Professional Documents
Culture Documents
Haberleşme Lab Deney 7 PDF
Haberleşme Lab Deney 7 PDF
Ön tartışma
Bildiğiniz gibi, sayısal iletim sistemleri ticari iletişim uygulamalarındaki analog sistemlerin sürekli olarak
yerini almaktadır. Durum böyle olunca, haberleşme endüstrisindeki teknik insanlar için sayısal iletim
sistemlerinin anlaşılması çok önemlidir. Bu kılavuzdaki kalan deneylerde, haberleşme deney seti
kullanılarak darbe kod modülasyonu (PCM) ile başlayan bu sistemlerin birçoğu size tanıtılacaktır.
PCM, analog mesaj sinyallerini 0’ların ve 1’lerin seri akışına dönüştüren bir sistemdir. Dönüşüm işlemi
kodlama olarak adlandırılır. En basit anlamda kodlama şunları içerir:
• Her örneği, niceleme seviyeleri (kuantalama seviyeleri - quantization levels) adı verilen bir
dizi referans gerilimiyle karşılaştırma.
• İkili sayıyı bir zamanda bir bit olarak çıkarma (yani seri biçimde).
PCM sisteminin performansı için kodlayıcının saat frekansı kritik önem taşımaktadır. Saat, PCM
kodlayıcıya ne zaman örnek alacağını söyler ve önceki deneyin gösterdiği gibi örtüşmeden kaçınmak için
saatin frekansı mesaj frekansının en az iki katı olmalıdır (veya mesaj birden fazla sinüs dalgası içeriyorsa,
en yüksek frekansın en az iki katı).
Bir diğer önemli PCM performans sorunu, örneklenen gerilim ile karşılaştırıldığı niceleme seviyesi
arasındaki farkla ilgilidir. Açıklamak gerekirse, örneklenen gerilimlerin çoğu, niceleme seviyelerinin
hiçbiriyle aynı olmayacaktır. Yukarıda bahsedildiği gibi, PCM Kodlayıcı örneğe kendisine en yakın olan
niceleme seviyesini atar. Bununla birlikte, bu işlemde orijinal örneğin değeri kaybolur ve bu fark niceleme
hatası olarak bilinir. Önemli bir nokta olarak, alıcı tarafından PCM verilerinin kodu çözüldüğünde hata
yeniden üretilir, çünkü alıcının orijinal örnek geriliminin ne olduğunu bilmesi mümkün değildir. Hatanın
büyüklüğü, niceleme seviyelerinin sayısından etkilenir. Ne kadar fazla niceleme seviyesi varsa (belirli bir
örnek gerilim aralığı için) birbirlerine o kadar yakındırlar ve örneklerle aralarındaki fark o kadar küçüktür.
Haberleşme deney setindeki PCM Kodlayıcı modülü hakkında küçük bir bilgi
PCM Kodlayıcı modülü, PCM kodlama ve kod çözme çipini (kodek (codec) adı verilir) -2V ile +2V
arasındaki analog gerilimleri 8 bit ikili sayıya dönüştürmek için kullanır. 8 bit ile 00000000 ve
11111111 arasında 256 farklı sayı üretmek mümkündür. Bu da 256 niceleme seviyesinin olduğu
anlamına gelir (her sayı için bir tane).
Her ikili sayı, çerçeveler halinde seri biçimde iletilir. Sayının en anlamlı biti (bit-7 olarak adlandırılır)
ilk önce gönderilir, bit-6 bir sonra gönderilir ve böylece en sonda en az anlamlı bit (bit-0) gönderilir.
PCM Kodlayıcı modülü, bit-0 çıkışı ile aynı zamanda yüksek olan ayrı bir Çerçeve Senkronizasyon
(FS) sinyalini de çıkarır. FS sinyali, PCM kod çözme işlemine yardımcı olmak için dahil edilmiştir
(Deney 7B'nin ön tartışmasında tartışılmıştır), ancak PCM Kodlayıcı modülünün ürettiği sinyalleri
ekranda izlemeye yardımcı olmak için osiloskobu “tetikleme” amacıyla da kullanılabilir.
Şekil 1, bir PCM Kodlayıcı modülünün çıkış verisini (her bir bit, hem 0 hem de 1 olarak
gösterilmektedir çünkü her ikisi de olabilir), saat girişini ve FS çıkışını üç çerçeve için örnek olarak
göstermektedir.
