Ap5 Q4.LM PDF

DepEd Division of Cabanatuan City
LEARNING RESOURCE MANAGEMENT AND DEVELOPMENT

___________________________________________________________________________________
Department of Education
Schools City Division
Cabanatuan City
LEARNER’S MATERIAL
(Araling Panlipunan)
GRADE 5
(Quarter 4)
Author/Developer:
Joana Marie Dizon Maureen I. Junio

Teacher III Teacher III
Czarina I. Junio Roselle C. Dela Cruz

Teacher I Teacher III
Quality Assurance:
Mrs. Josephine S. Tabangay

EPS-I Araling Panlipunan
Ever M. Samson
EPS-I LRMDS
Priscilla D. Sanchez, Ph.D.

Chief ES, Curriculum Implementation Division
1
___________________________________________________________________________________
IKAAPAT NA MARKAHAN
TALAAN NG NILALAMAN
PAHINA
ARALIN A : KONTEKSTO NG REPORMA
 Natatalakay ang mga lokal na mga pangyayari tungo sa
sa pag-usbong ng pakikibaka ng bayan
Reporma sa ekonomiya at pagtatatag ng
monopolyong tabako ....................................................... 5
 Mga pag-aalsa sa loob ng estadong

kolonyal .................................................... 9
 Kilusang Agraryo ng1745................................................................... 12

 Pag-aalsa ng kapatiran ng San Jose ....................................................... 18
 Okupasyon ng Ingles sa Maynila ............................................... 22
ARALIN B : PANDAIGDIGANG PANGYAYARI
 Natatalakay ang mga pandaigdigang pangyayari bilang. 26

Konteksto ng malayang kaisipan tungo sa pag-usbong
ng pakikibaka ng bayan
-Paglipas ng merkantilismo bilang ekonomikong batayan 32

Ng kolonyalismo ……………………………………..
-Paglitaw ng kaisipang “ La Ilustracion ……………………. 39
ARALIN C : PAG-USBONG NG MALAYANG KAISIPAN

AT NAUNANG PAG-AALSA
 Natatalakay ang sanhi at bunga ng mga rebelyon

At iba pang reaksyon ng mga Pilipino sa
Kolonyalismo ..................................... 45
 Naipaliliwanag ang pananaw at paniniwala

Ng mga Sultanato (Katutubong Muslim)
Sa pagpapanatili ng kanilang kalayaan ………………………… 52
 Natataya ang partisipasyon ng iba’t ibang rehiyon at

sector (katutubo at kababaihan) sa pakikibaka ng bayan 63
2
___________________________________________________________________________________
 Natatalakay ang kalakalang galyon at ang epekto nito

Sa bansa …………………………………… . . ….. .
 Nababalangkas ang pagkakaisa o pagkakawatak-

watak ng mga Pilipino ng mga Pilipino sa
mahalagang pangyayari at mga epekto nito
sa naunang mga pag-aalsa labansa kolonyalismong
Espanyol ……………………………………………………
 Nakapagbibigay-katuwiran sa mga naging epekto

ng mga unang pag-aalsa ng mga makabayang Pilipino
sa pagkamit ng kalayaan na tinatamasa ng mga
mamamayan sa kasalukuyang panahon
 Naipapahayag ang saloobin sa kahalagahan ng pagganap

ng sariling tungkulin sa pagsulong ng kamalayang
pambansa tungo sa pagganap ng sariling tungkulin
sa pagsulong ng kamalayang pambansa tungo sa
pagkabuo ng Pilipinas bilang isang nasyon
ARALIN B : Pagpupunyagi ng katutubong Pangkat

na mapanatili ang kalayaan sa kolonyal
na Pananakop
 Naipapaliwanag ang di matagumpay na pananakop

sa mga kolonyalismong Espanyol ....................................................... 89
 Nasusuri ang mga paraang armado ng

Pananakop ng mga Espanyol ................................................................. 94
 Natatalakay ang mga isinagawang rebelyon

Ng mga katutubong pangkat ............................................................. 99
 Natataya ang sanhi at at bunga ng mga rebelyon at iba

pang reaksyon ng mga katutubong Pilipino sa kolonyalismo .......................108
 Nakakabuo ng konklusyon tungkol sa mga dahilan ng

di matagumpay na armadong pananakop ng mga
Espanyol sa ilang piling katutubong pangkat ..................................................112
 Nasusuri ang epekto ng kolonyalismong

Espanyol sa pagkabansa at pagkakakilanlan
3
___________________________________________________________________________________
Ng mga Pilipino ......................................................................................................115
Glossary 118
4
___________________________________________________________________________________
Aralin
aA 1 AP5PKB-Iva-b-1
KONTEKSTO NG REPORMA
PANIMULA
Maramiing mga pangyayaring naganap sa panahon ng ating mga

ninuno nang sakupin tayo ng mga Espanol, sila’y nakipaglaban upang
ipagatnaggol ang ating bayan. Ang kanilang pakikibaka ay nagbunga ng
maganda at di magandang pakikipaglaban sa ating mga ninunong mga
Pilipino. Dahil sa kanilang mahusay na pakikibaka naipaglaban nila ang
kanilang nais na ipaglaban.
Sa aralin ngayon inaasahang

1. Natatalakay ang mga pangyayari tungo sa pag-usbong ng
pakikibaka sa bayan.
2. Natutukoy ang mga magagandang dulot ng pag-usbong ng
Alamin Mo
1. Ano ano ang mga lokal na mga pangyayari tungo sa pag-usbong ng

pakikibaka sa bayan?
2. Ano ano ang mga magaganda at di-magandang naidulot ng
pakikbaka ng bayan.
Mga Pandaigdigang Pangyayari Tungo sa Pag-usbong ng Pakikibaka ng

