MAKİNE ELEMANLARI - II

ÖRNEK SORULAR VE
ÇÖZÜMLERİ
KAYMALI YATAKLAR
ÖRNEK:

• Bir buhar türbininde kullanılan eksenel Michell yatağına gelen toplam yük
F=38000 N, n=3540 dev/dk, d=210 mm, D=360 mm, lokma sayısı 6 ve
toplam lokma alanı 310 mm2 olduğuna göre;

a) Ortalama yatak basıncını

b) Lokma boyutlarını
c) Kullanılan yağın viskozitesini ve yatağın sürtünme katsayısını
d) Lokmaların mesnet noktalarını (e) hesaplayınız.
e) Yatağın ısı kontrolünü yapınız.
KAYMALI YATAKLAR
ÇÖZÜM:
F 38000
a) Ortalama basınç yükün toplam alana oranı olduğundan p    1,23N / m
zbL 31000

D  d 360  210 b
zbL 310
  69mm
b) Lokma boyu ve genişliği L    75mm
2 2 zL 6.75

c) Kullanılacak yağın viskozitesi karakteristik yük sayısından bulunabilir.

2
F f h  F Ft
 1  0 Burada F1   f: düzeltme faktörü
U  b  L zL
Ft f h02
Viskozite terimi çekilirse,   Viskozite geçiş hızı için hesaplanacaktır.
zUL b 2
ngecis D0  .1062.0,285
ngecis  0,3x3540  1062dev / dk U gecis    15,84m / s
60 60

0,01  h0  5.105.D0 olmalı idi. h0  5.105.285  0,01425mm bulunur.

KAYMALI YATAKLAR
ÇÖZÜM:
Eğim için bir seçim yapılmalıdır. Pratikte tavsiye edilen değerlerden 1,5 alırsa tablodan
Φ=0,1577 okunur.

L 75
  1,086 ve m=1,5 için düzeltme faktörü f=2,12 olarak interpolasyonla bulunur.
b 69
 KAYMALI YATAKLAR
ÇÖZÜM:

2
38000.2,12  0,01425  4
    30.10 Ns / m ya da 3 cP olarak bulunur.
6.(15,84).(0,075).(0,1577)  69 
Bu çok ince bir yağdır. 10 cP’nin altındaki yağlar yağlayıcı olarak uygun bulunmazlar. Bu
nedenle standartlardan 31,5 cP’lik bir yağ seçilmiştir (50 0C’de). Bu durumda h0;
Sürtünme katsayısı
b 2 zUL
h 
2
0
ifadesinde viskozite 31,5 cP olarak yazılarak 0,046 mm olarak bulunur.
Ft f
Viskozite artışının yağ filmi kalınlığını da arttırdığına dikkat edilmelidir.
İşletme sırasındaki yağ filmi kalınlığı;

nisletme D0  .3560.0,285
U isletme    52,8m / s Geçiş ve işletme durumları için,
60 60
h0isletme U isletme 52,8
   1,83 ve h0isletme  1,83.0,046  0,084mm bulunur.
h0 gecis U gecis 15,84
KAYMALI YATAKLAR
ÇÖZÜM:
h0 0,084
m=1,5 için tablodan C değeri 4,62 olarak okunur.   fC  2,12.4,62.  0,0119
b 69
bulunur.

d) Yine aynı tablodan m=1,5 için e/b=0,09 olarak okunur.

O halde e  0,09.b  0,09.69  6,21mm

KAYMALI YATAKLAR
ÇÖZÜM:
e) Isı dengesi için ortaya çıkan ısı;
Qs  0,86 FU  0,86.0,0119.38000.52,8  20533,5kcal / saat

Cidarlardan dışarı atılan ısı (kendi kendini soğutma durumu)

Qc  Ac t
Ac  10D0 L  10. .0,285.0,075  0,74m 2
Qc  592kcal / saat bulunur.
t  40 C 0

  20kcal / m 2 0Csaat
Qs>>Qc olduğundan yağ ile soğutma gerekmektedir. Yağ ile atılan ısı;

Qy  cGt ' Çıkan ısının tamamını yağla atabilmek için Qy=Qs

(Qy  Qs ) 20533,5
c  0,04kcal / N C 0
G   34222,5 N / saat
ct 0,04.15
t ' 15 C
0

Pratikte bu kadar yağa gerek duyulmaz.