Şekil 1
Deney
Bu deneyde, sabit bir DC gerilimi, değişken bir DC gerilimi ve sürekli değişen bir sinyali PCM'ye
dönüştürmek için haberleşme deney seti üzerindeki PCM Kodlayıcı modülünü kullanacaksınız. Bu
süreçte, PCM kodlamasının çalışmasını doğrulayacak ve niceleme hatasını inceleyeceksiniz.
Ekipman
Prosedür
Şekil 2'deki kurulum, Şekil 3'teki blok diyagram ile gösterilebilir. PCM Kodlayıcı modülü, Temel Sinyaller
modülünün 8kHz SAYISAL çıkışı tarafından saatlenir. Analog girişi 0V DC'ye bağlanır.
Şekil 2
Şekil 3
4. PCM Kodlayıcı modülünün CLK girişini ve FS çıkışını görüntülemek için osiloskobun Zaman
Tabanı ve Gerilim Aralığı kontrollerini sırasıyla 200µs/div ve ±10V konumlarına ayarlayın
6. Üçüncü bir sayısal sinyal için yeterli alan bırakarak, iki dalga şeklini iki sayfa sonra verilen
çizim alanına ölçekli olarak çizin.
İpucu: Saat sinyalini grafiğin üst üçte birlik bölümüne ve FS sinyalini orta üçte birlik bölümüne çizin.
7. Osiloskobun B kanalının girişini, PCM Kodlayıcı modülünün çıkışına Şekil 4'te gösterildiği gibi
bağlayın.
Şekil 4
Bu kurulum, Şekil 5’deki blok diyagram ile gösterilebilir. B kanalı, şimdi PCM Kodlayıcı modülünün veri
çıkışının 10 bitini göstermelidir. İlk 8 bit bir çerçeveye, son iki bit ise bir sonraki çerçeveye aittir.
Şekil 5
8. Grafik kağıdında bıraktığınız alana bu dalga şeklini ölçekli olarak çizin.
Soru 1
Çiziminizde çerçevenin başlangıcını ve sonunu belirtin. İpucu: Bu noktaların nerede olduğundan
emin değilseniz ön tartışmaya bakın.
Soru 2
Çiziminizde her bitin başlangıcını ve sonunu belirtin.
Soru 3
Çiziminizde hangi bitin bit-0 olduğunu ve hangisinin bit-7 olduğunu belirtin.
Soru 4
PCM Kodlayıcı modülünün çıkardığı ikili sayı nedir?
Soru 5
Giriş gerilimi sabit olmasına rağmen neden kod değişiyor?
Soru 6
PCM Kodlayıcı modülü 0V DC için neden 0000000 değil de bu kodu veriyor?
9. Değişken DCV modülünün GND çıkışındaki kabloyu çıkararak modülün VDC çıkışına takın.
10. Osiloskobun A ve B kanallarının Gerilim Aralığı kontrolleri ±10V, Bağlantı kontrolleri ise DC
konumuna ayarlı olmalıdır.
11. PCM Kodlayıcı modülü daha önce çizdiğiniz kodu verene kadar Değişken DCV modülünün
Değişken DC kontrolünü ayarlayın.
12. Değişken DCV modülünün çıkış gerilimini ölçmek için osiloskobu kullanın.
13. Osiloskop ekranını izlerken, Değişken DCV modülünün Değişken DC kontrolünü saat yönünde
çevirin.
Soru 7
Değişken DCV modülünün çıkışına ne olur?
Soru 8
PCM Kodlayıcı modülünün çıkardığı ikili sayı ne şekilde değişir?
14. Değişken DCV modülünün Değişken DC kontrolünü saat yönünde çevirmeye devam edin ve
PCM Kodlayıcı modülünün çıkışı 11111111 olunca durdurun.
15. PCM Kodlayıcı modülünün giriş gerilimini ölçmek için osiloskobu kullanın. Ölçümünüzü Tablo 1'e
kaydedin.
Tablo 1
PCM Kodlayıcı’nın çıkış PCM Kodlayıcı’nın giriş
kodu gerilimi
11111111
00000000
16. PCM Kodlayıcı modülünün giriş geriliminin küçük bir negatif değerde (-0.2V diyelim) olması için
kurulumda gerekli ayarlamaları yapın. Daha sonra Değişken DCV modülünün Değişken DC
kontrolünü saat yönünün tersine yavaşça çevirin.