Bayan:
Pagbubukas ng Pilipinas sa Pandaigdigang Kalakalan

Umunlad ang ekonomiya ng Pilipinas.
Marami ang yumaman.
Nagnasa ng kalayaan mula sa pananakop ng mga Espanyol.
Tinawag itong filibustero o subersibong kaisipan.
Pagpapatibay ng Dekretong Edukasyon ng 1863
Paaralang Primarya
Paaralang Normal para sa Guro
Sapilitan pero walang bayad sa primarya.
Wikang Espanyol ang ginagamit sa pagtuturo.
Pagbabago ng Antas ng Lipunan
Kolonyalistang Espanyol
5
___________________________________________________________________________________
Peninsulares at Insulares
Principalia
Ilustrado
IndioPag-usbong ng Liberal na Ideya
Mapaunlad ang buhay ng tao.
Pagbabago sa pulitika, pangkabuhayan, panrelihiyon at edukasyon.
Panahon ng Kaliwanagan o Enlightenment
Umunlad noong ika 18 siglo sa Europa
Pagbubukas ng Suez Canal
Naging maikli ang paglalakbay at napadali ang komunikasyon mula sa
Maynila hanggang Espanya.
Liberal
Ang tao ay may natural na karapatang mabuhay, magkaroon ng ari-arian,
maging malaya, at may karapatang mangatuwiran.
Pagkakaroon ng Panggitnang Lipunan (Middle Class) na nakapag-aral
Binuksan ang kalakalan sa daigdig noong 1834. Amerikano, Ingles, Tsino.
Marami ang nagsiyaman.
Maraming nakapag aral na tinatawag na middle class.
Pagpapalaganap ng isang relihiyon.
Pagbibigay ng pangalan sa lupain.
Pang aabuso at pagmamalupit.
GAWIN MO
Gawain A.
Lagyan ng tsek( /) kung ito ay magandang naidulot ng pakikibaka ng mga
ninuno at ekis (x) kung hindi
_____1. Pag-aaral sa primary at kolehiyo

_____2. Pangkabuhayan, marami ang nagsiyaman
_____3. Sapilitang paggawa
_____4. Pagbubukas ng Suez Canal
_____5. Wikang Espanyol ang ginagamit sa pagtuturo.
_____6. Pagpapatayo ng mga gusali
_____7.Pagpapalaganap relihiyon
______8.Peninsulares at Insulares
______9.Principalia
______10.Pagbibigay ng pangalan sa lupain
6
___________________________________________________________________________________
Gawain B.
Ano ano ang mga magaganda at di-magandang naidulot ng
pakikibaka ng nga mga ninuno sa bayan. Isulat ang sagot sa ibaba.
MAGANDA DI-MAGANDA
1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.
5. 5.
Gawain C.
Hanap salita. Hanapin at bumuo ng mga salitang napapaloob dito. Bilugan

ang mabubuong salita.
S U E Z C A N A L S I
A B B C C C B S I S L
E K O N O Q W Z B W U
Z Z X X C N B Q E E S
P A G A A R A L R Q T
W S X C V B Z X A W R
P R I M A R Y A L T A
E K O N O M I Y A A T
P R I N C I P A L A O
K A L A K A L A N W R
7
___________________________________________________________________________________
TANDAAN
TANDAAN MO
MO
AngPandaigdigang
Mga mga pangyayariPangyayari
tungo sa pag-usbng
Tungo sa ng pakikibakangng bayan
Pag-usbong
ay nagdulotng
Pakikibaka ngBayan:
mga magaganda at di-maganda. May
pangkabuhayan, paaralan, karapatan, relihiyon at marami pang
iba.
NATUTUHAN KO
Buuin ang mga pangungusap sa ibaba.
1. Ang tao ay may natural na karapatang __________, magkaroon ng

__________, maging ___________, at may karapatang mangatuwiran.
2. Binuksan ang kalakalan sa daigdig noong _________.
3. Naging maikli ang paglalakbay at napadali ang komunikasyon mula sa
_____________hanggang __________.
4. Sapilitan pero walang bayad sa ______________.
5. Wikang ____________ang ginagamit sa pagtuturo
8
___________________________________________________________________________________
Aralin 1.1 Code AP5PKB-IVa-b-1
PANIMULA
Sa loob ng mahabang panahon na pamamalagi ng mga Kastila sa

Pilipinas, maraming panukala ang kanilang inilunsad. Mayroon para sa
paggawa, agrikultura, relihiyon at maging sa pangangalakal. Maliban sa
Pilipinas ay mayroon pa silang ibang mga nasasakupan at ginamit nila ang
mga ito maging sa paglilipat at pagdadala ng mga kalakal na siyang
nagbunsad sa pagkakabuo ng galyon at nang kalakalan sa pagitan ng
Pilipinas at ng Acapulco, Mexico.
Sa aralin ngayon inaasahang :
1. Natatalakay ang reporma sa ekonomiya at pagtatatag ng

monpolyang tabako.
2. Napaghahambing ang mga mabuti dulot at masamang dulot ng
monopolyang tabako
ALAMIN MO
Paano itinatag ang monopolyang tabako?
Upang lumaki ang kita, nagkaroon ng pagbabago

sa ekonomiya sa panahon ni Gobernador-Heneral Jose
Basco y Vargas. Noong 1781, itinatag ang monopolyo ng
tabako. Kontrolado ng pamahalaan ang malawakang
pagsasaka at pagbili ng tabako tulad ng sa Ilocos,
Cagayan, Nueva Ecija at Marinduque. Ito ay tumagal
hanggang 1881.Ang bawat mag-anak ng magsasaka ay
may takdang dami ng tabako na dapat anihin. Sila ay
nagtanim ng 40,000 halaman ng tabako sa isang taon. Ito
ay binili ng lahatan ng pamahalaan sa mababang halaga.
Ipinagbawal din ng pamahalaan ang paghithit ng mga
mamamayan sa sariling ani. Pinagmumulta sila kung
ang kanilang ani ay nasira o nasalanta ng bagyo. May
mabigat na parusa sa sinumang lumabag sa mga alituntunin.
9
___________________________________________________________________________________
May kabutihang naidulot ang monopolyo. Natupad ang mithiin ni

Basco na lumaki ang kita ng pamahalaan at makapagsarili ang bansa.
Nagkaroon ng trabaho ang libu-libong mamamayan. Nang lumaon, mas
marami ang kasamaang naidulot nito. Inabuso ng mga pinunong namahala
rito ang kanilang tungkulin kayat katakut-takot na paghihirap ang dinanas ng
mga mamamayan. Ang mga magsasakang nasiraan ng pananim ay hindi
lamang pinagmulta kundi binawian pa ng lupa. Hindi rin sila binayaran.
Nagkaroon ng puslitan at suhulan. Sa halip na mapunta sa pamahalaan ang
salapi, napunta ito sa bulsa ng mga opisyal. Umabot ito sa kaalaman ng Hari
ng Espanya kayat ipinatigil niya ang monopolyo.
GAWIN MO
MO
Gawain A
Sagutin ang mga tanong.
1. Ano ang dahilan ng pagkakatatag ng monopolyo

