Η ενορία ως κύτταρο της τοπικής ανάπτυξης και κοινωνικοπρονοιακής στήριξης

Το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμορφώσεως
Το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμορφώσεως, είναι ένα Επιμορφωτικό και Ερευνητικό

Εκκλησιαστικό Ίδρυμα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, συνεστήθη διά της της υπ’ αριθμ.
1631/896/28−5−2009 (ΦΕΚ Β’ 1011) Aποφάσεως της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας
της Ελλάδος και κατέστη Αυτόνομο Εκκλησιαστικό Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου μη
κερδοσκοπικού χαρακτήρα δια της υπ’ αριθμ. 22/Διεκπ.128/14-1-2015 (ΦΕΚ Β’ 269)
Aποφάσεως της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας του Ιδρύματος Ποιμαντικής Επιμορφώσεως (Ι.Π.Ε.)
καθορίστηκε με το άρθρο 64 του Ν. 4415/2016 (ΦΕΚ Α' 159) σύμφωνα με το οποίο:
α) Η διά βίου εκπαίδευση, κατάρτιση και ποιμαντική επιμόρφωση των Κληρικών, των
εκκλησιαστικών υπαλλήλων και των λοιπών στελεχών των φορέων του άρθρου 1 παρ. 4 του ν.
590/1977 (Α' 146) παρέχεται από το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμορφώσεως (Ι.Π.Ε.) της Ιεράς
Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Για την εκπλήρωση του ως άνω σκοπού το Ι.Π.Ε. συνάπτει σύμφωνα
συνεργασίας με άλλα νομικά πρόσωπα του άρθρου 1 παρ. 4 του ν. 590/1977 (Α' 146) στις
οποίες εξειδικεύονται τα προγράμματα, οι διδάσκοντες και κάθε άλλη σχετική λεπτομέρεια.
β) Το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμορφώσεως (Ι.Π.Ε.) της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών είναι
φορέας παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης της παρ. 3 του άρθρου 3 του ν. 3879/2010 (Α'
163), όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. Παρέχει υπηρεσίες μη τυπικής εκπαίδευσης και
κατάρτισης ως Κέντρο Διά Βίου Μάθησης Επιπέδου Δύο της παρ. 6 του άρθρου 10 του ν.
3879/2010 (Α' 163), όπως τροποποιήθηκε και ισχύει και της περίπτωσης 2 της
υποπαραγράφου Θ3 της παραγράφου Θ' του άρθρου πρώτου του ν. 4093/2012 (Α' 222), όπως
τροποποιήθηκε και ισχύει.
γ) Το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμορφώσεως (Ι.Π.Ε.) της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών
αποτελεί Πιστοποιημένη Εκπαιδευτική Δομή παροχής πιστοποιημένων επιμορφωτικών
προγραμμάτων κατά τα προβλεπόμενα στις περιπτώσεις δ' και ε' της παραγράφου 7 του
άρθρου 1 του Π.δ. 57/2007 (Α' 59). Η κατά τα ως άνω παρεχόμενη επιμόρφωση των Κληρικών,
των εκκλησιαστικών υπαλλήλων και του λοιπού προσωπικού των φορέων του άρθρου 1 παρ. 4
του ν. 590/1977 (Α'146) που παρέχεται από το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμορφώσεως (Ι.Π.Ε.) της
Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, μοριοδοτείται, ως κριτήριο επιλογής προϊσταμένων οργανικών
μονάδων στους εν λόγω φορείς, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στην περίπτωση ζζ' της παρ. 3
του άρθρου 85 του ν. 3528/2007 (Α' 26), όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 29 του ν.
4369/2016 (Α' 33) και ισχύει.
δ) Οι δράσεις του Ιδρύματος Ποιμαντικής Επιμορφώσεως (Ι.Π.Ε.) της Ιεράς
Αρχιεπισκοπής Αθηνών μπορούν να χρηματοδοτούνται από πόρους της Εκκλησίας ή των
συνεργαζόμενων φορέων ή κοινωφελών ιδρυμάτων ή δωρεές, καθώς και από εθνικούς
1
πόρους, ευρωπαϊκά προγράμματα και συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα της Ευρωπαϊκής
Ένωσης.
ε) Το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμορφώσεως (Ι.Π.Ε.) της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, για
την εκπλήρωση των σκοπών του μπορεί να συνάπτει συμφωνίες με Ανώτατα Εκπαιδευτικά
Ιδρύματα της ημεδαπής ή της αλλοδαπής, με εκκλησιαστικούς οργανισμούς και φορείς του
άρθρου 1 παρ. 4 του ν. 590/1977 (Α' 146), με Ιερές Μητροπόλεις ή εκκλησιαστικούς
οργανισμούς ή φορείς άλλων εκκλησιαστικών κλιμάτων που εδρεύουν εντός χώρας ή και στο
εξωτερικό, καθώς και με οργανισμούς ή φορείς άλλων θρησκευτικών δογμάτων.
Η Πράξη: «Ανάπτυξη ικανοτήτων ανθρώπινου δυναμικού σε υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας

με έμφαση στις δομές της Εκκλησίας»
Στο πλαίσιο αυτό το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμορφώσεως πρόκειται να υλοποιήσει, για
την Περίοδο 2017-2020, την Πράξη με τίτλο: «Ανάπτυξη ικανοτήτων ανθρώπινου δυναμικού
σε υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας με έμφαση στις δομές της Εκκλησίας» και MIS 5004190
στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά βίου
Μάθηση». Αντικείμενο της Πράξης αποτελεί η επιμόρφωση κληρικών και λαϊκών στελεχών,
συνεργατών και εθελοντών της Εκκλησίας (περί τις 7.200 συμμετοχές σε 10 διάφορες
θεματικές ενότητες), που βρίσκονται στα γεωγραφικά όρια της ελληνικής επικράτειας για την
υποστήριξη του έργου που προσφέρεται στις κοινωνικοπρονοιακές και λοιπές εκκλησιαστικές
δομές, με σκοπό την βελτίωση και ενίσχυση των επαγγελματικών και κοινωνικών δεξιοτήτων
τους, προκειμένου να αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά τις προκλήσεις που διέπουν τις
σύγχρονες κοινωνικές, πολιτισμικές, πολιτικές, τεχνολογικές, θρησκευτικές και πνευματικές
εξελίξεις.
Η υλοποίηση της Πράξης προβλέπει τη λειτουργία 240 Τμημάτων στις 13 Περιφέρειες
της χώρας. Η εκπαιδευτική διαδικασία θα στηριχθεί στις βασικές αρχές της εκπαίδευσης
ενηλίκων και της ενεργούς συμμετοχικής μάθησης. Στους κύριους στόχους των θεματικών
ενοτήτων εντάσσονται η αναβάθμιση των γνώσεων των κληρικών και λαϊκών στελεχών της
Εκκλησίας, η στήριξη των διακονουμένων και των δομών στις οποίες παρεμβαίνει η Εκκλησία
(ενορίες, νοσοκομεία, προνοιακοί φορείς, φυλακές κ.λπ.), καθώς επίσης και ο εκσυγχρονισμός
του επιμορφωτικού έργου του Ι.Π.Ε.
Το επιμορφωτικό έργο περιλαμβάνει 10 θεματικές ενότητες:

1) Κοινωνικοπρονοιακή εκκλησιαστική παρέμβαση σε προβλήματα του γάμου και της
οικογένειας.
2) Κοινωνικοπρονοιακή εκκλησιαστική υποστήριξη σε προβλήματα της παιδικής και της
εφηβικής ηλικίας.
3) Κοινωνικοπρονοιακή εκκλησιαστική υποστήριξη των νοσούντων και των οικείων τους.
4) Κοινωνικοπρονοιακή εκκλησιαστική παρέμβαση σε προβλήματα πένθους.
5) Διαχείριση προβλημάτων οικογενειακού βίου.
6) Θέματα πρόληψης και αντιμετώπισης ενδοοικογενειακής βίας.
2
7) Σύγχρονες προσεγγίσεις προβλημάτων ψυχικής υγείας.
8) Θέματα διαχείρισης χρονίως πασχόντων.
9) Εκπαίδευση στη διαχείριση κοινωνικοπρονοιακών ζητημάτων αιχμής
10) Η ενορία ως κύτταρο της τοπικής ανάπτυξης και κοινωνικοπρονοιακής στήριξης.
Τα αναμενόμενα οφέλη της Πράξης αναμένεται να είναι:
• Η ενίσχυση των επαγγελματικών δεξιοτήτων μέσω προγραμμάτων επιμόρφωσης των

στελεχών, συνεργατών και εθελοντών, κληρικών και λαϊκών στελεχών αλλά και άλλων
φορέων που παρέχουν ανάλογες υπηρεσίες, για την υποστήριξη του έργου που
προσφέρεται στις κοινωνικοπρονοιακές και λοιπές εκκλησιαστικές δομές.
• Η αναβάθμιση των γνώσεων και των ποιμαντικών δεξιοτήτων των Κληρικών και Λαϊκών
Στελεχών της Εκκλησίας.
• Η στήριξη των διακονουμένων και των δομών στις οποίες παρεμβαίνει η Εκκλησία
(ενορίες, νοσοκομεία, προνοιακοί φορείς, φυλακές κ.λπ.).
Η εκπαιδευτική διαδικασία στο σύνολό της θα διέπεται από τις βασικές αρχές της εκπαίδευσης
ενηλίκων και θα πραγματοποιηθεί μέσω των εκπαιδευτικών τεχνικών της ενεργούς
συμμετοχικής μάθησης.
Βεβαίωση πιστοποιημένης επιμόρφωσης
Όλοι οι συμμετέχοντες στα Εκπαιδευτικά Προγράμματα μετά από επιτυχή

παρακολούθηση θα λαμβάνουν Βεβαίωση Επιμόρφωσης.
Οι μισθοδοτούμενοι εκ του Δημοσίου Ταμείου μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της
διαδικασίας πιστοποίησης θα λαμβάνουν Βεβαίωση Πιστοποιημένης Επιμόρφωσης και
μοριοδότηση με βάση το καθεστώς μοριοδότησης των Δημοσίων Υπαλλήλων.
«Η ΕΝΟΡΙΑ ΩΣ ΚΥΤΤΑΡΟ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΠΡΟΝΟΙΑΚΗΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ»
1. Σύντομη περιγραφή του επιμορφωτικού προγράμματος

Οι μεγάλες κοινωνικές ανακατατάξεις, τα σύγχρονα ιδεολογικά ρεύματα, η ραγδαία
ανάπτυξη της τεχνολογίας και η διαρκώς μεγαλύτερη επίδραση των μέσων επικοινωνίας και
του Διαδικτύου προκαλούν νέα δεδομένα στη ζωή όλων μας, σε όποιο μήκος και πλάτος της
γης και αν βρισκόμαστε. Οι εξελίξεις αυτές δεν μπορεί να μην επηρεάζουν τη σκέψη, τον
προβληματισμό, τις επιλογές κάθε ανθρώπου, ανεξάρτητα από το εάν θρησκεύει ή όχι.
Πλέον βρισκόμαστε στις «μετα-» εποχές (μεταβιομηχανική, μετανεωτερική κ.λπ.). Η
παραδοσιακή κατάσταση στις χριστιανικές κοινότητες έχει –όπως είναι φυσικό-
διαφοροποιηθεί. Παλαιότερα, στο κέντρο του γεωγραφικού χώρου της εν-όριας Εκκλησίας
βρισκόταν ο Ναός, ενώ μέσα σε αυτόν και γύρω από αυτόν εκτυλίσσονταν όλα σχεδόν τα
γεγονότα της κοινότητας. Πολλές από τις δομές, τους θεσμούς, τις λειτουργίες και τις αξίες της
κοινωνικής πραγματικότητας αποσυνδέονται πλέον από την Εκκλησία και το κοινοτικό πνεύμα,
αποξενώνονται από το πνεύμα αυτό και αυτονομούνται.
3
Παρ΄ όλα αυτά ο σύγχρονος άνθρωπος εξακολουθεί να αναζητεί, ίσως και με
μεγαλύτερη ένταση από παλαιότερες εποχές, νόημα και ποιότητα ζωής, αληθινές σχέσεις,
γνήσια επικοινωνία, την ξεχασμένη συνάντηση με τον άλλο, λύσεις στα υπαρξιακά αλλά και τα
καθημερινά προβλήματα του. Η Εκκλησία δεν μπορεί, και δεν πρέπει, να μην αφουγκραστεί
τις νέες πραγματικότητες. Άλλωστε, πάντοτε είχε τη δυνατότητα να αφομοιώνει τα θετικά
στοιχεία κάθε εποχής και να τα ενσωματώνει υγιώς στο περιβάλλον της. Έρχεται, λοιπόν, να
αναδιοργανώσει τις δομές της και να προσαρμόσει τη σύγχρονη ενοριακή ζωή στις υπαρκτές
ανάγκες των καιρών μας.
Με άμεσα και προσεκτικά βήματα, χρησιμοποιώντας τα μέσα και τους ανθρώπους που
διαθέτει, καλείται να προσφέρει διεξόδους πνευματικού οξυγόνου στο σημερινό άνθρωπο, να
συνοδοιπορήσει εποικοδομητικά με την οικογένεια, τους νέους, τους αδύναμους, και να
προσφέρει ανοικτές κοινότητες με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα και αληθινή καθημερινή
επικοινωνία.
Το επιμορφωτικό πρόγραμμα σχεδιάστηκε για να δώσει τη δυνατότητα στους
επιμορφούμενους –κυρίως στους κληρικούς της Εκκλησίας που βιώνουν με την απαραίτητη
ευαισθητοποίηση το ενοριακό έργο- να μελετήσουν και να εμβαθύνουν στα σύγχρονα
φαινόμενα, αποκτώντας τις απαιτούμενες γνώσεις, στάσεις και δεξιότητες ώστε, να
διαχειρίζονται ανθρώπινες καταστάσεις και να οργανώνουν προγράμματα για την ποιμαντική
υποστήριξη των ενοριτών τους.
2. Σκοπός του Προγράμματος

Το επιμορφωτικό πρόγραμμα στοχεύει να:
- Σκιαγραφήσει τα βασικότερα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα της ελλαδικής κοινωνίας,
και να ευαισθητοποιήσει τους ιερείς στα θέματα αυτά.
- Ενημερώσει διεξοδικά και να εμβαθύνει στις τεράστιες αλλαγές και τις εξελίξεις στις
σύγχρονες κοινωνίες, επισημαίνοντας το ρόλο της ενορίας στη διαχείριση προβλημάτων
που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος.
- Επιμορφώσει τους ιερείς σε ζητήματα που αφορούν κυρίως στις έννοιες της ποιμαντικής
της νεότητας, της οικογένειας, της προαγωγής της ψυχικής υγείας και πρόληψης.
- Εμβαθύνει, βελτιώσει και εμπλουτίσει τις γνώσεις και τις δεξιότητες των κληρικών σε
θέματα που αφορούν το κοινωνικο-προνοιακό έργο της ενορίας.
- Αξιοποιήσει τις δυνατότητες που διαθέτουν οι κληρικοί να εμπνέουν και να συμβουλεύουν
τους εθελοντές της ενορίας, ώστε επιμορφούμενοι διαρκώς να καταστούν ικανοί να
ανταποκρίνονται με επιτυχία στις σύγχρονες απαιτήσεις της ενοριακής κοινότητας.
3. Πληροφορίες για τους συμμετέχοντες
• Κάθε εκπαιδευόμενος οφείλει να συμπληρώσει το απογραφικό δελτίο συμμετεχόντων

εισόδου που θα του δοθεί από τον τοπικό Συντονιστή κατά την έναρξη του προγράμματος και
το απογραφικό δελτίο συμμετεχόντων εξόδου την τελευταία ημέρα συμμετοχής του.
4
• Η Αξιολόγηση - Πιστοποίηση γνώσεων και δεξιοτήτων των εκπαιδευόμενων θα
πραγματοποιηθεί στο τέλος του προγράμματος με την εκπόνηση μιας γραπτής εργασίας.
Συγκεκριμένα, μετά την ολοκλήρωση του 50% του προγράμματος, στους μετέχοντες θα δοθεί
από τον επιστημονικά υπεύθυνο σε συνεργασία με τους εκπαιδευτές ένα θέμα σχετιζόμενο με
τις διδαχθείσες ενότητες, επί του οποίου θα πρέπει κάθε συμμετέχων να συγγράψει μια
εργασία, εμβαθύνοντας στο προς μελέτη ζήτημα. Ο κάθε εκπαιδευόμενος οφείλει, επομένως,
να παρουσιάσει μια γραπτή εργασία, την οποία διορθώνει και βαθμολογεί ο επιστημονικά
υπεύθυνος του προγράμματος ή ο προς αυτό ορισθείς εκάστοτε διδάσκων του επιστημονικού
πεδίου στο οποίο υπάγεται η εν λόγω εργασία. Η εν λόγω εργασία μπορεί να παρουσιαστεί
και προφορικά κατά την διάρκεια της τελευταίας διδακτικής ενότητας ενώπιον όλης της
ομάδας.
• Η Αξιολόγηση του Προγράμματος και η διαδικασία ανατροφοδότησης. Οι
εκπαιδευόμενοι καλούνται μετά το πέρας των εργασιών του προγράμματος, να διαθέσουν
λίγα λεπτά και να συμπληρώσουν ένα φύλλο αξιολόγησης. Οι απόψεις τους για την
αποτελεσματικότητα της επιμορφωτικής διαδικασίας, οι πιθανές δυσκολίες που
αντιμετώπισαν, όπως και οι προτάσεις τους είναι πολύ σημαντικές για την ανατροφοδότηση
και βελτίωση του προγράμματος.
• Επιτρεπτό όριο απουσιών είναι το 10% των συνολικών ωρών του προγράμματος.
4. Αναλυτικό Πρόγραμμα
ΗΜΕΡΑ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑ
(Τίτλοι) (σε ώρες)
1η Έναρξη – Περιεχόμενο και στόχοι προγράμματος 1

Εισαγωγή στο Πρόγραμμα
Ο Ιερέας ως εμπνευστής, σύμβουλος και ποιμένας – συνοδοιπόρος στις σύγχρονες απαιτήσεις 3

των ενοριτών του
2η Η ευαισθητοποίηση των ενοριτών, η ενεργός συμμετοχή τους και η συνεργατικότητα – το 4

φαινόμενο και ο ρόλος του εθελοντισμού
3η Ενοριακές δράσεις για τη σύγχρονη οικογένεια: μοιραζόμενοι εμπειρίες, λάθη και όνειρα 4
4η Η ενορία ως χώρος κοινωνικοποίησης και ευαισθητοποίησης των παιδιών και των εφήβων 4
5η Το κοινωνικο-προνοιακό ενοριακό έργο : τόπος και τρόπος έκφρασης της τοπικής αλληλεγγύης 4
και συνεργασίας
6η Η ζωντανή ενοριακή ζωή ως «κέντρο πρόληψης» εξαρτησιογόνων ουσιών 4
7η Αξιολόγηση εκπαιδευομένων 4
ΣΥΝΟΛΟ ΩΡΩΝ 28
5
Ο Ιερέας ως εμπνευστής, σύμβουλος και ποιμένας – συνοδοιπόρος στις σύγχρονες
απαιτήσεις των ενοριτών του
1Η ΕΝΟΤΗΤΑ
1. Ιερέας – Διδάσκαλος - Ποιμένας
H ιερωσύνη αποτελεί δώρο του Θεού, δημιουργική δύναμη που συντελεί στην
αναγέννηση του ανθρώπου «ἐξ ὕδατοςκαί Πνεύματος» προκειμένου να εισέλθει στη βασιλεία
του Θεού (Ιωάν. 3,5). Η ιερωσύνη αποτελεί συνέχιση της παρουσίας και του έργου του Ιησού
Χριστού στην Εκκλησία και στον κόσμο και αφορά στη σωτηρία-ολοκλήρωση του ανθρώπου. «Διά
τῆς ἱερωσύνης ἀναγεννώμεθα καί μετέχομεν τῶν μυστηρίων», λέγει ο Άγιος Ισίδωρος
Πηλουσιώτης1 τονίζοντας ότι η ιερωσύνη είναι «έργο και όχι άνεση, φροντίδα και όχι τρυφή,
λειτουργία υπεύθυνη και όχι εξουσία ανεξέλεγκτη, πατρική κηδεμονία και όχι τυρρανική
αυτονομία»2.
Ανταποκρινόμενος στην κλήση του Θεού, αναζωπυρώνοντας τα χαρίσματά του,
αναβαπτιζόμενος θεολογικά και πνευματικά, ο Ιερέας, διάκονος του Θεού και των ανθρώπων,
βιώνει τη δωρεά και φανερώνει, με τη ζωή του και το λόγο του, αυτή την ίδια την παρουσία του
Θεού στον κόσμο που αναζητεί, αγωνιά μόνο πώς θα οικοδομεί το ποίμνιό του, αφού δεν ζει πια
για τον εαυτό του, αλλά για όλο τον κόσμο.
Της αρχέγονες κοινότητες αλλά και σε αυτή την Παλαιά Διαθήκη, ο ρόλος του Ιερέα ήταν
καθαρά τελετουργικός.
Στην Εκκλησία, η αλλαγή είναι μεγάλη. Ο ρόλος του Ιερέα είναι τελετουργικός, διδακτικός
και ποιμαντικός (συμβουλευτικός) –στην πραγματικότητα έχοντας πρότυπό του τον Αρχιερέα και
Ποιμένα Ιησού Χριστό, γίνεται μέτοχος του ιερατικού λειτουργήματος του Χριστού στην τριπλή
του διάσταση: Ιερέας – Διδάσκαλος – Ποιμένας.
Α) Λειτουργεί ως μεσίτης μεταξύ ανθρώπων και Θεού (και όχι ως εκπρόσωπος του Θεού
στον κόσμο), προΐσταται της ευχαριστιακής και κάθε λειτουργικής σύναξης, της οποίες οι πιστοί
συμμετέχουν και συλλειτουργούν μαζί του, καθώς συναποτελούν το «βασίλειον ἱεράτευμα» της
της διαθήκης. Πρωταρχική έμπνευση της διακονίας του και κυρίαρχο έργο του αποτελεί η
λειτουργία της ευχαριστιακής κοινότητας και ο αγιασμός των μελών της.
Β) Παράλληλα ο ρόλος του είναι διδακτικός. Αγωνία του αποτελεί η πνευματική
τροφοδοσία όλων. Πυρηνικός και θεμελιώδης στόχος της διακονίας του είναι η εσχατολογική
νοηματοδότηση της ζωής του λαού του Θεού, η εν Χριστώ σωτηρία. Γι’ αυτό και πρωτίστως
μεριμνά για την ανασύνταξη τoυ δικού του καταρτισμού. Εάν στη Λειτουργία είναι αγιάζων και
αγιαζόμενος, στην ενοριακή καθημερινότητα είναι διδάσκων και διδασκόμενος. Η μορφωτική και
πνευματική του καλλιέργεια καθώς και η κοινωνική παρουσία του αποτελούν αφορμές ωφέλειας
των ενοριτών.
Γ) Τέλος ο ρόλος του είναι ποιμαντικός (είναι ποιμένας ψυχών). Έργο και φροντίδα της
Εκκλησίας είναι η διακονία και η σωτηρία των ανθρώπων, και στο έργο αυτό καλείται ο Κληρικός
να προσφέρει της υπηρεσίες του. Είτε ασχολείται στο γραφείο του είτε εξέρχεται της συνάντηση
1
Αγ. Ισιδώρου Πηλουσιώτη, Θεοδοσίῳ ἐπισκόπῳ 2, 52 PG 78, 493c.
2
Αγ. Ισιδώρου Πηλουσιώτη, Παλλαδίῳ διακόνῳ, PG 78, 900.
6
με κάθε «άλλον», γνωρίζει τα προβλήματά του και τα οικειοποιείται. Ο πόνος και η χαρά όλων
γίνονται δικά του, συμμετέχει, προβληματίζεται, ανοίγει διάλογο, κλείνει πληγές.
2. Η μελέτη και γνώση της σύγχρονης εποχής

Απαραίτητη προϋπόθεση της διακονίας του Ιερέα είναι η μελέτη και γνώση της σύγχρονης
εποχής, στην οποία καλείται να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο. Δεν δικαιολογούνται προφάσεις
άγνοιας ή απειρίας, απαιτείται υπευθυνότητα, δαψιλής γνώση και εμπειρία τόσο των θείων, όσο
και των ανθρώπινων πραγμάτων. Η μελέτη αυτή οδηγεί στην εξεύρεση θετικών και αρνητικών
στοιχείων, που υποβοηθούν ή δυσχεραίνουν το έργο του:
 Η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου των σημερινών ανθρώπων. Τόσο στις μεγαλουπόλεις
όσο και στην επαρχία, ο αναλφαβητισμός και η ολιγογραμματοσύνη αποτελούν θλιβερές αλλά
ελάχιστες εξαιρέσεις. Το γνωστικό επίπεδο μικρών και μεγάλων είναι αρκετά υψηλό, τα
πανεπιστημιακά και μεταπτυχιακά διπλώματα αφθονούν. Συνεπώς ο λόγος του Ποιμένα οφείλει
να κινείται σε ανάλογο επίπεδο, χρειάζεται κατοχύρωση, θεολογική και επιστημονική επάρκεια3.
 Η εξοικείωση με τη σύγχρονη τεχνολογία. Ακόμη και μικρά παιδιά μπορούν πλέον με
ευκολία να χειρίζονται ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τα υπόλοιπα επιτεύγματα της εποχής μας.
Τα θετικά αλλά και τα αρνητικά αποτελέσματα είναι εμφανή: Από τη μια η ενορία μπορεί να
αξιοποιήσει τις εφαρμογές της σύγχρονης τεχνολογίας στην ποιμαντική της, και από την άλλη
ελλοχεύει πάντοτε ο κίνδυνος αλλοτρίωσης του ανθρωπίνου προσώπου και της διαπροσωπικής
επικοινωνίας.
 Όλος ο κόσμος είναι ένα μεγάλο επικοινωνιακό χωριό. Χάρις στις σύγχρονες εφαρμογές,
η γνώση όσων συμβαίνουν κοντά ή μακριά μας και η επικοινωνία με τις πιο απόμακρες γωνιές
της γης είναι όχι απλώς εφικτή, αλλά πολύ εύκολη και γρήγορη. Μαθαίνουμε τα πάντα αμέσως,
επικοινωνούμε με τους πάντες αμέσως. Και πάλι η χρήση των σύγχρονων επικοινωνιακών μέσων
καθιστά το ενοριακό έργο πιο άμεσο, θέτοντας σε αμφισβήτηση τη διαπροσωπική επικοινωνία.
 Η εκκοσμίκευση των σύγχρονων κοινωνιών. Το ενδιαφέρον των σύγχρονων ανθρώπων
δεν κινείται σε μεγάλο βαθμό γύρω από παραδοσιακές αξίες (π.χ. γύρω από την οικογένεια), ενώ
ταυτόχρονα αυξάνεται κατακόρυφα το ενδιαφέρον για τα εφήμερα, την ικανοποίηση του
επιφανειακού, την υλική-οριζόντια διάσταση της ζωής.
 Η απο-ιεροποίηση της ζωής, η έξαρση του πρωτόγονου θρησκευτικού φαινομένου και ο
συγκρητισμός. Η απουσία του μυστηριακού στοιχείου στη «χριστιανική» Δύση προκαλεί έναν
κορεσμό, ιδιαίτερα στους νέους ανθρώπους, και αναζήτηση άλλων μορφών «πνευματικότητας»,
αφού ο άνθρωπος δεν θα είναι ποτέ ικανοποιημένος με το εφήμερο και πάντα θα αναζητά το
υπερβατικό και χαρισματικό στη ζωή του.
 To φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης, στο οποίο μάλλον ενυπάρχουν αρκετά από τα
ανωτέρω. Η πολιτιστική και θρησκευτική ομοιογένεια εις βάρος των ιδιαιτεροτήτων των
3
Επισκόπου Αχελώου Ευθυμίου Στύλιου, Το σύγχρονο αστικό περιβάλλον ως ποιμαντικό πρόβλημα, Μελέτη
ποιμαντικής κοινωνιολογίας, Αθήνα 1980.
7
διαφόρων λαών προβάλλεται συχνά ως προσπάθεια ισοπέδωσης των διαφορετικοτήτων και

επιβολής ενιαίου τρόπου σκέψης, έκφρασης, βιοτής και νοοτροπίας.
 Η καταναλωτική και κερδοσκοπική νοοτροπία, που εν πολλοίς μαζοποιεί το σύγχρονο
άνθρωπο, τον μετατρέπει από πρόσωπο αποκλειστικά σε μονάδα παραγωγής και κατανάλωσης.
 Ο σύγχρονος τρόπος ζωής των περισσοτέρων οικογενειών. Τα εξαντλητικά ωράρια
εργασίας, οι νέες μορφές «ευέλικτης» εργασίας, η ανεργία, η φτώχεια, το κόστος επιβίωσης, η
έλλειψη διαλόγου και επικοινωνίας, τα διαζύγια, η απομάκρυνση των γενεών, είναι μερικές από
τις παραμέτρους που εμποδίζουν πολλές οικογένειες να συμμετάσχουν στον εκκλησιασμό ή και
στην εν γένει ενοριακή ζωή.
 Ποιά είναι η αντίληψη του κόσμου για τους ποιμένες του; Σε καιρούς αδυσώπητης –
κάποτε και άδικης- κριτικής για τους ποιμένες της Εκκλησίας, ο Ιερέας καλό είναι να γνωρίζει ότι
τάσεις ακροτήτων, αυταρχισμού, πλουτισμού, επίδειξης κ.ά. προδίνουν την εικόνα του καλού
ποιμένα στο μυαλό πολλών και σκανδαλίζουν.
3. Προτάσεις για την ανασύνταξη του ποιμαντικού ρόλου του Ιερέα

Στις αποστολικές επιταγές αλλά και στα πατερικά κείμενα, συναντούμε λεπτομερώς τις
προϋποθέσεις, τις αρετές και τα προσόντα που ο Ιερέας πρέπει να κατέχει και να καλλιεργεί. Ο
Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, στους «Περί ἱερωσύνης» λόγους του αναφέρει πως ο Ιερέας -
οφείλει να- είναι σεμνός, ευλαβής, συνετός, σοβαρός, απλός, προσηνής, κοινωνικός, σώφρων,
αγωνιστής, ασκητής, πράος, αφιλάργυρος, ανδρείος, ηγετικός, διδακτικός κ.ά.
Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος επισημαίνει ότι εάν οι ιατροί οφείλουν να έχουν
εξαιρετικές γνώσεις και τεράστια πείρα για να προχωρήσουν με επιτυχία στη θεραπεία των
ασθενειών του σώματος, πόσο περισσότερο οι ποιμένες των ανθρωπίνων ψυχών οφείλουν να
έχουν μεγαλύτερη γνώση, πείρα και ευθύνη, διακονώντας το δύσκολο έργο της θεραπείας των
ψυχών των χριστιανών4.
Γι’ αυτό και ο διαρκής καταρτισμός του Κληρικού, η συνεχής μελέτη και εμβάθυνση στη
θεολογική εμπειρία, την αγιογραφική και πατερική γραμματεία, τα σύγχρονα θεολογικά ρεύματα
αποτελούν καθημερινό του μέλημα. Η κατάλληλη παιδεία και η κατά Χριστόν σοφία καθιστούν
τον αυθεντικό Ιερέα ικανό να προστατευθεί από λανθασμένους χειρισμούς, να αποφύγει το
συσχηματισμό ή και τη γελοιοποίηση, και να επιτύχει στην υψηλή αποστολή του. Η εκκλησιαστική
και θεολογική εκπαίδευση, η συνεχής επιμόρφωση και εξειδίκευση παίζουν καθοριστικό ρόλο σε
αυτό, προκειμένου ο σύγχρονος ποιμένας να τροφοδοτείται με ό,τι μπορεί να ενισχύσει τη
γνησιότητα της ιερατικής του ταυτότητας και να εμπλουτίσει τη γνωστική του φαρέτρα με όσα
εφόδια μπορούν να ενισχύσουν το θεόσδοτο έργο του.
Η τιμή της (λειτουργικής και όχι μόνο) παράδοσης της Εκκλησίας, της μαρτυρίας και του
ήθους της δεν αποτελεί εμμονή, αλλά απαρχή και εφαλτήριο για την ορθή βίωση των μεγάλων
αληθειών της Εκκλησίας και την καλλιέργεια των θεανθρώπινων αρετών. Η Ορθοδοξία διαθέτει
4
Αγ. Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος Β΄ Ἀπολογητικός τῆς εἰς τόν Πόντον φυγῆς, κα΄, ΒΕΠΕΣ 58,253.
8
δοκιμασμένες δυνάμεις και ερείσματα, που μπορούν να μελετηθούν και να στηρίξουν επαρκώς
τον ποιμένα στην αντιμετώπιση των αναφυομένων ζητημάτων.
Η συνεχής ενημέρωση σε θέματα επιστήμης, σύγχρονων εξελίξεων και αντιπαραθέσεων,
πολιτικών και κοινωνικών ζυμώσεων, παρέχει στον Ιερέα τη δυνατότητα να αντιλαμβάνεται τα
μηνύματα των καιρών μας, να αφουγκράζεται σωστά τον παλμό του σήμερα, να κατανοεί τις
δυσκολίες, να ερμηνεύει τις αλλαγές, να προηγείται της εποχής του. Ο Ιερέας είναι ζωντανό μέλος
της κοινωνίας και όχι περιθωριακό πρόσωπο βυθισμένο στον κόσμο του, μετέχει χωρίς να
συσχηματίζεται, εμπνέει χωρίς να καθοδηγείται.
Η κοινωνική διακονία του ποιμνίου του δεν αποτελεί πάρεργο αλλά θεμελιώδες έργο, διά
του οποίου γίνεται ορατή και μεθεκτή η παρουσία της αγάπης του Θεού. Αν αυτό το έργο δεν
ήταν σημαντικό, δεν θα προέβαινε η πρώτη Εκκλησία στην εκλογή των επτά διακόνων, ούτε θα
είχε λαμπρυνθεί η ιστορική παρουσία της Εκκλησίας με τόσα έργα φιλανθρωπίας και αρωγής των
«ελαχίστων αδελφών του Χριστού».
Τα σύγχρονα κοινωνικά δεδομένα απαιτούν τη διεύρυνση και εξάσκηση του ποιμαντικού
κοινωνικού έργου και στα καινούρια πεδία δραστηριοποιήσεως, όπως τα νοσοκομεία, ο χώρος
της ψυχικής υγείας, τα κέντρα πρόληψης, οι σύλλογοι γονέων κ.τ.λ. Αξιοποιώντας κάθε
προσφερόμενη γνώση, μέθοδο και τεχνική που τον βοηθά να γίνει «τοῖς πάσι τά πάντα», για να
καταφέρει να βοηθήσει «πάντως τινάς», καθώς και η διακριτική συνάμα δε και ουσιαστική
παρουσία του Ιερέα (ακόμη και όταν στην αρχή δεν είναι απολύτως κατανοητός ο ρόλος του από
όλους) είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την ψυχική ισορροπία, την ειρήνευση, την αρμονική
διαβίωση και συνεργασία.
4. Συγκεκριμένες ποιμαντικές απαιτήσεις και καταστάσεις