Soru 9
Değişken DCV modülünün çıkışına ne olur?
17. PCM Kodlayıcı modülünün girişindeki negatif gerilimin büyüklüğü arttıkça çıkışındaki ikili sayı
üzerindeki etkiyi not edin.
Soru 10
Negatif giriş geriliminin büyüklüğü arttıkça PCM Kodlayıcı modülünün çıkışındaki ikili sayıya ne olur?
18. PCM Kodlayıcı modülünün giriş gerilimini artırmaya devam edin ve çıkışının 00000000 olduğu
anda durdurun.
19. Değişken DCV modülünün çıkış gerilimini ölçün ve değeri Tablo 1'e kaydedin.
Soru 11
Tablo 1'deki bilgilere dayanarak, PCM Kodlayıcı modülünün girişindeki bir AC sinyal için
izin verilen maksimum genlik (tepeden-tepeye) nedir?
Örneklenmiş gerilim çıkış kodunun değişmesine neden olmadan değiştirilebilir, çünkü örneklenmiş
gerilim sınırlı sayıdaki bir dizi niceleme seviyesi ile karşılaştırılır. Bu, pratikte her bir niceleme seviyesi
için bir örnek gerilim aralığı olduğu anlamına gelir.
Soru 12
Örneklenen bir gerilim ile onun en yakın niceleme seviyesi arasındaki farkın adı nedir? İpucu:
Emin değilseniz ön tartışmaya bakın.
Şu ana kadar elde ettiğiniz bilgileri kullanarak, bir PCM kodlayıcının niceleme seviyelerinin birbirinden
ne kadar uzak olduğunu hesaplamak mümkündür. Bunu yapmak için bir sonraki soruyu cevaplayın.
Soru 13
Tablo 1'deki değerleri birbirinden çıkararak ve sayıyı 256'ya (kodların sayısı) bölerek PCM
Kodlayıcı modülündeki niceleme seviyeleri arasındaki farkı hesaplayın.
Soru 14
Niceleme hatasını azaltmak için ........ daha iyidir
21. Osiloskobun A ve B kanallarının Gerilim Aralığı kontrollerini ±10V, Zaman Tabanı kontrolünü ise
50µs/div konumuna ayarlayın.
22. VCO modülünü bulun ve Aralık anahtarını HI konumuna getirin. Frekans Ayarı kontrolünü ise
saat yönünün tersine tamamen çevirin.
Not: VCO modülü, PCM Kodlayıcı modülüne 50kHz’lik (yaklaşık) bir saat sağlamak için kullanılacaktır.
23. Mevcut kurulumu sökün. Kurulumu Şekil 6'da gösterildiği gibi yapın.
Şekil 6
24. Osiloskobun ekranında PCM Kodlayıcı modülünün PCM VERİ çıkışını izleyin.
Soru 14
PCM VERİ neden sürekli değişiyor?
Deney 7B - PCM kod çözme
Ön tartışma
Önceki deneyde, hatırlayacağınız gibi mesaj sinyallerini ikili sayıların sürekli bir akışına (kodlama)
dönüştüren bir sistem olan darbe kod modülasyonunun (PCM) temelleri tanıtıldı. Mesajı ikili sayıların
seri akışından kurtarmaya ise kod çözme denir.
• Çıkıştaki gerilimi bir sonraki çerçevenin kodunu çözene kadar tutma (orijinal mesaj sinyalinin bir
darbe genlik modülasyonu (PAM) versiyonunu oluşturma).
• PAM sinyalini bir alçak geçiren filtreden geçirerek mesajı yeniden yapılandırma.
PCM kod çözücünün saat frekansı, basit kod çözme sistemlerinin doğru çalışması için çok önemlidir.
Kodlayıcının saati ile kod çözücünün saati aynı frekansta değilse, iletilen bazı bitler okunamazken
diğer bitler ise iki kez okunur. Bu, iletilen sayıların bazılarının yanlış yorumlanmasıyla sonuçlanır ve
PCM kod çözücüden yanlış gerilim çıkışına neden olur. Eğer hata yeterince sık meydana gelirse hata
duyulabilir (ses mesajında). Bazı kod çözücüler bu sorunu "kendi-saati"ni yaparak çözerler.