ng tabako sa ating bansa?
2. Sinong pinunong Espanyol ang nagpasok ng mga
.
pagbabagong pang-ekonomiya sa kolonyang
Pilipinas?
3. Paano naapektuhan ang mga Pilipino ng reporma
ni Basco?
4. Ano-ano ang mga lalawigang sakop ng monopoly
ng tabako?
5. Bakit nagpatupad ng mga reporma o pagbabago
sa kabuhayan ang Espanya sa kolonya?
Gawain B
Gamit ang Venn Diagram, isa-isahin ang iba’t ibang kabutihan at

kasamaang dulot ng monopolyo ng tabako sa ating bansa.
Di Mabutng
Dulot
Kabutihang dulot
Monopolyo
ng Tabako
10
___________________________________________________________________________________
Gawain C
Pangkatang Gawain
Magkaroon ng isang maikling pagsasadula ng pagtatatag ng monopolyang

tabako naganap sa ating bansa.
TANDAAN MO
MO MO
Upang lumaki ang kita, nagkaroon ng pagbabago sa ekonomiya sa

panahon ni Gobernador-Heneral Jose Basco.
 Ang monopolyo ng tabako ay naitatag.Tabako lamang ang itinatanim

sa Hilagang Luzon.
 May takdang dami ng itatanim at may takdang presyo rin. Nahirapan

ang mga Pilipino dahil kinapos sa pagkain.
NATUTUHAN KO
MO MO MO
Iguhit ang masayang bilang kung ang pahayag ay nagpapakita ng
kagandahang naidulot ng monopolyo ng tabako, malungkot na mukha
kung ito ay nagpapakita ng kasamaang naidulot nito sa ating bansa. Gawin
ito sa notbuk.
_____ 1. Marami sa mga opisyal ng pamahalaan ang naging mapagsamantala.
_____ 2. Natutustusan na ng kinikita sa monopolyo ng tabako ang

pangangailangan ng kolonya at hindi na kailangan pang humingi ng
suporta mula sa Espanya
_____ 3. Malaking lupain din ang nalinang upang gawing taniman ng tabako.
_____ 4. Naging mapang-abuso ang ilang mga opisyal sa tuwing

maghahalungkat ng mga bahay ng magsasaka na pinaghihinalaang
nagtatago ng tabako.
_____ 5. Nanguna ang Pilipinas sa pag-aani ng tabako sa buong silangan.
11
___________________________________________________________________________________
Aralin 1.2 Code AP5PKB-IVa-b-1
PANIMULA
Ayon sa mga mananaliksik ng kasaysayan ng ating bansa, tumutol ang
marami sa ating mga ninuno sa pananakop ng mga Español. Malaking hirap,
pagmamalupit at pang-aabuso ang dinanas ng mga Pilipino noon kaya nag-
alsa sila. Mahigit sa 100 pag-aalsa ang isinagawa nila sa loob ng 333 taong
pananakop ng mga Español sa Pilipinas.
Sa araling ito inaasahang:
Natatalakay ang ilang mga pag-aalsa sa loob ng kalagayang kolonyal.
ALAMIN MO Bakit nag-alsa ang mga katutubo?
Larawan ng paglaban ng mga Pilipino at mga mananakop
Ang pag-aalsa ay ang pagtutol o hindi pagsang-ayon sa mga patakaran

o anumang nakahahadlang sa kalayaan ng mga mamamayan sa isang lugar o
ng isang indibidwal.
Ilan lamang ang mga sumusunod na pag-aalsa:
Lakan Dula at Sulayman (1574)
Ang pamamalakad sa bansa ni Legazpi ay

maganda at maayos. Ngunit nang mamatay si
Legazpi, ang naging kapalit niyang si Gobernador
Heneral Guido de Lavezares ay hindi naibigan ng
mga katutubo dahil bigla niyang inalis ang mga
Raha Sulayman
Lakan Dula
12
___________________________________________________________________________________
karapatang ipinagkaloob ni Legazpi. Pinagmalupitan at pinagsamantalahan

ng mga Español ang mga katutubo. Naging matindi ang galit nina Lakan
Dula at Sulayman at sila ay nag-alsa.
Naganap ito sa Tondo noong 1574. Natigil lamang ang pag-aalsa ng mga
Pilipino nang ibalik kina Lakan Dula at Sulayman ang kanilang karapatan.
Magat Salamat (1587-1588)
Lalong matindi ang pag-aalsa ni Magat

Salamat, anak ni Lakan Dula, kaysa sa naunang pag-
aalsa ng kanyang ama at tiyuhin. Nagtatag siya ng
lihim na samahan upang ipaglaban at makamit muli
ang kalayaan ng mga katutubong Pilipino noong
unang bahagi ng 1587. Ang mga kasapi ay buhat sa
iba’t ibang panig ng Gitnang Luzon at sa Pulo ng
Cuyo at Borneo. Nakipagsabwatan din sila kina
Juan Gayo at Dionisio Fernandez na magpasok ng
mga sandata buhat sa Japan.
Subalit sila ay hindi nagtagumpay dahil sa

pagtataksil ng isa nilang kasamahan na si Antonio
Surabao. Dahil dito, ikinulong at pinatay si Magat
Salamat.
Magalat
Ang mga taga-Cagayan sa pamumuno ni Magalat ay nagpakita

ng hindi pagsang- ayon sa buwis at sapilitang paggawa na ipinatutupad ng
mga Espanyol subalit siya rin ay nabigo.
Ang Pag-aalsa ni Tapar (1663)
Isang babaylan si Tapar. Itinatag niya sa Oton, Panay ang isang bagong
relihiyon na parang binagong anyo ng Kristiyanismo noong 1663. Tinutulan
ng paring Español ang kilusang panrelihiyon. Sumugod ang mga tropa ng
pamahalaan at nahuli si Tapar. Binitay siya kasama ng iba pa niyang
kaibigan. Itinali ang kanilang labi sa poste upang makita ng mga taong bayan
at hindi pamarisan.
Dagohoy (1744-1829)
Ang malawakang pag-aalsa laban sa mga Español

ay pinagunahan ni Francisco Dagohoy na siya ring
13
___________________________________________________________________________________
itinuturing na pinakamahabang rebelyon sa kasaysayan ng Pilipinas.
Naghimagsik si Dagohoy nang ayaw pumayag ng paring si Gaspar

Morales na bigyan ng Katolikong libing ang kanyang kapatid.
Palaris
Ang pag-aalsa sa Pangasinan ay pinamunuan ni

