You are on page 1of 67

u08sL k|b]zsf] P]ltxfl;s

Nxf] /fHosf]
/fhgLlts ;dfhzf:q

lqe'jg ljZjljBfno, k[YjL gf/fo0f SofDk;


;dfhzf:q ljefudf k|:t't
cg';Gwfg k|ltj]bg

0
zf]wstf{
/fdrGb| a/fn
;dfhzf:q tyf u|fdL0f ljsf; ljefu
k[YjLgf/fo0f SofDk;, kf]v/f
@)&%

;dfhzf:q tyf u|fdL0f ljsf; ljefu


==========================================
==========================================
==========================================
================================

cg'df]bg kq

o; ljefusf lzIfsx?sf] k|fl1s j[lQ ljsf;df 6]jf k'of{pg] u/L k|fl1s ljsf;
sf]if dfkm{t n3' cg';Gwfg sfo{sfnflu cg'bfg sfo{qmd @)&$÷ )&
% cGtu{t ljefusf pk k|fWofks /fdrGb| a/fnn] uG8sL k|
b]zsf] P]ltxfl;s Nxf] /fHosf] /fhgLlts ;dfhzf:q lzif{sdf
zf]wsfo{ ul/ tf]lsPsf] ;dod} cfjZos k|lqmof k'/f u/L clGtd
d'Nof+sgsf nflu o; ljefusf] cg';Gwfg ;ldltdf zf]w k|ltj]bg
a'emfPsf]df cg';Gwfg ;ldltn] pko'{Qm zf]w k|ltj]bg :jLs[t ug{sf
nflu pko'Qm 7x¥ofO{ :jLs[t u/]sf] s'/f k|dfl0ft ul/G5 .

1
ldlt M @)&%. )%. !%

=====================================
=============
k|f=8f= ljZjsNof0f k/fh'nL
ljefuLo k|d'v

k|ltj4tf—kq

2
lqe'jg ljZjljBfno, k[YjLgf/fo0f SofDk; ;dfhzf:q tyf u|fdL0f ljsf; ljefusf]
k|fl1s ljsf; sf]if dfkm{t n3' cg';Gwfg sfo{sfnflu cg'bfg sfo{qmd
@)&$÷ )&% cGtu{t k|:t't uG8sL k|b]zsf] P]ltxfl;s Nxf] /fHosf]
/fhgLlts ;dfhzf:q lzif{ssf] o; zf]w k|ltj]bg d]/f] df}lns zf]wsfo{ xf] .
o; zf]w k|ltj]bg n]vgsf qmddf d}n] ljleGg ;|f]tx?af6 ;fdu|L ;+sng u/L
tLgsf] pkof]u u/]sf] 5' / tL ;|f]tx? k|lt s[t1 5' . o; zf]w k|ltj]bgdf k|:t't
ul/Psf] lgisif{nfO{ d}n] o; cl3 sxL klg , s'g} klg pkfwL jf cGo k|
of]hgsf lglDt k|:t't u/]sf] 5}g / o; zf]w k|ltj]bgsf] s'g} kf7÷ c+z ,
k':ts jf k':tssf] c+zsf ?kdf k|sflzt u/] ÷ u/fPsf] 5}g . d}n] oxf k|:t't
u/]sf k|ltj4tfsf lj?4 s'g} k|df0f e]l6Pdf d To; k|lt k"0f{tM lhDd]jf/
x'g]5' .

ldlt M @)&%. )$. !&

========================================
==========
/fdrGb| a/fn -lkPr= 8L_
zf]wstf{
-pk—k|fWofks, ;dfhzf:q_

3
;Dks{ M 9846027841, rcbaral@gmail.com

s[t1tf

gofF k|fb]lzs /fhgLltsf] cEof; yfnLPsf] jt{dfg kl/j]zdf k|fl1s


cg';gwfgx?nfO{ klg k|fb]lzs hLjg;Fu} hf]l8Psf /}yfg] 1fgsf If]qdf
s]Gb|Lt ul/ ;fj{hlgs ;dfhzf:qsf] jxzdf Nofpg o;vfnsf cg';gwfgnfO{
hf]8 lbg' cfj:os 7fg]/ o;kfnL u08sL k|b]zsf] uh'/sf] ?kdf /x]sf]
d':tfË lhNnfsf] pkNnf] ynf] Nxf] pkTosfdf nIfLt ul/Psf] xf] . Plss[t
g]kfndf ufleg' eGbf klxn] Nxf] pkTosf tLg ufpF / l5d]sL rf/
ufp ;d]tsf] ;ft ufpsf] Nxf] /fHo ef]6 / ef/tsf] g'g sf/f]af/sf] gfsf
lyof] . olx >f]tsf sf/0fn] cfh{g u/]sf] cfly{s ;d[l4sf sf/0f oxf cEof;
ul/Psf] /fhgLlts zlQm lgdf{0f , lgoGq0f / kl/rfngsf tl/sfx? ljlzi6 k|
sf/sf] lyof] . /fhgLlts zlQm lgdf{0f , lgoGq0f / kl/rfngsf P]ltxfl;s
tl/sfnfO{ vf]h ug]{ k|of;df of] cWoog s]lGb|t 5 .
g'g dfu{ /f]lsPkl5 xfnsf] ;fdflhs ;DaGw s:tf] s:tf] 5 eGg] ;afn
cWoogsf] k|]/s kIf xf] . Nxf] /fHosf] /fhtGqsf] tfTsflng /fhgLlts
aGbf]j:tL lgZro g} k|sfo{jfbL ;dfhzf:qL 6fnsf]6 kf;{gn] eg]
em} /}yfg] tgfj Joj:yfkgsf sfObf / l6sfpg] /0fgLlts ;lqmotfsf pkh
x'g\ . tL /0fgLlts pkhx? /fhtGq ljbf ePsf] bzs jif{ ljlt;Sbf klg gful/s
nf]s Joaxf/df cEo:t kfOg'n] lgZrog} o;sf] P]ltxfl;s w/ftn lj;{g
gx'g] b]vfpF5 . o;} dxTjnfO{ cfTd;ft u/]/ P]ltxfl;s Nxf] /fHosf]
/fhgLlts ;dfhzf:qsf af/]df pTvgg\ ug{ yfnLPsf] xf] . of] cWoogsf]
;Dk'0f{tf xf]Og pTvgg\sf] k|f/De dfq xf] .
zf]wsfo{sf nflu km\ofsN6L l/;r{ u|fG6 Joj:yf u/]/ u'0f:t/
;Dkfbgsf nflu ljefuLo k|d'v k|f=8f= ljZjsNof0f k/fh'nLsf] k|
f]T;fxgn] of] ;f]wsfo{ ;fy{s t'NofPsf] 5 . of] cWoogdf b'n{e
P]ltxfl;s s[lt / ;Gbe{ pknAw u/fpg] hn;+:s[lt lj1 s'n/fh rfln;] k|lt
klg s[t1tf k|s6 ub{5' . Nxf] pkTosfdf :ynut cjnf]sg /
b'n{e ;"rgfdf ;3fpg] s[lif k|fljlws s[i0f uf}td, Nxf]sf hgk|ltlglw

4
OGb|wf/f lji6, ;'j0f{ lji6, 1fg]Gb| lji6, dx]Gb| ysfnL, lx/f nfdf,
gf]j"{ nfdf , ªjfª l5l/ª u"?Ë, l5dL cfËdf] u'?Ë, lemUdL u'?Ë, Nxf]
k'j{/fhfsf wd{k'q tyf k'j{ /fhs'df/ lhUdL lji6 / PSofksf :yfgLo
clws[t >Ls[i0f g]pkfg] tyf cfjf; ;'ljwf pknAw u/fpg] xf]6n y|L l;:6/
k|lt klg s[t1tf k|s6 ub{5' .
cGTodf of] d:of}bfdfly cd'No l6Kk0fL lbP/ o;nfO{ cem
kl/kSj agfpg of]ubfg lbg] ;dfhzf:qL k|f= r}tGo ld>, k|f= rGb|
eb|f, 7fg axfb'/ If]qL, g]qgf/fo0f kf}8]n, lzj yfkf, ?b| ltldN;Lgf tyf
Nxf] If]qsf hgk|ltlglw tyf u08sL k|b]zsf ;ef;b OGb|wf/f lji6 k|lt
s[t1tf k|s6 ub{5' .

zf]wstf{
sfo{sf/L ;f/f+z

JolQm / ;fdflhs ;+:yfsf aLrsf] ;DaGwnfO{ ;lqmo / b"?:t kfg{


k|foM s'g} g s'g} aGbf]a:tL ;lqmo eO/xG5g\ . ;dfhdf pknAw ;|f]t
lgoGq0f / kl/rfng ug{ ;dfh JolQmx?n] h] h:tf jGbf]a:tL ldnfpFb}
cfP, tL ;j}h;f] ;fdflhs kl/l:ylt Joj:yfkg ug{sf vfFlt/ agfOPsf lyP .
o;/L g} aGbf]a:tL ldnfpg] cEof;df b]z—sfn—kl/j]z cg';f/ g]t[Tj
k2tLx? lgdf{0f x'b} cfPsf 5g\ .
dflg;x¿sf] j;fO ;/fO, gofF ;d"x;Fusf] ;Dks{ / hLljsfsf nflu
ul/Psf k|oTgn] sltko ;fdflhs k|s[ofx¿sf] hGd u/fPsf] 5 . ;fdflhs k|
s[ofx¿ ;dGjo, ;xsfo{, ;ª\3if{, åGå cflb ljleGg lsl;dsf 5g\ . o:tf k|
s[ofx¿sf] Joj:yfkg / dfgjLo e"ldsfsf] jGbf]a:tLsf nflu ;do /
kl/l:yltcg';f/ pko'Qm b]lvPsf] ;Ë7g / g]t[Tj Aojxf/ cEof; ub}
{ cfpFbf Toxfsf] /fhgLlts kl/k6Lsf] lgdf{0f x'b} uPsf] 5 .
ef}uf]lns tyf ;fdflhs ljljwtfsf] ;d[4 u08sL k|b]z o:t} ljljw
/fhgLlts ;+:sf/ / / ;Eoftfsf] e"ldsf ?kdf klxrfg agfPsf] :yfg xf] .

5
oxfsf] bIfL0fL d}bfg kfNkfnL ;]g /fHosf] ;fdflhlss/0f k|s[ofn]
afUn'Ë eGbf dfly sfuj]gL d'QmLgfy ;Dd k|jfx ePsf] dfq geO
k'j{sf] rf}b08L ljhok'/ ;d]t hf]l8Psf] lyof] . o:t} ul/ xfnsf] DofUbL
3tfg If]qdf /x]sf] kj{t/fHosf l8d dNnsf] k|VoftL / rqmatL{ jfhk]o
klxrfg xhf/ 8f8f kf/L km}nLPsf] bfjL ul/G5 . sf:sL, :ofËhfsf zfx
dfq xf]Og ndh'Ësf 3n]x?sf] ;Qf ;fdflhs/0fsf] klxrfgsf] ?kdf /x]sf]
kf]v/f dxfgu/sf] ?kftfn lgsf;df /x]sf] …/fhfsf] rf}tf/fÚ k|ltsn]
g]kfn PsLs/0f eGbf klxn]sf] ;fgf afx« /fHosf] ;fd'lxs ldnfkqsf]
…;fs{ k|tLsÚ klxrfg lbPsf] 5 . o:tf cEof; / cjz]ifx? oxfsf]
/fhgLlts ;dfhzf:qsf] hLjGt kf7zfnf x'g\ .
g'g dfu{ /f]lsPkl5 xfnsf] ;fdflhs ;DaGw s:tf] s:tf] 5 eGg]
;afn cWoogsf] k|]/s kIf xf] . Nxf] /fHosf] /fhtGqsf] tfTsflng
/fhgLlts aGbf]j:tL lgZro g} k|sfo{jfbL ;dfhzf:qL 6fnsf]6 kf;{gn]
eg] em} /}yfg] tgfj Joj:yfkgsf sfObf / l6sfpg] /0fgLlts ;lqmotfsf
pkh x'g\ . tL /0fgLlts pkhx? /fhtGq ljbf ePsf] bzs jif{ ljlt;Sbf klg
gful/s nf]s Joaxf/df cEo:t kfOg'n] lgZrog} o;sf] P]ltxfl;s w/ftn lj;
{g gx'g] b]vfpF5 . o;} dxTjnfO{ cfTd;ft u/]/ P]ltxfl;s Nxf] /fHosf]
/fhgLlts ;dfhzf:qsf af/]df pTvgg\ ug{ yfnLPsf] xf] .
b'|t ;fdflhs n]vfhf]vf ljlwsf] dfWod4f/f :ynut ;"rgf ;+sng
ul/ ;Dkfbg ul/Psf] of] cWoogdf k|sfo{afbL / ;dGjoafbL
b[li6sf]0faf6 Nxf] /fHosf] /}yfg] /fhgLlts ;dfhzf:qsf rl/qx? cfFsng
ul/Psf] 5 . P]ltxfl;s Nxf] /fHosf] abnLbf] /fhgLlts klxrfg;Fu}
abnL/x]sf /fhg}lts /0fgLltx? / gful/s tyf g]t[Tj aLrsf] ;DaGwsf
9fFrfx? ljutsf] /fhtGqfTds / casf] u0ftGqfTds k|0ffnLsf aLrsf]
t'ngfTds cWoog ug{ ;lsg] lgs6 eljiosf nflu u0ftGq klxn]sf]
cEof;nfO{ clen]vg ug{ of] cWoogn] ;fy{stf /fVb5 / eljiosf
zf]wstf{x?sf nflu gljg ljifosf] p7fgnfO{ cfwf/ k|bfg u/]sf] bfjL
ub{5' .
ljifo ;"rL

6
k[i7
cg'df]bgkq !
k|ltj4tf kq @
s[t1tf #
sfo{sf/L ;f/f+z $
lrq ;"rL ^

tflnsf tyf aS; ;"rL ^

cWofo Ps M cWoogsf] kl/ro


!=! cWoogsf] ;Gbe{
&
!=@= cWoogsf k|]/s ;afnx?
*
!=# cWoogsf] pB]Zo
(
!=$ cWoogsf] l;df
(
!=% cWoogsf] If]q 5gf}6sf] cf}lrTo / dxTj
!) !=^ cWoogsf] ljlw
!!
cWofo b'O M ;}4flGts / ;fdflhs ljj]rgf
@=!;fdflhs g]t[Tjsf] ;}4flGts ;Gbe{ M
!@ @=@ Nxf] /fHosf] /fhgLlts e"uf]n
!$
@=# Ps d':tfË M kfFr ;Eotf
!%

7
@=$ Nxf] /fHosf] ;fdflhs Oltxf;
!&
@=% Nxf]sf] ;fdl/stfsf sf/0fx?
@!
cWofo tLg M /fhgLlts ;+/rgf
#=! Nxf] /fHosf] /fhsLo ;+u7gsf] 9fFrf
@#
#=@ :yfgLo d'vLof k|0ffnLsf] ;+/rgf
@$
#=# Nxf] /fHosf] ;fdflhs :t/Ls/0f
@%
#=$= ;dflhs b08 / lgoGq0f Joj:yf
@*
#=% ;dflhs cGt/3'ng
@(
cWofo rf/ M kl/jt{gsf cfofdx?
$=!= ;fdflhs cGt/ ;DaGwdf kl/jt{g k|]/s tTjx?
#!
$=@ g]t[Tjz}nLdf kl/jt{gsf cfofdx?
#%
cWofo kfFr M lgisif{
%=!cWoogsf] lgisif{
$)

;Gbe{ ;"rL
$#

lrq ;"rL
lrq g+ @=! tLg lt/ ltJjtn] 3]/LPsf] Nxf] pkTosfsf] a:tLut dfglrq
!$

8
lrq g+ @= @ M d':tfËdf cGt/3'ng / km/s klxrfgsf] k|s[ofdf /x]sf
kfFr ;f:s[lts ;Eotfx? !^
lrq g+=#=! Nxf] /fhwfgLsf] a:tLut ;+/rgf
@#
lrq g+=#=@ Nxf] /fHosf] /fhsLo ;+/rgf
@#
lrq g+ #=# M :yfgLo d'vLof k|0ffnLsf] txut ;+/rgf
@%
lrq g+ #=$ M Nxf]df cEof; ePsf] ;fdflhs :tl/s/0f
@^
lrq g+ $=! g]t[Tj k|0ffnLsf k|sf/x?
#&

tflnsf ;'rL

tflnsf g+ #=! Nxf] /fHosf] ;fdflhs :t/Ls/0f cg';f/sf] 3/w'/L ljj/0f


@&
tflnsf g+$=! Nxf] /fHosf] ;fdflhs kl/jt{gdf k|]/s tTjx?
##
tflnsf g $=@ Nxf] /fHosf] g]t[Tj z}nL kl/jt{gsf 9fFrf
#*

aS; ;"rL

9
aS; g+= @=! Nxf] j+zfjnLsf] ;f/
!(

cWofoM Ps
cWoogsf] kl/ro

!=! cWoogsf] ;Gbe{ M


zf;sLo :j?ksf cfwf/df g]kfndf ;+3Lotfsf] cEof; yfngL ePkl5
;Ktu08sL k|jfx If]qsf !! lhNnfx?sf] ;xefuLtfdf u08sL k|b]zsf]
gfdfs/0f ePkl5 k|fb]lzs klxrfg / uf}/ak'0f{ ;Dkbfx?sf] vf]hL x'g'
kg]{ / :yfgLo ;dfhzf:qsf] ljsf;df k|l1s k|of;x? a9fpg' kg]{ vfFrf]
dx;'; x'g yfNof] .
u08sL k|b]zdf !! lhNnfdf *% j6f :yfgLo ;/sf/x?sf :yfgut ?kdf
ljlzi6 ;fdflhs klxrfg /x]sf 5g\ . ljutsf ;fdflhs klxrfg / ;f+:s[lts
x};Lotdf uf]/vf, tgxF', ndh'Ë, sf:sL, kj{t /fHox? aL/tfsf sf/0f
klxrfgdf lyP eg] ef]6 / ef/tsf aLrsf] g'g Jofkf/sf] ;fdfl/s uf}8fdf

10
/x]sf] Nxf] /fHosf] klxrfg g'g, ;'g / pmg ;+u} hf]l8Psf] tYo k'/ftTj
ljefusf] k|flrg g]kfn hg{nn] klg k|s6 u/]sf] 5 .
u08sL k|b]zsf] uh'/sf ?kdf ef}uf]lns cj:yLlt agfPsf] P]ltxfl;s
Nxf] /fHo u08sL k|b]zsf bIfL0fL /fHo;Fudfq cGt/;DaGwLt geO
Nxfzf b]lv hfnGw/L h'Dnf / n2fv ;Ddsf lxdfnL /fHox?df ;fdl/s /
sf}6'lDjs ;DaGwdf hf]l8b} /}yfg] /0fgLlts cEof;af6 c:tLTj lgdf{0f
ub}{ cfO/x]sf] lyof] . sfnLu08sL k|;j{0f If]qsf] pkNnf] ynf]df
;Eotfsf] lgdf{0fdf P]ltxfl;s dxTj af]s]sf] olx ;fdfl/s Nxf]
/fHosf] /fhgLlts ;dfhzf:qsf] pTvgg\ ug{sf nflu of] cWoog
ul/Psf] xf] .
k|flrg sfndf r/0f If]qsf ?kdf /x]sf] uf]7fnfx?n] a;f]jf;sf nflu
u'kmf / cf]8f/sf] pkof]u u/]sf] of] 3fF;] d}bfg kz'kfnsx? x'b}
v]ltkftL ug]{ ;d"xdf ?kfGt/0f ePsf] :yfg ef]6 / ef/tsf aLrsf]
Jofkf/sf ;a}eGbf 5f]6f] / /fd|f] kbdfu{sf ?kdf :yfkLt ePkl5 oxf
dfgjLo pk:yLlt afSnf] x'b} uPsf] / Jofkf/Ls/0fn] sfnLu08sL
lsgf/fx?df eO/x]sf] zfnLu|fd tLy{f6g ;+u} ef]6—ef/t Aofkf/
km:6fP;Fu} oxfsf] ;fdflhs cGt/lqmofTds ;DaGwsf] lj:tf/df klg
ultzLntf cfPsf] xf] - Graafen and Seeber, 1993: 34-48 ) .

o;} ;Gbe{df Plss[t g]kfnsf] kl5Nnf] /fhg}lts OsfO / kl/rfngsf


9fFrfx?nfO{ ;+3Lo 9fFrfdf cEof; ug]{ yfngL ;+u} :yfgLo 1fg,
cEof; / klxrfgsf ;afnx? klg vf]h / ljZn]if0fsf ljifo agfpg' kg]{ k|
fl1s ;Djfbx?df :j/x? ;'lgg yfn]sf 5g\ . vf;ul/ :yfgLo ;fdflhs ;+/rgf /

11
gful/s ;DaGw Joj:yfkgsf ;afndf ljutdf ePsf :yfgut /0fgLlt /
cg'ejaf6} :yfgLo ;dfhzf:qsf] ljsf; ePsfn] k|fb]lzs /fhgLlts cEof;sf
qmddf k|b]zsf ljlzi6tfsf] vf]hL x'g' kg]{ ;Gbe{df u08sL k|b]zsf
ljlzi6 P]ltxfl;s cEof;x?sf] vf]hL ug]{ qmd yflnPsf] xf] . olx
;Gbe{df u08sL k|b]zsf] P]ltxfl;s Nxf] /fHosf] /fhgLlts
;dfhzf:q lzif{sdf of] zf]wsfo{ ul/Psf] xf] .