Είναι σαφές ότι κάθε άνθρωπος είναι μια διαφορετική προσωπικότητα και θέλει τη δική
της προσέγγιση. Ο ποιμένας οφείλει να γνωρίζει πώς να μιλά και να συμπεριφέρεται στην κάθε
περίπτωση που έχει ενώπιον του. Ο λόγος του είναι «πάντοτε ἐν χάριτι, ἅλατι ἠρτυμένος, εἰδέναι
πῶς δεῖ ὑμᾶς ἑνὶ ἑκάστῳ ἀποκρίνεσθαι» (Προς Κολοσσαείς 4,6). Εκτός από σαφή γνώση των
προβλημάτων, απαιτείται η αρετή της διακρίσεως, τόσον ως προς την προσέγγιση κάθε πιστού,
όσον και ως προς τον τρόπο διατύπωσης της αλήθειας-συμβουλής.
Ήδη από τον 4ο αιώνα, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος καλεί τον ποιμένα-διδάσκαλο,
κατά τη διάρκεια της ομιλίας του, να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός, να προσέχει να μην είναι
προσβλητικός, ζητά ευθύνες από τον ποιμένα για τον τόνο της φωνής του, για τη διάθεση της
όψης του, ακόμη και για τα βλέμματά του5.
Γι’ αυτό λοιπόν ο Ιερέας (στο ποιμαντικό/συμβουλευτικό έργο του) καλείται να προσέξει
και να εφαρμόσει:
 Mε τα παιδιά και τους νέους
5
Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, Λόγοι περί Ιερωσύνης, Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας, Λόγος Γ΄, Πατερικαί εκδόσεις
«Γρηγόριος ο Παλαμάς», Θεσσαλονίκη 1978, 25-27, σς 184.
9
Κατανοεί τις ιδιαιτερότητες κάθε ηλικίας, κατηχεί στη γλώσσα της εποχής μας, είναι ειλικρινής.
Συμμετέχει στο παιδικό παιχνίδι. Αντιλαμβάνεται την εφηβική αναζήτηση, τη νεανική
αμφισβήτηση, τις προσλαμβάνει ως αφορμές για διάλογο ουσίας και περιεχομένου.
 Με τους φοιτητές και τους νέους επιστήμονες
Είναι ανοιχτός σε διάλογο για τα σύγχρονα κοινωνικά και επιστημονικά ζητήματα, αποδέχεται τη
διαφωνία, ερμηνεύει το Ευαγγέλιο ως απάντηση ζωής στις σύγχρονες πνευματικές αναζητήσεις
του μετα-νεωτερικού ανθρώπου.
 Με τα νέα ζευγάρια και τους γονείς
Δεν είναι «ο γραφειοκράτης με ράσα» που θα ετοιμάσει απλώς τα πιστοποιητικά, αλλά ο
πνευματικός πατέρας που θα υποδεχθεί με αγάπη το νέο και τη νέα, που δημιουργούν τη νέα
οικογένεια.
 Με τους λαϊκούς συνεργάτες του
Εμπνέει, οργανώνει και συντονίζει χωρίς να επιβάλλει, είναι δημιουργικός και διακριτικός, δίνει
το καλό παράδειγμα της εργατικότητας, δεν απαιτεί τιμές, αφήνει περιθώρια έκφρασης και
πρωτοβουλιών, ακούει, συνδυάζει, λαμβάνει τις τελικές αποφάσεις και αναλαμβάνει χωρίς
περιστροφές και δικαιολογίες τις ευθύνες.
 Με τους ανέργους
Δεν είναι αδιάφορος στα προβλήματά τους, δεν περιμένει να χτυπήσουν την πόρτα του, αλλά
μάλλον τρέχει να αναζητήσει εκείνους που με αξιοπρέπεια είναι ακόμη μακριά του. Προσφέρει
στον άνθρωπο που ζει στη γη, με το νου στραμμένο στον ουρανό.
 Με τους συνταξιούχους
Υπομονετικός σε τυχόν ιδιοτροπίες της τρίτης ηλικίας, αγωνίζεται να αποτελεί πρότυπο
σεμνότητας, υπόδειγμα σοβαρότητας, προσηνής, ευγενής, προσφέρει ανιδιοτελή αγάπη σε
εκείνους που τη ζητούν και ακόμη δεν την έχουν λάβει ενδεχομένως ούτε από τα παιδιά και τα
εγγόνια τους.
 Με τους ασθενείς
Συμμετέχει στον πόνο του άλλου, τον κάνει δικό του πόνο, μιλά λιγότερο και είναι παρών
περισσότερο, ενεργοποιείται σε πρακτικά ζητήματα αναγκών του ασθενούς, καθώς η αγάπη του
δεν είναι θεωρητική, αλλά δημιουργική.
 Με τους πενθούντες
Ξέρει να σιωπά όταν χρειάζεται, να υπομένει, να συνοδοιπορεί, να δακρύζει. Παραμένει φάρος
φωτεινός, μάρτυρας του γεγονότος της Αναστάσεως του Χριστού.
5. Επίλογος
Στους σύγχρονους καιρούς μας, τους ραγδαία εξελισσόμενους, το ερώτημα που
προκύπτει είναι σαφές: έχουμε δικαίωμα να ολιγωρήσουμε μπροστά στα σημεία των καιρών, στις
ανάγκες των πιστών, στην πνευματική ένδεια του σύγχρονου κόσμου, στις προσκλήσεις και
προκλήσεις της εποχής μας;
Η απάντηση είναι μάλλον αυτονόητη.
10
Η ευαισθητοποίηση των ενοριτών, η ενεργός συμμετοχή τους και η συνεργατικότητα –
το φαινόμενο και ο ρόλος του εθελοντισμού
2Η ΕΝΟΤΗΤΑ
Ένα ερώτημα που κάποιες φορές τίθεται στις μέρες μας και αφορά στο έργο της Εκκλησίας
είναι: υπάρχει πράγματι διάζευξη μεταξύ πνευματικού και κοινωνικού έργου; Δηλαδή, μπορεί
κάποιος να υποστηρίξει ότι το έργο της Εκκλησίας είναι καθαρά πνευματικό, αφορά δηλαδή στην
απελευθέρωση του ανθρώπου από την αμαρτία, και ενδεχομένως όποια άλλη ενασχόλησή της
με τα βιοτικά προβλήματα και τις υλικές ανάγκες του βρίσκεται μάλλον έξω από τα όρια δράσης
της. Η πραγματικότητα είναι ότι η Εκκλησία ουδέποτε θεώρησε σωστό να διχοτομεί αυθαίρετα
τον άνθρωπο σε υλική και πνευματική οντότητα, ούτε καταργεί την ενότητα της ανθρώπινης
φύσης, ούτε αρνείται την αλληλεξάρτηση υλικών και πνευματικών αγαθών του ανθρώπου. Ο
Δημιουργός Θεός εποίησε τον όλο άνθρωπο, συνεπώς και η Εκκλησία, που είναι Ο Χριστός
συνεχιζόμενος στους αιώνες, ενδιαφέρεται και νοιάζεται για τον όλο άνθρωπο.
Κανένα πρόβλημα του ανθρώπου, είτε υλικό είτε πνευματικό, κανένας τομέας της
ανθρώπινης δραστηριότητας δεν μπορεί να μείνει έξω από το ενδιαφέρον και την ανακαινιστική
δράση της Εκκλησίας. Στην πραγματικότητα όλα τα προβλήματα του ανθρώπου –και τα υλικά-
είναι για την Εκκλησία πνευματικά προβλήματα, που απαιτούν πνευματικές και άμεσες λύσεις.
Αν το πρόβλημα του δικού μας ψωμιού είναι πρόβλημα υλικό, το πρόβλημα του ψωμιού του
πλησίον μας είναι το πιο επείγον από τα πνευματικά προβλήματα.
Στην ιστορική διαδρομή της Εκκλησίας μας, δεν υπήρξε ποτέ διαχωρισμός μεταξύ
πνευματικού και κοινωνικού έργου. Η Εκκλησία δίνει τη μαρτυρία που αγκαλιάζει τα πάντα,
ολόκληρη τη ζωή, σε όλες τις διαστάσεις και τις εκφάνσεις της. Το δίλημμα ανάμεσα σε κοινωνικό
και πνευματικό έργο είναι ψευδο-δίλημμα. Αποτελούν διαφορετικά κλήματα της ίδιας αμπέλου,
της αγάπης του Χριστού για την ανθρωπότητα. Πολύ σωστά έχει ειπωθεί, ότι όλα στην Εκκλησία
αποτελούν φιλανθρωπία, δηλ. φανέρωση της έμπρακτης αγάπης προς τον άνθρωπο: Και οι
δραστηριότητες για τα παιδιά και τους νέους, η φροντίδα για την οικογένεια, ο ευαγγελικός
λόγος που καταρτίζει, οι συνάξεις μελέτης Αγίας Γραφής και κάθε άλλη πρωτοβουλία, τι άλλο
είναι παρά αληθινή και γνήσια φιλ-ανθρωπία;
Η Εκκλησία τελεί τη Λειτουργία και συνεχίζει τη Λειτουργία μετά τη Λειτουργία. Στηρίζει
το πτωχό και αδύνατο, και ταυτόχρονα διδάσκει και εμπνέει όλους. Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει
πολλές φορές ανάγκη την υλική στήριξη της Εκκλησίας και διαρκώς την πνευματική στήριξή του
από τη μητέρα Εκκλησία, που φανερώνει ένα άλλο νόημα ζωής, πέρα από τον ατομικισμό, τον
καταναλωτισμό και τη λογική του κόσμου.
Η Εκκλησία μας, με όλες της τις δυνάμεις, θα βρίσκεται στο πλευρό των συνανθρώπων
μας, ιδιαιτέρως εκείνων που πλήττονται καίρια από την λαίλαπα της οικονομικής και κάθε άλλης
κρίσης. Θα αγωνίζεται διαρκώς να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες και να ανακουφίσει τους
αναγκεμένους, χωρίς φυλετικές, θρησκευτικές ή άλλες διακρίσεις. Το έχει αποδείξει αυτό στην
πράξη!
Η Ορθόδοξη Εκκλησία βιώνει το μήνυμα της αλληλεγγύης και της αδελφοσύνης που
διαχρονικά αυτή ευαγγελίστηκε, και που εξακολουθεί και σήμερα να ενσαρκώνει με το πλήθος
11
των ιδρυμάτων που διαθέτει στο πλαίσιο της κοινωνικής της διακονίας, ιδιαίτερα σήμερα, που
λόγω των πολλαπλών αναγκών, η επέκταση του κοινωνικού δικτύου της Εκκλησίας κρίθηκε
απαραίτητη και επιτακτική σε όλες σχεδόν τις ενορίες μας.
Οι σύγχρονοι Σαμαρείτες
Πρώτοι φυσικά στην πνευματική και κοινωνική –και όποια άλλη διακονία- της Εκκλησίας
μας οι ποιμένες της: οι Επίσκοποι, οι Ιερείς και οι Διάκονοι, εκείνοι που φορούν το πετραχήλι της
ευχαριστιακής αναφοράς, το πετραχήλι της πνευματικής διακονίας, το πετραχήλι της κοινωνικής
προσφοράς. Λειτουργούν στην αγία Τράπεζα, αλλά και στην Τράπεζα της καθημερινής υπηρεσίας
προς τις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου.
Αλλά στην Ορθοδοξία, ποτέ ο ιερός της Κλήρος δεν ταυτίστηκε με την Εκκλησία. Ο
Κληρικός είναι ο Ποιμένας, πατέρας και ηγέτης. Εκείνος που εμπνέει, δείχνει το δρόμο, ξεσηκώνει
στην επανάσταση της αγάπης και της θυσιαστικής διακονίας. Αλλά δεν είναι μόνος. Δίπλα του
ένας ολόκληρος ειρηνικός στρατός! Τον ακολουθούν, συμπαραστέκονται, συνεργάζονται και
φέρουν εις πέρας το έργο της Εκκλησίας εκείνοι που γράφουν το έπος της καθημερινότητας,
κάνοντας τον ιδρώτα τους αγιασμό.
Αλήθεια, λοιπόν, ποιοι είναι εκείνοι, καθώς στις μέρες μας κυριαρχεί η φιλαυτία και η
αδιαφορία, που αναλαμβάνουν τη βαριά ευθύνη, που ζώνονται το λέντιο, την ποδιά της θυσίας
και της προσφοράς; Που προσφέρουν χρόνο, χρήματα, άφθονα χαμόγελα, παρηγοριά; Που είναι
εκεί, στην ενορία, σχεδόν καθημερινά; Είναι οι σύγχρονοι Σαμαρείτες, οι φιλότιμοι συνεργάτες
της Εκκλησίας, που προσφέρουν χωρίς τίποτα να ζητούν, που έχουν κάνει τα ιδρύματα της
Εκκλησίας το δεύτερο σπίτι τους, που τα αγαπούν πολύ συχνά περισσότερο κι από το κανονικό
τους σπίτι!
Το κάλεσμα της αγάπης, που απευθύνει η Εκκλησία, περικλείει μεγάλη χαρά αλλά και
αρκετές δυσκολίες. Κάθε αληθινή αγάπη είναι πάντα θυσιαστική αγάπη, κάθε αληθινή αγάπη
είναι πάντα σταυρωμένη αγάπη. Γνωρίζοντας τις δυσκολίες της προσφοράς και της αποδοχής, ο
Χριστός ρωτά εκείνους που τολμούν την ευθύνη της διακονίας :
- δύνασθε πιεῖν τὸ ποτήριον ὃ ἐγὼ πίνω, καὶ τὸ βάπτισμα ὃ ἐγὼ βαπτίζομαι βαπτισθῆναι;
(Μάρκ. 10,38)
Με το ερώτημα αυτό, μας οδηγεί στο Σταυρό για να μας δείξει ότι συμμετέχει στον πόνο
μας. Απλώνει τα χέρια Του, δέχεται τον πόνο όλων και τον κάνει δικό του. Απλώνει τα χέρια Του
και καλεί όλη την ανθρωπότητα να συσταυρωθεί μαζί Tου. Μας καλεί να νιώσει ο καθένας όχι
μόνο τον πόνο που βιώνει στον εαυτό του, αλλά και τον πόνο που είναι γύρω του και έπειτα να
γνωρίσουμε την θυσιαστική αγάπη που νιώθει ο σταυρωμένος Θεός για όλο τον κόσμο.
Γι΄ αυτό και ο εθελοντισμός στην Εκκλησία δεν είναι απλώς ανθρωποκεντρικός, αλλά
Θεανθρωποκεντρικός. Είναι προσφορά από τον άνθρωπο στον άνθρωπο με οδηγό τον
Θεάνθρωπο.
Κανένα μεγάλο έργο δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο από εκείνους που υπερβαίνουν τα
δεδομένα. Που υπερβαίνουν τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες. Που υπερβαίνουν κυρίως τον
12
εαυτό τους. Ο λαός μας, πληγωμένος και προδομένος, σπουδάζει την αλήθεια των δύσκολων
καιρών μας και συμμετέχει ενεργά στην επανάσταση της αγάπης, στον ξεσηκωμό της
αλληλεγγύης.
Παραδείγματα από την εκκλησιαστική ιστορία

To εθελοντικό κίνημα στη μακραίωνα παράδοση της Εκκλησίας είναι συνηλικιώτης με την
Εκκλησία. Το συναντούμε κυρίως με την έννοια «διακονία».
Στο 16ο κεφάλαιο της προς Ρωμαίους επιστολής του, ο Απόστολος Παύλος αναφέρεται
στην Πρίσκιλλα και τον Ακύλα ως «τοὺς συνεργούς μου ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ», την Φοίβη «διάκονον
τῆς ἐκκλησίας τῆς ἐν Κεγχρεαῖς», την Μαριάμ η οποία «ἥτις πολλὰ ἐκοπίασεν εἰς ἡμᾶς», τον
Ανδρόνικο και την Ιουνία «ἐπίσημοι ἐν τοῖς ἀποστόλοις», τον Ουρβανό «συνεργὸν ἡμῶν ἐν
Χριστῷ», ενώ δεν παραλείπει να αναφέρει και «Τρύφαιναν καὶ Τρυφῶσαν τὰς κοπιώσας ἐν
Κυρίῳ. ἀσπάσασθε Περσίδα τὴν ἀγαπητήν, ἥτις πολλὰ ἐκοπίασεν ἐν Κυρίῳ». Συνεργάτες του
θεωρούνται ακόμη : ο Βαρνάβας (Πράξ. Κεφ. 13-14), ο Τιμόθεος από τα Λύστρα (Πράξ. 16,1 και
20,4), ο Ευαγγελιστής Λουκάς (Κολ. 4,24), ο Σίλας (Πράξ. 15,40), ο Τίτος, πιθανώς Έλληνας της
Αντιόχειας (Γαλ. 2,3), ο Τυχικός από την Ασία (Πράξ. 20,4), ο Τρόφιμος από την Ασία (Πράξ. 20,4
και 21,29), ο Φιλήμων (Φιλήμ. 1), ο Σώπατρος (Πράξ. 20,4) ή Σωσίπατρος από τη Βέροια (Ρωμ.
16,20), ο Γάιος από τη Δέρβη (Πράξ. 19,29 και 20,4), ο Αρίσταρχος από τη Θεσσαλονίκη (Πράξ.
19,29 και 20,4), ο Σεκούνδος από τη Θεσσαλονίκη (Πράξ. 20,4), ο Ονήσιμος (Φιλήμ. 10), ο
Στεφανάς (Α' Κορ. 1,16), ο Επαφρόδιτος, (Φιλ. 2,25).
Ένα ίδρυμα – πρότυπο του 4ου μ.Χ. αι. είναι η πολιτεία της αγάπης και της φιλανθρωπίας
που έκτισε ο Μέγας Βασίλειος και έμεινε στην ιστορία ως «Βασιλειάδα» 1. Περιελάμβανε
νοσοκομείο, ορφανοτροφείο, γηροκομείο, λεπροκομείο, ξενώνα για τη φροντίδα και ιατρική
περίθαλψη των φτωχών αρρώστων και ξένων. Η Βασιλειάδα προσέφερε όλες τις υπηρεσίες της
δωρεάν σε όλους, ανεξάρτητα από το γένος, τη φυλή και το θρήσκευμα. Ο ίδιος ο Μέγας
Βασίλειος επισκεπτόταν τους ασθενείς, τους θεράπευε ως ιατρός, τους παρηγορούσε ως
επίσκοπος. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι ένα σημαντικό ποσοστό από το προσωπικό του ιδρύματος
αυτού ήταν εθελοντές, που προσέφεραν εργασία για το καλό του κοινωνικού συνόλου.
Ας αναφέρουμε και το παρακάτω: Σε χρόνους δίσεκτους για το γένος, στη διάρκεια της
τουρκοκρατίας, ο πατρο-Κοσμάς ο Αιτωλός γυρίζει πολιτείες και χωριά και χτίζει σχολεία.
Συμβουλεύει χαρακτηριστικά όσους τον ακούνε2:
- Να μαζευτείτε όλοι σας να κάμετε ένα σχολείον καλόν, να βάλετε και επιτρόπους να το
κυβερνούν, να βάνουν διδάσκαλον να μανθάνουν όλα τα παιδιά γράμματα, πλούσια και πτωχά…
διότι χωρίς το σχολείον, περιπατούμεν εις το σκότος.
Και αλλού προτρέπει:
- «Σας συμβουλεύω να κάμετε τρόπον εδώ εις την χώραν σας δια σχολείον. Να ευρείτε
ένα Διδάσκαλον και να τον πληρώνετε να σας μαθαίνει τα παιδιά σας. Να βάλετε όλοι σας ένα
1
Άννα Ιακώβου, Βασιλειάδα - Η πολιτεία της αγάπης, εκδ. Άθως.
2
Κώστα Σαρδελή, Ο προφήτης του Γένους, εκδ. Αστέρος.
13
ρεφενέ, να βάλετε και επιτρόπους να το κυβερνούν το σχολείο. Τα γράμματα είναι στολίδι του
ανθρώπου και μόνον με των γραμμάτων την βοήθειαν θα μπορέσετε να καλυτερέψετε την τύχη
σας.
Καλύτερον, αδελφέ μου, να έχεις ελληνικόν σχολείον εις την χώραν σου, παρά να έχεις
βρύσες και ποτάμια. Διότι οι βρύσες ποτίζουν το σώμα, τα δε σχολεία ποτίζουν την ψυχή. Και
ωσάν μάθεις το παιδί σου γράμματα, τότε λέγεσαι άνθρωπος».
Η προτροπή του Αγίου αποτελεί πρόσκληση στο εθελοντικό κίνημα. Καλεί τους
υποδούλους να αναλάβουν πρωτοβουλία, να αρχίσουν την επανάσταση κτίζοντας σχολεία, να
βρουν δασκάλους, να κάνουν «ρεφενέ» για να τους πληρώνουν, να ορίσουν επιτρόπους που θα
διοικούν το σχολείο.
To εθελοντικό κίνημα της Εκκλησίας αποτελεί αντικείμενο κοινωνιολογικής μελέτης, αφού
κανένας άλλος φορέας, ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία, δεν κατάφερε να ξεσηκώσει τόσους
ανθρώπους σε ένα προσκλητήριο αγάπης.
Κλήση σε εθελοντική διακονία αγάπης

Οι εθελοντές συνεργάτες της Εκκλησίας αποκρίνονται στο κάλεσμα και πυκνώνουν τις
τάξεις του εθελοντισμού για να βοηθήσουν στην επίτευξη στόχων υψηλών, ωραίων, μεγάλων.
Τίθεται πάντοτε ως κορωνίδα σε κάθε προσπάθεια. Άλλωστε, και όλες οι προτροπές της Μητέρας
Εκκλησίας τελικά επαφίενται στην καλή προαίρεση, στη θέληση των χριστιανών, στο «Όστις θέλει
οπίσω μου ακολουθείν...».
Ξεχνώντας για λίγη ή και για πολλή ώρα τις οικογενειακές ενασχολήσεις και τα προσωπικά
προβλήματα, αυτοί οι καλοί Σαμαρείτες έρχονται να προσφέρουν άνευ όρων και άνευ ορίων. Να
μαγειρέψουν για τους απόρους αδελφούς μας, να συντροφέψουν τους μοναχικούς ανθρώπους,
να δώσουν τροφή και σκεπάσματα στους αστέγους, να απαλύνουν τον πόνο του αρρώστου, να
επισκεφθούν τους φυλακισμένους, να συμπαρασταθούν στους πενθούντες.
Προσφέρουν σε ανθρώπους που δεν τους συνδέουν ούτε δεσμοί αίματος, ούτε άλλη
συγγένεια, ούτε κοινή πατρίδα, ούτε κοινή θρησκεία, αθόρυβα και ανιδιοτελώς, χωρίς
τυμπανοκρουσίες, όχι για το «θεαθήναι», και φυσικά χωρίς να προσδοκούν ανταπόδοση.
Αντίθετα, κάποιες φορές, αρκετές φορές, αντιμετωπίζουν τις ιδιοτροπίες των ανθρώπων, τις
παραξενιές των, ακόμη και την κακότροπη και κακοπροαίρετη κριτική εκείνων που
απολαμβάνουν την ασφάλεια του καναπέ και ξέρουν μόνο να κρίνουν και να κατηγορούν.
Χιλιάδες άνθρωποι, λοιπόν, καθημερινά, οι εθελοντές της Εκκλησίας, ξεχνούν τα δικά τους
προβλήματα και αναλαμβάνουν τα προβλήματα του πλησίον. Με τον τρόπο αυτό η θλίψη του
κόσμου τούτου μεταμορφώνεται σε χαρά και αγαλλίαση. Με τον τρόπο αυτό και τα δικά τους
προβλήματα αφήνονται σε άλλα χέρια, βρίσκονται κυριολεκτικά μεταξύ ουρανού και γης, στη
μέθεξη της ανιδιοτελούς προσφοράς.
14
Ποιοι είναι κυρίως οι εθελοντές στην Εκκλησία;

 Οι εκκλησιαστικοί επίτροποι, μέλη των Εκκλησιαστικών Συμβουλίων, που διοικούν τους
ενοριακούς Ιερούς Ναούς
 Τα μέλη των Διαχειριστικών Επιτροπών, που διοικούν τα Παρεκκλήσια, τους
ιδρυματικούς, κοιμητηριακούς κ.ά. Ναούς
 Τα μέλη των Ενοριακών Φιλοπτώχων Ταμείων
 Τα μέλη των Ερανικών Επιτροπών
 Οι Κατηχητές, οι Κατηχήτριες και τα λοιπά Στελέχη του ενοριακού ποιμαντικού έργου της
νεότητος
 Οι κυρίες του Εράνου Αγάπης
 Οι κυρίες των συσσιτίων αγάπης, που μαγειρεύουν καθημερινώς για τους αδελφούς μας
 Τα μέλη των Διοικητικών Συμβουλίων των ιδρυμάτων της Εκκλησίας
 Οι συμμετέχοντες στο έργο της συμπαράστασης των ασθενών στα νοσοκομεία ή και κατ΄
οίκον
 Οι επισκεπτόμενοι τις φυλακές και τα υπόλοιπα ιδρύματα, για να διανείμουν είδη
πρώτης ανάγκης ή και να επιτελέσουν σπουδαίο κοινωνικό έργο προσφοράς
 Όσοι/όσες συμμετέχουν στον ευπρεπισμό και την καθαριότητα των Ιερών Ναών (μαζί με
τους νεωκόρους του Ιερού Ναού)
 Πολλοί που βοηθούν στην τέλεση των Ιερών Ακολουθιών και τη λειτουργία του Ιερού
Ναού (όταν δεν υπάρχει νεωκόρος)
 Πολλοί που βοηθούν στην ιεροψαλτική διακονία ως μέλη της ενοριακής Χορωδίας ή
όταν απουσιάζουν οι ιεροψάλτες.
Ανάγκη εκπαίδευσης και διαρκούς επιμόρφωσης των εθελοντών

Και φυσικά πάντοτε με την προϋπόθεση ότι κανείς δεν τα γνωρίζει όλα κι ότι ο καθένας
μπορεί και πρέπει να γίνει καλύτερος και σωστότερος στο μετερίζι της διακονίας του. Απαιτείται
να ασχολούμεθα σοβαρά και να επιμορφώνουμε συνεχώς τους εθελοντές συνεργάτες μας, ώστε
και εκείνοι να βελτιώνονται στη διακονία τους με περισσότερη γνώση, αίσθημα ευθύνης και
εκκλησιαστικό φρόνημα –σε αυτό άλλωστε αποσκοπεί και η δημιουργία τόσων ευκαιριών, σαν
τη σημερινή. Η εκπαίδευση των εθελοντών, μάλιστα δια βίου εκπαίδευση θα είναι πάντα το
επιδιωκόμενο. Κανείς μας δεν τα ξέρει όλα γι΄ αυτό και με απλότητα οφείλουμε να έχουμε
διαρκώς πνεύμα μαθητείας. Η ουσιαστικότερη και σωστότερη αξιοποίηση του λαϊκού στοιχείου
στο ποιμαντικό και κοινωνικό έργο της Εκκλησίας μπορεί σαφώς να βελτιώσει τις παρεχόμενες
υπηρεσίες προς τους αδελφούς μας που ζητούν τη βοήθεια της Εκκλησίας.
Σε αυτό αποσκοπούν –και διαρκώς εντείνεται αυτή η προσπάθεια- οι συναντήσεις, οι
ημερίδες, τα μαθήματα, τα φυλλάδια, οι σεμιναριακές συνάξεις, όλα εκείνα με τα οποία
μπορούμε να διακονούμε ακόμα πιο πιστά τον ίδιο τον Χριστό στα δακρυσμένα μάτια των
συνανθρώπων μας.
15
Είναι χαρακτηριστικό, για να αναφέρουμε ένα μόνο παράδειγμα, ότι η Εθελοντική

Διακονία Ασθενών Νοσηλευτικών Ιδρυμάτων (ΕΔΑΝΙ) απαιτεί από τους υποψήφιους εθελοντές
να παρακολουθήσουν τρεις τουλάχιστον φάσεις εκπαίδευσης, η πρώτη εξ αυτών περιλαμβάνει
ένα πρόγραμμα 10 μαθημάτων διαρκείας 2,5 ωρών το καθένα, προκειμένου οι εθελοντές να
κατανοήσουν το ρόλο τους και τους κανόνες της υπηρεσίας τους πριν μπουν στους θαλάμους των
νοσοκομείων για να υπηρετήσουν τους ασθενείς και ιδιαιτέρως τους μοναχικούς ασθενείς 3.
Εάν θέλουμε να αναζητήσουμε τέλειους, ατσαλάκωτους ανθρώπους, σας διαβεβαιώνω
ότι δεν θα τους συναντήσουμε στην Εκκλησία –αναρωτιέμαι βέβαια εάν τους συναντήσουμε
κάπου αλλού. Πάντως στην Εκκλησία θα συναντήσουμε ανθρώπους να αγωνίζονται, να
προσφέρουν, να υπηρετούν τον άνθρωπο της εποχής μας, όντας και οι ίδιοι άνθρωποι. Αυτό
σημαίνει ότι στην καθημερινή επικοινωνία και τη συνεργασία μπορεί να υπάρξουν ανθρώπινες
παραλείψεις, μικρότητες, παραπικρασμοί, παρεξηγήσεις, ασυντόνιστες ή και αψυχολόγητες
ενέργειες.
Ευτυχώς, όμως, πάντοτε με πνεύμα ταπείνωσης, καταλλαγής και ειρήνης τα προβλήματα
συζητούνται, οι διαφορές μειώνονται, τα προβλήματα ξεπερνιώνται. Γι’ αυτό και ευθύνη μας
είναι να ακούμε τους εθελοντές με ευγένεια, να μετρά η γνώμη τους, ζητάμε τη γνώμη τους, οι
ιδέες και οι προτάσεις τους είναι πάντα πολύτιμες διότι προέρχονται από την εμπειρία που έχουν
πλέον αποκτήσει, βλέπουν τις ανάγκες και προβλέπουν τα προβλήματα αλλά και τις λύσεις των.
Η δραστηριοποίηση των εθελοντών δεν είναι μόνο απαραίτητη για την ευόδωση των
φιλανθρωπικών έργων της Εκκλησίας, αλλά είναι επίσης ευεργετική και για τους ίδιους τους
συμμετέχοντες, που νιώθουν χρήσιμοι στο διπλανό τους και το κοινωνικό σύνολο,
κοινωνικοποιούνται και αναπτύσσουν ικανότητες και δεξιότητες που σε άλλη περίπτωση θα
έμεναν ανεκμετάλλευτες.
Προϋποθέσεις για τον εθελοντισμό

Ας δούμε ορισμένες παραμέτρους-προϋποθέσεις συμμετοχής στο εθελοντικό κίνημα της
Εκκλησίας, έτσι όπως καταγράφονται από τους διεθνείς οργανισμούς, αλλά και όπως
προσαρμόζονται στις πραγματικές ανάγκες της σύγχρονης ενοριακής ζωής.
Ο εθελοντισμός είναι πάντα θέμα επιλογής και προσφέρεται με ελευθερία βούλησης. Η
ελευθερία αυτή αποτελεί το θεμέλιο λίθο της εθελοντικής προσφοράς. Στην ιδανική της μορφή
δεν περιορίζεται ούτε από τις τρέχουσες ανάγκες επιβίωσης και δεν επιβάλλεται. Γι’ αυτό και δεν
υπαγορεύεται από κανόνες ανταποδοτικότητας.
Ο εθελοντισμός προσφέρεται σε οργανωμένα πλαίσια. Ο τρόπος με τον οποίο διαφέρει ο
εθελοντισμός από τις πολλές (και πάντοτε πολύτιμες) πράξεις αλληλεγγύης, είναι ότι στηρίζεται
σε εργασία που γίνεται σε οργανωμένα πλαίσια και αυτό, δημιουργεί συνήθως καλύτερες
προϋποθέσεις για συνέχεια, ποιότητα, αξιολόγηση, αυτογνωσία, από ό,τι η μεμονωμένη
προσφορά.
3
https://www.diaconia.gr/ Εκπαίδευση εθελοντών/Θεωρητική-Πρακτική.
16
Ο εθελοντής διαθέτει βασικές προϋποθέσεις: είναι σε κατάλληλη ηλικία, υγιής, έχει σώας
τας φρένας (δεν αντιμετωπίζει σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα), διαθέτει ωριμότητα σκέψης.
Επιπλέον έχει διάθεση συνεργασίας με όλους και υπακοής στον υπεύθυνο της δράσης.
Σέβεται τις υποδείξεις που του έχουν δοθεί, αναλαμβάνει και επιτελεί το έργο του με αίσθημα
υπευθυνότητας, κυρίως χωρίς προχειρότητες, ολοκληρώνει ό,τι του έχει ανατεθεί, δεν αφήνει
στη μέση κάποια εργασία. Είναι υπεύθυνος, οργανωμένος, πρόθυμος, ευγενικός.
Πολύ σημαντική η υποχρέωση του εθελοντή (ακόμη πιο σημαντική για τον εθελοντή της
Εκκλησίας) ο σεβασμός προς τους δικαιούχους των εθελοντικών δράσεων. Εκείνος που κτυπά την
πόρτα της Εκκλησίας ζητώντας βοήθεια δεν είναι απλά ένας συνάνθρωπός μας, είναι ο αδελφός,
είναι ο ίδιος ο Χριστός στο πρόσωπο του αδύνατου αδελφού μας.
Σε συνεννόηση με τον υπεύθυνο της δράσης, αναλαμβάνει εργασίες ανάλογα με τις
δυνατότητές του, τόσο τις σωματικές (π.χ. ένας αδύνατος δεν μπορεί να κουβαλά συνεχώς βαριά
αντικείμενα, κιβώτια, τρόφιμα κ.λπ.) όσο και τις γραμματικές. Αυτό θα τον βοηθήσει σε πολύ
σημαντικό βαθμό στη σωστή επιτέλεση του έργου που αναλαμβάνει.
Ο εθελοντισμός βρίσκεται εκτός της λογικής της αγοράς εργασίας. Ως εκ τούτου:
• Δεν υποκαθιστά την αμειβόμενη εργασία.
• Δεν αναλαμβάνεται υποχρεωτικά προκειμένου να αποφέρει συντάξεις ή κρατικά
επιδόματα.
• Οι εθελοντές δεν παίρνουν τη θέση αμειβόμενων υπαλλήλων, ούτε συνιστούν απειλή για
την ασφάλεια της εργασίας αμειβόμενων υπαλλήλων
Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί κάποιος να στρέφεται στον εθελοντισμό επιδιώκοντας
την προσωπική προβολή, τη θετική δημοσιότητα, κάποιο προσωπικό συμφέρον ή όποια άλλη
παρεμφερή επιδίωξη. Ο εθελοντής δίνει πάντα τον καλύτερο εαυτό του, χωρίς ατομικισμό ή
διεκδικώντας προσωπικά οφέλη.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Εθελοντισμού, ο εθελοντισμός είναι μέσο για την
επίτευξη της κοινωνικής ενσωμάτωσης και κοινωνικής ολοκλήρωσης και συμβάλλει στην
κοινωνική συνοχή, δημιουργώντας δεσμούς εμπιστοσύνης και αλληλεγγύης επενδύοντας στο
κοινωνικό κεφάλαιο.
Είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι όλων των
κοινωνικοοικονομικών τάξεων και ηλικιών μπορούν να συμβάλλουν στη θετική εξέλιξη και
αλλαγή, μπορεί να αξιοποιηθεί ως εργαλείο προώθησης της ενεργής και υπεύθυνης κοινωνικής
συμμετοχής και των κοινωνικών δικτύων του ατόμου, ενώ συνιστά μείζονα δύναμη ενδυνάμωσης
της τοπικής ανάπτυξης και της Κοινωνίας Των Πολιτών.
Έτσι, σε μια εποχή ολοένα και αυξανόμενων φυσικών και τεχνολογικών καταστροφών, η
έννοια του εθελοντισμού αποκτά εξέχουσα σημασία υπογραμμίζοντας την ανάγκη για κοινωνική
αλληλεγγύη και ανιδιοτελή προσφορά στον τομέα της πολιτικής προστασίας, όπου η άμεση
παροχή βοήθειας κατά την εκδήλωση τέτοιων φαινομένων είναι ιδιαίτερα επιτακτική.
17
Σύστημα εθελοντισμού, Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, www.civilprotection.gr
Λόγοι που ωθούν τους πολίτες στον εθελοντισμό