Juan dela Cruz Palaris. Nahimok na sumapi ang mga
mamamayan ng mga bayan ng Binalatongan, Dagupan,
San Jacinto, Bayambang at Santa Barbara, upang
humingi ng reporma sa pamamahala.
Ang Rebelyon nina Bancao at Tamblot (1621-1622)
Naganap ang rebelyong panrelihiyon dahil nais talikdan ng

ilang Pilipino ang Kristiyanismo. Nais nilang bumalik sa
pananampalataya sa mga diyos ng kanilang mga ninuno. Ang pag-
aalsa sa Bohol ay pinamunuan ni Tamblot. Sa Leyte, ito ay
pinamunuan ni Bancao. Nagpadala ang pamahalaan ng mga
sundalong Español at sundalong Pilipino galing Cebu upang
supilin ang rebelyon.
GAWIN MO
Gawain A
Piliin ang sagot sa loob ng kahon. Ano-anong katangian ng mga

Pilipino ang kanilang ipinakita?
Katalinuhan
Kasipagan
Katapatan
Katapangan
Pagkakaisa
Pagmamahal sa kalayaan
1. Lumban ang mga katutubo kahit

mahina ang kanilang armas. _______________
2. Sumapi ang mga taga iba’t ibang lalawigan

sa lihim na samahang itinayo ni Magat Salamat.
14
___________________________________________________________________________________
3. Namundok sila at nagtatag ng sariling pamahalaan ng sariling pamahalaan.

Nagrebelde siya mula 1744 hanggang 1825, hanggang siya ay pinatawad at
hinayaang mamuhay nang tahimik.
4. Nagtatag ng isang bagong relihiyon na parang binagong anyo ng

Kristiyanismo noong 1663.
5. Gumawa ng sariling armas ang mga Muslim upang lumaban sa mga

Español.
Gawain B
Narito ang mapa ng ating bansa. Ipinakikita ng marka ang ilang bahagi
nito kung saan naganap ang ilan pag-aalsa laban sa mga Español. Isulat kung
sino ang namuno ng mga pag-aalsang ito.
Cagayan: ____________
Pampanga: ____________
Pangasinan: ___________
Panay Leyte: ___________
15
___________________________________________________________________________________
Gawain C. Cooperative Learning Technique. Hatiin ang klase sa 4 pangkat.

Ang bawat pangkat ay sasagutin ang mga tanong mula sa task card.
Pangkat I Pangkat II
Tukuyin. Bakit nagtatag ng lihim

Ang unang nagrebelde Na pagaalsa- si Magat
laban sa mga Español.
Ano ang dahilan nito?
Pangkat III
Pangkat IV
Gaano katagal ang pag-
Ano ang
aalsa ng grupo ni Dagohoy?
Ano ang dahilan nito? kinalabasan ng pag-
aalsa sa
Pangasinan?
TANDAAN MO
Nagsipaglaban sa mga Espanyol ang mga Pilipino upang tutulan ang

mga kalupitan at di-makatarungang pamamahala. Karamihan sa mga
pag-aalsa ay nabigo dahil kanya-kanya sila ng ipinaglalaban. Ilan sa
mga ito ay pinamunuan ni Lakan Dula, Magat Salamat, Bancao,
Tamblot, Silang, Sumuroy, Maniago, Malong, Dagohoy, Pule at
Tapar.
16
___________________________________________________________________________________
NATUTUHAN KO
Bilugan ang letra ng tamang sagot.
1. Sino ang namuno sa pag-aalsa sa Cagayan?

A. Diego Silang C. Hermano Pule
B. Felipe Catabay D. Magat Salamat
2. Bakit nag-alsa si Tamblot? Ano ang ipinaglaban niya?

A. Nais nilang bumalik sa pananampalataya sa mga diyos ng kanilang
mga ninuno.
B. Inalis ni Gobernador Heneral Guido de Lavezares ang karapatang
ipinagkaloob ni Legazpi sa mga katutubo.
C. Ipinadala ng mga manggagawang taga-Samar sa Cavite upang
magtrabaho sa gawaan ng barko.
D. Tinutulan nila ang sapilitang pagtratrabaho ng mga Español.
3. Anong pangkat-etniko sa Luzon ang sumuko sa pakikipaglaban sa

mga Español?
A. Apayao C. Cebuano
B. Badjao D. Gaddang
4. Bakit ikinulong at pinatay si Magat Salamat.
A. Dahil sa pagtataksil
B. Dahil nakapatay
C. Natalo sa laban
D. Hindi nagtagumpay
5. Bakit hindi nagtagumpay ang mga rebelyon ng mga Pilipino laban sa

mga Español?
A. Wala silang pinuno. C. Wala silang pagkakaisa.
B. Wala silang mga armas. D. Wala silang sapat na dahilan.
17
___________________________________________________________________________________
Aralin 1.3 AP5PKB-Iva-b-1
PANIMULA
Ang Kilusang Agraryo ng 1745
Ang pag-aalsang ito ay bunsod ng hindi makatarungang pang-aagaw at

pangangamkam ng mga fraile o paring misyonero (Heswita, Dominiko,
Agustino, at Recoletos) sa lupa ng mga katutubo. Libo-libong mga Filipino ng
hindi nagdalawang-isip na humawak ng sandata upang ipakita ang kanilang
marubdob ng pagtutol dito. Nangyari ang mga ganitong uri ng pag-aalsa sa
Silang, Cavite noong Abril 1745 na mabilis na kumalat sa mga nayon ng
Taguig, Parañaque, Hagonoy, Bacoor, San Mateo, at Bulacan. Pinamunuan ito
nina Jose dela Vega, Francisco Santos de Medina, Ignacio Marcelo, Julio
Lopez de Montaya, Andres Pulido, at Francisco Gonzales. Ang Katagalogan
ang naging sentro ng mga ganitong uri ng pag-aalsa (Agraryo) sapagkat sa
mga lalawigang ito lamang matatagpuan ang asyenda ng mga fraile.
Naganap ang pag-aalsa sa mga Tagalog na probinsya noong 1745. Sa

mga lalawigang ito, malalaki ang lupaing pag-aari ng mga Prayleng Español,
kung saan ipinagbayad ang mga magsasaka ng renta hindi lamang para sa
lupang sinasaka kundi pati na rin sa lupang kinatatayuan ng kanilang bahay
Sa aralin ngayon inaasahang
Natatalakay ng tungkol sa Kilusang Agraryo 1745.
ALAMIN MO
MmmMOMO
Ano ang Kilusang

