir.
‫اكاليالى‬ ‫آاللى‬ ‫كوره لى‬

anlayalı alalı göreli
Bunlar umumiyetle beri ( ‫ برو‬- ‫ )برو‬edatıyla birlikte kullanılır.
‫(برو) ويرلى برى‬ ‫(برو) آاللى برى‬

vireli beri (beru) alalı beri (beru)
➢ Sığai intihâîye
-ınca , -ince ekine datif eki ile kadar ‫ قدر‬veya ‫دك‬, değin ‫ دكين‬kelimelerinde biri getirilmek suretiyle
yapılır
-iken, -ken eki ‫ ايكن‬veya ‫ كن‬şeklinde iki türlü de yazılır. Sesli uyumuna uymaz.
‫بكلشيركن‬ ‫بكلشير ايكن‬ ‫قونوشوركن‬ ‫قونوشورايكن‬

Bekleşirken Bekleşir iken Konuşurken Konuşur iken
‫دك‬, değin ‫ دكين‬kelimelerinde biri getirilmek suretiyle yazılır
‫ياپنجه قدر‬ ‫آچنجيه دك‬ ‫كلنجيه دكين‬

yapıncaya açıcanyadek gelinceye kadar
➢ Sığa-i zamaniye
‫بولدغننده‬ ‫جوشدغنده‬ ‫كوردكنده‬ ‫قوشدقده‬ ‫كاركده‬

bulduğunda çoşduğunda gördüğünde koştukta gördükte
Zamirler
➢ Şahıs Zamirleri (zamair-i şahsiyye ‫)ضما ءر شخصيه‬

Türkçe Unsurlar
ZAMİRLER
‫مفعول عنه‬
‫مساوات‬ ‫مفعول معه‬ ‫مظف اليه‬ ‫مفعول فيه‬ ‫مفعول منه‬ ‫مفعول اليه‬ ‫مفعول به‬
Eşitlik Vasıta İlgi Bulunma Ayrılma Verme Yükleme Yalın
Equatif İntru. Gen. locatif ablatif Datif Akk. Nom.
‫بنجه‬ ‫بنمله‬ ‫بنم‬ ‫بنده‬ ‫بندن‬ ‫بكا‬ ‫بنى‬ ‫بن‬
bence benimle benim bende benden bana beni Ben
‫سنجه‬ ‫سنكله‬ ‫سنك‬ ‫سنده‬ ‫سندن‬ ‫سكا‬ ‫سنى‬ ‫سن‬
sence seninle senin sende senden sana seni Sen
‫اونجه‬ ‫اونكله‬ ‫اونك‬ ‫اونده‬ ‫اوندن‬ ‫واكا‬ ‫وانى‬ ‫او‬
onca onunla onun onda ondan ona onu o
‫بزجه‬ ‫بزمله‬ ‫بزم‬ ‫بزده‬ ‫بزدن‬ ‫بزه‬ ‫بزى‬ ‫بز‬
bizce bizimle bizim bizde bizden bize Bizi Biz
‫سجزه‬ ‫سزكله‬ ‫بزك‬ ‫سزده‬ ‫سزدن‬ ‫سزه‬ ‫سزى‬ ‫سز‬
sizce sizinle sizin sizde sizden size Sizi Siz
‫اونلرجه‬ ‫اونلرله‬ ‫اونلرك‬ ‫اونلرده‬ ‫اونلردن‬ ‫اونلره‬ ‫اونلرى‬ ‫اولنر‬
onlarca onlarla onların onlarda onlardan onlara onları Onlar
➢ İşaret zamirleri (zemâir-i işariyye ‫)ضما ءر اشاريه‬
‫اونلر‬ ‫شونار‬ ‫بونلر‬ ‫او‬ ‫شو‬ ‫بو‬

onlar şunlar bunlar o şu bu
➢ Dönüşlülük zamiri (zemir-i mutâvaat ‫ )ضمير مطاوعت‬İsm-i tecrit ism-i tekid

‫مندى‬
kendi

Türkçe Unsurlar
Arabça ve Farsçada sesliler
Türkçenin seslilerine karşılık Arapça ve Farsçada dört harf

‫ى‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫ا‬
ve hareke işaretleri kullanılır. Bu harflerden üçü aynı zamanda sesli olarak da görev yapar.
Arapça ve Farsça kelimelerde ünlülerin uzun ve kısa halleri vardır. Kısa sesliler yazılmaz, yani bir harfle
gösterilmez, ancak bazen kelimelerin yanlış okunmasını önlemek için hareke kullanılmıştır. Arapça ve
Farsçadan gelme kelimelerde yer alan uzun seslileri göstermek için harf üzerine şapka konur. (â, û, î )
Arapça ve Farsçadaki uzun sesliler birer harfle gösterilir.
â uzun ünlüsü ‫ ا‬elif harfiyle

û uzun ünlüsü ‫ و‬vav harfiyle
î uzun ünlüsü ‫ ى‬ye harfiyle
gosterilir.
➢ Kelime başında ‫ آ‬medli elif â okunur:
‫آكف‬ ‫آمر‬ ‫آل عثمان‬

âkif âmir âl-i Osman
➢ kelime başında ‫ ا‬medsiz olursa e veya a okunur:
‫احمق‬ ‫أصال‬ ‫اكرم‬ ‫الف‬

ahmak asla ekrem elif
➢ Kelime icinde ve sonunda ‫ ا‬a okunur:
‫حال‬ ‫اغيار‬ ‫والى‬ ‫فاتح‬

hâlâ ağyâr vâli fâtih
➢ Kelime başında ‫ و‬dâimâ seslidir. Kelime içinde ve sonunda ‫و‬, sesli ise ise û okunur
‫ولد‬ ‫جادو‬ ‫آهو‬ ‫بوسه‬ ‫جسور‬

veled câdû âhû âhû cesûr
➢ Kelime başındaki u seslisi ötreli elif ‫ أ‬ile gösterilir
‫أصول‬
usûl
➢ Kelime başında ye ‫ ى‬dâimâ Sessizdir

Türkçe Unsurlar
‫يوم‬
yevm
➢ Kelime başındaki uzun î sesi için ‫ اى‬elif + ye birlikte kullanılır:
‫ايقاظ‬ ‫إيجاد‬ ‫إيضاح‬ ‫ايمان‬

îkâz îcâd îzâh îmân
➢ Kelime icinde ve sonunda ‫ ى‬ye sesli uzun î okunur:
‫قاضى‬ ‫عاصى‬ ‫علمى‬ ‫مالى‬ ‫جميل‬ ‫اسير‬

kâdî âsî ilmî mâlî cemîl esir
Arabça ve Farsçada sessizler
Osmanlı Türkçesinde Arapça ve Farsçadan alınma kelimelerde Türkçe sessizlerle uyuşmayan sessizler
de vardır. Dolayısıyla bu dillerden alınma kelimeleri doğru okuyabilmek için o dillerin sessizlerinin de
bilinmesi gerekir. Arapça ve Farsça kelimelerde sessizlerin kalın ve ince şekilleri vardır.
Kalın sessizler:
‫ح‬ ‫خ‬ ‫ص‬ ‫ض‬ ‫ط‬ ‫ظ‬ ‫ع‬ ‫غ‬ ‫ق‬
ha hı sad dad tı zı ayın gayn kaf
İnce sessizler:
‫ب‬ ‫ت‬ ‫ث‬ ‫ج‬ ‫چ‬ ‫د‬ ‫ذ‬ ‫ر‬ ‫ز‬ ‫س‬
be te se cim çim dal zel rı ze sin
Arapça ve Farsçadaki bu kalın ve ince sessizler, seslilerin kalın ve inceliklerini de belirlerler. Ayrıca
kalın sessizler Türkçe kelimelerde kalın sırayı göstermek üzere de kullanılırlar. Osmanlı Türkçesinde
yer alan sessizlerin bir kısmı üç dilde de ortaktır. Bir kısmı Arapçaya has bir kısmı da Farsçaya hasdır.
Arapçaya has sessizleri şöyle sıralayabiliriz:
‫ء‬ ‫ث‬ ‫ذ‬ ‫ح‬ ‫ص‬ ‫ض‬ ‫ط‬ ‫ظ‬ ‫ع‬

hemze se zel ha sad dad tı zı ayın
➢ ‫ ث‬peltek se harfi Arapça kelimelerde bulunur. Türkçede ‘‘se’’ olarak okunur:

Türkçe Unsurlar
‫ميراث‬ ‫اكثر‬ ‫عثمان‬ ‫ثواب‬

mirâs ekser osmân sevâb
➢ ‫ ح‬ha, ‫ خ‬hı, ‫ ه‬he harflerinin Türkçe’deki karşılığı h’dir.
‫دخى‬ ‫يوخ‬ ‫خانم‬ ‫خان‬

dahı yoh hanım han
➢ ‫ ذ‬zel harfi normal z gibi okunur:
‫ذكر‬ ‫مذهب‬ ‫ذات‬ ‫ذوق‬

zikr mezheb zat zevk
➢ ‫ ض‬harfi Arapça kelimelerde bulunur. Türkçe’de bulunmayan bu harf Türkçe’de z ile nadiren de
d ile karşılanır.
‫ضربه‬ ‫قاض‬ ‫ضابت‬ ‫حضور‬

darbe kâdı zâbit huzûr
➢ ‫ ط‬tı harfi kalındır ve bazı Türkçe kalın seslilerin kelimelerin başında da kullanılır.
‫خطاط‬ ‫مطابقت‬ ‫طاغ‬ ‫طاش‬ ‫طبق‬

hattât mutâbakat tağ taş tabak
➢ ‫ ظ‬zı harfi Arapça kelimelerde normal z sesiyle karşılanır.
‫حافظ‬ ‫مظالم‬ ‫ظرف‬ ‫نظر‬

hâfız mazlûm zarf nazar
Bu harf kalın sesli olması sebebiyle kimi kalın sıradan kelimede ‫ ز‬yerine kullanılmıştır
‫ظور‬
zor
‫ ع‬Ayın harfi

Türkçe Unsurlar
➢ ‫ ع‬Ayın harfi bir boğaz ünsüzüdür. Bu yüzden Türkçe’de günlük konuşma dilinde hiç yoktur. Ayn
harfi kelime ve hece başında bir sesli olarak okunur,
‫شعور‬ ‫شعر‬ ‫عمر‬ ‫علم‬ ‫عشق‬

şuûr şiir ömr ilm aşk
➢ Hece sonunda düşer, sesliye uzun ses değeri kazandırır:
‫كعبه‬ ‫رعنا‬
Kâbe rânâ
➢ Hece sonunda bazen ‫ ء‬hemze gibi Latin harfli Türkçede kesme işareti ile gösterilir. ‫ ء‬Hemzeden
ayırt etmek için Latin harfli Türkçede kuyruğu sağa bakan kesme işareti tercih edilir.
‫معراج‬ ‫معبد‬ ‫معدن‬ ‫كعلوم‬

Mi‘râc ma‘bed ma‘den ma‘lûm
➢ Seslisi uzun olan kapalı hecenin sonunda düşer:
‫تابع‬ ‫وداع‬ ‫سماع‬

tâbi vedâ semâ
‫ ء‬Hemze harfi
➢ ‫ ء‬Hemze, kelime başında elif harfinin üstüne veya altına konur, ancak umumiyetle bu
hemzeleri göstermeye gerek görülmemiştir.
‫أمت‬ ‫أجرت‬ ‫إذن‬ ‫ألم‬

ümmet ücret izn elem
➢ Kelime içinde hemze bir diş üzerine, kelime sonunda ise tek başına yazılır. Latin harfleriyle
hemze kesme işaretiyle gösterilir.
‫رو ٔيا‬ ‫شى‬

ٔ ‫شفأ‬ ‫مسئله‬ ‫يأس‬
rü’yâ şey’ şifâ’ mes’ele ye’s
Hemzeler Türkçe’de kelime sonunda okunmaz. Günümüzde kelime içindeki ve sonundaki hemzeler
artık gösterilmemektedir. İlmî çalışmalarda kelimenin orijinal imlâsını yansıtmak için kesme işareti
konur.
➢ vâv-ı ma’dûle

Türkçe Unsurlar
Farsçaya ve Arapçaya özgü seslerdendir. Bogazlı tonsuz bir art damak sesidir.
‫خوف‬ ‫خر‬ ‫خوب‬

Havf (korku) har (eşek) hûb (güzel)
Bu harfin Farsçaya özgü dudakların yuvarlaklaştırılmasıyla çıkarılan bir sesi daha vardır.
Bu sesi gösterebilmek için ‫ خ‬harfinin önüne bir ‫( و‬vav) konur.
‫خوان‬ ‫خزاجه‬ ‫خواب‬

hˇân (sofra) hˇâce (hoca) hˇâb (uyku)

﴾ ‫﴿ عثمانلى تركچه سى درس مالحظه لرى‬
ARAPÇA KELİMELERİN YAPISI
Arapça, dil grupları içerisinde tasrîfli, yani çekimlidir. Kelimelerin anlamını değiştirmek için kökü
kırarak başına, ortasına, sonuna birtakım fazladan sesler ekleyerek kelime yeni manalar kazanır.
Arapçada kelimeler üç kısma ayrılır.

1. Fiil
2. İsim
3. Harf (Edat)
Bunlardan fiillerin çekimli hâlleri Osmanlı Türkçesinde kullanılmazlar. İsimler ise genel şekliyle ikiye
ayrılır.
➢ asıl isim (ism-i câmid): özel isimler, cins isimleri ve sayı isimleridir.
Asıl isimler (ism-i câmid) grubuna giren kelimeler özel isimler, cins isimleri ve sayı isimleridir.
➢ türemiş isim (ism-i müştak)

Fiilden türemiş isimler (ism-i müştak) ise masdar isimleri, ism-i fâ'il, ism-i mef'ûl, sıfat-ı
müşebbehe, mübâlağa-i fâ'il, ism-i tafdîl, ism-i mekân, ism-i zamân, ism-i âlet, ism-i tasgîr, ism-i
mensûb olarak gruplara ayrılır.
İsim Sıfat
isim ism-i fâ’il
masdar ism-i mef'ûl
ism-i mekân sıfat-ı müşebbehe
ism-i zamân mübâlağa-i fâ’il
ism-i âlet ism-i tafdîl
ism-i tasgîr ism-i mensûb
Şakir Çetintaş Kütübhanesi \Hususi Derslerim\Şakir Çetintaş, Makina Mühendisi 31 / 110

Arabça Kelime yapımı
İki harfli edatlar ve birkaç kelime dışında Arapçada bir kelime kökü en az üç harften oluşur. Bunlara aslî
harfler denilir. Yeni kelime yapılırken bu aslî harflerin başına, ortasına veya sonuna bir veya daha fazla
harf ilâve edilir. Bu ilâve harflere zâid harfler (ekleme harfler) denilir. Kelime yapımı belli kalıplara göre
olduğu için, bu zâid harflerin hangi harfler olabileceği bellidir.
Her dilde olduğu gibi Arapçada da kelime türetme şekilleri bellidir. Aslî sesler belli kalıplara girerek yeni
kelimeler oluştururlar. Arapça dil bilgisinde bu kalıplar vezin adı verilen yapılarla öğretilir. Bunun için,
“yapmak, işlemek” fiilinin aslî seslerin dayanan bir model geliştirilmiştir. Arabçanın matematiki bir dil
oması bu imkanı sağlamıştır. Kelimelerin asli harflerinin yerine matematiki formüllerdeki semboller
gibi her asli harf için sırasıyla aşağıdaki harfler kullanılır:
‫ل‬ ‫ع‬ ‫ف‬

3.Harf 2. Harf 1. Harf
Mesela: Kerem ‫ كرم‬kelimesi

‫م‬ ‫ر‬ ‫كـ‬
↓ ↓ ↓
‫ل‬ ‫ع‬ ‫ف‬
Aşağıdaki harfler, kelimenin kalıbına göre zâid harflerden olabilir:
‫ى‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫أ‬
Mesela: İkram ‫ اكرم‬kelimesi
‫م‬ ‫ر‬ ‫كـ‬ ‫ا‬

↓ ↓ ↓ ↓
‫ل‬ ‫ع‬ ‫ف‬ ‫ا‬
Asli Harfler Zaid harfler

Zâid Harfler Nerelerde Kullanılır?
Zâid harflerin kelimelerde kullanılışıyla ilgili bazı kaideleri bilirsek, zâid

ve aslî harfleri daha kolay tanıyabiliriz:
1. Hemze ( ‫ ) أ‬sadece kelime başında zâid olur:
‫افکار‬ ‫اخراج‬
efkâr ihrâc
Osmanlı Türkçesinde bu gibi kelimelerde ‫ ء‬hemze yazılmayıp sadece hemzenin 'kürsüsü' olan elif
yazılmıştır.
2. Elif ( ‫ ) ا‬kelime içinde uzun a (â) sesini karşılamak için kullanılır:
‫ماهر‬ ‫مخابر‬
mâhir muhâbir
3. Te ( ‫ ) ت‬kelime başında, ortasında ve sonunda zâid olarak bulunabilir:
‫تشکيل‬ ‫شکايت‬
teşkîl şikâyet
4. Sin ( ‫ ) س‬ist-, müst- ses grubuyla başlayan kelimelerde zâid harf olur:
‫استقبل‬ ‫مستقبل‬
istikbal müstakbel.
5. Mim ( ‫ ) م‬harfi sadece kelime başında zâid harf olur:
‫معلوم‬ ‫محکمه‬
ma'lûm mahkeme
6. Nun ( ‫ ) ن‬harfi in-, mün- ses gruplarıyla başlayan kelimelerde başta, -ân ile biten kelimelerde ise
sonda zâid olur:
‫انکسار‬ ‫منکسر‬ ‫عرفان‬
inkisâr münkesi irfân

7. Vav ( ‫ ) و‬harfi genellikle kelime içinde uzun u (û) sesini karşıladığında zâid olur
‫معلوم‬ ‫مجهول‬ ‫مظلوم‬ ‫مغلوب‬

ma'lûm mechûl mazlûm mağlûb
8. He ( ٥ ) harfi kelime sonunda Arapçadaki kapalı te harfi yerine kullanıldığında zâid olur:
‫مدرسه‬ ‫کتابه‬ ‫ضربه‬

medrese kitâbe darbe
9. Ye ( ‫ )ى‬harfi kelime içinde uzun i (î) sesini karşıladığında zâid olur:
‫تعليم‬ ‫فقير‬ ‫کبير‬

ta'lîm fakîr kebîr
Arapçada ‘yazmak' fiilini oluşturan kök harfler ‫( ك ت ب‬k-t-b)'dir. Şimdi bu kökten türetilmiş, dilimizde
kullanılan bazı kelimelere bakalım:
‫ كتاب‬kitâb, ‫ كاتب‬kâtib, ‫ مكتوب‬mektûb, ‫ مكتب‬mekteb, ‫ كتابه‬kitâbe vs.
Görüldüğü gibi aslî harfler değişmemekte, bu köke zâid (ilâve) harfler getirilerek yeni kelimeler
yapılmaktadır. Şimdi “sakin olmak, yerleşmek, rahatlamak” fiilini oluşturan ‫( س ك ن‬s-k-n)
aslî harflerinden türetilen bazı kelimeler:
‫سکون‬ sükûn durma, kesilme, rahatlık vs.

‫سکونت‬ sükûnet durgunluk, rahat, durma vs.
‫ساکن‬ sâkin kımıldamayan, oturan, durgun vs.
‫سکان‬ sükkân oturanlar, sâkinler vs.
‫سکنه‬ sekene oturanlar, sâkinler vs.
‫اسکان‬ iskân yerleştirme, ev sahibi etme vs.
‫مسکن‬ mesken oturulan yer, ev vs.
‫تسکين‬ teskîn sakinleştirme, rahatlatma vs.
‫مسکن‬ müsekkin yatıştırıcı, teskin edici vs.
‫مسکنت‬ meskenet miskinlik, fakirlik; beceriksizlik vs.
‫مسکين‬ miskîn fakir, beceriksiz, cüzzamlı vs.