 Ισχυρό κίνητρο για τον εθελοντισμό αποτελεί η εμφανής επιδείνωση των κοινωνικών
προβλημάτων, γεγονός που ευαισθητοποιεί ιδιαίτερα τους πολίτες και τους ωθεί στην
ανάληψη πρωτοβουλιών. Η δεδομένη, άλλωστε, αδυναμία του κράτους να καλύψει όλες
τις ανθρωπιστικές ανάγκες, λειτουργεί ενισχυτικά στην εθελοντική διάθεση.
 Οι πολίτες παρακολουθώντας καθημερινά από τα Μ.Μ.Ε. τα ποικίλα ανθρωπιστικά
ζητήματα που ανακύπτουν κατανοούν πως η πραγματική ουσία της ζωής δεν βρίσκεται
στην ικανοποίηση των προσωπικών αναγκών και επιθυμιών, αλλά στη βαθύτερη εκείνη
συναισθηματική πλήρωση που προκύπτει από την προσφορά στους συνανθρώπους κι
από την επίγνωση πως η ατομική δράση μπορεί να έχει ιδιαίτερα θετικό αντίκτυπο στη
ζωή ενός ανθρώπου που βρίσκεται σε μεγάλη ανάγκη.
 Οι συνθήκες της σύγχρονης ζωής, όπου ο ανταγωνισμός και ο εγωκεντρισμός κυριαρχούν,
προκαλούν βαθιά απογοήτευση σε πολλούς πολίτες, οι οποίοι αναζητούν τρόπους για να
ξεφύγουν από την επιφανειακή αυτή θέαση της ζωής. Μέσα από τον εθελοντισμό, λοιπόν,
ανακαλύπτουν τη δύναμη και την αξία της κοινωνικής αλληλεγγύης∙ εκπληρώνουν την
ευθύνη τους απέναντι στο κοινωνικό σύνολο και καταπολεμούν τα αισθήματα ενοχής και
αδυναμίας που τους προκαλούνται κάθε φορά που αντικρίζουν ένα ακόμη θύμα της
επώδυνης οικονομικής κρίσης.
 Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, οι εθελοντές έχουν έρθει οι ίδιοι στο παρελθόν
αντιμέτωποι με αντίστοιχα ή παρόμοια προβλήματα και αισθάνονται πλέον πως έχουν
χρέος και ευθύνη απέναντι στους συμπολίτες τους που βρίσκονται σε δεινή θέση. Τα
ατομικά τους βιώματα έχουν βαθύνει την ευαισθησία τους, και δεν τους επιτρέπουν να
παραμένουν αμέτοχοι μπροστά στα πλείστα κοινωνικά και ανθρωπιστικά προβλήματα.
Λόγοι που καθιστούν αναγκαίο τον εθελοντισμό

 Ο εθελοντισμός συνιστά έναν εξαιρετικά αποτελεσματικό και επωφελή τρόπο για την
ενεργή συμμετοχή κάθε πολίτη στα διάφορα κοινωνικά ζητήματα. Είναι η ιδανική
απάντηση στην απραξία και την τάση αποστασιοποίησης από τα κοινά προβλήματα του
τόπου, που είχε επικρατήσει για πολύ καιρό. Ο πολίτης μέσω της εθελοντικής προσφοράς
αισθάνεται πως μπορεί πραγματικά να κάνει κάτι ουσιαστικό για όσα απασχολούν το
κοινωνικό σύνολο, και να μη μένει έτσι ένας απλός παρατηρητής.
 Η επιδείνωση του οικονομικού κλίματος έχει προκαλέσει σημαντική επίταση των
κοινωνικών ανισοτήτων κι έχει φέρει μεγάλο μέρος των συμπολιτών μας σε δεινή θέση.
Το γεγονός αυτό καθιστά επιτακτική τη συμμετοχή και την προσφορά κάθε πολίτη που
έχει την ανάλογη δυνατότητα, καθώς είναι σαφές πως για να ξεπεραστεί αυτή η
κατάσταση χρειάζεται πλεόνασμα αλληλεγγύης και αλληλοϋποστήριξης.
18
 Λόγω της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης γίνεται ολοένα και πιο εμφανές πως το
κράτος δεν έχει τη δυνατότητα να καλύψει τις ανάγκες των πολιτών του, και ιδίως εκείνων
που ανήκουν στις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες. Τα κοινωνικά προβλήματα
συσσωρεύονται και αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς, χωρίς η Πολιτεία να έχει τους
απαιτούμενους πόρους για την αποτελεσματική αντιμετώπισή τους. Προκύπτει, άρα, η
αδήριτη ανάγκη της κοινωνικής προσφοράς από τους ίδιους τους πολίτες για χάρη των
συνανθρώπων τους.
 Η ανάγκη να προχωρήσουν οι πολίτες σε μια πιο υπεύθυνη θέαση του ρόλου τους και της
θέσης τους στο κοινωνικό σύνολο, με την ανάληψη ενεργούς δράσης μέσω του
εθελοντισμού, αποκτά κατά καιρούς το χαρακτήρα επείγουσας και αναπόδραστης
πραγματικότητας. Πρόκειται για τις περιπτώσεις εκείνες όπου συμβαίνει κάποια φυσική
ή άλλου είδους καταστροφή, όπως είναι οι πυρκαγιές, οι πλημμύρες κι οι σεισμοί, οπότε
το κοινωνικό σύνολο καλείται να προσφέρει κάθε δυνατή βοήθεια προκειμένου να
αντιμετωπιστεί η κρίσιμη κατάσταση που προκύπτει.
Η αξία του εθελοντισμού

Ο εθελοντισμός και η ανιδιοτελής προσφορά στο κοινωνικό σύνολο έρχονται ως
απάντηση στον ατομικισμό, τον υλισμό και τη γενικότερη αδιαφορία απέναντι στον πόνο και την
ανάγκη του συνανθρώπου. Αποτελούν καίρια φανερώματα της υπαρκτής διάθεσης
ανθρωπισμού, που μπορεί να ανατρέψει το αρνητικό κλίμα των τελευταίων χρόνων, δείχνοντας
έναν διαφορετικό τρόπο λειτουργίας στους ανθρώπους. Το ειλικρινές ενδιαφέρον και η έμπρακτη
ενίσχυση αναδεικνύονται πλέον ως οι επιλογές εκείνες που μπορούν να θέσουν τις βάσεις για τη
δημιουργία μιας καλύτερης και πιο ανθρώπινης κοινωνίας.
Ο εθελοντισμός λειτουργεί, άλλωστε, ως ιδανικό παράδειγμα για τις νεότερες γενιές,
καθώς αναδεικνύει την αξία της συμμετοχής και του ενδιαφέροντος∙ παράδειγμα, πολλαπλά
σημαντικό, αν αναλογιστεί κανείς σε πόσους τομείς και σε πόσα ζητήματα μπορεί η εθελοντική
προσφορά να έχει σωτήρια θετικό αντίκτυπο. Επιτρέπει, μάλιστα, στους νέους να αντιληφθούν
πως η δική τους δράση, όπως κι η συνδρομή των συμπολιτών τους, συνιστούν πλέον αναγκαίο
συμπλήρωμα της κρατικής κοινωνικής μέριμνας.
Karon Melillo DeVega - Κωνσταντίνος Μάντης,
Εθελοντισμός
19
Ενοριακές δράσεις για τη σύγχρονη οικογένεια: μοιραζόμενοι εμπειρίες,
λάθη και όνειρα
3Η ΕΝΟΤΗΤΑ
Η οικογένεια αναμφισβήτητα αποτελεί πρωταρχικό παράγοντα στην ανάπτυξη του

ανθρώπου. Οι γονείς έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στο σύνολο των τομέων ζωής και δράσης των
παιδιών, αποτελούν δε τον πλέον κρίσιμο κρίκο στην αλυσίδα ανατροφής και εκπαίδευσης των
παιδιών, στη διαδικασία που ονομάζεται κοινωνικοποίηση.
Οι σχέσεις των μελών της οικογένειας έχουν τόση δύναμη ώστε να συντελούν στη
διαμόρφωση της προσωπικότητας όχι μόνο των παιδιών αλλά και των γονέων. Στην οικογένεια
δεν μεγαλώνουν μόνο τα παιδιά, αλλά και οι γονείς.
Η σωστή διαπαιδαγώγηση των παιδιών στη διάρκεια των πιο ευεπηρέαστων χρόνων της
ζωής τους θα τα θωρακίσει, θα τα «εμβολιάσει» ώστε να έχουν τη δύναμη να σταθούν στα πόδια
τους, να αυτονομηθούν, να αγωνιστούν ενάντια στις δυσκολίες και τα προβλήματα.
Ταυτόχρονα, σήμερα όλοι μιλούν για την κρίση του γάμου, την κρίση της οικογένειας, κι
ακόμα για νέες μορφές οικογένειας –που έχουν αρχίσει να παρουσιάζονται και στην πατρίδα μας
και τα επόμενα χρόνια φυσικά το ζήτημα θα είναι και μεγαλύτερο και εντονώτερο. Στις
κοσμογονικές αλλαγές των καιρών μας, οι άνθρωποι της Εκκλησίας δεν πανικοβάλλονται ούτε
απελπίζονται –ίσως ούτε καν απορούν. Έχουμε βαθειά την επίγνωση ότι κύριος της ιστορίας είναι
και παραμένει στους αιώνες ο Θεός. Ούτε όμως και εφησυχάζουμε. Ως πνευματικοί πατέρες και
ποιμένες του λαού αφουγκραζόμαστε, σπουδάζουμε και μελετούμε τις σύγχρονες εξελίξεις, που
ταυτόχρονα αποτελούν προκλήσεις για την ποιμαντική μας διακονία με πιστότητα και φιλοτιμία.
Αυτό συμβαίνει και στα ζητήματα που αφορούν στο γάμο και την οικογένεια.
Η ποιμαντική της οικογένειας αρχίζει σχεδόν ταυτόχρονα με τη δημιουργία της
οικογένειας. Όταν δύο νέοι άνθρωποι αποφασίζουν να φέρουν τον έρωτά τους και την
ολοκληρωτική αφοσίωσή τους ο ένας προς τον άλλον ενώπιον του Αγίου Θυσιαστηρίου για να
ευλογηθεί η νέα βιοτή τους. Όταν αυτοί οι δύο νέοι έρχονται στο γραφείο του Ναού, ποιόν
συναντούν; Τον πνευματικό πατέρα ή έναν γραφειοκράτη με ράσα; Πολύ χειρότερα, μήπως
κάποιον καλό έμπορο με ράσα; Πέρα από τα χαρτιά αγαμίας, τις άδειες και τις λεπτομέρειες της
τελετής, εκείνη τη στιγμή αυτοί οι νέοι άνθρωποι περιμένουν, διψούν να ακούσουν τον Ιερέα να
τους εμπνέει, να τους μιλά για την ιερότητα του θεσμού του γάμου, να τους διδάσκει με τη
γλώσσα της αλήθειας και της αγάπης, να τους θυμίζει την αισιοδοξία, την υπομονή και την
ευθύνη, στοιχεία πολύτιμα για το γάμο τους και τη νέα ζωή τους.
Καλείται ο Ιερέας να καταδείξει ότι ο χριστιανικός Γάμος δεν είναι ούτε μια κοινωνική
υποχρέωση, επειδή το θέλουν ίσως οι γονείς των μελλονύμφων, ούτε απλώς η τυπική
κατοχύρωση της αγάπης του ζευγαριού. Σε ένα αγώνα εναντίον του υποβιβασμού της γαμήλιας
σχέσης, ο Ιερέας μιλά για το μυστήριο της αγάπης, «Μυστήριο μέγα εις Χριστόν και εις την
Εκκλησίαν»1, για την ευλογία του Θεού που δεν μπορεί ποτέ να είναι κάτι τυπικό, για το νόημα
της αληθινής αγάπης, της υπομονής, του διαλόγου. Και φυσικά στην καλλιέργεια της θεολογίας
1
Προς Εφεσίους 5,32.
20
του Μυστηρίου καθοριστικό ρόλο παίζει η ορθή και ιεροπρεπής τέλεσή του στους Ναούς μας,
χωρίς βιασύνη, προσευχητικά, με τη συμμετοχή όλων.
Βασική ποιμαντική υποχρέωσή μας η ενίσχυση των νέων ανθρώπων να αποφασίσουν το
Γάμο με κριτήριο την αγάπη, τις χριστιανικές επιταγές και την προτεραιότητα της πνευματικής
ζωής έναντι των καταναλωτικών πειρασμών του σύγχρονου ευδαιμονιστικού πνεύματος.
Ο Ιερέας, ως πνευματικός πατέρας που νοιάζεται, προσπαθεί στη συνέχεια να βρει
τρόπους συνοδοιπορίας με τους ανθρώπους που άρχισαν την κοινή τους ζωή στην Ενορία μας.
Το Μυστήριο του Γάμου δεν τελειώνει στο «Δι’ ευχών» της Ακολουθίας. Είναι οι νέοι μας ενορίτες,
το παρόν και το μέλλον της ενορίας μας. Ας προσπαθήσουμε, όσο τουλάχιστον περνάει από το
χέρι μας, να μην τους χάσουμε. Χαρακτηριστικό όμορφο παράδειγμα, από κάποιες ενορίες, στην
πρώτη επέτειο του γάμου όλων των ζευγαριών που παντρεύτηκαν στην ενορία, η αποστολή
ευχών και ενός ποιμαντικού γράμματος.
Κι έρχεται η μεγάλη ευλογία του Θεού στη νέα οικογένεια, ο πρώτος καρπός της αγάπης
των: η γέννηση ενός παιδιού. Το ζευγάρι γίνεται τριάδα. Οι δύο νέοι άνθρωποι περνούν από τη
συζυγία στη γονεϊκότητα. Η περίοδος αυτή δεν είναι εύκολη για τους συζύγους. Η ζωή τους έχει
αλλάξει πολύ με τον ερχομό του παιδιού ή των παιδιών τους. Υιοθετούνται καινούργιες
συνήθειες, ενώ αρκετές συνήθειες που είχαν οι γονείς παραμερίζονται. Οι αλλαγές που
συντελούνται δεν είναι μόνο αυτές. Οι γονείς νηπίων και παιδιών έχουν αρκετά να κάνουν τα
οποία από όσο οι έρευνες δείχνουν συνδέονται περισσότερο με τις προσδοκίες που έχουν οι ίδιοι
για το παιδί τους παρά με τις πραγματικές ανάγκες του.
Για να αντιληφθούμε την κατάσταση αυτή πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι το κυριότερο
χαρακτηριστικό της ελληνικής οικογένειας είναι η παιδοκεντρικότητα. Η συζυγική σχέση γίνεται
υποδεέστερη της γονικής. Νόημα δεν προσφέρει πρωτίστως η σχέση με το σύντροφο αλλά η
σχέση με το παιδί. Εκείνο που καλούμεθα να υπογραμμίσουμε στους νέους γονείς είναι ότι δεν
έπαψαν να είναι σύζυγοι, και μάλιστα ότι πρωταρχικός σκοπός του Γάμου είναι η ολοκλήρωση
του ανθρώπου και στη συνέχεια η τεκνογονία. Εδώ φανερώνεται η ποιότητα της συζυγικής
σχέσης αλλά και η ποιότητα της αντίληψης που έχει ο ενήλικας για τον εαυτό του. Ο ερχομός του
παιδιού αποτελεί ένα μέτρο και κριτήριο της σχέσης του ανδρογύνου2.
Πολύ περισσότερο όταν φθάνει η στιγμή της φοίτησης του παιδιού στην Α’ Δημοτικού. Στο
προσκήνιο επανέρχονται οι ανησυχίες των συζύγων για το αν τα παιδιά τους θα ανταποκριθούν
στις προσδοκίες τους. Όπως επίσης και οι ανησυχίες τους για το δικό τους ρόλο και τη δική τους
επιτυχία. Όπως σωστά έχει ειπωθεί οι γονείς ξαναπηγαίνουν στο σχολείο και είναι αυτή τη
δεύτερη φορά πολύ καλύτεροι μαθητές από την πρώτη τους φορά στο σχολείο.
Εδώ όμως και πάλι κρύβεται μια μεγάλη παγίδα: να επιδιώξουν οι γονείς με κάθε τρόπο
να γίνει το παιδί τους αυτό που δεν κατάφεραν εκείνοι. Με πολλούς δυστυχώς τρόπους η γνώση,
η μόρφωση προσθέτει άγχος, αγωνία, εντάσεις, απόγνωση κάποιες φορές…
2
Γεωργίου Πατρώνου, Θεολογία και εμπειρία του Γάμου, Στοιχεία για μια ορθόδοξη βιβλική ανθρωπολογία,
εκδόσεις Δόμος Αθήνα 2007.
21
Η ποιμαντική της οικογένειας με παιδιά στη νηπιακή και στην παιδική ηλικία δεν μπορεί
να περιορίζεται στη μυστηριακή ένταξη των παιδιών στην Εκκλησία με το άγιο Βάπτισμα. Αυτή
όμως είναι μια καλή αρχή. Πολλά ζευγάρια μετά το γάμο τους χάνονται από την ενορία και
ξαναέρχονται για τις ευχές των σαράντα ημερών. Εδώ και πάλι πρωταρχικό ρόλο παίζει η
υποδοχή τους από τον Ιερέα, η υπαπαντή, όχι μόνο του βρέφους αλλά και των γονέων του από
τον λευίτη της Εκκλησίας στο χώρο του Ναού.
Μετά από λίγο καιρό θα τους έχουμε μάλλον και πάλι κοντά μας, προετοιμάζοντας τη
Βάπτιση του παιδιού τους. Δεν είναι πια οι δύο νέοι, μελλόνυμφοι, που μας είχαν επισκεφθεί
πριν λίγα χρόνια, έχουν ωριμάσει περισσότερο, η συζυγική ζωή και πλέον οι γονεϊκές ευθύνες
τους έχουν «μεγαλώσει» απότομα. Εάν ως μελλόνυμφοι είχαν μία υποτυπώδη διάθεση να
ακούσουν τον Ιερέα, τώρα αυτό το επιζητούν πολύ περισσότερο, νιώθοντας την αδυναμία τους
να ανταποκριθούν ικανοποιητικά σε όλα όσα απαιτούν οι νέες ιδιότητές τους.
Θα συζητήσουμε λοιπόν μαζί τους; Για να τους δώσουμε κουράγιο και θάρρος, να
υπογραμμίσουμε την ευθύνη τους αλλά και την ευλογία και τη βοήθεια του Θεού σε κάθε βήμα
τους.
Ας υπογραμμίσουμε σ΄ εκείνους ότι η «Χάρη που αποκτήθηκε με το άγιο Βάπτισμα, αν δεν
καλλιεργηθεί μένει ανενεργός και οι νέοι οδηγούνται σε πνευματικό μαρασμό». Να φέρνουν
λοιπόν το παιδάκι τους στην Εκκλησία, έτσι θα έρχονται κι αυτοί, κι ας νοιαστούν ώστε στην
αγωγή του να γεμίσουν την ψυχή του με όμορφα βιώματα της παρουσίας του Χριστού.
Και καθώς τα χρόνια περνούν…

Τη χρονική στιγμή που τα παιδιά μιας οικογένειας εισέρχονται στην εφηβική ηλικία, οι
γονείς, στη συντριπτική τους πλειοψηφία βρίσκονται στη μέση ηλικία, βρίσκονται δηλαδή στην
ηλικία των 40-60 ετών. Η μέση ηλικία αποτελεί ακόμα μια, μετά την εφηβεία, ηλικία κρίσης.
Ο μεσήλικας καλείται να αντιμετωπίσει την ανάγκη επαναδιαπραγμάτευσης της
προσωπικής του ταυτότητας, των αρχών και των αξιών της ζωής. Καλείται επίσης να
αντιμετωπίσει ποικίλες μεταβολές σε πολλά επίπεδα στην επαγγελματική του πορεία ή στον
οικογενειακό και κοινωνικό του βίο.
Επίσης, την περίοδο αυτή συνήθως οι ενήλικες θρηνούν το θάνατο των γονέων ή άλλων
οικείων προσώπων. Ο θάνατος των αγαπημένων προσώπων υπενθυμίζει υποσυνείδητα ή όχι
και τον δικό μας θάνατο, λόγω κάποιας καταληκτικής ασθένειας.
Ας υπογραμμίσουμε ότι ο μεσήλικας αρχίζει να βιώνει τις επιπτώσεις της φθοράς, είτε με
τη μείωση των μέχρι τότε φυσικών ικανοτήτων είτε με την εμφάνιση ανησυχητικών σημείων
σχετικά με την υγεία του3.
Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Οι συμπεριφορές του εφήβου, οι εντάσεις, οι διαφωνίες, οι
διαπληκτισμοί, επιφέρουν στον μεσήλικα γονιό άγχος πολύ και συχνά ανεπίλυτες εσωτερικές
συγκρούσεις.
3
Virginia Satir, Πλάθοντας ανθρώπους, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1989.
22
Οι γονείς φοβούνται την εφηβεία. Τι φοβούνται; Τα ναρκωτικά, τις επιρροές που θα δεχτεί
το παιδί τους από παρέες συνομηλίκων κ.τ.λ. Αυτό που κορυφώνει τους φόβους των γονέων είναι
ότι χάνουν τον έλεγχο του παιδιού. Οι γονείς φοβούνται μήπως μείνουν μόνοι. Ο φόβος αυτός
αναζωπυρώνει άγχη. Η αυτονόμηση του εφήβου είναι μεν επιθυμητή από τους γονείς, αλλά
ταυτόχρονα – σε ασυνείδητο επίπεδο – μπορεί να είναι και απευκταία.
Κεντρικός είναι ο ρόλος της «απώλειας» στους γονείς μια και «θρηνούν» μέσα από την
απομάκρυνση του εφήβου την απώλεια του γονεϊκού ρόλου που χαρακτηριζόταν από τις
ικανοποιήσεις τις οποίες αντλούσαν λόγω του ότι τα παιδιά ήταν εξαρτημένα από αυτούς. Οι
γονείς που είχαν αναπτύξει ένα είδος εξάρτησης από τα παιδιά τους, εμφανίζουν την υπερβολική
ανάγκη ελέγχου της προσωπικής ζωής των εφήβων –παιδιών τους. Ειδικά οι μητέρες, οι οποίες
πάνω στο συναισθηματικό δεσμό μητέρας-παιδιού έχουν επενδύσει σε μεγάλο βαθμό την
προσωπική τους ταυτότητα, εμφανίζουν μεγάλο άγχος. Το άγχος αυτό προκύπτει από το
συναισθηματικό κενό που αφήνει η ανεξαρτητοποίηση του εφήβου. Η αίσθηση του φόβου και
της απώλειας που εκφράζουν ως φόβο για το μέλλον του εφήβου, στην πραγματικότητα
πρόκειται για το φόβο που συνδέεται με το δικό τους προσωπικό μέλλον.
Μπορούμε και πώς να συνοδοιπορήσουμε με τους γονείς των εφήβων; Μπορούμε και
πώς να συνοδοιπορήσουμε με τους ίδιους τους εφήβους; Υπάρχουν προοπτικές ποιμαντικής
δικής μας για τους γονείς και τους εφήβους; Μπορεί να ακούγεται παράξενα, όμως σήμερα
περισσότερο από ποτέ η οικογένεια, όλα τα μέλη της οικογένειας, έχουν ανάγκη την παρουσία
της Εκκλησίας, τη δική μας παρουσία στην πορεία τους.
Σήμερα που το άγχος για την εξωτερική εμφάνιση, η προβολή προτύπων έντονης
σεξουαλικότητας και η τηλεοπτική πλύση εγκεφάλου καταστρέφουν την παιδική ηλικία.
ειδικότερα στα κορίτσια. Σήμερα, στην εποχή του συνεχούς βομβαρδισμού λανθασμένων
προτύπων, που ξεπηδούν από την τηλεόραση, τα περιοδικά, τα μουσικά βιντεοκλίπ ή ακόμη και
το Διαδίκτυο, όπου η μόδα και οι τάσεις, ως έννοιες κοινωνικού σαδισμού, προστάζουν τους
πάντες και απορρίπτουν όσους αδυνατούν να τις ακολουθήσουν, βασανίζοντας ακόμη και
τρυφερές παιδικές ψυχές. Το αποτέλεσμα είναι εμφανές: Εχει χαθεί ό,τι πολυτιμότερο: Η παιδική
αθωότητα!
Τα σημερινά παιδιά δεν απολαμβάνουν πλέον την ξεγνοιασιά της παιδικότητάς τους,
μεταμορφώνονται βίαια, παράκαιρα και ρομποτικά από τρυφερές υπάρξεις σε ανώριμους
ενηλίκους, με χαμηλή αυτοεκτίμηση και κατάθλιψη. Η μοναδικότητα είναι μια έννοια σχεδόν
ανύπαρκτη. Τα παιδιά μας καταστρέφονται. Στο σχολείο δεν τολμούν συχνά να περάσουν ούτε
απέξω, καθώς μέσα τα περιμένει το τρομερό bulling, η σχολική βία. Η εφηβεία είναι μία
ψυχολογικά ταραγμένη περίοδος. Οι έφηβοι σήμερα, πέρα από τις αλλαγές σε βιοσωματικό και
ψυχολογικό επίπεδο, έχουν ν’ αντιμετωπίσουν πολλά νέα κοινωνικά δεδομένα όπως είναι η
οικονομική κρίση και η συνεχώς αυξανόμενη ανεργία, η έλλειψη διεξόδων, η υπεραπασχόληση
των γονέων και το τεχνολογικό χάσμα των γενεών.
Οι γονείς βιώνουν, απαρηγόρητοι πολλές φορές, τα τραγικά αποτέλεσματα της εποχής
μας. Αναζητούν σανίδα σωτηρίας. Κάποιοι έρχονται και σε μας. Τι έχουμε λοιπόν να τους πούμε;
Αφού όμως πρώτα προσεκτικά τους ακούσουμε!
23
Εκείνο που λείπει σήμερα στην εποχή μας, σε όλα τα επίπεδα, είναι η διάθεσή μας να
ακούσουμε, να δεχτούμε, να ανεχτούμε τον άλλο: οι σύζυγοι ο ένας τον άλλο, οι γονείς τα παιδιά
και τα παιδιά τους γονείς, εμείς τους ενορίτες μας και τους συνεργάτες μας.
Πολύ περισσότερο να δούμε τον κάθε άλλο ως εικόνα του Θεού, πρόσωπο, να νιώσουμε
πως οι άλλοι δεν είναι η κόλασή μας, αλλά ο παράδεισός μας.
Βασική ποιμαντική υποχρέωσή μας στους γονείς με παιδιά τόσο στην παιδική ηλικία όσο
και πολύ περισσότερο στην εφηβεία, είναι να τους πείσουμε να κοιτάξουν ο ένας τον άλλο στα
μάτια και να ανοίξουν και πάλι το παράθυρο του διαλόγου. Να ξαναβρούν τις αφορμές
επικοινωνίας, το κυριακάτικο οικογενειακό τραπέζι, τον περίπατο και την εκδρομή. Το πρώτο
πράγμα που ζητούν οι νέοι τόσο από τους φυσικούς γονείς τους όσο και από τους πνευματικούς
πατέρες τους είναι η αποδοχή και η κατανόηση των αναγκών και των ιδιαιτεροτήτων της ηλικίας
τους, η επικοινωνία και ο διάλογος.
Τι άλλο θέλουν οι έφηβοι από τους γονείς τους;
 Εμπιστοσύνη
 Γνησιότητα και ειλικρίνεια
 Σωστά πρότυπα
 Ενθάρρυνση
 Αποδοχή και κατανόηση
 Όρια/ η πειθαρχία δεν συγχέεται με την τιμωρία και την καταπίεση
 Άρνηση της μοναξιάς, παρέα, το συναίσθημα του «ανήκειν». Ενισχύστε λοιπόν το αίσθημα
του «ανήκειν»/ καλλιεργήστε προσωπικές σχέσεις στους εφήβους μέσω ομάδων
συνομηλίκων4
Πώς μπορούμε να προσφέρουμε αυτές τις δυνατές συγκινήσεις στους νέους;

Δημιουργώντας ζωντανές ενορίες, κοινότητες προσώπων, όπου δεχόμαστε, ακούμε, στηρίζουμε
όλους «ὑπὲρ ὧν Χριστὸς ἀπέθανεν» (Ρωμ. ιδ΄, 15). Να μπορεί η ενορία μας να δεχθεί νέα μέλη,
να μην είναι μία κλειστή κάστα των δικών μας, των ημετέρων. Να είναι ο τόπος και ο τρόπος
όπου η κατ΄ οίκον Εκκλησία συναντά την ενόριο Εκκλησία, η μικρή Εκκλησία ανοίγεται στις
διαστάσεις και αγκαλιάζεται από τη μεγάλη Εκκλησία.
Πρακτικά, αυτό σημαίνει προγράμματα στήριξης των γονέων, επιμόρφωσής των,
συζήτησης γύρω από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και ως σύζυγοι και ως γονείς.
Σημαντική παράμετρος η παραδοχή μας ότι δεν τα ξέρουμε όλα και ότι μπορούμε κι εμείς να
συμβουλευώμεθα κάποιους ειδικούς ή να παραπέμψουμε τα πνευματικά μας παιδιά και ενορίτες
μας σε ειδικούς, χωρίς όμως εμείς να ξεφορτωθούμε το πρόβλημα, αλλά μένοντας πάντοτε δίπλα
τους, εμψυχώνοντας και στηρίζοντας την κάθε καλή προσπάθεια.
Παράλληλα, με την εφαρμογή προγραμμάτων κατήχησης και δημιουργικής απασχόλησης
παιδιών σχολικής ή και προσχολικής ηλικίας, καθώς και με την επέκταση προγραμμάτων
4
Θερμός π. Βασίλειος, Ταραγμένη Άνοιξη, Για μια κατανόηση της εφηβείας.., εκδόσεις: Δομή – Αρχονταρίκι,
Αθήνα 2008.
24
διαλόγου με τους εφήβους της ενορίας μας, στην ενορία, στην πόλη, στην εκδρομή, στην
κατασκήνωση. Στην πατρίδα μας σήμερα οι έφηβοι βιώνουν τρομερά αδιέξοδα, που δεν έχουν
να κάνουν μόνο με την ιδιαιτερότητα της ηλικίας τους, αλλά και με την κρισιμότητα των καιρών
μας. Αντικρύζουν τον εφιάλτη του μέλλοντος, της ανεργίας και της φτώχειας, και πλημμυρίζουν
αισθήματα αδυναμίας, απελπισίας και απέχθειας τόσο για το σύστημα, για τους μεγάλους, όσο
και για τον εαυτό τους. Γίνονται επιθετικοί, εκνευριστικοί, είρωνες, τα πάντα φαίνεται να τους
κουράζουν, δεν καταφέρνουν να συγκεντρωθούν, στρέφονται σε επικίνδυνες συμπεριφορές (π.χ.
ναρκωτικά, αλκοόλ, επικίνδυνη οδήγηση, παραπτωματικές πράξεις), απορρίπτουν τους πάντες
και τα πάντα, κάνουν μια επανάσταση κυριολεκτικά χωρίς αύριο γιατί νιώθουν πως δεν έχουν
αύριο.
Τα παιδιά αυτά θέλουν τη στήριξή μας, οι γονείς τους την επιζητούν ακόμη περισσότερο.
Έχουν ανάγκη να νιώσουν πως δίπλα τους υπάρχει κάποιος να τους προσέχει, πως δεν είναι
τραγικά μόνοι, ότι μαζί αγωνιζόμαστε και μαζί μπορούμε να τα καταφέρουμε. Έχουν ανάγκη να
ονειρευτούν και πάλι, έχουν δικαίωμα να ονειρευτούν και πάλι, να δημιουργήσουν προσδοκίες,
να αναλάβουν ευθύνες, να ξαναβρούν την εσωτερική ειρήνη. Έχουμε βαρύ το χρέος να
θυμίσουμε πως «ουκ επ΄αρτω μόνο ζήσεται άνθρωπος», πως η κρίση των ημερών μας δεν είναι
πρωτίστως οικονομική, αλλά πνευματική, κρίση αξιών, έλλειμμα αξιών, κρίση προσώπων που θα
σαρκώσουν την εμπιστοσύνη, τη γνησιότητα και την ειλικρίνεια, την ενθάρρυνση, που θα
αποτελέσουν σωστά πρότυπα και θα βοηθήσουν τους νέους ανθρώπους να βρουν ένα δικός τους
δρόμο στη ζωή.
Η Virginia Satir γράφει: «Οι ενήλικοι χρειάζεται να δημιουργήσουν το κατάλληλο
περιβάλλον γι’ αυτή την ανάπτυξη, με την ίδια προσοχή που φτιάχνουν το σπίτι τους για να
προσφέρει ασφάλεια στο μικρό παιδί. Είναι ανάγκη αυτό να γίνει με τρόπο που να προφυλάσσει
την αξιοπρέπεια του εφήβου, να του αναπτύσσει την αίσθηση της αξίας του και να του προσφέρει
χρήσιμες οδηγίες.»
25
ΜΙΛΩ & ΕΠΙΚΟΙΝ

ΚΑΤΑΝ
ΑΚΟΥΩ ΩΝΩ
ΟΩ
ΕΝΘΑΡΡΥ
ΣΤΗΡΙΖ
ΝΩ
ΕΦΗΒΕΙ Ω
Α
ΜΑΘΑΙΝ ΣΥΝΔΕΟ
Ω ΜΑΙ
ΣΥΝΕΡΓΑΖΟ ΑΠΟΔΕΧΟ
ΜΑΙ ΜΑΙ
Μερικά χαρακτηριστικά του αποτελεσματικού γονέα:

 Θέτει επαρκή και σαφή όρια στα παιδιά
 Έχει ρεαλιστικές προσδοκίες, αφουγκράζεται τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντα του παιδιού,
του παρέχει ερεθίσματα, σέβεται την ατομικότητά του
 Αποτελεί ένα σωστό και υγιές πρότυπο
 Είναι ζεστός και στοργικός, δημιουργεί ευχάριστη οικογενειακή ατμόσφαιρα
 Δείχνει εμπιστοσύνη, αναθέτει ευθύνες και πρωτοβουλίες
 Συνδιαλέγεται με το παιδί του, το ακούει προσεκτικά και σέβεται τη γνώμη του, συζητάει
μαζί του, επιχειρηματολογεί και παρέχει εξηγήσεις για τους κανόνες που θέτει, προσπαθεί
να μπει στη θέση του, εκφράζει τα συναισθήματά του, του αφιερώνει χρόνο
 Οι γονείς έχουν το δικαίωμα να ζουν και ως αυτόνομες προσωπικότητες, πέρα από το
γονεϊκό ρόλο5
Τι ανάγκη έχουν σήμερα οι νέοι άνθρωποι; Να ομολογήσουν τη φράση «βρήκα πατέρα»
σε έναν καιρό αφάνταστης ορφάνιας, που επιτείνεται από την υπεραπασχόληση των γονέων, να
νιώσουν ενθάρρυνση και συμπαράσταση, υποστήριξη και ασφάλεια, στήριξη και αγάπη που
εκφράζεται έμπρακτα.
Πολλές ενορίες εφαρμόζουν οικογενειακά ποιμαντικά προγράμματα, δηλ. την ίδια ώρα σε
τρεις διαφορετικές αίθουσες, απασχολούνται γονείς, παιδιά και έφηβοι, ανάλογα με τα
ενδιαφέροντα και τις ανησυχίες κάθε ηλικίας.
Σε ένα κόσμο που είναι διασπασμένος και αποχριστιανοποιείται ταχύτατα, καλείται ο
σύγχρονος κληρικός να συναντηθεί με την υπαρξιακή αγωνία και τις προσδοκίες ανθρώπων οι
5
GORDON THOMAS, Τα μυστικά του αποτελεσματικού γονέα, Μια πρωτοποριακή μέθοδος, εκδόσεις
Μάρτης, Αθήνα 2016.
26
οποίοι ταυτόχρονα τον αμφισβητούν. Στις διασπασμένες κοινωνίες προσπαθεί να οργανώσει