Agraryo? Bakit ito nangyari?
Ayon sa kasaysayan, noong 1745, nagkaroon ng malawakang pag-aalsa

ang mga taga-Cavite, Morong, Batangas, Bulacan, at Laguna.
18
___________________________________________________________________________________
Dahilan ng pag-aalsa:
1. Pangangamkam ng mga lupa ng mga katutubo

2. Pagtanggal ng mga nakamulatang karapatan ng mga mamamayan
3. Pandaraya sa mga lupain at hindi makatarungang paniningil ng buwis
sa kanilang lupain
Batay sa ulat ni Pedro Enriquez Calderon na siyang nagsiyasat noong 1739,

ang mga lupain at kita nito ay napupunta sa mga relihiyosong pari tulad ng
mga Dominicano, Heswita, at Agustino.
Ang karampatang bayad ng mga katutubo ay ang mga sumusunod. Ito ay

binabayaran sa loob lamang ng isang taon.
1. Tatlong piso (P3.00) sa may asawa

2. Piso at limang sentimo (P1.50) sa mga biyudo o biyuda
3. Natuklasan din ni Don Pedro Enriquez na ang mga sukat ng lupa na
inilaan sa mga katutubo ay hindi naayon sa tamang sukat.
4. Isang kawani ng audiencia ang gumawa nito at ang mga sumukat ng
lupa ay kasabwat upang dayain ang mga katutubo.
5. Ayon naman sa akda ni Juan dela Concepcion, nanghimasok ang mga
Heswita sa mga ari-arian ng mga katutubo.
6. Iginiit nila na kanila ang mga lupain at pinagkakamkam ito.
7. Nang malaman ito ng mga katutubo, sila ay nag-aklas at nilusob ang
mga tahanan ng mga Heswita at sinunog ang kanilang mga bahay.
Ang paghihimagsik na ito ay lumaganap sa mga karatig na lalawigan.
Noong Nobyembre 7, 1751, si Don Pedro Enriquez ay nagsumite ng

ulat sa hari hinggil sa kanyang natuklasan sa mga pamayanan ng Taguig,
Hagonoy, Cavite, at Paranaque.
Ang mga paring relihiyoso tulad ng Dominicano at Agustino ay nang-

agaw ng mga lupain, inalisan ng kalayaan sa pangingisda sa mga iIog, at
hindi pinahintulutang pumutol ng mga puno at kumuha ng mga prutas ang
mga katutubo. Hindi rin sila pinayagang makapagpastol ng kanilang mga
hayop sa kaburulan.
Sa Katagalugan ang naging sentro ng mga ganitong uri ng pag-aalsa

sapagakat sa mga lalawigang ito matatagpuan ang hacienda ng mga prayle.
19
___________________________________________________________________________________
GAWIN MO
Gawain A
Sagutin ang mga katanungan.
1. Magkano ang ibinabayad sa lupa ng mga katutubong may asawa sa

mga pari?
2. Ano ang ginawa ng mga katutubo nang malaman ang anomalya sa
kanilang lupain?
3. Sino ang lubusang nakinabang sa mga lupain ng mga katutubo?
4. Bakit nabuo ang kilusang agraryo? Ano ang mahihinuha mo sa
pahayag na ito?
5. Paano mo ilalarawan ang mga prayleng sangkot sa tinalakay na paksa?
Gawain B
Pag-aralan ang mapa. Kulayan ang mga lugar kung saan naganap ang
kilusang agraryo noong 1745.
20
___________________________________________________________________________________
Gawain C
Buuin ang fish organizer. Isulat rito ang mga dahilan ng pag-aalsa ng mga
katutubo.
TANDAAN MO
Ang pag-aalsang ito ay bunsod ng hindi makatarungang pang-aagaw at

pangangamkam ng mga pari sa lupa ng mga katutubo. Libo-libong mga
Pilipino ang humawak ng sandata upang ipakita ang kanilang pagtutol
dito. Nangyari ang mga ganitong uri ng pag-aalsa sa Silang, Cavite
noong Abril 1745 na mabilis na kumalat sa mga nayon ng Taguig,
Parañaque, Hagonoy, Bacoor, San Mateo, at Bulacan.
NATUTUHAN KO
Isulat ang Tama kung wasto ang ipinapahayg ng bwat pangungusap.

Kung mali, iwasto ang mga nakasalungguhit na salita.
1. Ang mga lupain at kita nito ay napupunta sa mga relihiyosong pari

tulad ng mga Indiano, Heswita, at Agustino.
2. Tatlong piso ang bayad ng mga biyudo at biyuda sa lupain.
3. Sa Kabisayaan ang sentro ng kilusang agraryo.
4. Isa sa mga dahilan ng pag-aalsa ay ang pandaraya sa mga lupain at
hindi makatarungang paniningil ng buwis sa kanilang lupain
5. Tinanggalan ng mga nakamulatang karapatan ang mga katutubo.
21
___________________________________________________________________________________
Aralin 1.4
AP5PKB-Iva-b-1
PAG-AALSA NG KAPATIRAN NG SAN JOSE

PANIMULA
Si Apolinario de la Cruz (1815-1841) ay mas kilala sa pangalang

“Hermano Pule”. Siya ay isinilang noong Hulyo 22, 1815 sa Sitio Pandak,
bayan ng Lucban, Tayabas (Quezon), kung saan niya natamo ang
pangunahing pag-aaral ng pananampalataya. Siya ay natanggap na hermano
sa San Juan De Dios. Kabilang sa labinsiyam na dating hermano na nagtatag
ng Confradia de San Jose, siya ay naging tagapagtanggol ng kalayaan sa
karapatang panlipunan at pananampalataya.
Pagkatapos ng araling ito, ikaw ay dapat na nakapagtatalakay ng pag-

aalsa ng Kapatiran ng San Jose.
ALAMIN MO
Ano ang kapatirang ito?
Bakit nagsipag-alsa ang mga kasapi?