PCM kod çözme için çok önemli olan başka bir konu daha vardır. Kod çözücü, her çerçevenin
başlangıcını tespit edebilmelidir. Bu tespit doğru bir şekilde yapılmazsa her sayı yanlış yorumlanır.
Çerçevelerin senkronizasyonu iki yoldan biriyle yönetilebilir. Gönderilecek ilave bir sinyal gerektirmesi
dezavantajına rağmen, PCM kodlayıcı kod çözücü tarafından kullanılabilecek özel bir çerçeve
senkronizasyon sinyali üretebilir. Alternatif olarak, bir çerçeve senkronizasyon kodu, çerçeve
başladığında çalışması için kod çözücü tarafından kullanılan seri veri akışına gömülebilir.
PCM Kod Çözücü modülü kendi-saati ile çalışmaz ve çalışmak için CLK girişinde sayısal bir sinyale
ihtiyaç duyar. Önemli bir nokta olarak, PCM Kod Çözücü modülünün PCM Kodlayıcı modülü
tarafından oluşturulan PCM verilerini doğru bir şekilde çözebilmesi için PCM Kodlayıcı modülü ile
aynı saat sinyaline sahip olması gerekir. Başka bir deyişle, kod çözücünün saati kodlayıcıdan
"çalınmış” olmalıdır.
Benzer şekilde, PCM Kod Çözücü modülü her yeni çerçevenin başlangıcını kendiliğinden
saptayamaz ve bu nedenle bunu yapmak için FS girişinde bir çerçeve senkronizasyon sinyaline
sahip olması gerekir.
Deney
Bu deneyde, bir sinüs dalgasını ve konuşmayı PCM veri akışına dönüştürmek için haberleşme
deney setini kullanacak ve daha sonra PCM Kod Çözücü modülünü kullanarak onu bir PAM
sinyaline dönüştüreceksiniz. Kod çözücünün doğru çalışması için kod çözücünün saatini ve çerçeve
senkronizasyon sinyalini PCM Kodlayıcı modülünden alacaksınız ("çalınmış” olacak). Ardından,
Ayarlanabilir Alçak Geçiren Filtre modülünü kullanarak mesajı kurtaracaksınız.
Ekipman
Prosedür
Şekil 1
Bu kurulum, Şekil 2'deki blok diyagram ile gösterilebilir. PCM Kodlayıcı modülünün saat girişi Temel
Sinyaller modülünün 100kHz SAYISAL çıkışı tarafından, PCM Kodlayıcı modülü analog girişi ise
Değişken DC modülünün VDC çıkışı tarafından sağlanır.
Şekil 2
Kurulumunuz doğru çalışıyorsa, bu son adım PCM Kodlayıcı modülünün PCM VERİ çıkışındaki
sayının azalmasına ve artmasına neden olmalıdır. Eğer böyle oluyorsa, bir sonraki adıma geçin.
Olmuyorsa, kablolamanızı kontrol edin.
9. VCO modülünü bulun ve Frekans Ayarı kontrolünü saat yönünün tersine tamamen çevirin.
Şekil 3
Bu kurulum, Şekil 4'teki blok diyagram ile gösterilebilir. PCM Kodlayıcı modülünün girişinin şimdi VCO
modülünün SİN çıkışı olduğuna dikkat edin.
Şekil 4
PCM Kodlayıcı modülünün girişi bir sinüs dalgası olduğundan, modülün giriş gerilimi sürekli
değişmektedir. Bu, PCM VERİ çıkışının da sürekli olarak değiştiği anlamına gelir.
Şekil 5
Tüm kurulum, Şekil 6'daki blok diyagram ile gösterilebilir. Kod çözücünün saat ve çerçeve senkronizasyon
bilgilerinin kodlayıcıdan "çalınmış" olduğuna dikkat edin.
13. Mesajın birkaç çevrimini görüntülemek için osiloskobun Zaman Tabanı kontrolünü ayarlayın.
Soru 1
PCM Kod Çözücünün "kademeli" çıkışı, hangi sinyal tipi olduğu hakkında size ne söylüyor?
İpucu: Emin değilseniz ön tartışmaya bakın.