!=@= cWoogsf k|]/s ;afnx? M


;dfhlj1fgn] ;dflhs ;+/rgf leq JolQm, kl/:yLlt / ;fdlhs OsfOx?sf
aLrsf ;DaGwut e"ldsf / To;df cfPsf kl/jt{gx? ljZn]if0f u/]/ cluNnf]
k':tf / kl5Nnf] k':tfsf aLrsf] 1fgfTds ;DaGwx?sf af/]df ljj]rgf
ug{ clek|]l/t ub{5 . ;dfhdf ;'/Iff tyf lgoGq0f / lg/Gt/tfsf nflu
agfOPsf :yfgLo /fhgLlts k2tLx?dflysf] lg/Gt/ ;ldIff ug]
{ kl/kf6Ln] ;fj{hlgs ;dfhzf:qsf] klg ljsf; ub}{ nu]sf] 5 . hLjLsf ;
+rfngsf tl/sfdf kl/jt{g;Fu} cfh{g ePsf cg'ejn] klg :yfgLo
;fdflhsLs/0fsf lsl;dx? lgdf{0f ub}{ nu]sf x'G5g\ .
g]kfnsf] /fhgLlts klxrfg lgdf{0fdf ljleGg ;fdflhs, ;f:s[lts /
kof{j/0fLo kl/:yLltx?sf] cGt/lqmofTds ;dGjosf]
dxTjk'0f{ of]ubfg /x]sf] 5 . tL P]ltxfl;s kl/:yLltdf …b]z–sfn–
kl/j]zÚsf] cGt/lqmofTds ;~hfndf oxfsf ;fdflhs OsfO, 36gf /
JolQmx?sf] cGt/;DaGwn] of]ubfg k'of{pb} cfPsf 5g\ .
P]ltxfl;s u|fd / ;+u|fd aLrsf] cGt/lqmofsf sf/0f lgdf{0f ePsf]
u|fdkf~rfnL u|fd k~rfot x'b} ufpkflnsfdf ?kfGt/0f ePsf] 5 eg] u|

12
fd kf~rfnLsf u|fd0fLx? d'vLof x'b} k|wfg / k|d'vdf kl/rLt x'g
yfn]sf 5g\ -a/fn,@)&) M%#Ù sf]zfDaL,!(^%M&* Ù 3'o{,!(^) M
@&–@(_.
o;/L u|fd–;+u|fd–;dGjo x'b} ljleGg ;fdflhs OsfOx?df :yfgLo
zlQm–;'/Iff–lgoGq0fsf /0fgLltx? ljsf; x'b} cfP . o:tf /0fgLlts
sfo{x?sf] qmd;+u} ;+u7g / g]t[Tj kl/kf6Lx? klg lgdf{0f x'b} cfP
. o:tf g]t[Tj kl/kfl6x? …jL/ ef]Uof j;'Gw/fÚ, …;d/ ljhoL ;d|f6Ú, …
dxfk'?if cjtf/Ú
-cf}tf/L_ / …h]i7 >]i7 k|hfkltÚ h:tf s'g} ljz]if dfGotfx?n] lgb]{lzt
ub}{ ljsf; x'b} cfPsf] kfOG5
-a/fn,@)&) M $*–%)_ . :yfgLo ;dfhzf:qsf] lgdf{0fdf :yfgLo
/fhgLlts g]t[Tj k|0ffnLsf] ljz]if of]ubfg x'b} cfPsf] 5 . :yfgLo
kl/:yLltsf] Joj:yfkgsf dfWofdaf6 lgdf{0f ul/Psf] g]t[Tj k|0ffnLsf]
cWoogdf :yfgLo ;dfhzf:qsf] ;d]t k|s6tf x'g] ePsfn] /fhgLlts k|
0ffnLsf] cWoogdf :yfgLo ;dfhzf:qsf] k|s6tf x'g] ePsfn] o;vfnsf
cWoogn] :yfgLo 1fgsf] lgdf{0fdf 6]jf k'of{pg ;xof]u k'Ug] 5 .
l;dfGt If]qdf /x]sfn] Nxf] /fHosf sltko jf:tljstfx? cf]em]ndf
k/]sf 5g\ . ljB'lto k':tsfnosf] kx'Frdf cfPsf ldYof ;"rgf klg a9L
k|;f/0f x'g] / kx'Frdf gcfOk'u]sf jf:tljs ;"rgf cf]em]ndf ug]{ sfd
eO/x]sf] 5 . ldYof ;"rgfsf] ahfl/s/0fdf sltko ljb]zL / g]kfnL n]vsx?
dfq xf]Og :jo+ Nxf]sf gof k':tf ;d]t oxfsf] P]ltxfl;s jf:tljstf;Fu e|ldt
ag]sf x'gfn] Nxf]sf] ;fdflhs Oltxf; dfly ax; rnfpg cfj:os ePsfn]
Nxf] /fHosf] /fhgLlts ;dfh zf:qsf] zf]w yfnLPsf] xf] .

13
!=# cWoogsf] pB]Zo M
olx k[i7 e"ldsf cfwf/df of] cWoogn] lgDg @ pB]Zodf k|sfz
kf/]sf] 5 M
 Nxf] /fHosf] P]ltxfl;s /fhsLo ;+/rgf / kl/rfngsf /0fgLlt
klxrfg ug'{
 Nxf] /fHosf] /}yfg] /fhlgtLs cEof;df kl/jt{g Nofpg]
sf/0fx? klxrfg ug]{

!=$ cWoogsf] l;df M


of] pB]Zo k|fKtLsf nflu Nxf] /fHosf] P]ltxfl;s If]q xfnsf] d':tfË
lhNnfsf] Nxf]dGyfË pkTosfsf P]ltxfl;s /fhgLlts ;+/rgfsf c+u ag]sf
…Nxf] 5f] lbgÚ If]qdf dfq cWoog l;ldt ul/Psf] 5 . t/ tNnf] d':tfËsf
cGo ysfnL /fHox? / Toxfsf] /fhgLlts ;Gbe{nfO{ of] cWoogdf
;d]l6Psf] 5}g .
clwsf+z d':tfË If]qdf s]Gb|Lt cWoogx? tNnf] d':tfËsf ysfnL
/fHox?df bf]xf]/LPsf t/ pkNnf] ynf] Nxf] /fHodf efiff / ef}uf]lns
ljs6tfsf sf/0f g;d]l6Psf] kfOPsfn] To;sf] cg';GwfgfTds
dxTjnfO{ cfTd;ft u/]/ of] cWoog Nxf] If]qdf l;ldt ul/Psf] xf] .
!=% cWoogsf] If]q 5gf}6sf] cf}lrTo / dxTj M
of] cWoogsf] cf}lrTo / dxTj k'i6Lug{ lgDgfg';f/ a'Fbfx?
kof{Kt b]lvG5g\ M

14
 ;gftg lxGb'x?sf] ljs6 t/ dxTjk'0f{ tLy{ s[i0ffef zL/ / bfdf]b/
s'08 o;} If]qdf kg]{ ePsfn] ,

 af}4 dfuL{x?sf nflu u"? kß;Dej 4f/f k|j4{g ul/Psf] ltJjtL


nfdfafbsf] P]ltxfl;s kf7zfnf o;} If]qdf /x]sfn]

 tGqjfbsf] ;fwgf / lg/Gt/tf wfg]/ /x]sf af]g ;d'bfosf] ;fwgf :yn


klg o;} If]qdf /x]sfn]

 u08sL k|b]zsf] ;fdl/s dxTj /fVg] sfnLu08sL nf]sdfu{sf] pQ/L


gfsf sf]/fnf o;} If]qdf kg]{ ePsfn]

 g]kfnsf] /fhgLlts cfw'lgsLs/0fdf l;df ansf ?kdf :jLsf/ ul/Psf rf/


/hf}6fx?
-hfh/sf]6, ;Nofg, aemfË / d':tfË_ dWo] d':tfËL /fhfsf] ?kdf
P]ltxfl;s Nxf] /fhj+zsf pTt/flwsf/Ln] ;DxfNb} cfPsf] cf]8f/]
a:tL / df6fsf kvf{nn] 3]/LPsf] /fhwfgL o;} If]qdf /x]sfn]

 ltJjtsf lgjf{l;t g]tf bnfOnfdfsf kIfdf u'd]sf] ltJjtL /fHo


lkmtf{sf nflu 5fkfdf/ o'4 ug{ bnfO nfdfsf lgjf{l;t ;]gf vDkfx?
n] ljb|f]x u/]sf] :yn / To;kl5 aGbePsf] ef]6sf] g'g sf/f]af/sf]
If]q oxL ePsfn]

 /fHo leqsf] /fHosf ?kdf xf]; ls /fhgLlts ?kdf g]kfndf hf]l8P/


klg Psnf; ?kdf /x]sf] tyf ;f:s[lts ;fdflhs ?kdf ltJjt;Fu} hf]l8Psf]
a:tLsf ?kdf klxrfg ePsfn]

15
 vDkf ljb|f]x kl5 lrgLof ;Qf / klZrLdL ;Qfn] l5b|tf vf]Hg
lgu/fgL a9fpg] u/]sf] If]qsf ?kdf ko{6sLo cg';Gwftfx?sf] rfk
a9Lx'g] If]q ePsfn]

 PsLs[t g]kfndf ;dfj]z ePsf /fHox? dWo]] kl5Nnf] /fhtGqfTds


OsfOsf ?kdf /xg] u08sL k|b]zsf] Psdfq If]q ePsfn]

Toxfsf] P]ltxfl;s /fhgLlts k|0ffnLsf] phfu/ ug{ cGo


cg';Gwfg sdL{x?nfO{ clek|]/0ff ug{sf nflu klg
dxTjk"0f{ x'g] ePsfn] of] cWoogsf nflu Nxf] If]qnfO{
/f]lhPsf] xf] .
!=^ cWoogsf] ljlw M
Nxf] /fHosf] /fhgLlts ;DaGw cWoog ug{] hdsf]{ ul/Psf] of]
cWoog d'nt P]ltxfl;s cWoog ljwLdf cfwfl/t 5 . P]ltxfl;s tYo / ;fdlhs
jf:tljstf lgodg ug{ :ynut cjnf]sg / hfgsf/ JolQmx?;Fusf] ;d'x
5nkmn tyf Psn ;Dafb cyf{t cGt/jftf{ klg ul/Psf] 5 .
ljZjljBfnosf] dg;'gL ljbfsf] !% lbg] df}sf pkof]u ub}{ :ynut
cjnf]sg ul/Psf] of] cWoogdf b|'t ;fdflhs n]vfhf]vf ljlw cjnDag u/]/
k|fyflds tYofÍ ;+sng ul/Psf] 5 . yk ;"rgfsf] nflu lålto >f]tsf tYofÍx?
klg k|of]u ul/Psf] 5 .
k|:t't k|ltj]bg d'ntM Nxf] pkTosfsf] /fhgLlts ;dfhzf:qsf]
cEof; / ljsf;sf 9fFrfx?sf af/]df cWoog ul/Psf] ;fdflhs clen]v x'gfn]
k|hftLo Oltxf; / /fhgLlts g]t[Tj lgdf{0f tyf kl/rfngsf sfObfx?sf]
vf]hL ug]{ k|oTg ul/Psf] 5 . o; qmddf Nxf] pkTosfsf] g]t[Tjsf]

16
;dfhzf:q - Leadership sociology) sf] rl/q klxNofpg] k|oTg u/]sf] 5 . o; sf/0f
klg g]t[Tj lgdf{0f / kl/rfngsf ljleGg ;fdflhs cjoj;Fu hf]l8Psf kIfx?
sf] ;DaGwut ljj]rgfdf s]Gb|Lt ePsfn] k|ltj]bg d"nt M ljj/0ffTds 5 .
s]xL tfsL{s ;Gbe{ / tYof+snfO{ k|:t't ljj/0fsf] k'li6sf nflu pkof]u
ul/Psf] 5 . o;qmddf k'j{ cWoog / ;Gbe{ ;fdfu|LnfO{ pkof]u ul/
P]ltxfl;s ljj]rgfnfO{ ;s];Dd t'ngfTds agfpg] k|oTg ul/Psf] 5 .
j:tLut cjnf]sg / b|'t ;fdflhs n]vfhf]vf ljlwsf] pkof]u ul/
hg;f+lVos ;"rgf ;+sng ul/ ;s];Dd kl5Nnf] gful/s ;Ttf lgdf{0fsf]
cjwL;DdnfO{ hf]8\g vf]lhPsf] 5 .
of] cWoogsf] ;f/f+z / lgisif{nfO{ ljefuLo ;+uf]i7Ldfem
;fj{hlgs ubf{ cWoog s]Gb|Lt Nxf] If]qsf hg k|ltlgwLx?sf] /f]xj/df
klg v'Nnf ;ldIff ul/ o;sf] ljZj;lgotf / cg';GwfgfTds g}lts ;hutf
a9fpg] k|oTg ul/Psf] 5 .

cWofoM b'O{
;}4flGts / ;fdflhs ljj]rgf

@=! ;fdflhs g]t[Tjsf] ;}4flGts ;Gbe{ M

17
;fdflhs l:yltnfO{ l6sfO /fVg ;dfh Joj:yfn] b]z sfn kl/:yLlt
cg's'n x'g] ul/ ljleGg /0fgLltx? qmlds?kdf agfPsf] x'G5, rfx]
Tof] ;fdflhs >d ljefhg xf]; jf ;fdflhs :tl/s/0f g} lsg gxf]; . lt ;a}
;dfhsf] ;xdltk'0f{ sd{ ;Gt'ng / ;fdflhs cGt/lqmofTds ;DaGwsf]
lg/Gt/tfsf nflu clt cfj:os s'/f dflgG5g\-Davis and moore,1970_ .
;dfhzf:qdf k|sfo{jfbL b[li6sf]0fn] ;dflhs Joj:yf, 36gf /
JolQmut ;DaGwnfO{ x]g{ vf]Hg] bfz{lgsx?n] o;nfO{ ;fdflhs
;xdlt l;4fGtsf ?kdf klg JofVof u/]sf] kfOG5 . h:tf]ls
;fdflhs :yL/tf lg/Gt/tfsf nflu s]xL ;femf d'No / dfGotfnfO{ ;dfhsf]
g}lts d'Nosf] ?kdf lgdf{0f ul/G5 / To;nfO{ kfngf ug{df hf]8
lbOG5 . Tof] kfngf u/fpgdf s]xL /0fgLlts sfObfx? klg Tolx ;dfhn]
ljsf; ub{5 / ;fdflhs gLlt lgodx?sf] kfngf u/fpg] tyf ;fdflhs ;Gt'ng
sfod ug{] k|oTgn] ;fdflhs ;DaGwsf 9fFrfx? lgdf{0f x'b} hfG5g -
Bernard, 1983_ .

;dfh Joj:yfsf] of] lg/Gt/tfsf nflu Toxf dfgjLo ;DaGwdf ;'/Iff /


lgoGq0f k|0ffnLx? ljsf; x'b} uPsf x'G5g\ . o:tf k|0ffnLsf] lgdf{0f,
l6sfpkg / lg/Gt/tfsf nflu ;fdflhlss/0fn] g} Plss[t zlQmsf] ?kdf sfd
ug]{ x};Lot /fV5 eGg] ts{ ;dfhzf:qL 6fnsf]6 kf;{G;sf] 5 . kf;
{G;sf cg';f/ ;fdflhs ;'/Iff / lgoGq0f sfObfsf dfWodaf6 ;dfhn] ;
+/If0f, kl/rfng / b'?:tLsf nflu ;fdflhlss/0f k|s[of ;lqmo kf5{ / o;n]
g} Plss[t zlQmsf ?kdf sfd klg ub{5 -Parsons,1967 : 849 ) .