Pag-aalsa ni Hermano Pule
Si Hermano Pule ay isang "lay brother" ng Ospital

ng San Juan de Dios. Gusto niyang magpari ngunit
hindi siya tinanggap dahil isa siyang Pilipino.
Kaya noong 1832, itinatag niya ang Kapatiran ng

San Jose o Cofradia de San José, isang “kapatiran”
na Pilipino lamang ang puwedeng sumali.
Karamihan ng mga kasapi nito ay mga magsasaka
at ito ang naging kapalit ng Katolisismo.
Mula sa punong himpilan nito sa Bundok

Banahaw, nagkaroon sila ng malawak na kapatiran sa Tayabas (Quezon),
Laguna, at Batangas.
Sa paglakas ng samahan, nabahala ang mga Español. Sa kabila ng paghiling

niya na kilalanin ng pamahalaan at ng simbahan ang kanyang samahan, sa
tulong ni Domingo Roxas, nabigo si Pule.
22
___________________________________________________________________________________
Noong Oktubre, 1841, sinalakay ng mga Español ang Cofradia. Inipon ni Pule
ang 4,000 mga kasapi sa Alitao at matagumpay na nakipaglaban sa mga
Español.
Ngunit nang dumating ang mga sumaklolong sundalong Español, walang

awa nilang pinagpapatay ang matatanda, mga babae at mga bata na kasama
nina Pule.
Nahuli si Pule sa Barrio Guibanga at hinatulang mamatay sa Casa Tribunal ng

Tayabas.
Matapos siyang barilin (sa edad na 26), ang katawan niya ay pinaghati-hati,
inilagay sa mga kawayan at ibinandera sa mga lugar na madaling makita
upang maging babala sa mga nag-iisip na mag-alsa.
GAWIN MO
Gawain A
Sagutin ang mga katanungan.
1. Sino ang nagtatag ng Cofradia de San Jose o Kapatiran ng San Jose?

2. Sino-sino ang mga eksklusibong kasapi ng Cofradia de San Jose?
3. Saang lalawigan nangyari ang pag-aalsa ni Hermano Pule? Bakit hindi
tinanggap sa pagpapari si Hermano Pule?
4. Nang tinanggihan siyang magpari, ano ang isyung ipinakita rito?
5. Bakit nabahala ang mga Español sa Cofradia de San Jose?
Gawain B
Pagsunud-sunurin ang mga pangyayaring naganap sa Kapatiran ng San Jose.
Isulat ang bilang 1-5 sa loob ng kahon.
 Nagkaroon ang samahan ng malawak na kapatiran sa Tayabas

(Quezon), Laguna, at Batangas.
Nahuli si Pule sa Barrio Guibanga at hinatulang mamatay sa Casa

Tribunal ng Tayabas.
Noong 1832, itinatag niya ang Kapatiran ng San Jose o Cofradia de

San José, isang “kapatiran” na Pilipino lamang ang puwedeng sumali.
Noong Oktubre, 1841, sinalakay ng mga Español ang Cofradia.
Hindi tinanggap si Pule na maging pari.
23
___________________________________________________________________________________
Gawain C
Magbigay ng opinyon.
1. Sa palagay mo, may katuwiran bang magtatag ng samahang pangrelihiyon

si Hermano Pule?
____________________________________________________________
____________________________________________________________
_____________________________________________________.
2. Paano ipinakilala ang mga Español pagkatapos na hulihin at patayin si

Hermano Pule?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
_____________________.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
_______________________________________________________.
TANDAAN MO
Naitatag ang Samahan ng San Jose dahil sa isyu ng diskriminasyon sa

lahi. Ginawa itong kahalili ng Katolisismo ng mga kasapi. Nag-umpisa ang
pag-aalsa nang sumalakay sa kanila ang mga Español. Bagama't nagtanggol
ang mga Pilipino, tinalo sila ng mga kalaban.
24
___________________________________________________________________________________
NATUTUHAN KO
Isulat ang mga salitang nawawala sa bawat pangungusap. Humanap ng

kasagutan sa loob ng kahon.
Bundok Banahaw Domingo Roxas
Kapatiran ng San Jose Español
Casa Tribunal Barrio Guibanga
1. Itinatag ni Pule ang _____________________, isang samahan na Pilipino

lamang ang pwedeng sumali.
2. Sa tulong ni _____________________, hiniling ni Pule na kilalanin ng
pamahalaan at ng simbahan ang kanyang samahan.
3. Mula sa punong himpilan ng nito sa __________________, nagkaroon
sila ng malawak na kapatiran sa iba’t ibang lalawigan.
4. Sinalakay ng mga _________________ ang kapatiran noong Oktubre,
1841.
5. Nahuli si Pule at hinatulang mamatay sa ______________________.
25
___________________________________________________________________________________
ARALIN 2 CODE : AP5PKB-IVd-

2.1
PAGBABAGO SA KOLONYA AT PAG-USBONG NG

PAKIKIBAKA NG BAYAN ( IKA -18 DANTAON HANGGGANG 1815
Panimula
Sa nagdaang aralin ay tinalakay ang ibat –ibang lokal na mga

pangyayari tungo sa pag-usbong ng pakikibaka nga bayan . Dito ay
napatunayan na maraming mga pagbabago ang naranasan ng mga Pilipino
na nagusbong pakikibaka ng bayan .
Ang Europea ay mayroong malalaking paniniwala na ang ginto at

pilak ay makakatulong sa kanilang adhikain na maging makapangyarihan at
maunlad . Ang merkantilismo ay isang sistemang pang ekonomiya
Sa araling ito inaasahang,

-Matatalakay ang mga pandaigdigang pangyayari bilang konteksto ng
malayang kaisipan tungo sa pagusbong ng pakikibaka ng bayan sa paglipas
ng merkantilismo bilang ekonomikong batayan ng kolonyalismo .
-Matatalakay ang
ALAMIN MO
Ano kaya ang mga pandaigdigang
pangyayari na nakapagpabago ng
diwa o kaisipan ng Pilipino ?
Bilang Batayang Pang-Ekonomiko

Merkantilismo
Naniniwala ang mga kanluranin na kapag maraming hawak na kolonya ay

mas makapangyarihan at maimplwensiya ang isang bansa . Isa sa mga
nagging dahilan kung bakit ang mga Europeo ay dinala ang kolonyalismo sa
Pilipinas ay upang mapalago ang kanilang ekonomiya. Isang patunay ditto ay
ang ginawang pagsakop ng Espanya sa Pilipinas .
26
___________________________________________________________________________________
Nanakop sila ng mga lupain sa pagnanais na makatuklas ng mga lugar na

mayaman sa mga yamang mineral lalo na ang ginto at pilak . Ang sistemang
merkantilismo ay may kinalaman sa layuning ito.
Ano ang Sistemang merkantilismo ?