Şekil 6
PCM Kod Çözücü modülünün çıkış sinyali mesaja çok benzer ama birebir aynısı değildir.
Örneklenen bir mesajın, mesajın yanı sıra birçok sinüs dalgası içerdiğini de unutmayın. Mesajı
ve PCM Kod Çözücü modülünün çıkışını dinleyerek karşılaştırırsanız bu daha iyi anlaşılabilir.
15. Tampon modülünü, osiloskobun bağlantılarını olduğu gibi bırakarak, Şekil 7'de gösterildiği
gibi kuruluma ekleyin.
Şekil 7
16. Tampon modülünün Kazanç kontrolünü saat yönünün tersine tamamen çevirin.
17. Kulaklığı takmadan, kablosunu Tampon modülünün kulaklık soketine takın. Kulaklığı takın.
18. PCM Kod Çözücü modülünün çıkışını rahatça duyabilene kadar Tampon modülünün
Kazanç kontrolünü saat yönünde çevirin.
19. Tampon modülünün kablosunu, takılı olduğu PCM Kod Çözücü modülünün çıkışından çıkarın.
20. Kurulumu, Şekil 8'de gösterildiği gibi değiştirin ve yine osiloskobun bağlantılarını olduğu gibi
bırakın.
21. İki sinyalin sesini karşılaştırın. Benzer olduklarını ancak farklı olduklarını fark etmelisiniz.
Şekil 8
Soru 2
Mesajı düzgün bir şekilde yeniden yapılandırmak için PCM Kod Çözücü modülünün
çıkışına ne yapılmalıdır?
22. Kabloların geri kalanını yerinde bırakırken Tampon modülünü kurulumdan tamamen çıkarın.
Şekil 9
25. Osiloskobun ekranını izlerken konuşun, şarkı söyleyin veya uğultu yapın.
Kısım D – Mesajı kurtarma
Daha önce belirtildiği gibi mesaj PCM Kod Çözücü modülünün çıkış sinyalinden bir alçak
geçiren filtre kullanarak yeniden yapılandırılabilir. Deneyin bu kısmı bunu yapmanızı sağlar.
26. Ayarlanabilir Alçak Geçiren Filtre modülünü bulun ve Kazanç kontrolünü hareketinin
yaklaşık ortasına ayarlayın.
27. Ayarlanabilir Alçak Geçiren Filtre modülünün Kesim Frekansı Ayarını saat yönünün tersine
tamamen çevirin.
Şekil 10
Tüm kurulum, Şekil 11'deki blok diyagram ile gösterilebilir. Ayarlanabilir Alçak Geçiren Filtre modülü,
PCM Kod Çözücü modülünün PAM çıkışından aldığı sinyali, orijinal mesajı yeniden yapılandırmak
için kullanılır.
Şekil 11
30. Ayarlanabilir Alçak Geçiren Filtre modülünün Kesim Frekansı kontrolünü saat yönünde
yavaşça çevirin ve mesaj sinyalinin yeniden yapılandırıldığında durdurun (faz kaymasını
dikkate almayın).
İki sinyal açıkça aynıdır, bu yüzden işitme duyunuzun size ne söylediğine bakalım.
31. Tampon modülünü, osiloskobun bağlantılarını olduğu gibi bırakarak, Şekil 12'de
gösterildiği gibi kuruluma ekleyin.
Şekil 12
32. Tampon modülünün Kazanç kontrolünü saat yönünün tersine tamamen çevirin.
34. Tampon modülünün Kazanç kontrolünü, Ayarlanabilir Alçak Geçiren Filtre modülünün
çıkışını rahatça duyana kadar, saat yönünde çevirin.
35. PCM Kod Çözücü modülünün çıkışına takılı olan Tampon modülünün kablosunu çıkarın
ve VCO modülünün çıkışına bağlayın (Şekil 8’de kablolama yaparken yaptığınız gibi).
36. İki sinyalin sesini karşılaştırın. Çok benzer olduklarını fark etmelisiniz.
Soru 3
İki sinyal aynı görünse ve aynı duyulsa da, yeniden yapılandırılan mesaj neden orijinal
mesajın mükemmel bir kopyası değildir? İpucu: Emin değilseniz Deney 7A’daki ön
tartışmaya bakın.