İkinci misal hükm ‫ حكم‬kelimesi
‫ُح ْك ْم‬ hükm karar, emir, kuvve

‫حاكم‬ hâkim Hüküm veren
‫َح َك ْم‬ hakem Haklı ve haksızı ayırt eden
‫اَحكم‬ ahkâm hükümler, kanunlar, nizamlar
‫اِحكم‬ ihkâm Manevi olarak sağlamlaştırma
‫ُم َحاك ََم‬ muhâkeme İki tarafı dinleyip hüküm vermek
‫َم َحا ِك ْم‬ mehâkim mahkemeler
‫ُح َّكا ْم‬ hükkâm hâkimler
‫حكومت‬ hükûmet Bir memleketi idare edenler
‫محكوم‬ mahküm Aleyhinde hüküm verilmiş olan
‫محكمه‬ mahkeme Dâvaların görülüp karara bağlandığı yer
‫ُمحْ َك ْم‬ muhkem Sağlam
‫تَح ِكي ْم‬ tahkîm Hakem tayin etmek, Sağlamlaştırmak
‫اِ ْستِحْ كَا ْم‬ istihkâm Sağlamlık, Kuvvetli ve dayanıklı olmak
‫مستحكم‬ müstahkem Sağlamlaştırılmiş, Kuvvetlendirilmiş
‫تَ َح َّكو ْم‬ tahakküm Zorbalık etmek. Zorla hükmetmek
Bu kelimelerde de kelime kökünü oluşturan aslî harfler değişmezken, yeni kelimeler türetmek için
bu köke zâid harfler getirilmiştir.
Aksâm-ı Seb'a
Arapçada kelimeler, aslî harflerinin niteliklerine göre iki gruba ayrılır:

a) sahih ‫ صحيح‬: İllet harfi bulunmayan kelimeler
b) mu'tell ‫ معتل‬: illet harfleri bulunan kelimeler
sahih ‫صحيح‬ mu'tell ‫معتل‬

Sâlim ‫سالم‬ Misâl ‫مثال‬
Mehmûz ‫مهموز‬ Ecvef ‫اجوف‬
Muzâ'af ‫مضاعف‬ Nâkıs ‫ناقص‬
Lefîf ‫لفيف‬

‫ ا و ى‬harfleri, içinde bulundukları kelimelerde çeşitli değişikliklere uğrayan harfler olup bunlara illet
harfleri denir. Aslî harflerin içinde bu harflerden biri veya ikisi bulunursa böyle kelimelere de mu'tell
kelimeler denir.Söz konusu illet harfleri, kelime yapımı sürecinde başka harflere dönüşür veya düşer.
Bunların dönüştükleri harfler de yine bu üç harften biridir. Meselâ vezn ‫ وزن‬kelimesinde illet
harflerinden vav vardır. Bu kökten yeni bir kelime üretildiğinde vav değişir: mivzân ‫ موزان‬olması gereken
kelime vav'ın ye'ye dönüşmesiyle mîzân ‫ ميزان‬şeklini alır.
1. Sâlim ‫سالم‬ Aslî harflerinden biri elif, vav, ye, hemze olmayan veya içinde aynı
cinsten iki harf bulunmayan kelimelere sâlim denir:
‫حلم‬ hilm yumuşaklık, ağırbaşlılık

‫ضرب‬ darb vurma, vuruş
‫ظلم‬ zulm haksızlık, eziyet
‫لطف‬ lutf lütuf
‫صبر‬ sabr sabır
‫نظر‬ nazar bakış
‫حکم‬ hükm yargı
2. Mehmûz ‫مهموز‬ Aslî harflerinden biri hemze olan kelimelere mehmûzdenir. Hemze
birinci, ikinci veya üçüncü aslî harf olabilir:
‫امهموزال‬ Hemze birinci harf ise mehmûzu’l-fâ
‫مهموزالعين‬ Hemze ikinci harf ise mehmûzu’l-ayn
‫ممهموزالالم‬ Hemze üçüncü harf ise mehmûzu’l-lâm
‫أدب‬ edeb “edep”

‫أمر‬ emr “iş, buyruk”
‫أكل‬ ekl “yeme”
‫يأس‬ ye's “ümitsizlik”
‫رأى‬ re'y “görüş”
‫جزء‬ cüz' “parça”
‫شئ‬ şey' “şey”
‫هيئت‬ hey'et “heyet”

3. Muzâ'af Aslî harflerinin son ikisi aynı olan kelimelere muzâ'af denir:
‫مضاعف‬
‫سبب‬ sebeb
‫قرار‬ karâr
‫عدد‬ aded
‫سرور‬ sürûr
‫طب‬ tıbb
‫رد‬ redd
4. Misâl ‫مثال‬ Aslî harflerinden ilki vav veya ye olan kelimelere misâl denir:
‫مثال واوى‬ misâl-i vâvî

‫مثال يايى‬ misâl-i yâyi
‫وعظ‬ va'z nasihat

‫وقوع‬ vukū' olma, oluş
‫وهم‬ vehm vehim
‫يسر‬ yüsr kolaylık
‫يمن‬ yümn bereket
‫يقين‬ yakîn şüphesiz bilme
5. Ecvef ‫اجوف‬ Aslî ikinci harfi vav veya ye olan kelimelere ecvef denir:
‫اجوف واوى‬ Ecvef-i vâvî
‫اجوف يايى‬ Ecvef-i yâyî
‫قول‬ kavl söz

‫سوق‬ sevk
‫سير‬ seyr
‫ميل‬ meyl
‫بيع‬ bey' satma, satış

6. Nâkıs ‫ناقص‬ Aslî harflerinden üçüncüsü illet harflerinden biri olan kelimelere nâkıs
denir:
‫ناقص واوى‬ Nâkıs-ı vâvî
‫ناقص يايى‬ Nâkıs-ı yâyî
‫ناقص الف‬ Nâkıs-ı elif
‫سهو‬ sehv yanılma

‫عفو‬ afv af
‫شقاوت‬ şakāvet eşkiyalık
‫نهى‬ nehy yasaklama
‫سعى‬ sa'y çalışma
‫شكايت‬ şikâyet
7. Lefîf ‫لفيف‬ Aslî harflerinden herhangi ikisi illet harfi olan kelimelere lefîf denir:
Lefîf-i mefrûk: İlletli harfler biri kelimenin başında diğeri de kelimenin

sonunda olursa buna lefîf-i mefrûk denir
Lefîf-i makrûn: Kelimeyi oluşturan harflerin son ikisi illetli ise buna
Lefîf-i makrûn denir.
‫واليت‬ velâyet veli olmak, velilik

‫وفا‬ vefâ sözünde durma
‫وقايه‬ vikāye koruma
‫روايت‬ rivâyet
‫ريا‬ riyâ
‫طى‬ tayy çıkarma

Arapçada İsimler
Arapça dil bilgisinde kelimelerin isim, masdar, ism-i fâ'il, ism-i mef'ûl, ism-i tafdîl, ism-i tasgîr, ism-i
mekân, ism-i mensûb, mübâlağa-i fâ'il olarak isimlendirilen gruplara ayrıldığını öğrenmiştik. Hangi
gruba girerse girsin, Arapça kelime vezin adı verilen bir kalıba sahiptir. Yine önceki kısımlarda Arapça
kelimelerin vezinlerinin ne olduğunu, nasıl tespit edildiğini öğrendik. Buna göre bir vezin, Arapçada
kelime türetmenin kalıbını ifade eden bir modeldir. Herhangi bir vezinden yüzlerce kelime üretilebilir.
Arapça kelimenin kökünü teşkil eden aslî harfler -birkaç istisna dışında- en az üç harfli olur. Bu kök
harfler kimi durumlarda dört veya beş tane de olabilir. Üç aslî harften oluşan köklere sülâsî, dört aslî
harften oluşanlara rubâî, beş aslî harften oluşanlara humâsî denilir.
➢ İsimler
İsimler, varlıkları gösteren kelimelerdir. Bunlar dil bilgisinde cins isim ve özel isim olarak ayrılırlar.
Bütün şahıs isimleri, nesneleri gösteren isimler, sayı isimleri dil bilgisinde hep isim kategorisi altında
değerlendirilir.
➢ Masdar
Masdar, hareket, oluş ve kılış bildiren isimlerdir. Arapçada masdarlar mücerred, mimli, mezîdünfih ve
mec'ûl olmak üzere dört gruba ayrılır.
➢ İsm-i fâ'il,
İsm-i fâ'il, fiilde belirtilen hareketi, oluş veya kılışı yapanı ifade eden kelime türlerine verilen isimdir.
Türkçede yazıcı, kırıcı, yazan, kıran, yazar, çizer gibi kelimelerin ifade ettiği anlamlar ism-i fâ'il
kategorisini oluşturur. Türkçede bunu fiilin köküne –an, -en eki ilâvesiyle elde ediyoruz. İsm-i fâ‘iller
sâbit olmayan, geçici bir durum veya hâli belirtir. Arapçada ism-i fâ‘iller ancak etken/aktif (ma‘lûm)
fiillerden yapılır. Edilgen (mechûl) fiillerden ism-i fâ‘il yapılamaz.
➢ İsm-i mef'ûl
İsm-i mef'ûl, fiilde belirtilen hareket, oluş ve kılışa maruz kalanı, etkileneni ifade eden kelime türlerine
verilen isimdir. Türkçede kırılmış, kırık, kırgın, bozuk, bozulmuş gibi kelimelerin ifade ettiği anlamlar
ism-i mef'ûl kategorisini oluşturur. Türkçede, -an,-en; -mış, -miş; -mış olan, -miş olan ekleriyle yapılır.
Geçişsiz (lâzım) olan fiillerden ism-i mef‘ûl gelmez.
➢ İsm-i tafdîl
İsm-i tafdîl, sıfatlarda derece açısından daha üstünlüğü gösteren bir kelime kategorisidir. Türkçede bu
anlamı üreten özel bir ek yoktur. Bunu sıfatın önüne daha, en gibi sıfatlar getirerek üretiriz: daha güzel,
en büyük, en yüksek vs. gibi.
➢ İsm-i tasgîr
İsm-i tasgîr, isimlerde küçültme kategorisidir. Türkçedeki +cık/+cik, +cığaz/+ciğez ekleriyle yapılan
kuzucuk, kızcığaz, lokmacık gibi kelimeler de ism-i tasgîr kategorisinin örnekleri olarak düşünülebilir.

➢ İsm-i mekân
İsm-i mekân, fiilde belirtilen hareket, kılış veya oluşun gerçekleştiği yeri ifade eden kelime
kategorilerine verilen isimdir. Türkçede çoğu zaman bunu işlek bir ek olan +lık/+lik ile kurarız. Kimi
zaman de yer kelimesinden faydalanırız. Meselâ derslik, kömürlük, çalışma yeri, toplantı yeri vs.
➢ Mübâlağa-i fâ'il
Mübâlağa-i fâ'il, esas olarak fiilde belirtilen hareket, oluş veya kılışın özne tarafından çok fazla, aşırı
derecede yapıldığını ifade eder. Bunu Türkçede çok yapan, çok konuşan, çok gülen gibi sıfat-fiil
gruplarıyla yapabildiğimiz gibi kırılgan, pişegen örneklerinde olduğu gibi -gan/-gen ekleriyle de
yapabiliriz.
➢ İsm-i mensûb
İsm-i mensûb, nisbet ifade eden kelime kategorisidir. Bu kategori, kelime sonuna nispet eki getirmek
suretiyle yapılır. Bu kategoriyi Türkçede değişik eklerle yaparız: İstanbullu, demirden, mektupçu vs.
Arapçanın kelime kategorilerini böylece görmüş olduk. İsm-i mensûb dışında bütün bu kategorilerin
teşkili, kelime kökünü oluşturan aslî seslerin vezin dediğimiz kimi kalıplara sokulmasıyla mümkün
olmaktadır Bu kalıpları ana hatlarıyla ve Türkçede kullanıldıkları kadarıyla izah edilecek
Arabça isimlerde Keyfiyet(Müennsilik-Müzekkirlik)
Arapçada isimlerin erkek ve dişi olmak üzere ayrı kullanım şekilleri vardır. İsimlerin dişi için kullanılanına
müennes, erkek için kullanılanına müzekker denilir. Dişi için kullanılan kelimeler bir takım ayırıcı
belirtiler gösterirler. Erkekler için kullanılanlarda cinsiyeti gösteren özellikler bulunmaz. Kelimelerin
erkek ve dişilik özellikleri tamlamalar için oldukça önemlidir. Arapçada tamlayan ve tamlanan kelimeler
cinsiyet bakımından aynı olmak zorundadır.
➢ Müenneslik Alâmetleri
Dişi kelimelerde dişilik alâmeti olmak üzere ya kelimenin sonunda kapalı te ( ‫ ) ة‬harfi, ya kısa elif veya
uzun elif bulunur. Bunlar, müennes şekiller şöyledir:

➢ Kapalı te harfi (‫)ة‬

Sonunda kapalı te harfi bulunan isimler müennestirler. Bu harfe tâ-i merbûte veya tâ-i te’nîs adı da
verilir. Osmanlı Türkçesinde kapalı te ( ‫ ) ة‬şekli kullanılmaz. Onun yerine açık te ( ‫ ) ت‬harfi veya ha-i
resmiye ( ‫ ) ه‬adı verilen şekli kullanılır.
‫معلم‬ mu‘allim ‫معلمه‬ muallime

‫مذكور‬ mezkur ‫مذكوره‬ mezkure
‫شاعر‬ şa’ir ‫شاعه‬ şa‘ire kadın şair
‫اديب‬ edib ‫اديبه‬ edibe
‫فَاضل‬ fazıl ‫ََ فَاضله‬ fazıla
‫جميل‬ cemil ‫جميله‬ cemile
‫جارخى‬ harici ‫جارخىه‬ hariciyye
‫داخلى‬ dahili ‫داخليه‬ dahiliyye
‫عسكىر‬ askeri ‫عسكىره‬ askeriyye
İsimlerden başka, sonu kapalı te (‫ )ة‬ile biten masdarlar da müennestirler.
‫مطابقت‬ mutabakat
‫معاونت‬ mu‘avenet
‫معاونت‬ mu‘avenet
‫تتوتيب‬ beytutet gecelemek
‫لتوهس‬ suhulet (kolaylık)
‫فكرت‬ fikret (duşunme)
‫غيرت‬ gayret
‫جهالت‬ cehalet
➢ Kısa elif (‫)ى‬
Kelime sonunda zâid olarak bulunup ye (‫ )ى‬şeklinde yazılıp (a) sesiyle okunan eliftir. Buna elif-i
maksûre adı verilir. Zâid elif-i maksûre ile yazılan kelimeler müennes kabul edilirler.
‫دعوى‬ da‘va
‫فتوى‬ fetva
‫شورى‬ şura
‫تقوى‬ takva

Ancak elif-i maksûre kelimenin aslî harfi ise o zaman mü’enneslik alâmeti olarak kabul edilmez: ‫معنى‬
َ ‫)فُع‬
(ma‘nâ), ‫( مرسى‬mersâ) … gibi. İsm-i tafdil vezni olan ef‘al ‫ ا َفعَل‬vezninin dişi şekli olan fu‘lâ ‫لى‬
vezninden olan kelimeler elif-i maksûre ile yazılırlar.
‫اكبر‬ ekber ‫كبرى‬ - kubra
‫احسن‬ ahsen ‫حسنى‬ husna
‫اصغر‬ asgar ‫صغرى‬ sugra
➢ Uzun elif (‫)اء‬

Elif-i memdûde adı verilen uzun elif ile yazılan kelimeler de müennestirler. Kelimenin
sonundaki elif harfinden sonra hemze (‫ )ء‬bulunur. Osmanlı Türkçesinde az kullanılır ve
kullanılan kelimelerde hemze gösterilmez.
Arabça İsimlerde Çokluk

Arapça kelimelerde sayı kategorisi teklik, ikilik (tesniye) ve çokluk (cem') şekillerinde yapılır.
➢ Tesniye (İkilik)
Türkçeden farklı olarak Arapça kelime yapımında ve fiil çekiminde nesnenin iki adet oluşunu, fiilde
belirtilen öznenin iki kişi oluşunu ifade eden ekler vardır. Bu yapıya tesniye adı verilir. Arapçada kelime
yapımında tesniye + ‫( ين‬+eyn ) ve +‫( ان‬+ân) ekiyle yapılır. Osmanlı Türkçesinde daha çok + ‫ ين‬ekli
şekiller kullanılmıştır.
‫طرف‬ Taraf ‫طرفين‬ tarafeyn iki taraf

‫دولت‬ Devlet ‫دولتين‬ devleteyn iki devlet
‫ليله‬ Leyle ‫ليلتين‬ leyleteyn iki gece
‫والد‬ Vâlid ‫والدين‬ vâlideyn anne ve baba
‫حرم‬ Harem ‫حرمين‬ Haremeyn Mekke ve Medine
‫بحر‬ Bahr ‫بحرين‬ Bahreyn İki deniz (Akdeniz ve Karadeniz’i ifade eder)
‫بر‬ Berr ‫برين‬ Berreyn İki kara (Rumeli ve Anadolu’yu ifade eder)
Tesniye yapımında kullanılan + ‫( ان‬+ ân )eki, Osmanlı Türkçesinde pek az kullanılmıştır:
‫ زاويه‬zâviye açı ‫ زاويتان‬zâviyetân iki açı

‫ حرف‬harf harf ‫ حرفان‬harfân iki harf
➢ Çokluk (cem')
Türkçede –lar, –ler”ekiyle yapılan cem‘in (çokluk) Arapçada iki türlü şekli vardır. Birincisi tekil kelimenin
sonuna ek getirmek sûretiyle yapılan çokluklardır ki, kıyasî olarak elde edilirler. Bu tür çokluklara cem‘-

i sâlim adı verilir. Diğeri ise tekil kelimeye zâid harfler ilâve edip kelimenin veznini değiştirmek suretiyle
yapılır. Bu tür çokluklara cem‘-i mükesser adı verilir.
Sâlim olan çoğulların müzekker ve müennes olmak üzere iki şekli vardır. Müzekker olanlarına cem‘-i
müzekker-i sâlim, müennes olanlarına cem‘-i mü’ennes-i sâlim denilir.
Arapçada çokluk, iki gruptur: Eklemeli ve tasrifli. Tasrifli çokluklar sâlim çokluk (cem'-i sâlim) adını alır.
+în ( ‫) ين‬, +ûn ‫ ) ) ون‬ekleri müzekker (eril), +ât ( ‫ ) ات‬eki ise müennes (dişil) çokluklar yapar. Bunlar
kurallı, düzenli çokluklar sayılır: ‫ مأمورين‬me'mûrîn, ‫ معلومات‬ma'lûmât vs.
Bükünlü çokluklar mükesser çokluk (cem'-i mükesser) adını alır. İsmin aslî harflerine çeşitli zâid
harflerin ilâve edilip belli vezinlere konulmasıyla elde . Meselâ:
‫ فلك‬felek gök ‫ افالك‬eflâk gökler vezni ef'âl

‫ قصر‬kasr köşk ‫ قصور‬kusûr köşkler vezni fu'ûl
‫ كتاب‬kitâb kitap ‫ كتب‬kütüb kitaplar vezni fu'ul
➢ Cem‘-i Müzekker-i Sâlim

Sâlim müzekker cem‘ler iki şekilde yapılır. Birincisi, tekil kelimenin sonuna ye ve nun (‫ = ين‬în) getirilerek
elde edilir. Diğeri ise vav ve nun getirilerek (‫ = ون‬ûn) yapılır. Arapçada her ikisi de eşit olarak kullanılırsa
da ‫– = ين‬în getirilerek yapılan cem‘ şekli Osmanlı Türkçesinde daha yaygındır. Gösterdikleri husus
insanlarla ilgili olan (zevi’l-ukūl) sıfatların çokluğu sâlim müzekker olarak yapılır.
‫مسلم‬ müslim ‫مسلمين‬ müslim+în ‫ مسلمون‬müslim+ûn Müslümanlar

‫مؤمن‬ mü’min ‫مؤمنين‬ mü’min+în ‫ مؤمنون‬mü’min+ûn müminler
‫مأمور‬ me’mûr ‫مأمورين‬ me’mûrîn ‫ مأمورون‬me’mûrûn memurlar
‫حاضر‬ hâzır ‫حاضرون‬ hâzirûn huzurda bulunanlar
‫سامع‬ sâmi' ‫سامعين‬ sâmi'în dinleyiciler
‫قارئ‬ kāri' ‫قارئين‬ kāri'în okuyucular
Kelimeye +în veya +ûn eklerinden hangisinin getirileceği Arapçada birtakım kaidelere bağlı olarak
belirlenir. Osmanlıcada daha çok +în eki kullanılmıştır.
➢ Cem‘-i Müennes-i Sâlim

Arapçada dişilik belirtisi taşıyan gerçek müennes kelimeler ve sonunda te (‫ )ت‬ve -e (٥) sesi bulunan
gerçek olmayan müenneslerin çokluğuna cem‘-i müennes-i sâlim adı verilir. Sâlim müennes çokluk tekil
kelimedeki dişilik alâmeti kaldırıldıktan sonra kelimenin sonuna elif ve te harfleri (‫ = ات‬-ât) getirilerek
yapılır.
‫عنايت‬ inayet yardım ‫عنايات‬ inayat yardımlar

‫معلمه‬ mu’allime ‫معلمات‬ mu‘allimat bayan öğretmenler
‫محاكمه‬ muhâkeme ‫محاكمات‬ muhâkemat
‫مكالمه‬ mukaleme ‫مكالمات‬ mukalemat
‫رايت‬ rayet Sancak ‫رايات‬ rayat

‫شكايت‬ şikayet ‫شكايات‬ şikayat

‫اعنت‬ i‘ânet yardım ‫اعانات‬ i‘ânât yadımlar
➢ Zahid harf alan bazı sülâsî mücerred masdarlar ve bütün mezîdünfih masdarların çokluğu bu
şekilde yapılır.
‫تعامل‬ te’amul ‫تعامالت‬ te‘amulat

‫تشكيل‬ teşkil ‫تشكيالت‬ teşkilat
‫كمال‬ kemal ‫كماالت‬ kemalat
‫وقوع‬ vukū‘ ‫وقوعات‬ vukū‘ât
‫ترنم‬ terennüm ‫ترنمات‬ terennümât
➢ Gösterdikleri husus insanlarla ilgili olmayan isim ve sıfatlar bu ek getirilerek coğul yapılır.
‫مخلوق‬ ‫مخلوقات‬
‫معلوم‬ ‫معلومات‬
‫موجود‬ ‫موجودات‬
‫كائن‬ kâ’in ‫كائنات‬ kâ’inât
‫مكتوب‬ mektûb ‫مكتوبات‬ mektûbât
➢ İsm-i mensûbların çokluklarının yapılması da yine bu ek ile olur: İsm-i mensûblar ile bazı sülâsî
mücerred masdarların çokluğu yapılırken –ât eki getirilmeden önce bir şeddeli ye (‫ )ى‬harfi
eklenir:
‫حسى‬ hissi ‫حسيات‬ hissiyat

‫ادبى‬ edebi ‫ادبيات‬ edebiyyât
‫لسانى‬ lisânî ‫لسانيات‬ lisâniyyât
‫نشر‬ neşr ‫نشريات‬ neşriyyât
‫صرف‬ sarf ‫صرفيات‬ sarfiyyât
‫سوق‬ sevk ‫سوقيات‬ sevkıyyât
‫نقل‬ nakl ‫نقليات‬ nakliyyât
➢ Ayrıca fiillerin masdar şekillerinin pek çoğu ile ism-i fâ'il ve ism-i mef'ül kategorisinden
kelimelerinin bazıları +ât ekiyle çokluk haline getirilir.
‫وقوع‬ vukû’ ‫وقوعات‬ vukuât
‫اخراج‬ ihrâc ‫اخراجات‬ ihrâcât
‫تسليم‬ teslîm ‫تسليمات‬ teslîmât

‫تشكيل‬ teşkîl ‫تشكيالت‬ teşkîlât
‫تظاهر‬ tezâhür ‫تظاهرات‬ tezâhürât
‫استحصال‬ istihsâl ‫استحصاالت‬ istihsâlât
‫مخابره‬ muhâbere ‫مخابرات‬ muhâberât