G 34222,5
Hacimsel olarak; Ghacimsel    3,88m3 / saat
 8820
KAYMALI YATAKLAR
Hidrodinamik yağlama teorisinin radyal yataklara uygulanışı
ÖRNEK:

• Bir elektrik motoruna ait radyal kaymalı yatağa F=5000N yük

gelmektedir. İşletme durumunda milin hızı 900 dev/dk olup
yatak malzemesi beyaz madendir. Yatağı boyutlandırınız.
KAYMALI YATAKLAR
Hidrodinamik yağlama teorisinin radyal yataklara uygulanışı
ÇÖZÜM:
• Genişlik/çap oranı 1 alındı. Beyaz maden için ortalama basın. 1MPa olarak tablodan
belirlenmiştir. F F
p0   2 olup D=70mm, L=70 mm olarak belirlenir.
LD D
2n 70
Çevre hızı: U  wr  .  3,3m / s
60 2
• Boyutsuz boşluk:   0,00084 3,3  0,001

• Tablodan bu durum H7/f7 toleransı ile gerçekleşir. (0,001 yaklaşık eşittir 0,00092)
KAYMALI YATAKLAR
Hidrodinamik yağlama teorisinin radyal yataklara uygulanışı
ÇÖZÜM:
• Minimum film kalınlığı 0,01 mm seçildi.
h0 0,01
h0  c(1   ) 2c D  70.0,00092  0,07mm c=0,035 mm   1   1   0,7
c 0,035
• ε=0,7 için tablolardan 1/s0=0,48, μ/ψ=2,36, β=18 okunur.
KAYMALI YATAKLAR
Hidrodinamik yağlama teorisinin radyal yataklara uygulanışı
ÇÖZÜM: 2
p0 2
p0
S0  ise  olur. Hesaplamalar geçiş hızı için yapılır.
w S0 w
ngecis  300
wgecis    31,4 1/s p0  1MPa  1.106 Pa( N / m 2 )
30 30
1.106 (0,00092) 2
  16cP
0,48.31,4
Sürtünme katsayısı:   2,36  2,36.(0,00092)  0,00236
Sürtünme ısısı: Qs  0,86 FU  0,86(0,00236)(5000)(3,3)  30kcal / saat

Yatak cidarından dışarı atılan ısı: Ac  15D 2  15(0,007) 2  0,735m 2

Qc  Ac t  20(0,0735)(40)  58,8kcal / saat
Qc>Qs olduğundan yağ ile ekstra soğutmaya gerek yoktur. Yağ filmi oluşması için,
D 2 Ln 7 2.7.0,0024.900
G film    128cm3 / dk  0,128lt / dak
320  320.18
RULMANLI YATAKLAR
ÖRNEK:

• 10000 saat ömür biçilen bir silindirik makaralı rulman 25 kN

değerinde radyal yük taşıyacaktır. Eğer çalışma devri 1500
dev/dk ise bu rulmanın sahip olması gereken dinamik yük
sayısının en küçük değeri kaç kN’dur?
RULMANLI YATAKLAR
ÇÖZÜM:
• İlk olarak devir cinsinden rulman ömrü hesaplanırsa;
L  10000( saat ).1500(dev / dk ).60 / 1(dk / saat )  900.106 devir

• Bir rulmanın ömür ifadesinden:

 10 / 3
C   C 
L     900     C  192403N  192,4kN
P  25000 
RULMANLI YATAKLAR
ÖRNEK:
• 75 mm çapındaki bir milin muylusuna gelen radyal yük
5000N’dur. Sabit bilyalı rulmanla yataklanan ve 300 dev/dk ile
dönen bu milde yatak ömrünün 10000 saat olması için hangi
rulman seçilmelidir?
RULMANLI YATAKLAR
ÇÖZÜM:
• Mil 10000 saatte;
L  10000.60.300
 180.106 devir
dönecektir.

Rulman tablosunda 75
mm çaplı birden fazla
rulman bulunmaktadır.
RULMANLI YATAKLAR
ÇÖZÜM:
Rulman tablosunda 75 mm çaplı birden fazla rulman bulunmaktadır. En küçüğü ile
hesaba başlanırsa;

Rulman boyutları: d=75 mm; D=115 mm; B=13 mm; C=20,4 kN

 3
 C   20400 
L     68.10 devir  180.10 devir
6 6

 P   5000 
Bu rulmanın ömrü yeterli değildir. Aynı çaptaki daha geniş rulman dikkate alınırsa;
Rulman boyutları: d=75 mm; D=115 mm; B=20 mm; C=30,5 kN
 3
 C   30500 
L     227.10 devir  180.10 devir
6 6

 P   5000 
Bu rulman seçim için uygundur.
RULMANLI YATAKLAR
ÖRNEK:
• Rulman 6320, 100 kN yük taşıyacaktır. Bu yükü ne kadar devir
süresince taşıyabilir?
RULMANLI YATAKLAR
ÇÖZÜM:

6320
d=5.20=100 mm
Sabit bilyalı rulman

Tablodan delik sayısı 20

İçin yatak dizini 63
sütununda dinamik yük
sayısı C=127 kN okunur.

