TEÁ BAØO MIEÃN DÒCH VAØ CÔ QUAN LYMPHOÂ

ThS BS Quaùch Thanh Laâm/ ThS BS. Ñoã Ñaïi Haûi

 MUÏC TIEÂU

1. Trình baøy quaù trình bieät hoaù vaø tröôûng thaønh cuûa
lymphoâ baøo T vaø B
2. Neâu caùc daáu aán vaø phaân töû beà maët cuûa lymphoâ baøo
T vaø B
3. Trình baøy chöùc naêng cuûa teá baøo trình dieän KN
4. Trình baøy caáu truùc vaø chöùc naêng cuûa cô quan
lymphoâ

2
 NGUOÀN GOÁC TEÁ BAØO MIEÃN DÒCH

Teá baøo goác taïo maùu

(hematopoietic stem cells)

Teá baøo vaïn naêng

(pluripotent stem cells)

Teá baøo doøng tuûy Teá baøo doøng lymphoâ

(myeloid progenitor) (lymphoid progenitor)

3
 Bieät hoùa caùc doøng teá baøo töø teá baøo goác
Teá baøo goác taïo maùu

Maãu tieåu caàu

Tieàn thaân Tieàn thaân

doøng tuûy doøng lymphoâ

Ñaïi thöïc baøo

Teá baøo mast

BC ñôn nhaân

4
CÔ SÔÛ NHAÄN DAÏNG VAØ PHAÂN BIEÄT
TEÁ BAØO MIEÃN DÒCH

Teá baøo tröïc tieáp tham gia MDÑH:

Lymphoâ T vaø lymphoâ B

Tham gia moät phaàn MDÑH:

Ñôn nhaân thöïc baøo (xöû lyù vaø trình dieän KN)

5
Kính hieån vi thöôøng
Khoâng phaân bieät ñöôïc caùc quaàn theå
Kích thöôùc 6-10 Lymphocyte nhoû
6-8
Lymphocyte nhoû vaø lymphocyte coù haït to (LGL)
TH 95% lymphocyte nhoû vaø 5% laø LGL
TC 50% TC (T-) laø lymphocyte nhoû
Lymphocyte B laø caùc lymphocyte nhoû Lymphocyte coù haït to
8-10
Teá baøo NK (lymphokin activated killer cells: LAK
cells) thuoäc loaïi LGL

6
Nhaän dieän nhôø daáu
aán beà maët Teá baøo T coù 2 döôùi quaàn theå:
Nhaän dieän ñöôïc caùc quaàn TH coù CD4, Tc coù CD8
theå lymphoâ B,T, caùc döôùi Nhaän dieän nhôø maùy taùch teá
quaàn theå, giai ñoaïn bieät baøo töï ñoäng (khaùng theå ñôn
hoùa. clon hoaït taùc huyønh quang)
Daáu aán beà maët (surface
markers): CD (Cluster
Determinant hay Cluster
of Differenciation)
Nhôø khaùng theå ñôn clon
(specific monoclonal
antibodies)
7
Nhaän dieän nhôø daáu aán teá baøo

8
 Daáu aán beà maët (surface marker)
CD: (cluster of differentiation) laø KN xuaát hieän theo töøng giai
ñoaïn bieät hoùa teá baøo.
CD ñaõ ñöôïc thoáng nhaát ñöa vaøo söû duïng töø naêm 1981
Hoäi nghi laàn thöù 5 (1993, Boston, USA): 125 CD
Hoäi nghò laàn thöù 6 (1996, Kobe, Japan): 160 CD, ñeán nay >200
Caáu truùc CD: 4 nhoùm
CD xuyeân maøng loaïi I: coù COOH naèm trong baøo töông
CD xuyeân maøng loaïi II: coù COOH naèm ngoaøi teá baøo
CD xuyeân maøng loaïi III: xuyeân maøng nhieàu laàn
CD gaén treân GPI (glucosylphosphatidyl-inositol anchor)

9
10
11
12
 Huyønh Quang laø gì ?
Naêng löôïng cuûa tia tôùi KT coù gaén phaân Naêng löôïng huyønh quang
 = 488 nm töû Fluorescein phaùt ra  = 530 nm

Maøu huyønh quang (Fluorochrome) haáp thu naêng löôïng töø laser
Sau khi haáp thu moät photon aùnh saùng thích hôïp, moät electron trong
hôïp chaát ñöôïc chuyeån leân möùc naêng löôïng cao hôn.
Electron kích thích nhanh choùng trôû veà traïng thaùi oån ñònh vaø
phoùng thích naêng löôïng kích thích döôùi daïng moät photon aùnh
saùng coù böôùc soùng daøi hôn, vaäy:
Maøu huyønh quang phoùng thích naêng löôïng ñaõ haáp thu baèng caùch:
Rung vaø toûa nhieät
Phaùt ra photon aùnh saùng coù böôùc soùng daøi hôn

13
KHV ñieän töû
Lymphocyte nhoû coù theå Gall (lysosomes vaø haït môõ)
Lymphocyte to coù boä Golgi vaø mitochodria
Teá baøo B khoâng coù theå Gall, chæ coù ribosome rôøi raïc.