‫محاسبه‬ muhâsebe ‫محاسبات‬ muhâsebât
‫روايت‬ rivâyet ‫روايات‬ rivâyât

‫شكايت‬ şikâyet ‫شكايات‬ şikâyât
‫معلوم‬ ma’lûm ‫معلومات‬ ma'lûmât
‫مكتوب‬ mektûb ‫مكتوبات‬ mektûbât
‫مشكل‬ müşkil ‫مشكالت‬ müşkilât
‫تعامل‬ te‘âmül ‫تعامالت‬ te‘âmülât
➢ Cem‘-i Mükesser
Tekil kelimenin veznini değiştirerek elde edilir. Hem müzekker hem de müenneslerden cem‘-i
mükesser yapılabilir. Tekil kelimelerin hangi vezinde çoğul yapılabileceği konusunda herhangi bir kural
yoktur. Bu nedenle semâîdirler. Yani kelimenin hangi vezinde çokluk yapılacağı ancak işitilerek veya
sözlük vasıtasıyla öğrenilebilir. Arapçada pekçok vezni mevcuttur. Osmanlı Türkçesinde sık kullanılan
vezinler şunlardır:
ُ ُ‫ ف‬vezni:
1. Fu'ûl ‫عول‬
‫ امر‬Emr iş,'emir ‫ امور‬umûr işler, emirler

‫ علم‬ilm ilm ‫ علوم‬ulûm ilimler
‫ دين‬deyn borç ‫ ديون‬düyûn borçlar
‫ ملك‬melik hükümdar ‫ ملوك‬mülûk hükümdarlar
‫ فن‬fenn bilim, bilgi ‫ فنون‬fünûn fenler, bilimler
‫ عقل‬akl akl ‫ عقول‬ukūl Akıllar
2. Ef'âl ‫ اَفعَال‬vezni:
‫كدر‬ Keder keder ‫اكدار‬ ekdâr kederler

‫سبب‬ sebeb sebep ‫اسباب‬ esbâb sebepler
‫شخص‬ şahs şahs ‫اشخاص‬ eşhâs şahıslar
‫نهر‬ nehr nehir ‫انهار‬ enhâr nehirler

‫شكل‬ şekl şekil ‫اشكال‬ eşkâl şekiller
Hemze ile başlayan kelimelerde (mehmûzü’l-fâ) vezin â‘âl ( ‫عال‬

َ ‫ ) آ‬şeklindedir:
‫ اثر‬eser ‫ آثار‬âsâr
‫امل‬ emel ‫آمال‬ âmâl
‫ادب‬ edeb ‫اداب‬ âdâb
Nâkıslarda ve hemze ile biten kelimelerde (mehmûzü’l-lam) vezin ef‘â’ (‫ )اَف َعاء‬şeklindedir:
‫ جزء‬cüz’ ‫ أجزاء‬eczâ’
‫أبو‬ ebû ‫أبا‬ abâ
‫عدو‬ adû düşman ‫اعدا‬ a‘dâ
3. Fi'âl ‫ فِعَال‬vezni:
‫جبل‬ cebel dağ ‫ جبال‬cibâl dağlar

‫ رجل‬racül adam ‫ رجال‬ricâl adamlar
‫بلده‬ belde ‫بالد‬ bilâd beldeler
‫عبد‬ abd kul ‫ عباد‬ibâd kullar
‫ كبير‬kebîr büyük ‫ كبار‬kibâr büyükler
‫ عظيم‬azîm büyük,ulu ‫ عظام‬izâm büyükler, ulular
4. Efâ'il ‫ اَفَاعِل‬vezni: Daha çok ef'al ‫ افعل‬veznindeki kelimelerin çokluğunu yapmak için kullanılır:
‫اكبر‬ ekber en büyük ‫ اكابر‬ekâbir büyükler, ulular

‫ اعظم‬a'zam en yüce ‫اعاظم‬ e'āzım yüceler, ulular
‫ ارذل‬erzel pek rezil ‫ اراذل‬erâzil reziller, alçaklar
‫ اقرب‬akreb en yakın ‫ اقارب‬ekārib en yakınlar
5. Efâ'îl ‫ اَفَاعِيل‬vezni:
‫ اقليم‬iklîm ülke, diyar ‫ اقاليم‬ekālîm ülkeler

‫ حديث‬hadîs ‫ احاديث‬ehâdîs hadisler
‫ استاذ‬üstâz üstâd ‫ اساتيذ‬esâtîz ustalar

6. Fu'alâ ‫ فُعَالَء‬vezni: Fâ'il ‫ فَاعِل‬ve fa'îl ‫ فَعِيل‬veznindeki bazı kelimelerin çokluğu bu vezinde gelir.
Veznin sonundaki hemze genellikle yazılmaz:
‫عالم‬ âlim ‫ علما‬ulemâ âlimler

‫شاعر‬ şâir ‫ شعرا‬şu'arâ şairler
‫فاضل‬ fâzıl ‫فضال‬ fuzalâ fazıllar erdemliler
‫جاهل‬ câhil ‫ جهال‬cühelâ câhiller
‫ سفير‬sefîr elçi ‫ سفرا‬süferâ elçiler
‫ فقير‬fakîr ‫ فقرا‬fukarâ fakirler
‫ وزير‬vezîr ‫ وزرا‬vüzerâ vezirler
‫ شهيد‬şehîd ‫ شهدا‬şühedâ şehitler
7. Fa'ale ‫فَ َعلَة‬vezni: ‫فَاعِل‬fâ'il veznindeki birçok kelimenin çokluğu bu vezinde olur:
‫طالب‬ tâlib öğrenci ‫ طلبه‬talebe öğrenciler

‫ عاجز‬âciz güçsüz ‫ عجزه‬aceze güçsüzler
‫ جاهل‬câhil ‫ جهله‬cehele câhiller
‫ ظالم‬zâlim ‫ ظلمه‬zaleme zâlimler
‫ تابع‬tâbi' bağlı ‫ تبعه‬tebe'a bağlılar, uyruklar
8. Fa‘âlâ َ‫“ فَعَاال‬Fa‘île” veznindeki nâkısların cem‘i için kullanılır
‫رعيه‬ ra‘iyye ‫رعايا‬ re‘âyâ

‫عطيه‬ atiyye ‫عطايا‬ atâyâ
‫قضيه‬ kazıyye ‫عضايا‬ kazâyâ
‫بقيه‬ bakıyye ‫بقايا‬ bakāyâ
9. Ef'ilâ ‫ اَف ِعالَء‬vezni: Fa'îl ‫ فعيل‬vezninin nâkısı fa'î şeklini alır. Bu tür kelimelerin çokluğu ef'ilâ '‫افعالء‬
veznindedir. Osmanlı Türkçesinde sondaki hemzeler düşürülür:
‫نبى‬ nebî peygamber ‫ انبيا‬enbiyâ peygamberler

‫ ولى‬velî ‫ اوليا‬evliyâ velîler
‫ ذكى‬zekî ‫ اذكيا‬ezkiyâ zekiler
10. Ef'ile ‫اَف ِعلَة‬vezni:
‫جواب‬ cevâb ‫ اجوبه‬ecvibe cevaplar

‫ زمان‬zamân ‫ ازمنه‬ezmine zamanlar
‫سالح‬ silâh ‫ اسلحه‬esliha silahlar

‫ لسان‬lisân ‫ السنه‬elsine lisanlar,diller

‫ متاع‬metâ' ‫ امتعه‬emti'a metalar, mallar
11.Fu''âl ‫ فُ َعال‬vezni:
‫حاكم‬ hâkim ‫ حكام‬hükkâm hâkimler

‫ كاتب‬kâtib ‫ كتاب‬küttâb kâtipler
‫تاجر‬ tâcir ‫ تجار‬tüccâr tâcirler
‫ طالب‬tâlib ‫ طالب‬tullâb tâlipler, öğrenciler
‫كافر‬ kâfir ‫ كفار‬küffâr kâfirler
12.Fe'â'il ‫ فَ َعائِل‬vezni:
‫صحيفه‬ sahîfe sayfa ‫ صحائف‬sahâ'if sayfalar

‫ رساله‬risâle ‫ رسائل‬resâ'il risâleler
‫ حقيقت‬hakîkat ‫ حقائق‬hakā'ik hakikatler
‫ فضيلت‬fazîlet ‫فضائل‬ fazâ'il faziletler, erdemler
‫عقيده‬ akîde inanç ‫ عقائد‬akā'id inançlar
‫ لطيفه‬latîfe ‫ لطائف‬letâ'if latifeler,şakalar
‫ وظيفه‬vazîfe ‫وظائف‬ vazâ'if vazifeler, ödevler
‫نتيجه‬ netîce ‫ نتائج‬netâ'ic neticeler,sonuçlar
13.Fevâ'il ‫ فَ َواعِل‬vezni:
‫جامع‬ câmi' ‫ جوامع‬cevâmi' câmiler

‫ حادثه‬hâdise ‫ حوادث‬havâdis hadiseler
‫ قاعده‬kāi'de ‫ قواعد‬kavâ'id kaideler
‫ عالم‬âlem ‫ عوالم‬avâlim âlemler
‫ شاهد‬şâhid ‫ شواهد‬şevâhid şahitler
‫ ساحل‬sâhil ‫ سواحل‬sevâhil sâhiller
‫ تابع‬tâbi' ‫ توابع‬tevâbi' tâbi olanlar, uyruklar
14.Fevâ'îl ‫ فَ َواعِيل‬vezni:
‫ قانون‬kānûn ‫ قوانين‬kavânîn kanunlar

‫ تاريخ‬târîh ‫ تواريخ‬tevârîh tarihler
‫ خاقان‬hâkān ‫ خواقين‬havâkîn hakanlar

15.Fe‘âlil ‫ فَعَالِل‬vezni: Ruba‘îlerin çokluğu için kullanılır.
‫عسكر‬ asker ‫عساكر‬ asâkir

‫درهم‬ dirhem ‫دراهم‬ derâhim
‫كوكب‬ kevkeb ‫كواكب‬ kevâkib
‫جوهر‬ cevher ‫جواهر‬ cevâhir
‫عنصر‬ unsur ‫عناصر‬ anâsır
‫دفتر‬ defter ‫دفاتر‬ defâtir
‫سلسله‬ silsile ‫سالسل‬ selâsil
‫ترجمه‬ terceme ‫تراجم‬ terâcim
‫هيمل‬ heykel ‫هياكل‬ heyâkil
‫بلبل‬ bülbül ‫بالبل‬ belâbil
16.Fe‘âlil ‫ فَ َعالِيل‬vezni: Rubâ‘î ve humâsîlerin çokluğu için kullanılır.
‫قنديل‬ kandîl ‫قناديل‬ kanâdîl

‫دكان‬ dükkân ‫دكاكين‬ dekâkîn
‫رهبان‬ ruhbân ‫رهابين‬ rehâbîn
‫صندوق‬ sandûk ‫صناديق‬ sanâdîk
‫جمهور‬ cumhûr ‫جماهير‬ cemâhîr
‫قرطاس‬ kırtâs ‫قراطيس‬ karâtîs,
‫شيطان‬ şeytân ‫شياطين‬ şeyâtîn
‫بوستان‬ bostân ‫بساتين‬ besâtîn
‫ساطان‬ sultân ‫سالطين‬ selâtîn
‫فردوس‬ firdevs ‫فراديس‬ ferâdîs cennetler
17.Mefâ'il ‫ َمفَاعِل‬vezni: ‫ مفعل‬mef'al, ‫ مفعلة‬mef'alet, ‫ مفعل‬mef'il, ‫ مفعلة‬mef'ilet veznindeki kelimelerin çokluğu

bu vezinde yapılır: Umumiyetle mimli masdarlar ile ism-i zamân, ism-i mekân, ism-i âlet gibi mimli
vezinlerin çoklukları için kullanılır:
‫مكتب‬ mekteb ‫ مكاتب‬mekâtib mektepler, okullar,

‫ مذهب‬mezheb ‫مذاهب‬ mezâhib mezhepler, görüşler
‫ مقصد‬maksad ‫ مقاصد‬mekāsıd maksatlar

‫ مصرف‬masraf ‫ مصارف‬mesârif masraflar

‫ مجلس‬meclis ‫مجالس‬ mecâlis meclisler
‫ منزل‬menzil ‫ منازل‬menâzil menziller
‫ مدرسه‬medrese ‫ مدارس‬medâris medreseler
‫ معرفت‬ma'rifet ‫ معارف‬me'ârif
‫منفعت‬ menfa'at ‫ منافع‬menâfi' menfaatler
18.Mefâ'îl ‫مفاعيل‬vezni: ‫مفعول‬mef'ûl , ‫مفعل‬mef'al ve ‫مفعال‬mif'âl veznindeki kimi kelimelerin çokluğu bu

vezinde yapılır:
‫مجنون‬ mecnûn ‫ مجانين‬mecânîn mecnunlar, deliler

‫ مكتوب‬mektûb ‫ مكاتيب‬mekâtîb mektuplar
‫ مفتاح‬miftâh anahtar ‫ مفاتيح‬mefâtîh anahtarlar
19. Tefâ'îl ‫ تَفَاعِيل‬vezni: Bilhassa tef'îl ‫تفعيل‬veznindeki pek çok kelimenin çokluğu bu vezinde gelir:
‫تصوير‬ tasvîr ‫ تصاوير‬tesâvîr tasvirler, resimler

‫ تركيب‬terkîb ‫ تراكيب‬terâkîb terkibler
‫ تكليف‬teklîf ‫ تكاليف‬tekâlîf yükümlülükler
20.Fi'al ‫ فِعَل‬vezni: Genellikle fi‘let (‫ )فِعلَة‬vezninin çokluğu için kullanılır
‫نعمت‬ ni'met ‫ نعم‬ni'am nimetler

‫ محنت‬mihnet ‫ محن‬mihen mihnetler
‫ملت‬ millet ‫ ملل‬milel milletler
‫ حكمت‬hikmet ‫ حكم‬hikem hikmetler
21.Efâ‘ile ‫ اَفَا ِعلَه‬vezni:
‫أستاذ‬ üstâz ‫اساتذه‬ esâtize

‫ابلس‬ iblis ‫ابالسه‬ ebâlise,
‫كسرى‬ kisrâ ‫اكاسره‬ ekâsire
22.Ef'ul ‫ افعل‬vezni:
‫ نجم‬necm yıldız ‫ انجم‬encüm yıldızlar

‫ نفس‬nefs ‫ انفس‬enfüs nefsler, ruhlar
23.Fu'al ‫ فعل‬vezni: Çoğunlukla fu‘let ‫ فُعلَة‬vezninin çokluğu içindir:
‫امت‬ ümmet ‫ امم‬ümem ümmetler

‫ دولت‬devlet ‫ دول‬düvel devletler

‫صورت‬ sûret ‫ صور‬suver resimler, suretler
Bazı kelimelerin birden fazla vezinde çokluk yapıldıkları görülür. Vezinler kimi zaman anlam farklılığına
sebep olurken kimi zaman anlamda bir değişme olmaz.
‫طالب‬ tâlib isteyen, öğrenci ‫كافر‬ kâfir

‫طلبه‬ talebe isteyenler, ‫كفره‬ kefere
kâfirler
‫طالب‬ tullâb öğrenciler ‫كفار‬ küffâr
Misalleri birbiri yerine kullanılabilirken
‫نفس‬ nefs ruh, can

‫انفس‬ enfüs
ruhlar, canlar
‫نفوس‬ nüfûs
Her zaman birbirinin yerine kullanılamaz.
Osmanlı Türkçesi öğrenimi sırasında kelimelerin hangi vezinlerde olduğunu bilmekten anlamlarını
bilmek daha önemlidir. Çokluk kelimelerde de kelimenin veznini bilmesek de onun çokluk olduğunu,
hangi kelimenin çokluğu olduğunu ve anlamını bilmek daha önemlidir.

Arabça Masdarlar
Masdar, fiillerden türemiş bir isim kategorisidir. Bir iş, eylem veya hareketi ifade eden kelime türüdür.
Kısaca, hareket ve oluşu bir şahsa ve zamana bağlı olmadan anlatan kelimelere masdar denir. Arapcada
masdarlara aynı zamanda “fiil ismi” adı da verilmektedir. Arapcada masdarlar, harflerin sayı ve
mahiyetine gore mücerred ve mezid olmak üzere ikiye ayrılmaktadırlar.
Dikkat: Türkce dilbilgisinde masdar olarak -mak/-mek ve –ma/-me ekleriyle yapılan isimler
öğretilmekteyse de Arapca dil bilgisi kurallarında “geliş, alış, ölüm, satım” anlamlarındaki isimlerin yanı
sıra “güzellik, incelik, kabalık” anlamlarındaki isimlerde masdar olarak anlamlandırılan kelime
kategorilerinde üretilirler.
Arapcada masdarlar
‫مجرد‬ ‫مزيدفيه‬
mücerred mezîdünfîh
soyut, artırılmış,
basit simple harf eklenmiş
Olmak uzere ikiye ayrılmaktadır.
Mücerred (Semâî) masdarlar

➢ Bu nevi masdarların üretildiği kalıplar belli bir anlam üretmezler.
➢ Üçüncü şahıslarında zâid harf bulunmayan masdarlardır. Bütün harfler aslen kendisine aittir.
‫ففَتَ َح‬ َ َ‫ن‬

‫ظ َر‬ ‫ع ِل َم‬
َ
feteha nazara alime
açtı baktı bildi
Mücerred masdarlar, kelimedeki harf sayısına göre çeşitli isimlerle adlandırılmışlardır. Bunlardan
➢ üç aslî harften oluşanlara ‫ ثالثي‬sülâsî,
➢ dört aslî harfe sahip olanlara ‫ رباعى‬rubâî,
➢ beş harflilere ise ‫ خماسى‬hümâsî adı
verilmektedir.
Sülâsî Mücerred Masdarlar

Arapçada, sülâsi mücerred masdarlar fa‘ale ‫ فعل‬kalıbı esas alınarak türetilir. Bu masdarlar özü itibarıyla
üç aslî harften meydana gelmiştir. Osmanlı Türkçesinde yaygın ve yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Bu
nedenle okumayı kolaylaştırmak için çeşitli vezinler ile tanıtılan kelimelerdir. Bu vezinlerin ekseri aynı
şekilde yazıldığı halde okunuşları farklılaşmaktadır. Osmanlı Türkçesi’nde yaygın olarak kullanılan semâi
olan sülâsî mücerred ‫ ثالثئ مجرد‬vezinleri yaklaşık olarak kırka yakındır. Osmanlı Türkçesi’nde sık ve
yoğun olarak kullanılanları şu vezinlerdir:

1. fa‘l ‫ فَعل‬:
‫قطع‬ kat‘ ‫عفو‬ afv

‫جرح‬ cerh yara ‫جهل‬ cehl
‫رسم‬ resm ‫مدح‬ medh
‫بحت‬ baht ‫قتل‬ katl
‫نصر‬ nasr ‫اكل‬ ekl yemek yeme
‫ربت‬ rabt ‫حرث‬ hars
‫قصر‬ kasr ‫ركز‬ rekz
‫بلع‬ bel‘ yutmak ‫لطم‬ latm şama
‫سبق‬ sebk ‫غرق‬ gark
‫ذبح‬ zebh ‫نحت‬ naht
2. fi‘l ‫ فِعل‬:
‫اذن‬ izn ‫علم‬ ilm

‫ذكر‬ zikr ‫صدق‬ sıdk
‫فكر‬ fikr ‫شعر‬ şi’r
‫سحر‬ sihr ‫رزق‬ rızk
‫فسق‬ fısk ‫بكر‬ bikr
‫كبر‬ kibr ‫قسط‬ kıst
‫خشم‬ hışm ‫حرص‬ hırs
‫رفق‬ rıfk
3. fu‘l ‫ فُعل‬:
‫صلح‬ sulh ‫حكم‬ hükm

‫شكر‬ şükr ‫قرب‬ kurb
‫حسن‬ hüsn ‫ظلم‬ zulm
‫شغل‬ şuğl ‫قبح‬ kubh
‫عمر‬ umr ömr ‫كفر‬ küfr
‫خلق‬ hulk ‫صلح‬ sulh
‫بصح‬ nush ‫بخل‬ buhl
‫عنف‬ unf sertlik ‫لعب‬ lu‘b
‫نكس‬ nüks ‫بعد‬ bu‘d
‫حزن‬ hüzn ‫صنع‬ sun‘
‫زعم‬ zu‘m

4. fa‘al ‫ فَعَل‬:
‫كرم‬ kerem ‫غضب‬ gazab
‫طلب‬ taleb ‫مرض‬ maraz

‫حسد‬ hased ‫شرف‬ şeref
‫نظر‬ nazar ‫بصر‬ basar

‫وجل‬ vecel ‫هرم‬ herem ihtiyarlık
‫فرح‬ ferah ‫كدر‬ keder
‫غلط‬ galat ‫ادب‬ edeb
‫خطر‬ hatar ‫كسل‬ kesel
‫طمع‬ tama ‫عبس‬ abes

‫وله‬ veleh ‫جدل‬ cedel
5. fi’al ‫ فِ َعل‬:
‫كبر‬ kiber büyük olmak ‫ثقل‬ sikal

‫صغر‬ sigar küçük olmak ‫شبع‬ şiba doymak
6. fa‘let ‫ فِعلَت‬: Bu vezindeki ‫ ة‬zaittir. Osmanlı Türkçesinde ‫ ت‬şeklinde yazılmaktadır: Bu vezindeki ‫ة‬
zaittir. Osmanlı Türkçesinde ‫ ت‬şeklinde yazılmaktadır. Bazan hâ-i resmiyye şeklinde yazılır ve “e”
olarak okunur.
‫رحمت‬ rahmet ‫رأفت‬ re’fet acıma, esirgeme

‫كثرت‬ kesret ‫صتوت‬ satvet
‫ثروت‬ servet ‫غيرت‬ gayret
‫صفوت‬ safvet ‫صنعت‬ san‘at
‫وحدت‬ vahdet
‫توبه‬ tevbe ‫جزبه‬ cezbe
‫حمله‬ hamle ‫نشوه‬ neşve
7. fi‘let ‫ فَعلَت‬: fa‘l ‫ فَعل‬veznine ‫ ة‬ilâvesiyle semâi olarak meydana gelmiştir. Bu vezindeki ‫ ة‬zaittir.
Osmanlı Türkçesinde ‫ ت‬şeklinde yazılmaktadır:
‫فكرت‬ fikret ‫سرقت‬ sirkat

‫محنت‬ mihnet ‫حكمت‬ hikmet
‫رحلت‬ rıhlet ‫شركت‬ şirket
‫فطرت‬ fıtrat ‫جلوه‬ cilve
‫غبطه‬ gıbta