;fdflhs kl/:yLltsf] Joj:yfkg ul/ ;fdflhs cl:tTjsf nflu dflg;x?n]


lgdf{0f ug]{ /0flgtLx?sf ;jfndf ;dfhzf:qL kf;{G;sf] ts{ clxn] ;Ddsf

18
;dfhzf:qLx?n] a9L e/f];f u/]sf] k|sfo{afbL ;}4flGts b[li6sf]0f xf] .
pgn] ;fdflhs Joj:yfsf lqmofsnfkx?sf] k|sfo{jfbL ljZn]if0f ub}{ rf/
k|sf/sf d'n sfo{ut e"ldsfx? -cg's'ntf, nIf k|fKtLsf nflu k|oTg, Pstf /
tgfj Joj:yfkgsf nflu ;lqmotf_(AGIL)sf] ljlzi6 of]ubfg ePsf] bfjL u/] .
;dfh Joj:yfsf] lg/Gt/tfsf nflu cg's'ngtf, nIf k|fKtLsf k|oTg, ;fdflhs
Pstfsf nflu k|oTg / ;fdflhs ;DaGw Joj:yfkg, vf;ul/ kl/:yLltut tgfj
Joj:yfkgsf sfObfx? lgdf{0f ug{ / ;dfh Joj:yfsf c+u, PsfO, 36gf /
JolQmut cGt/lqmofx? ;lqmo /xG5g\ eGg] ts{ 6fnsf]6 kf;{gsf] 5
(parson 1953; 140-43),( Ritzer, 1992 : 241-42) .

kf;{G;s} egfOdf ;fdflhs tgfj Joj:yfkgsf nflu lgdf{0f ul/Psf


ljleGg sfObf jf /0fgLlt dWo] x/]s ;dfhdf ;fdflhs ;"/Iff / lgoGq0fsf
nflu ;fdflhs :yLlt a;fNg / lg/Gt/tfsf nflu :yfgLo 9fFrfsf] g]t[Tj k|
0ffnLsf] ljsf; ul/Psf] x'G5 . Tolx :yfgLo 9fFrfsf] g]t[Tj k|0ffnLsf]
sfo{ut ;xhtfsf nflu agfpg] cfr/0f / g}lts rfnrngsf] ;+of]hg ul/
lgdf{0f ul/Psf] z}lIfs tyf wfld{s k|0ffnL ;dfh Joj:yfs} ;fdflhsLs/0f
k|s[of jf 9fFrfsf ?kdf a'em\g' cfj:os x'G5 .
To;}n] ;dfh Joj:yfn] ;fdflhs lgoGq0f / ;'/Iffsf] sfObf Joj:yfkgsf
nflu lgdf{0f ug]{ g]t[Tj k|0ffnL ;du| ;fdflhs cGt/;DaGws} w/ftndf
cfwfl/t eP/ lgdf{0f ePsf] x'G5 . o:tf] k|0ffnL klg g]kfnL u|fdL0f
1fgsf] ?kdf eGg' kbf{M b]z—sfn—kl/:yLlt cg';f/ abnL/xG5 .
;dfhsf] wfdL{s k|rng / ljZjf;n] vf;ul/ ;fdflhs tgfj Joj:yfkg ul/
phf{pGd'v ug{sf nflu g} ;lqmotf ub{5g\ . o;f] ubf{ cfr/0f /

19
g]t[Tj kl/rfngsf sfObfx? klg :yfgut ?kdf , P]ltxfl;s 36gf / 1fgut ?
kdf km/sz}nLsf ckgfpb} cfPsf x'G5g\ .
o:tf] km/s g]t[Tjz}nLsf] lgdf{0f x'g'df Toxfsf] km/s ;fdflhs
jftfj/0f cg's'nsf] g]t[Tj lgdf{0fsf] k|oTg eO/xbf l6sfpg] tTj /
abNg'k5{ eGg] tTjsf aLrdf ;fdflhs ;Demf}tfsf] ?kdf ljsf; x'b}
uPsf] kfOPsf] 5 . sltkon] o;vfnsf] cGt/;DaGwnfO{ åGåfTds
;DaGwsf ?kdf JofVof ug{ vf]h] klg of] cWoog ;/f]sf/ kIfx?sf]
cGt/lqmofTds 9fFrf Psn] csf]{nfO{ aGrLlts/0f ug]{ Wo]osf] geO
;fdflhs Joj:yf ;a}sf nflu dfGo ;xdltsf] agfpg k|oTg u/]sf] kfOPsfn]
o;nfO{ ;dGjojfbL b[li6sf]0fdf g} ljZn]if0f ug'{ plrt x'g] 7fgLPsf]
xf] .
sltko zf]wstf{x?n] åGåfTds / e'd08nLs/0f h:tf cfyL{s k|s[of
ljj]rgf ug]{ b[li6sf]0fsf cfwf/df klg :yfgLo g]t[Tj k|0ffnLsf]
cWoog ug{ ;lsg] bfjL ub{5g / k|sfo{jfbL tyf ;dGjojfbL
b[li6sf]0fn] cf}klgj]zjfbL ;f]rsf] ahf/Ls/0f u/fPsf] bf]if nufpF5g\ .
Nxf] pkTosfsf] /fhgLlts k|0ffnLsf] lgdf{0f / bLuf] kl/rfngdf
:yfgLo tgfj Joj:yfkgsf] /}yfg] tl/sfx? g} lhDj]jf/ ePsfn] :yfgLo tgfj
Joj:yfkgsf /}yfg] sfObfx? cWoogsf nflu /}yfg] tgfj Joj:yfkgsf
sfObfx?s} ;dGjofTds b[i6sf]0fsf cfwf/df g} Nxf] /fHosf]
/fhgLlts ;dfhzf:qsf] ;Gbe{ cWoog ul/Psf] 5 .
@=@=Nxf] /fHosf] /fhgLlts e"uf]n
/fhgLlts lx;fjn] g]kfndf hf]l8Psf] t/ ;f+:s[lts ;fldKotf / gful/s
cGt/;DaGwn] ltJjt;Fu lgs6tf /x]sf] P]ltxfl;s Nxf] /fHo u08sL k|

20
b]zsf] w'/Lsf] ?kdf /x]sf] 5 . of] sfnLu08sL glbsf] k|;j{0f If]q
d':tfËsf] lzv/ If]qdf kb{5 . d':tfËdf pkNnf] ynf]df Nxf] pkTosf,
dWo] If]qdf h'D;f pkTosf / blIf0fL If]qdf yf;fË pkTosf /x]sf 5g\ .
ef}uf]lns agfj6sf lx;fjn] Nxf] pkTosf k|flrgsfndf Ps lxdfnL tfn
If]q g} /x]sf] / tfnnfO{ sfnLu08sL k|jfxn] vf]n] kl5 ag]sf
3fF;]d}bfgx?df a:tL a:g yfn]sf] To;If]qsf a'9fkfsfx?n] atfPsf 5g\ .
of] tYonfO{ cWo]otf xs{ u'?Ën] klg p7fg u/]sf] lhNnf ljsf; ;ldltn]
cfkm\gf] k|f]kmfOndf klg p2[t u/]sf] 5-lhlj; d':tfË,@)&@_ .
:yfgLo h]i7 gful/sx?sf] sygnfO{ ufpsf gfdx?n] klg k'i6L
ub{5g\ . ltJjtL efiffdf /fvLPsf ufpsf gfdx?sf] cy{ cg'jfb ubf{,
ef}uf]lns agfj6 cjnf]sg ubf{ , gbL If]qn] agfPsf df6] uN5L /
anf}6] kxf8x?sf] :j?kn] ubf{, Nxf] pkTosf lxdfnLtfn km'6]kl5 g}
ag]sf] a:tLsf ?kdf ag]sf ;+s]tx? ldN5g\ .
Nxf] pkTosfdf ag]sf
a:tLx?sf]
gfdfs/0fnfO{ ljZn]if0f ug]{
xf] eg] P]ltxfl;s Nxf]
/fHosf] /fhwfgL ePsf]
:yfgaf6 jl/kl/sf j:tLx?
nfO{ lbzf / ef}uf]lns
cj:yLltsf cfwf/df gfdfs/0f
ePsf] kfOG5 .
ufpF gfd / g]kfnLdf cy{

21
 5f]g'kM klZrdL tfn
 5f];]/ M k'lj{ tfn
 dGyfË Mdfem ufpF, a'6L d}bfg
 r/f]Ë M blIf0fL r/g
 ;'vf{Ë M cnUu} ynf]
 8fnf]d] M tNnf] ufpF

lrq g+ @=! tLg lt/ ltJjtn] 3]/LPsf] Nxf] pkTosfsf] a:tLut


dfglrq .

ljutsf] /fhgLlts k|zf;gdf Nxf] /fHosf ;ft ufpFnfO{ 5 ufpljsf;


;ldltsf ?kdf ljefhg ul/ %$ j8f OsfOdf /flvPsf] lyof] eg] ;+3Lo
cEof;sf qmddf @ ufp kflnsf nf]dGyfË / 8fnf]d] gfdfs/0f ul/Psf] 5
eg] Ps kflnsfdf % j8fsf lx;fjn] !) j8f sfod ul/Psf] 5 . oL !) j8fdf (!
& 3/w'/L /x]sf 5g\ eg] dlxnf !%@# hgf / k"?if !&(( ;d]t ul/
##@@ hg;+Vof /x]sf] 5 - lhlj; d':tfË ,@)&@_ .
xfnsf] ;+3Lo /fhgLltn] Nxf] pkTosfdf dGyfË, 5f]g'k / 5f];]/
tLg ufpFsf] Ps :yfgLo tx M nf]dGyfË agfOPsf] 5 eg] bIfL0fL ufpF
r/f]Ë, 3dL , l3n'Ë / sfnLu08sL kf/L cnUu} /x]sf] ;'vf{ËnfO{ ldnfP/
cnUu} :yfgLo txsf ?kdf 8fnf]d] gfdfs/0f u/]sf 5g\ . kl5Nnf] lbgdf
8fnf]d] -tNnf] ufpF_gfdn] P]ltxfl;stf af]s]g eg]/ nf]w]s/
bfdf]b/s'08 ufpkflnsf gfddf ?kfGt/0f ug{ :yfgLo txn] l;kmfl/;
u/]sf] ufp sfo{kflnsfsf Ps ;b:o lx/f nfdfn] atfP .
k/Dk/fut?kdf efiff ;+:s[lt / gful/s cGt/lqmofTds ;DaGw tyf
P]ltxfl;s lx;fjdf klg Nxf] /fHosf k'/fgf ;ft ufpFnfO{ /}yfg] efifdf

22
nf]5f]lbg eGg] ul/G5 . pkNnf] d':tfËsf xfnsf @ kfnLsf of] k'/fgf]
/fhtGqsf] k|ToIf lgoGq0f If]q dflgGYof] , tLg} ;ft
ufpnfO{ nf]5f]lbg eGg] ul/G5 . o;sf] cy{ Nxf] /fHosf ;ft tfn eGg]
cy{nfUg] / xfnsf] dfgj a:tLsf lx;fjn] klg Nxf] /fHosf ;ft ufpF jf ;ft
ufpsf] Nxf] /fHo eGg] a'lemG5 .
:ofËaf]r] dflysf l3n'Ë, 3dL, r/fË, dGyfË, 5f]g'k,
5f];]/ / ;'vf{Ë ;ft ufpFx? d':tfËL /fhtGqsf] k|ToIf /fh x'g] u/]sf
ufpFx? x'g\ . oL ;ft ufpFsf] ;fdflhs , ;f:s[lts / eflifs klxrfgdf Ps?ktf
kfOG5 . oxfsf afl;Gbfx?n] cfkm'nfO{ Nxf] /fHosf nf]jf hftLsf ?kdf
klxrfg lbgdf uj{ ub{5g\ .

@=#= Ps d':tfË M kfFr ;Eotf

23
d':tfËsf] /fhg}lts
Nxf]
;Eotf
Oltxf; ljZn]ifsx?n]
ljleGg If]qut ?kdf l7gL afx«ufp
;Eotf ;Eotf
ljleGg /fhfx?n] d':tfËdf
zf;g u/]sf] b]vfPsf 5g\ .
pkNnf] d':tfËdf Nxf]
kfFrufp yf;fË
/fHo /x]sf] , sfua]gL n] ;Eotf
;Eotf

If]qdf afx« ufp /fHo


/x]sf] , gLnuL/Lsf] km]bL 7LgLdf 3/khf]Ë /fHo /x]sf] / dfkm{f
If]qdf kfFr ufpn] ysfnLx?sf] :jfoTt d'vLof k|0ffnL / yfsvf]nf
If]qdf nf/h'Ë /fHo ktg eP kl5 !) ufpsf d'vLof ;xefuL /x]sf] t]x«
d'vLof k|0ffnLsf] yf;fË If]qsf ?kdf lrgLPsf] 5 . olx /fhgLlts k|
0ffnLsf]] k|efjsf sf/0f d':tfËdf xfn kfFr k|sf/s} /}yfg] ;Eotfsf]
lgdf{0f eO/x]sf] 5 . Nxf] ;Eotfdf Nxf]5f]lbg, afx« ufpn] ;Eotfdf
sfua]gL — 5';fË, 7LgL If]qdf tLg ufpn] ysfnL, dfkm{f If]qdf
kfFrufpFn] / 6's'r] yfs vf]nf If]qdf yf;fË ;Eotfsf df}lns klxrfgx?
ljsf; eO/x]sf 5g\ .

lrq g+ @= @ M d':tfËdf cGt/3'ng / km/s klxrfgsf] k|s[ofdf /x]sf


kfFr ;f:s[lts ;Eotfx?

oL kfFr k|sf/sf ;Eotfdf hftLo Oltxf; / ;+:s[lt klg km/s 5g\ eg]
ufpsf] zf;g Joj:yfkgsf z}nLx? klg km/s 5g\ . oLlgx?sf] of] km/s

24
klxrfg hf]ufpg] cfwf/ eg]sf] :yfgLo k/Dk/fut /fhgLlts ;+u7g
d'vLof tyf 3]Gkf k|0ffnL g} xf] . d'vLof tyf 3]Gkf g} /fhgLlts Pstf
/ cGt/lge{/tfsf] s8L xf] .
kl5Nnf] /fhgLlts k|0ffnLn] ufpkflnsfdf ljleGg ufpx? ;d]6]sf
sf/0f / oftfoftsf] ;xh cfjfudgsf ;fy;fy} ko{6sLo ahf/df a9bf]
;xeflutfn] plgx?sf aLrdf x'g] ;lqmo ;fdflhs cGt/3'ngsf sf/0f
klxrfgsf 9fFrf ablng ;S5g\ . t/ cfh;Dd gful/s ;DaGwsf lx;fjn] kfFr
k|sf/s} klxrfg ;lqmo b]lvPsf 5g\ . ;f:s[lts lx;fjdf x]g]{ xf] eg]
Nxf] /fHosf] kl5Nnf] k|efj If]q sfod /x]sf] afx« ufpF b]lv
nf]dGyfË ufpkflnsfdf nf]jf hftLsf] klxrfg lbg ?rfpg] ;d'bfosf]
afx'Notf /x]sf] 5 eg] 3/khf]Ë b]lv yf;fË ;Dd ysfnL ;d'bfosf]
jfx'Notf / s]xL Go'g bnLt ;d'bfosf] pk:yLlt /x]sf] 5 . oL kfFr
;fd'bflos klxrfg leq kfFr k|sf/s} /fhgLlts ljlzi7tf ;lxtsf] df}lns
/fhgLlts Oltxf; /x]sf] x'gfn] oLgLx?sf] ljlzi7 cWoogsf nflu 5'§f—
5'§} cWoog cfj:os 5 .
tNnf] t6Lo If]qdf a;f]af; ug]{ ysfnL ;d'bfosf af/]df htL
cWoogx? eP/ ysfnLsf] d'vLof k|0ffnL / 9's'6L k|0ffnLsf cWoogx?
afxL/L b'lgofsf nflu k|s6 ePsf 5g\ plt pkNnf] d':tfËsf] af/]df
cWoog ePsf] kfOb}g . ;g\ !(() ;Dd ljb]zLx?sf nflu Nxf] lgif]lwt
If]q ePsfn] klg pkNnf] d':tfË /x:os} ljifo /x]sfn] Toxfsf]
/fhgLlts ;dfhzf:qsf af/]df vf]hL ug]{ Wo]on] of] cWoog Nxf]
s]lGb|t ul/Psf] xf] .

25
@=$= Nxf] /fHosf] ;fdflhs Oltxf; M
Nxf] /fHosf] ;fdflhs Oltxf; s]nfpFbf b'O vfnsf tYox?sf] e/
kg{' kb{5 M /}yfg] j+zfjnL cWoogsf cfwf/ / g]kfnL cWoogstf{sf
vf]hx? , ljb]zL ld;g/Lx?sf k|ltj]bg / cWoogsf l6kf]6x?df g} cfwf/Lt
x'g' kg]{ cj:yf 5 .
g]kfnL lj1x?df ;fdflhs Oltxf; vf]Hg] tyf ljZn]if0f ug]{ k|rng
gj;]sf] / d':tfËL /fhkl/jf/x?sf] j+zfjnL ltAatL efiffdf n]lvPsf] /
gful/sx? z]sf]Ë efiff -klZrdL tLJjtL efiff_af]Ng] ePsfn] ;fdfGo
cWo]otfx?sf] kx'Fr afxL/ x'g k'u]sf] lyof] . k|fo d':tfË;DaGwL
cfn]vx? ljb]zL n]vsx?sf ljB'lto k':tsfnosf] kx'Frsf ;"rgfdf cfwfl/t
kfOG5g\ .
g]kfn ;DaGwdf k|fo ljb]zL n]vsx?sf] n]vgsf] rf;f] / z}nLnfO{
ljZn]if0f ug]{x?n] ljb]zL cWo]otfx?sf] k|:t'ltnfO{ ljZj;gLotfsf]
sdLsf ?kdf klg s]nfpb} cfPsf] kfOG5 . o; ;DaGwdf g]kfnL ;dfhsf]
clwsf+z :ynut cjnf]sg u/]sf, ljb]zL n]vsx?sf] n]vg k|
j[QLnfO{ s]nfPsf dfgjzf:qL 8f]/jxfb'/ lji6n] ;fj{hlgs l6Kk0fL ub}{
eg]sf 5g\ ls, …ljb]zL cWo]otfx?sf] rf;f] g]kfnL hghLjgsf] ;Dks{sf]
9fFrf, cfGtl/s åGå / plgx?sf aLrsf] kmf6f] jf lje]bsf af/]df ljb]zLx?
sf] crfSnL rf;f] /x]sf] t/ oxfsf gful/sx?sf] ljljwtfdf cfGtl/s Pstf,
cg's'ngtf, ;xh :jLsfo{tf / w/ftnLo ;fdflhs a'emfOsf] vf]hLdf
ljb]zLx?sf] rf;f] gePsf], Ifdtf gb]lvPsf] sf/0f plgx?n] k|s6 / bfjL
u/]sf sltko …tYoÚx? ;fdflhs jf:tljstf / a'emfO;Fu d]n gvfPsf]
b]lvPsf] 5Ú-lji6, !(*@M!_ .

26
vf;ul/ lxdfnL ;dfhsf af/]df lxdffnL hLjg s]Gb|Lt n]vsx?n]
Toxfsf hghLjgsf] ljut / jt{dfgsf af/]df k|fKt l;ldt ;"rgfsf cfwf/df
cltzo JofVof ug{ vf]Hg' / cflwsfl/s P]ltxfl;s ;Gbe{sf] cefjdf klg
;fdfGoLs/0f ug{ vf]Hbf o:tf] ;d:of b]vf k/]sf] d':tfËsf ysfnLsf] Ps
cWo]otf d];;{dLtn] dxz'; u/]sf 5g\ - Messerschmidt,1982_.

of] ;Gbe{ oxf p7fpg'sf] tfTko{ s] 5 eg] d':tfËsf] ;fdflhs Oltxf;sf


af/]df klg o:t} lj/f]wfef;x? b]vf k/]sf 5g\ . ljb]zL n]vs tyf
tLgs} ;"rgfsf cfwf/df sltko n]vsn] d':tfËsf] Nxf] /fHosf] ;+:yfks
cfd]kfn atfO/x]sf 5g eg] d':tfËL /fhkl/jf/ j+zfjnL ljZn]ifsn]
tTsfnLg /fhf lhUdL bf]h]{ k/jn lji6sf] ;xof]udf efiff cg'jfb u/fP/
x]bf{ cfd]kfn eGg] gfd g} j+zfjnLdf g/x]sf] atfPsf 5g\ - If]qL
,@)$$_ .

pkNnf] d':tfËsf] Nxf] /fHosf] ;+:yfkssf] ;afndf rrf{ ubf{ cfd]


kfnn] :yfkgf u/]sf] eg]/ Pshgf k|mfG;]nL gful/s ldr]n hh{ k|
mfGsf]O; k]O;]nn] ;g\ !(^$ sf] e|d0fsf cfwf/df tof/ kf/L ;g\ !(^&
df k|sfzgdf NofPsf] …d':tf+u M c n:6 l6j]6]g lsË8d Ú df d':tfË
/fHo cfd]kfnn] :yfkgf u/]sf] / d':tfËL /fhvnssf] k'vf{ g} plx ePsf]
bfjL k|:t't u/]sf lyP -k]O;]n, !(^&_ . olx ;Gbe{df cfwfl/t eP/ c?n]
klg Tolx ;|f]t pb[t u/]sf] kfOG5 . oxL ;|f]tsf e/df d':tfË Nxf]
/fHosf] /fhgLlts Oltxf;df ljBfjf/LwL u/]sf /d]z k|;fb 9'Ë]nn] klg
d":tfËsf] Nxf] /fHosf] ;+:yfks cfd]kfn g} /x]sf] / ;g\ !$$) df :yfkgf
u/]sf] bfjL g} ug{ k'u] -9'Ë]n, @))@_ . h'Dnfsf] /fhf;Fu k6s—k6s

27
o'4 ePsf] / n4fvsf] /fHo;Fu ;}Go ;xof]u dfu]/ h'Dnf;Fu o'4 ug]
{ klZrLdL ltAatsf] u'GyfË hgkbsf If]qkfn /x]sf clh kfnsf]
;Gbe{nfO{ lnP/ u'GyfËsf] clh kfn g} cfd]kfn x'g'kg]{ cg'dfg u/]/
cfd]kfnn] Nxf] /fHo :yfkgf u/]sf] cg'dfg ug]{ k]O;]n-!(^&_ sf]
bfjLnfO{ 9'Ë]nn] ;fy lnPsf] b]lvG5 .
s0f{fnL ;Eotfdf c;lxi0f' / vnkfqnfO{ clhkfn ;+1f lbg]
u/]sf] ;'lgG5 . of] nf]s ;+1f h'Dnfaf6 a;fO;/L u08sL If]qdf a;f]af;
ub}{ cfPsf v; ld>Lt kl/jf/df klg c;lxi0f' vnkfqnfO{ clhkfn eGg] k|
rng cem} klg kfOG5 . ltJjtL /fhf >ËrË uËkf]sf 5f]/f l7/f]Ë b]jr]gsf
kfFrf} k':tfsf kgftL clhkfn u''GyfË hgkbdf If]qkfn /x]sf] /
h'Dnfsf /fhf hfnGw/L ;Fu k6s k6s o'4 ePsf] tyf c;fwf/0f vnkfqsf ?
kdf h'Dnfdf clhkfnsf] rrf{ x'g] u/]sf sf/0f h'DnLx?n]
vnkfqnfO{ clhkfn h:tf] eg]/ ;+s]t ug]{ k|rng kfOG5 . h'Dnfsf
/fhf hfnGw/Ln] ef]6sf] If]qkfn clhkfnsf] aw u/]/ k/f:t u/]kl5
ef]6af6 h'Dnf ;'/lIft /x]sf] cg'e't u/]sf] ;Gbe{ h'Dnfsf] Oltxf;df
b]lvG5 -If]qL, @)$$ M !*(_.