Ang merkantlismo ay isang sistemang pangkabuhayan sa Europa noong ika -
16 at ika-17 ng siglo na nakatuon sa maraming ginto at pilak . Naipapakita
ang yaman ng bansa batay sa dami ng yaman nito. Pinaniniwalaan na kapag
ang isang bansa ay mayaman sa ginto at pilak ito ay maituturing na
mayaman na bansa . Dahil kulang ang mga likas na yaman sa Europa , sila ay
naghanap ng mga lugar na maaaring pagkunan ng mga ito , kung kayat dto
na nagsimula ang tinatawag na kolonyalismo .
Sa panahon ng pagtuklas at paggalugad , naglakbay ang mga bansa na

mahuhusay sa larangan ng paglalayag upang Makakita ng mga ginto at pilak
na kailangan nila upang maituring na ang kanilang bansa ay mayaman at
makapangyarihan .
Isa rintoito sa dahilan ng mga Espanyol kung bakit nila sinakop nag Pilipinas
dahil sa mga ginto at pilak , at ang mga palamuti na isinusuot ng ating mga
ninuno . Nahumaling ang Europa sa ating bansa at tuluyan nga itong
ginawang kolonya . Pagkatapos ng merkantilismo ay ipinakilala ng ng
Britanya ang malayang kalakalan .
Pagbubukas ng Pilipinas sa pandaigdigang KalakalanP

Upang mabilis ang pag-aangkat ng produkto sa mga kolonya ng mga bansa
sa Europa binuksan ang pandaigdigang kalakalan sa Suez Canal noong ika-
17 ng Nobyembre 1869. Ang pagbubukas ng Canal na ito na nag durugtong
sa Mediterranean Sea at Red Sea ay nagging dahilan upang mapadali ng
isang buwan ang paglalakbay sa pagitan ng Espanya at Pilipinas . Hindi
lamang ito ang nagdala ng kalakal sa bansa kundi ang kaisipang liberal o
Malaya gaya ng pagtutol sa paraan ng pamumuno ng isang leader na hindi
karapat dapat o ang pag-aalsa laban sa pamahalaan .
Nang buksan ang Pilipinas sa pandaigdigang kalakalan , nagsimulang
pumasok sa bansa ang malalayang kaisipan mula sa Europa at Amerika .
Ang mga malalayang kaisipan ay nabasa ng mga Pilipino mula sa aklat at
pahayagang dala ng mga barko at dayuhang nakarating sa ating bansa .
Napapaloob sa mga babasahing ito ang makasaysayang himagsikan Pranses
at Amerikano at mga kaisipang Amerikanong pilosopo sa pulitika .
Paglitaw ng Gitnang Antas ng Lipunan

Dahil sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa ay nagkaroon ng panggitnang
antas ng tao sa lipunan at ito ay kinabibilangan ng mga mayayamang
Pilipino na tinatawag ng mga ilustrado . Ang kanilang anak ay nag-aral sa
Maynila, Espanya at ibang bansa ay higit na naging masigasig sa paghiling
ng mga pagbabago at pagtatanggol sa kanilang karapatan.
27
___________________________________________________________________________________
Sagutin :
1. Ano ang tawag sa sistemang pangkabuhayan ng Europa noong ika 16-
at ika -17 siglo na nakatuon sa akumulasyon na maraming ginto at
pilak ?
2. Ano ang pandaigdigang pangyayari tungo sa pakikibaka ng bayan
ang ipinakilala?
3. Paano nakatulong ang kalakalang pandaigdigan tungo sa pakikibaka
ng mga Pilipino para sa kalayaan ?
4. Bakit mahalaga ang paglitaw ng mga Gitnang Antas ng tao sa pagbuo
ng diwang makabayan ?
5.
GAWIN MO
Gawain A: MAGLARO TAYO: Pangkatang-gawain Gamit ang meta cards ng

bawat pangkat. Isulat ang mga pangyayari na nakapagpabago sa diwa at
kaisipan ng mga Pilipino .
Paglitaw ng
Gitnang
Antas ng
tao
Pagbubukas
ng metacard
Pandaigdigang
kalakalan
metacard
Paglipas ng
merkantalismo metacard
28
___________________________________________________________________________________
Gawain B.
Sumulat ng limang pangungusap na tumutukoy sa mga pagbabagong

naganap sa diwa at kaisipan ng mgaPillipino pagkatapos ng merkantalismo. .
1.__________________________________________
2.__________________________________________
3.__________________________________________
4.__________________________________________
5.__________________________________________
GAWAIN C.
Gamit ang Concept Binning : Isulat ang mahahalagang Pagdaigdigang

pangyayari pagkatapos ng merkantalismo .
PANDAIGDIGANG
PANGYAYARI
Gawain D
Sumulat ang mag—aaral ng isang sanaysay na nagpapaliwanag ng

mga Pandaigdigang Pangyayari na nakapagpabago sa diwa at isipan ng mga
29
___________________________________________________________________________________
Pilipino . Magbigay din ng mga halimbawa ng pangyayari na hanggang sa

kasalukuyan ay naigiwan sa Pilipinas .
SANAYSAY
____________________________________________________________________
TANDAAN:
Nang buksan ang Pilipinas sa pandaigdigang kalakalan ,

nagsimulang pumasok sa bansa ang malalayang kaisipan mula sa
Europa at Amerika . Ang mga malalayang kaisipan ay nabasa ng mga
Pilipino mula sa aklat at pahayagang dala ng mga barko at dayuhang
nakarating sa ating bansa . Napapaloob sa mga babasahing ito ang
makasaysayang himagsikan Pranses at Amerikano at mga kaisipang
Amerikanong pilosopo sa pulitika .
30
___________________________________________________________________________________
Natutuhan ko
A. Lagyang ( /) tsek kung ang pangyayari ay nakatulong upang

magising ang diwang makabayan ng mga Pilipino , at lagyan ng ( X )
ekis kung hindi .
_______________1. Pag-unlad ng kalakalan
_______________2. Pagbubukas ng Suez Canal
_______________3. Pagpapagawa ng mga daan
_______________4. Pagpapatayo ng mga Pabrika
_______________5. Pag-aaral ng mga Pilipino sa Europa
_______________6. Paglitaw ng gitnang antas ng lipunan
_______________7. Pagbubukas ng mga daungang barko sa Pilipinas
B. Buuin ang pangungusap sa ibaba .
1. Ang _____________________________________________ang pumukaw

sa kamalayang pambansa ng mga Pilipino sapagkat ______________.
2. Bilang mag-aaral , naipamamalas ko ang pagmamahal sa bansa sa

pamamagitan ng ______________________________________________.
31
___________________________________________________________________________________
ARALIN 2 CODE : AP5KB-IVd-2.1
MGA PAGBABAGO SA KOLONYA AT PAG-USBONG NG