8. fu‘let ‫ فُعلَت‬: Bu vezindeki ‫ ة‬zaittir. Osmanlı Türkçesinde ‫ ت‬şeklinde yazılmaktadır: Bu vezindeki ‫ة‬
zaittir. Osmanlı Türkçesinde ‫ ت‬şeklinde yazılmaktadır:
‫حمرت‬ humret ‫قربت‬ kurbet

‫قدرت‬ kudret ‫صفرت‬ sufret sarlık
‫نصرت‬ nusret ‫سرعت‬ sür‘at
‫لكنت‬ liknet ‫نزهت‬ nüzhet
9. fu‘ûl ‫ فُعُول‬: Bu vezinde yer alan ‫ و‬harfi zaittir.
‫وقوع‬ vukû‘ ‫طلوع‬ tulû‘

‫غروب‬ gurûb batmak ‫نزول‬
‫سكوت‬ sükût ‫قصور‬ kusûr
‫ثبوت‬ sübût ‫رجوع‬ rücû‘
‫ركوع‬ rükû‘ ‫سلوك‬ sülûk
‫شروع‬ şürû‘ ‫شمول‬ şümûl
‫غرور‬ gurûr
10.fu‘ûlet ‫فُعُولَت‬
‫خصمت‬ husumet ‫رطوبت‬ rutûbet

‫صعوبت‬ su‘ûbet güç olma ‫سكونت‬ sükûnet
‫بوردت‬ bürûdet soğuk olmak ‫حكومت‬ hükûmet
‫عمومت‬ umûmet amcalık, amca
11.fa‘âl ‫فَ َعال‬
‫جواز‬ cevâz ‫طواف‬ tavâf

‫ذهاب‬ zehâb ‫كساد‬ kesâd
‫جواب‬ cevâb ‫دوام‬ devâm
‫بيان‬ beyân ‫تمام‬ tamâm
‫جرام‬ harâm ‫خراب‬ harâb
‫زوال‬ zevâl, ‫نشاط‬ neşât

12.fi‘âl ‫ فِعَال‬:
‫سماع‬ simâ‘ ‫صيام‬ sıyâm

‫مزاح‬ mizâh ‫ذهاب‬ zihâb gitmek
‫شهاب‬ şihâb göktaşı, uçan yıldız ‫فرار‬ firâr
‫حجاب‬ hicâb ‫ختام‬ hitâm
‫خطاب‬ hitâb ‫وصال‬ visâl
13.fu‘âl ‫ فُعَال‬:
‫صداع‬ sudâ‘ baş ağrısı,başı ‫سؤل‬ suâl

ağrımak
‫فؤاد‬ fuâd kalb ‫خمار‬ humâr
‫خوار‬ huvâr böğürmek
14.fa‘âlet ‫ ففَ َعالَت‬:
‫جهالت‬ cehâlet ‫سالمت‬ selâmet

‫جبانت‬ cebânet korkaklık ‫سفاهت‬ sefâhet
‫حالوت‬ halâvet tatlılık ‫حكارت‬ hakâret
‫عداوت‬ adâvet (düşmanlık ‫شكاوت‬ şakâvet
‫جسارت‬ cesâret ‫رخاوت‬ rehâvet
‫شفاعت‬ şefâ’at, ‫صاللت‬ dalâlet
‫ظرافت‬ zarâfet ‫اصالت‬ asâlet
‫غرابت‬ garâbet ‫لتافت‬ letâfet
15.fi‘âlet ‫ فِعَالَت‬:
‫عبادت‬ ibâdet ‫عنايت‬ inâyet

‫حكايت‬ hikâyet ‫قراءت‬ kırâat okuma
‫خطابت‬ hitâbet ‫كتابت‬ kitâbet yazmak
‫تالوت‬ tilâvet Kur’an okumak ‫خيانت‬ hiyânet
‫درايت‬ dirâyet ‫سياحت‬ seyâhat
‫عمارت‬ imâret ‫شكايت‬ şikâyet
‫زراعت‬ zirâ‘at

16.fil‘ân ‫ فِع َالن‬:
‫وجدان‬ vicdân ‫حرمان‬ hırmân mahrumiyet

‫فقدان‬ fikdân yokluk ‫رصوان‬ rıdvân hoşnud ve razı olma
‫نسيان‬ nisyân unutma ‫عرفان‬ irfân
17.fu‘lân ‫ فع َالن‬:
‫غفران‬ gufrân afv, setr etme ‫شكران‬ şükrân

‫عدوان‬ ünvân ‫بنيان‬ bünyân
‫قربان‬ kurbân ‫بطالن‬ butlân
‫طغيان‬ tuğyân taşma, azgınlık ‫رجحان‬ rüchân üstün olma
18.fa‘alân ‫ ففَ َع َالن‬:
‫دوران‬ deverân dönme, dolaşma ‫جريان‬ cereyân

‫خلجان‬ halecân yürek titremesi ‫دوالن‬ cevelân dolaşmak
‫فوران‬ feverân ‫فيضان‬ darebân feyazân
‫ضربان‬ darebân
19.fa‘îl ‫ فَعِيل‬:
‫طنين‬ tanîn tınlama ‫انين‬ enîn inleme

‫يمين‬ yemîn and içme
Yukarıda belirttiğimiz vezinlerdeki bazı kelimeler Türkçede ses değişimine uğramışlardır. Tek ünlü
sese sahip olan bu kelimelerden birçoğunun ses yapıları Türkçenin ses yapısına uymaz. Bunlardan
Türkçede sık kullanılanlarına bir ünlü daha ilave edilerek Türkçenin
ses yapısına uydurulmuşlardır:
Misal: ilm – ilim, fikr – fikir, kısm – kısım, küfr – küfür, hükm – hüküm, resm – resim, fasl – fasıl gibi.
Bu gibi kelimeler ünlü sesle başlayan Türkçe bir ek aldıklarında Türkçeleştirmek için
eklenen ses düşerek kelime Arapçadaki orijinal hâline döner:
Misal: hüküm – hükmünden, ilim – ilmimiz, zihin – zihnimde, rızık – rızkımız, resim - resmini gibi.

Mimli Masdarlar
Sülâsî mücerred masdarlardan bir grup mücerred masdarlar daha vardır ki, bunların ortak özelliği
başlarında bir mim ( ‫ ) م‬olmasıdır. Bu özelliklerinden dolayı bunlara mimli masdar denilmektedir. Mimli
masdarlar da diğer sülasî mücerredler gibi semâî, yani belirli bir kurala göre türemezler. Hemen her
çeşit sülâsî mücerred masdardan elde edilebilirler. Türedikleri sülâsî masdarla aynı anlamdadırlar.
Bunlar aynı zamanda ism-i mekân, ism-i âlet ve ism-i zamanların vezinleriyle aynıdırlar. Ancak, bunlar
sadece cümle içerisindeki anlamlarına bakılarak birbirlerinden ayrılabilirler. Mimli masdarlar dört
vezinde bulunurlar. Bunlar;
1. Mef‘al ‫ َمفعَل‬: Bu vezin kıyâsîdir. Misal olmayan kelimelerin (vav ile başlamayan) mimli masdarları
umumiyetle bu vezinde gelir.
‫طلب‬ taleb ‫مطلب‬ matlab istemek, istek

‫قصد‬ kasd ‫مقصد‬ maksad arzu, meram, niyet
‫ذهاب‬ kasd ‫مذهب‬ mezheb gidiş, gidilen yol
2. Mef‘il ‫ َمفعِل‬: Misal olan kelimelerin mimli masdarları bu vezinde gelir.
‫وعد‬ va‘d ‫موعد‬ mev‘id söz verme

doğuş, doğma- Hz.
‫والدت‬ vilâdet ‫مولد‬ mevlid Peygamber için
kullanılır
‫ورود‬ vürûd ‫مورد‬ mevrid varmak, varış
‫وهب‬ vehb ‫موهب‬ mevhib bağışlama, hibe
➢ Ecvef kelimelerde bu vezin ‫( َمفَالَت‬mefâlet) şeklindedir.
serzeniş ayıplama,
‫لوم‬ levm ‫مالمت‬ melâmet
kınama
‫خوف‬ havf ‫مخافه‬ mehâfe korku, korkma
azâmet, ululuk,
‫هيبت‬ heybet ‫مهابت‬ mehâbet
korkunç
3. Mef‘alet ‫ َمفعَلَت‬: Vav ile başlamayan (misal olmayan) masdarların mimli masdarı mef‘al vezninden
başka bir de bu vezinle yapılır. Mef‘al veznine bir te ‫ ت‬veya ha-i resmiye ‫ ة‬ilâve edilerek yapılmıştır.
‫فخر‬ fahr ‫مفخرت‬ mefharet övünme

‫رحم‬ rahm ‫مرحمت‬ merhamet acımak esirgemek
‫صالح‬ salâh ‫مصلحت‬ maslahat iş, sulh yolu

4. Mef‘ilet ‫ َمف ِعلَت‬: Misal olan kelimelerin mimli masdarları mef‘il vezninden başka bir bu vezinde yapılır.
Bu vezinde, misal olmayan bazı kelimelerin de mimli masdarı yapılabilir:
‫وهب‬ vehb ‫موهبه‬ mevhibe hediye, bağış

‫وعظ‬ va‘z ‫موعظه‬ mev‘ize öğüt, nasihat
Allah’ın günahları
‫غفران‬ gufrân ‫مغفرت‬ mağfiret
affetmesi
‫عرفان‬ irfân ‫معرفت‬ ma‘rifet (bilme, hüner
İsm-i Fâ‘il
İsm-i fâ‘il masdarın anlattığı iş, hareket veya hâli yapanı gösterir. Türkçede bunu fiilin köküne –an, -en
eki ilâvesiyle elde ediyoruz. Meselâ: görmek – gören, koşmak – koşan
İsm-i fâ‘iller sâbit olmayan, geçici bir durum veya hâli belirtir. Arapçada ism-i fâ‘iller ancak etken/aktif
(ma‘lûm) fiillerden yapılır. Edilgen (mechûl) fiillerden ism-i fâ‘il yapılamaz.
Mücerred Sülâsî Masdarların İsm-i Fâ‘illeri
ism-i fâil
fâ‘il
Mücerred sülâsî masdarların ism-i fâ‘illeri fâ‘il ْ‫ فَا ِعل‬veznidir.
‫فَا ِع ْل‬
Misâller
‫عربي‬ latini manası ‫عربي‬ latini manası
‫عمل‬ amel ‫عامل‬ âmil yapan, işleyen
‫عرفان‬ irfân bilmek, anlayış ‫عارف‬ ârif bilen, irfan sahibi
‫جهالت‬ cehâlet ‫جاهل‬ câhil

‫خدمت‬ hıdmet hizmet ‫خادم‬ hâdım hizmet eden
‫وصال‬ visâl kavuşma, ulaşma ‫واصل‬ vâsıl kavuşan, ulaşan

İ‘lâlde İf'âl bâbının ism-i fâili

fâ‘‘
Muzâ‘aflarda vezin fâ‘‘ ‫ فَاع‬şeklindedir
‫فَاع‬
fâ’il Ecveflerde vezin: fâ’il ْ‫فَا ِئل‬şeklinde olur. Osmanlı Türkçesinde hemze ‫ ء‬harfinin yerine çoğunlukla
‫فَا ِئ ْل‬ ye ‫ى‬harfi yazılır.
fâ‘î Nâkıslarda vezin fâ‘î ‫ فَاعِى‬şeklindedir. Osmanlı Türkçesinde, üçüncü asli harfi hemze
‫فَا ِعى‬ olan (mehmûzü’l-lâm) kelimelerin hemzesi gösterilmez
Misâller
‫تمام‬ tamâm tam, eksiksiz ‫تام‬ tâmm eksiksiz olan
‫مرور‬ mürûr geçmek, bitmek ‫مار‬ mârr geçen, yürüyen
‫فرار‬ firâr kaçmak ‫فار‬ fârr kaçan, firar eden

bir tarafa eğilme, yönelme ‫مائل‬ mâ’il meyl eden, bir tarafa eğilen
‫ميل‬ meyl
‫مايل‬ mâyil
‫قائل‬ kā’il
‫قول‬ kavl sözleşme, konuşulan söz söyleyen, rıza gösteren)
‫قايل‬ kāyil
‫فرائت‬ kırâ’et okumak ‫قارى‬ kārî okuyan, okuyucu
‫دعوت‬ da‘vet çağırma, dua ‫داعى‬ dâ‘î davet eden, dua eden
‫سعى‬ sa‘y çalışma, çabalama ‫ساعى‬ sâ‘î çalışan
İsm-i Mef‘ûl
Fiilin belirttiği iş, hareket veya hâle maruz kalan kişi veya nesneyi gösterir. Türkçede, -an, -en; -mış, -
miş; -mış olan, -miş olan ekleriyle yapılır. Geçişsiz (lâzım) olan fiillerden ism-i mef‘ûl gelmez.
' ism-i mef'ûl

mef‘ûl Kökünde illetli harf bulunmayan mücerred sülâsî masdarların ism-i mef‘ûlleri mef‘ûl
ْ ُ‫َم ْفع‬
‫ول‬ ْ‫ َم ْفعُول‬vezninde olur.
Misâller
‫شرب‬ şürb içme ‫مشروب‬ meşrûb içilmiş, içilecek şey
‫حد‬ hadd sınır ‫محدود‬ mahdûd

‫ستر‬ setr ‫مستور‬ mestûr örtülmüş
saklama, koruma gizlenmiş, saklanmış
‫حفظ‬ hıfz ‫محفوظ‬ mahfûz
korunmuş
‫وجود‬ vücûd bulunmak, var olmak ‫موجود‬ mevcûd var olan, bulunan

İ‘lâlde İf'âl bâbının ism-i mef'ûlu

mefûl Ecvef: Vav’lı olanlarda (ecvef-i vâvî) vezin mefûl ْ‫فول‬
ُ ‫ َم‬şeklindedir. Bazı ecveflerde ise değişiklik
‫فو ْل‬
ُ ‫َم‬ olmaz.
mefîl
Ecvef:Ye’li olanlarda ise (ecvef-i yâyî) vezin mefîl ْ‫ َمف ِيل‬olarak kullanılır.
‫َمف ِي ْل‬
mef‘ûvv Nâkıs: Vav’lı nâkıslarda vezin mef‘ûvv ‫ َم ْفعُوو‬şeklinde olur. Osmanlı Türkçesinde,
‫َم ْفعُوو‬ sondaki çift vav tek bir uzun “û” sesine dönüşür.
mef‘iyy Nâkıs: Ye’li nâkıslarda vezin mef‘iyy ‫ َم ْفعِى‬biçimindedir. Çift ye harfi Osmanlı Türkçesinde uzun
‫َم ْف ِعى‬ “î” şeklinde okunur.
Misâller
‫قول‬ makūl denilmiş, söylenilmiş ‫مقول‬ makūl denilmiş, söylenilmiş
‫هيبت‬ mehîb heybetli ‫مهيب‬ mehîb heybetli
‫دين‬ deyn borç ‫مديون‬ medyûn borçlu
‫معفو‬ ma‘füvv
‫عوف‬ afv bağışlama bağışlanmış
‫معفو‬ ma‘fû
‫رجا‬ ‫مرجو‬ mercû ümit edilen

‫رعايت‬ ri‘âyet uymak, iyi karşılamak ‫مرعى‬ mer‘î uyulan, hükmü geçen
‫رمى‬ remyy atma ‫مرمى‬ mermî atılmış
Mücerred Rubâ‘î Masdarlar
Dört aslî harften oluşan masdarlardır. Fa‘lele ( ‫ ) ففَعلَلَه‬vezninden oluşan tek bir vezne sahiptir. Vezinde
kelimenin üçüncü aslî harfi gibi dördüncü aslî harfi de lam ‫ ل‬ile gösterilir. Sonda bulunan zaid kapalı
te ‫ ة‬bazı kelimelerde ha-i resmiye ‫ ه‬bazen de te ‫ ت‬şekline dönüşür.
➢ Fa‘lele ‫ ففَعلَلَه‬:
gösteriş, gürültü
‫وسوسه‬ vesvese şüphe, tereddüd ‫طنطنه‬ tantana
patırtı
‫سلطنت‬ saltanat ‫فذلكه‬ fezleke özet, netice
‫ولوله‬ velvele gürültü, patırtı ‫زلزله‬ zelzele
‫ترجمه‬ terceme tercüme ‫قهقهه‬ kahkaha yüksek sesle gülme
‫عربده‬ arbede kavga, gürültü

➢ Bazı dua cümle ve ibarelerinin isimleştirilmiş kısaltmaları da bu vezinde kullanılmaktadır:
‫بسمله‬ besmele ‫حمدله‬ hamdele

‫صلوله‬ salvele
ism-i fâil
müfâ‘lil
Mücerred rubâ‘î masdarların tek vezni olan fa‘lele’nin ism-i fâ‘ili müfâ‘lil ْ‫ ُمفَ ْع ِلل‬şeklindedir.
‫ُمفَ ْع ِل ْل‬
Misâller
‫وسوسه‬ vesvese şüphe, tereddüt ‫موسوس‬ müvesvis şüphe uyandıran
‫ترجمه‬ terceme tercüme ‫مترجم‬ mütercim tercümân

muallakta kalma, tereddütlü karıştıran, karmakarışık eden
‫ذبذبه‬ zebzebe ‫كذبذب‬ müzebzib
ism-i mef'ûl
müfa‘lel
Mücerred rubâ‘î masdarların ism-i mef‘ûlü müfa‘lel ْ‫ ُمفَ ْعلَل‬veznindedir.
‫ُمفَ ْعلَ ْل‬
Misâller
‫طنطنه‬ tantana ‫مطنطن‬ mutantan
birbirine bağlı olmak, sıralı
‫سلسله‬ silsile
olmak ‫مسلسل‬ müselsel
‫ترجمه‬ terceme tercüme ‫مترجم‬ mütercem tercüme olunmuş

‫دبدبه‬ debdebe gürültü, patırtı ‫مدبدب‬ müdebdeb debdebeli, gösterişli

Mec‘ûl Masdarlar
Yapma, uydurma, sun‘î, câlî” masdar manasına gelen mec‘ûl masdarlar, türemiş sıfatların ve bazı
isimlerin sonuna şeddeli ye ve te ‫ – يَّت‬iyyet eklenerek elde edilen masdarlardır. Türkçede bunu –lık, -
lik ekiyle elde ediyoruz.
Zaten masdar oldukları için Arapçada masdarlara bu ek getirilmez. Ancak Osmanlı Türkçesinde bazı
masdarlara bu ekin getirilmesiyle çeşitli kelimeler yapılmıştır.
Misâller
‫انسان‬ insân ‫انسانيت‬ insâniyyet

‫حر‬ hürr ‫حريت‬ hürriyyet
‫اسالم‬ İslâm ‫اساليت‬
‫ابد‬ ebed ‫ابديت‬ ebediyyet
‫جاهل‬ câhil ‫جاهليت‬ câhiliyyet

Mezîdünfih Masdarlar
Sülâsî masdarların daha önce gördüğümüz şekilleri mücerred (basit) masdarlar idi. Sülâsîlerin
bunlardan başka mezîdünfih (artırılmış) adıyla anılan masdar şekilleri de vardır. Bunlar aynı zamanda
“Kıyâsî Masdarlar” adıyla da anılırlar. Bu şekilde isimlendirilmelerine sebep, her bir mezidünfih masdar
mücerred masdardan belirli bir anlam kazandırmak amacıyla üretilirler. Herbir mezidünfih masdarın
ayrı bir çatısı olup, basit masdarlara bu çatıya göre anlam kazandırırlar. Her ne kadar basit masdarların
bazılarında zâid harf bulunursa da bunlar mezîdünfih olarak kabul edilmezler. Çünkü Arapça’da asıl
masdar, fiilin görülen yakın görünen geçmiş zaman III. teklik şahıs çekimindeki halidir. Türkçe’de bunu
fiilin emir kipine –mek, -mak; -ma, -me; -ış,-iş, -uş, -üş eklerini ilâve ederek yapıyoruz.
Arapça kelimenin bu çekimli hali sadece üç aslî harften oluşuyorsa buna mücerred masdar (yalın
masdar) adı verilir. Buradaki hâlinde gövdesinde zâid harfler bulunması durumunda kelime mezîdünfih
(artırılmış, ilâve edilmiş) masdar kabul edilir. Sülasî mezidünfih masdarlar, sülâsî mücerred
masdarlardan belirli yapılarla elde edilirler. Bu yapılara bâb adı verilir. Her bâb, kelimenin asıl anlamını
değiştirmeden kelimeye farklı bir anlam yükleyip, kelimenin temel anlamı değişmeden, yeni anlam
şekilleri türetilmesini sağlar. Bunlar, mücerred masdar durumundaki hâli dönüşlü olmayan (lâzım)
kelimeyi dönüşlü (müteaddî) hâle getirmek, zaten dönüşlü olanın dönüşlülüğünü artırmak, geçişsiz
kelimeyi geçişli hâle getirmek veya işdeşlik (müşâreket) kazandırmak gibi anlam değişiklikleri elde
etmek üzere kullanılırlar.
Sülâsî Mücerred Masdarlar ile Mezîdünfih Masdarlar arasındaki farklar: Sülasi mücerred masdarlar ile
mezîdünfih masdarlar arasında iki temel fark vardır. Birincisi yukarıda da bahsettiğimiz gibi, her iki
şekildeki masdarın içerisinde zâid harf bulunabilir se de masdarın çekimli hâli olan yakın görünen
geçmiş zaman III. teklik şahıs çekiminde sülâsî mücerred masdarlar üç harften oluşur. Mezîdünfih
masdarlarda ise ekleme harfler vardır. İkinci önemli fark ise sülâsî mücerred masdarlar semâîdir. Yani
işitilerek ya da sözlük vasıtasıyla öğrenilirler. Kelimelerin anlamları ve hangi vezinde bulunabilecekleri
konusunda herhangi bir kural ya da kıyas yoktur. Mezidünfih masdarlar ise böyle değildir. Kıyasî olup,
her bir bâb kelimenin çatısında belirli değişiklikler yapar. Bu şekilde yapılan değişikliklerde kelimenin
anlamını bilmek için basit masdar anlamını bilmek mezidünfih şeklindeki anlamını kıyas yoluyla tahmin
edebilmemize imkân tanır. Mezidünfih masdarlardaki kıyasîlik genel değildir. Her kelime her istenen
bâba çevrilemez. Her bâbdan ism-i mef‘ûlü elde edilemez. Hangi kelimenin hangi bâb kullanılarak
geçişli hale getirileceği, işteş olmayan bir kelimeye hangi bâbda işteşlik kazandırılacağı vs. gibi hususlar
için belirli kurallar mevcut değildir. Kelimelerin hangi bâb kullanılarak anlamlarının
değiştirilebileceklerini sözlükten öğrenebiliriz. Meselâ: “harb” kelimesine işteşlik kazandırabilmek için,
kelimelere işteşlik kazandıran iki bâbdan istediğimiz herhangi birini kullanamayız. “Müfâ‘ale” ve
“tefâ‘ül” bâblarının her ikisi de işteşlik kazandırdığı hâlde “harb” kelimesi ancak müfâ‘ale bâbında
kullanılabilir ve “muhârebe” şeklini alır. Eğer “tehârüb” şeklinde kullanırsak, yanlış kullanmış oluruz ve
bunun karşılığını sözlükte bulamayız. Arapça’da daha fazla mezidünfih masdar varsa da, Osmanlı
Türkçesi’nde bunlardan 9 adedi kullanılmıştır.