εκκλησιαστική κοινότητα η οποία με κέντρο το Χριστό θα διασώζει το ανθρώπινο πρόσωπο.
Ο κληρικός που αντιλαμβάνεται το σφυγμό των προσώπων που συγκροτούν την ενορία
του, θα έχει ασχοληθεί σοβαρά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η σύγχρονη οικογένεια. Ο
ποιμένας της Εκκλησίας, κυριολεκτικά ως καλός ποιμένας, εστιάζει τη δράση του εκεί που
πραγματικά υπάρχει ανάγκη, συνειδητοποιώντας ότι το κυρίαρχο πρόβλημα του θεσμού της
οικογένειας είναι οι άνθρωποι που την συγκροτούν και οι σχέσεις τους.
Καλείται λοιπόν ο κληρικός να εισέλθει σε αγαθή διαπροσωπική σχέση με όλα τα μέλη της
οικογένειας και να αναπαύει με αυτή την κοινωνία. Παράλληλα, να διακονήσει με πνεύμα θυσίας
τις ανάγκες τους, πνευματικές αλλά και υλικές, ειδικά εκείνους που δεν ανήκουν στην κατηγορία
ούτε των εχόντων ούτε των κατεχόντων.
Η αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων που εκπέμπουν με τη συμπεριφορά τους γονείς και
παιδιά, αρχικά απαιτεί πολλές ικανότητες, με κύρια την αγάπη.
Η ποιμαντική μας διακονία δεν πρέπει να στοχεύσει αρχικά στην υπεράσπιση ενός
φαντασιακού όπως αποδεικνύεται τύπου γάμου και οικογένειας –όπως στις παλαιές ελληνικές
ταινίες του ασπρόμαυρου κινηματογράφου-, αλλά στο διάλογο για την αλλαγή νοήματος που
δίνει ο άνθρωπος στη σχέση του με τον εαυτό του και τους άλλους. Δεν υπάρχει τέλειος γάμος
και τέλεια οικογένεια, υπάρχουν άνθρωποι που αγαπούν, που αγωνίζονται και ματώνουν για να
είναι το σπιτικό τους κυριολεκτικά μια γειτονιά του παραδείσου. Να ετοιμάσουμε τους νέους
ανθρώπους για το γάμο και την οικογένεια όπου συμμετέχουν δύο και περισσότεροι άνθρωποι,
με διαφορετικές απόψεις, αντιλήψεις και διαφορετικούς χαρακτήρες.
Η ποιμαντική μας αγωνία και ευθύνη δεν έχει να κάνει με το εάν ο άνεμος και η θάλασσα
είναι γαλήνια ή τρικυμιώδης –άλλωστε δεν είμαστε μετεωρολόγοι. Η ποιμαντική μας αγωνία και
ευθύνη έχει να κάνει με τη ναυπήγηση ενός σκάφους ανθεκτικού που διαπλέει φουρτούνες και
διασώζει τους επιβαίνοντες σε αυτό. Τέτοιος είναι ο γάμος και η οικογένεια, που οραματίζονται
οι μεγάλοι της Εκκλησίας μας Πατέρες.
Συμβουλεύει χαρακτηριστικά ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος τη νιόπαντρη Ολυμπιάδα:
«Με το γάμο, η στοργή και η αγάπη σου να είναι φλογερή και αμείωτη για κείνον, που σου έδωσε
ο Θεός. Για κείνον, που έγινε το μάτι της ζωής σου και σου ευφραίνει την καρδιά. Ποτέ μην
κατηγορήσεις και αποπάρεις τον άνδρα σου για κάτι που έκανε στραβό. Ούτε πάλι για την
αδράνειά του, έστω κι αν το αποτέλεσμα δεν είναι αυτό που ήθελες εσύ. Γιατί ο διάβολος είναι
αυτός, που μπαίνει εμπόδιο στην ομοψυχία των συζύγων.
Να έχετε κοινά τα πάντα και τις χαρές και τις λύπες. Γιατί ο γάμος όλα σας τα έκανε κοινά.
Κοινές οι φροντίδες, γιατί έτσι το σπίτι θα στεριώσει. Όταν τον βλέπεις λυπημένο, συμμερίσου
τη λύπη του εκείνη την ώρα. Γιατί είναι μεγάλη ανακούφιση στη λύπη, η λύπη των φίλων. Όμως
αμέσως να ξαστεριάζη η όψη σου και να ΄σαι ήρεμη χωρίς αγωνία. Η γυναίκα είναι το ακύμαντο
27
λιμάνι για το θαλασσοδαρμένο σύζυγο. Υπάρχει για σένα πιο ακριβό πράγμα από τον καλό σου
σύζυγο, που τόσο αγαπάς;»6.
Η αγωνία μας δεν μπορεί παρά να είναι για μια οικογένεια που διασώζει το ανθρώπινο
πρόσωπο, που δίνει νόημα στη αναζήτηση αξιών και διεξόδων, που μεταμορφώνει και
ανακαινίζει τον άνθρωπο, που μεταφέρει τα μέλη της από την ατομική, θρησκευτική ζωή στον
εκκλησιαστικό κοινοτικό βίο στις νέες κοινωνικές συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί.
Ένας μεγάλος παιδαγωγός έλεγε: «Οι γονείς πρέπει πρώτα να σέβονται τον εαυτό τους,
να αλλάξουν πρώτα τον εαυτό τους και μετά να προσπαθήσουν να αλλάξουν και τα παιδιά τους»
(Ν. Μακαίη). Αυτό ακριβώς δεν πρέπει να ισχύει και με εμάς τους πνευματικούς πατέρες;
Ο Γάμος, το μέγα Μυστήριον – Αρχιμ. Αιμιλιανού του Σιμωνοπετρίτου7.
Κανείς δεν αμφισβητεί ότι η σπουδαιότερη ημέρα της ζωής του ανθρώπου, μετά από την
γέννησι και την βάπτισι, είναι εκείνη του γάμου. Για πολλούς ο γάμος είναι μία ευκαιρία για
διασκεδάσεις και απολαύσεις. Όμως η ζωή είναι μία σοβαρή υπόθεσις. Είναι ένας πνευματικός
αγώνας, μία πορεία προς ένα τέρμα, τον ουρανό. Της πορείας αυτής κρισιμώτερο σημείο και
σπουδαιότατο μέσον είναι ο γάμος.
Άραγε γι’ αυτόν τον ιερό θεσμό του γάμου, γι’ αυτό το «μέγα μυστήριον», το οποίο
ευλογεί η Εκκλησία μας, πώς σκέπτονται οι σύγχρονοι άνθρωποι;
Υπανδρεύονται χωρίς γνώσεις, χωρίς συνείδησι ευθύνης, διότι επιθυμούν να
υπανδρευθούν ή διότι νομίζουν πως είναι απαραίτητο για να είναι κοινωνικοί άνθρωποι. Όμως
ποιο είναι το αποτέλεσμα; Το βλέπομε καθημερινά. Τα ναυάγια του γάμου είναι γνωστά σε όλους
μας. Ένας κοσμικός γάμος, όπως νοείται σήμερα, μόνον ένα χαρακτηριστικό μπορεί να έχη, ότι
είναι δολοφόνος της πνευματικής ζωής του ανθρώπου. Γι’ αυτό πρέπει να νοιώσωμε ότι, αν
αποτύχωμε στον γάμο μας, σχεδόν αποτύχαμε και στην πνευματική μας ζωή. Εάν επιτύχωμε στον
γάμο μας, επιτύχαμε και στην πνευματική μας ζωή. Η ευτυχία ή η αποτυχία μας, η πρόοδος ή ο
καταποντισμός μας στην πνευματική μας ζωή αρχίζει από τον γάμο μας.
Για να κάνη κανείς έναν επιτυχημένο γάμο, θα πρέπει από μικρό παιδί να πάρη κατάλληλη
αγωγή. Όπως το παιδί πρέπει να διαβάζη, όπως μαθαίνει να σκέπτεται και να ενδιαφέρεται για
τους γονείς του ή για την υγεία του, έτσι θα πρέπει να ετοιμασθή, για να μπόρεση να κάνη έναν
επιτυχημένο γάμο. Όμως στην εποχή μας κανείς δεν ενδιαφέρεται να ετοιμάση τα παιδιά για το
μεγάλο αυτό μυστήριο, το οποίο θα παίξη πρωταρχικό ρόλο στην ζωή τους. Ούτε οι γονείς
ενδιαφέρονται, εκτός αν εξαιρέσωμε την περίπτωσι της προίκας για την οποία όντως
ενδιαφέρονται.
Το παιδί από μικρό πρέπει να μάθη να αγαπά, να δίνη, να στερήται, να υπακούη. Να
νοιώθη ότι είναι θησαυρός πολύτιμος η αγνότητα της ψυχής και του σώματός του, την οποίαν
6
Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, Επιστολή προς την Ολυμπιάδα, μτφρ. στο βιβλίο « Γάμος - Πνευματικό
Γυμναστήριο » του Αρχ. Βασιλείου Π. Μπακογιάννη, εκδόσεις : Νεκτ. Παναγόπουλος.
7
Ο Γάμος, το μέγα Μυστήριον – Αρχιμ. Αιμιλιανού του Σιμωνοπετρίτου, Ιερό Κοινόβιο Ευαγγελισμού της
Θεοτόκου Ορμύλιας Χαλκιδικής, εκδ. Ίνδικτος, Αθήναι 2004.
28
πρέπει να τηρή ως κόρην οφθαλμού. Ο χαρακτήρας του παιδιού πρέπει να διαπλάσσεται

κανονικά, για να γίνη ένας τίμιος, γενναίος, αποφασιστικός, ειλικρινής, χαρούμενος άνθρωπος
και όχι ένα μισοκακόμοιρο πλάσμα που θα κλαίη συνεχώς την μοίρα του, ένα άβουλο αντικείμενο
χωρίς καμία σκέψι και δύναμι.
Από μικρό να μάθη το παιδί να ενδιαφέρεται για κάποια επιστήμη ή για ένα επάγγελμα,
ώστε αύριο να είναι σε θέσι να συντηρήση την οικογένειά του.
Η εκλογή επίσης του συντρόφου της ζωής είναι μία υπόθεσις η οποία, όταν έλθωμε σε
κατάλληλη ηλικία, δεν πρέπει να αναβάλλεται. Οπωσδήποτε ο άνθρωπος δεν πρέπει να βιάζεται,
διότι «γρήγορος γάμος, γρήγορη απελπισία», αλλά ούτε και να αναβάλλη την υπόθεσι αυτή της
ζωής του. Δεν πρέπει να καθυστερή, διότι η καθυστέρησις είναι θανάσιμος κίνδυνος για την ψυχή
του. Κατά κανόνα ο κανονικός ρυθμός της πνευματικής ζωής του ανθρώπου αρχίζει με τον γάμο.
Ο ανύπανδρος άνθρωπος είναι σαν να ζη στον διάδρομο, δεν έχει προχωρήσει ακόμη στα
δωμάτια. Οι γονείς ας ενδιαφέρωνται να έχη το παιδί κοινωνική συμπεριφορά, αλλά και να
προσεύχεται, ώστε η ευλογημένη εκείνη ώρα να έρθη ως δώρο που θα στείλη ο Θεός.
Φυσικά, όταν φθάση στην εκλογή του συζύγου, θα λάβη υπ’ όψιν του και την γνώμη των
γονέων του. … Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο πατέρας και η μητέρα θα πιέζουν το παιδί τους. Ας
το αφήσουν να κάνη τελικώς ελεύθερα την εκλογή του.
Οπωσδήποτε θα προηγηθή του γάμου η γνωριμία που είναι ένα τόσο λεπτό ζήτημα, και
όμως το ξεχνάμε. Η γνωριμία δεν θα πρέπει ποτέ να μας επαναπαύη, εάν δεν είμεθα βέβαιοι πως
είναι αντικειμενική. Η αγάπη δεν τυφλώνει τον άνθρωπο. Η αγάπη του ανοίγει τα μάτια, για να
βλέπη τον άλλον όπως είναι, με τα ελαττώματά του. «Παπούτσι από τον τόπο σου και ας είναι
μπαλωμένο», λέει ο λαός. Δηλαδή πάρε άνθρωπο που τον γνώρισες. Και η γνωριμία πρέπει να
είναι πάντοτε συνδεδεμένη με την μνηστεία, δηλαδή τον αρραβώνα που είναι ένα εξ ίσου
δύσκολο θέμα.
Στο διάστημα της γνωριμίας, όπως λέγει κάποιος, να κρατάς την καρδιά σου μέσα και στα
δυο σου χέρια σαν να έχης μία αρκούδα. Γιατί ξεύρετε πόσο επικίνδυνη είναι η καρδιά, η οποία
μπορεί αντί να σε οδηγήση στον γάμο, να σε οδήγηση στην αμαρτία. Υπάρχει ενδεχόμενο ο
άνθρωπος, τον οποίον διάλεξες, να σε βλέπη σαν παιχνίδι ή σαν οδοντόβουρτσα για δοκιμή. Και
μετά εσύ θα υπομένης την θλίψι και το κλάμα.
Θα είναι πλέον πολύ αργά, διότι ο άγγελός σου θα έχη αποδειχθή ότι ήταν φτιαγμένος
από λάσπη.
Μη διάλεξης άνθρωπο που σπαταλά τις ώρες του στις λέσχες, στις διασκεδάσεις, στα
ταξίδια και στις πολυτέλειες. Ούτε αυτόν που θα ανακάλυψης ότι κάτω από τα λόγια της αγάπης
του κρύβει εγωισμό. Μη διάλεξης ως γυναίκα σου εκείνη που μοιάζει με μπαρούτι και, μόλις της
πης κάτι, αρπάζει φωτιά. Δεν κάνει για σύζυγός σου.
Ακόμη, όταν θέλης να κάνης έναν πραγματικά επιτυχημένο γάμο, μην πλησιάζης εκείνη
την νέα ή τον νέο, που δεν μπορεί να εγκαταλείψη τους γονείς του. Είναι σαφής η εντολή του
Χριστού: «Δια τούτο καταλείψει άνθρωπος τον πατέρα αυτού και την μητέρα και
προσκολληθήσεται προς την γυναίκα αυτού».
29
Όταν βλέπης τον άλλον προσκολλημένο στην μάννα ή στον πατέρα, όταν βλέπης ότι τους
ακούει με το στόμα ανοικτό και ότι είναι έτοιμος να κάνη ό,τι πη ο πατέρας και η μάννα, φύγε
μακριά. Είναι ένας άρρωστος συναισθηματικά, ένας ανώριμος ψυχικά άνθρωπος και δεν θα
μπόρεσης να κάνης μαζί του οικογένεια, θα πρέπη να έχη λεβεντιά αυτός τον οποίον θα κάνης
σύζυγό σου. Αλλά πώς μπορεί να έχη λεβεντιά, εάν ακόμη δεν έμαθε, δεν κατάλαβε, δεν χώνεψε
ότι το σπίτι του ήταν η γλάστρα στην οποία τον έβαλαν, για να τον βγάλουν κατόπιν και να τον
φυτέψουν κάπου άλλου;
Επίσης, όταν πρόκειται να διαλέξης τον άνθρωπο της ζωής σου, πρόσεξε μήπως είναι
κλειστός τύπος, οπότε δεν έχει φίλους. Αν σήμερα δεν έχη φίλους, αύριο θα δυσκολευθή πολύ
να έχη εσένα ως φίλο και σύζυγο.
Πρόσεξε τους γκρινιάρηδες, τους παραπονιάρηδες, τους μελαγχολικούς που μοιάζουν με
κλαψοπούλια. Πρόσεξε εκείνους που συνεχώς παραπονούνται: Δεν με αγαπάς, δεν με
καταλαβαίνεις. Κάτι σε αυτά τα πλάσματα του Θεού δεν πηγαίνει καλά. Πρόσεξε ακόμη τους
φανατικούς και τους θρησκόληπτους. Όχι τους θρησκευόμενους αλλά τους θρησκόληπτους, οι
οποίοι ταράσσονται για ασήμαντα πράγματα, όλα τους φταίνε και είναι υπερευαίσθητοι. Πώς θα
μπόρεσης να ζήσης με έναν τέτοιον άνθρωπο; Θα είναι σαν να κάθεσαι πάνω σε αγκάθια.
Ακόμη πρόσεξε εκείνους που βλέπουν τον γάμο σαν κάτι το κακό, σαν μια φυλακή.
Εκείνους που λένε: Μα, δεν σκέφθηκα ποτέ στην ζωή μου τον γάμο.
Πρόσεξε και κάτι ψευτοχριστιανούς, που βλέπουν τον γάμο σαν κάτι το χαμηλό, σαν
αμαρτία, που χαμηλώνουν αμέσως τα μάτια τους, όταν ακούσουν κάτι σχετικό με τον γάμο. Εάν
παντρευθής έναν τέτοιο, θα είναι αγκάθι για σένα, φόρτωμα για το μοναστήρι του, αν
καλογερέψη.
Πρόσεξε όσους νομίζουν ότι είναι τέλειοι και δεν βρίσκουν στον εαυτό τους κανένα
ελάττωμα, ενώ στους άλλους βρίσκουν συνεχώς ελαττώματα. Πρόσεξε όσους νομίζουν ότι είναι
«οι εκλεκτοί του Θεοϋ» και μπορούν να αναμορφώσουν όλον τον κόσμο.
Προ πάντων όμως να προσέξης την πίστι του ανθρώπου. Έχει πίστι; Έχει ιδανικά ο
άνθρωπος, τον οποίον σκέπτεσαι να κάνης σύντροφο της ζωής σου; Αν ο Χριστός γι’ αυτόν δεν
σημαίνη τίποτε, πώς θα μπόρεσης να μπης εσύ στην καρδιά του; Εάν δεν μπόρεσε να εκτιμήση
τον Χριστόν, έχεις την εντύπωσι πως θα εκτιμήση εσένα;
Θα έχετε πολλές δυσκολίες στην ζωή. Τα ερωτηματικά θα έρχωνται βροχή. Οι μέριμνες θα
σας περικυκλώνουν και θα βλέπετε συχνά πυκνά την χριστιανική σας ζωή να γίνεται δύσκολη.
Μην ανησυχήτε. Ο Θεός θα βοηθήση. Εσύ κάνε εκείνο που περνάει από το χέρι σου. Μπορείς να
μελετήσης πέντε λεπτά την ήμερα; Μελέτησε. Μπορείς να προσευχηθής πέντε λεπτά την ημέρα;
Προσευχήσου. Τα υπόλοιπα είναι υπόθεσις του Θεού.
Όταν βλέπης στον γάμο σου δυσκολίες, όταν βλέπης την πνευματική σου ζωή να μην
προχωρή, μην απελπίζεσαι. Ούτε όμως να αρκήσαι σε εκείνα που κέρδισες. Ύψωσε την καρδιά
σου στον Θεόν. Μιμήσου εκείνους που έχουν δώσει τα πάντα σε αυτόν και κάνε ό,τι μπορείς για
να τους μοιάσης, έστω και με την λαχτάρα της καρδιάς σου. Την πράξι άφησέ την στον Χριστόν.
Όταν εσύ προχωρήσης έτσι, θα νοιώσης αληθινά ποιος είναι ο σκοπός του γάμου. Αλλοιώς, όπως
ο τυφλός περιπλανιέται, έτσι και συ θα περιπλανιέσαι μέσα στην ζωή.
30
Ο γάμος είναι μία πορεία αγάπης. Είναι δημιουργία ενός καινούργιου ανθρώπου•
(«έσονται εις σάρκα μίαν»), λέγει το Ευαγγέλιο. Ενώνει ο Θεός δύο ανθρώπους και τους κάνει
έναν. Από την ένωσι των δύο που αποφασίζουν να συγχρονίσουν τα βήματά τους και να
συναρμονίσουν τους κτύπους των καρδιών τους, βγαίνει ένας άνθρωπος. Με την βαθειά αυτή
και πηγαία αγάπη ο ένας είναι μία παρουσία, μία ζωντανή πραγματικότης μέσα στην καρδιά του
άλλου. Είμαι παντρεμένος σημαίνει πως δεν μπορώ να ζήσω ούτε μία ημέρα, ούτε καν λίγες
στιγμές, ει δυνατόν, χωρίς τον σύντροφο της ζωής μου. Ο άνδρας μου, η γυναίκα μου είναι ένα
κομμάτι του είναι μου, της σάρκας μου, της ψυχής μου• είναι συμπλήρωμά μου. Αποτελεί την
απασχόλησι του μυαλού μου. Αποτελεί τον λόγο, για τον οποίον νοιώθω να κτυπά η καρδιά μου.
Αλλάζουν τα δακτυλίδια των αρραβώνων, για να δείξουν ότι στις αλλαγές της ζωής,
τελικώς, θα μείνουν πάλι ενωμένοι. Ο καθένας φοράει το δακτυλίδι που γράφει το όνομα του
άλλου και το βάζει συμβολικά στο δάκτυλο, από όπου ξεκινάει μία φλέβα που πάει απ’ ευθείας
στην καρδιά. Δηλαδή το όνομα του άλλου γράφεται στην δική του καρδιά. Ο ένας, θα λέγαμε,
δίνει στον άλλον το αίμα της καρδιάς του. Τον κλείνει μέσα στα σωθικά του.
Τί θέλει ο σύντροφος μου; Τι τον ενδιαφέρει; Τι τον ευχαριστεί; Αυτό πρέπει να ευχαριστή,
να ενδιαφέρη, να απασχολή και εμένα. Αναζητώ ακόμη αφορμές για να του δώσω μικροχαρές.
Σήμερα πώς θα δώσω χαρά στον άνδρα μου, στην γυναίκα μου, είναι το ερώτημα που θέτει στον
εαυτό του κάθε ημέρα ο παντρεμένος άνθρωπος. Ασχολείται με τις σκοτούρες του, με τα
ενδιαφέροντα του, με την επιστήμη του, με την εργασία του, με τους φίλους του, για να έχουν
κοινά τα πάντα, για να δείχνη ότι είναι μέσα στην καθημερινότητά του.
Αν χρειασθή να υποχωρήση, υποχωρεί. Εκείνος που αγαπά κοιμάται τελευταίος και
σηκώνεται το πρωί πρώτος. Τους γονείς του άλλου τους βλέπει σαν δικούς του γονείς, με
αφοσίωσι, με στοργή. Διότι ξεύρομε πολύ καλά ότι, όταν παντρεύεται το παιδί, για τον γονέα,
έστω και αν έχη ετοιμάσει τον γάμο, είναι επίσης μία στιγμή πολύ δύσκολη. Ο γάμος είναι κάτι
που κάνει την μάννα και τον πατέρα να κλαίνε, διότι αποχωρίζονται το παιδί τους.
Επομένως, ο γάμος είναι ένας δρόμος• αρχίζει από την γη και τερματίζει στον ουρανό.
Είναι μία σύναψις, ένας σύνδεσμος μαζί με τον Χριστόν, που μας βεβαιώνει ότι θα πάμε κάποτε
στον ουρανό. Γάμος είναι μία «γέφυρα μετάγουσα τους εκ γης προς ουρανόν». Σαν να λέγη το
μυστήριο της Εκκλησίας μας: Πάνω από την αγάπη, πάνω από τον άνδρα σου, πάνω από την
γυναίκα σου, πάνω από τα καθημερινά σου γεγονότα, να θυμάσαι ότι προορίζεσαι για τον
ουρανό, ότι μπήκες στον δρόμο που πρέπει οπωσδήποτε να σε βγάλη εκεί. Η νύμφη και ο
γαμπρός δίνουν τα χέρια τους, τους πιάνει και ο ιερεύς και ακολουθούν γύρω από το τραπέζι
χορεύοντας και ψάλλοντας. Αυτό σημαίνει ότι ο γάμος είναι η πορεία, το ταξίδι που θα κατάληξη
στον ουρανό, στην αιωνιότητα.
31
Η ενορία ως χώρος κοινωνικοποίησης και ευαισθητοποίησης
των παιδιών και των εφήβων
4Η ΕΝΟΤΗΤΑ
Το παράδειγμα των Τριών Ιεραρχών

Κάθε Κληρικός καλείται στην εποχή μας να αγωνισθεί φιλότιμα και με όλες τις δυνάμεις
του να διδάξει στη νέα γενιά αρετή εκτός από μόρφωση, το κάλλος της ψυχής μαζί με την
ομορφιά της γνώσης. Κάθε Κληρικός καλείται να μοχθεί διαρκώς ώστε να πλημμυρίσει με φως
τόσο το μυαλό, όσο και η καρδιά των παιδιών και των νέων, αποβλέποντας σε μια σύνολη
ολοκλήρωση του ανθρώπου, που δεν κατέχει μόνο τη γνώση αλλά και την αρετή.
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της μετανεωτερικότητας, στην κοινωνία των νέων
ταχυτήτων του Διαδικτύου και της σύγχρονης τεχνολογίας, σ’ έναν καινούριο κόσμο που
ανατέλλει χάρις στα επιτεύγματα της βιοτεχνολογίας, ακούγεται μέσα από τα βάθη των αιώνων
η σύγχρονη φωνή των Τριών Ιεραρχών, προστατών της παιδείας και της νεολαίας, να μάς
θυμίσει πως ο αληθινός προορισμός της παιδείας δεν μπορεί παρά να είναι αυτό που εκείνοι
βίωσαν και μάς παρέδωσαν : ο συνδυασμός της γνώσης με την αρετή!
Οι Τρείς Ιεράρχες δεν ήσαν τυχαίοι. Ήσαν πανεπιστήμονες. Δεν γνώριζαν μόνο θεολογία,
αλλά κατέστησαν γνώστες πολλών επιστημών της εποχής τους, σπουδάζοντας στα πιο
φημισμένα κέντρα της εποχής τους, και στην Αθήνα. Τι συνδύασαν, λοιπόν, οι Τρείς; Τη γνώση
με το ασκητικό ήθος. Έκαμαν την παιδεία ζήτημα ζωής ή θανάτου και αυτό ακριβώς μάς
πρόσφεραν: μια παιδεία που σέβεται τον άνθρωπο, μια παιδεία για τον άνθρωπο, μια παιδεία
που υπηρετεί τον άνθρωπο και δεν τον σκλαβώνει. Μια παιδεία που μεταμορφώνει και δεν
παραμορφώνει το μαθητή. Μια παιδεία όπου κυριαρχεί το χάρισμα, η αγάπη, η ανεκτικότητα,
το όραμα. Αυτή την παιδεία, που αποσκοπεί στον ολοκληρωμένο άνθρωπο, δεν μπορεί παρά να
υπηρετεί –μαζί φυσικά με το σχολείο –η ενορία, σε μια εποχή που νιώθουμε ότι εάν χάσουμε το
νόημα της παιδείας τότε έχουμε χάσει και το νόημα της ζωής μας1.
Διακονία και αυτοκριτική

Συζητώντας το θέμα γύρω από την προσφορά μας στη νέα γενιά, δεν μπορεί –δεν
επιτρέπεται!- παρά να επιχειρήσουμε κατ΄ αρχήν την αυτοκριτική μας. Κανείς δεν μπορεί να
μείνει εκτός, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί τις ευθύνες του.
Η σκέψη αυτή μάς πάει όλους πολλά χρόνια πίσω, σε ένα συγκινησιακά φορτισμένο
ταξίδι μέσα στον χρόνο. Θυμόμαστε τα δικά μας εφηβικά ἤ και παιδικά χρόνια στο σχολείο,
όταν ακούγαμε τους δασκάλους μας να μάς λένε ότι κάποτε θα πάρουμε την «τύχη» τού
κόσμου στα χέρια μας. Σήμερα, αυτό συμβαίνει, και συνειδητοποιούμε πόσα λίγα είναι αυτά
που μπορούμε να αλλάξουμε και ταυτόχρονα πόσα πολλά πράγματα μπορεί να εξαρτώνται από
εμάς.
Τί κόσμο, λοιπόν, σήμερα πια εμείς με τη σειρά μας προτείνουμε –και αύριο
παραδίδουμε- στα παιδιά και τους νέους;
1
Γεωργίου Δ. Μπαμπινιώτη, «Χριστιανική και Ελληνική Πνευματικότητα», Εκδ. Ακρίτας.
32
Κάθε φορά που θέτουμε αυτή την ερώτηση στον εαυτό μας τρομάζουμε, νιώθουμε πόσο
αντιφατική είναι η εποχή μας, που απ’ τη μια εξυμνεί τον ουμανισμό κι απ’ την άλλη φέρεται ως
απάνθρωπη μητριά, μια κοινωνία που προσπαθεί ανεπιτυχώς να «συνδυάσει» την τεχνολογική
πρόοδο και την ανθρωπιστική οπισθοδρόμηση. Τι κόσμο προτείνουμε –και αύριο παραδίδουμε-
στα παιδιά και τους νέους; Το ρωτούμε και είναι φυσικό να νιώθουμε ένα κύμα μελαγχολίας να
επισκιάζει τη σκέψη μας, που μάλιστα μετατρέπεται κάποιες φορές σε τσουνάμι απελπισίας για
όσα δεν κάναμε και δυστυχώς δεν πρόκειται να κάνουμε. Η νέα τάξη πραγμάτων βομβαρδίζει τη
νέα γενιά με την υπαρξιακή ανεστιότητα, την κατάργηση των αρχών και των ιδεών, την άρνηση
των πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων, την παραπληροφόρηση και την αναξιοπιστία, τη σαρωτική
επιδημία αγχωτικών καταστάσεων. Γράφει ένας σύγχρονος στοχαστής: «Η ανεργία, ο
εκφυλισμός και ο εκχυδαϊσμός της δημόσιας ζωής, ο αμοραλισμός, ο παρασιτισμός και ο
εύκολος πλουτισμός, η προκλητική περιφρόνηση των ηθικών αξιών στις ημέρες μας πλήττουν
ευρέα στρώματα της νεολαίας, που άπειρη όπως είναι και ευχείρωτη, παρασύρεται σε τρόπους
ζωής που την υπονομεύουν και μεταβάλλεται σε ακριβές αντίγραφο της γενιάς των πατέρων
της.»
Ο επηρεασμός της κοινωνίας από το χριστιανικό πνεύμα

Παρ’ όλ’ αυτά, ας ομολογήσουμε και τα θετικά, τις κατακτήσεις της εποχής μας, που
αδιαμφισβήτητα οφείλονται σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό στον επηρεασμό της κοινωνίας μας
από το ευαγγελικό πνεύμα.
Ζούμε σε μια εποχή που όσο κι αν κινδύνευσε και κινδυνεύει και σήμερα με αφανισμό,
στην πραγματικότητα ακόμη δεν χάθηκε τελείως η ανθρωπιά, το άνοιγμα της επικοινωνίας προς
τον άλλο, η έννοια της δικαιοσύνης και της ισότητας, κυρίως ακόμη δεν χάθηκε τελείως η
ελπίδα. Μπορούμε να το δούμε αυτό στα μάτια των ανθρώπων.
Κοντά στην τεχνολογική πρόοδο του καιρού μας, στα θαυμαστά κατορθώματα του
ανθρώπου σχεδόν σε όλους τούς τομείς του επιστητού, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε τα
επιτεύγματα της τέχνης, θα λέγαμε και της κοινωνικής ευαισθησίας. Δεν ζούμε σε μια κοινωνία
πρωτόγονου κανιβαλισμού. Ζούμε σε έναν κόσμο τον οποίο επηρέασε ουσιαστικά και
μεταμόρφωσε βαθύτατα το χριστιανικό πνεύμα. Κατάργηση της δουλείας, ισότητα των
ανθρώπων, ισοτιμία του άνδρα και της γυναίκας, ανάδειξη της θέσης του παιδιού, δικαιοσύνη
για όλους με προδιάθεση συμπάθειας προς τον μεταμελημένο ένοχο, κοινωνική πρόνοια και
ευαισθησία, εργασία χωρίς προϋποθέσεις δουλείας και με μισθοδοτική και ασφαλιστική
κάλυψη για όλους. Όλα τα παραπάνω φυσικά με πολλές ελλείψεις, χωρίς αξιοκρατία ενίοτε, με
απαράδεκτους όρους κάποιες φορές. Ναι, αλλά και με υψηλές κατακτήσεις του πολιτισμού μας,
για τις οποίες δικαιωματικά υπερηφανευόμαστε. Σήμερα όλα αυτά τα θεωρούμε αυτονόητα,
στον προχριστιανικό κόσμο τίποτε από αυτά δεν ήταν αυτονόητο!
Αρκεί αυτό; Η απάντηση φυσικά είναι αρνητική. Στις οριακές στιγμές της αυτοκριτικής,
κανείς μας δεν μπορεί να ισχυρισθεί ότι κάνουμε αυτό που πρέπει και κυρίως στο βαθμό που
απαιτείται. Γι’ αυτό και ζούμε σήμερα μια τραγικότητα και την αίσθηση της αποτυχίας. Ακόμη
και στις κατακτήσεις του πολιτισμού και της δημοκρατίας μας, δεν νιώθουμε να εκπληρώνονται
33
οι στόχοι και τα οράματα μας. Η διάχυτη υποκρισία, η μετάφραση των αξιών σε οικονομικά
δεδομένα, η έλλειψη σεβασμού στην ανθρώπινη προσωπικότητα, η καταπάτηση θεμελιωδών
ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το έγκλημα και η τρομοκρατία, ο πόλεμος και η πείνα, η
εκμετάλλευση της ανυπεράσπιστης παιδικής ηλικίας, είναι μερικά μόνο από τα σημεία που μάς
κάνουν να αναρωτιόμαστε για την ανθρωπιά μας και να ντρεπόμαστε για τη χριστιανική μας
ιδιότητα. Την ίδια στιγμή που η υποκρισία απειλεί να σκεπάσει κάθε άλλη δραστηριότητά μας,
αναιρώντας κάθε φιλότιμη προσπάθειά μας. Αναφέρουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα:
σήμερα στην πατρίδα μας μιλούμε για δωρεάν παιδεία για όλα τα ελληνόπουλα, γνωρίζοντας
όμως καλά πως ένας μαθητής λυκείου είναι σχεδόν αδύνατον να εισαχθεί στις πανεπιστημιακές
σχολές χωρίς τη βοήθεια του φροντιστηρίου και της παραπαιδείας. Μιλούμε και για δωρεάν
ανώτατη παιδεία, τη στιγμή που χιλιάδες αθηναϊκές οικογένειες αναγκάζονται να πληρώνουν
ενοίκια και γενικότερα τη διαβίωση του παιδιού τους σε μια επαρχιακή πόλη, όπου οι
φοιτητικές εστίες δεν επαρκούν, ενώ χιλιάδες οικογένειες από την επαρχία αναγκάζονται να
πληρώνουν ενοίκια και γενικότερα τη διαβίωση του παιδιού τους στην Αθήνα, όπου οι
φοιτητικές εστίες και πάλι δεν επαρκούν. Ταυτόχρονα, βέβαια, κάποια από τα συγγράμματα
πρέπει να αγοραστούν από τους φοιτητές, ή μαζί με το δωρεάν σύγγραμμα πρέπει οι φοιτητές
να αγοράσουν -από ένα συγκεκριμένο βιβλιοπωλείο και μόνο- και ένα δεύτερο σύγγραμμα,
πολύ βοηθητικό για να περάσουν το μάθημα, που συμβαίνει πάντα να είναι γραμμένο από τον
καθηγητή της έδρας. Να λοιπόν τι διδάσκουμε στα παιδιά μας και πώς τα ανατρέφουμε!
Μπορούμε να κάνουμε κάτι ουσιαστικό, δραστικό, ν’ αλλάξουμε όσο μπορούμε τα
πράγματα; Μπορούμε να προτείνουμε κάτι καλύτερο στους εφήβους; Ναι, την ομολογία της
πτώχευσής μας, εκεί που δεν τα καταφέραμε. Την παραδοχή ότι δεν είμαστε μια κοινωνία του
αλάθητου, της κομπορρημοσύνης, της εωσφορικής έπαρσης. Είναι μια καλή αρχή για
μεταμόρφωση, πρώτα και κύρια δική μας. Μην περιμένεις ν’ αλλάξουν οι άλλοι για να κάνεις
εσύ τη δική σου αρχή. Κάποιος πρέπει να μπει μπροστά. Ας ξεκινήσουμε εμείς οι κληρικοί να
δεχθούμε και να παραδεχθούμε ότι δεν έχουμε κρίση, αλλά ότι είμαστε η κρίση -ή έστω ένα
σημαντικό κομμάτι της.
Θεωρία και πράξη. Αλλαγή και βίωμα.