28
Tof] clhkfn jf cke|+;
aS; g+= @=!
ePsf] cfd]kfn eGg] Nxf] Nxf] j+zfjnLsf] ;f/
/fHosf] /fhf ePsf] ;Gbe{ Nxf] ltJjtL efiffdf n]lvPsf] j+zfanLdf
cGtLd /fhf lhUdL bf]h]{ k|an lji6sf]
/fh a+zfjnLdf klg kfOb}g / /f]xa/df ldlt @)#$ ;fndf ul/Psf]
cg'jfbsf cfwf/df k|sflzt s[lt d':tfË
h'Dnfsf] Oltxf;df klg kfOb}g lbUbz{g- @)$$_ nfO{ cfwf/ dfg]/
ljZn]i0f ubf{ Nxf] /Hosf ;+:yfks /fhf
eg] h'Dnfsf] /fhfsf] ldr]n £o'Ësnsf] hGdnfO{ dxfk'?ifsf]
cfqmd0faf6 Nxf] /fHo k|d'v cjtf/sf ?kdf JofVof ul/Psf] 5-If]qL,@)$$
M !(!_ . …dfyLsf b]jtfn] dg'io of]lg
df/LPsf] klg st} ;Gbe{ 5}g . lnP/ hGd]sf] tyf ;fwgfsf qmddf
ci6bnsf] sdn / d0fLsf] d08nfsf] bz{g
a? Nxf]sf]] ;qf} k":tfsf] /fhf kfPkl5 k/fk'j{sfndf x]n'Ë ;vf/ gfdsf]
Tof] e"ldnfO{ cfkm\gf] :jfldTjsf] 7fgL
cfËaf] vd;'d jfËbL ltJjtL 8fsf
x'Da'v/- b/jf/_ agfP eg] rf/} lbzfsf
bnsf] cfqmd0fsf sf/0f b]xfGt ufpFx?sf] gfdfs/0f ug'{sf ;fy}
cfkm'nfO{ Zofªz'ª cyf{t 7'nf] hftLsf]
ePkl5 u'Djfdf nfdfsf] ?kdf 3f]if0ff u/] Ú eg]/ j+zfjnLdf pNn]v 5 .
oLgsf 5f]/f /fhs'df/ cfËf]g ;fËkf]n]
/x]sf pgsf h]7f bfh' cfËsf] b/jf/ k5f8L em\ofDaf u'Daf agfO ;'gsf
cIf/n] !)* j]nL sËo'/ klg n]Vg nufP .
P]g5]k 8]6 k|j/- 86' k|j/_
Nxf] j+zfjnL >[+vnf cg';f/ !=
nfO{ /fhfdf :yfkgf u/fOPsf] / k| ldr]n £o'Ësn ,@=cfËf]g ;fËkf] ,#=
cfxd 5fË5]g 6f;Luf]g, $= cfxd Wofsf]/
jHof kl5 /fhf ePsf] pgsf kfnf kf;fË, %= cfxd b08' bf]h]{, ^ cfxd
;G6 /08], & cfxd t]GhLË jfË]n, !%=
b]lvsf /fhfn] cfkm\gf] gfddf k| cfxd emf]Dkf 908'n, !^= cfxd s'ËGx'j
a/ jf k|jn hf]8g yfn]sf] , !&= cfËaf] vd;'d jfËbL-dfOnf5f]/f_, !
*=cfËsf] P]g5]k 8]6 k|j/- 86' k|j/_ k|
j+zfjnLn] b]vfPsf] 5 . jHof kl5 /fhf ePsf] , !(= cfu]o

d':tfËL /fhvnssf]
j+zfjnLnfO{ tTsfnLg d':tfËL /fhf lhUdL bf]h]{ k|jn lji6sf]
;xhLs/0fdf ltJjtL efiffsf lj1 cg'jfbsx? ;d]t lemsfP/ cg'jfb ug]
{ qmddf @@ cf} >[+vnfsf] /fhj+zfjnLdf cfd] kfn eGg] /fhfsf]

29
s'g} gfd ;Gbe{ gkfOPsf] ts{ Pshgf cg';Gwftf gf/fo0f k|;fb If]qL-
@)$$ M !*(–()_ n] k|sfz kf/]sf 5g\ . If]qLn] lbPsf] ;Gbe{ cg';f/
d':tfËsf] 1ft Oltxf;df l7gL / dfkmf{df kfOPsf] lznfn]v cg';f/
9]kfcfª cs/;G6'n] d':tfËdf k|e'Tj hdfPsf]df 6'luª /fKr]gn] lj:yfkg
u/]sf] / pgnfO{ lj:yfkg ub}{ ldr] £o"ª sn n] /fHo :yfkgf ul/
pgsf ;Gtfgn] g} @@ k':tf;Dd d':tfËsf] /fhtGq lg/Gt/tf lbb}
clGtd /fhf lhUdL bf]h]{ k|jn lji6 /x]sf] j+zfjnLdf pNn]v 5 -If]qL,
@)$$ M !()–(!_ .
clwstd ljb]zL n]vssf] >f]tdf cfwf/Lt x'g]x?n] cfd]kfnn] :yfkgf
u/]sf] Nxf] /fHo elgP klg :yfgut?kdf j+zh vnssf] pk:yLltdf
tLAatL efiff lj1sf] /f]xj/df j+zfanL pk/ 5nkmnu/L g]kfnL
zf]wstf{ gf/fo0f k|;fb If]qLn] lbPsf] tYodf cfwf/Lt d':tfË lbubz{g-
@)$$_ cflwsf/Ls dfGg' kg]{ x'G5 . d':tfËdf k|fKt lznfn]v, clen]v /
j+zfjnL cWoog tyf h]i7 gful/sx?;Fusf] 5nkmndf cfwf/Lt eO{ tof/
kfl/Psf] If]qL-@)$$_ sf] d':tfË lbubz{g a9L cflwsf/Ls
;Gbe{ x'g;S5 .
cfd] kfn eGg] kfqdf k]O;]n-!(^&_ / 9'Ë]n-@))@_ sf] ;xdlt
x'g'df h'Dnfsf] Oltxf; cg';f/ /fhf hfnGw/Ln] ef]6sf] /fhf clhkfn ;
+u k6s k6s o'4 ug'{ k/]sf] / clhkfnsf] ktg kl5 h'Dnf /fHo ef]6sf
tkm{af6 vt/fd'St /x]sf] eGg] ;Gbe{ kfOg' / olx tYosf cfwf/df
ef]6sf] /fhf clhkfn eg]sf] d':tf+uL /fhf cfdLkfn g} xf] eGg]
k]O;]n-!(^&_ / 9'Ë]n-@))@_sf] cg'dfg x'g ;S5 . t/ /fhj+zfjnLdf
/fhfx?sf] hGd, ljjfx / /fhsfh ;DaGwL ljj/0fdf cfdLkfnsf]

30
;Gbe{ gePsfn] d":tfË /fHosf] ;+:yfks cfdLkfn eGg] egfO ts{;+ut
b]lvb}g .
Nxf] /fHosf] /fhwfgL dGyfË ePklg o;sf] l;dfgf s'g}a]nf n4fv
b]lv e'6fg ;Dd klg k'u]sf] bfjL ul/G5 . s'g} kfnfdf h'Dnf, x'Dnf ,
8f]Nkf / d':tfËsf] kGy]vf]nfb]lv pTt/sf] efudf Nxf] /fHo l;ldt /x]sf]
klg kfOG5 . xfnsf] lx;fjdf sfuj]gLb]lv dfyLsf] If]qnfO{ afx«ufp /
nf]dGyfË If]q g} kl5Nnf] k6s;Dd /fhtGqsf] k|ToIf e"ldsfdf k|efljt
If]q dflgGYof] . ef]6 / u08sL If]qsf /fHox? aLr g'gsf] sf/f]jf/L
;DaGw;Fu} km:6fPsf] d':tfË gfsfsf] Jofkf/n] Nxf] /fHo ;d[4 x'b}
uPsf] lyof] . of] ;d[l4sf sf/0f Nxf] /fHosf /fhs'df/x?sf] ltJatsf]
Nxfzf / hfnGw/L /fHo h'Dnfsf /fh3/fgfaf6 ljx]af/L ul/Psf] lyof] .
Tolt a]nf Nxfzf sGofaf6 ;Gtfg gePsf] / h'Dn]nL /fgLaf6 # 5f]/f
hGd]sf dWo] h]7f 5f]/f cfu]P emRofa3fª k|an Nxf] /fHosf] !( cf}
k':tfsf /fhf ePsf] tYo j+zfjnLdf kfOPsf] If]qLn] p2[t u/]sf 5g\-
If]qL, @)$$M !($_. h'Dnfsf /fhfn] x]k]/ Nxf]sf] klZrLdL If]qsf]
l;dfgf ldr]sf sf/0f p;Fu Nxf] /fHosf] /fd|f] ;DaGw lyPg . uf]/vf
b/jf/n] Nxf]sf tTsfnLg /fhf cf]+Uofn bf]h]{;+u ;Dks{ / ldqtf a9fO
h'Dnf k'Ugsf nflu ef]6sf] af6f] klxrfg ug{ / kl5 ;}Go zlQm h'Dnf
xfGg hfg]a]nf d':tfËsf] g/l;+x vf]nfsf] af6f] 5fsf{ufpF x'b}+ lqlj|
sf]6 k'of{pg d':tfËL /fhfn] g} cu'jfsf] e"ldsfdf af6f] b]vfPsfn]
o'4df ;3fPafkt h'Dnfn] x8k]sf] If]q aS;L; lbPsf lyP -dNn, @)#!—
@)#$ M !(—@@_ . zfob oxL aS;L;sf sf/0f pgsf] /fHonfO{ ;+/If0f
u/]sf x'gfn] g]kfn PsLs/0f cleofgdf c? /fHox? ljno ePklg

31
;xof]uL /fHosf ?kdf d':tfËsf] cl:tTj axfn eO/x]sf] lyof] .
g]kfnsf] /fh b/af/n] d':tfËL /fhfsf] k'/fgf] ldqtfsf] ;Ddfg /fhtGq
/x];Dd lgjf{x u/]sf] b]lvof] .

@=% Nxf]sf] ;fdl/stfsf sf/0fx? M


s= ef]6sf] Jofkfl/s gfsf M ef]6sf] Jofkfl/s gfsf x'gfsf
sf/0f ;d[l4 xf;Ln u/]sf] To; If]qnfO{ cfkm\gf] ks8df kfg{ jf ;DaGw
:yfkgf ug{ h'Dnf /fHo, kj{t /fHo ;d]tn] lg/Gt/ k|oTg ul//xGy] .
o;}n] t Nxf] /fHosf] l;dfgf ;+s'rg, sfnLu08sLsf bIfL0fL t6df
cj:yLt d':tfËs} 3/khf]Ë / nf/h'Ë /fHo;Fuklg p;sf] Jofkf/Ls nfesf nflu
;f}bf–;+3if{ eOg} /xGy] . tNnf] t6Lo 3/khf]Ë / nf/h'Ë kj{t /fHosf]
clwgdf cfPkl5 Nxf] /fHo 3]/faGbLdf k/]kl5 h'Dnfsf] clwg:y
x'gk'u]sf] lyof] / g]kfn PsLs/0fdf h'Dnf uflePkl5 Nxf] /fHo
g]kfns} d'ne"lddf hf]8Lg cfPsf] lyof] -If]qL, @)$$_ .
v= ljs6 ef}uf]lnstfM ljs6 ef}uf]lnstfsf sf/0f s]Gb|Lo
;/sf/sf] k'xFr sdhf]/ x'g' / :yfgLo ;f+:s[lts /fhfsf ?kdf g]kfn ;/sf/n]
dfGotf lbPsf sf/0f Nxf] /fHosf] /fhkl/jf/n] g]kfns} lxt cg's'n
l;dfgf ;'/Iffdf of]ubfg ul//x]sf sf/0f Nxf] /fHosf kl5Nnf]
pTt/flwsf/Lsf ?kdf /x]sf tTsfnLg d':tfËL /fhf lhUdL bf]h]{ k|jn lji6
g]kfn ;/sf/s} :yfgLo k|ltlglwsf ?kdf lqmofzLn / dfGotf k|fKt lyP .
of] vfnsf] /fhsLo ;Ddfgsf sf/0f Nxf]sf hgtf / cGo g]kfnLsf aLrsf]
cGt/3'ng tyf PsLs/0fdf ;xhLs/0f u/]sf] lyof] .

32
g]kfndf /fhtGq ;dfKt eO u0ftGq :yfkgf eP;Fu} k'/fgf ;a}vfn]
;f:s[lts /fhfx?sf] e"ldsf ;dfKt eof] / d":tfËL /fh kl/jf/sf] zf;sLo
x};Lot klg ;dfKt eof] . sfg"gL ?kdf Nxf] /fHosf] k/Dk/fut x};Lot /
d':tfËL /fhfsf] e"ldsf ;dfKt ePklg jf:tljs gful/s Jojxf/df d':tfËL
/fhtGq sfodg} 5 .
u= ;f:s[lts /fhtGq M Nxf] sf hgtfsf nflu cfkm\gf] /fhf
g]tfdfq geP/ ckm\6]/f]df Gofo lbg] wdf{lwsf/L / wd{ ;++/If0f
ug]{ bnfO nfdfsf] k|ltlglwsf ?kdf ;Ddfg ub{y] . To;}n] /fhb/af/ /
x/]s k}hfsf] 3/df /fhf / bnfOnfdfsf] t:jL/ uf}/jsf ?kdf ;hfPsf]
kfOG5 . cfkm'x?nfO{ ;'ljwf pknAw u/fpg /fhfn] g]kfn ;/sf/ / tLJatL
;/sf/;Fu ;dGjo u/]/ ;+/If0f ug]{ jf:tljs cleefjssf ?kdf /fhfnfO
a'em\g] ub{y] . plgx?sf] ;+:s[lt /fhf;lxtsf] ;fdflhs ;lqmotf
hf]l8Psf] x'gfn] df};dL a;fO;/fO / 3'dGt] Jofkf/sf avtsf] u|
fd ;'/Iffsf] lrGtf /fhf k|0ffnLn] g} ;dfwfg u/]sf] lj:jf; ub{5g\ . plgx?
nfO{ cem} ;+/Ifs /fhf rflxPsf] / afxL/Lofaf6 ;'/lIft x'g] lj:jf; aGg
g;s]sf] atfpFg]x? klg 5g\ .
gful/sx?sf] :yfgLo hLjgz}nL / ;f+:s[lts e"ldsfx?df
/fhf;lxtsf] ;fF:s[lts e"ldsf ;lqmo /x]sfn] utjif{ :juf{/f]x0f ePsf /fhf
lhUdL k|jn lji6sf pTt/fwLsf/L /fhs'df/ lhUdL lji6nfO{ gofF /fhf
3f]if0ff ug]{ / ;f:s[lts /fhtGqsf] lg/Gt/tf lbg] vfnsf] ljrf/wf/f klg
;lqmo b]lvG5 . of] ljrf/sf] jsfnt ub}{ Nxf]dGyfË ufpFkflnsfsf]
klxnf] lgjf{rg @)&$ df cWoIfsf] :jtGq pd]b\jf/ /x]sf OGb|wf/f
lji6n] olx Ph]08fdf ef]6 dfu]sf lyP . t/ lemgf] dtn] plg k/flht x'g

33
k'u] . lgjf{rgn] pgsf] Ph]08f cl:jsf/ u/]kl5 plg ;lqmo bnLo
/fhgLltdf cfpg rfx] / jfd /fhgLlts bnsf] ;b:o x'b} k|b]z;efsf]
lgjf{rgdf efulnP . bnLo /fhgLltn] pgnfO{ u08sL k|b]zsf] ;ef;b klg
agfof] . of] 36gfn] /fhtGqsf] jsfnt ug]{ / jfd /fhgLltsf] wf/df k|j]z
ubf{ emg nf]sk|Lo hgk|ltlglw agfpg] cfZro{hgs ;+of]u h'/fPsf]
5.
;f]wstf{sf] :ynut cjnf]sgsf qmddf Nxf]sf gful/sx? /fhtGqsf]
lg/Gt/tfsf] rrf{ ug{ ?rfPsf] kfOPsf] 5 eg] tNnf] d':tfËsf gful/sx?
…cj sf]z{ abnLPsf] Ú eGb} c;Dej x'g] atfpF5g\ , t/ klg axz
/f]lsPsf] 5}g .

cWofoM tLg
/fhgLlts ;+/rgf

34
#=! Nxf] /fHosf] /fhsLo ;+u7gsf] 9fFrf
nf] /fHosf] /fhsLo ;+u7g tGq 1fg / af]g wd{sf] k|efjdf lgdf{0f
ul/Psf] kfOG5 . Nxf] /fhwfgL d':tf+usf] a:tL lgdf{0f d08nf
cfsf/df agfOg' / a:tLnfO{ rf/ lbzfdf tGq k/Dk/fsf cfwf/df gfdfs/0f
ul/g' To;sf cfwf/ x'g .
dGyfËsf] /fhk|
f;fbnfO{ d08nfsf] s]Gb|
df /fv]/ To;sf rf/ lbzfdf tGq
1fgsf ;+s]tdf gfdfs/0f
lrq g+=#=! Nxf] /fhwfgLsf] a:tLut ;
ul/Psf] kfOG5 . d08nfsf rf/ +/rgf
lbzfdf M9f]NdfNxfË- tf/f
6f]n_,kf]tflnË-cjnf]s]Zj/
6f]n_, w'GyfË-dxfsfn 6f]n_,
em\ofyfË- d}q]o a'4 6f]n_
gfdfs/0f u/]sf a:tLx?
nfO{ df6fsf] kvf{nn]
3]/LPsf] a:tL 5 . of] a:tLsf]
klZrd tkm{ /x]sf] 3§]vf]nfsf
lsgf/df klg csf]{ a:tL /x]sf]
5, h;nfO{ b/af/ afxL/sf]
a:tLsf] ?kdf lnOG5 , To;nfO{ 5f]/f] 9f]Skf- 3§]vf]nf 6f]n_ elgG5 .
b/af/ If]qsf] a:tL leq a:g] cg'dlt gePsfx? 5f]/f] 9f]Skf 6f]ndf a:g]
u/]sf 5g\ . o;n] Toxfsf] ;fdflhs :t/Ls/0fnfO{ ;+s]t u/]sf] 5 .