 3
 C   127 
L     2,048.10 devir
6

 P   100 
RULMANLI YATAKLAR
ÖRNEK:

Fmin  2.Fmaks
Fm 
3

• A ve B yatakları arasına takılı bir kasnak vasıtası ile tahrik edilen milin sağ ucuna
ağırlık merkezi dönme ekseninden 50 mm mesafede olan m=5kg kütlesinde
eksantrik bir eleman takılıdır.
• Çalışma sırasında kasnağı döndüren kayış kollarına etki eden toplam radyal kuvvet
3400 N ve milin dönme hızı 750 dev/dk’dır.
• A yatağı için tek sıralı sabit bilyalı, B yatağı için NU tipi silindirik makaralı rulman
kullanılacaktır. Her iki yatağın da 10000 saat işletme ömrüne sahip olmaları
istenildiğine göre, uygun rulmanları seçiniz.
• m kütlesinin ağırlık etkisi dikkate alınmayacaktır.
RULMANLI YATAKLAR
ÖRNEK:
RULMANLI YATAKLAR
ÇÖZÜM:
• Dönme sırasında eksantrik parçada oluşan merkezkaç kuvveti:
  .750 
2

Fm  mrw2  5.50.103    1542 N

 30 
• Merkezkaç kuvveti yönünün aşağı ve yukarı olması durumunda yatak tepki kuvvetleri
hesaplanırsa;
RULMANLI YATAKLAR
ÇÖZÜM:
• Denge denklemlerinden; (Toplam kuvvet ve toplam moment)
Fk .60  FB1.120  Fm .160  0 Fk .60  FB 2 .120  Fm .160  0
3400.60  1542.160 3400.60  1542.160
FB1  FB 2 
120 120
FB1  3756 N FB 2  356 N

• (-) işareti FB2’nin yönünün başlangıçta ters alındığını göstermektedir.

 FA1  FB1  Fk  F m 0  FA 2  FB 2  Fk  F m 0
FA1  3400  1542  3756 FA 2  1542  3400  356
FA1  1186 N FA 2  2214 N
RULMANLI YATAKLAR
ÇÖZÜM:
• A yatağının seçimi: • B yatağının seçimi:
FAmaks  2214 N FBmaks  3756 N
FAmin  1186 N FBmin  356 N
FAmin  2.FAmaks FBmin  2.FBmaks
FAm  FBm 
3 3
1186  2.2214 356  2.3756
FAm  FBm 
3 3
FAm  1871N FBm  2623 N
 
10  C
6 
 10  C
6 

Lh  Lh 
n.60  FAm 
 n.60  FBm 

10000.750.60 10000.750.60
C  18713 C  26233 A yatağı için 6205 numaralı
106 106
B yatağı için NU205 numaralı
C  14338 N C  16379 N rulmanlar seçilmelidir.
RULMANLI YATAKLAR
ÖRNEK:
• Çapı d=50 mm olan bir mil 1000 dev/dk hızla dönmektedir.
Yatağa, Fr=4500 N’luk radyal, Fa=2500 N’luk eksenel yük
geleceği tahmin edilmektedir. Rulman ömrünün en az 10000
saat olması istenildiğine göre uygun olan tek sıra bilyalı derin
yivli rulmanın seçimini yapınız.
RULMANLI YATAKLAR
ÇÖZÜM:

Fa 2500
  0,55
Fr 4500

• Bu değer tablodaki bütün değerlerden

büyük olduğundan Fa’nın etkisi vardır.
Eşdeğer yük hesaplanmalıdır. “e” sayısı
bilinmediğinden Y için öncelikle bir tahmin
yapılmalıdır. X=0,56’dır. İlk yaklaşım
olarak Y=1,8 tahmin edilmiştir.
RULMANLI YATAKLAR
ÇÖZÜM:
F  XFr  YFa  0,56.4500  1,8.2500  7020 N

• Tablodan n=1000 dev/dk ve Lh=10000 saat işletme saati için istenen yük emniyet
derecesi (C/F)=8,43
RULMANLI YATAKLAR
ÇÖZÜM:
• İstenilen dinamik yük sayısı
C=8,43.F=59180 N bulunur.
• Bu dinamik yük sayısını
garanti eden ve iç çapı 50
mm olan rulman seri
numarası cetvelden 6310
olarak belirlenmiştir.
• Bu rulmanın dinamik yük
sayısı 61800 N’dur.
RULMANLI YATAKLAR
ÇÖZÜM:
• Rulman belli olduğundan Y
değerinin seçimi kontrol
edilmelidir. Seçilen rulmanın
statik yük sayısı 38000 N’dur.
Fa/C0=(2500/38000)=0,065 ve
tablodan bu değer için X=0,56 ve
Y=1,6 değerleri okunur.
RULMANLI YATAKLAR
ÇÖZÜM:
• Yeni durum için
F  XFr  YFa  0,56.4500  1,6.2500  6520 N
(C / F )  (35100 / 6520)  9,47

Bu değer istenilen 8,43

değerinden büyük olduğundan
rulman uygundur.

Eğer bir küçük rulman olan 6210

seçilse idi C/F=35100/6520=5,38
İstenilen değerden küçük
olduğundan bu rulman uygun
değildir. Bu nedenle belirlenen ilk
rulman kullanılmalıdır.