Nhaän dieän nhôø chaát gaây phaân baøo (mitogens)

Teá baøo T: Concavalin A (Con A), Phytohemagglutinin (PHA)
Teá baøo B: Lipopolysaccharide (LPS)

14
CAÙC TEÁ BAØO THAM GIA TRÖÏC TIEÁP VAØO ÑÖMD ÑAËC HIEÄU
Teá baøo B vaø teá baøo T ñeàu qua hai giai bieät hoùa

Giai ñoaïn bieät hoùa ñoäc laäp vôùi KN

Taïi cô quan lympho trung öông:
(central lymphoid organs: thymus,
bursa of Fabricius, tuûy xöông)

Giai ñoaïn bieät hoùa phuï thuoäc KN

Taïi cô quan lympho ngoaïi vi:
(secondary lymphoid tissue: laùch,
haïch, caùc toå chöùc lympho ôû
nieâm maïc)

15
Söï bieät hoùa cuûa teá baøo mieãn dòch

16
 Lymphocyte B

Bieät hoùa ñoäc laäp vôùi KN laï

Xeáp laïi caùc nhoùm gene nhoû V, D, J  toång hôïp chuoãi naëng 
Xeáp laïi caùc nhoùm gene nhoû V, J  toång hôïp chuoãi nheï
IgM ñöôïc hình thaønh  S-IgM (teá baøo B vaãn chöa tröôûng thaønh)
S-IgD coù cuøng ñaëc hieäu KN  Teá baøo B tröôûng thaønh
Hai phaân töû Ig vaø Ig noái nhau baèng caàu noái S-S coù vai troø
truyeàn tín hieäu
BCR: S-IgM S-IgD Ig (B-cell antigen receptor complex)

17
Bieät hoùa phuï thuoäc KN laï

S-Ig tieáp nhaän KN töông öùng

Nhaän giuùp ñôõ töø TH
Bieät hoùa thaønh
 Töông baøo (cuøng ñaëc hieäu KN)
 Teá baøo trí nhôù (cuøng ñaëc hieäu KN)
KT ñöôïc saûn xuaát ban ñaàu thuoäc lôùp IgM
Sau ñoù coù chuyeån thaønh lôùp IgG, IgA, IgE

18
Bieät hoùa cuûa teá baøo B

KN Töông baøo

PreB Chöa chín Chín

Teá baøo B trí nhôù

19
Caùc daáu aán cuûa teá baøo B

S-Ig: thuï theå cuûa KN

FCR: thuï theå Fc (CD16), coøn
coù treân ÑTB, coù theå taïo
rosette vôùi KT choáng hoàng caàu
cöøu
EBV-R: thuï theå vôùi Epstein-
Barr virus (CD21)  teá baøo B
bò nhieãm EBV trôû thaønh baát töû
 ung thö
HLA lôùp II (HLA-DR) cuøng coù
treân teá baøo trình dieän KN
20
Lymphocyte T
Söï phaùt trieån teá baøo T ôû Thymus

Teá baøo goác töø tuûy xöông di chuyeån

ñeán tuyeán öùc.
Thymus phaùt trieån töø tuùi haàu
(pharyngeal pouch) laø cô quan bieåu
moâ lympho.
Ñeán thymus teá baøo goác bieät hoùa 
thymic lymphocytes (thymocytes).
Teá baøo T phaùt trieån töø thymocyte khi
di chuyeån töø voû vaøo tuûy.