35
Nxf] /fHosf] P]ltxfl;s /fhsLo sfo{ ljefhg cg';f/ /fhfsf] g]t[Tjdf rf/
ljefux? lqmozLn x'g] ub{y] .
lrq g+=#=@ Nxf] /fHosf] /fhsLo ;
rf/ ljefuLo k|d'v / g]t[Tjdf +/rgf
/fhf ;lxt kfFr hgfsf] ;/sf/ x'g] u/]sf] :ynut ;Dafbsf qmddf
/fhk|;fbsf] k|fË0fdf e]l6Psf sdf{ cfËu]n- ^&_ n] atfP . >f]tsf
cg';f/ Nxf] /fHodf /fhfsf] g]t[Tjdf sf:ofs- sfg'g k|zf;g
ljefu_,;'GSof]k- ;'/Iff ljefu_, d]GrL- cf}ifwL / Hof]ltif ljefu_ , 5\of]
-wd{ ljefu_ lgdf{0f u/]/ /fhsLo Joj:yfkg x'b} cfPsf] lyof] .
Nxf] /fhfx? rf/} ljefusf ;jf]{Rr gfos klg lyP / cfkm'nfO{ To;sf]
nfos agfpg plgx?n] u'Djf dfkm{t ;fdflhsLs/0f ug]{, 3]Gkf-
d'lvof_ k|0ffnL dfkm{t hgk|zf;g ;+rfng ug]{ / nfdf dfkm{t
wfld{s lqmofsnfk kl/rfng tyf d]GrL dfkm{t h8La'6L / u0fLt
1fgsf] ljsf; tyf kl/rfng u/]/ j}B pkrf/ / Hof]ltif u0fLt ;]jf klg ;~rfng
ub}{ cfPsf lyP .
sfg'g ljefu -sf:ofs_sf] k|d'v lyljg x'Gy] eg] kmf}hL
ljefu-;'GSof]k_sf] k|d'v dfS6]g, :jf:Yo ljefu-d]GrL_ sf] k|d'v
cfDrL / wd{ ljefu-5\of]_sf] k|d'v nfdf sxnLGy] eGg] s'/f nf]dGyfË
ufPsf k"j{ ;lrj tyf /fhvns lgs6 kl/jf/sf cu'jf 1fg]Gb| lji6n] atfP . k|
hfx?n] /fhsLo kx'Frdf l;wf s'/f /fVg kfpb}gy], cfkm\gf] d'vLof
dfkm{t /fhsLo kx'Frdf cfkm\gf s'/f /fVg' kb{Yof] . o;sf/0f 3]Gkf jf
d'vLof g} /fhf / hgtfsf aLrsf] ;Dks{ ;"q lyof] .
d]GrL ljefusf] bfloTjdf cfDrL-cf}ifwL _ / Hof]ltif ;]jf kg]{ /
o;sf] 1fg lg/Gt/tfsf nflu kl/jf/sf pTt/fwLsf/L dfkm{t 1fg

36
x:tfGt/0fsf] cEof; x'b} cfPsf] 5 . d]GrL ljefusf] cfDrL
-cf}ifwL _ / Hof]ltif ;]jf xfn 5}6f} k':tf ;Dd lg/Gt/tf /x]sf] cfDrL
UofR5f] lji6- ^)_ n] atfP .

#=@= :yfgLo d'vLof k|0ffnLsf] ;+/rgf


hgk|;fzg ;+rfngsf nflu ljsf; ul/Psf] 3]Gkf- d'vLof _ k|0ffnL
cGt/ut ufpF d'lvof 3]Gkfsf] g]t[Tjdf @ hgf ldlt- ;Nnfxsf/_ / ^ hgf
l5d]- n]6f]s, s6'jfn_ ;lxt ( hgfsf] k|zf;gn] ufPsf] hgk|zf;g ;+rfng
ub{Yof] . d'vLofsf] e"ldsfdf s'6fs ju{sf kl/jf/sf ;b:on] dfq df}sf
kfpy] eg] ldltsf] e"ldsfdf /xg] @ hgfdf Pshgf /fhfn] dgf]lgt ug]
{ / Pshgf d'lvofn] dgf]lgt ug]{ k/Dk/f /xL cfPsf] 5 . To;}ul/
s6'jfn-l5d]_ sf] e"ldsfdf kmfjf -k|hf_ kl/jf/sf ;b:on] kfn}kfnf]
lhDd]jf/L lng] k|rng /xLcfPsf] 5 .
lj1tfsf cfwf/df of] kl/jf/nfO{ ldltdf dgf]lgt u/]klg d'vLofsf]
g]t[Tjdf s'6fs kl/jf/n] dfq} e"ldsf lgjf{x ub}{ cfPsf] 5 . Ps ufpsf
^ j6f s6'jfnn] d'vLof / hgtfsf aLrsf] ;Dks{ ;"qsf] sfd ub{5g\ .
To;}ul/ ufpsf] hLjLsfsf nflu k]zfut e"ldsf lgjf{x ug{ lx«udf
kl/jf/x?nfO{ v6fOPsf] 5 . plgx?sf] sfdsf cfwf/df ePsf] >d ljefhg
cg';f/ 3f/f-nf]xf/ sfd_, ;]Dhf]jf
- l;nfpg] sfd_, ;]Dkf -df;'sf6\g] sfd_ e"ldsf b]lvG5 . of] sfddf
nfUg]x?sf] a:tL b/af/ aflx/sf] 5f]/f] 9f]Skf -3§] vf]nf lsgf/_
6f]ndf /x]sf] 5 .

37
3]Gkf x'gfsf sf/0f
k|hfsf] sfddf ;dk{0f 3]Gkf
eO/xg' kg]{ / ufpF
jflx/ hfg klg gkfOg] @ ldlt
-;Nnfxsf/_
ePsf sf/0f /fhwfgL
aflx/sf sltko ufpx?df ^ l5d]
- s6'jfn_
@ hgf 3]Gkf r'lgPsf]
kfOPsf] 5 . o;f] ug'{df k|hf
d'vLofn] /ft ljtfpg] ul/
lrq g+ #=# M :yfgLo d'vLof k|0ffnLsf] txut ;+/rgf
ufpF afxl/ a:g gkfpg] ePsfn] ;§fdf csf]{ d'vLofnfO{ kfnf] lbP/
afxL/ hfg] cg's'ngtf lgdf{0fsf k|oTg u/]sf] kfOG5 .
d'vLof k|0ffnLn] k|hfx?sf nflu Goflos ;]jf lbg] , v]ltdf l;
+rfOsf] kfnf] lgwf{/0f ug]{, r/0f If]qdf kz' r/fpg] kfnf] to ug]{ /
cg'udg ug]{, u|fdsf] s[lif kfqf] tof/ ul/ nfu' ug]{, ufpFsf ef}lts
k'jf{wf/x?sf] dd{tsf nflu >lds kl/rfng ug]{ / cGo ufp;Fusf]
;DaGwdf ;d:of cfPdf ufp;ef af]nfP/ ;dfwfgsf] ;femf af6f] to ug]
{ k|rng /xLcfPsf] 5 . Nxf] /fHosf oL sfdx?df klxnf] k|fyldstfdf
/fhb/jf/sf] sfd ;Dkfbg ug]{ / To;kl5 k|hfsf sfddf >lds kl/rfngsf]
df}sf ldnfOPsf] atfOG5 . >ldssf] go'gtf / /fhsLo k|wfgtfsf]
Joj:yfkg ug{ o;f] ul/Psf] h]i7gful/sx? atfpF5g\ .

#=# Nxf] /fHosf] ;fdflhs :t/Ls/0f

38
Nxf] /fHodf /x]sf & ufp-
Nxf]5f]lbg_df ;fdflhs :t/Ls/0fsf]
s'6fs
df}lns cEof; b]lvG5 . /fh tGqfTds
k|0ffnL /x]sf] Nxf] /fHodf tLg
kmfjf
txdf ;fdflhs :t/Ls/0f ePsf] kfOG5 .
k|sfo{afbL ;dfhzf:qLx? ;dflhs
:yLlt ;+rfng / vfFrf] tyf tgfj lx«Udf
Joj:yfkgsf nflu ;fdflhs :t/Ls/0f lrq g+ #=$ M Nxf]df cEof; ePsf] ;fdflhs
:tl/s/0f
:yfgLo ;fdflhs ;'/Iff / lgoGq0f
tyf ;Gt'ng sfodsf nflu lgdf{0f ul/Psf] :jefljs ;fdflhs k|s[ofsf] ?
kdf :jLsf/ ub{5g\ . Nxf] /fHodf tLg txdfdf ;fdflhs :t/Ls/0f ePsf]
kfOG5 .
;fdflhs >d ljefhgsf] 9frfsf ?kdf /x]sf] :t/Ls/0f cg';f/ klxnf]
txdf s'6fs kl/jf/, bf]>f] txdf kmfjf cyf{t kmNjf kl/jf/ / t]>f] txdf
ujf{ cyf{t lx«Udf kl/jf/ /x]sf 5g\ .
klxnf] txsf] s'6fs ju{sf kl/jf/nfO{ /fh vns jf pRr vfgbfg kl/jf/
dflgG5 / plgx?nfO{ ufPsf] d'lvof x'g ;fdflhs dfGotf k|fKt 5 . of]
vnssf dflg;x? lji6 y/n] klxrfg lbg] ub{5g\ .
bf]>f] txsf] ;fdfGo /}tL kl/jf/nfO{ kmfjf elgG5 . kmfjf
kl/jf/sf ;b:on] ufpsf] s6'jfn aGg] e"ldsf lgjf{x u/]sf x'G5g\ .
oLlgx? v]lt / Jofkf/df lqmofzLn x'G5g\ eg] s6'jfnsf] e"ldsfaf6
d'vLof / hgtfsf aLrsf] ;Dks{ ;"qsf] sfd ub{5g\ . of] ju{sf kl/jf/x?
n] u'?Ë y/n] klxrfg lbg] ub{5g\ .

39
To;}ul/ t]>f] txdf k]zfut lzNkL ;d'bfo lx«udf kl/jf/x? /x]sf 5g\
. of] lzNkL ;d'bfodf 3f/f-nf]xf/ sfd _, ;]Dhf]jf-l;nfpg] sfd_, ;]Dkf-
df;'sf6\g] sfd_ ug]{x? /x]sf 5g\ . of] ju{sf dflg;x? klxnf
ljZjsdf{ y/ n]Vg] ub{y] eg] kl5Nnf lbgdf /f]Ë -bIfL0fsf_ hftLx?df
ljZjsdf{sf] klxrfg bnLt kl/jf/;Fu hf]8LPsf] / ;fdflhs x]nTj x'g ;Sg]
ePsfn] nf]jf y/af6 kl/ro lbg yfn]sf 5g\ . Nxf] /fHosf nf]jf hftL /
nf]jf efifL eg]/ cfkm\gf] ;fd"lxs klxrfg lbg] u/]sf] kfOPsf] 5 .
olx ;fdflhs >d ljefhg cg';f/ Toxfsf afl;Gbfx?sf] ;fdflhs Aojxf/
rNb} cfPsf] 5 . xfn /fhtGq ;lqmo geP klg ;fdflhs Jojxf/x? k/Dk/fut
olx >d ljefhg / ;fdflhs :t/Ls/0f sfod /x]sf] 5 . Nxf] /fHosf] klxrfg
xfn Nxf]dGyfË ufp kflnsfsf ?kdf klxrfg agfPsf] 5 . ;fdflhs :t/Ls/0f
cg';f/ Nxf]dGyfËsf] a:tLsf] 3/w'/L ;+/rgf o:tf] 5 .
tflnsf g+ #=! Nxf] /fHosf] ;fdflhs :t/Ls/0f cg';f/sf] 3/w'/L
ljj/0f
q txut hftLo ljj/0f 5f] 5f] nf]d r/f 3dL÷l ;'vf hD
g'k ;]/ GyfË Ë 3n'Ë {Ë df
m
d
! s'6fs kl/jf/-lji6_ & $ @) $ # @ $)
@ kmfjf kl/jf/-u'?Ë_ !*( !%) !!% !@* !^^ !)! *$(
# x«LUdf kl/jf/-nf]jf_ ) ) @% ! @ ) @*
hDdf !(^ !%$ !^) ! !&! !)# (!&
##
>f]t M :ynut b'|t ;e]{If0f @)&%
tflnsf g+ (=! df b]vfOPsf] Nxf] /fHosf & ufpnfO{ xfnsf]
/fhgLlts ljefhg cg';f/sf] ^ ufpFsf (!& 3/w'/Lsf] ;+/rgfn] Nxf]

40
/fHodf /fhwfgL /x]sf] dGyfËdf # j6} txsf gful/sx?sf] afSnf] a;f]jf;
b]lvG5 . t/ cGo ufpdf s'6fs vnssf lji6 kl/jf/ Go'g cj:yfdf /x]sf 5g\
eg] lx«udf kl/jf/ klg emg yf]/} b]lvPsf 5g\ . ;a} ufpFx?df kmfjf
cyf{t u'?Ë kl/jf/sf] afx'Notf ;a} ufpdf b]lvPsf] 5 . lx«Udf hftLo
juL{s/0fdf /x]sf 3f/f, ;]Dhf]jf / ;]Dkf -sfdL, bhL{ / s;fxL sfdug]{ _
elgPsfx? @* 3/ kl/jf/ /x]sf 5g\ .
oLgLx?sf] d"Vo a:tL Nxf] /fhb/af/sf] lgs6 @% 3/ /x]sf] 5
eg] r/fËdf ! 3/ tyf 3dL / l3n'Ëdf Ps ÷ Ps 3/ ul/ # 3/ /x]sf 5g\ .
Nxf] /fHosf] hg;+Vofsf] 9fFrfn] lg/Gt/ a;fO;/fOsf sf/0f Toxf hg;
+Vofsf] pk:yLlt sdhf]/ x'b} uPsf] 5 / ko{6sLo d'No;[+vnfsf
e"ldsfdf l6s]sfx? dfq ufpdf /xg] cj:yf b]lvPsf] 5 . lx«udf
kl/jf/nfO{ b/af/sf] d08nf rf}3]/fdf a;fO glbO{ aflx/L a:tLdf
a;fNg'sf] sf/0f s] xf]nf eGg] ;afn p7\g ;S5 .
of] hflto >d ljefhg / ;fdflhs :tl/s/0fsf] rl/q b]lvPsf] 5 . of]
hftLo :tl/s/0fsf] csf]{ k|s6 kl/0ffd 3/ 3/df kf]tLg] /Ëaf6 klg b]lvG5
. s'6fs kl/jf/sf] 3/sf] zLv/ efudf sfnf] /Ën] kf]ltPsf] b]lvG5 eg]
kmfjf-u'?Ë_ kl/jf/sf] 3/sf] lzv/ efudf ;]tf] df6f]n] kf]ltPsf] x'G5 .
lx«udfx?sf] 3/df oL b'j} ;+s]t ljlxg x'G5 .
of] ;+s]tn] Nxf] /fHodf hftLo :t/Ls/0fsf tLg tx b]lvPsf] 5, /fh
vns kl/jf/, k|hf vns kl/jf/ / lx«udf kl/jf/ . u|fdL0f g]t[Tj ;+rfngdf
s'6fs kl/jf/n] gfossf] e"ldsf kfpF5 eg] kmfjf kl/jf/n] s6'jfnsf] e'ldsf
kfp5 / lx«udf kl/jf/n] cf}hf/ pks/0f lgdf{0fsf sfddf g} ;lqmotf
b]vfPsf] kfOG5 .

41
#=$= ;dflhs b08 / lgoGq0f Joj:yf
Nxf] /fHodf ljsf; ePsf] 3]Gkf k|0ffnL l6sfpgsf nflu / ;fdflhs
lgoGq0f k|0ffnLdf p;sf] bLuf]kgfsf nflu Toxf ljlzi6 k|sf/sf] b08 k|
0ffnL ljsf; ul/Psf] 5 . ufpsf d'Vo g]tf 3]Gkfn] :yfgLo v]lt k|0ffnL,
kz'kfngsf nflu r/g k|0ffnL , l;+rfO k|0ffnL / cGo 3/]n' tyf JolQmut
tgfj Joj:yfkgsf nflu ;fdflhs sfo{kfqf] , Gofo / lg0f{o lbg] ub{5g\ .

of] lg0f{o nfu' ug{sf nflu gful/sx?df ;"rLt ug{ tyf nfu' u/fpg
l5d] cyf{t s6'jfnnfO{ ljz]if clwsf/ lbOPsf] 5 . lg0f{oaf/] ufpn]x?
nfO{ xfFs kf/]/ -rsf]{ :j/df ;a}n] ;'Gg] ul/ cfjfh lbP/_ l5d]n] ;"rLt
ub{5g / To;sf] kfngf gug]{ kl/jf/nfO{ sfd cg';f/sf] d'Nosf] hl/jfgf
nufpg] / Tof] hl/jfgf s6'jfnsf] gLhL nfedf k|of]u ug{ ;lsg] k|
0ffnL /x]sf] 5 .

of] gLhL nfesf] /0fgLltn] ubf{ l5d]sf] cg'udg tyf lgodg


sfo{df ;lqmotf a9fpg klg ;3fPsf] 5 . s'g} klg ;fd'lxs lg0f{osf]
kfngf ug{df c6]/L jf c;xeflu x'g] :yLltdf k|hf kl/jf/n]
l5d]nfO{ hl/jfgf ltg'{ kg]{ afWotf agfOPsf] 5 . o:tf]
hl/jfgfnfO{ :yfgLo efiffdf :x]jf elgG5 . :x]]jfsf] Jofjxf/ut
cy{ dfkmL b]p xh'/ , d af6 uNtL ePsf]df dfkmL d'No lnP/ Ifdf
kfpF eGg] x'G5 .

k|hfx? h/Ljfgf tLg'{ gk/f]; eg]/ dfkmL dfUg cyf{t :x]jf


ug{ t'?Gt} k'Ug] / /fhsLo an k|of]u ug{ gkg]{ :yLltn] Toxfsf]
;fdflhs cg';f;g / ;Gt'ng sfod ug{ k|hfx? pT;'s x'G5g\ . o:tf] hl/jfgf

42
cyf{t dfkmL d'No -:x]jf_ sltko j:tLdf cGg-pjf_ lbg] rng 5 eg] s'g}
a:tLdf gub g} lbg] k|rng b]lvG5 . Ps lbgsf] ;fdflhs >dbfgdf
;xefuL x'g g;s]df Ps kfyL pjf-lxdfnL ux'F_ lbg] / s'g} ufpdf
kfFr;o ?kLofF ;Ddsf] hl/jfgf ltg]{ cEof; b]lvPsf] 5 .

d'vLofn] af]nfPsf] a}7sdf ghfg]n] klg o;/L hl/jfgf ltg'{ kg]


{ ePsfn] ;fdflhs sfddf ;a} kl/jf/x?sf] ;lqmo ;xefultf x'g] u/]sf]
kfOG5 . of] :x]jf k|0ffnLn] ;fdflhs lgoGq0fsf nflu ljlzi6 k|sf/sf]
/0fgLlts ;+:sf/ lgdf{0f u/]sf] kfOG5 .