Ως άνθρωποι της Εκκλησίας, που θέλουμε να λέμε ότι είμαστε, αντιλαμβανόμαστε και
μια ακόμη αντίφαση. Απ’ τη μια μπορούμε πλέον να ισχυρισθούμε ότι η επανανακάλυψη του
γνήσιου πατερικού φρονήματος, τις τελευταίες κυρίως δεκαετίες, και η τόνωση τόσο των
θεολογικών σπουδών όσο και της ποιμαντικής ευαισθησίας, που μεταφράζεται σε
συγκεκριμένες δομές και πρωτοβουλίες, μάς δίνει τη δυνατότητα να ζούμε πρώτοι εμείς και εν
συνεχείᾳ να προτείνουμε στους νέους την πίστη που δεν βιώνεται ως στείρα ηθικολογία,
ευσεβισμός, διάθεση για καλές πράξεις με μια λογική του προσκοπικού κινήματος, αλλά για την
πίστη που βιώνεται ως αποκάλυψη και συγκλονισμός ζωής, για την πίστη που βιώνεται ως
ευχαριστιακή αναφορά προς τον Θεό και αγαπητική κοινωνία με τον συνάνθρωπο.
34
Αυτή φυσικά είναι η θεωρία, και πρέπει σαφώς να ομολογήσουμε ότι πολλοί άνθρωποι
σήμερα αγωνίζονται να ζήσουν το εκκλησιαστικό γεγονός στην αυθεντική εκφορά του, χωρίς
φανατισμούς και ακρότητες, χωρίς φαρισαϊσμό και ταπεινοσχημίες.
Υπάρχει όμως -εκτός από τη θεωρία- και η πράξη των πολλών. Που μάλλον δεν μάς κάνει
και πολύ υπερήφανους. Οι νέοι άνθρωποι σήμερα ζητούν πολλά από την Εκκλησία, ζητούν από
τούς πνευματικούς ανθρώπους πρόταση ζωής, ποιότητα βίου, ακρίβεια ήθους, ειλικρίνεια. Οι
νέοι άνθρωποι σήμερα αλλά και πάντα κρίνουν τους πάντες και τα πάντα, εκτός βέβαια από τον
εαυτό τους. Φαίνεται πως σε αρκετά έχουν δίκιο. Δεχόμαστε την κριτική, και πρέπει να την
δεχόμαστε. Και μάλιστα την καλόπιστη και καλοπροαίρετη κριτική, που δίχως άλλο προέρχεται
από τους νέους. Χωρίς αυτήν την κριτική υπάρχει ο μέγιστος κίνδυνος να διολισθήσουμε σε
έναν κληρικαλισμό δυτικού τύπου, που η καθ’ ημάς Ανατολή ουδέποτε γνώρισε και ουδέποτε
ανέχθηκε.
Όλοι φέρουμε ευθύνη, ευθύνες για να το πούμε πιο σωστά. Γιατί όλοι, καθώς
κουβαλάμε στην καθημερινή μας πραγματικότητα τον εσώτερο κόσμο της φθοράς και της
αμαρτίας, είναι επόμενο στην άσκηση της ποιμαντικής μας διακονίας να έχουμε να
παρουσιάσουμε λάθη, παραλείψεις, ή -ακόμα χειρότερα- την καταστροφική αδιαφορία μας.
Θα πουν πολλοί: ναι, μα έχουμε να παρουσιάσουμε και τον ποιμαντικό μας ζήλο, τον
ιερό ενθουσιασμό, την ολοπρόθυμη διάθεση να κάνουμε ό,τι περνά από το χέρι μας για τη
διακονία του λαού που ο Θεός μάς εμπιστεύτηκε. Τίποτε δεν αμφισβητούμε, κανέναν δεν
κατακρίνουμε –άλλωστε δεν είναι δικό μας έργο αυτό. Τιμούμε με ανείπωτο σεβασμό όλους
εκείνους που κοπιάζουν στο «γεώργιον» του Κυρίου. Θυμίζουμε μόνο πως σε κάθε περίπτωση,
το καλό μπορεί να γίνει καλύτερο. Αυτή είναι η αγωνία μας και η προσφορά αυτής της
συνάντησής μας. Να είμαστε πιο ειλικρινείς, πιο αυθεντικοί, να είμαστε ο εαυτός μας -ακόμη κι
αν αυτός ο εαυτός μας δεν μάς ικανοποιεί τόσο. Τι είναι προτιμότερο: τα παιδιά και οι νέοι να
μάς συγχωρήσουν για την αδυναμία μας ή για την υποκρισία μας; Μάλλον θα προτιμούσαμε το
πρώτο.
Η ενορία για τους νέους2

«Μέσα στη Εκκλησία και στον ενοριακό χώρο ο νέος, έστω κι αν έχει απογοητευθεί από
την κοινωνία και την οικογένειά του, έχει την δυνατότητα να βρει την πραγματική εν Χριστώ
κοινωνία, και το ενδιαφέρον του πραγματικού πατέρα. Μπορεί, βέβαια, και μέσα στην Εκκλησία
να γίνονται σφάλματα, αλλά, τελικά, εκείνο που έχει αξία είναι ότι η Εκκλησία δεν είναι
οργάνωση, αλλά Θεανθρώπινος οργανισμός, είναι το Σώμα του Χριστού. Ξέρουμε πολύ καλά ότι
και οι πληγές του Σταυρού επάνω στο αναστημένο Σώμα του Χριστού είναι σημεία δόξης. Ο
Απόστολος Θωμάς από τις πληγές αυτές είδε την Θεότητα του Χριστού, όπως λέγει ο άγιος
Γρηγόριος ο Παλαμάς…
Μέσα στην Εκκλησία ο νέος άνθρωπος βιώνει την αληθινή αγάπη και την πραγματική
ελευθερία. Καταλαβαίνει ότι η αγάπη δεν έχει σχέση με την βιολογική αναγκαιότητα, αλλά με
2
Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγ. Βλασίου Ιεροθέου, Γέννημα και θρέμμα Ρωμηοί, Ιερά Μονή Γενεθλίου της
Θεοτόκου, 2000.
35
την ελευθερία της πνευματικής αναγεννήσεως. Και η ελευθερία δεν εξαντλείται σε μια επιλογή
δυνατοτήτων, αλλά σε οντολογική υπέρβαση του θανάτου, των αισθήσεων και των αισθητών.
(...) Εκεί βλέπει ότι η Εκκλησία είναι Νοσοκομείο και οικογένεια. Και καταλαβαίνει ότι μέσα σε
μια τέτοια ατμόσφαιρα λύνονται όλα τα προβλήματα, κοινωνικά, οικολογικά, υπαρξιακά.
Μόνον έτσι νοιώθουμε ότι η Εκκλησία δεν είναι ιδεολογία για να συντηρήσει τον κόσμο μέσα
στην ανθρωποκεντρικότητά του, αλλά ζωή που ανακαινίζει και μεταμορφώνει αυτούς που
εισέρχονται στον αγιασμένο χώρο της. (...) Μέσα στην Εκκλησία, όταν λειτουργεί αυθεντικά, ο
άνθρωπος δεν υποτάσσεται σε σκοπιμότητες, αλλά θεωρείται κατ’ εικόνα Θεού που οδηγείται
στο καθ’ ομοίωσιν, είναι «κεκελευσμένος Θεός», κατά την εύστοχη παρατήρηση του Μ.
Βασιλείου. Ο Χριστός δεν είναι το έθιμο ή συνήθεια ή ιδέα, αλλά «η οδός, η αλήθεια και η ζωή»
(Ιω. ιδ΄, 6).
Οι νέοι για την ενορία

Αγαπάς ό,τι φτιάχνεις. Ή τουλάχιστον σε ό,τι έχεις συμμετάσχει. Η πρόσκλησή μας,
πρόκληση μπορείς να την πεις, πρέπει να αφορά όχι σε μια παθητική παρακολούθηση των
τεκταινομένων στην Εκκλησία, αλλά σε μια δυναμική συμμετοχή και καρποφόρα συστράτευση.
Οι νέοι άνθρωποι σήμερα μπορούν και πρέπει να προσφέρουν πολλά με τη ζωντάνια τους, τον
ενθουσιασμό και το δυναμισμό τους. Φτάνει να τούς καλέσουμε, να τούς καλούμε διαρκώς να
αφήσουν κατά μέρος μόνο την κριτική, να αφήσουν για λίγο και το φραπέ στην καφετέρια, και
να αρχίσουν επιτέλους την επανάσταση μαζί μας. Δεν πρόκειται να βρουν κανέναν άλλο χώρο
τόσο επαναστατικό όσο αυτόν όπου «μετὰ τῶν τελωνῶν καὶ ἁμαρτωλῶν ἐσθίει ὁ διδάσκαλος»
ημὠν (Ματθ. 9,11), την Εκκλησία όπου «οἱ τελῶναι καὶ αἱ πόρναι προάγουσιν -ἡμᾶς- εἰς τὴν
βασιλείαν τοῦ Θεοῦ» (Ματθ. 21,31), την Εκκλησία όχι του φαρισαίου, αλλά του τελώνη, του
αμαρτωλού που κατακρίνει τον εαυτό του και κερδίζει τη χάρη και το έλεος τού Θεού.
Υπογραμμίζουμε το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας μας, το οποίο φαίνεται και να συγκινεί
περισσότερο τις εφηβικές ψυχές. Πέρασε ανεπιστρεπτί ο καιρός που οι νέοι μπορούσαν να
αρκεστούν σε μια συμβολική επίσκεψη σε κάποιο ίδρυμα, την περίοδο λίγο πριν τα
Χριστούγεννα. Σήμερα, με τη χάρη του Θεού, συντελείται ένα πολύ σημαντικό κοινωνικό-
φιλανθρωπικό έργο, τόσο σε κεντρικό επίπεδο, από τις αρμόδιες υπηρεσίες της Αρχιεπισκοπής
και των Μητροπόλεων, όσο και σε ενοριακό. Οι έφηβοί μας θα ήταν καλό να γνωρίσουν αυτή
την προσπάθεια, να έλθουν σε επαφή με τον ανθρώπινο πόνο, πολύ περισσότερο να νιώσουν
τη χαρά να μοιράζεσαι, να σπογγίζεις ένα δάκρυ, να σού χαρίζουν ένα χαμόγελο. Να
συμμετάσχουν οι νέοι στις προσπάθειες της Εκκλησίας, να νιώσουν την Εκκλησία αυτό που
πραγματικά είναι, δηλ. το σπίτι τους, να γνωρίσουν και να βιώσουν το μέγεθος και τη χαρά της
ενοριακής ζωής, που αποτελεί υπέρβαση του εαυτού μας, κατάφαση στον κοινοτικό τρόπο
ύπαρξης. Πρέπει δε να ομολογήσουμε ότι στην κατεύθυνση αυτή κινούνται και οι σύγχρονες
αντιλήψεις γύρω από το νεανικό ποιμαντικό έργο της Εκκλησίας, δηλ. να προσφέρουμε στα
παιδιά πλέον όχι ακριβώς ένα σχολείο –ούτε καν το κατηχητικό σχολείο- αλλά τη δυνατότητα
βιωματικής επαφής με τον ανεξάντλητο πλούτο της ορθόδοξης παράδοσής μας και ταυτόχρονα
την επικοινωνία και τη συνεργασία, τη συμμετοχή και τη διακονία στο ενοριακό κυρίως έργο.
36
Ένας από τους Τρεις Ιεράρχες, ο Χρυσόστομος Ιωάννης έγραφε «Ὅταν τά ἀρχέτυπα
ἠφάνισται, τότε οὐδέ οἱ νέοι γίνονται θαυμαστοί»3. Μπορούμε λοιπόν να σταματήσουμε να
ρίχνουμε τον λίθο του αναθέματος στο αντίγραφο, αμνηστεύοντας το πρωτότυπο; Το πρόβλημα
της σημερινής νεολαίας είναι να απεγκλωβιστεί από εμάς, από τις μηδενιστικές πρακτικές που
εν πολλοίς διδάσκουμε. Κι εμείς να διδαχθούμε πολλά από την έννοια της μετάνοιας, που
σημαίνει αλλαγή τρόπου σκέψης και τρόπου ζωής, υιοθετώντας νέους δρόμους ανάταξης, έναν
εκκλησιαστικότερο τρόπο ζωής και διακονίας, που εγγυάται την αυθεντικότητα της έκφρασης
και τη γνησιότητα της ποιότητας.
Και τέλος, όπου εμείς δεν μπορούμε πια να κάνουμε τίποτε άλλο, ας αφήσουμε
επιτέλους να μιλήσει λίγο και ο Θεός. Για να καταλάβουμε, εμείς πρώτοι, πως όταν η ζωή των
νέων μας γίνει περισσότερο εκκλησιαστική, τότε θα γίνει λιγότερο ανέραστη και αγχωτική. Ο
Θεός είναι το πρότυπο της αγάπης. Ο Θεός είναι αγάπη. Αυτό που έχουν ανάγκη τα παιδιά,
αυτό που έχουμε ανάγκη όλοι, είναι να αφήσουμε στον Θεό περισσότερο χώρο στην καρδιά μας
και στη ζωή μας. Ας το τολμήσουμε. Για τον εαυτό μας και τα παιδιά. Για το σήμερα και το αύριο.
Αλλά και γι’ αυτήν την αιωνιότητα.
Αναζητώντας τον λόγο και τον τρόπο της εποχής μας

Ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα που αντιμετωπίζουν σαν πρόκληση οι ποιμένες της
Εκκλησίας, είναι να βρουν μια γλώσσα που να αφορά τους ανθρώπους σήμερα. Ειδικά τους
νέους, οι οποίοι ασταμάτητα φυλλορροούν έξω απ᾽ την Εκκλησία, κυρίως γιατί εμείς δεν έχουμε
βρει ένα λόγο να τους μιλήσουμε. Tο να βρεθεί ένας τέτοιος λόγος δεν σημαίνει ότι θα
αλλάξουμε τα πιστεύω μας, αλλά θα ερμηνεύσουμε το πνεύμα του Ευαγγελίου, σε ένα λόγο
που θα είναι κατανοητός στους ανθρώπους της εποχής και θα τους κάνει ελκυστικό το λόγο του
Θεού.
Ο νέος της εποχής μας έχει βεβαίως ανάγκη τον λόγο του Χριστού, τον λόγο της αγάπης,
της ειρήνης, του Ευαγγελίου, αλλά όχι απαραίτητα με τον τρόπο που τον δίνουμε εμείς.
Ξεχνούμε σε πολλές περιπτώσεις σε ποια εποχή βρισκόμαστε. Λείπει λοιπόν το να βρούμε έναν
λόγο. Κι αυτός ο λόγος να συνοδεύεται από ένα ήθος. Που θέλουν να το δουν οι νέοι άνθρωποι
για να τους πείσουμε.
Να διαχωρίσουμε τους ανθρώπους της Εκκλησίας που έχουν ξύλινο λόγο, που είναι
κλεισμένοι στον εαυτό τους και είναι αυτοδικαιωμένοι. Και να δουν ότι η Εκκλησία ως Σώμα
Χριστού είναι άνθρωποι που πονάνε. Ποθούν να συναντήσουν τον Χριστό, γι᾽ αυτό ποθούν να
συναντήσουν και τον συνάνθρωπο. Και γι᾽ αυτό είναι ειλικρινείς με τον εαυτό τους. Κι όσο
γίνεσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου σε μια πορεία αυτογνωσίας, τόσο περισσότερο θέλεις και
σε αυτόν που θα μιλήσεις, να του πεις λόγο αληθείας.
Κάποιος πρέπει να μιλήσει στα παιδιά και τους νέους κοιτώντας τους στα μάτια. Και να
τους μιλήσει για κάτι άλλο. Τα παιδιά μεγαλώνουν σε ένα πολύ ρευστό και μοναχικό
περιβάλλον, σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες, όπου ζει μια μεγάλη πολιτισμική
3
Ιερός Χρυσόστομος P.G. 60, 189.
37
παρακμή. Τα παιδιά αυτά φτάνοντας στην εφηβεία είναι αποσυντονισμένα. Μέσα σε αυτό το
περιβάλλον, υπάρχει μια απρόσωπη κοινωνική ζωή και παρατηρείται φόβος για τη δημιουργία
σχέσεων. Όλα αυτά ορίζουν τον άνθρωπο στον οποίον απευθύνεται η Εκκλησία.
Όλη η παράδοσή μας, είναι γεμάτη από λόγο που μπορεί να συγκινήσει την ψυχή ενός
νέου ανθρώπου. Το οπλοστάσιο του πατερικού λόγου έχει τόσα πολλά συγκλονιστικά πράγματα
για να συγκινήσουν ένα νέο άνθρωπο, ή αν δεν τον συγκινήσουν να του δείξουν ότι υπάρχει και
μια άλλη στάση ζωής απέναντι στα πράγματα, μια άλλη οπτική.
Αυτή είναι η ευθύνη μας σήμερα. Να (ξανα)λειτουργήσει η ενορία σαν οικογένεια.
Χρειάζεται η ανασύσταση των ενοριών. Όχι ως κέντρο μυστηρίων ή μνημόσυνων, αλλά ως ένα
κέντρο ζύμωσης ιδεών που θα καταλήγουν στο λόγο του Κυρίου. Πρέπει η ενορία να
ζωντανέψει, να γίνει «θεία λειτουργία μετά την θεία λειτουργία» κι ένα εργαστήρι αγιότητας.
Και οι (νέοι) άνθρωποι να έρχονται να ακουμπάνε τις αρνήσεις τους και να βρίσκουν ένα
διάλογο. Αυτή η οπτική αγγίζει τις λεπτές χορδές της ψυχής του εφήβου και του νέου ανθρώπου.
Ποιμαντικές προτάσεις και δράσεις

Προτάσεις δράσεων για τους νέους, με αφορμή υπάρχουσες δομές σε ενοριακούς Ιερούς
Ναούς:
 Παιδαγωγική-κατηχητική συνάντηση για παιδιά προσχολικής ηλικίας
 Κατηχητική συνάντηση για παιδιά Δημοτικού
 Κατηχητική σύναξη για παιδιά Γυμνασίου
 Κατηχητική σύναξη για παιδιά Λυκείου
 Φοιτητική σύναξη
 Μαθήματα
o Βυζαντινής μουσικής
o Αγιογραφίας
o Ζωγραφικής
o Χειροτεχνίας
 Εκπαιδευτικά διαδραστικά προγράμματα :
o Βυζαντινής αγιογραφίας και ναοδομίας
o Εκκλησιαστικής ιστορίας
o Προσέγγισης στη Θεία Λειτουργία
o Παιδικό θεολογικό εργαστήρι
o Παραδοσιακών χορών
o Παραδοσιακών μουσικών οργάνων
o Μουσικών οργάνων
o Μουσικής αρμονίας
o Υφαντικής
38
o Αγγειοπλαστικής
o Εφαρμοσμένων τεχνών
o Παραδοσιακού κοσμήματος
o Καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας
o Κοπτικής – ραπτικής
o εκμάθησης ηλεκτρονικών υπολογιστών
o παρασκευής προσφόρου
o παρασκευής θυμιάματος
o παρασκευής κεριού
o παρασκευής ειδών ευλαβείας
 Χορωδία
o Βυζαντινής μουσικής
o Παραδοσιακής μουσικής
o Σύγχρονου τραγουδιού
 Θεατρικό παιχνίδι
 Θεατρική Ομάδα
 Αθλητικές δραστηριότητες
 Αθλητικές ομάδες
 Συνάξεις νέων ζευγαριών – Σχολές γονέων
 Ενοριακά Κοινωνικά φροντιστήρια για μαθήματα του σχολείου
 Ενοριακά Κοινωνικά φροντιστήρια για μαθήματα ξένων γλωσσών
 Εκδρομές
 Επισκέψεις σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους
 Συνάξεις με τους γονείς των παιδιών
 Επισκέψεις αγάπης σε Ιδρύματα
 Πρόγραμμα δημιουργικής απασχόλησης παιδιών :
o Για το Σαββατοκύριακο
o Για τις εορτές Χριστουγέννων και Πάσχα
o Για το καλοκαίρι (Κατασκήνωση στην πόλη)
 Ενοριακή κατασκήνωση
Άξονες ανάπτυξης της εφηβείας. Η σχέση του εφήβου με τον Θεό
«Η πίστη είναι σαν ένας χαρταετός πάνω από τα σύννεφα. Μπορείς να αισθανθείς πότε-
πότε εκείνο το συναρπαστικό τράβηγμα, επιβεβαίωση πως είναι εκεί» (Τζέην, 18 χρόνων).
Η ουσιαστική σχέση με τον Θεό, αυτή η κορύφωση της υπαρξιακής αγωνίας, ο
προορισμός της επίγειας ζωής, η δικαίωση της δημιουργίας, δεν θα μπορούσε να βρίσκεται έξω
από τον ορίζοντα του εφήβου σε μια ηλικία κατά την οποία αναζητεί τα ουσιώδη. Θα
39
μπορούσαμε μάλιστα να ισχυριστούμε ότι πρόκειται κατ’ εξοχήν για την ηλικία που διψά για
προσωπικό νόημα σε αυτή τη σχέση.
Αλλά, όπως είναι φυσικό, η σχέση του εφήβου με τον Θεό θα χαρακτηρισθεί από τις
παράλληλες ψυχολογικές του περιπέτειες, αφού πρώτη ύλη για τη θρησκευτικότητα αποτελεί ο
ψυχισμός πάντοτε και για όλους. Έτσι η αλληλεπίδραση ταυτότητας και θρησκευτικότητας είναι
απολύτως απαραίτητο να κατανοηθεί, ιδιαίτερα από εκείνους οι οποίοι ως εκ της θέσεώς τους
(γονείς, κληρικούς, εκπαιδευτικούς, κατηχητές) είναι επιφορτισμένοι με τη δύσκολη αλλά
θαυμάσια αποστολή να υπηρετήσουν την εφηβική θρησκευτικότητα.
Η θρησκευτικότητα υπόκειται σε όλους τους νόμους μιας διαπροσωπικής σχέσης και η
δράση της Χάριτος δεν καταργεί το ανθρώπινο πρόσωπο με τις χαρακτηρολογικές
ιδιαιτερότητές του. Μια ανώριμη ψυχική ταυτότητα εύλογα θα επηρεάσει αντίστοιχα και τον
τρόπο με τον οποίο κάποιος θα αντιλαμβάνεται τον Θεό και θα συνδεθεί μαζί Του, εφ’ όσον η
σχέση με τον Θεό δεν παύει να είναι μια σχέση μεταξύ δύο προσώπων. Η νοσηρή
θρησκευτικότητα παρεμποδίζει την ψυχική ανάπτυξη και ενδέχεται να μετατραπεί σε μέρος της
παθολογίας της. Πουριτανική σχέση με το σώμα, δημιουργία παθολογικών ενοχών και
μετατροπή τους σε μοχλό χειρισμού του εφήβου, αυταρχική αγωγή και άσκηση καταστολής,
υποκρισία και φαρισαϊκή αίσθηση ηθικής υπεροχής, σχέση με το Θεό τύπου φόβου ή
συναλλαγής, μισαλλόδοξη και κυριαρχική σχέση με τον συνάνθρωπο, παρανοειδής σχέση με
τους «εκτός» της θρησκευτικής ομάδας, καλλιέργεια εξάρτησης από τον εξιδανικευμένο ηγέτη
και άντληση παντοδυναμίας από τη φαντασιακή συγχώνευση μαζί του κ.π.ά, μπορούν να
ταλαιπωρήσουν τον έφηβο είτε μέσα στο κύριο σώμα των mainline θρησκειών, είτε (τα
συνηθέστερο) σε θρησκευτικές ομάδες καταστροφικού και εκμεταλλευτικού χαρακτήρα (cults).
Από την άλλη πλευρά ισχύει και η αντίστροφη αλληλεπίδραση: «Η θρησκεία μπορεί να
αποτελέσει ένα πολύ αποτελεσματικό πλαίσιο για ταυτότητα... Συνοδεύεται από ηθικά
συστήματα τα οποία στηρίζουν την ταυτότητα εγκαθιδρύοντας βασικές αξίες για το σωστό και
το λάθος, το καλό και το κακό, και ρυθμίζοντας τη διαπροσωπική συμπεριφορά» (Roy
Baumeister Identity: cultural change and the struggle for self. Oxford University Press, 1986, σ.
248).
Αν η πίστη δεν μετακινείται πάντοτε από την συμβατική της μορφή της παιδικής ηλικίας
στην ωριμότερη της εφηβείας και της νεότητας, αυτό συμβαίνει διότι παρεμβαίνει κάποιο
αναπτυξιακό εμπόδιο, όμοιο ή και το ίδιο με εκείνο που προκάλεσε την απόσυρση κατά το
σχηματισμό ταυτότητος. Έχει σημασία να συμπεριλάβουμε και την εξέλιξη της πίστης στα
κριτήρια σχηματισμού ώριμης ταυτότητας.
Δεν θα είναι υπερβολή να ισχυριστούμε ότι το υπαρξιακό ζήτημα εν γένει (μέρος του
οποίου αποτελεί και ο θρησκευτικός προβληματισμός) βρίσκει στην εφηβεία τις ιδεώδεις
εκείνες συνθήκες που θα επιτρέψουν την ανάδειξή του και τη δυνητική επίλυσή του. Η
αναδυόμενη ταυτότητα εαυτού και το αίσθημα αυτονομίας, η αίσθηση του τραγικού, το
άνοιγμα της κοινωνικότητας και της αγαπητικής ικανότητας, η αμεσότητα των συναισθημάτων,
το άγχος και η γοητεία, η διανοητική ανάπτυξη και περιέργεια, όλα αυτά συμβάλλουν στην
διεύρυνση των ενδιαφερόντων προς το μυστηριώδες, το επέκεινα, το υπερβατικό. Ακόμη και
40
όταν η αντιδραστικότητα του εφήβου δείχνει να τον απομακρύνει από την παραδοσιακή
θρησκευτικότητα που έλαβε στην οικογένειά του, μέσα του κυοφορούνται έντονες διεργασίες
για την εξεύρεση προσωπικού νοήματος.
Η ανάπτυξη προσωπικής θρησκευτικότητας αποτελεί έναν μακρό και συχνά επίπονο
μετασχηματισμό. Το παιδί θρησκεύει επειδή θρησκεύουν οι γονείς του και συνήθως με
παρόμοια ποιότητα και νοοτροπία. Η προσωπική θρησκευτικότητα δεν αναπτύσσεται πριν από
το τέλος της εφηβείας και το στοίχημα είναι να εξελιχθεί από δοτή σε ικανοποιητική εξεύρεση
νοήματος
Φυσικά, από πνευματικής πλευράς, η καλλιέργεια της σχέσης με τον Θεό δεν είναι
χρησιμοθηρική, αλλά αποβλέπει στον αγιασμό και στη σωτηρία. Όμως η κοινωνία και η παιδεία
δεν μπορούν να παραβλέψουν πως η θρησκευτικότητα διαθέτει τη δυνατότητα να λειτουργήσει
και ως πρόκριμα της εν γένει ψυχικής εξέλιξης. Μια υγιής θρησκευτικότητα και αντίστοιχη
αγωγή οδηγεί σε υγιέστερες διαπροσωπικές σχέσεις, καλλιέργεια ιδανικών και αλτρουϊσμού
στο νέο, αύξηση της δημιουργικότητας, μείωση της εγωκεντρικότητας και της ναρκισσιστικής
αγάπης. (…)
Επειδή η ψυχική ταυτότητα ορίζεται με κοινωνικούς όρους, η θρησκευτικότητα απαιτεί
ανάλογο περιβάλλον προκειμένου να ανθίσει. Έρευνες έχουν δείξει πως η συμμετοχή εφήβων
στη λατρεία και σε νεανικά εκκλησιαστικά προγράμματα δεν συνδέεται τόσο με τη στάση τους
απέναντι στην Εκκλησία και στη θρησκεία, όσο με την ποιότητα των σχέσεων που διατηρούν με
τα άλλα μέλη της Εκκλησίας. Έτσι, «εφ’ όσον η ταυτότητα δεν εγκαθιδρύεται εν κενώ, είναι
σημαντικό για την Εκκλησία να καλλιεργεί προσωπικές σχέσεις στους εφήβους μέσω ομάδων
συνομηλίκων. Καθώς μοιράζονται την εμπειρία του Θεού, η πίστη τρέφεται και γίνεται
αισθητή» (V. Bailey Gillespie, The experience of faith. Religious Education Press, 1988, σ. 141).
π. Βασιλείου Θερμού,
«Ταραγμένη Άνοιξη, Για μια κατανόηση της εφηβείας»,
εκδόσεις ΔΟΜΗ-ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ
41
Το κοινωνικο-προνοιακό ενοριακό έργο, τόπος και τρόπος έκφρασης της τοπικής
αλληλεγγύης και συνεργασίας
5Η ΕΝΟΤΗΤΑ
Κάθε φορά που προσπαθούμε να μιλήσουμε για το κοινωνικο-προνοιακό έργο της
Εκκλησίας μας, ο νους μας σταματά στη λέξη «φιλανθρωπία», μια λέξη τόσο όμορφη αλλά και τόσο
παρεξηγημένη.
Όμορφη γιατί φιλανθρωπία σημαίνει αγάπη προς τον άνθρωπο και παρεξηγημένη γιατί
συνήθως συνδέεται αδίκως με κάτι μικρό, λειψό, μίζερο, και πάντως όχι με το αγαπητικό
ξεχείλισμα της καρδιάς μας προς τον συνάνθρωπο.
Η φιλανθρωπία του Θεού

Η αληθινή έννοια της φιλανθρωπίας ξεκινά ακριβώς στη δημιουργία του κόσμου. Ο Θεός
δημιουργεί τον κόσμο από αγάπη, ως μία εκστατική κίνηση της αγιοτριαδικής κοινωνίας και
περιχώρησης. Η Παλαιά Διαθήκη μας λέει ότι το «μεγάλο έργο του Θεού» είναι η δημιουργία του
κόσμου (Γεν.2,2,).
Και η δεύτερη μεγάλη κίνηση της φιλανθρωπίας του Θεού είναι η σάρκωση και η
θυσιαστική πορεία του Χριστού. Ο ευαγγελιστής της αγάπης Ιωάννης ο Θεολόγος μας βεβαιώνει
ότι : «οὕτω γὰρ ἠγάπησεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς
ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται, ἀλλ' ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον» (Ιω. 3,16), δηλ. «τόσο πολύ αγάπησε ο
Θεός τον κόσμο, ώστε παρέδωσε σε θάνατο τον μονάκριβο Υιό του, για να μη χαθεί κανένας πιστός,
άλλα να έχει ζωή αιώνια». Τόσο μας αγάπησε ο Χριστός! Κι εκείνοι που φέρουν το όνομά Του, δηλ.
οι χριστιανοί δεν μπορούν παρά να εφαρμόσουν αυτό που ο Χριστός έζησε και δίδαξε, τη
θυσιαστική αγάπη. «Ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοὶ μαθηταί ἐστε, ἐὰν ἀγάπην ἔχητε ἐν
ἀλλήλοις» (Ιω. 13,35), δηλ. «Έτσι θα καταλάβουν όλοι ότι είστε μαθητές μου, αν έχετε αγάπη
μεταξύ σας».
Ο λόγος του Θεού μάς ξεκαθαρίζει ότι ο άλλος, ο πλησίον, δεν είναι καθόλου ξένος. Είναι
αδελφός του Χριστού και αδελφός δικός μας. Είναι προέκταση του εαυτού μας. Είναι μέλος του
ιδίου σώματος, δηλ. της Εκκλησίας : Διότι όπως στο ένα σώμα έχομε πολλά μέλη, όλα δε τα μέλη
δεν έχουν την ίδια λειτουργία και υπηρεσία, έτσι και οι Χριστιανοί, είμεθα ένα σώμα με τον Χριστό,
και δια του Χριστού μεταξύ μας· ο καθένας μας δε είμεθα μέλη αλλήλων 1.
Και όπως μας βεβαιώνει η βιολογική μας ύπαρξη όταν πληγωθεί ένα μέλος του σώματός
μας (π.χ. το χέρι μας ή το στομάχι μας), τότε όλο το σώμα μας ασθενεί. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει
με το Σώμα της Εκκλησίας μας : Εάν πάσχει ένα μέλος, πάσχουν μαζί με αυτό όλα τα μέλη, και εάν
δοξάζεται και τιμάται ένα μέλος, χαίρουν μαζί του όλα τα μέλη. Σεις, λοιπόν, οι Χριστιανοί είσθε
σώμα Χριστού και ο καθένας σας είναι επί μέρους μέλος του σώματος του Χριστού 2.
1
καθάπερ γὰρ ἐν ἑνὶ σώματι μέλη πολλὰ ἔχομεν, τὰ δὲ μέλη πάντα οὐ τὴν αὐτὴν ἔχει πρᾶξιν, οὕτως οἱ πολλοὶ ἓν
σῶμά ἐσμεν ἐν Χριστῷ, ὁ δὲ καθ᾿ εἷς ἀλλήλων μέλη (Ρωμ.12, 4-5).
2
καὶ εἴτε πάσχει ἓν μέλος, συμπάσχει πάντα τὰ μέλη, εἴτε δοξάζεται ἓν μέλος, συγχαίρει πάντα τὰ μέλη. ῾Υμεῖς δέ
ἐστε σῶμα Χριστοῦ καὶ μέλη ἐκ μέρους. (Α΄ Κορινθ. 12, 26-27).
42
Άλλωστε, πώς μπορεί να είναι διαφορετικά; Όταν ένας χριστιανός βλέπει τον συνάνθρωπό
του που υποφέρει, που στερείται και δυσκολεύεται, όχι απλώς κάνει βήματα αγαπητικά προς τον
συνάνθρωπό του, αλλά αισθάνεται ο ίδιος τον πόνο! Δεν είναι του άλλου η δοκιμασία, είναι δική
μου!
Έτσι λοιπόν, και όπως διαβάζουμε στις «Πράξεις των Αποστόλων», η πρώτη χριστιανική
κοινότητα των Ιεροσολύμων «όλο εκείνο το πλήθος των πιστών είχε μια καρδιά και μια ψυχή, και
κανείς δεν έλεγε ότι και το ελάχιστο από τα υπάρχοντά του είναι δικό του, αλλά ήσαν τα πάντα
κοινά και τα διέθεταν για την εξυπηρέτηση όλων… Δεν υπήρχε μεταξύ αυτών, κανένας που να
στερείται, διότι όσοι ήσαν ιδιοκτήτες χωραφιών ή σπιτιών τα πωλούσαν και έφερναν το αντίτιμο
των πωλουμένων και το έθεταν με ευλάβεια πολλή κατά γης, στα πόδια των Αποστόλων. Και
μοιραζόταν κατόπιν αυτό το χρήμα στον καθένα ανάλογα με την ανάγκη που είχε»3.
Όταν δε κάποτε «καθώς αυξανόταν ο αριθμός των πιστών, μερικοί άρχισαν να γογγύζουν
και να παραπονούνται, … διότι οι χήρες γυναίκες παραμελούνταν στη καθημερινή υπηρεσία της
διανομής τροφών και βοηθημάτων»4, τότε οι Απόστολοι «εξέλεξαν επτά άνδρες, με καλή μαρτυρία
και γεμάτους από Άγιο Πνεύμα και σοφία … προκειμένου να υπηρετούν στα τραπέζια του
φαγητού»5.
Οι αιώνες φυσικά κύλησαν, αλλά το ήθος της διακονίας προς τον αδελφό παρέμεινε
ζωντανό και κυρίαρχο στο σώμα της Εκκλησίας. Είναι το ήθος του καλού σαμαρείτη. Είναι το
φρόνημα της διακονίας όπως περιγράφεται στην παραβολή της Κυριακής των Απόκρεω :
«ἐπείνασα γάρ, καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα, καὶ ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην, καὶ συνηγάγετέ
με, γυμνός, καὶ περιεβάλετέ με, ἠσθένησα, καὶ ἐπεσκέψασθέ με, ἐν φυλακῇ ἤμην, καὶ ἤλθετε πρός
με» (Ματθ. 25,35), όπου ο Χριστός ταυτίζεται με κάθε ελάχιστο αυτού του κόσμου που πάσχει και
υποφέρει.
Καί, εἶναι πολύ γνωστό τό Πατερικό «εἶδες τόν ἀδελφό σου, εἶδες τόν Θεό σου· ἀνέπαυσες
τόν ἀδελφό σου, ἀνέπαυσες τό Θεό σου».
Είναι η χαρά της προσφοράς με ταπείνωση και διάκριση, όπως ο ίδιος ο Κύριος περιέγραψε
«εἰ οὖν ἐγὼ ἔνιψα ὑμῶν τοὺς πόδας, ὁ Κύριος καὶ ὁ Διδάσκαλος, καὶ ὑμεῖς ὀφείλετε ἀλλήλων
νίπτειν τοὺς πόδας» (Ιω, 13,14) κι ακόμη «ὃς ἐὰν θέλῃ ἐν ὑμῖν μέγας γενέσθαι, ἔσται ὑμῶν
διάκονος, καὶ ὃς ἐὰν θέλῃ ἐν ὑμῖν εἶναι πρῶτος, ἔσται ὑμῶν δοῦλος· ὥσπερ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου
οὐκ ἦλθε διακονηθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν»
(Ματθ. 20,26-28).
Στην μακραίωνη ιστορία έμπρακτης κοινωνικής προσφοράς και αλληλεγγύης της ιστορίας,
θα μου επιτρέψετε να σταθώ σε δύο παραδείγματα, το ένα αφορά στο μακρινό παρελθόν και το
άλλο στο εγγύς.
3
Τοῦ δὲ πλήθους τῶν πιστευσάντων ἦν ἡ καρδία καὶ ἡ ψυχὴ μία, καὶ οὐδὲ εἷς τι τῶν ὑπαρχόντων αὐτῷ ἔλεγεν ἴδιον
εἶναι, ἀλλ᾿ ἦν αὐτοῖς ἅπαντα κοινά. (…) οὐδὲ γὰρ ἐνδεής τις ὑπῆρχεν ἐν αὐτοῖς· ὅσοι γὰρ κτήτορες χωρίων ἢ οἰκιῶν
ὑπῆρχον, πωλοῦντες ἔφερον τὰς τιμὰς τῶν πιπρασκομένων καὶ ἐτίθουν παρὰ τοὺς πόδας τῶν ἀποστόλων· (Πράξ. 4,
32-34).
4
Ἐν δὲ ταῖς ἡμέραις ταύταις πληθυνόντων τῶν μαθητῶν ἐγένετο γογγυσμὸς τῶν ῾Ελληνιστῶν πρὸς τοὺς ῾Εβραίους,
ὅτι παρεθεωροῦντο ἐν τῇ διακονίᾳ τῇ καθημερινῇ αἱ χῆραι αὐτῶν (Πράξ. 6,1).
5
ἐπισκέψασθε οὖν, ἀδελφοί, ἄνδρας ἐξ ὑμῶν μαρτυρουμένους ἑπτά, πλήρεις Πνεύματος ῾Αγίου καὶ σοφίας, οὓς
καταστήσομεν ἐπὶ τῆς χρείας ταύτης· (Πράξ. 6,3).
43
Το πρώτο αφορά στον Μέγα Βασίλειο, τον ουρανοφάντορα επίσκοπο Καισαρείας της
Καππαδοκίας.
Κορωνίδα του φιλανθρωπικού έργου του Αγίου Βασιλείου υπήρξε η Βασιλειάδα, η οποία
πήρε το όνομα αυτό τον 5ο αιώνα μ.Χ. από τον ιστορικό Σωζόμενο. Σε μικρή απόσταση από την
Καισαρεία ο Άγιος Βασίλειος ίδρυσε και εγκαινίασε στις 5 Σεπτεμβρίου του 374 μ.Χ. «Μια νέα
πόλη», όπως την περιέγραφε ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, με μοναδικό σκοπό ύπαρξης της την
από κάθε άποψη προσφορά στον πλησίον.
Σε αυτήν λειτουργούσαν πτωχοκομείο, ορφανοτροφείο, γηροκομείο, νοσοκομείο,
λεπροκομείο όπως και ξενώνες για τη διαμονή των ξένων και των φτωχών. Ακόμη, εκεί βρίσκονταν
κατοικίες των ιατρών και όλων όσων διακονούσαν σε αυτήν, κτήρια εργαστηρίων και τεχνιτών
καθώς και τεχνικές σχολές για νέους.
Ο ίδιος ο Άγιος Βασίλειος μαζί με μια ομάδα αποτελούμενη αποκλειστικά από εθελοντές
πρόσφεραν ακούραστα τις υπηρεσίες τους σε αυτά τα ιδρύματα ενώ εξίσου μεγάλης σημασίας
ήταν και το γεγονός ότι σε αυτά τους δέχονταν όλους ανεξάρτητα από φύλο και ηλικία, θρήσκευμα,
φυλή και καταγωγή. Στη Βασιλειάδα όλες οι υπηρεσίες παρέχονταν χωρίς την καταβολή αντιτίμου.
Ενώ για την ποιότητα και για το βάθος της προσφοράς που γινόταν πράξη εκεί, μαρτυρία μας δίνει
αυτοπροσώπως ο Άγιος, όταν για τις βαρύτερες περιπτώσεις λεπρών στο λεπροκομείο
αναλάμβανε εκείνος μέριμνα και ενδυόμενος με θεία αγάπη την ποδιά του ιατρού έδενε με τα
γυμνά του χέρια τις πληγές των πασχόντων και έπειτα τις ασπαζόταν.
Και ένα ακόμη παράδειγμα από το πρόσφατο σχετικά παρελθόν: Ανάμεσα στα πολλά
βάσανα που πέρασε ο ελληνικός λαός την περίοδο της Κατοχής, το πιο τρομερό ήταν η μεγάλη
πείνα, από την οποία ειδικά τον πρώτο χρόνο (1941-1942) πέθαναν χιλιάδες άνθρωποι,
υπολογίζονται σε 300.000 τα θύματα της πείνας. Ο τότε Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός ιδρύει τον
Εθνικό Οργανισμό Χριστιανικής Αλληλεγγύης (Ε.Ο.Χ.Α.) της Εκκλησίας της Ελλάδος. Τα συσσίτια
που άρχισαν να λειτουργούν κατάφεραν ώστε πολλοί Αθηναίοι να επιβιώσουν. Επινοήθηκαν τότε
και «η αγία μερίδα», «το πιάτο της μερίδας της αγάπης», «η λογία», «οι αχθοφόροι της αγάπης».
Η Εκκλησία και πάλι έκανε τα πάντα για το λαό της, όχι μόνο τα συσσίτια για τον πληθυσμό που
λιμοκτονούσε, επιπλέον διένειμε φάρμακα και ρούχα στους πληγέντες και ανακούφισε σημαντικά
τα ορφανά παιδιά, που άφησε πίσω ο πόλεμος. Και ήταν τότε που εκατοντάδες γυναίκες της
γειτονιάς, της κάθε γειτονιάς, πεινασμένες οι ίδιες ήλθαν στο προσκλητήριο της Εκκλησίας και
εργάσθηκαν εθελοντικά για να σωθούν οι ακόμη πιο πεινασμένοι. Καθημερινά ανάβουμε ένα κερί
στη μνήμη τους και τους εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας6.
Αλήθεια, πώς θα μπορούσε σήμερα, και πάλι σε καιρούς δίσεκτους και οριακούς για την
πατρίδα μας, παρά η Εκκλησία μας να ασκεί την πραγματική φιλανθρωπία και αγάπη που πηγάζει
από την Όντως Αγάπη, τον Χριστό, που είναι μία συνέχεια της δικής Του φιλανθρωπίας η οποία
βιώνεται από τον κάθε πιστό; Το κοινωνικό και προνοιακό έργο της Εκκλησίας είναι έκφραση ζωής
με αυταπάρνηση, με απόλυτη εμπιστοσύνη και υπακοή στο θέλημα του Πατέρα ο οποίος φροντίζει
για τα πάντα.
6
http://www.apostoliki-diakonia.gr Μνήμες και μαρτυρίες από το '40 και την κατοχή, εκδήλωση της Ιεράς
Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
44
Ένα μοναδικό δίκτυο φιλανθρωπικών Ιδρυμάτων και δραστηριοτήτων, όχι ως επίφαση