İf'âl ‫ افعال‬Bâbı
Bâb ism-i fâili ism-i mef'ûlü
İf'âl müf'il müf'al
‫افعال‬ ‫ُمف ِعل‬ ‫ُمفعَل‬
Binası
Bu bâbda baştaki ve ortadaki elifler “ ‫ ”ا‬zâid, yani ekleme harflerdir.
Hususiyet
Ancak bu bâbdâ kimi geçişsiz masdarlar da vardır
Misâller
‫كرم‬ kerem cömertlik ‫اكرام‬ ikrâm ağırlama
‫خروج‬ hurûc çıkma ‫اخراج‬ ihrâc çıkarma, ihraç etme
‫سرف‬ sarf harcama, kullanma ‫اسراف‬ isrâf boş yere kullanma
‫علم‬ ilm ‫اعالم‬ i'lâm bildirme
‫ظهور‬ zuhûr görünme ‫اظهار‬ izhâr meydana çıkarma, gösterme
‫سقوط‬ sukūt düşme ‫اسقاط‬ iskāt düşürme
‫سكوت‬ sükût susma, sessiz olma ‫اسكات‬ iskât susturma
‫دخول‬ duhûl girme ‫ادخال‬ idhâl dâhil etme, içeriye sokma
‫فهم‬ fehm anlama ‫افهام‬ ifhâm anlatma
‫شرب‬ şürb içme ‫اشراب‬ işrâb içirme
‫قناعت‬ kanâ‘at razı olma ‫اقناع‬ iknâ razı etme
Dikkat
Ancak bu bâbdâ kimi geçişsiz masdarlar da vardır

‫اسالم‬ İslâm müslüman olma ‫اسالم‬ İslâm müslüman olma
‫اقدام‬ ikdâm gayretle çalışmak) ‫اقدام‬ ikdâm gayretle çalışmak)
‫انصاف‬ insâf adaletli olma ‫اسالم‬ İslâm müslüman olma
‫امكان‬ imkân olabilir olma, olabilirlik ‫اقدام‬ ikdâm gayretle çalışmak)

ism-i fâil
müf'il
İf'âl bâbının ism-i fâili ‫ ُمفعِل‬müf'il vezninde gelir
‫ُمف ِعل‬
Misâller
‫اكرام‬ ikrâm ‫مكرم‬ mükrim ikram eden, ikram edici
‫اسالم‬ islâm ‫مسلم‬ müslim İslâm olan, müslüman
‫اسراف‬ isrâf ‫مسرف‬ müsrif israf eden, israf edici
‫اخبار‬ ihbâr ‫مخبر‬ muhbir haber veren, haber verici
ism-i mef'ûl
müf'il
İf'âl bâbının ism-i fâili ‫ ُمفعِل‬müf'il vezninde gelir
‫ُمف ِعل‬
Misâller
‫اثبات‬ isbât ‫مثبت‬ müsbet ispat olunmuş
‫اجمال‬ icmâl özetleme ‫مجمل‬ mücmel icmâl olunmuş, özetlenmiş
‫اكرام‬ ikrâm ‫مكرم‬ mükrem ikram olunmuş
‫اخراج‬ ihrâc ‫مخرج‬ muhrec çıkarılmış, çıkmış
İ‘lâl
ifâl
İf‘âl bâbına nakledilen mücerred sülâsî masdarların mehmuz ve misalde ‫ أ‬veya‫ و‬olanlar‫ ى‬ye döner.
ْ ‫اِيف‬
‫َال‬ Aslında ‫ ى‬olanlar ise uzatılarak î sesini alır. Bu türdeki kelimelerin vezni ْ‫ اِيفَال‬şeklindedir.
ifâle(t) ecveflerde illet harfinin ortasında ‫ و‬veya ‫ ى‬varsa atılması ve veznin sonuna bir zait te ‫ة‬
‫اِفَالَة‬ harfi eklenmesiyle ifâle(t) ‫ افالة‬durumuna gelir:
if'â' nâkıslarda illet harfinin hemzeye dönüşmesiyle if'â' ‫ افعاء‬durumuna gelir ve sondaki hemze
‫اَف ْقعَاء‬ Osmanlıcada okunmaz ve genellikle yazılmaz:
Misâller
‫الم‬ elem َ ‫ا‬

‫ِيال ْم‬ îlâm elem verme
‫وخود‬ vücûd ‫ايخاد‬ îcâd
‫يقظه‬ yakaza uyanıklık ‫ايقاظ‬ îkāz uyandırma
‫عودت‬ avdet ‫اعاده‬ i‘âde
‫حواب‬ cevâb ‫اجابت‬ icâbet
‫سيل‬ seyl ‫اساله‬ isâle

Misâller
‫دور‬ devr ‫اداره‬ idare

‫ميل‬ meyl ‫اماله‬ imale
‫حئ‬ hayy diri, canlı ‫احيا‬ ihya canlandırmak, şenlendirmek
‫بقئ‬ bakī ebedî, sonsuz ‫ابقا‬ ibkā ebedîleştirmek, devamlı etmek
‫غنى‬ ganî ‫اغنا‬ ibkā ibkā

mû’il
Misâl ve mehmûzü’l-fâ’da vezin, mû’il ْ‫ُمو ِعل‬
‫ُمو ِع ْل‬
müfi‘‘
muzâ‘afta müfi‘‘ ‫ُمفِع‬
‫ُم ِفع‬
müfî
ecvefte müfîl ‫ُمفِيل‬
‫ُم ِفيل‬
müf’î
nâkısta müf’î ‫ُم ْفعِى‬
‫ُم ْف ِعى‬
Misâller
‫ايجاب‬ îcâb gerekli ْ‫وجب‬
ِ ‫ُم‬ mûcib gerektiren
‫امداد‬ imdâd ‫ممد‬ mümidd yardım eden
‫اداره‬ idâre ‫مدير‬ müdîr idare eden
‫امضا‬ imzâ mazâ’dan ‫ممضى‬ mümzî imzalayan
A) Aşağıdaki sülâsî masdarları if'âl bâbına naklediniz.

Masdar bab
‫اقرار‬ ikrâr karâr "söyleme"
‫فساد‬ fesâd
‫فالح‬ felâh
‫حق‬ hakk
‫حسن‬ hüsn
‫حضور‬ huzûr
‫كراهت‬ kerâhet
‫صعود‬ su'ûd

Masdar bab
‫بدع‬ bed'
‫نفقه‬ nafaka
‫رجوع‬ rücû'
‫عدم‬ 'adem
‫جبر‬ cebr
‫كمال‬ kemâl
‫عمل‬ amel
‫عمران‬ umrân
‫نعمت‬ ni‘met
‫نفقه‬ nafaka
‫ضرر‬ zarar
‫حس‬ hiss
B) Aşağıdaki kelimelerin if'âl bâbından ism-i fâ'illerini bulunuz.

Masdar bab
‫ابداع‬ ibdâ'
‫ابطال‬ ibtâl
‫ثمره‬ semere
‫اجبار‬ icbâr
‫جرم‬ cürm
‫احراق‬ ihrâk
‫اخبار‬ ihbâr
‫دهشت‬ dehşet
‫امكان‬ imkân
‫انكار‬ inkâr
‫الحاد‬ ilhâd
‫الزام‬ ilzâm
‫امهال‬ imhâl
‫انفاق‬ infâk
‫انزال‬ inzâl
‫اسكات‬ iskât

C) Aşağıdaki kelimelerin if'âl bâbından ism-i mef'ûllerini bulunuz.
Masdar bab
‫ابداع‬ ibdâ'
‫ثمره‬ semere
‫اجبار‬ icbâr
‫جرم‬ cürm
‫احراق‬ ihrâk
‫اخبار‬ ihbâr
‫الهام‬ ilhâm
‫الحاق‬ ilhâk
‫انتاج‬ intâc
‫اسناد‬ isnâd
‫اسناد‬ ibrâm
‫ابشار‬ ibrâz
‫ابشار‬ ibşâr
‫افراز‬ ifrâz

Tef'îl ‫ تفعيل‬Bâbı
Tef'îl mufa‘‘il müfa‘‘a
‫يل‬ِ ‫ُم َف معِ ْل‬
ْ ‫تَـ ْفع‬ ‫ُم َف َّع ْل‬
Binası
Tef‘îl bâbı başına ‫ ت‬ve ikinci aslî harften sonra uzun î sesi veren ‫ ى‬harflerinin eklenmesiyle oluşturulmuştur.
Hususiyet
Bu bâbdaki masdarların çatısı geçişlidir, yani nesne alır. Geçişsiz bir fiil bu bâba nakledildiği zaman geçişli olur ve
nesne alır:
1. Mücerred sülasî masdarlardan geçişsiz olanları geçişli hale getirerek ettirgenlik sağlar
2. Aslında geçişli olan mücerred sülâsî masdarlardan geçişli olanlarının geçişliliğini bir kat daha artırır.
3. Bu bâb bazen saymak, kabul etmek manasını verir
4. Sayıları gösteren masdarlara geçişlilik verir.
Misâller
‫علم‬ 'ilm bilme, 'bilim ‫تعليم‬ ta'lîm öğretme
‫شكل‬ şekl şekil ‫تشكيل‬ teşkîl şekil verme, kurma
‫قرب‬ kurb yakın olma ‫تقريب‬ takrîb yakınlaştırma
‫كذب‬ kizb yalan ‫تكذيب‬ tekzîb yalanlama
‫صدق‬ sıdk doğru olma ‫تصديق‬ tasdîk doğrulama
‫جهل‬ cehl bilmeme ‫تجهيل‬ techîl cehaletle suçlama
‫كفر‬ küfr kâfir olma ‫تكفير‬ tekfîr kâfirlikle suçlama
‫واحد‬ vâhid bir ‫توحيد‬ tevhîd Allah'ı birleme
‫ثالثه‬ selâse üç ‫تثليث‬ teslîs üçleme,
‫بلوغ‬ bülûğ erişme ‫تبليغ‬ teblîğ eriştirilen
‫كذب‬ kizb yalan ‫تكذيب‬ tekzîb yalanlama
‫جديد‬ cedîd yeni ‫تجديد‬
‫ادب‬ edeb ‫تأديب‬ te’dîb terbiye verme, edeblendirme
‫عرفان‬ irfân bilmek ‫تعريف‬ ta‘rî bildirmek
‫قهم‬ fehm anlamak ‫تفهيم‬ tefhîm anlatmak
‫عيب‬ ayb ‫تعييب‬ ta‘yîb ayıp saymak
‫صواب‬ savab ‫تصويب‬ tasvîb doğru kabul etmek
‫وحدت‬ vahdet birlik ‫توحيد‬ tevhîd birlemek
‫اثنين‬ isneyn iki ‫تثنيه‬ tesniye ikilemek

Tef'îl ‫ تفعيل‬bâbının ism-i fâili

mufa‘‘il Tef‘îl bâbının ism-i fâ‘ili mufa‘‘il ْ‫ ُمف َِعل‬. İlk aslî harfin başına ötreli mim (‫ )م‬ilâve edilir. İkinci aslî harf
‫ُمف َِع ْل‬ ikizleşerek şeddeli okunur.
Misâller
‫تعليم‬ ta'lîm öğretme ‫معلم‬ mu'allim öğretmen,öğretmen
‫تدريس‬ tedrîs ders verme ‫مدرس‬ müderris ders veren, öğretmen
‫تسكين‬ teskîn sakinleştirme ‫مسكن‬ müsekkin sakinleştirici
‫تفسير‬ tefsîr yorumlama ‫مفسر‬ müfessir tefsir âlimi, yorumlayıcı
‫تدقيق‬ tedkīk ‫مدقق‬ müdakkık dikkatle araştıran
‫تصديق‬ tasdîk doğrulama ‫مصدق‬ musaddık dogrulayan
Tef'îl ‫ تفعيل‬bâbının ism-i mef'ûlü

müfa‘‘a Tef‘îl bâbının ism-i mef‘ûlü müfa‘‘al ْ‫ ُمفَعَّل‬şeklindedir. lk aslî harfin başına ötreli mim (‫ )م‬ilâve edilir.
‫ُمفَعَّ ْل‬ İkinci aslî harf ikizleşerek şeddeli okunur.
Misâller
‫ترتيب‬ tertîb düzenleme ‫مرتب‬ müretteb düzenlenmiş
‫تعليم‬ ta'lîm öğretme ‫معلم‬ mu'allem öğretilmiş, eğitilmiş
‫تركيب‬ terkîb birleştirme ‫مركب‬ mürekkeb birleştirilmiş
‫تأسيس‬ te’sîs kurma ‫مؤسس‬ mü’esses kurulu, kurulmuş
‫تثليث‬ teslîs üçleme ‫مثلث‬ müselles üçgen
‫تأجيل‬ te’cîl erteleme ‫مؤجل‬ mü’eccel ertelenmiş
‫تأديب‬ te’dîb edeblendirme ‫مؤدب‬ mü’eddeb terbiye edilmiş

İ‘lâl
tef‘i’e Nâkıs-ı elif ve mehmûzü’l-lam'da yani son harfi hemze ‫ ء‬olan köklerde, tef‘îl bâbındaki zâid olan ‫ى‬
‫قَ ْف ِعيَة‬ harfi düşerek hemzeden sonra ‫ ة‬gelir ve tef‘i’e ‫ قَ ْف ِعئَه‬veznini alır.
tef‘iye(t) Nâkıs-ı vâvî ve Nâkıs-ı yâyî olan kelimelerde de yine tef‘îl’in uzun olan î harfi düşerek ‫ ية‬harfleri
‫ ت ْف ِعئَه‬eklenir. Vezni tef‘iye(t) ‫ قَ ْف ِع َية‬halini alır.
Misâller
‫خطا‬ hatâ ‫تخطئه‬ tahtı’e hatalı görmek

‫برء‬ ber’ kurtulmak ‫تبرءه‬ tebri’ kurtarmak
‫سمو‬ sümüvv yükseklik ‫تسويه‬ tesviye seviyelendirme
‫صفوت‬ safvet saf, temiz olmak ‫تصفيه‬ tasfiye temizlemek
‫تركيب‬ terkîb ‫مركب‬ mürekkeb karışmış
‫تكريم‬ tekrîm hürmet göstermek ‫مكرم‬ mükerrem ikram olunmuş
‫لتثليث‬ teslîs üçleme ‫مثلث‬ müselles üçlü, üçgen
‫تشريف‬ teşrîf şereflendirmek ‫مشرف‬ müşerref şereflenmiş, şerefli
İ‘lâlde Tef'îl ‫ تفعيل‬bâbının ism-i fâili

mufa‘‘î
Nâkıs kelimelerde mufa‘‘î ‫ُمفَع ِى‬
‫ُمفَع ِى‬

‫تربيه‬ terbiye rebevden ‫ربو‬ ‫مربى‬
‫تقويه‬ takviye kuvvetden ‫قوت‬ ‫مقويى‬ mukavvî kuvvetlendiren
İ‘lâlde Tef'îl ‫ تفعيل‬bâbının ism-i mef'ûlü

mufa‘‘â
Nâkıs kelimelerde mufa‘‘â ‫ُمفَعَّا‬
‫ُمفَعَّا‬


‫تبرءه‬ tebri’e berâ’et ‫مبرا‬ müberrâ temiz, noksansız
‫تسميه‬ tesmiye ‫مسما‬ müsemmâ isimlendirilen
‫طرى‬ tary taze olma ‫مطرى‬ mutarrâ taze, diri

A) Aşağıdaki sülâsî masdarları tef'îl bâbına naklediniz.

Masdar bab
‫بدء‬ bed’ ‫ابتداء‬ ibtidâ’
‫جمع‬ cem'
‫جسارت‬ cesâret
‫خصوص‬ husûs
‫نقل‬ nakl
‫نشر‬ neşr
‫ربط‬ rabt .
‫مثل‬ misl
‫نقصان‬ noksân
‫عمران‬ umrân
‫نزول‬ nüzûl
‫شرف‬ şeref
‫فرق‬ fark
‫كثافت‬ kesâfet
‫خالصه‬ hulâsa
‫مهلت‬ mühlet
B) Aşağıdaki kelimelerin tef'îl bâbından ism-i fâ'illerini bulunuz

Masdar bab
‫احتكار‬ ihtikâr ‫محتکر‬ muhtekir
‫اختالف‬ ihtilâf
‫انتساب‬ intisâb
‫ارتفاع‬ irtifâ'
‫احتمال‬ ihtimâl
‫احتشام‬ ihtişam .
‫اقتباس‬ iktibâs
‫انتظام‬ intizâm
‫اشتراك‬ iştirâk .
‫اختصار‬ ihtisâr
‫تفتيش‬ teftîş
‫توحيد‬ tevhîd
‫تدقيق‬ tedkīk

Masdar bab
‫تصديق‬ tasdîk
‫تدريس‬ tedrîs
‫تعليم‬ ta‘lîm
‫تكميل‬ tekmîl
‫تدبير‬ tedbîr
‫تصحيح‬ tashîh
‫تيديل‬ tebdîl
C) Aşağıdaki kelimelerin tef'îl bâbından ism-i mef'ûllerini bulunuz

Masdar bab
‫احتكار‬ ihtikâr ‫محتکر‬
‫تقديم‬ takdîm
‫تسجيل‬ tescîl
‫تكميل‬ tekmîl
‫تكرير‬ tekrîr
‫تصحيح‬ tashîh
‫تزيين‬ tezyîn
‫تربيع‬ terbî‘
‫تركيب‬ terkîb
‫تصنيف‬ tasnîf
‫توضيح‬ tavzîh
Tefa''ul ‫ تَفَعُّ ْل‬Bâbı


Tefa‘‘ül mütefa''il mütefa''al
‫تَـ َفعُّ ْل‬ ‫ُمتَـ َف معِ ْل‬ ‫ُمتَـ َف َّع ْل‬
Binası
Bu vezinde baştaki te ‫ ”ت‬eklemedir. Ayın harfinin yerinde bulunan harf de tekrarlanır, yani şeddeli okunur.
tefa''ul vezninin ye'siz olduğuna dikkat edilmelidir.
Hususiyet
Bu bâbdaki masdarların çatısı özneleri ve nesneleri açısından çeşitlilik gösterir:
Tefa''ul ‫ تفعل‬bâbı, tef'îl ‫ تفعيل‬bâbının dönüşlüsüdür ve genellikle geçişsiz masdarlar türetir. Bu ikisini karıştırmamak
için yazılışta tefa''ul vezninin ‫ ى‬ye'siz olduğuna dikkat edilmelidir.
Misâller
‫درس‬ ders ‫تدرس‬ tederrüs ders alma
‫جمع‬ cem' toplama ‫تجمع‬ tekebbür büyüklenme, kibirlenme
‫كبر‬ kibr büyüklük ‫تكبر‬ tekebbür büyüklenme, kibirlenme
‫شكل‬ şekl ‫تشكل‬ şekl şekillenme, oluşma
‫حركت‬ hareket ‫تحرك‬ taharrük kımıldanma, harekete geçme
‫زوج‬ zevc eş ‫تزوج‬ tezevvüc evlenme
‫جنت‬ cinnet ‫تجنن‬ tecennün cinnet geçirme, delirme
‫جسم‬ cism ‫تجسم‬ tecessüm bir cisim hâlinde ortaya çıkma
‫شكر‬ şükr ‫تشكر‬ teşekkür

‫تكثير‬ teksîr çoğaltmak ‫تكثر‬ tekessür çoğalmak
‫تميل‬ tahmîl yüklemek ‫تحمل‬ tahammül
‫تليك‬ temlîk mülk olarak vermek ‫تماك‬ temellük mülk edinmek
‫شجاعت‬ şecâ‘at yiğitlik, cesurluk ‫تشجع‬ teşeccü‘ sahte kahramanlık göstermek
Dikkat
Bu bâbdaki masdarlar arasında geçişli olanlar da vardır:
Misâller
‫ذكر‬ zikr anma ‫تذكر‬ tezekkür hatırlama, düşünme, an
‫علم‬ ilm ‫تعلم‬ ta'allüm öğrenme
‫بلوغ‬ bülûğ yetişme, erişme ‫بلوغ‬ tebelluğ eriştirilen haberi alma
ism-i fâil

mütefa‘‘i
Tefa‘‘ül bâbının ism-i fâ‘ili mütefa‘‘il ْ‫ ُمتقَف َِعل‬veznidir
‫ُمتقَف َِع ْل‬
Misâller
‫تكلم‬ tekellüm konuşma ‫متكلم‬ mütekellim konuşan
‫تفكر‬ tefekkür düşünme ‫متفكر‬ mütefekkir düşünen
‫تبسم‬ tebessüm gülümseme ‫متبسم‬ mütebessim gülümseyen
‫تردد‬ tereddüd kararsızlık ‫متردد‬ mütereddid kararsız, tereddütlü
‫تأسف‬ te’essüf kederlenme ‫متأسف‬ müte’essif kederlenen
‫تأهل‬ te’ehhül evlenme ‫متأهل‬ müte’ehhil evlenen, evli
‫تيقظ‬ teyakkuz uyanık olma ‫متيقظ‬ müteyakkız uyanık, tetikte
‫تعدد‬ ta‘addüd ‫متعدد‬ müte‘addid çoğalan, birçok
‫تحصل‬ tahassul ‫متحصل‬ mütehassıl meydana gelen
‫تكبر‬ tekebbür ‫متكبر‬ mütekebbir kibirli
‫تعهد‬ ta‘ahhüd ‫متعهد‬ müte‘ahhid taahhüd eden
' ism-i mef'ûl

mütefa‘‘al Tefa‘‘ül bâbının ism-i mef‘ûlü mütefa‘‘al ْ‫ ُمتقَفَعَّل‬veznidir. Tefa‘‘ül bâbı dönüşlülük için
‫ُمتقَفَعَّ ْل‬ kullanıldığından ism-i mef‘ûlü pek fazla kullanılmaz.
Misâller
‫تشبث‬ teşebbüs işe girişme ‫متشبث‬ müteşebbes teşebbüs olunan şey
‫تيمن‬ teyemmün uğurlu sayma ‫متيمن‬ müteyemmen uğurlu sayılan
‫تأسف‬ te’essüf ‫متأسف‬ müte’essef teessüf olunan,
kederlenilen
‫تردد‬ tereddüd ‫متردد‬ müteredded tereddüt edilen
‫تسس‬ teşebbüs girişim ‫متسس‬ mütecesses gizlice araştırılan
‫تعرض‬ ta‘arruz saldırma, sataşma ‫متعرض‬ müte‘arrez sataşılan, saldırılan
İ‘lâl
tefa‘‘î
Nâkıs ve mehmûzü’l-lâmda tefa‘‘î ‫تَفَع ِى‬
‫تَفَع ِى‬
Misâller
‫شفأ‬ şifâ ‫تشفى‬ teşeffî şifa bu
‫جزء‬ cüz’ kısım, parça ‫تجزى‬ tecezzî bölünme, parçala

İ‘lâlde tefa''ul bâbının ism-i fâili

mütefe‘‘î
Nâkıs kelimelerde mütefe‘‘î ‫ ُمتقَفَع ِى‬şeklindedir
‫ُمتقَفَع ِى‬
Misâller
‫تعلى‬ te‘allî yükselme, yücelme ‫متعلى‬ müte‘allî yükselen
‫تولى‬ tevellî dost edinme, bir işi ‫متولى‬ mütevellî vakıf idarecisi
üzerine alma
İ‘lâlde tefa''ul bâbının ism-i mef'ûlu

mütefa‘‘â
َ ‫ ) ُمتقَفَع‬şeklindedir
Nâkıs kelimelerde vezin mütefa‘‘â ( ‫ى‬
َ ‫ُمتقَفَع‬
‫ى‬
Misâller
‫توفى‬ teveffî ölme, vefat ‫متوفى‬ müteveffâ ölmüş, vefat etmiş
‫تجسس‬ tecessüs gizlice araştırmak ‫متجسس‬ mütecesses gizlice araştırılan
‫تشبث‬ teşebbüs girişi ‫متشبث‬ müteşebbes teşebbüs olunan
A) Aşağıdaki sülâsî masdarları tefa''ul bâbına naklediniz.