#=%= ;dflhs cGt/3'ng


Nxf] /fHosf k/Dk/fut kl/jf/x?sf aLrdf ;3g ;fdflhs cGt/3'ng
/x]sf] kfOG5 . ;lqmo /fhtGqsf] cEof;df ;fdflhsLs/0f ePsf oxfsf
afl;Gbfx? g]kfndf u0ftGq :yfkgf eO /fhtGqsf ;a} dfGotf labf
eO;s]sf] !) jif{ ljlt;Sbf klg ;fdflhs k/Dk/fdf /fh kl/jf/ k|lt cfufw
>4f k|s6 ub{5g\ / s]xL jif{ klxn] lbj+ut ePsf clGtd /fhf lhUdL k|
a/ lji6sf] cGTo]i7Ldf efu lng Nxf] /fHosf ;a} 3/w'/Lsf k|ltlglw dfq
xf]Og tNnf] d':tfËsf ;fdflhs cu'jf / ysfnLx? klg >4f~hnL k|s6
ug{ sf7df08f} k'u]sf lyP .
;f+:s[lts Pstfsf] k|ltssf ?kdf /fhtGq /x]sf] / /fhkl/jf/ k|lt
hgtfsf] ;xfg'e"lt /x]sf] kfOP kl5 k"j{ /fhfsf pTt/flwsf/L ;f+:s[lts
/fhfsf] k|ltssf ?kdf 3f]if0ff ug]{ dgf]efjgf klg a9b} uPsf] /

43
To;sfnflu prLt df}sfsf] kvfO{df /x]sf] klg :yfgLo gful/sx?df
rrf{ x'g] u/]sf] 5 . sltkon] /fhkl/jf/sf cfGtl/s kfl/jfl/s snxsf sf/0f
cbfntL k|s/0f ;d]t x'g] u/]sf] / b/jf/sf] ljkIfdf nfu]sf]
kl/jf/nfO{ ufpaf6 g} alx:sf/ ug{ b/af/n] ;lqmo e"ldsf v]n]sf]
ljutsf] Ps 36gfnfO{ :d/0f ub}{ xfn ufp kflnsfsf] lgjf{rgdf /fhfsf]
lg/Gt/tfsf] Ph]08fdf ef]6 dfUg]nfO{ k/fhLt eO / hggLjf{lrt k|
ltlglwsf] ;Qfn] j}wflgstf kfO;s]sfn] hgk|ltlglwd"ns ;Ttfsf] k|of]u
lg/Gt/ /xg] ;Defjgf anLof] ePsf] klg atfp5g\ .
crDdsf] k|of]u s] b]lvPsf] 5 eg], /fhtGqsf] jsfnt ug]{ :jtGq
pDd]bjf/ jg]sf JolQm ufpkflnsfsf] r'gfjdf k/fhLt agfOP , nuTt}
pgnfO{ sDo'lgi6 kf6L{n] k|b]z ;efsf nflu bnLo k|ltlglwsf] df}sfdf
k|j]z u/fof] / plg lgjf{lrt klg eP . o;/L x]bf{ /fhtGq lg/Gt/ rfxg]x?
u}/ sDo'lgi6 ;Fu cg'bf/ /x]sf] / sDo'lgi6;Fu pbf/ ;DaGw /x]sf]
kflnsf / k|fb]lzs lgjf{rg @)&$ n] b]vfPsf] 5 .
lgjf{rg kl5 /fhtGqsf] jsfnt ug]{x? sDo'lgi6 bnsf]
sfo{stf{df ?kfGt/0f x'g' / /fhfsf] pQ/flwsf/L agfpg] ck]Iff ul/Psf
lhUdL lai6 zfxL ko{6sLo xf]6n ;~rfngdf pT;'s / /fhsfhdf clgR5's
ePsf sf/0f klg /fhfsf] pQ/flwsf/L 3f]if0ff ug{ rfxg]x?sf aLrdf
tfnd]n x'g ;s]sf] b]lvb}g . ;lqmo /fhgLlts zlQm kl/rfngdf ;xefuL
gePsf ;fdfGo ;j{;fwf/0fx?df cem}klg Nxf] /fhj+zsf vns ;GtLx?k|lt
;Ddfg / gful/sx?df b/af/sf] /jfkmdf eg] sdL cfPsf] 5}g .
xfn} nf]dGyfË ufpkflnsfdf ePsf] lgjf{rgsf] k|ltlglwTjsf] ?
k/]vfnfO{ x]g]{ xf] eg] @@ ;b:oLo ufpF sfo{kflnsfdf s'6fs

44
kl/jf/af6 cWoIf / pkfWoIf ;lxt @ j8f ;b:o / ! j8fWoIf lgjf{lrt ePsf
5g\ eg] $ j8fWoIf ;lxtsf c? !& hgf kmfjf kl/jf/-u'?Ë_ ;d'bfosf
;b:odfq /x]sf 5g\ .
lxhf]sf] /fhf, d'vLof / hgtfaLrsf] lqkIfLo cGt/;DaGwdf /fhf
/lxtsf] cEof; s:tf] eO/x]sf] xf]nf eGg] ;jfnklg pl7/x]sf] 5 . of]
zf]wstf{n] cjnf]sgsf qmddf k/Dk/fut g]t[Tj d'lvof / xfn}sf]
hglgaf{lrt cfw'lgs g]t[Tjsf aLrsf ;DaGwsf] t'ngfTds k|lts[of lnbf
åGå Joj:yfkgsf /}yfg] sfObf ckgfPsf] kfPsf] 5 . cfw'lgs ;/sf/L sfd
sfhx?df hglgjf{lrt ;Qfsf] lg0f{o / e"ldsfnfO{ :jLsf/ ug]{ / k/Dk/fut
wd{, ;+:s[lt / l/lt kfngfsf ;afndf k/Dk/fut g]t[Tj 3]Gkf k|0ffnLsf
lhljt c+ux?- d'lvof / s6'jfn_ nfO{ l/lt cg';f/sf] e"ldsf / dfGotf lbg]
cEof; u/]/ kf/:kl/s ;Gt'ng sfod u/]sf] kfOPsf] 5 .

45
cWofoM rf/
kl/jt{gsf cfofdx?

$=! ;fdflhs ;DaGwdf kl/jt{g k|]/s tTjx?


Nxf] /fHosf] ;fdl/s dxTj / ;d[l4sf] /x:o g} ef]6 b]lv ef/t
;Ddsf] g'g sf/f]af/dfu{ - zfN6 ;ls{6_ ePsfn] o;n] ltJjt / g]kfnsf
cGo kxf8L lhNnfx?sf ;fy} ef/tLo a:tLdf g'g ljqmL ug]{ / cGg
cfk'lt{ ug]{ cj:yfdf Toxfsf] cy{tGq rnfodfg ePsf] lyof] . ltJjtdf
bnfOnfdfsf] ;Qf lrgLof lgoGq0fdf uPsfa]nf lgjf{;Lt ;/sf/sf ;]gf
-vDkf_ n] nf]dGyfËdf ;+u7g u/]/ lrgsf lj?4 u'/LNnf o'4 ;'?u/]kl5
To;sf] lgoGq0f ug{ g]kfn / rLgsf] ;+o'Qm ck/];g rnfOPsf]
cj:yfb]lv Tof] gfsf aGb ul/of] / ef]6–ef/t g'gsf] sf/f]af/sf nflu
d':tfË gfsf cj?4 eof] .
vDkf ljb|f]xsf ?kdf lrgLPsf] Tof] 36gfdf t];|f] b]zsf] klg ;
+nUgtf b]lvPsf] elg lrgLof u'gf;f] /x]kl5 ljb]zLx?sf nflu ;f] If]q
lglif4 If]qsf ?kdf /flvof] . ef]6sf] af6f] g'g sf/f]jf/ /f]lsPkl5

46
bIfL0faf6 cGg ;f6\g] k|s[of klg cj?4 eof] eg] Nxf] /fHo qmdz
shf]/ x'b} uof] .
g'g sf/f]jf/sf nflu d':tfËdf lgo'Qm ul/Psf eG;f/ 7]Ssf
rnfpg] ;'Jjfx? klg lj:yflkt eP/ sf7df08f} , kf]v/f tyf cGo Jofkfl/s
If]qdf Jofkf/ ug{sf nflu a;fO;/]/ uP . Nxf]sf] ljs6 ef}uf]lnstfsf]
;fdfl/s dxTjnfO{ Wofgdf /fv]/ ljb]zLx?sf nflu cfjfudg lgif]w ul/Psf]
lyof] . kl5 ;g !(() kl5 ;z'Ns ljb]zlx?sf nflu v'n] kl5 Nxf]df
ko{6gsf] cfsif{0f a9gyfNof] / Toxfsf] hghLjg ko{6g ahf/sf ?kdf
ljsf; x'g yfNof] .
ko{6g ahf/sf nflu cfj:os xf]6n, nh, / ky k|bz{ssf sfddf Nxf]sf
/fhkl/af/ tyf k|hfx?sf] cfkm\gf] x};Lot cg';f/sf] ;xeflutf x'g
yfNof] . abnLbf] ;fdflhs ;+/rgfn] Nxf]sf afl;Gbfsf] jfxL/L b'gLof ;
+u ;Dks{sf]] b/ a9g yfNof] . o;sf sf/0f j;fO;/fOnfO{ klg k|]l/t uof]
{ . ufpdf s6'jfnsf] e"ldsfdf sfd ug]{ dfG5]sf] ?rLsf] sdLsf sf/0f
3/x?sf aLrdf s6'jfn aGg] bfloTjsf nflu kfnf] nufpg] cj:yfdf ?
kfGt/0f eof] . ufpsf] k/Dk/fut >f]t k|of]u / Joj:yfkgdf efu lng]
cj;/sf] ;'/Iffsf nflu 3/s'/Lof aLrdf kfnf] nufpg] afWosf/L lgod
a;fnLof] .
olb s'g} 3/n] Tof] bfloTj axg ug{af6 cfgfsfgL uof]{eg]
p;nfO{ csf]{ s'g} jolQmsf] Hofnf lt/]/ ePklg s6'jfnsf] e"ldsfdf
dfG5] xfhL/ u/fpg' kg]{ afWotf nufOG5 . o:tf] s6'jfnsf] e"ldsfdf
dlxnfx? klg ;xeflu x'g yfn]sf 5g\ .

47
o;} t lxdfnL a:tL ePsfn] df};dL a;fO;/fO x'g] / 3'dGt] Jofkf/sf
nflu tof/ eO/xg'kg]{ kl/:yLltn] ubf{ hLjLsfsf pkfox? :yfO
x'b}gg\ . pTkfbg Go'gtf / df};dL cg's'ntfsf] vf]hL ub}{ /f]huf/sf]
ljsNk vf]Hg Nxf]sf afl;Gbfx? df};dL ?kdf x/]s lxpFbdf a;fO;/]/
afun'Ë, kf]v/f, sf7df08f} / ef/tLo ahf/x?df hf8f] 5Ng] – Jofkf/ ug]
{ cEof;df ;xefuL x'Gy] .
cem}klg lxpFbsf tLg dlxgf oxfsf ljBfno ;d]t a;fO ;/]/ kf]v/fsf]
gfu9'+uf If]qdf jfnjflnsf k9fpg] / tf]sLPsf] sIffef/ k'/f ug{ 3'DtL
ljBfno ;+rfng x'Fb} cfPsf] 5 . cfkm\gf jfnjfnLsfnfO{ 3'DtL
ljBfnodf k9fpg] df}sf ldnfP/ cleefjsx?n] kf]v/fsf ;x/L tyf u|fdL0f
a:tLdf lxdfnL emf/ ;'sfP/ agfPsf] lhDd', lxË, l;b]g'g, l6d"/, l;nflht,
pgLsf /f8LkfvL ljqmL ug]{ ub{5g\ . klxn]sf lbgdf o:tf] sf/f]jf/ a:t'
ljlgdodf cfwfl/t x'GYof] eg] cj gubL sf/f]jf/df abnLPsf] 5 .
u|fdL0f If]qdf Jofkf/ ;'/Iff / cg's'ngtfsf nflu Nxf]sf afl;Gbfx?n]
udL{ If]qsf afl;Gbfx?;Fu ldt]/L ;fOgf] klg nufpg] ub{y] . of]
ldt]/L ;fOgf] wfdL{s ljlw k'of{P/ nufOPsf] geO d'vaf]nL ;fOgf]
nufpg] / 8'n'jf Jofkf/ ;"/Iffsf nflu ckgfOPsf] /0fgLlt lyof] . plgx?
klZrd ltAatLx?sf] z]sf]ª efiff af]Ng] / ltAatL lnkL k9g] ePsfn]
ltAatsf af/]df rf;f] /fVg] klZrdfx?sf nflu cfsif{s ljsNk b]lvPsfn]
clwsf+z o'jf / jo:sx? cd]/Lsfdf kx'Fr a9fpg] / Tot} a;f]jf;
ug{ yfn]sf 5g\ . cluNnf] hgu0fgf @)^* df d':tfË lhNnfdf cg'k:yLt
hg;+Vof x]bf{ lhNnfe/sf *&! 3/ kl/jf/sf ;b:o ljb]l;Psf] b]lvPsf] 5

48
eg] Nxf] If]qdf dfq #)& kl/jf/ cg'kl:yt /x]/ tTsfn sfod kl/jf/ ;+Vof
##)% /x]sf] b]vfPsf] 5 -lhlj; d':tfË, @)&@ M&#—&$_ .
d':tfËsf] gfsf ef]6 / ef/t cfjt hfjt ug{so nflu ;a}eGbf xf]rf] /
5f]6f] dfu{ ePsfn] ef]6 ef/t Jofkf/so] rNtL gfsf ag]sf] lyof] .
ltJjtaf6 bnfOnfdf ;d]tsf pgsf ;}Go-vDkf_ lgjf{l;t ePkl5 d":tfË,
8f]Nkf , x'Dnf If]qdf ;+u7Lt eP/ lrgsf] ;Qf lj?4 ljb|f]x ug{] k|oTg
ug{ yfn]/ gfsfdf tgfj x'g yfNof] . tTsfnLg /fhf dx]Gb| / rLlgof kIfsf
aLrsf] ;xdltdf Ps lrg gLlt cg';f/ vDkf ljb|f]xnfO{ lgoGq0f / gfsfaf6
sf/f]af/ lgif]w dfq ul/PgsL pkNnf] d':tfË If]qdf ljb]lznfO{ k|j]z
lgif]w g} u/fOPsf] lyof] . sfuj]gLb]lv dfly ljb]zL gful/snfO{ k|j]z
lgif]w u/]kl5 Nxf] hfg] dfu{df kg]{ afx«ufpdf ;d]t ljb]zL ko{6sx?
sf] cfjt hfjt lgif]w x'g k'Uof] / Tofxfsf] klg jfXo ko{6gsf] ;Defjgf
lzlyn klg x'g uof] . o;n] Nxf]sf hgtfsf] lhljsfdf c;'ljwf ePkl5 Nxf]
hgtf / s]Gb| ;/sf/sf aLrdf c;Gt'i6L a9g yfNof] . of] c;Gt'i6Lsf sf/0f
pkNnf] d':tfËdf ;/sf/L sd{rf/LnfO{ klg :yfgLon] lj:jf; gug]{ :yLltdf
k'u] eg] ufpsf] d'lvofsf] :jLs[lt ljgf ;/sf/L sd{rf/Lsf] aGbf]a:tL
rnfpg klg sl7g ePsf] lyof] . t/ ;g\ !(() kl5sf] ax'nLo Aoj:yf
kl5sf] ;/sf/n] cg'dlt lnP/ ljb]zLx?sf nflu pkNnf] d":tfË e|d0fsf nflu
v'Nnf u/]kl5 ko{6sLo ultljlw / :yfgLosf] cfh{gsf] ljsNkx? a9fpg
d2t k'u]sf] b]lvG5 .

49
ko{6gaf6 cfDbfgL lng ;lsg] ;Defjgf a9b} uPkl5 pkNnf]
d':tfËnfO{ ;8s ;~hfndf hf]8g / ko{6sLo k|jfx a9fpg hgk|ltlglwx?
sf] rf;f] a9b} uPkl5 lj=;= @)%) so] bzsdf kf]v/f b]lv k}bn} k'Ug'
kg]{ d':tfË qmdz DofUbLsf] a]gL x'b} hf]d;f]d ;Dd ;8s kx'Frdf
hf]l8g k'Uof] . of] kx'Fr lj:tf/sf] cleofgn] k'/fgf] g'g sf/f]af/
dfu{ sf]/fnf gfsf ;Dd ;8s
kx'Fr lj:tf/ ug]{ /
tflnsf g+ $=!
lrgLof ;dfu|Lsf] ;xh Nxf] /fHosf] ;fdflhs kl/jt{gdf k|]/s
cfk'lt{sf]] ;Defjgf tTjx?
a9fpg] k|oTg yfnLof] .
 g'g sf/f]jf/sf] ahf/ u'Dg'
o;f] x'g'df lj=;+=  lgif]lwt If]qaf6 ko{6sLo v'nf
@)&#df ;+ljwfg hfl/ If]qx'g'
 df};dL a;fO;/fO ;Fu} 36bf] hg;
u/]kl5 ef/tLo gfsfaGbL
ef]Ug' k/]sf] g]kfnn] pTt/L gfsfx? ;lqmo kf/]/ cfk'lt{sf] aGbf]a:tL
ldnfpg k|oTg yfn]sf] 5 . pxLn] vDkf 3';k}7sf] lrGtf ug]{ lrgLof
k|;fzg cj gfsfaf6 Jofkf/ lj:tf/ ug]{ :yLltdf k'u]sfn] klg sf]/fnf
gfsf ;Dd kSsL ;8s k'of{pg] sfo{ hf]8tf]8n] eO/x]sf] eg] k}bndf
rf/ lbgsf] ofqf nfUg] pkNnf] d":tfË cj ;b/d'sfd hf]d;f]daf6 Ps}
lbgdf k'Ug ;lsG5.
ko{6sLo cfsif{0fsf] uGtJo aGb} uPsf] d':tfËsf] Nxf] If]qdf
klg ;jf/L ;fwgsf] kx'Fr j[l4 x'b} uPsf] 5 . ut @ jif{ klxn] sf]/fnf
dfu{sf] ;8s 6«ofs v'n] kl5 lhk / 6«s tyf 6]S6/af6 dflg; tyf j:t'sf]
9'jfgL x'g yfn] . o;n] oxfsf gful/sx? v]lt ug{ eGbf ahf/df pknAw

50
vfBGgsf cfwf/df xf]6n Joj;fo rnfpg pT;flxt x'g yfn]sf 5g\ . v]ltdf
w]/} >d nufgL ug'{ eGbf xf]6ndf ;do nufgL ubf{ kfOg] cfly{s
nfen] hf8f] dlxgfsf] df};dL a;fO;/fOsf a]nf kl/jf/ Joj:yfkg ug{ ;xh
x'g] plgx?sf] a'emfO 5 .
;+If]kdf Nxf] /fHosf] ;fdflhs ;+/rgf / ;DaGwx?df kl/jt{g
Nofpg rf/ k|sf/sf sf/sx? lhDd]af/ b]lvPsf] tflnsf g+ !!=! n]
b]vfPsf] 5 . oBkL Nxf] /fHodf /}yfg]x? /}yfg] g'gsf] pkef]u
ub{5g eg] afxL/Lof ko{6sx?sf nflu ahf/sf] ;fd'Gb|Ls w'nf] g'g
v'jfpg] ub{5g\ . oftfoft 9'jfgLaf6 nuLPsf] afxL/Lof vfBGg tyf cGo
kl/sf/x? eGbf /}yfg] a:t' pTkfbg nfutsf sf/0f dx+uf] kg]
{ b]lvPsf] 5 . ahf/ rl/qn] ubf{ plgx?df a9L ahf/ d'no ltg{;Sg] u|
fxsx? cfsif{s kfx'gf dflgG5g eg] sd vr{df sfd rnfpg vf]Hg]
g]kfnL u|fxs- /f]Ëaf_x? Tolt ?rLs/ nfUb}gg\ . ljb]zL kfx'Fgf
gkfOPsf] cj:yfdf dfq g]kfnL u|fxsx?nfO{ df}sf lbg] Toxsf] ahf/
rl/q b]lvG5 .
;jf/L ;fwg / cGo ;]jfx?df u|fxsx?df tLg txsf] lje]b u/]sf]
kfOG5 . ljb]zL, :jb]zL /f]Ëaf / :yfgLo ul/ tLg k|sf/sf] b/ nufpg]
Toxfsf] ahf/ rl/qn] cg'bf/ ahf/Ls/0fsf] cEof;
b]vfpF5 . /}yfg]nfO{ ;x'nLot, /}yfg] eGbf g]kfnsf cGo lhNnfsf
afl;Gbf /f]Ëjfx?nfO{ s]xL a9L / ljb]zLx?nfO{ cem a9L b/ nufpg]
rng 5 . ;]jfsf] b/ /]6 to ug{' eGbf klxn] g} dWo:tstf{n] kfx'gf jf
u|fxs cfpsf 5g\,;]jf pknAw x'g ;S5sL ;Sb}g eg]/ ;f]Wbf g} s:tf] k|
sf/sf] kfx'Fgf xf] eg]/ klxrfg v'nfP/ b/ /]6 dfluG5 .