βιτρίνας και διαφήμισης, όχι ως έκφραση ποιμαντικού και κοινωνικού ακτιβισμού, αλλά ως
φανέρωση χαράς, της μόνης αληθινής χαράς που είναι η διακονία προς τον πλησίον. Η φροντίδα
της Εκκλησίας είναι ο τρόπος που η Εκκλησία βλέπει τον άνθρωπο στην ολότητά του και τις ανάγκες
του. Κι ακόμα η φροντίδα της Εκκλησίας δεν εξαντλείται σε μία προσωρινή διαχείριση κρίσης.
Αποβλέπει στη μεταμόρφωση του ανθρώπου και τη ριζική αλλαγή της κοινωνίας.
 Δωρεάν φαγητό για όλους, ένδυση και υπόδηση,
 παιχνίδια για τα μικρά παιδιά,
 βιβλία και σχολικά είδη,
 βρεφονηπιακοί σταθμοί για την εξυπηρέτηση της εργαζόμενης μητέρας,
 προικοδότηση για νεαρές άπορες κοπέλες,
 θεραπευτήρια χρονίως πασχόντων,
 ιατρική βοήθεια για όσους χρειάζονται,
 βοήθεια για την άγαμη μητέρα,
 δίκτυο αιμοδοσίας και διανομής σε ασθενείς που χρειάζονται επειγόντως αίμα,
 ξενώνες για άπορους, άστεγους και κακοποιημένες γυναίκες,
 προγράμματα για να βοηθήσουμε τους ουσιοεξαρτημένους και τις οικογένειές τους καθώς
επίσης και προγράμματα πρόληψης,
 φροντίδα ηλικιωμένων με ένα ευρύτατο δίκτυο πρόνοιας και φιλοξενίας ηλικιωμένων,
 φροντίδα για τους ασθενείς και τους μοναχικούς ανθρώπους,
 το δίκτυο των Ορφανοτροφείων,
 φοιτητικές στέγες και εστίες,
 φοιτητικά και μαθητικά οικονομικά βοηθήματα και υποτροφίες,
 κατασκηνώσεις για παιδιά και εφήβους,
 μέριμνα για Α.Μ.Ε.Α.,
 συνεργασία με συλλόγους κωφών και βαρηκόων
 βοήθεια για την τακτοποίηση ληξιπρόθεσμων οφειλών (π.χ. ρεύμα, ενοίκιο)
είναι μερικές μόνο από τις δράσεις που η Εκκλησία ως φιλόστοργη μητέρα προσφέρει στα παιδιά
της, ενώ νέες δράσεις και ιδρύματα ετοιμάζονται για να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο.
Η Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών λειτουργεί ανύστακτα και δημιουργεί συνεχώς δομές, που
μπορούν να διακονήσουν τον κουρασμένο άνθρωπο της εποχής μας με αξιοπρέπεια και
αποτελεσματικότητα. Ας αναφέρουμε χαρακτηριστικά : Το Γενικό Φιλόπτωχο Ταμείο και τη
Χριστιανική Αλληλεγγύη, τα Ενοριακά Φιλόπτωχα Ταμεία, τη φιλανθρωπική οργάνωση Αποστολή,
το Κέντρο Συμπαραστάσεως της Οικογένειας, το Κοινωνικό Φροντιστήριο της Ι. Αρχιεπισκοπής και
τα ενοριακά κοινωνικά φροντιστήρια, τις Κατασκηνώσεις για παιδιά και εφήβους, τις επισκέψεις
στους αστέγους, το Ίδρυμα Περιθάλψεως για άτομα με νοητική υστέρηση ή σύνδρομο Dοwn
“Μαρία Κόκκορη”, το Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών «Δημήτρειον», τη
φιλανθρωπική στέγη «Ιμάτιον» για τη δωρεάν διανομή ρουχισμού και υποδημάτων, το Ίδρυμα
Ψυχο-κοινωνικής αγωγής και στήριξης «Διακονία», τα κοινωνικά ιατρεία και φαρμακεία, τα
κοινωνικά παντοπωλεία, τα Κέντρα Ενοριακής Αγάπης και τόσα άλλα, μαζί με τις αξιοθαύμαστες
45
προσπάθειες των ενοριών της Ιεράς Αρχιεπισκοπής. Παρόμοιες δραστηριότητες συναντούμε και
στο σύνολο των Ιερών Μητροπόλεως της πατρίδας μας και ολόκληρης της Ορθοδοξίας.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, το 2016
για τη φιλανθρωπική διακονία της Αρχιεπισκοπής Αθηνών και των Μητροπόλεων σε όλη την
επικράτεια δαπανήθηκε το ποσό των 124.416.599,67 ευρώ. Με τα χρήματα αυτά λειτούργησαν
συνολικά 98.731 ιδρύματα και βοηθήθηκαν 1.146.772 αδελφοί μας. Ειδικότερα, το μεγαλύτερο
ποσό –32.310.578,29 ευρώ– δόθηκε στα 326 συσσίτια της Εκκλησίας σε όλη τη χώρα, στα οποία
απευθύνθηκαν 505.608 συνάνθρωποί μας. Επίσης, δόθηκαν 12.825.579,24 ευρώ στα 2.092
ενοριακά φιλόπτωχα ταμεία, στα οποία απευθύνθηκαν 131.005 ενορίτες. Στην επίσημη ιστοσελίδα
της Εκκλησίας της Ελλάδος7 μπορεί ο ενδιαφερόμενος να αναζητήσει λεπτομερείς πληροφορίες.
Πάντοτε απέναντι στην κοινωνική αδικία

Ταυτόχρονα βέβαια με την προσπάθεια κάλυψης των ανθρώπινων αναγκών, επιτακτικό
προβάλλει και το αίτημα της κοινωνικής δικαιοσύνης. Στην αγιογραφική και αγιολογική μας
παράδοση βρίσκουμε επίσης πολλά παραδείγματα έντονης διαμαρτυρίας όταν μαστιγώνεται η
ανθρώπινη αξιοπρέπεια, όταν καταρρακώνεται το ανθρώπινο πρόσωπο που είναι «εικόνα του
Θεού», όταν λησμονούνται βασικές αλήθειες που αναφέρονται στα δικαιώματά του και
καταλύονται θεμελιώδεις αρχές του δικαίου.
Στην Παλαιά Διαθήκη, ο προφήτης Ησαΐας, που έζησε σε εποχή με έντονες κοινωνικές
αντιθέσεις, κατάπτωση και ηθικό ξεπεσμό, ξεσηκώνεται εναντίον της κοινωνικής αδικίας :
«Απεχθάνομαι τις νουμηνίες σας και τις γιορτές σας. Για μένα είναι φορτίο, μού είναι βαρετό να
τις ανέχομαι. Όταν υψώνετε τα χέρια σας, κλείνω τα μάτια μου να μην σας βλέπω. Κι όταν
απανωτές λέτε τις προσευχές σας, εγώ δεν τις ακούω, γιατί τα χέρια σας είναι στο αίμα
βουτηγμένα. Λουστείτε και εξαγνιστείτε, να μη βλέπουν τα μάτια μου τις πονηρές σας πράξεις,
πάψτε να κάνετε το κακό. Μάθετε το καλό να κάνετε, τη δικαιοσύνη επιδιώξτε, τον καταπιεσμένο
βοηθήστε, το δίκιο αποδώστε στο ορφανό, υποστηρίξτε την υπόθεση της χήρας» 8 .
Ο Ίδιος ο Θεός ορίζει την κοινωνική δικαιοσύνη και την εργασιακή ισορροπία: «Μην
εκμεταλλεύεσαι ποτέ το μισθωτό, το δυστυχισμένο και το φτωχό συμπατριώτη σου ή τον ξένο που
ζει σε μια από τις πόλεις της χώρας σου. Να του δίνεις κάθε μέρα το ημερομίσθιό του, πριν απ’ τη
δύση του ήλιου, γιατί είναι φτωχός και το έχει ανάγκη. Αλλιώς αυτός θα φωνάξει με αγανάκτηση
εναντίον σου στον Κύριο, κι αυτό θα σου καταλογιστεί για αμαρτία»9 . Ταυτόχρονα στηλιτεύεται η
αδικία και η εκμετάλλευση : «Όποιος από το διπλανό του τη διατροφή του αφαιρεί, είναι το ίδιο
7
και πιο συγκεκριμένα στη διεύθυνση http://www.ecclesia.gr/greek/koinonia/koinonia.asp
8
καὶ τὰς νουμηνίας ὑμῶν καὶ τὰς ἑορτὰς ὑμῶν μισεῖ ἡ ψυχή μου· ἐγενήθητέ μοι εἰς πλησμονήν, οὐκέτι ἀνήσω τὰς
ἁμαρτίας ὑμῶν. ὅταν ἐκτείνητε τὰς χεῖρας ὑμῶν πρός με, ἀποστρέψω τοὺς ὀφθαλμούς μου ἀφ᾿ ὑμῶν, καὶ ἐὰν
πληθύνητε τὴν δέησιν, οὐκ εἰσακούσομαι ὑμῶν· αἱ γὰρ χεῖρες ὑμῶν αἵματος πλήρεις. λούσασθε καὶ καθαροὶ
γίνεσθε, ἀφέλετε τὰς πονηρίας ἀπὸ τῶν ψυχῶν ὑμῶν ἀπέναντι τῶν ὀφθαλμῶν μου, παύσασθε ἀπὸ τῶν πονηριῶν
ὑμῶν, μάθετε καλὸν ποιεῖν, ἐκζητήσατε κρίσιν, ρύσασθε ἀδικούμενον, κρίνατε ὀρφανῷ καὶ δικαιώσατε χήραν (Hς.
1,14-17).
9
Οὐκ ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητος καὶ ἐνδεοῦς ἐκ τῶν ἀδελφῶν σου ἢ ἐκ τῶν προσηλύτων τῶν ἐν ταῖς πόλεσί σου·
αὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ, οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ, ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν
ἐλπίδα· καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον, καὶ ἔσται ἐν σοὶ ἁμαρτία. (Δευτ. 24,14-15).
46
σαν να τον σκοτώνει. Κι όποιος δεν δίνει στον εργάτη το μισθό του, είναι φονιάς»10 (Σοφ. Σειρ. 34:
22).
Γεμάτη και η πατερική γραμματεία μας από τον δυναμικό έλεγχο προσώπων και
καταστάσεων, που εκμεταλλεύονται τους αδυνάτους. Ακόμη και αν εκμεταλλευτής είναι το ίδιο το
κράτος. Ο ιερός Χρυσόστομος δεν διστάζει να ονομάσει το επίσημο φορολογικό σύστημα της
εποχής του ως «αρπαγήν έννομον», νόμιμη αδικία, χειρότερη και από παράνομη ληστεία!
Ο Νικόλαος Μπερντιάεφ, ρώσος διανοητής του 20ου αιώνα, αναφέρει ότι «στον Μεγάλο
Βασίλειο όπως και στον Ιωάννη τον Χρυσόστομο η κοινωνική αδικία, δημιούργημα της κακής
διανομής του πλούτου, κριτικάρεται με μια δριμύτητα που θα έκανε τον Προυντόν και τον Καρλ
Μαρξ να χλωμιάσουν»!
Δείξε μου την πίστη σου από τα έργα σου

Πόσο επίκαιρος και προοδευτικός ακούγεται ο λόγος του Αγίου Αποστόλου Ιακώβου του
Αδελφοθέου, ο οποίος στο β΄ κεφάλαιο της επιστολής του αναφέρει χαρακτηριστικά γύρω από τη
χριστιανική άποψη για τον άνθρωπο και την αξία του:
Τι ωφελεί, αδελφοί μου, εάν λέγει κανείς ότι έχει πίστη, αλλά δεν έχει έργα; Μήπως αυτή
η θεωρητική και γυμνή από καλά έργα πίστη μπορεί να τον σώσει;
Εάν ένας άνδρας ή μία γυναίκα δεν έχουν τα απαραίτητα ενδύματα, δια να προφυλαχθούν
από το ψύχος του χειμώνα, και επί πλέον στερούνται από την αναγκαία τροφή της ημέρας, τους
πει δε ένας από σας, “πηγαίνετε στο καλό. Εύχομαι να ζεσταθείτε και να χορτάσετε καλά”, δεν τους
δώσετε όμως αυτά, που τους χρειάζονται, τι ωφελούν τα καλά σας λόγια;
Έτσι και η πίστη, εάν δεν έχει έργα, είναι εξ ολοκλήρου νεκρή.
Αλλά θα πει κάποιος· “συ έχεις και κρατείς την πίστη, ενώ εγώ έχω έργα αρετής”. Κι εγώ θα
του απαντήσω· Δείξε μου την πίστη σου από τα έργα σου, κι εγώ από τα έργα μου θα σου αποδείξω
την πίστη μου.
Βλέπετε, λοιπόν, ότι κάθε άνθρωπος γίνεται και αναδεικνύεται δίκαιος από τα έργα και όχι
μόνον από την θεωρητική πίστη.
Όπως λοιπόν το σώμα χωρίς την ψυχή είναι νεκρό και καταλήγει σε αποσύνθεση, έτσι και
η πίστη χωρίς τα ενάρετα έργα είναι νεκρή και ανωφελής11.
10
φονεύων τὸν πλησίον ὁ ἀφαιρούμενος συμβίωσιν, καὶ ἐκχέων αἷμα ὁ ἀποστερῶν μισθὸν μισθίου (Σοφ. Σειρ.
34,22).
11
Τί τὸ ὄφελος, ἀδελφοί μου, ἐὰν πίστιν λέγῃ τις ἔχειν, ἔργα δὲ μὴ ἔχῃ; μὴ δύναται ἡ πίστις σῶσαι αὐτόν; ἐὰν δὲ
ἀδελφὸς ἢ ἀδελφὴ γυμνοὶ ὑπάρχωσι καὶ λειπόμενοι ὦσι τῆς ἐφημέρου τροφῆς, 16 εἴπῃ δέ τις αὐτοῖς ἐξ ὑμῶν,
ὑπάγετε ἐν εἰρήνῃ, θερμαίνεσθε καὶ χορτάζεσθε, μὴ δῶτε δὲ αὐτοῖς τὰ ἐπιτήδεια τοῦ σώματος, τί τὸ ὄφελος; οὕτω
καὶ ἡ πίστις, ἐὰν μὴ ἔργα ἔχῃ, νεκρά ἐστι καθ' ἑαυτήν. ἀλλ' ἐρεῖ τις· σ ὺ πίστιν ἔχεις, κἀγὼ ἔργα ἔχω· δεῖξόν μοι τὴν
πίστιν σου ἐκ τῶν ἔργων σου, κἀγὼ δείξω σοι ἐκ τῶν ἔργων μου τὴν πίστιν μου. (…)ὁρᾶτε τοίνυν ὅτι ἐξ ἔργων
δικαιοῦται ἄνθρωπος καὶ οὐκ ἐκ πίστεως μόνον. (…)ὥσπερ γὰρ τὸ σῶμα χωρὶς πνεύματος νεκρόν ἐστιν, οὕτω καὶ ἡ
πίστις χωρὶς τῶν ἔργων νεκρά ἐστι (Ιακ. 2,14-26).
47
Η εκκλησιαστική προνοιακή δράση στο Βυζάντιο
Καθώς μαρτυρούν πολλά ιστορικά κείμενα, η Εκκλησία στο Βυζάντιο, με την ανοχή αλλά και
παρότρυνση του Κράτους, καθώς και τη σημαντική οικονομική του ενίσχυση, θεμελίωσε μια ισχυρή
παράδοση φιλανθρωπικών έργων.
Οι χριστιανοί και η Εκκλησία ανέλαβαν μεγάλο αγώνα για την ανακούφιση των
αναξιοπαθούντων. Τα υποκείμενα της κοινωνικής προστασίας της βυζαντινής εκκλησίας δεν ήταν
μονάχα οι γέροντες, οι χήρες, τα ορφανά, οι ασθενείς και γενικά όσοι δεν μπορούσαν να
εργαστούν. Ήταν και οι άνεργοι, για την προστασία των οποίων η Εκκλησία συνέστησε τα
εργαστήρια, που τον 6ο αιώνα υπολογίζονται στην Κωνσταντινούπολη στα 1100 12. Ήταν και οι
εξόριστοι, για τους οποίους μεριμνούσε η Εκκλησία. Επίσης, στο Βυζάντιο, η θέση των γεωργών και
των δούλων αναβαθμίστηκε.
Εκτός από βοήθεια σε χρήμα και είδος, η Εκκλησία παρείχε περίθαλψη και φιλοξενία σε
φιλανθρωπικά ιδρύματα13. Την εποχή εκείνη, στην Κωνσταντινούπολη και σε άλλες μεγάλες
πόλεις, ιδρύθηκαν από την Εκκλησία ποικίλα ευαγή ιδρύματα, όπως μαιευτήρια, βρεφοκομεία,
πτωχοκομεία, χηροτροφεία, ξενοδοχεία, ορφανοτροφεία μέχρι και ψυχιατρεία, λεπροκομεία και
ξενοτάφια, για τον ενταφιασμό των ξένων, τα οποία οργανώθηκαν συστηματικά. Ακόμη,
προσπαθώντας να περιορίσει την πορνεία, η Εκκλησία ίδρυσε «τά Μετανοίας», όπου
προσπαθούσε να «επαναφέρει στη σώφρονα ζωή γυναίκες που ζούσαν στην αμαρτία και από την
αμαρτία».
Οι Πατέρες και Ιεράρχες της Εκκλησίας με τα κηρύγματά τους συνιστούσαν και προέτρεπαν
τους πιστούς στην ελεημοσύνη. Το φιλανθρωπικό έργο της Εκκλησίας βρισκόταν υπό την εποπτεία
και καθοδήγηση των Επισκόπων. Στην αρμοδιότητα των επισκόπων, υπάγονταν, όπως γράφει ο
Ισίδωρος Πηλουσιώτης, «τῶν ἱερωμένων αἱ δοκιμασίαι, τῶν πεινώντων αἱ τροφαί, τῶν διψώντων
τα πόματα, τῶν γυμνῶν τά ἄμφια, τῶν ἀδικουμένων αἱ προστασίαι, τῶν ὀρφανίαν ὀδυρομένων αἱ
κηδεμονίαι, τῶν χηρῶν ἡ ἀντίληξις, τῶν ἀδικούντων αἱ ἐπεξελεύσεις, τῶν παρανόμως ἄρχειν
πειρωμένων ἔλεγχοι, τῶν ἀρρωστούντων αἱ θεραπεῖαι, τῶν σκανδαλιζομένων ἐκ πυρώσεως αἱ
ἐπανορθώσεις, τῶν ἐν δεσμωτηρίοις αἱ λίσεις, τῶν ἐν συμφοραῖς αἱ παραμυθίαι, τῶν πταιόντων οἱ
σωφρονισμοί»14. Ως βοηθοί των επισκόπων ορίστηκαν οι «οικονόμοι», που συντόνιζαν το
φιλανθρωπικό έργο της τοπικής Εκκλησίας.
Πλήθος μορφές ανέπτυξαν αξιόλογη φιλανθρωπική δράση τους βυζαντινούς χρόνους, ένα
μικρό μόνο ποσοστό των οποίων η Εκκλησία μας γνωρίζει, και κάποιους μάλιστα από αυτούς τιμά
ως αγίους. (…)
Σημαντική ήταν ακόμη η δράση των μοναστηριών στο Βυζάντιο, τα οποία ενισχύθηκαν
σημαντικά από τους αυτοκράτορες. Η φιλανθρωπία των μοναχών, μέσα και έξω από τα
12
Σ.Δημητρακόπουλος, Το φιλανθρωπικό έργο της ορθοδόξου Εκκλησίας-Μαρτυρία αιώνων, Εκδ. Ορθόδοξος Τύπος,
Αθήνα 1984.
13
Ε. Θωμόπουλος, Η ιστορία της κοινωνικής προστασίας από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα, Εκδ. Παπαζήση,
Αθήνα.
14
Ι. Πηλουσιώτου, επιστολή 216, PG 78,89BC στο Γ. Μαντζαρίδη, Κοινωνιολογία του Φριστιανισμού, Εκδόσεις Π.
Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη , σελ. 344.
48
μοναστήρια, δεν περιοριζόταν σε πνευματική καθοδήγηση των πιστών αλλά και σε υλικές
ενέργειες. Έτσι πολλά μοναστήρια συντηρούσαν μια σειρά από νοσοκομεία για μοναχούς και
λαϊκούς, καθώς και ιδρύματα, μεταξύ των οποίων και πολλά ορφανοτροφεία, παρέχοντας στους
ασθενείς, φτωχούς και οδοιπόρους καταφυγή και προστασία «την οποίαν κατ’ εκείνους τους
χρόνους ουδαμού αλλαχού ηδύναντο να εύρωσι» 15. (…) Γενικά η φιλανθρωπία των μοναχών
επιδρούσε και στην ευρύτερη κοινωνία των πιστών, εμπνέοντος την αγάπη και τη φιλανθρωπία και
στην κοσμική κοινωνία.
Σημαντική τέλος ήταν η συμβολή των διακονισσών στο φιλανθρωπικό έργο της βυζαντινής
Εκκλησίας. Ο θεσμός αυτός άκμασε από τον τέταρτο ως τον έκτο αιώνα. Οι διακόνισσες βοηθούσαν
στη βάπτιση των γυναικών και εξυπηρετούσαν το φιλανθρωπικό έργο της Εκκλησίας. Με την
καθιέρωση όμως του νηπιοβαπτισμού τον 4ο αιώνα, επικεντρώθηκαν στο φιλανθρωπικό έργο της
Εκκλησίας16. Γενικά η φιλανθρωπία στο Βυζάντιο ήταν αρκετά οργανωμένη, ώστε όπως ομολογεί
ο Λατίνος μοναχός Pargoire, «ανταποκρινόταν σε κάθε ανάγκη»17.
Η εκκλησιαστική προνοιακή δράση στην τουρκοκρατία
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ο κύριος φορέας παροχής κοινωνικής προστασίας
ήταν η οικογένεια, που προστάτευε τα ορφανά, τις χήρες, τους γέροντες, τους ανάπηρους.
Πυλώνες κοινωνικής προστασίας αποτελούσαν ακόμα η κοινότητα, λόγω των πόρων που διέθετε,
οι συνεταιρισμοί και οι συντεχνίες, καθώς και οι μεγάλοι Ευεργέτες του απόδημου ελληνισμού18.
Η Εκκλησία έχοντας μακρά παράδοση στην κοινωνική προστασία από τους Βυζαντινούς
χρόνους, και διατηρώντας διοικητικές και δικαιοπρακτικές εξουσίες που είχαν παραχωρηθεί από
τους Οθωμανούς κατακτητές, άσκησε, έστω και περιορισμένα, κοινωνικό και εκπαιδευτικό έργο. Η
φροντίδα της καλύπτει τους φτωχούς, τις χήρες, τα ορφανά, τους φυλακισμένους στα τουρκικά
μπουντρούμια, τους εξόριστους, τους κλέφτες, όλο το σκλαβωμένο λαό 19. Πολλές ενορίες στην
Κωνσταντινούπολη και τις επαρχίες εξακολουθούσαν να συντηρούν νοσοκομεία και φιλανθρωπικά
ιδρύματα. Επίσης σε πολλούς ναούς περιφέρονταν δίσκοι ή «κυτία» για την ενίσχυση των
φυλακισμένων, των εκθέτων παιδιών, των ανιάτων, των ενδεών και γενικά όλων των
εμπερίστατων.
Η παρέμβαση των ιεραρχών προς τους ηγεμόνες των κατακτητών υπήρξε ενίοτε
καθοριστική για την ευνοϊκότερη για τους Ρωμιούς ρύθμιση θεμάτων διοικητικής φύσης, όπως λ.χ.
προικοδοτήσεις, ελευθερίες κ.λπ. Τέλος στην περίοδο της Επανάστασης, ο κλήρος όλων των
βαθμίδων συμμετείχε στις πολεμικές επιχειρήσεις και συνέδραμε τα έργα φιλανθρωπίας.
Η εκκλησιαστική προνοιακή δράση μετά την επανάσταση του 1821 και την ίδρυση του νέου
ελληνικού κράτους.
Η απελευθέρωση της Ελλάδας στοίχισε όχι μόνο σε χρήμα, καταστροφές στη γεωργική
παραγωγή, την κτηνοτροφία και το δασικό πλούτο, αλλά κυρίως σε ανθρώπινες ζωές. Αυτοί που
έπεσαν «για του Χριστού την πίστη την αγία και της Πατρίδας την Ελευθερία» άφησαν πίσω χήρες,
15
Κ. Παπαρρηγόπουλου, «Η ιστορία του Ελληνικού Έθνους», τ. Γ’, Αθήνα 1955.
16
Γ. Μαντζαρίδη, Κοινωνιολογία του Χριστιανισμού, Εκδόσεις Π. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη.
17
Α. Ανδρεάδου, Ιστορία της Ελληνικής δημόσιας οικονομίας, τ. Α΄, Αθήνα 1918, σελ 574.
18
Ε. Θωμόπουλος, ό.π. σελ. 79-81.
19
Σ. Δημητρακόπουλος, ό.π. σελ. 59.
49
ορφανά, γέρους, ανίκανους γονείς. Πολλοί από τους αγωνιστές της Επανάστασης, που έδωσαν
στον αγώνα όλη τους την περιουσία, ζούσαν μετά την απελευθέρωση σε κατάσταση εξαθλίωσης 20.
Στην προσπάθεια ανασυγκρότησης του κράτους, σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι μεγάλοι
ευεργέτες, που συγκλονισμένοι από τον ένδοξο αγώνα αλλά και τη μετέπειτα δυστυχία του
ελληνικού λαού, προσέφεραν γενναιόδωρη βοήθεια για την ίδρυση ευαγών ιδρυμάτων, κυρίως
ορφανοτροφείων.
Την περίοδο της ανεξαρτησίας, ο Ι. Καποδίστριας μερίμνησε για την εσωτερική οργάνωση
και περαιτέρω ανάπτυξη του πνευματικού και κοινωνικού έργου της Εκκλησίας, η οποία
μονοπωλούσε στο χώρο της κοινωνικής πρόνοιας. Ο Όθωνας όμως επεδίωξε την οργάνωση της
Εκκλησίας με βάση τα δυτικά πρότυπα. Έτσι διέλυσε την πλειοψηφία των μοναστηριών και
κατέστησε τα εναπομείναντα σε κοινωνικές υπηρεσίες, που περιέθαλπαν αρρώστους και ψυχικά
ασθενείς.
Η Εκκλησία συνέχισε, με τα περιορισμένα μέσα που διέθετε, λόγω της διάλυσης των
μοναστηριών, το φιλανθρωπικό της έργο σε επίπεδο ενορίας, ενώ παράλληλα μεγάλες εκτάσεις
από την εκκλησιαστική περιουσία απαλλοτριώθηκαν για την ανέγερση νοσοκομείων και σχολείων.
Συγκεκριμένα, τα νοσοκομεία ΓΝΑ «Αιγινίτειο», Γ.Ν.Α. «Ευαγγελισμός», Γ.Ν.Α. Αρεταίειο, Γ.Ν.Π.Α.
«Αγία Σοφία», Νοσοκομείο Αφροδισίων & Δερματικών Νόσων Α. Συγγρός, Γ.Ν.Α. Λαϊκό, Γ.Ν.Α. Γ.
Γεννηματάς, Γ.Ν.Α. Ασκληπιείο Βούλας καθώς και το Ορφανοτροφείο Βουλιαγμένης και το
Π.Ι.Κ.Π.Α. Βούλας κτίστηκαν σε οικόπεδα που παραχώρησε η Εκκλησία.
Παρά τις προσπάθειες αναδιοργάνωσης της κρατικής κοινωνικής πρόνοιας, μέχρι το 1922,
το κύριο βάρος της πρόνοιας επωμίζεται η Εκκλησία και η ιδιωτική φιλανθρωπική πρωτοβουλία.
Η εκκλησιαστική προνοιακή δράση τον 20ο αιώνα