Masdar bab
‫عبد‬ abd ‫تعبد‬ ta'abbüd
‫عفونت‬ ufûnet
‫عجب‬ aceb
‫عهد‬ ahd
‫حمل‬ haml
‫نزول‬ nüzûl
‫زوج‬ zevc
‫صرف‬ sarf
‫شکر‬ şükr
‫نفس‬ nefes
‫نوع‬ nev
‫فكر‬ fikr
‫جبر‬ cebr
‫جسم‬ cism
Masdar bab


‫درس‬ ders
‫دين‬ deyn
‫فهم‬ fehm
B) Aşağıdaki kelimelerin tefa''ul bâbından ism-i fâ'illerini bulunuz

Masdar bab
‫تشبث‬ teşebbüs ‫متشبث‬ müteşebbis
‫ترصد‬ tarassud
‫تصدق‬ tasadduk
‫تعند‬ ta'annüd
‫تستر‬ tesettür
‫تميز‬ temeyyüz
‫تعجب‬ ta‘accü
‫تعهد‬ ta‘ahhüd
‫تبدل‬ tefahhum
‫تجبر‬ tefahhum
‫تفهم‬ tefahhum
‫تفرع‬ teferru‘
‫تمدن‬ temeddün
‫تمكن‬ temekkün
‫تمرد‬ temerrüd
‫تندم‬ teneddüm
C) Aşağıdaki kelimelerin tefa''ul bâbından ism-i mef'ûllerini bulunuz

Masdar bab
‫تصور‬ tasavvur ‫متصور‬ mutasavver
‫تشبث‬ teşebbüs
‫تعلم‬ ta'allüm
‫تجرد‬ tecerrüd
‫تسلم‬ tesellüm
‫توهم‬ tevehhüm
Tefâ‘ul ‫ع ْل‬
ُ ‫ تَفَا‬Bâbı

tefâ‘ül mütefâ‘il mütefâ‘al
‫اع ْل‬ ِ ‫متـ َف‬
ُ ‫تَـ َف‬ ‫اع ْل‬ َُ ‫اع ْل‬
َ ‫ُمتَـ َف‬
Binası
Bu vezinde baştaki te ‫ ”ت‬ve ortadaki elif ‫ ”ا‬harfleri eklemedir.
Hususiyet
Bu bâbdaki masdarların çatısı özneleri ve nesneleri açısından çeşitlilik gösterir:
a) Bir kısım masdarlar özneleri açısından işteşlik ifade eder:
Misâller
‫ عربي‬latini manası ‫ عربي‬latini manası
‫شركت‬ şirket ortaklık ‫تشارك‬ teşârük ortaklaşma
‫صدمه‬ sadme çarpma ‫تصادم‬ çarpışma
‫عون‬ avn yardım ‫تعاون‬ te'âvün yardımlaşma
‫نظر‬ nazar bakmak ‫تناضر‬ tenâzur bakışmak
b) Bir kısım masdarlar ise özneleri bakımından dönüşlüdür:

Misâller
‫كمال‬ kemâl olgunluk ‫تكامل‬ tekâmül olgunlaşma
‫زياده‬ ziyâde ‫تزايد‬ tezâyüd artma, çoğalma
‫نقصان‬ noksân ‫تناقص‬ tenâkus noksanlaşma, eksilme
c) Nesneleri açısından bu bâbdaki masdarlar genellikle geçişsizdir:

Misâller
‫ميل‬ meyl eğilim ‫تمايل‬ temâyül meyl etme
‫فخر‬ fahr övün ‫تفاخر‬ övünme
‫نسبت‬ nisbet ‫تناسب‬ tenâsüb uygun olma, nispette olma
ç) Kimi örnekler geçişlidir, yani nesne alır :

Misâller
‫تدارك‬ tedârük elde edip hazırlama
‫تناول‬ tenâvül yeme
haddini aşma, öteye
‫تجاوز‬ tecâvüz
geçme

d) Bu bâbdaki masdarlarda sıkça görülen bir anlam özelliği, gerçekte olmayan bir hâli varmış gibi gösterme,
yapmacıklık ifadesidir:
Misâller
‫ عربي‬latini manası ‫ عربي‬latini manası
‫شعر‬ şi‘r ‫تشاعر‬ teşâ'ür şairlik taslama
‫جهالت‬ cehâlet ‫تجاهل‬
‫مارض‬ maraz hastalık ‫تمارض‬ temâruz hastaymış gibi davranma
‫غفلت‬ gaflet ‫ تغافل‬tegâfül bilmezlikten gelme
Tefâ‘ul ‫ تَفَاعُل‬bâbının ism-i fâili

mütefâ‘il
Tefâ‘ül bâbının ism-i fâ‘ili mütefâ‘il ْ‫ ُمتقَفَا ِعل‬şeklindedir.
‫ُمتقَفَا ِع ْل‬
Misâller
‫تصادف‬ tesâdüf rastlama ‫متصادف‬ mütesâdif rastlayan
‫تشاعر‬ teşâ'ür şairlik taslama ‫متشاعر‬ müteşâ'ir şairlik taslayan
‫تمايل‬ temâyül temâyül ‫متمايل‬ mütemâyil meyleden, eğilimli
Misâller
‫تجاوز‬ tecâvüz haddi aşma ‫متجاوز‬ mütecâvez tecavüz edilen, aşılan
‫تداول‬ tedâvül elden ele dolaşma ‫متداول‬ mütedâvel tedâvül olunan
‫تعارف‬ te‘ârüf tanışmak ‫متعارف‬ müte‘âref meşhur, ünlü
İ‘lâl
tefâ‘‘
Müzâ‘aflarda vezin tefâ‘‘ ‫ تَفَاع‬şeklinde olur
‫تَفَاع‬
tefâ‘î
Nâkıslarda tefâ‘î ‫ تَفَاعِى‬şeklindedir
‫تَفَا ِعى‬
Misâller
‫ضد‬ zıdd ‫تضاد‬ tezâdd iki şeyin birbirine zıt olması

‫مس‬ mess yapışmak, değmek ‫تماس‬ temâss birbirine değme
‫دوا‬ devâ ‫تداوى‬ tedavi
‫نهايت‬ nihâyet son ‫تناهى‬ tenâhî son bulma
İ‘lâlde tefâ‘ul ‫ تَفَاعُل‬bâbının ism-i fâili

mütefâ‘‘
Müzâ‘aflarda vezin mütefâ‘‘ ‫ ُمتَفَاع‬şeklinde olur
‫ُمتَفَاع‬
mütefâ‘î
Nâkıslarda mütefâ‘î ‫ ُمتَفَاعِى‬şeklindedir
‫ُمتَفَا ِعى‬
Misâller
‫تضاد‬ tezâdd iki şeyin birbirine zıt ‫متضاد‬ mütezâdd birbirine zıt olan
olması
‫حب‬ hubb ‫متحاب‬ mütehâbb birbirine dost olan
‫تداوى‬ tedavi ‫متداوى‬ mütedâvî tedavi eden
‫تباقى‬ tebâkī artma ‫متباقى‬ geri kalan, artan) geri kalan, artan)
‫تساوى‬ mütesâvî iki şeyin birbirine denk ‫متساوى‬ mütesâvî mütesâvî
olması
A) Aşağıdaki sülâsî masdarları tefâ‘ul ْ‫عل‬

ُ ‫ تَفَا‬bâbına naklediniz.
Masdar bab
‫شركت‬ şirket
‫نضر‬ nazar
‫زياده‬ ziyâde
‫مرض‬ maraz
‫جهالت‬ cehâlet
‫هجوم‬ hücûm
‫كثرت‬ kesret
‫صلح‬ sulh
‫نقض‬ nakz
‫درس‬ ders
B) Aşağıdaki kelimelerin tefâ‘ul ْ‫عل‬

ُ ‫ تَفَا‬bâbından ism-i fâ'illerini bulunuz
Masdar bab
‫تعادل‬ te‘âdül
‫تعاقد‬ te‘âkud
‫تبادل‬ tebâdül
‫تباعد‬ tebâ‘üd
‫تجاسر‬ tecâsür
‫تجاور‬ tecâvür
‫تداخل‬ tedâhül
‫تدارك‬ tedârük
‫تخاصم‬ tehâsüm
‫تكابر‬ tekâbür
C) Aşağıdaki kelimelerin tefâ‘ul ْ‫عل‬

ُ ‫ تَفَا‬bâbından ism-i mef'ûllerini bulunuz
Masdar bab
‫تعادل‬ te‘âdül
‫تعاقد‬ te‘âkud
‫تبادل‬ tebâdül
‫تباعد‬ tebâ‘üd
‫تجاسر‬ tecâsür
‫تجاور‬ tecâvür
‫تداخل‬ tedâhül
‫تدارك‬ tedârük
‫تخاصم‬ tehâsüm
‫تكابر‬ tekâbür

َ ‫ ُمفَا‬Bâbı
müfâ'alet müfâ‘il müfâ‘al
‫علَة‬
َ ‫ُمفَا‬ ‫ُمفَا ِع ْل‬ ‫ع ْل‬
َ ‫ُمفَا‬
Binası
Bu bâbda baştaki mim, ilk aslî harften sonraki elif ‫ ا‬ve sondaki ‫ ة‬harfleri eklemedir. ‫ ة‬harfi bazı kelimelerde ‫ه‬
yazılarak –e, -a sesi verir, bazı kelimelerde de açılarak te ‫ ت‬şeklinde kullanılır.
Hususiyet
Bu bâbdaki masdarların çatısı, nesnesi bakımından geçişli veya geçişsiz olabilir;
Bu bâb, masdarın belirttiği iş veya hareketin iki veya daha fazla kişi arasında karşılıklı olarak yapıldığını ifade
ederek kelimeye işdeşlik (müşâreket) kazandırır.
Bir diğer hususiyetide kelimeyi geçişsiz yapmaktır.
Misâller
‫عهد‬ 'ahd söz verme ‫معاهده‬ mu'âhede anlaşma
‫خبر‬ haber ‫مخابره‬ muhâbere haberleşme, iletişim
‫حرب‬ harb ‫محاربه‬ muhârebe savaşma
‫سبقت‬ sebkat geçme ‫مسابقه‬ müsâbaka yarışma
‫طبق‬ tıbk uygun, aynı ‫مطابقت‬ mutâbakat uyuşma, uygun olma
‫ترك‬ terk bırakma ‫متاركه‬ mütâreke mütâreke
‫شركت‬ şirket (ortaklık ‫مشاركت‬ müşâreket ortaklaşma
‫عون‬ avn yardım ‫معاونت‬ mu‘âvenet yardımlaşma
Dikkat
َ ‫ ُمفَا‬bâbı her zaman işteşlik ifade etmez
Misâller
‫دوام‬ devâm ‫مداومت‬ müdâvemet devam etme
‫حفظ‬ hıfz ‫محافظه‬ muhafaza koruma
‫هجرت‬ hicret göç ‫مهاجرت‬ muhacerat göç etme, göç
‫عمل‬ 'amel iş ‫معامله‬ mu'âmele davranışta bulunma

ism-i fâil
müfâ‘il
Müfâ'alet bâbının ism-i fâ‘ili müfâ‘il ْ‫ ُمفَا ِعل‬dir. Vezin, bâbdaki ikinci aslî harfin esreli
‫ُمفَا ِع ْل‬ okunması ve sondaki ‫ ة‬nin atılması ile elde edilir.
Misâller
‫مخابره‬ muhâbere haberleşme ‫مخابر‬ muhâbir haber veren
‫محاربه‬ muhârebe savaşma ‫محارب‬ muhârib savaşan, savaşçı
‫مشاهده‬ müşâhade gözleme, gözlem ‫مشاهد‬ müşâhid gözlemci
‫محاسبه‬ muhâsebe ‫محاسب‬ muhâsib hesap yapan
‫مداومت‬ müdâvemet devam etme ‫مداوم‬ müdâvim devam eden, devamlı
‫مافظه‬ muhâfaza ‫مافظ‬ muhâfız

‫مبادله‬ mübâdele değiştirmek ‫مبادل‬ mübâdil değiştirilen
‫مقابله‬ mukabele karşılamak, karşılık ‫مقابل‬ mukābil
' ism-i mef'ûl

müfâ‘al Müfâ‘ale bâbının ism-i fâ‘ili müfâ‘al ْ‫عل‬ َ ‫ ُمفَا‬dir. Vezin, bâbdaki ikinci aslî harfin üstünlü
‫ع ْل‬
َ ‫ُمفَا‬ okunması ve sondaki ‫ة‬ nin atılması ile elde edilir
Misâller
‫مخاطبه‬ muhâtaba söyleşme ‫مخاطب‬ muhâtab söyleşilen, hitab edilen
‫مباركه‬ mübâreke tebrikleşme, birbirini ‫مبارك‬ mübârek kutlu, uğurlu
kutlama
‫مشاهده‬ müşâhede gözleme ‫مشاهد‬ müşâhed gözlenilmiş, görülen
İ‘lâl
müfâ‘ât
Nakıs ve lefîf kelimelerde vezin müfâ‘ât ( ْ‫عات‬
َ ‫ ) ُمفَا‬şeklinde olur.
ْ ‫ع‬
‫ات‬ َ ‫ُمفَا‬
Misâller
‫جزا‬ cezâ ‫مجازات‬ mücâzât cezâlandırma
‫سوى‬ sevî birlik, beraberlik ‫مساوات‬ müsâvât eşitlik, denklik
‫كفايت‬ kifâyet ‫مكافات‬ mükâfât

İ‘lâlde müfâ'alet ‫علَة‬

َ ‫ ُمفَا‬bâbının ism-i fâili
müfâ‘î
Nâkıs ve lefîf kelimelerde vezin müfâ‘î ‫ ُمفَاعِى‬şeklindedir.
‫فَا ِعى‬
müfâ‘‘
Muzâaflarda vezin müfâ‘‘ ‫ ُمفَاع‬şeklinde olur
‫ُمفَاع‬
Misâller
‫نفى‬ nefy sürmek, uzaklaştırmak ‫منافى‬ münâfî ayrı, muhalif olan
‫منادات‬ münâdât bağırışma ‫منادى‬ münâdî nidâ eden, seslenen
A) Aşağıdaki sülâsî masdarları müfâ'alet ‫علَة‬

َ ‫ ُمفَا‬bâbına naklediniz.
Masdar bab
‫عدل‬ adl ‫معادلت‬ mu'âdelet
‫عرفان‬ irfân
‫بلوغ‬ bülûğ
‫ترك‬ terk
‫جدل‬ cedel
‫حكم‬ hükm
‫سفر‬ sefer
‫صحبت‬ Sohbet
‫عشق‬ aşk

B) Aşağıdaki kelimelerin müfâ'alet ‫علَة‬

َ ‫ ُمفَا‬bâbından ism-i fâ'illerini bulunuz
Masdar bab
‫مغايرت‬ mugāyeret
‫مبادله‬ mübâdele
‫مخالفت‬ muhâlefet
‫مخاصمت‬ muhâsamet
.
‫مقاومت‬ mukāvemet
‫مشاهده‬ müşâhede
‫معاونت‬ mu‘âvenet
‫مقاتله‬ mukātele
‫مخالفت‬ muhâlefet
‫مقارنت‬ mukārenet
‫مالزمت‬ mülâzemet
‫مهاجرت‬ muhâceret
‫معارضه‬ mu‘âraza

ْ َ‫ اِ ْن ِفع‬Bâbı
İnfi‘âl ‫ال‬
İnfi‘âl münfa‘il -
ْ ‫اِ ْن ِف َع‬
‫ال‬ ‫ُم ْنفَ ِع ْل‬ -
Binası
Bu bâbda baştaki ilk kök harfinden evvelki elif ‫ا‬, nûn ‫ ن‬ve ortadaki kök harfinden sonraki elif ‫ ا‬ilavedir
Hususiyet
Bu bâbdan türeyen masdarların çatıları özneleri bakımından genellikle dönüşlü, bazen de edilgendir.
Nesneleri bakımından ise geçişsizdir, yani nesne almazlar.
Misâller
‫بسط‬ bast açma ‫انبساط‬ inbisât açılma, ferahlanma
‫جذب‬ cezb çekme ‫انجذاب‬ incizâb çekilme, çekim
‫ حصر‬hasr bir şeye mahsus kılma ‫ انحصار‬hasrolunma
‫دفع‬ def' kovma ‫اندفاع‬ indifâ' defolma, ortadan kalkma
‫ضم‬ zamm katma, ilâve etme ‫انضمام‬ inzimâm ilâve olunma
‫عكس‬ aks ‫انعكاس‬ in'ikâs yansıma, aksetme
‫قطع‬ kat' kesme ‫انقطاع‬ inkıtâ' kesilme, kesintiye uğrama
‫كشف‬ keşf ‫انكشاف‬ inkişâf açılma, meydana çıkma
‫شرح‬ şerh açma, açıklama ‫انشراح‬ inşirâh açılmak, ferahlanmak

‫قلب‬ kalb çevirme, değiştirme ‫انقالب‬ inkılâb değişmek
‫جذب‬ cezb çekme ‫انجذاب‬ incizâb çekilmek, câzibesine kapılmak
‫حلل‬ halel bozukluk, eksiklik ‫انحلل‬ inhilâl çözülme, dağılma
ism-i fâil
münfa‘il
İnfi‘âl bâbının ism-i fâ‘ili münfa‘il ْ‫ ُم ْنفَ ِعل‬dir.
‫ُم ْنفَ ِع ْل‬
Misâller
‫انكسار‬ inkisâr kırılma ‫منكسر‬ münkesir kırılan, gücenen
‫انعكاس‬ in'ikâs yansıma, aksetme ‫منعكس‬ mün'akis yansıyan, akseden
‫انقالب‬ inkılâb dönme, değişme ‫منقلب‬ munkalib dönen, değişen
‫انفساخ‬ infisâh bozulma, hükmü kalmama ‫منفسخ‬ münfesih hükmü kalmayan
' ism-i mef'ûl

İnfi‘âl bâbının ism-i mef‘ûlü yoktur.
İ‘lâl
infiyâl
Ecvef kelimelerde vezin ortadaki ‫ و‬harfi ‫ ى‬ye dönüşerek infiyâl ْ‫ اِ ْن ِف َيال‬olur.
ْ ‫اِ ْن ِف َي‬
‫ال‬
infi‘â Nâkıs kelimelerde sondaki illetli harfler kaldırılarak ‫ أ‬ye dönüşür ve infi‘â ‫اِ ْن ِف َعا‬
‫اِ ْن ِف َعا‬ veznini alır.
Misâller
‫جل‬ cilâ ‫انجال‬ incilâ cilâlanma, parlama
‫خفى‬ hafî gizlilik ‫انخفا‬ inhifâ gizlenip saklanma

münfa‘î
Nakıs’ta münfa‘î ‫ ُم ْنفَعِى‬veznini alır.
‫ُم ْنفَ ِعى‬
münfâ‘
ْ ‫ ُم ْنفَا‬veznini alır
Ecvef’te münfâ‘ ‫ع‬
ْ ‫ُم ْنفَا‬
‫ع‬
münfa‘‘
Misalde münfa‘‘ ‫ ُم ْن َف َّع‬vezni olur.
‫ُم ْنفَ َّع‬
Misâller
‫انقضاء‬ inkızâ sona erme, tamamlanma ‫منقضى‬ münkazî bitmiş, sona ermiş
‫انزوا‬ inzivâ ‫منزوى‬ münzevî
‫انحنا‬ inhinâ eğilme, kavislenme ‫منحنى‬ münhanî eğilen, eğrilen
‫انقياد‬ inkıyâd kavd, boyun eğme ‫منقاد‬ münkād boyun eğen
‫انسياق‬ insiyâk sevk, gönderilmek ‫منساق‬ münsâk gönderilen
‫اشتياق‬ ştiyâk şevk, özlemek ‫مشتاق‬ müştâk özleyen, arzulayan
‫انشقاق‬ inşikāk çatlama, yarılma ‫منشق‬ münşakk çatlamış, yarılmış
‫انفكاك‬ infikâk ‫منفك‬ münfekk ayrılan, sökülen
A) Aşağıdaki sülâsî masdarları if'âl bâbına naklediniz. Bulduğunuz kelimelerin manalarını öğreniniz:

Masdar bab
‫فعل‬ fi'l
‫فسخ‬ fesh
.‫حصر‬ hasr
‫قلب‬ kalb
. ‫قيد‬ kayd
‫ضبط‬ zabt
‫عقد‬ akd
‫دفع‬ def
‫هدم‬ hedm
‫فهم‬ fehm
‫فرد‬ ferd
‫هزيمت‬ hezîmet
‫قبض‬ kabz
‫كشف‬ keşf
‫شق‬ şakk
B) Aşağıdaki kelimelerin tef'îl bâbından ism-i fâ'illerini bulup manalarını öğreniniz:

Masdar bab
‫منجمد‬ incimâd
‫اندماج‬ indimâc
‫انهدام‬ inhidâm
‫انحراف‬ inhirâf
‫انقطاع‬ inkıtâ'
‫انكسار‬ inkisâr
‫انعطاف‬ in‘itâf
‫انذاب‬ incizâb
‫اندفاع‬ indifâ
‫انفراد‬ infirâd
‫انفتاح‬ infirâd
‫انعزم‬ inhizâm
‫انقسام‬ inkısâm
‫انكشاف‬ inkişâf
‫انشراح‬ inşirâh

ْ َ‫ اِ ْفتِع‬Bâbı
İfti‘âl ‫ال‬
İfti‘âl müfte‘il müfte‘al
ْ ‫اِ ْفتِ َع‬
‫ال‬ ‫ُم ْفتَ ِع ْل‬ ‫ُم ْفتنَ َع ْل‬
Binası
Birinci aslî harfin önüne ‫ أ‬, sonrasına ‫ ت‬ve ikinci harften sonra ‫ ا‬ilâvesiyle elde edilir.
Hususiyet
Bu bâb masdarları dönüşlü ve geçişsiz yapmak için kullanılır.
Bazen de geçişli kelimeler elde edilir.
Misâller
‫عبرت‬ ibret ‫اعتبار‬ i‘tibâr
‫فرقت‬ firkat ayrılık ‫افتراق‬ iftirâk ayrılmak, dağılmak
‫منع‬ men‘ durdurmak, bırakmamak ‫امتناع‬ imtinâ‘ çekinme, istememe
‫نظر‬ nazar bakmak, düşünmek ‫انتظار‬ intizâr gözlemek, beklemek
Dikkat
İfti‘âl bâbına giren masdarların ilk harfine göre vezindeki ’ ‫ ت‬de bazı değişiklikler meydana gelir.
Kelimenin aslî ilk harfi ‫ ض‬ve ‫ ص‬ise vezindeki ‫ت‬harfi ‫'ط‬ya dönüşür:
Misâller
‫ضرب‬ darb ‫اضطراب‬ ıstırap
‫ضرورت‬ zarûret ‫اضطرار‬ ıztırâr çaresiz ve muhtaç olma
‫صلح‬ sulh ‫اصطالح‬ ıstılâh barışma
‫صيد‬ sayd avlanmak ‫اصطياد‬ ıstıyâd avlamak
Kelimenin aslî ilk harfi ‫ ط‬ise vezindeki ekleme ‫ ت‬harfi ‫ ط‬dönüşür ve iki tı birleşir (idgam olur)
Misâller
‫طلوع‬ tulû' doğma ‫اطالع‬ ıttılâ kişinin içine doğma
‫طرد‬ tard kovma ‫اطراد‬ ıttırâd

Kelimenin aslî ilk harfi ‫ ز‬,‫ ذ‬,‫ د‬ise vezindeki ekleme ‫ ت‬harfi ‫ د‬dönüşür.
Kelimenin aslî ilk harfi ‫ د‬ise vezindeki baştaki ‫ د‬harfi şeddeli okunur.
Misâller
‫زوج‬ zevc ‫ازدواج‬ izdivâc evlenme
‫زحمت‬ zahmet ‫ازدحام‬ izdihâm
‫زراعت‬ zirâ’at ‫ازدراع‬ izdirâ zirâat etme, ekme
‫زياده‬ ziyâde ‫ازدياد‬ izdiyâd artma, çoğalma
‫ىدعوى‬ da'vâ ‫ادعا‬ iddi'â
‫دين‬ deyn borç ‫اديان‬ iddiyân borçlanma
‫دخل‬ dahl ‫ادخال‬ iddihâl dâhil olma
‫ذخيره‬ zahire ‫ادخار‬ iddihâr ilerisi için biriktirme
Kelimenin aslî ilk harfi ‫ ت‬ise aslî harf olan ‫ ت‬ile vezindeki ‫ ت‬şedde ‫ ت‬konularak bir kez yazılır.
Misâller
‫تابع‬ tabi ‫اتباع‬ ittibâ‘ tabi olma, itaat etme
‫تجارت‬ ticaret ‫اتجار‬ itticâr ticâret yapma
ism-i fâil
müfte‘il
İfti‘âl bâbının ism-i fâ‘ili müfte‘il ْ‫ ُم ْفتَ ِعل‬şeklindedir
‫ُم ْفتَ ِع ْل‬
Misâller
‫اعتدال‬ i'tidâl ölçülü davranma ‫معتدل‬ mu'tedil ölçülü davranan
‫انتشار‬ intişâr yayımlanma ‫منتشر‬ münteşir yayımlanan
‫افتخار‬ iftihâr övünme ‫مفتخر‬ müftehir övünen
‫انتساب‬ intisâb bir yere, bir kimseye mensup olmak ‫منتسب‬ müntesib intisab eden, alâkası olan
‫امتناع‬ imtinâ‘ çekinme, istememe ‫ممتنع‬ mümteni çekinen, imkânsız
‫اشتمل‬ iştimâl içine almak, kaplamak ‫مشتمل‬ müştemil kavrayan, içine alan
‫انتقال‬ intikāl nakletmek, göçmek, bulaşmak ‫منتقل‬ müntakıl göç eden, taşınan

' ism-i mef'ûl

müfte‘al
İfti‘âl bâbının ism-i mef‘ûlü müfte‘al ْ‫ ُم ْفت َنعَل‬şeklindedir.
‫ُم ْفتنَعَ ْل‬
Misâller
‫اكتساب‬ iktisâb ‫مكتسب‬ mükteseb kazanılmış
‫اختصار‬ ihtisâr kısaltma ‫مختصر‬ muhtasar kısaltılmış
‫انتخاب‬ intihâb seçme ‫منتخب‬ müntahab seçilmiş
‫اشتراك‬ iştirâk ortak olma ‫مشترك‬ müşterek ortak olunmuş
İ‘lâl
itti‘âl
Misalde (Asli ilk harfi‫ و‬veya ‫ ى‬olan kelimelerde) vezin itti‘âl ْ‫ ا ِِن َعال‬olur.
ْ ‫اِنِ َع‬
‫ال‬
iftiyâl
Ecvefte vezin iftiyâl ْ‫اِ ْف ِت َيال‬şeklinde olur.
ْ َ‫اِ ْفتِي‬
‫ال‬
ifti‘â
Nâkısta ise son harfi ‫ و‬ve ‫ى‬olanlar ‫ ء‬ye dönüşerek ifti‘â ‫ اِ ْف ِتعَا‬veznini alır.
‫اِ ْفتِعَا‬
itti‘â Lefîf-i mefrukda (Aslî harflerinin birinci ve üçüncüsü aynı anda illetli olan kelimelerde vezin
‫اِنِ َعا‬ itti‘â ‫ ا ِِنعَا‬şeklindedir.
Misâller
‫وطن‬ vatan ‫اتطان‬ ittitân vatan edinme
‫وحدت‬ vahdet ‫اتحاد‬ ittihâd
‫شوق‬ şevk ‫اشتياق‬ iştiyâk arzu, şevk, özlemek
‫عود‬ avd dönme, geri gelme ‫اعتياد‬ i‘tiyâd huy, âdet edinmek
‫نفى‬ nefy ‫انتفا‬ intifâ uzağa sürülmek
‫علو‬ ulüvv ‫اعتال‬ i‘tilâ yükselmek, yukarı
çıkmak
‫وقايا‬ vikāye koruma, arka çıkma ‫اتقا‬ ittikā sakınma, çekinme


mütte‘il
misalde mütte‘il ْ‫ ُمتَّ ِعل‬veznindedir
‫ُمت َّ ِع ْل‬
müftâl
ecvefte müftâl ْ‫ ُم ْفتَال‬veznindedir
ْ ‫ُم ْفت‬
‫َال‬
müftâ‘‘
muza‘afta müftâ‘‘ ‫ ُم ْفتَاع‬veznindedir
‫ُم ْفتَاع‬
müştâkk
nâkıs ve mehmuzda müfta‘î ‫ ُم ْفتَعِى‬veznindedir
‫ُم ْفتَ ِعى‬
Misâller
‫اتفاق‬ ‫متفق‬
‫اختيار‬ ‫مختار‬
‫اشتقاق‬ ‫مشتاق‬
‫افترا‬ ‫مقترى‬
‫التوا‬ ‫ملتوى‬

mütte‘âl
misâlde mütte‘âl ْ‫ ُمت َّنعَل‬olur.
‫ُمتنَّ َع ْل‬
müftâl
ecvefte müftâl ْ‫ ُم ْفتَال‬veznindedir. (ism-i fâil ile aynı şekildedir)
ْ ‫ُم ْفت‬
‫َال‬
müftâ‘‘
muza‘afta müftâ‘‘ ‫ ُم ْفتَاع‬veznindedir. (ism-i fâil ile aynı şekildedir)
‫ُم ْفتَاع‬
müştâkk
nâkısta müfte‘â ‫ ُم ْفت َنعَا‬veznindedir
‫ُم ْفتَ ِعى‬

‫امتساب‬ iktisâb kazanmak, elde etmek ‫مكتسب‬ mükteseb kazanılmış, elde edilmiş
‫التماس‬ iltimâs tavsiye, kayırmak ‫ملتمس‬ mültemes kayırılan
‫اشترام‬ iştirâk ortaklık etmek ‫مشترك‬ müşterek birlikte, ortak kullanılan
‫انتخاب‬ intihâb seçmek ‫منتخب‬ müntehab seçilmiş
‫اتحد‬ ittihâd ‫متحد‬ müttehad üzerinde birleşilen
‫اتفاق‬ ittifâk ‫متفق‬ müttefak üzerinde ittifak edilen
‫اتخذ‬ ittihâz kabullünmek ‫متخذ‬ müttehaz kabul edilen, alınan
‫اقتدا‬ iktidâ uymak ‫مقتدا‬ muktedâ kendisine uyulan
‫اجتبا‬ ictibâ seçmek ‫مدتبا‬ müctebâ seçilmiş


Masdar bab
‫بدء‬ bed’ ‫ابتداء‬ ibtidâ’
‫جمع‬ cem'
‫جسارت‬ cesâret
‫خصوص‬ husûs
‫نقل‬ nakl
‫نشر‬ neşr
‫ربط‬ rabt .
hürmet
rıhlet
redd
nizâm
mihnet
rabt
halel
hakāret
lüzûm
medh
B) Aşağıdaki kelimelerin tef'îl bâbından ism-i fâ'illerini bulunuz.

Masdar bab
‫احتكار‬ ihtikâr ‫محتکر‬ muhtekir
‫ارتفاع‬ irtifâ

Masdar bab
‫ابتراج‬ ibtihâc
‫ابتسام‬ ibtisâm
‫اجتهاد‬ ictihâd
‫اجتناب‬ ictinâb
‫افتخار‬ iftihâr
‫اقتراق‬ iftirâk
‫اكتساب‬ iktisâb
‫التفات‬ iltifât
‫التماس‬ iltimâs
B) Aşağıdaki kelimelerin tef'îl bâbından ism-i mef'ûllerini bulunuz.
Masdar bab
‫احتكار‬ ihtikâr ‫محتکر‬

İf‘ilâl ‫ اِ ْف ِعلَ ْل‬Bâbı

İf‘ilâl müf‘all -
‫اِ ْف ِعلَ ْل‬ ‫ُم ْف َعل‬ -
Binası
Bu bâbda başta ve ortadaki elifler ‫ ”ا‬eklemedir. Üçüncü aslî harf ise tekrarlanır. Anlam bakımından geçişsiz
masdarlar türetir.
Hususiyet
Bu kalıpla daha çok renk ve fizikî noksanlıkları ifade eden kelimeler türetilir:
Misâller
‫عوج‬ ivec eğrilik ‫اعوجاج‬ i'vicâc eğrilme
‫حمرت‬ humret kırmızılık ‫احمرار‬ ihmirâr kızarma
‫صفرت‬ sufret sarılık ‫اصفرار‬ ısfırâr sararma
‫سمرت‬ sumret esmerlik ‫اسمرار‬ ismirâr esmerleşme
‫غبار‬ gubâr toz ‫اغبرار‬ iğbirâr tozlanma, toz renkli olma;
gücenme
‫شهل‬ şehel şaşı olmak ‫اشهالل‬ işhilâl şaşılık
‫عور‬ aver tek gözü kör olmak ‫اعورار‬ i‘virâr tek gözlü olmak
‫حدب‬ hadeb kambur ‫احدباب‬ ihdibâb kamburluk
ism-i fâil
müf‘all
İf‘ilâl bâbının ism-i mef‘ûlü müf‘all ( ‫ ) ُم ْفعَل‬şeklindedir.
‫ُم ْف َعل‬
Misâller
‫اغبرار‬ iğbirâr gücenme ‫مغبر‬ muğberr gücenen
‫اسوداد‬ isvidâd kararma ‫مسود‬ müsvedd kararan
‫ابيضاض‬ ibyizâz beyazlama, ağarma ‫مبيض‬ mübyazz beyazlaşan
' ism-i mef'ûl
Bu bâbda ism-i mef‘ûl kullanılmamaktadır.

A) Aşağıdaki sülâsî masdarları bâbına naklediniz.

Masdar bab
‫فعل‬ fi'l
‫فسخ‬ fesh
.‫حصر‬ hasr
‫قلب‬ kalb
. ‫قيد‬ kayd
‫ضبط‬ zabt
‫عقد‬ akd
‫دفع‬ def
‫هدم‬ hedm
‫فهم‬ fehm
‫فرد‬ ferd
‫هزيمت‬ hezîmet
‫قبض‬ kabz
‫كشف‬ keşf
‫شق‬ şakk
B) Aşağıdaki kelimelerin bâbından ism-i fâ'illerini bulunuz.

Masdar bab
‫منجمد‬ incimâd
‫اندماج‬ indimâc
‫انهدام‬ inhidâm
‫انحراف‬ inhirâf
‫انقطاع‬ inkıtâ'
‫انكسار‬ inkisâr
‫انعطاف‬ in‘itâf
‫انذاب‬ incizâb
‫اندفاع‬ indifâ
‫انفراد‬ infirâd
‫انفتاح‬ infirâd
‫انعزم‬ inhizâm
‫انقسام‬ inkısâm
‫انكشاف‬ inkişâf
‫انشراح‬ inşirâh

ْ ‫ اِ ْس ِت ْف َع‬Bâbı
İstif‘âl ‫ال‬
İstif‘âl müstef‘il müstef‘al
ْ ‫اِ ْستِ ْف َع‬
‫ال‬ ‫ُمسْتنَ ْف ِع ْل‬ ‫ُمسْتنَ ْف َع ْل‬
Binası
Bu bâbda ilk aslî harften evvel ‫ ا‬,‫ س‬,‫ ت‬eklenmesi, ikinci aslî harften sonra da ‫ ا‬eklenmesi ile oluşturulur
Hususiyet
Bu bâbdaki kelimeler çoğunlukla geçişlidir yani nesne alır.
Bu bâbdaki masdarların ürettiği şu iki anlama dikkat edilmelidir:
a) Bu bâbdaki kimi masdarlar bir şey isteme, dileme” anlamını üretirler.
Bu bâbdaki kimi masdarlar sayma, addetme” anlamını üretirler
Misâller
‫ملك‬ mülk ‫استمالك‬ istimlâk mülk edinme, mülk olarak alma
‫قبل‬ kabl ön, önce ‫استقبال‬ istikbâl gelecek; birini yola çıkıp karşılama
‫خروج‬ hurûc çıkma ‫استخراج‬ istihrâc çıkarma, meydana çıkarma
‫خدمت‬
‫قسر‬
‫بدل‬
‫كمال‬
Dikkat
bâbdâ kimi geçişsiz masdarlar da vardır:
Misâller
‫حق‬ hakk ‫استحقاق‬ istihkak hak etme, hak edilen şey
‫فائده‬ faide ‫استفاده‬ istifâde faydalanma

Bu bâbdaki kimi masdarlarda sayma, addetme” anlamı vardır:

Misâller
‫استيذان‬ istîzân izin isteme
‫استمداد‬ istimdâd yardım isteme
‫استرحام‬ istirhâm merhamet isteme,
yalvarma
‫استقراض‬ istikrâz borç isteme
borçlanma
Misâller
‫استخفاف‬ istihfâf hafif sayma,
küçümseme,
‫استحالل‬ istihlâl helâl sayma,
‫استكراه‬ istikrâh iğrenç görme
ism-i fâil
müstef‘il
İstif‘âl bâbının ism-i fâ‘ili müstef‘il ْ‫ ُمسْت َن ْف ِعل‬veznidir.
‫ُمسْتنَ ْف ِع ْل‬
Misâller
‫استحصال‬ istihsâl üretme ‫مستحصل‬ müstahsil üreten, üretici
‫استنساخ‬ istinsâh bir eserin kopyasını yazma ‫مستنسخ‬ müstensih istinsah eden
‫استخدام‬ istihdâm bir işte çalıştırma ‫مستخدم‬ müstahdim işveren
' ism-i mef'ûl

müstef‘al
İstif‘âl bâbının ism-i mef‘ûlü müstef‘al ( ْ‫ ) ُمسْت َن ْفعَل‬şeklindedir.
‫ُمسْتنَ ْف َع ْل‬
Misâller
‫استخدام‬ istihdâm ‫مستخدم‬ müstahdem hizmette kullanılan
‫استهجان‬ istihcân çirkin görme ‫مستهجن‬ müstehcen çirkin görülen
İ‘lâl
istîfâl
mehmûzü’l-fâ ve misâlde vezin ( ‫ا‬ve‫ و‬ile başlayan kelimelerde) istîfâl ْ‫ اِسْت ِيفَال‬şeklindedir.
ْ ‫اِسْتيِف‬
‫َال‬
istifâle
Ecvefte vezin istifâle ‫ اِ ْس ِتفَالَه‬şeklinde olur.
‫اِ ْستِفَالَه‬
isti‘fâ
Nâkısta isti‘fâ ‫ اِ ْس ِت ْعفَا‬şeklindedir.
‫اِ ْستِ ْعفَا‬
Misâller

müstefi‘‘
Muzâ‘afda müstefi‘‘ ‫ ُم ْستَفِع‬şeklindedir
‫ُم ْستَ ِفع‬
müstefîl
Ecvefte müstefîl ْ‫ُم ْستَ ِفيل‬
ْ ‫ُم ْستَ ِف‬
‫يل‬
müstef‘î
Nâkıs ve mehmûzü’l-lâmda müstef‘î ‫ ُمسْت َن ْفعِى‬şeklindedir.
‫ُمسْتنَ ْف ِعى‬
Misâller

müstefa‘‘
Muzâ‘afda vezin müstefa‘‘ ‫ ُمسْت َنف َْع‬şeklindedir.
‫ُمسْتنَف َْع‬
müstefâl
Ecvefte müstefâl ْ‫ ُمسْت َنفَال‬şeklindedir.
ْ ‫ُمسْتنَف‬
‫َال‬
müstef‘â
َ ‫ ُمسْت َن ْف‬şeklindedir
Nâkısta müstef‘â ‫عى‬
َ ‫ُمسْتنَ ْف‬
‫عى‬
Misâller
Masdar bab
‫عجله‬ acele ‫استعجال‬ isti'câl
‫داللت‬ delâlet
‫فهم‬ fehm
‫خبر‬ haber
‫غفران‬ gufrân .
‫لزوم‬ lüzûm
‫نسخه‬ nüsha
‫رحم‬ rahm
B) Aşağıdaki kelimelerin tef'îl bâbından ism-i fâ'illerini bulunuz.
Masdar bab
‫استعمال‬ isti'mâl ‫مستعمل‬ müsta'mel
‫استخدام‬ istihdâm
‫استحكام‬ istihkâm
‫استحضار‬ istihzâr
‫استفهام‬ istifhâm
ARAPÇA SIFATLAR
Sıfat-ı Müşebbehe
Öznedeki değişmeyen bir durum ve niteliği bildiren kelimelere sıfat-ı müşebbehe denir. Bunlar ism-i
fâ'illere benzedikleri için bu adı almışlardır. Ancak ism-i fâ'illerden başlıca farkı, ism-i fâ'illerin belirttiği
niteliğin geçici olması; sıfat-ı müşebbehenin belirttiği durum ve niteliğin sürekli, kalıcı olmasıdır.
Türkçedeki -kan/-ken (çalışkan, girişken); -kın/-kin (azgın, pişkin,düşkün) ekleri Arapçadaki sıfat-ı
müşebbehe kategorisine denk gelen kelimelertüretir. İsm-i fâ'iller kıyâsîdir, yani bir kurala göre
türetilirler. Sıfat-ı müşebbeheler ise semâîdir, yani kuralsızdır. Bir kelimenin sıfat-ı müşebbehe
vezinlerinden hangisinden türetileceğini dilbilgisi kuralları değil, dil kullanımı, o dili kullanan insanların
uzlaşımları belirler.
Sıfat-ı müşebbehe kategorisindeki kelimelerin sık kullanılan vezinleri şunlardır:
Fa'îl ‫ فعيل‬: Bu vezinde ortadaki ye ( ‫ )ی‬harfi ekleme bir harftir:
‫لطافت‬ letâfet ‫لطيف‬ latîf güzel, hoş

‫كرم‬ kerem cömertlik ‫كريم‬ kerîm cömert
‫كثرت‬ kesret çokluk ‫كثير‬ kesîr çok
‫رحمت‬ rahmet esirgeme ‫رحيم‬ rahîm esirgeyen
Ef'al ‫ افعل‬: Bu vezinde baştaki elif ( ‫ )ا‬ekleme bir harftir.