21
Phaùt trieån töø tuùi haàu thöù 3
vaø thöù 4
Töø tuaàn thöù 10 coù söï di
chuyeån teá baøo töø gan
vaø tuùi noaõn hoaøng
(baøo thai) vaø töø tuûy
xöông (tröôûng thaønh)
Phaùt trieån cuøng tuyeán caän
giaùp
Hoäi chöùng Di George
Thoaùi hoùa töø tuoåi daäy thì
Teá baøo T vaãn tieáp tuïc
sinh saûn duø chaäm

22
Söï thoaùi hoùa cuûa tuyeán öùc theo thôøi gian

23
 Voû ngoaøi
Tieàn thymo baøo(thymocyte)
Teá baøo “nurse’
Nguyeân baøo lymphoâ(lymphoblaste)
(Coù kích thöôùc lôùn)

Teá baøo bieåu moâ baïch tuoäc

Dendritic epithelial cell

Voû saâu
Teá baøo T chöa tröôûng thaønh
(kích thöôùc vöøa vaø nhoû)

Teá baøo xoøe ngoùn tay

Interdigitating cell
Teá baøo T tröôûng thaønh

Tuûy
24
 Söï choïn loïc, giaùo duïc teá baøo T taïi thymus
Teá baøo T tröôûng thaønh phaûi coù khaû naêng:
Nhaän dieän vaø phaûn öùng laïi KN laï ñöôïc trình dieän trong
nhoùm phuø hôïp moâ
Khoâng phaûn öùng vôùi KN cuûa baûn thaân

Phaûi ñöôïc giaùo duïc vaø choïn loïc khaéc nghieät (neáu khoâng ñaït
yeâu caàu phaûi huûy dieät hoaëc baát hoaït).Thöôøng coù 95% soá teá
baøo bò loaïi tröø.

25
 Choïn loïc döông tính (positive selection)

Laø söï giaùo duïc ôû vuøng voû thymus

Thöïc hieän qua trung gian caùc teá baøo bieåu moâ ôû thymus giöõ vai
troø nhö caùc APCs
Teá baøo T hoïc nhaän dieän HLA cuûa baûn thaân
Neáu khoâng coù khaû naêng nhaän dieän  cheát theo chöông trình
(apoptosis)

Apoptosis: laø söï laäp trình töï saùt (preprogrammed suicide), caùc
protease noäi sinh ñöôïc hoaït taùc laøm ñöùt ñoaïn DNA

26
 Choïn loïc aâm tính (negative selection)

Xaûy ra ôû vuøng tuûy cuûa thymus

Teá baøo T naøo nhaän dieän KN cuûa chính baûn thaân trình dieän treân
HLA cuûa baûn thaân seõ bò loaïi boû (cheát, baát hoaït)

Taïo söï dung naïp ôû trung öông, neáu leäch laïc  beänh töï mieãn

27
28
 Daáu aán teá baøo T
Thuï theå KN cuûa teá baøo T
(T-cell antigen receptor: TCR)
TCR: Ti + CD3
Ti goàm 2 chuoãi polypeptid 
vaø  (>90%) hoaëc  vaø 
(<10%)
 vaø  toång hôïp do taùi toå hôïp
caùc gene V, D, J (nhö chuoãi
H)
 vaø  toång hôïp do taùi toå hôïp
caùc gene V, J (nhö chuoãi L)
CD3 complex goàm 5 chuoãi
polypeptid
29
CD4 vaø CD8
 T chia thaønh 2 döôùi quaàn theå
CD4+ T nhaän dieän KN trình dieän treân HLA lôùp II (teá baøo TH)
CD8+ T nhaän dieän KN trình dieän treân HLA lôùp I (TC, TS)
CD4 T coøn phaân thaønh TH1 vaø TH2 tuøy theo cytokine:
TH1 tieát IL-2 vaø IFN giöõ vai troø trong vieâm vaø ñoäc teá baøo 
dieät yeáu toá gaây beänh trong teá baøo (MD teá baøo)
TH2 tieát IL-4, IL-5, IL-6, IL-10 kích hoaït teá baøo B  saûn
xuaát KT (MD dòch theå)
 T khoâng coù CD4 vaø CD8, moät soá ít coù CD8,  T trong
moâ coù CD8+

30
31
CD2
Coù maët treân teá baøo T (ôû taát caû caùc giai ñoaïn bieät hoùa)
Laø receptor cuûa hoàng caàu cöøu (taïo hoa hoàng)
Chöùc naêng phaùt tín hieäu hoaït hoaù hay töï huûy
LFA-1
(lymphocyte function associated-1) gaén vôùi ICAM-1 (intercellular
adhesion molecule-1) coù treân nhieàu loaïi teá baøo (vai troø töông
taùc, truyeàn tín hieäu)
Teá baøo NK
Natural killer chieám 15% lymphocyte Khoâng coù BCR, TCR
Nhaän dieän nhôø CD16 (FcRIII) vaø / hoaëc CD56
Vai troø dieät teá baøo aùc vaø teá baøo nhieãm virus, cô cheá nhaän dieän
chöa roõ
32
Teá baøo trình dieän KN (APCs: antigen presenting cells)
APCs laø caùc baïch caàu coù ñaëc ñieåm
Coù khaû naêng thöïc baøo
Coù khaû naêng trình dieän KN cho teá baøo CD4TH qua HLA lôùp II
Truyeàn ñaït thoâng tin cho caùc baïch caàu khaùc
APCs coù ôû da, haïch, laùch, döôùi nieâm maïc, thymus.
Coù nhieàu teân goïi
Teá baøo Langerhans trình dieân KN höõu hieäu
Teá baøo Kuppfer coù khaû naêng thöïc baøo raát cao