Η αρχή του 20ου αιώνα σημαδεύτηκε από τρεις αλλεπάλληλους πολέμους, τους
Βαλκανικούς Πολέμους, τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη μικρασιατική εκστρατεία, που στοίχισαν
στην Ελλάδα τόσο σε οικονομική ανάπτυξη όσο και, σπουδαιότερα, σε ανθρώπινες ζωές.
Τα τεράστια προβλήματα που συνάθροισε η δεκαετία 1912-1922, με τους συνεχείς
πολέμους και το προσφυγικό κύμα που ακολούθησε τη Μικρασιατική Καταστροφή, υποχρέωσαν
σε εντονότερη δραστηριοποίηση την κρατική κοινωνική πρόνοια. Ο αριθμός των προσφύγων που
έφθασαν στην Ελλάδα εκτιμάται σε 1.500.000, περίπου 350.000 οικογένειες. Στην πλειοψηφία
τους ήταν «άστεγοι, γυμνοί, ασθενείς, ζητούντες άσυλον και προστασίαν παρά τε του κράτους και
της ελληνικής κοινωνίας»21. Παρά την τεράστια δημοσιονομική επιβάρυνση, το προσφυγικό
πρόβλημα έστρεψε την κρατική πολιτική προς την αντιμετώπιση αναγκών όπως η στέγαση, η
περίθαλψη αλλά και η εξεύρεση εργασίας.
Την περίοδο αυτή, μαζί με την κινητοποίηση της Πολιτείας στη λύση του προσφυγικού
προβλήματος, και η Εκκλησία ήταν παρούσα στην ανακούφιση των προσφύγων με διανομή
20
Ν. Δραγούμης, Ιστορικαί Αναμνήσεις, Εκδόσεις Ερμής, τ. 2, Αθήνα, 1973 σελ 14.
21
Κ. Παπαρρηγόπουλος,., «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», 1932.
50
εκκλησιαστικής περιουσίας και άλλες μορφές φιλανθρωπικής δράσης, παρά την οικονομική της
αποδυνάμωση, που επακολούθησε τη διάλυση των μοναστηριών22.
Με την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όλες οι δομές της δημόσιας διοίκησης, μεταξύ
αυτών και οι νεοσύστατοι, από την εποχή της μικρασιατικής καταστροφής, προνοιακοί φορείς,
παρέλυσαν. Η περίοδος της γερμανικής κατοχής (1941-1944) και εν συνεχεία η περίοδος του
εμφυλίου πολέμου (1944-1949) συσσώρευσαν σοβαρότατα κοινωνικά προβλήματα, με κυριότερα
την πείνα και την εξαθλίωση.
Εκτός από τους διεθνείς οργανισμούς που απέστειλαν βοήθεια, σημαντική ήταν, στα χρόνια
της Πολέμου και της Κατοχής, η προσφορά της Εκκλησίας. Την περίοδο του ελληνοϊταλικού
πολέμου, με την Πρόνοια στρατευομένων, η Εκκλησία δραστηριοποιήθηκε σημαντικά στην
ανακούφιση των στρατευομένων, των τραυματιών και τη συμπαράσταση των οικογενειών τους.
Στην Κατοχή, με τον Εθνικό Οργανισμό Χριστιανικής Αλληλεγγύης (Ε.Ο.Χ.Α.), που ίδρυσε ο
Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, και κατά τόπους, σε επίπεδο ενορίας και Μητρόπολης, με την
ενεργοποίηση των εθελοντών, κυρίως νέων φοιτητών, η Εκκλησία διοργάνωσε συσσίτια για τον
πληθυσμό που λιμοκτονούσε, διένειμε φάρμακα και ρούχα στους πληγέντες και ανακούφισε
σημαντικά τα ορφανά παιδιά, που άφησε πίσω ο πόλεμος.
Για την εκπαίδευση κοινωνικών λειτουργών που θα υπηρετούσαν στις Μητροπόλεις και
Ενορίες, το 1957, η Εκκλησία της Ελλάδας ίδρυσε, παράλληλα με τις υπάρχουσες σχολές
Κοινωνικής Πρόνοιας του Αμερικανικού Κολεγίου, και της Χριστιανικής Ένωσης Νεανίδων (Χ.Ε.Ν.),
τη Σχολή Διακονισσών που μετονομάστηκε σε «Ανωτέρα Σχολή Κοινωνικής Εργασίας-
Διακονισσών». Η Σχολή σταμάτησε να λειτουργεί το 1984, όταν ιδρύθηκε η αντίστοιχη σχολή
Κοινωνικής Εργασίας στο ΤΕΙ Αθήνας, οπότε το προσωπικό και οι σπουδαστές της εντάχθηκαν σε
αυτή.
Σήμερα, μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας σημειώνεται έντονη φιλανθρωπική κίνηση και
κοινωνική δραστηριότητα, παρά τις δυσμενείς εξωτερικές συνθήκες. Με τη φροντίδα και ενίσχυση,
οικονομική και ηθική, της Εκκλησίας λειτουργούν μια σειρά από ιδρύματα ανοικτού και κλειστού
τύπου, που απευθύνονται σε κάθε άνθρωπο που έχει ανάγκη ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας,
εθνικότητας και (συχνά) θρησκεύματος. Η δραστηριότητα αυτή παρουσιάζει ομοιότητες με την
προνοιακή δράση που παραδοσιακά ανέπτυξε η Εκκλησία τους είκοσι αιώνες της ύπαρξής της,
παρέχοντας κοινωνική προστασία στα ορφανά, τους γέροντες, τους αρρώστους, τους
φυλακισμένους. Οι προνοιακές δραστηριότητές της όμως επεκτείνονται σήμερα και σε άλλες
ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, όπως κακοποιημένες γυναίκες, οι χρόνια πάσχοντες, τα άτομα με
ειδικές δυνατότητες κ.α., σε μια προσπάθεια αναβάθμισης, ποιοτικής και ποσοτικής, των
υπηρεσιών της και κάλυψης των σύγχρονων προνοιακών και υγειονομικών αναγκών τόσο του
ποιμνίου της, όσο και όλων των ανθρώπων που ζουν στη χώρα μας.
Δεσπούλα Χαντζή,
Η συμβολή της Εκκλησίας στην κοινωνική προστασία.
Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ) ekdda.gr
22
Π. Σταθόπουλος, Κοινωνική πρόνοια μια γενική θεώρηση, Εκδόσεις Έλλην, Αθήνα 1999.
51
Η ενοριακή ζωή ως «κέντρο πρόληψης» εξαρτησιογόνων ουσιών
6Η ΕΝΟΤΗΤΑ
Το θέμα γύρω από τις εξαρτήσεις, έχει μια πρώτη δυσκολία. Και τούτο διότι το
ανθρώπινο γένος, στη μακραίωνη ιστορία του, προσέφερε πολύ αίμα, ιδρώτα και μελάνι για την
ελευθερία και την ανεξαρτησία –τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό, εθνικό κλπ. επίπεδο.
Μοιάζει, λοιπόν, τόσο αντιφατικό στην εποχή που -εννοείται- ο άνθρωπος κέρδισε την
ελευθερία του, να είναι τόσο πολλές και τόσο τυρρανικές οι εξαρτήσεις του!
Είναι μήπως υπερβολή να βλέπουμε τις εξαρτήσεις ως μία νεο-ειδωλολατρία, να
θυμόμαστε πως αποτελούν καρπό της αποστασίας εκείνων που λατρεύουν την κτίση και όχι τον
Κτίστη; Καθόλου υπερβολή αν αναλογιστούμε τον επίσημα αποδεκτό ορισμό για τις εξαρτήσεις,
που υπάρχει στην παγκόσμια βιβλιογραφία. Σύμφωνα λοιπόν με τα διεθνώς παραδεκτά,
«Εξάρτηση είναι η σχέση υποδούλωσης ενός ατόμου από κάποια δραστηριότητα, πρόσωπο ή
ουσία. Είναι εκτεταμένο κοινωνικό φαινόμενο, με πλατιά και βαθιά οικονομική, κοινωνική,
νομική και θεραπευτική προέκταση. Ο εξαρτημένος έχει μια ακαταμάχητη επιθυμία να έρθει σε
επαφή με τον εξαρτητικό παράγοντα, παρ΄ ότι γνωρίζει τα δυσμενή αποτελέσματα αυτής της
επαφής, που τις περισσότερες φορές αποτελεί προσπάθεια απαλλαγής από οδυνηρά
συναισθήματα θλίψης, άγχους, απογοήτευσης, ενοχών».
Στη συνέχεια, όταν αναφερόμαστε σε εξαρτήσεις πρέπει να γνωρίζουμε ότι αυτές είναι
πολλές και ποικίλες.
Οι συνέπειες του προβλήµατος των ναρκωτικών εξακολουθούν να αποτελούν σηµαντική
πρόκληση για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Περισσότεροι από 93 εκατοµµύρια Ευρωπαίοι έχουν
κάνει χρήση κάποιας παράνοµης ουσίας στη ζωή τους και οι θάνατοι από υπερβολική δόση
καταγράφουν αύξηση για τρίτη συνεχή χρονιά. Με ανησυχεί ιδίως το γεγονός ότι οι νέοι
εκτίθενται σε πολλές νέες και επικίνδυνες ουσίες. Εκτιµάται ότι το 2015 υπήρξαν στην Ευρώπη
συνολικά 8.441 θάνατοι από υπερβολική δόση, σχετιζόµενοι κυρίως µε τη χρήση ηρωίνης και
άλλων οπιοειδών, ήτοι αύξηση 6% σε σχέση µε τον εκτιµώµενο αριθµό 7.950 θανάτων στις
χώρες το 2014. Αυξήσεις αναφέρθηκαν σε όλες σχεδόν τις ηλικιακές οµάδες 1.
Στην Ελλάδα, η κάνναβη αναδείχθηκε ως η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη παράνομη
ουσία, με τη χρήση της να επικεντρώνεται σε νεαρούς ενήλικες ηλικίας από 15 έως 34 ετών,
σύμφωνα, με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τη χρήση ναρκωτικών στον ευρύτερο
πληθυσμό.
Το φαινόμενο της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, δεν είναι καινούριο φαινόμενο. Από
την αρχή της ιστορίας του ο άνθρωπος ένιωθε την ανάγκη να επέμβει στον ψυχικό του κόσμο
και να τροποποιήσει τα συναισθήματα και τη διάθεσή του. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια το
φαινόμενο παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις και τείνει να γίνει ένα από τα μεγαλύτερα
προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών.
1
Πηγή: Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας/ www.emcdda.europa.eu
52
Ταυτόχρονα όμως, συζητώντας και για άλλες ουσίες - εξαρτήσεις, δεν πρέπει να
λησμονούμε π.χ. το πολύ μεγάλο πρόβλημα της ανεξέλεγκτης χρήσης αλκοόλ σήμερα στην
Ελλάδα. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες έρευνες το 62% των νέων στην πατρίδα μας κάνει
χρήση οινοπνευματωδών ποτών, με υψηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ. Στην πατρίδα μας
σήμερα οι εξαρτημένοι από το αλκοόλ είναι πολλαπλάσιοι από εκείνους που εξαρτώνται από
άλλες ουσίες, όπως η ηρωίνη και η κοκαΐνη. Μία πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι, περίπου τα τρία
τέταρτα των μαθητών ανέφεραν ότι είχαν καταναλώσει αλκοόλ τις τελευταίες 30 ημέρες, κάτι
που δείχνει αρκετά μεγαλύτερη συχνότητα από τον μέσο όρο για όλες τις χώρες2.
Η κατανάλωση αλκοόλ αποτελεί την αιτία ενός μεγάλου αριθμού τροχαίων, εργατικών
και άλλων ατυχημάτων, τραυματισμών ή εγκληματικών πράξεων, ενδοοικογενειακής βίας,
πτώσεων και δηλητηριάσεων.
Στις εξαρτήσεις θα εντάξουμε και το κάπνισμα. Σήμερα τα ελληνόπουλα κατέχουν την
πρώτη θέση στην Ευρώπη στην κατανάλωση προϊόντων καπνού και αλκοόλ σε σχέση με όλους
τους ευρωπαίους, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Δύο στους τρεις Έλληνες και
μία στις τρεις Ελληνίδες καπνίζουν κάθε μέρα, ενώ ανησυχητικά είναι τα ποσοστά στους
εφήβους και τις νέες γυναίκες.
Τα προβλήματα υγείας που δημιουργεί το κάπνισμα είναι πολλά. Ο καπνιστής τα
διαπιστώνει και τα βιώνει καθημερινά. Στη λίστα των θυμάτων όμως θα πρέπει να προστεθούν
και οι εκατοντάδες χιλιάδες των ανθρώπων που ποτέ δεν κάπνισαν, αλλά ασθενούν ή και
πεθαίνουν από ασθένειες που σχετίζονται με το παθητικό κάπνισμα!
Πολύ μεγάλο και σύγχρονο το πρόβλημα της ανεξέλεγκτης κατανάλωσης
ψυχοφαρμάκων χωρίς ιατρική συνταγή, όπως και αναβολικών, παυσίπονων, ηρεμιστικών και
κωδεϊνούχων φαρμάκων. Μέσα σε ένα χρόνο καταναλώθηκαν στην Ελλάδα 14 εκατομμύρια
κουτιά χάπια.
Μπορείς να εξαρτηθείς από τα ηρεμιστικά; Η επιστήμη απαντά πως η χρήση
ηρεμιστικών προκαλεί ανοχή και εξάρτηση σωματική και ψυχική. Τα συμπτώματα στέρησης,
που εμφανίζονται μετά τη διακοπή της χρήσης, εκδηλώνονται με ευερεθιστότητα, νευρικότητα,
αϋπνίες, ναυτία, άγχος, ιλίγγους και κατάθλιψη. Η Ελλάδα κατέχει τη 2η θέση στην Ευρωπαϊκή
Ένωση σε ρυθμό αύξησης του ρυθμού κατανάλωσης των φαρμάκων των σχετικών με το νευρικό
σύστημα. Οι ειδικοί μιλούν πιο συγκεκριμένα για αύξηση κατανάλωσης των φαρμάκων αυτών
σε νεαρές ηλικίες, από 16 έως 35 ετών. «Νέοι στα 16-17 τους έρχονται και μας ζητούν
ηρεμιστικά είτε για να ξεπεράσουν το άγχος των πανελλήνιων εξετάσεων είτε για να συνέλθουν
ύστερα από μια ερωτική απογοήτευση ή μια ενδο-οικογενειακή διένεξη», αναφέρουν
ψυχίατροι και φαρμακοποιοί.
2
Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας/ www.emcdda.europa.eu
53
Και πώς να μην αναφέρουμε ακόμη την υποδούλωση σήμερα πολλών νέων ανθρώπων –
και όχι μόνο νέων- στην τεχνολογία και τις εφαρμογές της, όπως το κινητό τηλέφωνο, ο
ηλεκτρονικός υπολογιστής και το Διαδίκτυο;
Η μανία του Internet μοιάζει να λαμβάνει διαστάσεις επιδημίας. Ο κόσμος μας –χάρις
στις σύγχρονες τεχνολογίες της επικοινωνίας- έγινε μια γειτονιά. Όμως, δεν είναι μόνο οι
γνώσεις, η πληροφόρηση και η ψυχαγωγία, που μπορεί να προσφέρει το ηλεκτρονικό σύμπαν
στους χρήστες του, αλλά υπάρχει και η πολύ σκοτεινή του πλευρά: ο εθισμός σε αυτή τη χρήση
εις βάρος της πραγματικής ζωής. Έρευνα που εκπόνησε η Μονάδα Εφηβικής Υγείας του
Πανεπιστημίου Αθηνών δείχνει ότι περισσότερα από 1 στα 10 παιδιά εμφανίζονται σχεδόν
εξαρτημένα από το Διαδίκτυο. Οι ειδικοί του πανεπιστημίου διαπιστώνουν συμπεριφορά
προβληματική ως προς τη χρήση του Διαδικτύου -συμπεριφορές άκρως επικίνδυνες που
απέχουν μια… ανάσα από τον εθισμό- της τάξεως του 14% στον εφηβικό πληθυσμό, με τη
συντριπτική πλειονότητα των εθισμένων να είναι αγόρια (ηλικίας κυρίως 14-16 χρόνων)3.
Σημειώνεται ότι μία μεγάλη μερίδα ανθρώπων που είναι εθισμένοι στη χρήση του
Διαδικτύου, πληρούν επίσης τα κριτήρια για διαταραχές της εξάρτησης από ψυχοτρόπες ουσίες.
Ακόμη «συνδυάζουν» εξαρτήσεις μαζί με το Internet, π.χ. αλκοόλ, κάπνισμα, ναρκωτικά, τζόγος.
Πολύ μεγάλο το πρόβλημα και με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τις ηλεκτρονικές παρέες, τις
ηλεκτρονικές «φιλίες», το ηλεκτρονικό έγκλημα.
Έντονο και καταστροφικό το πρόβλημα των εξαρτήσεων από τα τυχερά παιχνίδια,
σήμερα η πατρίδα μας είναι ένα εργοτάξιο τζόγου με πρωταγωνιστή την ίδια την πολιτεία, που
εφευρίσκει και διαφημίζει με πολλά εκατομμύρια ευρώ τα κάθε λογής στοιχήματα. Τα τυχερά
παιχνίδια είναι ιδιαιτέρως δημοφιλή στους έλληνες. Το ποσό που αντιστοιχεί στη νόμιμη και
μόνο αγορά τυχερών παιχνιδιών είναι περί τα 9,4 δισεκατομμύρια ευρώ, (περίπου 7% του ΑΕΠ)
κατατάσσοντας την Ελλάδα στη δεύτερη χώρα παγκοσμίως στην κατά κεφαλή δαπάνη για τον
τζόγο. Να μη λησμονούμε φυσικά τα τεράστια ποσά στην παράνομη αγορά τυχερών παιχνιδιών,
καθώς και αυτά που δαπανώνται σε καζίνο γειτονικών χωρών, π.χ. των Σκοπίων.
Μπορούν τα τυχερά παιχνίδια να οδηγήσουν σε εξάρτηση; Η απάντηση είναι «ναι», όταν
η κατάσταση ξεφεύγει από τα φυσιολογικά όρια, όταν κάποιος ασχολείται συνεχώς με τα
τυχερά παιχνίδια, όταν έχει ανάγκη να παίζει μεγάλα χρηματικά ποσά, όταν δανείζεται για να
παίζει, όταν γίνεται ανήσυχος ή εριστικός στην προσπάθειά του να μειώσει τη δράση του, όταν
καταφεύγει εκεί για να ξεχάσει τα προβλήματά του, όταν ψεύδεται για να μην αποκαλυφθεί η
ενασχόλησή του ή όταν προσφεύγει σε παράνομες δραστηριότητες, τότε η συμπεριφορά του
χαρακτηρίζεται εξαρτητική και χρειάζεται βοήθεια. Άνθρωποι που βρέθηκαν σε αυτήν τη
δυσάρεστη θέση, χάνοντας τις περιουσίες τους, τις οικογένειές τους και τον ίδιο τους τον εαυτό
αναγκάστηκαν να ζητήσουν τη στήριξη ειδικών για να τα καταφέρουν.
3
Πηγή:www.saferinternet4kids.gr
54
Ακόμα, πολλούς ανθρώπους θα συναντήσουμε με εξάρτηση στο φαγητό, ή την

τηλεόραση, ή τη μόδα.
Ενώ τέλος σημαντικό, αλλά όχι της παρούσης, το πρόβλημα των εξαρτήσεων από
ανθρώπινες σχέσεις, όταν αυτές δεν ιεραρχούνται σωστά, π.χ. η παθολογική αγάπη ορισμένων
γονέων προς τα παιδιά τους που καταστρέφει δυστυχώς την αγάπη μεταξύ των συζύγων, η
οποία τρέφει τη συζυγία και αγιάζει το γάμο και την οικογένεια.
Δεν είναι υπερβολή να ισχυρισθούμε πως όλα όσα υπάρχουν γύρω μας μπορεί να
αποδειχθούν εξαρτητικοί παράγοντες –φυσικά το «μπορεί» δεν συμβαίνει οπωσδήποτε. Ο
στόχος σε όλες τις εξαρτήσεις είναι κοινός: η μείωση ή αποφυγή δυσάρεστων συναισθημάτων
και έντονης ψυχικής πίεσης. Ωστόσο, δεν παύει κάτι τέτοιο να αποτελεί εύκολη λύση,
προκειμένου να ξεχαστεί το πρόβλημα και να βρεθεί καταφύγιο.
Φυσικά δεν πρέπει όλα τα παραπάνω να θεωρούμε ότι ασκούν οπωσδήποτε εξάρτηση
επάνω μας, εάν απλώς αποτελούν μικρό μέρος του καθημερινού χρόνου μας. Τη διαφορά
ανάμεσα στη χρήση, την κατάχρηση και την εξάρτηση, πρέπει πάντοτε να έχουμε στο μυαλό
μας.
Βεβαίως, το πρόβλημα της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών παραμένει κορυφαίο, καθώς
μάλιστα τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο λαμβάνει ολοένα και περισσότερο ανησυχητικές
διαστάσεις, φυσικά και στη χώρα μας. Παράλληλα με αυτή την τεράστια έξαρση του
φαινομένου των εξαρτήσεων από τις παράνομες ουσίες, παρατηρείται ταυτόχρονα και μια
πανστρατιά ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης απέναντι στο πρόβλημα, με έμφαση στην
έγκαιρη ενημέρωση και τη σωστή πρόληψη. Κι αυτό γιατί όλοι ξέρουμε πως ο δρόμος αυτός
είναι χωρίς γυρισμό, σχεδόν πάντα! Οι περιπτώσεις είναι δυσθεράπευτες, μάλλον δε ανίατες.
Προφίλ του χρήστη

Είναι κυρίως άνδρες με μέση ηλικία τα 28 έτη. Οι περισσότεροι, τόνισαν, έχουν
απευθυνθεί στο παρελθόν σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα, μένουν με τη γονική τους
οικογένεια, είναι άνεργοι και έχουν διακόψει το σχολείο περίπου στα 14. Η πρώτη επαφή με τις
παράνομες ουσίες γίνεται περίπου στο 16ο έτος, με τη χρήση κάνναβης και τρία χρόνια
αργότερα ξεκινούν τη χρήση ηρωίνης.
Περίπου 1 στους 3 εξαρτημένους αναφέρει κάποιο πρόβλημα σωματικής υγείας και
περισσότερο από 1 στους 10 αναφέρει ιστορικό προβλημάτων ψυχικής υγείας. Ιδιαίτερα για την
ηπατίτιδα C, το 22% την αναφέρει ως διαγνωσμένο πρόβλημα υγείας. Οι 7 στους 10 έχουν
συλληφθεί τουλάχιστον μια φορά στη ζωή τους κατά μέσο όρο στα 21 έτη4.
Όσον αφορά στις γυναίκες, να σημειωθεί ότι η πλειοψηφία ξεκινά την χρήση με την
προτροπή του ερωτικού συντρόφου (ο οποίος κάνει χρήση). Επίσης, υπάρχουν μεγαλύτερες
ατομικές και κοινωνικές επιπτώσεις όπως π.χ. στιγματισμός (η τοξικομανία θεωρείται
4
Πηγή: www.kethea.gr
55
παρεκκλίνουσα συμπεριφορά που δεν συμβαδίζει με τους κοινωνικά αποδεκτούς –

παραδοσιακούς ρόλους της συζύγου και της μητέρας). Οι γυναίκες εμπλέκονται κατά κανόνα με
όλα τα στάδια της χρήσης σε νεαρότερη ηλικία από ό,τι οι άνδρες, ζητούν βοήθεια για το
πρόβλημά τους σε νεαρότερη ηλικία και κυρίως εφόσον έχει μεσολαβήσει μικρότερο συνολικό
χρονικό διάστημα χρήσης.
Η μεγάλη πλειοψηφία των χρηστών είναι απόφοιτοι γυμνασίου – λυκείου και
ακολουθούν οι απόφοιτοι δημοτικού. Το ποσοστό των χρηστών με ανώτερες σπουδές
(τριτοβάθμια εκπαίδευση) αυξάνεται συνεχώς τα τελευταία χρόνια.
Στην λίστα φιλοξενούνται όλα τα επαγγέλματα: οικοδόμοι, τεχνίτες, εργάτες η συχνότερη
εμπλοκή, με υψηλά ποσοστά έμποροι, μουσικοί, στρατιωτικοί (κυρίως ναυτικοί), μαθητές,
σπουδαστές.
Οι περισσότεροι είναι άνεργοι (59,5%), αρκετοί έχουν σταθερή (24%) ή περιστασιακή
εργασία (9,8%) και ένα 5,3% συνεχίζουν τις σπουδές τους.
Το 71,5% των χρηστών διαμένει με τη γονική του οικογένεια, στοιχείο που αναδεικνύει
το ρόλο της οικογένειας στην έκβαση της θεραπείας. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση
στο ποσοστό συμβίωσης με την οικογένεια που πιθανώς συνδέεται με τη μείωση της ηλικίας
των χρηστών που ζητούν θεραπεία.
Έρευνες έχουν δείξει πως όταν οι γονείς μαθαίνουν το πρόβλημα του παιδιού τους,
εκείνο βρίσκεται ήδη στις ουσίες εδώ και 3-5 χρόνια.
Σχεδόν όλοι έχουν σταθερή στέγη 93,4% και το 6,4% δηλώνουν προσωρινή στέγη ή είναι
άστεγοι
Η συντριπτική πλειονότητα των ατόμων που προσέρχονται σε θεραπεία έχει ελληνική
υπηκοότητα.
Τα πρόσωπα, η οικογένεια, η κοινωνία

Φαίνεται, λοιπόν, ότι η (ουσιο)εξάρτηση είναι ένα πρόβλημα υπαρκτό και διαδεδομένο
σε όλες τις ηλικιακές ομάδες του πληθυσμού και ειδικότερα στους νέους.
Το πρόβλημα της χρήσης ναρκωτικών συνδέεται με ένα πλήθος αιτιολογικών
παραγόντων κοινωνικών, οικονομικών, βιολογικών, ψυχολογικών, οικογενειακών. Πολλοί
παράγοντες πρέπει να «συναντηθούν» για να οδηγήσουν στην εξάρτηση. Αν ρίξουμε μια ματιά
στις αιτίες που –σύμφωνα με την παγκόσμια βιβλιογραφία- οδηγούν έναν νέο άνθρωπο στην
εξάρτηση, θα βγάλουμε πολύτιμα συμπεράσματα καθώς θα συνειδητοποιήσουμε ότι στην
πραγματικότητα μιλάμε για την έλλειψη νοήματος για τη ζωή, γι΄ αυτά που εμείς ονομάζουμε
διατάραξη της εσωτερικής ισορροπίας του ανθρώπου, γκρέμισμα της αληθινής επικοινωνίας με
τον συνάνθρωπο, κρίση της οικογένειας και των ρόλων του καθενός σε αυτήν, μ΄ έναν λόγο
μιλάμε για μια κοινωνία που χάνει τον αληθινό της προορισμό, για μια κοινωνία που
λησμόνησε τον Θεό και τις αξίες, οπότε καταρρακώνει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ας γίνουμε
πιο συγκεκριμένοι:
56
Ποιοι είναι οι παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν ή να επισπεύσουν ένα νέο

άνθρωπο σε μία εξάρτηση; Το εσωτερικό κενό, η μοναξιά και η απογοήτευση, να μην έχει
στήριγμα στις κρίσιμες ώρες, και είναι σημαντικό ότι αυτά όλα δεν τα αναφέρουν κληρικοί ή
θεολόγοι, αλλά επιστήμονες –ή και πρώην χρήστες- μετά από πολύχρονη μελέτη του
προβλήματος και κλινικές έρευνες. Ας δούμε λοιπόν στον κατωτέρω πίνακα ποιοι είναι οι
επιβαρυντικοί παράγοντες, που μπορεί –ένας συνδυασμός πολλών εξ αυτών- να οδηγήσουν ένα
νέο άνθρωπο –με όχι πολύ ισχυρό χαρακτήρα και θέληση- στην εξάρτηση:
 Αποξένωση/ μοναξιά
 Έλλειψη συναισθηματικών και κοινωνικών δεσμών
 Επιθυμία για απόδραση και διαφυγή από την πραγματικότητα
 Απόρριψη
 Αδυναμία προσαρμογής στις απαιτήσεις της καθημερινότητας
 Αποτυχία (σχολική, επαγγελματική, συναισθηματική)
 Έλλειψη κινήτρων – στόχων, ενδιαφερόντων- ανία
 Αδυναμία αντίστασης στις επιρροές των ομότιμων
 Περιέργεια, μαγκιά, τάση επίδειξης, δίψα για εμπειρίες και ψάξιμο για κάποιο σκοπό
στη ζωή
 Περιορισμένη αίσθηση κινδύνου και φόβου
 Έλλειψη αυτοελέγχου
 Αντιδραστικότητα
 Άγνοια συνεπειών χρήσης ουσιών και επικινδυνότητας της χρήσης
 Συναισθηματικός πόνος
 Χαμηλή αυτοεκτίμηση
 Ανασφάλεια
 Αδυναμία διαχείρισης άγχους
 Αδυναμία επεξεργασίας συναισθημάτων όπως αυτά της επιθετικότητας και της
κατάθλιψης.
 Το παιδί που είναι στην εφηβεία δυσκολεύεται τόσο το ίδιο όσο και η οικογένειά του να
ανεξαρτητοποιηθεί.
Όπως όλοι γνωρίζουμε, ένας νέος άνθρωπος είναι κατά βάσιν ό,τι είδε, και κυρίως ό,τι
έζησε στην οικογένειά του, και μάλιστα στα πρώτα του χρόνια. Αυτές οι οικογενειακές στιγμές
θα τον συνοδεύουν, λυτρωτικά ή τυρρανικά, για μια ολόκληρη ζωή. Η αγωνία μας ως ποιμένων
δεν μπορεί παρά να αφορά στη συνεισφορά μας για την οικοδόμηση ενός ζεστού οικογενειακού
περιβάλλοντος, όπου –από την κοιλιά της μητέρας του ακόμη- το παιδί ως έμβρυο μέχρι και την
εφηβεία θα μεγαλώνει και θα ολοκληρώνεται φυσιολογικά, σε μια ατμόσφαιρα αγάπης,
57
κατανόησης, διαλόγου. Στον κατωτέρω πίνακα βλέπουμε τους τρόπους με τους οποίους η
οικογένεια μπορεί να «οδηγήσει» ένα νέο άνθρωπο σε αδιέξοδα, συνεπώς και σε εξάρτηση.
 Χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο

 Άκαμπτοι – ασαφείς ρόλοι (εξουσιαστικοί – κυριαρχικοί γονείς)
 Ασαφή όρια
 Αναποτελεσματική πειθαρχία (χαλαρή, αντιφατική, αυστηρή)
 Έλλειψη συναισθηματικού δεσμού – επικοινωνίας
 Απομόνωση οικογένειας από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο
 Αίσθημα απαισιοδοξίας στην οικογένεια
 Απόρριψη των παιδιών
 Παραμέληση παιδιών
 Φόβος γονέων για αυτονόμηση του παιδιού
 Έλλειψη συμμετοχής στις αποφάσεις και τις δραστηριότητες της οικογενειακής ζωής
 Κριτική και έλλειψη επιβράβευσης
 Υπερπροστασία
 Μη ρεαλιστικές προσδοκίες
 Συγκρούσεις – δυσαρμονία συζύγων – διαζύγιο
 Έλλειψη κοινής στάσης απέναντι στα παιδιά (διπλά μηνύματα)
 Σχέσεις ανταγωνιστικές – αγώνας κυριαρχίας
 Συμμαχίες μέσα στην οικογένεια
 Γονείς αρνητικά πρότυπα
 Αποτυχία μεταβίβασης θετικών κοινωνικών αξιών
 Λανθασμένη τοποθέτηση γονέων ως προς τις ουσίες
 Ύπαρξη ενός γονιού που κάνει χρήση
 Υποκριτική στάση γονέων (όταν οι γονείς εθελοτυφλούν σε ένα υπαρκτό πρόβλημα)
 Έλλειψη αγάπης και υποστήριξης από το οικογενειακό περιβάλλον
 Ύπαρξη σοβαρής ασθένειας ή απώλειας κάποιου μέλους της οικογένειας
 Το ζευγάρι δεν έχει προσωπικό νόημα πέρα από το μεγάλωμα των παιδιών
 Συνήθως ο πατέρας είναι συναισθηματικά ή φυσικά απών, αδιάφορος,
αναποτελεσματικός, απορριπτικός, βίαιος προς το παιδί αλλά εύκολα χειραγωγούμενος
από τη μητέρα
 Η μητέρα είναι υπερπροστατευτική, ελέγχει τα ρούχα, τους χώρους, τα προσωπικά του
αντικείμενα, τις διαπροσωπικές του σχέσεις. Του συμπεριφέρεται σαν παιδί που
χρειάζεται προστασία και καθοδήγηση. Τον θεωρεί αδύναμο και ανεπαρκή και παίζει το
ρόλο του ενδιαμέσου ανάμεσα στον πατέρα και το παιδί. Η σχέση της μητέρας με τον
πατέρα είναι ανταγωνιστική
58
Η οικογένεια είναι το πρώτο και ανεπανάληπτο σχολείο του ανθρώπου. Όλοι οι

κοινωνικοί επιστήμονες υπογραμμίζουν πλέον πόσο σπουδαίο και ουσιαστικό ρόλο
διαδραματίζει η οικογένεια στην προσπάθεια οικοδόμησης υγιών αντισωμάτων στο χαρακτήρα
ενός παιδιού, για να μπορέσει να πει «όχι» όταν πρέπει σ’ εκείνους που πρέπει, ακόμη και στην
παρέα του, στην ομάδα του, η οποία τις περισσότερες φορές τον σπρώχνει στη πρώτη δοκιμή.
Γι’ αυτό και είναι επιτακτική η ανάγκη σχεδιασμού και υλοποίησης προγραμμάτων για τους
γονείς, ανασχεδιασμού των σχολών γονέων κλπ. Ο αγώνας μας κατά των ναρκωτικών ξεκινά
όταν έλθουν δύο νέοι άνθρωποι στο Nαό να μας ζητήσουν μια ημερομηνία γάμου. Τότε αρχίζει
η ποιμαντική μας ευθύνη, η συμβολή μας στο κτίσιμο μιας οικογένειας που δεν θα χρειάζεται
εξαρτήσεις για να προχωρήσει.
Έχουμε ακούσει –και τ΄ ακούμε συνεχώς- για το άγχος και το στρες της εποχής μας που
χτυπάει καίρια τα νέα παιδιά, για την έλλειψη νοήματος για τη ζωή, για την ανεργία και τα
τεράστια κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, για τις επαναστατικές αλλαγές που επέρχονται
με την αλλαγή της ηλικίας των νέων και την είσοδό τους στην εφηβεία, για τις ολέθριες
επιδράσεις της παρέας σε αδύναμους χαρακτήρες και πολλά άλλα.
Όλα αυτά σπρώχνουν τα παιδιά και τους νέους σε αδιέξοδους δρόμους, συνεπώς και
στην ουσιοεξάρτηση –όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε στον παρακάτω πίνακα5.
 Πολιτισμικές συνήθειες – κουλτούρα

 Κοινωνικές ανισότητες, κοινωνικός και φυλετικός ρατσισμός
 Κρίση αξιών
 Σύγχρονη ιδεολογία της ευτυχίας και ευχαρίστησης μέσω της κατανάλωσης –
υπερκαταναλωτισμός
 Αρνητικά πρότυπα
 Επιρροή ΜΜΕ, διαφήμιση, Internet (προωθούνται πρότυπα με στόχο την ενίσχυση της
σεξουαλικότητας, την ανάπτυξη φυσικών ή πνευματικών ικανοτήτων ή την αυτοσχέδια
φαρμακευτική αντιμετώπιση ψυχολογικών καταστάσεων)
 Ανεργία
 Οικονομική ανασφάλεια
 Έλλειψη ικανοποίησης από την ποιότητα ζωής
 Νόμοι που προάγουν τη χρήση
 Διαθεσιμότητα ουσιών6
5
Εθνικό Συμβούλιο κατά των Ναρκωτικών «ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Κοινωνικά Αίτια-Πρόληψη-Θεραπεία» Εκδόσεις Σύγχρονη
Εποχή, Αθήνα 1990.
6
Παναγιώτης Γεωργάκας, Εξαρτήσεις: Η έκφραση μιας κοινωνικής, οικογενειακής και ατομικής δυσλειτουργίας,
Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 2001.
59
Υπεράνω όλων όμως και χωρίς υπεκφυγές, χωρίς υποκρισία, με αίσθηση ευθύνης,
ειλικρίνεια, ταπείνωση και αληθινή αγάπη για τους νέους ανθρώπους οφείλουμε κατ’ αρχήν να
κάνουμε την αυτοκριτική μας και να ομολογήσουμε τα λάθη μας. Τα παιδιά μας είναι
εξαρτημένα γιατί ζουν σε έναν εξαρτημένο κόσμο. Θέλετε να σκεφθούμε ο καθένας πόσο πολύ
και σε πόσες πολλές εξαρτήσεις είμαστε καθημερινά αγκυλωμένοι; Οι πρώτοι που πρέπει να
θεραπευτούμε και να ξαναβρούμε το νόημα της ζωής είμαστε εμείς οι ίδιοι, και κατ’ αρχήν μέσα
στις οικογένειές μας. Έτσι προλαβαίνουμε, αντί αργότερα να θεραπεύουμε -αν μπορέσουμε πια
να θεραπεύσουμε. Λοιπόν, ας αναρωτηθούμε: τι κόσμο φτιάχνουμε για τα παιδιά μας; Τι αξίες
τους προσφέρουμε –αν τους προσφέρουμε; Τι θέση έχουν τα ιδανικά σε μια κοινωνία που
θεοποιεί τον πλούτο, τη δόξα, τον εύκολο πλουτισμό, την εφήμερη δημοσιότητα; Αν
πραγματικά θέλουμε να καταπολεμήσουμε τις εξαρτήσεις των νέων, πρέπει να αρχίσουμε με
τους μεγάλους.
Το πρόβλημα της χρήσης ουσιών είναι επομένως ένα σύμπτωμα μιας βαθύτερης κρίσης,
που αφορά όλους και εμπλέκει πολλούς παράγοντες. Το πρόβλημα της χρήσης ουσιών δεν είναι
παρά η κορυφή ενός παγόβουνου. Το κομμάτι που δεν φαίνεται αναπαριστά το υπόβαθρο της
χρήσης και που συνήθως έχουμε την τάση να αρνούμαστε, ενώ το κομμάτι που φαίνεται
αναπαριστά το πρόβλημα της χρήσης αυτό καθαυτό.
Αντιμετώπιση του προβλήματος