51
Nxf]df :yfgLonfO{ dfq Aofkf/sf] cj;/ ePsfn] afxL/Lofx?n] k|
lt:kwf{Tds ;]jf lbg] ul/ xf]6n ;+rfng ug{ kfpb}gg\ . :yfgLo d'lvof
k|0ffnLsf] :jLs[lt j]u/ afxL/LofnfO{ cfkm\gf] gdfGg] / Jofkf/ /
a;f]jf;df jflx/Lofsf] kx'Fr a9fpg ?rLs/ dfGb}gg . sd{rf/L eP/ Toxf
k'Ug] /f]Ëafx? klg vrf{n' ePdf, plgx?sf] ;d'bfodf lsgd]n ug]
{ ePdf dfq l6sfpsf nflu cg's'ntf x'g] cGoyf c;xof]usf sf/0f l56} ;?
jf dfUg] :yLltdf k'Ug] sd{rf/Lx?sf] u'gf;f] x'g] ub{5 . Toxf
g]kfn ;/sf/sf] sfg'g / sfObfsf] eGbf /}yfg] aGbf]a:tL / sfObf
g} /}yfg]x?n] kfngf ub{5g\ . o;sf/0f ;/sf/L pRr clwsf/Lx? klg Toxf
…gf]s/L ug{ cfPsf /f]Ëafx?Ú sf] x};Lotdf g} x]l/G5g\ .
cfjlws lgjf{rg k|0ffnLn] ufp kflnsfsf] g]t[Tj rog
ug{ kl/kf6L :yfkg ePkl5 ufpdf Pp6f gofF k|s[ofn] k|j]z kfPsf] 5 ,
lgjf{rgdf pd]b\jf/ x'g bnsf] tkm{af6 6Ls6 lnP/ r'gfjdf k|s6 x'g'
kg]{ cj:yfn] bnLo kx'Frsf cfwf/df g]t[Tj kl/kfl6df ;xefuL x'g]
bntGqLo kl/kf6Ln] k|j]z kfPsf] 5 . bntGqLo kl/kfl6n] hgtf jf dt
bftfx? bnLo klxrfgsf kIf / ljkIfdf k|s6 x'g] cEof; yfngL ePsf] 5 . of]
bntGqn] /fhgLlts ;f}bfafhlsf nflu bnLo ljefhg / w|'ljs/0f tyf :jfy{sf
nflu gofFvfnsf] ;lds/0fsf] cEof; klg k|j]z u/fpg] ePsfn] cjsf kl5Nnf
cfjlws lgjf{rgsf k|s[ofn] bntGqsf] ;lqmotf Nxf] pkTosfdf b]Vg
;lsG5 . bntGqsf] ;lqmotfn] ToxFfsf] /fhgLlts ;DaGwsf 9fFrfx?df
b|'tt/ ultzLntf Nofpg ;Sg] 5 / cfufdL bzsdf gofF 9fFrfsf] /fhgLlts
cGt/;DaGw lgdf{0fsf] w/ftn agfpb} 5 .

52
$=@= g]t[Tjz}nLdf kl/jt{gsf cfofdx?
d":tfËsf ;fljssf !^ uflj;x? xfn % ufpFkflnsfdf ljefhg ul/Psf 5g\
. kfFr ufpFkflnsf dWo] dflyNnf] If]qsf Nxf] If]qsf @ j6f kflnsfdf
/fhtGqsfnLg d'lvof k|0ffnLdf :yfgLo ;Qf ;+rfng x'b} cfPsf] 5 eg]
tNnf] @ kflnsfdf ysfnL k|0ffnLsf] g]t[Tjdf :yfgLo ;Qf ;+rfng x'b}
cfPsf] 5 . aLrsf] afx«ufpF d'lQmIf]qdf ld>Lt z}nLsf] g]t[Tj k|
0ffnL cEof; x'b} cfPsf] 5 . oL kfFr} kflnsfdf :yfgLo d'lvof k|0ffnL
;/sf/L k|zf;lgs k|0ffnL eGbf gful/s kl/rfngsf lx;fjdf ;an b]lvG5 . of]
cWoog Nxf] /fHosf] P]ltxfl;s If]qsf @ kflnsfdf s]Gb|Lt ePsfn]
pkNnf] ynf] Nxf] pkTosfsf ljifodf g} a9L rrf{ ul/Psf] 5 .
k/Dk/fb]lv g} ltAat k7f/ / tNnf] kxf8L tyf d}bfgL e"ld
g]kfnaLr g'g sf/f]af/sf dfWodaf6 lrgLPsf] Nxf] lxdfnL d?:ynsf ?
kn] hflgG5 . oxf af]g wd{sf] k|efj lyof] . af]g wd{nfO{ ltJjtL nfdf
af}4 k/Dk/fn] lj:yfkg ub}{ af}4 dfuL{x/sf] lj:tf/df g} oxfsf]
wfdL{s /fhgLlt rn]sf] kfOG5 . Nxf] /fhj+z cfkm}n] af]g wd{af6
a'4wd{ cufNbf kl/af/ / /fHodf clgi6 kof]{ eg]/ s'nb]jtfsf] k'hf
ubf{ af]g k/Dk/fdf ug]{ / /fhsLo k|efj af}4 dfu{nfO{ cfTd;ft
u/]sf] kfPkl5 pgsf s'6'Djx?n] klg af]g tGqdf cfwfl/t / af}4 nfdfdf
cfwfl/t b'a} ljlwaf6 b]j lkt[ k'hg ug{ yfn]sf] atfPsf 5g\ .
hf]d;f]db]lv pQ/ nfu]kl5 ufpFsf] glhs af6f] aLr / oqtq b]lvg]
5of{]b]g -:t'k_ DxGbfª -dGq s'Fb]sf 9'ªufx? rfª ldnfP/ af6f] aLr
k|lt:yflkt ul/Psf] / wd{rqmx? ToxfFsf cf:yf, ljZjf; / zflGtsf k|lts
x'g\ . clwsf+z 5of{]b]g / DxGbfªx? d[t cfTdfsf] rL/ zflGt / ;kmn

53
gofF hGdsf] vflt/ agfPsfx'G5g\ eg] wd{ rqmx? rL/ zflGt / wd{sf]
k|rf/sf] nflu :yflkt ul/Psf x'G5g\ eGg] dfGotf 5 . Nxf]sf] ;fdflhs
ju{ ljefhg cg';f/ # txdf juL{s/0f / txLs/0f u/]sf] kfOG5 . of]
:t/Ls/0f >d ljefhg / ;fdflhs sfo{;Grfng tyf ;Gt'ngsf nflu dfq
geP/ /fhgLlts g]t[Tj kl/rfngsf] /0fgLltsf nflu klg lhDd]af/ b]lvG5 .
;fdflhs k|lti7fsf lx;fadf nfdf, /fhf / d'lvofnfO{ ljz]if cfb/ /
;Ddfg ul/G5 eg] x/]s ;d:ofx?sf] ;dfwfg d'lvof ;fd' k|:t't ug]{ /
d'vLofaf6 ;dfwfg x'g g;s]sf ;d:ofx? /fhfdf k]z ug]{ / /fhfn] cGtLd
lsgf/f nufpg] k/Dk/f 5 . of] k2tLn] d'2f gePsf] JolQm a'l4dfg /
C0f gePsf] JolQm ;fx" dflgg] dfGotf ;Fu} clwsf+z d'2f em}–
emu8f kl/jf/ jf ufpF leq}af6 l5gf]kmfgf] ul/ åGåsf] :yfgLo
sfObfdf Joj:yfkg ug]{ k|rng 5 .
zf;sLo ks8 Joj:yfkgsf nflu k|hfsf] k|ToIf ;Dks{ / Joj:yfkgdf
3]Gkf-d'lvof_M k|0ffnLaf6 /fhf / k|hf aLrsf] sfof{Tds ;DaGw
:yfkgf ul/Psf] kfOG5 . sltkon] 3]Gkf k|yfjf6 nf]stflGqs k|0ffnL
ePsf] JofVof ub{5g\ eg] sltkon] /fhtGqsf] k|sfof{Tds dha'tLsf
lgldTt /0fgLltsf ?kdf k|of]u ul/Psf] JofVof ub{5g\ .
Nxf] k/Dk/fdf h]i7 gful/sx?nfO{ u[x:y / /fhsLo sfhaf6
d'Qm /fVg] Pp6f cgf}7f] k/Dk/f 5 . x/]s gful/sn] ^! jif{ pd]/
k'u]kl5 ufpn] enfbdLx?nfO{ lgDtf u/]/ 5\ofË v'jfpb} cj cfkm'
u[x:y / /fhsLo sfdaf6 d'Qm ePsf] 3f]if0ff ub{5g\ . of] k/Dk/fnfO{
d'Qm x'g 5\ofË v'jfpg] kj{sf ?kdf y/5\ofË eGg] k|rng 5 .

54
of] cj;/nfO{ h]i7 gful/ssf] u[x:y d'QmLsf] kj{sf ?kdf dgfpg] /
;f] h]i7 gful/snfO{ ;fdflhs sfdsf] af]em gaf]sfpg] k|rng 5 .
;fdflhs g]t[Tj k|0ffnLnfO{ Ps vfnsf] k|lqmof tyf pkhsf ?kdf
lng ;lsG5 . hLjgsf] ultzLn jf:tljstfnfO{ Tof] ;dfhsf] g]t[Tj k|
0ffnLn] an k'¥ofpF5 . To;}n] t g]t[Tj k|0ffnLsf] kl/jt{g / ;fdflhs
kl/jt{gsf aLr kf/:kl/s ;DaGw /xG5 / cGt/k|efj kfg{] kIf dflgG5g\ .
Nxf]sf] P]ltxfl;s ;+u7g / hg;Dks{ tyf /fhsLo ;Qf kl/rfngsf
9fFrfnfO{ x]bf{ j+z kl/jf/ gftf ;DaGw h:tf] k|fyflds cfwf/df
/fhgLlts ;Qf kl/rfngsf 9fFrf b]lvPsfn] of] sljnf ;dfh -6«fOjn _ h:tf]
l;dfGts[t, k/Dk/fut ;/n ;dfh / kof{j/0fLo kl/:yLlt;Fu cfkm\g} ;Lk
1fg cg'ejsf] k'FhLut ;Dkbf lgdf{0f u/]/ afFr]sf] ;dfhsf ?kdf
b]lvPsf] 5 .
Pp6} nf]jf hftL / j+zsf] ;Gtfg bfjL ug]{ Nxf] jfl;Gbfx?n] Pp6}
j+zLo ;+hfnsf x/]sn] x/]snfO{ glhsaf6 lrGg] / Ps csf{nfO{ cfk;L
hLjLsf / e}k/L cfpg] uhf]{ 6fg{ kf/:kl/s ;/—;xof]u k'¥ofpg]
JolQmx?sf] ?kdf x]g]{ u/]sf 5g\ eg] afxL/Lofx?nfO{ k/rqmLsf ?
kdf x]g]{ u/]sf] kfOG5 .
sltko cj:yfdf 6«fOjnfO{ ;femf k'vf{ bfjL ug{] Ps k|sf/sf]
/fhgLlts klxrfg ePsf] ;d"xsf ?kdf lng] ul/G5 . pgLx?df Pp6} j+z
;d"xs} x'g'k5{ eGg] h?/L 5}g , ldt]/L ;fOgf]n] hf]l8Psf /fhgLlts,
cfly{s / ;'/Iffsf] rf;f]n] kf/:kl/s cGt/;DalGwt ePsf ldl>t hftLo ;
+/rgfnfO{ klg 6«fOjn ;d"x dfGg ;lsG5 -O;]g:6f8, @))& M !^–#!_
k/Dk/fut u|fdL0f ;dfhdf 6«fOjn ;dfh / ;d"x eGg] ljQLs} j+zLo ?

55
kaf6} ;+ul7t dflgg] wf/0ffdf kl5Nnf lbgdf ;fdflhs cGt/s[ofTds
;DaGwdf cfPsf] ?kfGt/0f ;Fu} j+z ldl>t ;+/rgfdf ?kfGtl/t x'g]
cj;/n] k|efj kf/]sf] b]lvG5 .
o:tf] cEof; 6«fOjn ;d"xdf ;dfj]z u/fpg] jf ljno u/fpg] k4ltaf6
klg a9]sf] b]lvG5 . olb aflx/Lof ;Dk|bfosf] JolQmn] 6«fOjn ;dfhsf]
;fdflhs gLlt lgod kfngf ug{] zt{ dGh'/ u/L kf/:kl/s ljx]jf/L ug{]
cj:yf cfPdf cyf{t sGof ljx] u/L 6«fOjn cfr/0f knfgf ug{] u/L
;f]xL ;dfhdf a:g] cj:yfnfO{ ;dfhn] ;j{;Ddt dfGotf lbof] eg]
To;sf ;Gtfg jf bf]>f] k':tfsf ;Gtfgx?nfO{ 6«fOjn ;b:o ;/xsf] dfGotf
lbg] rng ckmufg:yfgsf k:t'g 6«fOjnx?df klg b]lvG5 - Unf6\h/,
@))@M $_.
klZrd g]kfnsf yf? 6«fOjn ;dfhdf …kft n]gfÚ o:t} k2ltsf]
k/Dk/fsf] k|df0f xf],hxf ljleGg sfnv08df sltko u}x| yf?x? …kft
n]gfÚ k2lts} cg'z/0f u/]/ yf?
s/0fdf ;dflxt eO/x]sf / sfnfGt/df
yf?s} klxrfgdf ?kfGtl/t ePsf 5g\
-u'0f/Tg], @))@M$*–$(_ .
lrq g+ $=! g]t[Tj k|0ffnLsf k|
o;/L x]bf{ d'Votof Psn
j+zLo 6«fOjn ;dfh,ldl>t j+zLo
6«fOjn ;dfhdf ?kfGt/ x'g] / k/Dk/fut j+zLo gft]bf/Ldf cfwfl/t
6«fOjn g]t[Tj k|0ffnL sfnfGt/df ldl>t j+zsf] pkl:yltsf] ljljwtf
a9\b} uPkl5 e"If]qdf cfwfl/t juL{o k|ltlglwTjsf] g]t[Tj ;+/rgfdf ?

56
kfGtl/t x'Fb} uPsf] / of] 9fFrf 6«fOjn g]t[Tjsf] qmlds ljsf;
qmdsf] ?kdf lgdf{0f x'Fb} uPsf] ljZjf; ul/G5 .
xf] /fHosf] :yfkgf kl5 /fhkl/jf/sf] a}aflxs s'6'Da ;DaGw
lgdf{0fdf clwsf+z k6s ltJjtL vfgbflgof kl/jf/x?df g} ;DaGw
/fvLPsf] kfOG5 . ps k6s dfq ltJjtL /fhs'df/Laf6 ;Gtfg gePkl5
h'DnfsL /fhs'df/L;Fu ljx] ul/Psf] ;Gbe{ 5 eg] s'g}a]nf n2fv /
Nxfzfaf6 sGof dfUgsf nflu lgs} s;/t ul/Psf ;Gbe{ klg kfOG5g
-If]qL , @)$$_. Nxf] /fhj+zn] ;dfhdf cfkm\gf] k8s sfod /fVg
gft]bf/x?nfO{ g} /fhsLo / ;fdflhs g]t[Tjdf lg/Gt/tf lbg] vfnsf]
/fhgLlts ;+:sf/ ljsf;df rf;f] lbPsf] kfOG5 . x/]s ufpdf d'lvof x'gsf
nflu s'6fs kl/af/s} x'g kg]{ / s'6fs gePsf 7fpdf dfq c? hftsf
kl/jf/n] kfpg] h'g kfl/jfl/s gft]bf/Ldf cfwfl/t /fhgLlts ;+:sf/sf] ljsf;
uof]{ . o;n] j+zLo k|0ffnLs} g]t[Tj kl/kfl6nfO{ lg/Gt/tf lbPsf]
b]lvG5 eg] ;+3Lo u0ftgqsf] /fhgLltn] nxf] /fHosf] /fhj+zsf]
k/Dk/fut x};Lot vf/]h u/]/ gful/s x};Lotdf ?kfGt/0f uof]{ eg] ;
+3Lotfsf] 9fFrf cg';f/sf] ufpkflnsfdf ;dfj]zL rl/qsf] g]t[Tj k|
0ffnL :yfkgf ug{sf nflu afWosf/L Joa:yf agfof] . o;sf] kmn:j?k
Nxf] /fHosf] kl/jtL{t g]t[Tj k|0ffnLdf s'nLg a+z s'6fs kl/af/eGbf
aflx/sf gful/sx? klg kfnLsfsf] g]t[Tj kl/rfng ;d"xdf ;xeflu x'g k'u] .
oBkL d'Vo g]t[Tjdf s'6fs kl/jf/sf ;b:o ePklg clwsf+z ax'dt
kbdf u}/s'6fs kl/jf/sf] ;xeflutf ePsf] 5 . t/ cem} klg lx«Udf kl/jf/sf
;b:ox? ufpkflnsfdf lgjf{rgdf dtbftfdfq aGg k'u]sf 5g\ .

57
of] cEof;n] Nxf]df ljBdfg a+zhdf cfwfl/t /fhgLltaf6 If]qhdf cfwfl/t
/fhgLltdf ?kfGt/0f ePsf] 5 . Nxf] sfnflu cfGtl/s k|0ffnL eGbf
g]kfnsf] ;+ljwfgn] ls6fgL u/]sf] ;dfj]zL rl/qsf] g]t[Tj k|0ffnL kfngf
ug'{ afxLo kfl/:yLlts k|0ffnLsf] jfWotf aGg k'u]sf] b]lvG5 . ;g\ !
*^! df ;/ x]g/L dfOgn] gft]bf/L k|0ffnLdf cfwfl/t /fhgLlts g]t[Tj
e"If]qdf cfwfl/t /fhgLlts g]t[Tjdf ?kfGt/0f x'g] jf klxrfgdf sfod /xg]
atfPsf] !^ jif{ kl5 n]lj; x]g/L df]uf{gn] g]t[Tjaf/] t]>f] k|sf/sf]
gfd lbPsf lyP , æwgjfgÆsf ?kdf klg ljZn]if0f ug'{k5{ eg ]/
-DofsUnLg / 6'8]g ;d]t, !((!M& df pb[t _ . of] ljj]rgfnfO Nxf] /fHosf]
/fhgLlts rl/q;Fu hf]8]/ x]g]{xf] eg] tfnd]n b]Vg ;lsG5 . klxn]sf
lbgdf j+zdf cfwfl/t g]t[Tj k|0ffnL :yfkg ePsf] Nxf]df ;+3Lo
u0ftGqsf] cEof;df If]qh z}nLsf] g]t[Tj k|0ffnLsf] cEof; yfnLPsf]
5 . of] cEof;n] cfdlgjf{rgsf dfWodaf6 g]t[Tj rog ug]{ ePsfn]
lgjf{rgdf vr{ug]{ xf]8afhLsf] ljsf; x'g uO sfnfGt/df wgjfg /
vr{ug{ ;Sg] dfG5] g} g]t[Tjdf cfpg] kl/kfl6 glhlsPsf] ;+s]t
b]vfPsf] 5 . o;sf/0f g]t[Tj kl/kfl6 a+zhaf6 If]qh x'b} wgjfg
tkm{ ?kfGt/0f x'g] ;Defjgf Nxf] df klg b]lvPsf] 5 . of]
cEof;nfO{ df]uf{g -!*&& M*
tflnsf g $=@
%_sf] j+zhdf cfwfl/t tyf Nxf] /fHosf] g]t[Tj z}nL kl/jt{gsf
9fFrf
e"If]qdf cfwf/Lt / ;DkQLdf
 g]t[Tj z}nL j+zhaf6 If]qhM
cfwf/Lt ;+u7g / g]t[Tj
 ;d/ ljhoL s'nLgaf6 bntGqsf
kl/kf6LnfO{ klg cfwf/ dfGg
k|ltlglw
k|]l/t u/]sf 5g\ .