33
 Teá baøo baïch tuoäc ôû haïch
Teá baøo trình dieän KN
Teá baøo baïch tuoäc ôû trung taâm maàm
Teá baøo xoøe ngoùn tay
ôû haïch vaø Thymus

Teá baøo B

Ñaïi thöïc baøo

Teá baøo Langerhans ôû thöôïng bì

34
Cô quan lymphoâ trung öông vaø cô quan lymphoâ ngoaïi vi

Cô quan lymphoâ trung

öông:
Tuûy xöông
Thymus
Cô quan lymphoâ ngoaïi vi
Haïch
Laùch
Toå chöùc lympho döôùi
nieâm maïc (MALT:
mucosa associated
lymphoid tissue)

35
Thymus
Cô quan lympho bieåu moâ (lympho epithelial organ)
Baøo thai (tuaàn 6)  tuoåi daäy thì.
Vuøng voû, vuøng tuûy
Teá baøo ñöôïc giaùo duïc vaø tröôûng thaønh khi di chuyeån töø voû vaøo
tuûy

36
Haïch
Nhoû 2-10mm, hình haït
ñaäu.
Lymph ñoå vaøo töø voû vaø
ñi vaøo tuûy, ra ôû roán
haïch.
Naèm treân ñöôøng di
chuyeån cuûa lymph.

37
Caáu truùc
Voû (cortex) teá baøo B
Caän voû (paracortex) teá
baøo T, APCs (teá baøo
xoøe ngoùn tay)
Tuûy (medulla): töông
baøo  KT

38
 Laùch: tieáp nhaän KN töø doøng tuaàn hoaøn
Teá baøo B saûn xuaát KT ñöa vaøo tuaàn
hoaøn
Nôi chöùa hoàng caàu, tieåu caàu, BC
haït.
Vuøng bieân coù nhieàu ÑTB
Tuûy traéng (white pulp): toå chöùc
lympho bao quanh maïch
(periarterolar lymphoid tissue:
PALT), teá baøo T ôû vuøng ngoaøi, teá
baøo B ôû trung taâm maàm (geminal
center)
Tuûy ñoû (red pulp): xoang tm
(veinous sinuses) chöùa hoàng caàu

39
Toå chöùc lympho döôùi nieâm
maïc (MALT):
Laø nhöõng ñaùm lympho döôùi
nieâm maïc trong lôùp lamina
propria
Ruoät (gut associated lymphoid
tissue: GALT)
Khí quaûn (bronchus associated
lymphoid tissue: BALT)
Goàm caû teá baøo B vaø teá baøo T
Saûn xuaát IgA

40
 Söï tuaàn hoaøn cuûa teá baøo lymphoâ
Haïch baïch huyeát:
 Lymphocyte theo ñöôøng baïch maïch vaøo oáng ngöïc  tuaàn
hoaøn
 Lymphocyte töø tuaàn hoaøn thoaùt maïch trôû vaøo haïch qua tieåu
tónh maïch sau vi quaûn.
Laùch:
 Lymphocyte theo vi ñoäng maïch vaøo nang lymphoâ roài vaøo tónh
maïch laùch
 Lymphocyte cuõng coù theå theo ñöôøng baïch maïch cuûa laùch vaøo
oáng ngöïc
Lymphocyte töø tuaàn hoaøn trôû laïi haïch nhôø caùc tieåu tónh maïch
noäi maïc cao (HEVs: high endothelial venules)
41
42
 TOÙM TAÉT

 Caùc TB mieãn dòch ñöôïc saûn sinh töø TB goác taïo maùu
 Lymphocyte taêng sinh, bieät hoaù vaø giaùo duïc ôû cô quan
lymphoâ trung öông (chöa tieáp xuùc KN laï). ÔÛ cô quan lymphoâ
ngoaïi vi (tieáp xuùc KN laï)  TB haønh söï, TB nhôù
 Daáu aán quan troïng nhaát cuûa lymphocyte tröôûng thaønh laø thuï
theå KN (TCR, BCR)
 APC thuoäc nhoùm ñôn nhaân thöïc baøo  xöû lyù KN vaø trình
dieän KN treân phaân töû nhoùm phuø hôïp moâ

43