Όσον αφορά στο κομμάτι της θεραπείας, οφείλουμε να λαμβάνουμε υπόψη ότι κάθε
εξαρτημένος είναι μια διαφορετική περίπτωση και πρέπει να υπάρχουν εναλλακτικές
θεραπείες. Η θεραπεία δηλαδή πρέπει να εστιάζει στο σύνολο των αναγκών του χρήστη και όχι
μόνο στην χρήση. Τα θεραπευτικά προγράμματα οφείλουν να προσαρμόζονται στις ανάγκες του
χρήστη και όχι ο χρήστης στα θεραπευτικά προγράμματα. Συνήθως διακρίνουμε τα
προγράμματα σε δύο μεγάλες κατηγορίες:
Στεγνά προγράμματα (αυτά που δεν χρησιμοποιούν φαρμακευτική αγωγή και
περιλαμβάνουν την πλήρη αποχή από τις ουσίες, την ανάπτυξη προσωπικών δεξιοτήτων, καθώς
και δεξιοτήτων για την καθημερινή διαβίωση, τη βελτίωση των οικογενειακών σχέσεων, την
αποχή από παραβατικές δραστηριότητες, την οργάνωση υποστηρικτικού δικτύου και την
εκπαίδευση).
Προγράμματα υποκατάστασης (χρήση φαρμάκων που είτε υποκαθιστούν την ουσία
εξάρτησης π.χ. μεθαδόνη, βουπρενορφίνη ή την ανταγωνίζονται ώστε να περιορίζουν ή και να
μηδενίζουν την ανάγκη του ατόμου για τη χρήση της π.χ. ναλοξόνη). Η θεραπεία
υποκατάστασης είναι μια μορφή θεραπείας που απευθύνεται σε άτομα εξαρτημένα από
οπιούχα, για να είναι όμως αποτελεσματική πρέπει να συνοδεύεται από ψυχοκοινωνική
θεραπεία. Η θεραπεία με υποκατάσταση εξαπλώνεται ταχέως. Εντούτοις, δεν δίνεται πάντοτε η
ίδια προτεραιότητα στην ψυχοκοινωνική θεραπεία.
60
Η πρόληψη
Ας μην ξεχνάμε όμως ότι πάντα η πρόληψη είναι επιθυμητή και πιο αποτελεσματική από
τη θεραπεία, αν και τα αποτελέσματά της είναι δύσκολο να φανούν άμεσα.
Είναι ακόμα φανερό, ότι όσο η πραγματικότητα θα δημιουργεί στους νέους αξεπέραστα
κοινωνικά και, κατά συνέπεια, ψυχολογικά αδιέξοδα, τόσο η ζήτηση των ναρκωτικών θα
αυξάνει. Το μόνο όπλο που μας απομένει είναι ο αγώνας για την πρόληψη. Το πώς δηλαδή θα
φτιάξουμε παιδιά ώριμα, και έτσι θωρακισμένα που και δίπλα τους να βρίσκονται και δωρεάν
να τους προσφέρονται τα ναρκωτικά να μην απλώνουν τα χέρια να τα πάρουν.
Υπάρχουν τρεις παραδοσιακές προσεγγίσεις που εφαρμόζουν με τους νέους ανθρώπους
τα προγράμματα πρόληψης:
1) Παροχή πληροφοριών, γεγονότων και γνώσεων π.χ. για τα αποτελέσματα και τους
κινδύνους της κατάχρησης ναρκωτικών.
2) «Φόβος – σοκ», ο σκοπός της οποίας είναι να τρομάξει τόσο πολύ τα παιδιά
παρουσιάζοντάς τους ακραίες καταστάσεις της κατάχρησης, ώστε ποτέ να μην μπουν
στον πειρασμό να δοκιμάσουν.
3) Η προσέγγιση κατά την οποία η έρευνα στάσεων και αξιών συνδυάζεται με τον
παράγοντα γνώση και την έμφαση που δίνεται στην καλλιέργεια των προσωπικών και
κοινωνικών δεξιοτήτων, που χρειάζονται τα παιδιά για να προστατεύονται, για να γίνουν
πιο υπεύθυνα και ανεξάρτητα.
Έρευνες έδειξαν ότι, όταν υπάρχει μόνο παροχή γνώσεων, οι νέοι ενημερώνονται
καλύτερα αλλά η συμπεριφορά τους δεν επηρεάζεται σχεδόν καθόλου. Αύξηση της γνώσης δεν
σημαίνει επομένως και αλλαγή συμπεριφοράς, ιδιαίτερα μάλιστα στους εφήβους. Πολύ συχνά,
αρκετοί από αυτούς μπαίνουν στον πειρασμό να «δοκιμάσουν», δηλ. η ενημέρωση μπορεί να
λειτουργήσει και ως διαφήμιση! Η ενημέρωση ανήκει στα εύκολα, τα «πυροσβεστικά» μέτρα
που λαμβάνουν οι κοινωνίες με σκοπό την πρόληψη.
Η δεύτερη προσέγγιση, αυτή του εκφοβισμού, έχει ως στόχο την αποτροπή των νέων
από ένα συγκεκριμένο είδος συμπεριφοράς προκαλώντας συναισθήματα άγχους. Αυτή η
προσέγγιση πολλές φορές ωθεί τους νέους να «αποκλείσουν» αυτά που είδαν και άκουσαν.
Πολλές φορές όμως οι νέοι άνθρωποι βρίσκουν με κάποιο περίεργο τρόπο τις καταθλιπτικές
αυτές εικόνες ελκυστικές και μάλλον τους μαγνητίζουν παρά τους απωθούν. Οι νέοι σήμερα
είναι εξοικειωμένοι με τον θάνατο, δεν τους τρομάζει.
Και η τρίτη προσέγγιση: Όταν οι νέοι άνθρωποι διδάσκονται δεξιότητες ζωής, π.χ. κριτική
σκέψη, λήψη αποφάσεων, αποτελεσματική επικοινωνία, αποφασιστικότητα, όταν μαθαίνουν να
διδάσκονται από τα λάθη τους, συνήθως το αποτέλεσμα στη ζωή τους είναι θετικό. Η εφαρμογή
αυτής της προσέγγισης δεν μας δίνει ενδείξεις αυξημένης κατάχρησης ουσιών, ενώ παράλληλα
έχει και άλλα θετικά αποτελέσματα στη ζωή των νέων. Καθώς οι δεξιότητές τους αναπτύσσονται
και βελτιώνονται, αυξάνονται παράλληλα και η εμπιστοσύνη και η αυτοεκτίμησή τους.
61
Λέγοντας πρόληψη εννοούμε κατά βάση μια διαδικασία ψυχοκοινωνικής εξέλιξης, που
αφορά στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, στην εκμάθηση υγιών στάσεων και στη βελτίωση της
προσωπικής και κοινωνικής ζωής. Η πρόληψη είναι πολύ εκτεταμένη έννοια, είναι φιλοσοφία,
λαχτάρα για τη ζωή, γνήσια αγάπη για τον άνθρωπο, ιδιαίτερα για τον νέο, είναι η προστασία, η
θωράκιση.
Βασικός στόχος της πρόληψης είναι η ανάπτυξη συγκροτημένης, θετικής, υπεύθυνης
προσωπικότητας του νέου ανθρώπου, που θα έχει τη δύναμη, ο ίδιος να πει «όχι» στο
σταυροδρόμι των ναρκωτικών, ένα όχι θαρρετό προς κάθε απειλή της ζωής. Η ουσιαστική
πρόληψη επιτυγχάνεται μέσα από τη σωστή διαπαιδαγώγηση, με τη διαμόρφωση σωστού και
ολοκληρωμένου χαρακτήρα, για να μπορεί ο νέος άνθρωπος να αντιμετωπίσει τα καθημερινά
του προβλήματα, στηριζόμενος στον εαυτό του και όχι στα ψεύτικα δεκανίκια των ουσιών.
Σε ό,τι αφορά την πρόληψη των ναρκωτικών, η ίδια η πραγματικότητα και τα
επιστημονικά δεδομένα, φέρνουν την οικογένεια σε πρώτο επίπεδο σημασίας και αξιολόγησης
για ένα βασικό λόγο: είναι το πρώτο και σημαντικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο μεγαλώνει το
παιδί, εκεί που δέχεται τα πρώτα ερεθίσματα για τις ανθρώπινες και κοινωνικές σχέσεις.
Αναγνωρίζοντας λοιπόν πως η οικογένεια ασκεί το σημαντικότερο παιδαγωγικό ρόλο, έχει τον
πρώτο λόγο στη διαμόρφωση της ψυχικής υγείας των παιδιών και πως οι γονείς οφείλουν να
προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα της εποχής, είναι σημαντικό να υλοποιούνται δράσεις
πρόληψης που να απευθύνονται σε γονείς7.
Ο ρόλος της ενορίας και του Ιερέα

Όταν η Ενορία λειτουργεί σωστά, τότε είναι μια οικογένεια. Υπάρχει πνευματικός
πατέρας, πνευματικά αδέλφια, κοινωνία αληθινή, που δεν προσδιορίζεται από τα στοιχεία της
βιολογικής γέννησης, αλλά από τα στοιχεία της πνευματικής αναγέννησης. Η καλά οργανωμένη
Ενορία είναι στην πραγματικότητα μια θεραπευτική κοινότητα, που λειτουργεί καλύτερα από
ό,τι οι γνωστές ουμανιστικές και ψυχολογικές θεραπευτικές κοινότητες. Γιατί, εκτός από την
συναισθηματική και ψυχολογική ασφάλεια και κάλυψη, ο άνθρωπος και ιδίως ο νέος λύει και
τις εσωτερικές του αγωνίες, δίνει νόημα στην ζωή του. Αυτό γίνεται γιατί η Εκκλησία είναι
χώρος μυστηρίου, είναι «το κατάλυμα των ανθρωπίνων ερώτων», είναι η κοινωνία του
ανθρώπου με τον Θεό.
Μέσα στην Εκκλησία ο νέος άνθρωπος βιώνει την αληθινή αγάπη και την πραγματική
ελευθερία. Καταλαβαίνει ότι η αγάπη δεν έχει σχέση με την βιολογική αναγκαιότητα, αλλά με
την ελευθερία της πνευματικής αναγεννήσεως. Και η ελευθερία δεν εξαντλείται σε μια επιλογή
δυνατοτήτων, αλλά σε οντολογική υπέρβαση του θανάτου, των αισθήσεων και των αισθητών 8.
7
Μαρία Χουρδάκη, Ναρκωτικά – Πρωτογενής Τομέας, Εκδόσεις Leader Books.
8
Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγ. Βλασίου Ιεροθέου, Γέννημα και θρέμμα Ρωμηοί, Ιερά Μονή Γενεθλίου της
Θεοτόκου, 2000.
62
Χωρίς υπερβολή θα ισχυρισθούμε ότι μία ζωντανή ενορία αποτελεί ένα ολοκληρωμένο
κέντρο πρόληψης στον αγώνα κατά των εξαρτήσεων. Μια ενορία που διασώζει τη
διαπροσωπική επικοινωνία των μελών της και κυρίως τη διαπροσωπική επικοινωνία του
Ιερέα/Εφημερίου με τους νέους ανθρώπους. Εκείνος που γνωρίζει τους τρόπους επικοινωνίας,
που αποδέχεται κάθε ενορίτη και συζητά ανοιχτά μαζί του, μπορεί να προσφέρει πολύ
ουσιαστική βοήθεια στον αγώνα κατά των εξαρτήσεων.
Η σύγχρονη προσέγγιση του προβλήματος των εξαρτήσεων, κυρίως όσον αφορά στην
πρόληψη, ορίζει ότι σήμερα οφείλουμε να «μιλάμε» στα παιδιά και τους νέους για τις
εξαρτήσεις με έναν τρόπο διαφορετικό: Με την προσφορά νοήματος για τη ζωή, αρχών και
αξιών, ιδανικών, προτάσεων για δημιουργική αξιοποίηση του χρόνου τους. Η ζωντανή ενορία
προσφέρει όλα τα παραπάνω, μέσα από τη δομή και τη συγκρότησή της, κυρίως μέσα από τις
ευκαιρίες που παρέχει στους νέους ανθρώπους: τον ανοιχτό διάλογο και την επικοινωνία, τη
δημιουργική απασχόληση, τον αθλητισμό, τον πολιτισμό, την ενασχόληση με τη βυζαντινή
μουσική, τη ζωγραφική και την αγιογραφία, τους παραδοσιακούς χορούς, το θέατρο, τη
μουσική, τις εξορμήσεις και τις εκδρομές, τις κοινωνικές δράσεις φιλανθρωπικού χαρακτήρα και
κάθε άλλη δραστηριότητα, συμπαραστέκεται στο παιδί και τον έφηβο χαρίζοντάς του την
προοπτική μια βιοτής με νόημα και περιεχόμενο.
Αναχωρώντας από το πολύ σημαντικό κεφάλαιο της πρόληψης, φθάνουμε στις
οικογένειες που αντιμετωπίζουν ήδη το πρόβλημα: Συνήθως, πρώτοι προσεγγίζουν τον Ιερέα οι
γονείς του χρήστη, είτε γιατί έχουν μια καλή πνευματική σχέση, είτε γιατί ζητούν να βρουν από
οπουδήποτε τη λύτρωση από τη συμφορά που τους χτύπησε. Κατά βάσιν η πρώτη επαφή του
χρήστη με τον Ιερέα γίνεται για χρήματα. Η διεθνής τακτική είναι ότι δε δίνουμε χρήματα. Είναι
σίγουρα προτιμότερο να δίνουμε κάτι σε είδος (π.χ. τσιγάρα, φαγητό κ.ά.).
Ο χρήστης χρειάζεται αποδοχή, στήριξη, συμπαράσταση. Προσπαθούμε να κερδίσουμε
την εμπιστοσύνη του, τον δεχόμαστε όπως είναι και δεν τον απορρίπτουμε. Η συμπεριφορά μας
απέναντι στο χρήστη θα είναι υποστηρικτική, γιατί έχει ανάγκη από την αποδοχή και τη στήριξή
μας. Στήριξη βεβαίως χρειάζεται και η οικογένειά του, δεν δικάζουμε, δεν κατηγορούμε, αλλά
συνεργαζόμαστε. Σκοπός μας είναι να πείσουμε τον χρήστη και την οικογένειά του να
απευθυνθούν σε κάποιο πρόγραμμα, ν’ αναζητήσουν θεραπεία. Πρέπει να καταλάβουμε ότι τα
ναρκωτικά είναι ένα πρόβλημα που δεν σηκώνει ερασιτεχνισμούς. Είναι ένα πολύ προωθημένο
ποιμαντικό πρόβλημα για την Εκκλησία και δεν είναι δυνατόν να το λύσει μόνος του ο
Πνευματικός. Είναι απαραίτητες οι ειδικές γνώσεις, η σχετική τεχνογνωσία και ακόμη είναι
χρήσιμη η συνειδητοποίηση, ιδιαίτερα για τους γονείς, ότι υπάρχουν και άλλοι με το ίδιο
πρόβλημα. Η συναναστροφή με άλλους ομοιοπαθείς γονείς θα βοηθήσει στην καλύτερη
αποδοχή του προβλήματος και στην ηρεμότερη αντιμετώπισή του, παράλληλα με την πολύτιμη
ενημέρωση από την εμπειρία των άλλων γονιών πάνω στο ίδιο πρόβλημα. Αυτό δε σημαίνει ότι
ο Ιερέας στην παρούσα φάση θέλει να ξεφορτωθεί το χρήστη, αντιλαμβάνεται όμως τη
σπουδαιότητα της θεραπείας.
63
Ο Ιερέας θα παραμείνει ένα πρόσωπο οικείο, ένα πρόσωπο εμπιστοσύνης, ένα πρόσωπο
υποστηρικτικό ιδιαίτερα κατά το στάδιο της επανένταξης.
Όταν βρεθούμε ως Ιερείς – εξομολόγοι απέναντι στο πρόβλημα, το ποιμαντικό μας
ενδιαφέρον θα στραφεί αναγκαστικά και κατά κύριο λόγο προς δύο κατευθύνσεις, το χρήστη
και τους γονείς του.
Στην αρχή θα πρέπει να δείξουμε την πραγματική λύπη και τη συμπαράστασή μας για το
κακό που έγινε στη συγκεκριμένη οικογένεια. «Κλαίει μετά κλαιόντων...» Στη συνέχεια, με
διάκριση και σύνεση, θα προσπαθήσουμε να εμφανίσουμε τα νοσηρά σημεία της οικογενειακής
σχέσης, τα οποία συνετέλεσαν κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο στην εμφάνιση του προβλήματος
και, βέβαια, αυτό θα γίνει όχι διότι είμαστε υποχρεωμένοι να στήσουμε ένα πνευματικό
δικαστήριο, να δικάσουμε ή να καταδικάσουμε κάποιους γονείς, αλλά για να προσπαθήσουμε,
σε συνεργασία μαζί τους, να ανορθώσουμε την όποια κλονισμένη οικογενειακή ατμόσφαιρα.
Συμπερασματικά
Η εξάρτηση, λοιπόν, μπορεί ενδεχομένως και να είναι «μιά επανάσταση, μιά
αποτυχημένη επανάσταση, μιά διαμαρτυρία που δεν βρήκε αποδέκτες, μιά προσπάθεια
διαφυγής από πολλά αδιέξοδα στα οποία εμείς πολλές φορές οδηγούμε τους νέους
ανθρώπους». Αδιέξοδα που έχουν να κάνουν με ένα κακό οικογενειακό κλίμα, με ένα
αποτυχημένο εκπαιδευτικό σύστημα που συνθλίβει την προσωπικότητα και τα όνειρα των νέων,
με την υποκρισία της κοινωνίας μας και περισσότερο εκείνων που έχουν την ευθύνη
διαμόρφωσης των κοινωνικών δομών, με την ανεπάρκεια –μιλήσαμε για αυτοκριτική- και της
εκκλησιαστικής διακονίας κάποιες φορές, καθώς λέμε στους νέους «ελάτε στην Εκκλησία όπως
είστε», αλλά στην πραγματικότητα τους δείχνουμε ότι μάλλον δεν χωράνε κοντά μας. Κι όμως, ο
δρόμος της Εκκλησίας είναι μιά συνεχής προσπάθεια πρόληψης, αποφυγής των παθών και των
πτώσεων, η ορθόδοξη Εκκλησία μας από τη φύση, την παράδοση, τη διδασκαλία και την
πνευματικότητά της έχει τη δυνατότητα να συμβάλει αποφασιστικά στην αντιμετώπιση του
προβλήματος της (ουσιο)εξάρτησης, που κατατρώγει τις ψυχές και τις σάρκες των νέων. Η
ενοριακή ζωή είναι από μόνη της ο καλύτερος τρόπος πρόληψης των εξαρτήσεων!
Χωρίς δισταγμούς θα υποστηρίξουμε πως μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας και της
καλά δομημένης οικογένειας, το παιδί αναπτύσσεται ομαλά και στην κρίσιμη ηλικία της
εφηβείας, έχοντας πνευματικά αντισώματα, μπορεί όχι απλά να στέκεται στα πόδια του, αλλά
και να αντιστέκεται στις προκλήσεις των καιρών μας, να δημιουργεί και να προετοιμάζει
αγωνιστικά και υπομονετικά τη μελλοντική του πορεία.
Πάλι μέσα στην αγκαλιά της Εκκλησίας και της σωστής οικογένειας αντιμετωπίζονται και
οι πτώσεις και οι παρεκτροπές των νέων. Μάλιστα δε, ορισμένες φορές οι εκτροπές αποτελούν
αφορμή για ανεύρεση του νοήματος της ζωής και του σωστού προσανατολισμού από μέρους
των νέων. Η ζωή της Εκκλησίας είναι γεμάτη από ασώτους και καταταλαιπωρημένους νέους που
όχι μόνο ξαναβρήκαν το δρόμο τους, αλλά έφτασαν ακόμη και στην αγιότητα. Μόνο που εμείς,
64
οι κληρικοί –και μαζί μας οι γονείς και οι δάσκαλοι- κατά μίμηση του ευσπλάχνου Πατρός της
γνωστής παραβολής του ευαγγελίου, πρέπει να είμαστε διαρκώς έτοιμοι για να υποδεχτούμε
μακρόθυμα και με έκδηλη χαρά τους νέους που επιστρέφουν, αναζητώντας νόημα ζωής,
αναζητώντας τελικά αυτά που τους στερήσαμε.
65
Ενδεικτική βιβλιογραφία
1. Γεώργιος Μαντζαρίδης, Κοινωνιολογία του Χριστιανισμού, Εκδόσεις Π. Πουρνάρα,

Θεσσαλονίκη.
2. Μητρ. Ιλίου, Αχαρνών και Πετρουπόλεως Αθηναγόρας, Θεέ μου, Θεέ μου..., ψυχική
εξάντληση και «αποξένωση» του κληρικού, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος.
3. Πρωτοπρ. Γεώργιος Μεταλληνός, Ενορία: Ο Χριστός εν τω μέσω ημών, Αποστολική Διακονία
της Εκκλησίας της Ελλάδος, 2011.
4. Ενορία: προς μία νέα ανακάλυψη της, Συλλογικό έργο, Ακρίτας, 1993.
5. Σ. Δημητρακόπουλος, Το φιλανθρωπικό έργο της ορθοδόξου Εκκλησίας-Μαρτυρία αιώνων,
Ορθόδοξος Τύπος, Αθήνα 1984.
6. Χρήστος Βάντσος, Θέματα Ποιμαντικής Ψυχολογίας, τ. Α΄ και τ. Β΄, Θεσσαλονίκη .
7. Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, Ο ιερεύς του χωριού, Αθήναι, 1984.
8. Αλέξανδρος Σταυρόπουλος, Σύγχρονοι Ποιμαντικοί Προβληματισμοί, Αθήνα 1988 και :
Επιστήμη και τέχνη της Ποιμαντικής, Αθήνα 1997.
9. Βασίλειος Γιούλτσης, Γενική Κοινωνιολογία, Θεσσαλονίκη 1994 και : Κοινωνιολογία της
Θρησκείας, Θεσσαλονίκη 1996.
10. Άγιος Νεκτάριος (Μητροπολίτης Πενταπόλεως), Ποιμαντική, Αθήνα.
11. Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδας, Η μαρτυρία της αγάπης: το φιλανθρωπικό και
κοινωνικό έργο της Εκκλησίας της Ελλάδος, Κλάδος Εκδόσεων Επικοινωνιακής και
Μορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της Ελλάδας, Αθήνα 2001.
12. π. Βασίλειος Καλλιακμάνης, Εθελοντισμός και κοινωνική ευθύνη, εκδ. ΜΥΓΔΟΝΙΑ, 2002.
13. Ε. Θωμόπουλος, Η ιστορία της κοινωνικής προστασίας από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι
σήμερα, Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα.
14. Πρωτοπρ. Γεώργιος Μεταλληνός, Η Εκκλησία μέσα στον κόσμο, Αποστολική Διακονία της
Εκκλησίας της Ελλάδος.
15. Γεώργιος Πατρώνος, Εκκλησία και Κόσμος, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος.
16. Ν. Λογιάδης κ.ά. Τι πρόσφερε ο χριστιανισμός -Κοινωνική μέριμνα στον ορθόδοξο χώρο,
εκδ. Τήνος, Αθήνα 1982.
17. Γεώργιος Φίλιας, Εκκλησιαστική ρητορική και εκφορά σύγχρονου θεολογικού λόγου, εκδ.
Γρηγόρη.
18. Nikolai Berdyaef, Η αλήθεια της Ορθοδοξίας και άλλα δοκίμια, εκδ. S@mizdat.
19. Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος, Η λησμονημένη εντολή «Πορευθέντες...», Από τον
λήθαργο στην αφύπνιση, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος.
20. Ανδρέας Θεοδώρου, Η ουσία της Ορθοδοξίας, εκδ. Παρουσία.
21. Μοναχός Μωυσής (Αγιορείτης), Η εύλαλη σιωπή, 6 ομιλίες για σύγχρονα προβλήματα, εκδ.
Εν πλώ.
22. Κωνσταντίνος Κορώσης, Η γένεση του χριστιανισμού και οι επιδράσεις του στον μικρόκοσμο
και στο κοινωνικό-πολιτισμικό περιβάλλον του ανθρώπου, εκδ. Παρρησία.
66
23. Επίσκοπος Αχελώου Ευθύμιος Στύλιος, Το σύγχρονο αστικό περιβάλλον ως ποιμαντικό
πρόβλημα, Μελέτη ποιμαντικής κοινωνιολογίας, Αθήνα 1980.
24. π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός, Από έναν κόσμο σαν κι αυτόν, τι να κρατήσω; Για να
μιλήσουμε στους νέους, εκδ. Αρχονταρίκι.
25. π. Βασίλειος Θερμός, Εκκλησία και νέοι χωρίς αερόσακο, εκδ. Μαΐστρος.
26. Jean-Claude Larchet, Η θεραπευτική των πνευματικών νοσημάτων, Αποστολική Διακονία της
Εκκλησίας της Ελλάδος, 2011.
27. Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαος, Εκεί που δεν φαίνεται ο Θεός, Αθήνα
2012.
28. Μητροπολίτης Σουρόζ Antony Bloom, Ο εαυτός μας και ο άλλος: Στοχασμοί για τις
ανθρώπινες σχέσεις, εκδ. Πορφύρα.
29. Χρήστος Βάντσος, O γάμος και η προετοιμασία αυτού εξ επόψεως oρθοδόξου ποιμαντικής,
Αθήνα 1977.
30. π. Βασίλειος Θερμός, Χρειαζόμαστε την οικογένεια; εκδ. Αρμός.
31. π. Αντώνιος Καλλιγέρης, Γονείς και παιδιά, Κάπου θα συναντηθούμε, εκδ. Αρχονταρίκι.
32. Δημήτρης Καραγιάννης, Ρωγμές και Αγγίγματα, εκδ. Αρμός.
33. Μέσα στους ανθρώπους εξορίστηκα, Κέντρο Νεότητος Θηβών, Ακρίτας.
34. Εφηβεία: νέες πραγματικότητες σε κοινωνίες που αλλάζουν, έκδοση Γραφείου Νεότητος Ι.
Αρχιεπισκοπής Αθηνών.
35. Παναγιώτης Γεωργάκας, Εξαρτήσεις «Η έκφραση μιας κοινωνικής, οικογενειακής και
ατομικής δυσλειτουργίας», εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίνη 2001.
36. «Πώς να μιλήσετε σε ένα παιδί για...», Βιβλίο της γραμμής – ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ για τους γονείς,
Ε.Ψ.Υ.Π.Ε./ ΚΟΑΝ, 2007.
37. Satir Virginia, Πλάθοντας ανθρώπους, Εκδόσεις Κέδρος, 1989.
38. Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς, Δρόμος δίχως Θεό δεν αντέχεται, Ιεραποστολικές επιστολές,
εκδ. Εν πλω.
39. π. Φιλόθεος Φάρος, π. Σταύρος Κοφινάς, Γάμος, Εκδόσεις Ακρίτας 1984.
40. Αναστασία Χουντουμάδη, Παιδιά και γονείς στο ξεκίνημα μιας σχέσης, Εκδόσεις Ελληνικά
Γράμματα, Αθήνα 1998.
41. Dinkmeyer Don, Γονείς και έφηβοι: από τις συγκρούσεις στη συνεργασία, Εκδόσεις Θυμάρι,
Αθήνα 2003.
42. Dolto Francoise, Μεγαλώστε σωστά το παιδί σας, Εκδόσεις Γιαλλελή, Αθήνα 1993.
43. Dreikurs Rudolf, Η πρόκληση να είμαστε γονείς, Εκδόσεις Θυμάρι, Αθήνα 2006.
44. Εστέβε Πούχολ Ι. Πονς, Μάθετε στα παιδιά σας 20 Αξίες της ζωής, Εκδόσεις Άγκυρα.
45. Όσιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος, Συμβουλές ενός Αγίου για την ανατροφή των παιδιών, εκδ.
Αρμός.
46. Πρωτοπρ. Βασίλειος Ι. Καλλιακμάνης, Γάμος & οικογενειακή ζωή, Αποστολική Διακονία της
Εκκλησίας της Ελλάδος.
47. Λέβ Ζιλλέ, Γίνε ιερεύς μου, Αθήνα 1992.
48. Αδελφή Μαγδαληνή, Σκέψεις για τα παιδιά στην Ορθόδοξη Εκκλησία σήμερα, Έσσεξ 1994.
67
49. π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, Η ενοχή της χαράς, Χτίζοντας χαμόγελα σε μια ζωή οδύνης,
εκδ. Αρμός.
50. Δρ. Γεώργιος Παπατζανάκης, Η έννοια της διακονίας και τα γνωρίσματά της στις ποιμαντικές
επιστολές του Αποστόλου Παύλου.
51. Άγιος Γρηγόριος Νύσσης, Λόγοι παραμυθητικοί για το θάνατο και το πένθος, ΖΗΤΡΟΣ.
52. π. Συμεών Βενετσιάνος, Συλλαβές ιερατικής ευθύνης, Αθήνα 2018.
53. Δημήτρης Μαυρόπουλος, Διερχόμενοι δια του Ναού, Μαθήματα κατήχησης για ενήλικους,
εκδ. Δόμος.
68
6Bll
JI
III

Η ενορία ως κύτταρο της τοπικής ανάπτυξης και κοινωνικοπρονοιακής στήριξης

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Η ενορία ως κύτταρο της τοπικής ανάπτυξης και κοινωνικοπρονοιακής στήριξης

Uploaded by

Copyright:

Το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμορφώσεως

Το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμορφώσεως, είναι ένα Επιμορφωτικό και Ερευνητικό

Η Πράξη: «Ανάπτυξη ικανοτήτων ανθρώπινου δυναμικού σε υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας

Το επιμορφωτικό έργο περιλαμβάνει 10 θεματικές ενότητες:

Τα αναμενόμενα οφέλη της Πράξης αναμένεται να είναι:

• Η ενίσχυση των επαγγελματικών δεξιοτήτων μέσω προγραμμάτων επιμόρφωσης των

Βεβαίωση πιστοποιημένης επιμόρφωσης

Όλοι οι συμμετέχοντες στα Εκπαιδευτικά Προγράμματα μετά από επιτυχή

«Η ΕΝΟΡΙΑ ΩΣ ΚΥΤΤΑΡΟ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

1. Σύντομη περιγραφή του επιμορφωτικού προγράμματος

2. Σκοπός του Προγράμματος

3. Πληροφορίες για τους συμμετέχοντες

• Κάθε εκπαιδευόμενος οφείλει να συμπληρώσει το απογραφικό δελτίο συμμετεχόντων

1η Έναρξη – Περιεχόμενο και στόχοι προγράμματος 1

Ο Ιερέας ως εμπνευστής, σύμβουλος και ποιμένας – συνοδοιπόρος στις σύγχρονες απαιτήσεις 3

2η Η ευαισθητοποίηση των ενοριτών, η ενεργός συμμετοχή τους και η συνεργατικότητα – το 4

6η Η ζωντανή ενοριακή ζωή ως «κέντρο πρόληψης» εξαρτησιογόνων ουσιών 4

2. Η μελέτη και γνώση της σύγχρονης εποχής

διαφόρων λαών προβάλλεται συχνά ως προσπάθεια ισοπέδωσης των διαφορετικοτήτων και

3. Προτάσεις για την ανασύνταξη του ποιμαντικού ρόλου του Ιερέα

4. Συγκεκριμένες ποιμαντικές απαιτήσεις και καταστάσεις

Παραδείγματα από την εκκλησιαστική ιστορία

Κλήση σε εθελοντική διακονία αγάπης

Ποιοι είναι κυρίως οι εθελοντές στην Εκκλησία;

Ανάγκη εκπαίδευσης και διαρκούς επιμόρφωσης των εθελοντών

Είναι χαρακτηριστικό, για να αναφέρουμε ένα μόνο παράδειγμα, ότι η Εθελοντική

Προϋποθέσεις για τον εθελοντισμό

Σύστημα εθελοντισμού, Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, www.civilprotection.gr

Λόγοι που ωθούν τους πολίτες στον εθελοντισμό

Λόγοι που καθιστούν αναγκαίο τον εθελοντισμό

Η αξία του εθελοντισμού

Η οικογένεια αναμφισβήτητα αποτελεί πρωταρχικό παράγοντα στην ανάπτυξη του

Και καθώς τα χρόνια περνούν…

Πώς μπορούμε να προσφέρουμε αυτές τις δυνατές συγκινήσεις στους νέους;

ΜΙΛΩ & ΕΠΙΚΟΙΝ

Μερικά χαρακτηριστικά του αποτελεσματικού γονέα:

οποίοι ταυτόχρονα τον αμφισβητούν. Στις διασπασμένες κοινωνίες προσπαθεί να οργανώσει

πρέπει να τηρή ως κόρην οφθαλμού. Ο χαρακτήρας του παιδιού πρέπει να διαπλάσσεται

Το παράδειγμα των Τριών Ιεραρχών

Διακονία και αυτοκριτική

Ο επηρεασμός της κοινωνίας από το χριστιανικό πνεύμα

Θεωρία και πράξη. Αλλαγή και βίωμα.

Η ενορία για τους νέους2

Οι νέοι για την ενορία

Αναζητώντας τον λόγο και τον τρόπο της εποχής μας

Ποιμαντικές προτάσεις και δράσεις

Η φιλανθρωπία του Θεού

Ένα μοναδικό δίκτυο φιλανθρωπικών Ιδρυμάτων και δραστηριοτήτων, όχι ως επίφαση

Πάντοτε απέναντι στην κοινωνική αδικία

Δείξε μου την πίστη σου από τα έργα σου

Η εκκλησιαστική προνοιακή δράση τον 20ο αιώνα

Ακόμα, πολλούς ανθρώπους θα συναντήσουμε με εξάρτηση στο φαγητό, ή την

Προφίλ του χρήστη

παρεκκλίνουσα συμπεριφορά που δεν συμβαδίζει με τους κοινωνικά αποδεκτούς –

Τα πρόσωπα, η οικογένεια, η κοινωνία

Ποιοι είναι οι παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν ή να επισπεύσουν ένα νέο

 Χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο

Η οικογένεια είναι το πρώτο και ανεπανάληπτο σχολείο του ανθρώπου. Όλοι οι

 Πολιτισμικές συνήθειες – κουλτούρα

Αντιμετώπιση του προβλήματος

Ο ρόλος της ενορίας και του Ιερέα

1. Γεώργιος Μαντζαρίδης, Κοινωνιολογία του Χριστιανισμού, Εκδόσεις Π. Πουρνάρα,

You might also like