Renkleri, bedendeki kusur ve sakatlıkları bildiren sıfatlar türetir:
‫حمرت‬ humret kırmızılık ‫احمر‬ ahmer kırmızı

‫سواد‬ sevâd karalık ‫اسود‬ esved kara
‫سمرت‬ sumret esmerlik ‫اسمر‬ esmer
‫بكامت‬ bekâmet dilsizlik ‫ابكم‬ ebkem dilsiz
‫عمى‬ amâ körlük ‫اعمى‬ a'mâ kör
‫بالهت‬ belâhet aptallık ‫ابله‬ ebleh aptal
‫حمق‬ humk bönlük ‫احمق‬ ahmak bön, aptal
Sıfat-ı müşebbehe yapan başka vezinler de vardır:

‫ فعالن‬fa'lân = ‫ عطشان‬atşân susamış”, ‫ كسالن‬keslân tembel”, ‫ سكران‬sekrân sarhoş”; ‫ فعالن‬fu'lân = ‫ عريان‬uryan
çıplak”; ‫ فعل‬fa'l = ‫ صعب‬sa'b güç”, ‫ سهل‬sehl kolay”; ‫ رطب‬ratb yaş” vs.; ‫ فعل‬fa'al = ‫ حسن‬hasan güzel” vs. Bu
vezinlerin birçoğu sülâsî mücerred masdarların vezinleriyle aynıdır. İki kategoriyi yırmak için kelimenin
sıfat değeri taşıyıp taşımadığını belirlemek gerekir. Bunun için en kolay yol sözlükten kelimenin
anlamını bulmaktır.
İsm-i Tafdîl
Bu kategorideki sıfatlar, ifade ettikleri niteliğin öznede başkalarına göre daha çok veya en çok olduğunu
ifade ederler. Günümüz Türkçesinde bu kategoriyi teşkil eden bir ek yoktur. Bu kategoriyi Türkçede söz
dizimi yoluyla büyük → daha büyük → en büyük şeklinde yapmaktayız.İsm-i tafdîl kategorisinin bir tek
vezni vardır:
Ef'al ‫ افعل‬: Bu vezinde de baştaki elif ( ‫ )ا‬harfi eklemedir.
‫كبير‬ kebîr büyük ‫اكبر‬ ekber en büyük

‫صغير‬ sagîr küçük ‫اصغر‬ asgar en küçük
‫عظيم‬ azîm büyük, ulu ‫اعظم‬ a'zam en büyük
‫نادر‬ nâdir seyrek ‫اندر‬ ender pek seyrek
İsm-i tafdîl kategorisindeki kelimeler ile sıfat-ı müşebbehenin renk ve sakatlıkları bildiren kelimeleri
ef'al ‫ افعل‬veznindedir. Bunların vezinleri aynı olmakla birlikte anlamlarının ve kategorilerinin tamamen
farklı olduğuna dikkat edilmelidir: ‫ احمق‬ahmak aptal, bön”, ‫ احمر‬ahmer kırmızı” kelimeleri sıfat-ı
müşebbehe; ‫ الزم‬elzem en lüzumlu”, ‫ اكمل‬ekmel daha olgun, en olgun”kelimeleri ism-i tafdîl
kategorisine aittir.
A) Aşağıdaki kelimelerden sıfat-ı müşebbehe kategorisinde kelimeler yapınız.

B)
‫حلم‬ hilm ‫حليم‬ halîm
‫حزن‬ hüzn
‫عظمت‬ azamet
‫بالغت‬ belâgat
‫جمال‬ cemâl
‫ادب‬ edeb
‫الم‬ elem
‫امارت‬ emâret
‫غربت‬ gurbet
‫خباثت‬ habâset
‫حمد‬ hamd
‫سفالت‬ sefâlet
C) Aşağıdaki kelimeleri ism-i tafdîl kategorisinden sıfat yapınız

‫فاضل‬ fâzıl ‫افضل‬ efdal
‫فهم‬ fehm
‫قرب‬ kurb
‫مجيد‬ mecîd
‫نفيس‬ nefîs
‫راجح‬ râcih
‫سفيل‬ sefîl
Mübâlağa-i Fâ'il
Masdarın ifade ettiği işin çok yapıldığını, abartıyla yapıldığını veya daima yapıldığını ifade eden
kelimelere mübâlağa-i fâ'il denilmektedir. Bunlar fiilde ifade edilen iş ve hareketin çok veya sıklıkla,
mübâlağa ile, devamlı olarakb yapıldığını ifade etmektedirler. Osmanlı Türkçesinde sıkça kullanılan
vezinleri aşağıda gösterilmiştir:
Fa''âl ‫ فعال‬: Bu vezinde ortadaki elif ( ‫ )ا‬harfi ekleme harftir
‫سياحت‬ seyâhat ‫سياح‬ seyyâh çok gezen, gezgin

‫خلق‬ halk yaratma ‫خالق‬ hallâk h daima yaratan
‫مكر‬ mekr hile ‫مكار‬ mekkâr çok hileci
‫كذب‬ kizb yalan ‫كذاب‬ kezzâb çok yalan söyleyen
‫رزق‬ rızk rızık ‫رزاق‬ rezzâk devamlı rızık veren
‫موج‬ mevc dalga ‫مواج‬ mevvâc çok dalgalı
Bu vezindeki bazı kelimeler mübâlağa manası taşımayıp meslek isimleri yaparlar. Türkçeye yerleşmiş
olan bu gibi kelimelerden bazılarında çift (şeddeli) sessizler tekleşir:
‫حمال‬ hammâl hamal, ‫عطار‬ attâr aktar,
‫قصاب‬ kassâb kasap, ‫صياد‬ sayyâd avcı,
‫بقال‬ bakkal, ‫حالق‬ hallâk berber,
‫دالك‬ dellâk tellâk,keseci ‫جراح‬ cerrâh operatör doktor
‫بواب‬ bevvâb kapıcı,
Fa'ûl ‫ فعول‬: Bu vezinde ortadaki vav ( ‫ )و‬harfi ekleme harftir.

‫جسارت‬ cesâret ‫جسور‬ cesûr çok cesaretli
‫صبر‬ sabr ‫صبور‬ sabûr çok sabırlı
‫جهالت‬ cehâlet ‫جهول‬ cehûl çok câhil
‫والدت‬ vilâdet doğum ‫ولود‬ velûd doğurgan, üretken
‫عناد‬ inâd ‫عنود‬ anûd çok inatçı
İsm-i Mensûb
Bu kategorideki kelimeler aitlik, mensupluk anlamları veren sıfatlardır. Bir şeye ait, bir şeye dair, bir
şey ile ilgili vs. anlamlarındaki kelimeler bu kategoride olur. Bu kelimeler kıyâsî, yani bir kurala bağlı
olarak üretilir. Bunların yapılışı Türkçedeki ekleme sistemine benzer: Kelimenin sonuna Arapçada
/iyyün/ şeklinde okunan bir ye ( ‫ )ی‬getirilir. Yani ye harfi şeddeli ve tenvinlidir. Osmanlı Türkçesinde
ise şedde ve tenvinin kaldırılmasıyla bu ek /î/ şeklinde okunur: Ar. ‫ علمى‬ilmiyyün Tü. ‫ علمى‬ilmî gibi.
Kelimeye getirilen bu eke nispet eki denir. Bu ekle türetilen kelimeleri Türkçede +lı/+li, +ça/+çe,
+sal/+sel gibi eklerle yapılan kelimeler karşılar:
‫فكر‬ fikr fikir ‫فكرى‬ fikrî

‫دين‬ dîn ‫دينى‬ dînî
‫صطح‬ sath satıh, yüzey ‫صطحى‬ sathî yüzeysel
‫بشر‬ beşer insanlık ‫بشرى‬ beşerî
‫ترك‬ Türk ‫تركى‬ Türkî Türkçe
‫عرب‬ Arab ‫عربى‬ Arabî Arapça
‫استانبولى‬ İstanbulî İstanbullu, ‫عشاقى‬ Uşşâkî Uşaklı
Bazı Arapça kelimeler, sonlarında bulunan harflerin özelliklerine göre nisbet eki aldıklarında
değişikliklere uğrarlar:
Kelimenin sonunda zâid (ekleme) harflerden ‫ ت‬veya ٥ /e/ varsa bunlar atılır ve nispet eki sondaki
harfe eklenir:
‫اداره‬ idâre ‫ادارى‬ idârî yönetimle ilgili
‫تجارت‬ ticâret ‫تجارى‬ ticârî ticaretle ilgili
‫سنت‬ sünnet ‫سنى‬ sünnî
‫مكه‬ Mekke ‫مكى‬ Mekkî Mekkeli
Sonu hâ’-i resmiyye ile biten kimi yer adlarına nispet eki -vî ‫ وى‬olarak getirilir ve kelime sonundaki
hâ’-i resmiyye yazılmaz:
‫ادرنه‬ Edirne ‫ادرنوى‬ Edirnevî

‫آنقره‬ Ankara ‫آنقروى‬ Ankaravî
‫بروسه‬ Burusa ‫بروسوى‬ Burusevî
Sonu çift ye harfi ile biten üç harfli kelimelerde ye harflerinden biri düşer, ikincisi vav harfine dönüşür;
bir önceki harfin harekesi de üstün olur. Bunun sıkça kullanılan iki örneği şunlardır.
‫نبِى‬ nebî (nebiyy) ‫نبوى‬ nebevî
‫على‬ Ali (Aliyy) ‫علوى‬ Alevî
A) Aşağıdaki kelimelerden mübâlağa-i fâ'il kelimeler yapınız

‫مدح‬ medh ‫مداح‬ meddâh
‫موج‬ mevc
‫غفران‬ gufrân
‫جبر‬ cebr
‫ستر‬ setr
‫خلق‬ halk
‫جوالن‬ cevelân
‫سيران‬ seyerân
‫عيش‬ ayş
‫ميل‬ meyl
‫سحر‬ sihr
‫جرح‬ cerh
‫غفران‬ gufrân ‫غفور‬ gafûr
‫حسد‬ hased
‫غيرت‬ gayret
‫شكر‬ şükr
‫كتم‬ ketm
İSM-İ MEKÂN
Bu kategorideki kelimeler, fiildeki iş ve hareketin gerçekleştiği, olduğu yeri gösterirler. Dört vezinle
türetilirler:
Mef'al ‫ مفعل‬: Bu vezindeki baştaki mim ( ‫ )م‬harfi ekleme harftir.

‫كتابت‬ kitâbet yazma ‫مكتب‬ mekteb yazı yazma yeri; okul
‫سكون‬ sükûn oturma ‫مسكن‬ mesken oturma yeri
‫عبادت‬ ibâdet Allah'a kulluk etme ‫معبد‬ ma'bed ibadet yeri
‫طبخ‬ tabh yemek pişirme ‫مطبخ‬ matbah mutfak
‫رقود‬ rukūd uyuma ‫مرقد‬ merkad uyuma yeri; mezar
Mef'il ‫ مفعل‬: Bu vezinde de baştaki mim ( ‫ )م‬harfi ekleme harftir.

‫جلوس‬ cülûs oturma ‫مجلس‬ meclis oturma yeri
‫نزول‬ nüzûl inme ‫منزل‬ menzil inme yeri, konak
‫وقف‬ vakf durma ‫موقف‬ mevkıf durma yeri, durak
‫سجده‬ secde ‫مسجد‬ mescid
Mef'alet ‫ مفعلة‬: Bu vezinde baştaki mim ( ‫ )م‬harfi ve sondaki ( ‫ )ة‬ekleme

harftir. Sondaki ( ‫ )ة‬harfi Osmanlı Türkçesinde açık te ‫ ت‬veya ٥ /e/
şeklinde yazılır ve okunur:
‫طبع‬ tab tabetme, basma ‫مطبعه‬ matba'a basım yeri
‫درس‬ ders ‫مدرسه‬ medrese ders verme yeri, okul
‫ذبح‬ zebh hayvan kesme ‫مذبحه‬ mezbaha hayvan kesme yeri
Asıl isimlerden (câmid isimlerden) bu vezinde ism-i mekân yapıldığında Türkçede genellikle +lık/+lik
ekiyle yapılan kelimeler türetilmiş olur:
‫شجر‬ şecer ağaç ‫مشجره‬ meşcere ağaçlık
‫ملح‬ milh tuz ‫مملحه‬ memleha tuzla
‫زبل‬ zibl çöp, süprüntü ‫مزبله‬ mezbele çöplük
Mef'ilet ‫ مفعلة‬: Bu vezinde baştaki mim ( ‫ )م‬harfi ve sondaki ( ‫ )ة‬ekleme

harftir. Bu vezinde daha az kelime türetilmiştir:
‫م ْنزلت‬ menzilet inecek yer; rütbe
‫مسيره‬ mesîre gezinti yeri
İSM-İ ZAMAN
Bu kategorideki kelimeler, fiilde ifade edilen hareketle ilgili oluş zamanını bildirirler. Mef'al ‫ مفعل‬ve
mef'il ‫ مفعل‬olarak iki vezni vardır. Her iki vezinde de baştaki mimler ( ‫ )م‬ekleme harftir:
‫ بدء‬bed' başlama ‫ مبدأ‬mebde' başlangıç
‫ والدت‬vilâdet doğum” ‫ مولد‬mevlid doğum zamanı
İSM-İ ÂLET
Bu kategorideki vezinlerle, fiilden âlet, araç ve gereç isimleri türetilir. Üç vezni vardır:
Mif'al ‫ مفعل‬: Bu vezinde baştaki mim ( ‫ )م‬ekleme harftir:

‫غفر‬ gafr örtme ‫مغفر‬ miğfer başı örten başlık, tolga
‫ثقب‬ sakb delme ‫مثقب‬ miskab burgu, matkap
kalem ucu kesme
‫قطع‬ kat' kesme ‫مقطع‬ mikta'
bıçağı
Mif'âl ‫ مفعال‬: Bu vezinde baştaki mim ( ‫ )م‬ve ortadaki elif ( ‫ )ا‬harfi ekleme harftir:
‫قرض‬ karz kesme ‫مقراض‬ mikrâz kesme âleti, makas
‫فتح‬ feth açma ‫مفتاح‬ miftâh anahtar
‫ضرب‬ darb vurma ‫مضراب‬ mıdrâb mızrap
‫قياس‬ kıyâs kıyaslama ‫مقياس‬ mikyâs ölçek
‫عيار‬ ayâr ‫معيار‬ mi'yâr ölçme aleti, ölçek
Mif'ale ‫ مفعلة‬: Bu vezinde baştaki mim ( ‫ )م‬ve sondaki te ( ‫ )ة‬ekleme harflerdir:

‫شرب‬ şürb içme ‫مشربه‬ mişrebe içme kabı, maşrapa
‫كنس‬ kens süpürme ‫مكنسه‬ miknese süpürge
İsm-i mekân, ism-i zaman ve ism-i âlet kategorilerindeki vezinlerin çoğu aynıdır. Bir kelimenin bu
kategorilerden hangisine ait olduğunu anlamak ve metindeki anlamına göre doğru okumak için
sözlüğe bakmak lâzımdır.
İSM-İ TASGÎR
İsm-i tasgîr kategorisi isimlerde küçültme kategorisidir. Bu kategoriyi Türkçede +cık/+cik, cığaz/+ciğez
ekleriyle teşkil ederiz. Bunlar aynı zamanda sevgi, şefkat, küçümseme, hakaret gibi anlamlar da
içerirler. İsm-i tasgîr kategorisini oluşturan vezinlerden fu'ayl ‫ فعيل‬vezni Osmanlı Türkçesinde daha
sık kullanılmıştır. Fu'ayl ‫ فعيل‬vezninde ortadaki ye ( ‫ )ی‬harfi ekleme harftir:
‫عبد‬ abd kul ‫عبيد‬ ubeyd kulcuğaz, kölecik
‫حسن‬ hasen güzel ‫حسين‬ hüseyn Hasancık
FARSÇA
FARSÇADA İSİMLER

Osmanlıca Ders Mülahazasi-2 - 05

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Osmanlıca Ders Mülahazasi-2 - 05

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

﴾ ‫﴿ عامثنل تركچه س درس مالحظه لرى‬

Osmanlı türkçesi ders mülahazaları

Innovation Circle Aalen

\\Şakir Çetintaş Kütübhânesi \Hususi Derslerim\Osmanlıca ders mülahazasi-2_05.docx 1 / 110

\\Şakir Çetintaş Kütübhânesi \Hususi Derslerim\Osmanlıca ders mülahazasi-2_05.docx 2 / 110

Innovation Circle Aalen

\\Şakir Çetintaş Kütübhânesi \Hususi Derslerim\Osmanlıca ders mülahazasi-2_05.docx 3 / 110

Osmanlı Türkçesine Giriş 1 ve 3 ; Prof Dr. F. Kadri Timurtaş

Fikir teatisi ve tecrübe paylaşımı için.

Innovation Circle Islam and science:

\\Şakir Çetintaş Kütübhânesi \Hususi Derslerim\Osmanlıca ders mülahazasi-2_05.docx 4 / 110

Düz sesliler Yuvarlak sesliler

➢ Türkçede ilk heceden sonra o ve ö harfleri bulunmaz

\\Şakir Çetintaş Kütübhânesi \Hususi Derslerim\Osmanlıca ders mülahazasi-2_05.docx 5 / 110

Türkçede sessizlerin yazılışı

ek Ak taş ter zır bez sar ser bag beg

‫سر‬ ‫صات‬ ‫تر‬ ‫طات‬

ser sat ter tat

\\Şakir Çetintaş Kütübhânesi \Hususi Derslerim\Osmanlıca ders mülahazasi-2_05.docx 6 / 110

Genizsi N’nin Yazılışı

‘‘A’’ seslisinin Yazılışı

Türkçe kelimelerde ‘‘a’’ seslisi

‫آصقى‬ ‫آت‬ ‫آش‬ ‫آز‬

➢ Kelime içinde sadece elif ‫ ا‬ile gösterilir.

‫طاش‬ ‫طات‬ ‫اياق‬

➢ İki hecesinde de a sesi bulunan Türkçe kelimelerin ilk hecesinde ‫ ا‬yazılmayabilir:

\\Şakir Çetintaş Kütübhânesi \Hususi Derslerim\Osmanlıca ders mülahazasi-2_05.docx 7 / 110

➢ İki heceli kelimenin yalnızca birinci hecesinde a sesi varsa yazılır:

‫آتا‬ ‫آرا‬ ‫آغا‬ ‫آقچا‬ ‫طاشره‬

Türkçede seslilerin yazılışı

‘‘E’’ Seslisinin Yazılışı

‫أش‬ ‫أو‬ ‫أر‬ ‫أت‬

➢ Kelime içinde ‘‘e’’ umumiyetle gösterilmez.

‫دده‬ ‫دره‬ ‫ببك‬ ‫امك‬ ‫كرك‬

➢ Kelime sonunda ise güzel he ‫ ه‬ile yazılır.

\\Şakir Çetintaş Kütübhânesi \Hususi Derslerim\Osmanlıca ders mülahazasi-2_05.docx 8 / 110

➢ Osmanlı Türkçesinde, Türkçe kelimelerde ı ve i ünlülerini göstermek için ’‫ ’ “ى‬harfi kullanılmıştır.

‫ايش‬ ‫ايز‬ ‫ايت‬ ‫ايپ‬

‫سيليك‬ ‫قيليق‬ ‫قيش‬ ‫قير‬ ‫ديل‬ ‫ديش‬ ‫ايشيق‬

‫آتقى‬ ‫يارى‬ ‫قارى‬ ‫ديشى‬ ‫ديرى‬ ‫چيزى‬ ‫ايرى‬

‘‘o, ö, u, ü’’ Seslisinin Yazılışı

➢ Kelime başında ‫و‬+ ‫ ا‬vav+elif harfleriyle gösterilir:

‫او‬ ‫اوچ‬ ‫اود‬ ‫اور‬ ‫اوز‬ ‫اوف‬ ‫اوق‬

\\Şakir Çetintaş Kütübhânesi \Hususi Derslerim\Osmanlıca ders mülahazasi-2_05.docx 9 / 110

➢ Kelime içinde ve sonunda ‫ و‬vav ile gösterilir

‫بور‬ ‫بوش‬ ‫دوش‬ ‫سوز‬ ‫سوك‬ ‫صوس‬

‫قورو‬ ‫سورو‬ ‫دولو‬ ‫يورو‬ ‫بورو‬ ‫بوز‬

➢ Kelime içinde yazılışında aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekir.

‫كوز‬ ‫كور‬ ‫سوز‬

➢ ilk hecesi yuvarlak, diğerleri farklı olan çok hecelilerde yazılır.

‫قوالق‬ ‫كونش‬ ‫قوراق‬

➢ İkinci hece u, ü ise umumiyetle yazılır:

‫قوزو‬ ‫قوقولو‬ ‫قابوق‬

➢ Kelime sonunda ‫ و‬veya ‫ ى‬ile gösterilir:

Emeller artıkça elemlerde artar

\\Şakir Çetintaş Kütübhânesi \Hususi Derslerim\Osmanlıca ders mülahazasi-2_05.docx 10 / 110

İMLASI KLİŞELEŞMİŞ EKLER

İsme getirilen ekler (Hâl ekleri)

İsim çekim ekleri

➢ Yükleme (mef‘ûlün bih ‫ مفعول به‬accusatif)

➢ Verme (mef’ûlün ileyh ‫ مفعول اليه‬datif)

➢ İlgi (mezafu ileyh ‫ مظف اليه‬genetif)

➢ Ayrılma (mef’ûlün anh ‫ مفعول عنه‬veya ‫ مفعول منه‬ablatif)