58
g]kfnsf] cGo kxf8L tyf d}bfgL a:tLx?df g]t[Tjk|0ffnL bnLo
cf:yfsf cfwf/df ;+u7Lt x'g] u/]sf] / cem bntGqn] ;a}lt/ bnLo efuj08f
;lqmo kfof]{ eGg] u'gf;f] ;'lgG5 . t/ cGoq bnLo cfZyfut cfwf/df ;
+u7g / g]t[Tj kl/rfng kl/kfl6 ;lqmo b]lvP klg Nxf] /fHodf bnLo cfZyfsf
cfwf/df ;+ul7t x'g] kl/kf6L ;lqmo b]lvb}g . Toxfsf] g]t[Tj rog
kl/kf6Ldf gftf hf]l8Psf], If]q hf]l8Psf] / gfkmf hf]l8Psf] cfwf/x? k|
fyfdLs ?kdf b]lvPsf 5g\, bnLo cf:yfsf cfwf/x? cjf:tljs dflgG5g\ .
cfjlws lgjf{rgsf dfWodaf6 g]t[Tjsf] rog ubf{ k|foM j+z,ju{ /
wgjfg s'g cfwf/df gful/sx?n] dtbfg ubf{ xf]nfg eGg] ljifodf Nxf]
/fHodf kl5Nnf bzsdf lgjf{rg / g]t[Tj rog kl/kfl6df cg';Gwfg
ug'{ cfjZos xf]nf . Nxf] /fHosf] :yfkgf / /fHo lj:tf/ tyf ;'/Iffsf ;Gbe{df
/fhj+zfanLdf p2[t ul/Psf] Pp6f ;Gbe{ 5 ls zq'x?;Fusf] ;d/df jLhoL ePsf
sf/0f pgn] of] /fHo :yfkgf u/] . To:t} ul/ zq'nfO{ /0fe"lddf k/f:t u/]sf
sf/0f rqmalt{ /fhf ePsf x'g eGg] ts{ pNn]v ul/Psf] kfOG5 . lgZrog} p
a]nf ;d/ ljhoL x'gfsf gftfn] g]t[Tj k|fKtLsf] cfwf/ aGbYof] eg] cj cfjlws
lgjf{rgdf hgtfaf6 ax'dt kfP/ dfq g]t[Tj k|flKt x'g] bnLo 9fFrfdf Nxf]
/fhgLlt ablnPsf] 5 .
To:t} ul/ p a]nfsf] /fhf jf g]t[Tj wdf{lwsf/Lsf] ?kdf jf g]t[Tjsf ?kdf
klxrfg agfPsf] x'GYof] / x/]s /fhfn] u'Djf lgdf{0f / zf:qsf] ljsf; tyf
;fwgfsf] cEof; u/]sf ;Gbe{x? j+zfanLdf kfOGy] . Nxf] /fhj+zdf k|j/
pkfwLsf] k|of]u x'g yfn]s} ;Gof; cyf{t k|jHofaf6 :yfkgf ul/Psf] ljåfg
/fhf eGg] ;Gbe{sf] pb\3f6g lyof] . t/ cj lgaf{rgdf ljhoL x'gfsf nflu
ahf/ ultzLntf ;lxt wgjfg g]t[Tjsf] vf]hL x'g] nIf0f b]vfPsfn] Nxf]sf] u|
fdL0f g]t[Tj k|0ffnL klg ;f:s[lts–wfdL{saf6 ahf/ ultzLntfsf cfwf/df
wgafbdf ?kfGtl/t x'g] ;+s]t b]vfPsf] 5 .

59
cWofoM kfFr
cWoogsf] lgisif{
%=!= cWoogsf] lgisif{
;fdflhs l;sfOx? ;fdflhs lqmofsnfkx?df g} cfwfl/t x'G5g\ .
;don] dflg;nfO{ ljleGg kl/:yLlt;Fusf] cGt/lqmof / ;DaGwsf cfwf/df
hLjg / hutsf l;sfOx? x:tfGt/0f ub{5 . o:tf l;sfOx? lg/Gt/
kl/dfh{gsf k|s[of4f/f ;fdflhs k'lhs/0f ug{sf nflu clek|]l/t ub{5 .
u08sL k|b]zsf *% j6f :yfgLo txsf ljleGg /}yfg] 1fgx?
Toxfsf :yflgo ;dfhzf:qsf >f]ts]Gb| x'g\ . oxfsf] ;dfh lgdf{0f /
hLljsfsf /0fgLlts sfObfx? ;Fu} oxfsf] /fhgLlts ;fdflhsLs/0f /
;fdl/s ;d[l4df ;d]t dxTjk'0f{ of]ubfg k'of{pg ;Sg] x};Lot /fVb5g\ .
u08sL k|b]zsf] P]ltxfl;s Nxf] /fHo ef]6 / d}bfgsf aLrsf] g'g / cGg
sf/f]jf/sf] ;DaGw ky ;Fu} ;fdflhs /fgLltsf] k|s6 pk:yLlt klg xf] .
To;}n] Nxf]sf l;sfOx? u08sL k|b]zsf cGo ;dfh;Fu klg
hf]l8Psf 1fg x'g\ . olx 1fgsf] ;DaGwvf]hL ug]{ Wo]on] ;fdflhs
cg';Gwfgsf k|oTgx? k|]l/t ePsf x'g\ . olx qmddf Nxf] /fHosf]
P]ltxfl;s /fhsLo ;+/rgf / kl/rfngsf /0fgLlt klxrfg ug'{ / Nxf]
/fHosf] /}yfg] /fhlgtLs cEof;df kl/jt{g Nofpgdf k|]/s x'g] tTjx?sf]
cfFsng ug]{ pB]Zon] of] cWoog ul/Psf] xf] . /fhtGqfTds ljut
u0ftGqfTds eljiosf] t'ngf ug{ ;d]t oL tYox?sf] dxTj /xG5 .

60
of] cWoog P]ltxfl;s Nxf] /fHosf] Nxf]–5f]lbg pkTosfdf l;ldt
/x]sf] 5 . b|'t ;fdflhs n]vfhf]vf ljlw cjnDag u/]/ k|fyflds tYofÍ ;
+sng ul/Psf] of] cWoog d'ntM Nxf] pkTosfsf] /fhgLlts ;dfhzf:qsf]
cEof; / ljsf;sf 9fFrfx?sf af/]df s]lGb|t x'gfn] k|hftLo Oltxf; /
/fhlgtLs g]t[Tj lgdf{0f tyf kl/rfngsf sfObfx?sf] vf]hL ug]{ k|oTg
ul/Psf] 5 .
k]O;]n -!(^(_ / 9'Ë]n-@))@_ n] eg] h:tf] Nxf] /fHo
cfd]kfnn] :yfkgf u/]sf] geO Nxf] /fhj+zsf] klxnf] /fhf ldr]n
£o'Ësnn] :yfkgf u/]sf] tYo kfOPsf] 5 . Nxf] /fHosf] k|f/DeLs
;fdflhs/0fdf af]gwd{ kf7zfnfsf] k|efj /x]sf] 5 .
Nxf] /fHosf] /fhsLo ;antf / gful/s ;DaGwsf] ;'/Iff tyf
lgoGq0fsf nflu agfOPsf] $ ljefu / 3]Gkf-d'vLof_ k|0ffnL Toxfsf]
cfGtl/s k|sfof{Tds ;Gt'ng / klxrfgsf] ;'/Iffsf nflu ckgfOPsf] /0fgLlt
lyof] . lt /0fgLltnfO{ l6sfpg x/]s /0fgLlts pkfox?nfO{ ;f:s[lts/0f /
wfld{s sjr klx/fOPsf] lyof] .
k/Dk/fut ;dfhdf ;fdflhs ;"/Iff / lgoGq0fsf nflu wd{ / ;+:sf/sf]
l/lts/0f u/]/ g} gful/s ;xeflutf, ;Gt'i6L / ;xhtf lgdf{0fsf k|oTgx?
ul/Psf lyP . Nxf] pkTosf lxGb', af]g / af}4 dfuL{x?sf nflu z}jTj,
zfQmTj, j}i0fjTj, tyfut wDdTj k|fKtLsf nflu ;fwgfsf] s]Gb| xf] .
hnleq n's]sf s}og ;Eotfx? zfnu|fdsf ?kdf k|s6 ePsf] k|fdf0f af]s]/
j;]sf] sfnLu08sL gbLsf] pQ/L If]qdf kg]{ Nxf] cg]sg ;Eotfsf] ;fIfL
eP/ a;]sf] 5 .

61
1ft Oltxf;n] ltAatL d'nsf Nxf]jf hftLsf] ;Eotf xfn b]lvPklg
cem} o;sf ue{df s}og ;Eotfx? l5k]sf 5g\ eGg] tYox? oxfsf]
efiff / ;+:s[ltdf b]lvG5 . n2fv, hfnGw/L x'b} Nxfzf / e'6fg;Dd
hf]l8Psf] Nxf]sf] ef}uf]lnstfsf] ;DaGw oltdf dfq l;ldt g/xL s}nfz /
dfg; ;Eotfsf] ;Dks{df u08sL k|b]z cyf{t pltj]nfsf] kf/sf]6 ;Eotfsf]
cWoogsf nflu klg t[0fljGb' x'g ;S5 .
/fhgLlts ;fdflhsLs/0fn] gful/sx?nfO{ /fhsLo ;xeflutfdf ;lqmo
kfg]{ jf lg:s[o kfg]{ , ckgTj dfGg k|]l/t ug]{ jf j]jf:yf
ug{ 5fl8lbg], :jo+ k|]l/t agfpg] jf s/ aGwgaf6 af]lemnf] agfpg]
eGg] s'/f lgwf{/0f ubf]{ /x]5 . o;n] t cfbz{ g}lts g]t[Tj hGdfpg]
jf cj;/sf] ahfl/s/0f u/]/ ldYofnfesf nflu d'vl/t ug]{ eGg] gful/s rl/q
lgdf{0fdf klg /fhgLltsf] dxTjk'0f{ of]ubfg x'bf] /x]5 .
Nxf] /fHon] /fhsLo Joj:yfkgsf nflu ljefu / k|hf kl/rfngsf] sfObf
t agfof] t/ g'gsf] sf/f]jf/L dfu{ /f]lsPkl5 cfkm'nfO{ l6sfpg' eGbf
knfog x'g k|]l/t eof] . vDkf ljb|f]xn] klZrdsf] lk|o / pQ/sf] clk|o
dfq agfPg, g'gsf] sf/f]jf/sf] dfu{ g} abnLP/ Nxf] wfpg] g'gsf u|
fxsx? bIfL0fsf] a6f}nL wfpg yfn] . cem} klg u'Djfsf] /+u /f]ug
ug]{ afxfgfdf cfpg] klZrdfx?n] Nxf]sf] klxrfg ;+/If0f / ;fwgf
s]Gb|sf ?kdf ljsf; ug'{sf] ;f6f] df]x/f agfpg ;Sg] hf]lvd Go'lgs/0f
ePsf] 5}g . lsgsL o'jfx?sf] /f]hfO Nxf] dfyL ph]nf] kfg]{ eGbf
nfdf/fhgLltsf] 8f]/L ;dfP/ 8n/ ahf/df k'Ug' a9L k|fyldstf x'g yfn]sf]
5 . x'g t of] ;dfh kl/jt{gsf] :jefljs lgod g} xf] ls cfsif{0f s]Gb|x?
abnL /xG5g\ / sltko s'/f 6f9fsf /fd|f nfU5g\ . t/ h] xf];, Nxf]

62
/fHosf] pbo / ktg;u} o; If]qsf] ;Eotfsf] syf klg hf]l8Psf] 5 . g'g
dfu{sf ?kdf klxrfg agfPsf] sflnu08sL ky oxfsf] u08sL ;Eotf
lgdf{0fsf] cfwf/ klg xf] . Oltxf;sf] cfh{gn] eljio t rNb}g t/
Oltxf;sf] cg'ejn] eljiosf] lbzf lgwf{/0fdf phf{ ldNg ;S5 . To;}n]
Nxf] /fHon] ckgfPsf :yfgLo gful/s k|zf;gsf 3]Gkf k|0ffnLx? l6sfpg
h;/L ;f+:s[lts/0f / ckgTj agfpg] /0fgLlt lgdf{0f ul/Psf lyP, cjsf]
ufpF kflnsf l6sfpg klg To:t} sfObfx?sf] cEof; h?/L b]lvfPsf]
5 . /}yfg] /fhlgtLs g]t[Tj cEof;x? j+zhaf6 If]qh x'b} k'hLafbsf]
k|efjn] ahf/ ultzLntfdf cfwf/Lt wgjfb lt/ g]t[Tjsf] kx'Fr a9fPsf] 5 .
t/ gful/s ;xeflutf, ;Gt'i6L / ;xhtf lgdf{0f ug{ slt k|oTg ug{ ;Sof]
eGg] tYon] Tof] ;Qfsf] lbuf]kgf lgwf{/0f ubf]{ /x]5 .
ko{6sLo ahf/ / oftfoftsf] ;'udtf a9b} uPsf sf/0f Nxf]sf] gful/s
;DaGwdf cem} w]/} ultdf kl/jt{g Nofpg ;Sg] ;Defjgf gsfg{
;lsb}g . tL kl/jt{gsf ;Defjgf :yfgLo /fhlgtLn] lgwf{/0f u5{ ls
ahf/n] lgwf{0f u5{ eGg] s'/f cjsf] gofF cg';Gwfgsf] ljifo aGg
k'u]sf] 5 .
lxhf]sf nflu 3]Gkf k|0ffnLsf] k|efjsfl/tf eGg]s'/f Toxfsf]
/fhtGq / k|hf aLrsf] cGt/;DaGwnfO{ dha't kfg]{ /Llts/0fsf]
/0fgLlt -wd{_ lyof] eg] cjsf] u0ftGqfTds g]t[Tjsf] k|efjsfl/tfsf nflu
gful/s ;xeflutf, ;Gt'i6L / ;xhtfsf] dfqf vf]hL u5{sL k'/fgf] tTjg} stL
k|efjsf/L b]lvG5 eGg] tYo cjsf] gofF cg';Gwfgsf nflu k|:yfg ljGb'
x'g ;S5 .

63
of] lgisif{nfO{ u0fLtLo ;'qdf k|:t't ubf{ o;/L ;lds/0f b]vfpg
;lsG5 M
!= 3]Gkf k|0ffnLsf] k|efjsf/Ltf Ö /Llts/0f × -/fhtGq ± k|
hf ;DaGw_ .

o;} ul/ eljiosf] /fhgLlts rl/qsf] ;Gt'ng / k|efjsfl/tfsf] cfFsngsf


nflu of] ;"q k|:tfj ul/Psf] 5 M
@=u0ftGqfTds g]t[Tjsf] k|efjsfl/tf Ö gful/s × -;xeflutf ±
;Gt'i6L ±;xhtf_—bntGq

of] lgisif{ / k|:tfljt ;lds/0f dfly /rgfTds ;ldIffaf6 gofF


cg';Gwfgsf nflu k|:yfg ljGb' lgdf{0f ug{ ;S5 eGg] d]/f] bfjL 5 .

;Gbe{ M

lhlj; d':tfË-@)&@_ . d':tfË lhNnf kfZj{lrq, d':tfË M lhNnfljsf; ;ldltsf]


sfof{no

a/fn,/fdrGb| -@)&)_, a'x«fg 6fk'sf] a83/ k|0ffnLdf åGåsf] k|efj,ck|sflzt


zf]wk|jGw, lqe"jg ljZjljBfno , sf8df08f} .

dNn, df]xg axfb'/-@)#!—@)#$_,h'Dnfsf] cGTo-cfn]v_Ù k|flrg g]kfn


hg{n -;+o'Qmf+s c+s #)b]lv #(_;Dkf=/d]zhË yfkf, sf7df07f}M k'/ftTj
ljefu, k[i7 M !(—@@

64
If]qL ,gf/fo0f k|;fb-@)$$_, d':tfË lbUbz{g, sf7df08f} M ;femf k|sfzg

Bernard, Thomas J. (1983 ),The consensus-conflict debate : form and content in social theories ,New
York : Columbia University Press.

Bista, Dor Bahadur(1982),The Process of NepalizationÚ in Dor Bahadur Bista, Shuigeru Iijima, Hiroshi
Iishi, Yashuhiko Nagano and Yoshio NishiÚs Anthropological and Linguistic Studies of the Gandaki
Area in Nepal.Tokyo : Tokyo University of foreign Studies.

Davis, Kingsley and Wilbert E. Moore. (1970 [1945]). "Some principles of stratification." American
Sociological Review, 10 (2), 242-9

Dhungel, R.( 2002). The Kingdom of Lo (Mustang): A historical study.Kathmandu: Tashi Gephel
Foundation.

Eisenstadt, Michael (2007) , Iraq: Tribal Engagement Lessons Learned, Military Review, Military
Review: The Professional Journal of the U.S. Army. Vol.87(5).

Frank, McGlynn and Arthur Tuden(1991), Anthropological Approaches to Political Behavior, :


Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.

Ghurye ,Govind Sadashiv (1960). After a century and a quarter: Lonikand then and now. Bombay :
Popular Book Depot.

Glatzer, Bernt ( 2002),The Pashtun Tribal System: In G. Pfeffer & D. K. Behera (eds.): Concept of Tribal
Society (Contemporary Society: Tribal Studies, Vol 5). New Delhi:  Concept Publishers, pp 265-282.

Graafen, Rainer and Christain Seeber( 1993): Important Trade Routes in Nepal and Their
Importance to the Settlement Process. In: "Ancient Nepal", Number 133, 1993, p. 34-48.

Guneratne, Arjun( 2002). Many Tongues, One People: The Making of Tharu Identity in Nepal. Ithaca:
Cornell University Press.

Kosambi , Damodar Dharmananda (1965 ),The Culture and Civilisation of Ancient India in Historical
Outline , London : Routledge & Kegan Paul.

Messerschmidt, Donald A.(1982), "The Thakali of Nepal: Historical Continuity and Socio-Cultural
Change."Ethnohistory 29 (4): 265–280.

65
Miller, Walter B. (1955),"Two Concepts of Authority." American Anthropologist Vol. 57, No. 2, Part 1
271-289.

Morgan,Lewis H.(1877),Ancient Society , NewYork : Henry Holt And Company .

Parson , Talcot (1967) ,Building Social System Theory, NJ: Prentice Hall.

Parson, Talcot (1953), Working papers in the theory of Action, in Talcott Parsons, 


Robert F. Bales & Edward A. Shils,  Working Papers in the Theory of Action.  New York: 
The Free Press.

Peissel, M. (1967), Mustang: A lost Tibetan kingdom. Kathmandu: Ratna Pustak Bhandar.

Ritzer,George(1992), Classical Sociological Theory. New York: McGraw-Hill.

66

You might also like