PAKIKIBAKA ng BAYAN( ika -18 dantaon hanggang 1815 )
Panimula
Sa nakaraang aralin ay binigyan diin ang mga pandaigdigang pangyayari

na pumukaw sa damdamin ng mga Pilipino . Dahilan din rito ay ang
pagkakaroon ng malayang kaisipan na nakapagpabago ng isipan at
tumulongsa Pilipino upang gisingin ang kanilang damdamin.
Sa kasalukuyan panahon ay dala parin ng mga Pilipino ang pagmamahal sa

sariling bansa , at patuloy na pakikipaglaban sa sariling karapatan , at
nananatili ang diwang makabayan .
Sa araling ito ay tatalakayin natin ang mga pangyayaring naganap sa

paglitaw ng kaisipang “ La Ilustracion “ .
Inaasahang :
-Matatalakay ang mga pandaigdigang pangyayari bilang konteksto ng

malayang kaisipan tungo sa pag-usbong ng pakikibaka ng bayan sa paglitaw
ng kaisipang “ La Ilustracion “.
ALAMIN MO
Ano kaya ang mga
pandaigdigang pangyayari sa
paglitaw ng kaisipang “ La
Ilustracion “ ?
Nagkaroon ng mga pagbabago sa pag-uuri ng mga tao sa

lipunan kaugnay ng kalakalang pandaigdig . Mula sa ‘ Lahi “ ang bagong
batayan ay ang kayamanan . Sa usaping yaman at edukasyon nahigitan ng
32
___________________________________________________________________________________
mga Pilipino ang mga Espanyol . Mayroong mga bagong uri ang nabuo .
Ang pangkat na ito ay kilala bilang panggitnang uri . Binubuo sila ng
mayayamang Pilipino at mestisong Espanyol .Sila ang nagmamay-ari o
nagrerenta ng malalawak na hacienda o malalawak na taniman .Sa kabila
nito , mababa parin nag tingin ng mga Espanyol sa kanila . Nabuo ang
hangarin ng gitnang uri na magkaisa .Hinangad nila na magkaroon ng
kalayaan at karapatan pang pulitikal kagaya ng mga Espanyol . Dahil
mayayaman ang gitnang uri n nakapag-aral ang anak nila sa matatas na
institusyon ng edukasyon ng Pilipinas at sa Europa. Tinawag na Ilustrado
ang mga Pilipino na nagkaroon ng pormal na edukasyon sa mga pamantasan
.
Ang paglalakbay at pag-aaral sa ibang bansa ang nagbukas ng

kaisipan sa ideya ng pagkakapantay pantay na hindi nangyayari sa Pilipinas
xsa ilalim ng Espanya . Sa kalaunan sila ay nakabuo ng Kilusang Propaganda
na humihingi ng pagbabago mula sa Espanya . Sa ganitong paraan lumitaw
ang kaisipang “ La Ilustracion “ na pinangungunahan ng mga ilustrado , na
nangangahulugan mga “naliwanagan “ .
Dahil sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa ay nagkaroon ng gitnang atas ng

tao sa lipunan at ito ay kinabibilangan ng mayayamang Pilipino na tinawag
na mga ilustrado . Ang kanilang anak ay nag-aral sa Maynila , ESpanya at
ibang bansa ay higit na naging masigasig sa paghiling ng mga pagbabago at
pagtatanggol sa kanilang karapatan .
Bunga ng malayang kaisipan , namulat ang mga Pilipino sa kanilang

kaawa-awang kalagayan . Nagkaroon sila ng kamalayan tungkol sa pulitika ,
kalayaan at katarungan . Ito ang nagbunsod sa kanila upang humingi ng
mga repormang kinakailangan sa pamahalaan upang wakasan ang mga
paghihirap ng mga Pilipino .
SULIRANIN SA SEKULARISASYON
Sekularisasyon ang tawag sa paglalagay ng mga paring secular sa mga

parokya sa Pilipinas . Alinsunod sa konseho ng Trent ang mga parokya sa
Pilipinas ay pamamahalaan ng mga paring secular . Ang mga paring regular
ay hindi maaaring italaga sa mga parokya nang walang pahintulot ang
Obispo na may kapangyarihan sa mga parokya .
Dumami ang mga parokya sanhi ng pagdami ng mga Kristiyano. Ang

kakulangan ng mga paring secular na manungkulan sa mga bagong parokya
ang nagbigay daan upang magtalaga ng mga paring regular ( paring
nabibilang sa isang orden ) sa mga bagong parokya .
33
___________________________________________________________________________________
ISYU SA SEKULARISASYON :
1. Ang mga paring regular ( Espanyol ) ay nagsanay ng mga paring secular

( Pilipino ) upang makatulong sa pagtuturo ng relihiyon .
2. Itinadhana ng konseho ng trent na mamuno sa mga misyon at sa

pagpapalaganap ng Katolisismo samantalang ang mga sekular naman ay
namahala sa parokya ng bansa .
3. Ikinatakot ito ng mga regular na pari kaya gumawa sila ng paraan upang
maibalik sa kanila ang pamumuno sa mga parokya .
4. Hindi nagustuhan ng mg a secular ang ang pamumuno sa simbahan ng

mga regular sa bansa kaya binuo nila ang KILUSANG SERKULASYON
na humihiling na pantay na karapatan ng paring secular at regular .
PAGPASOK NG LIBERAL NA PAMUMUNO
NI GOBERNADOR DE LA TORRE
Ang pagbubukas ng Suez Canal na nagdurugtong sa Mediterranean Sea at

Red Sea ay hindi lamang nagdala ng kalakal sa bansa kundi ng mga
kaisipang liberal o Malaya gayan ng pagtutol sa paraan ng pamamahala ng
isang lider na hindi karapat dapat .
Noong ika 19 ng Setyembre , 1868 sumiklab ang isang himagsikan sa Spain

mula sa kamay ng mga konserbatibo tungo sa mga liberal . Sa panahong ito
ipinadala ang bagong Heneral na si Carlos Maria De La Torre . Sa kanyang
panunungkulan ay nakatulong ng malaki sa pag-unlad ng nasyonalismo sa
puso ng mga Pilipino .
Madaling nakuha ni De La Torre ang tiwala ng mga Pilipino . Sa kanyang

paniunungkulan ay naramdaman ng mga Pilipino na sila ay hindi alipin ,
kundi mga mamamayang bahagi ng lipunan . Ito ang naging daan upang ang
mga Pilipino ay patuloy na maging masigasig at ipagpatuloy ang kanilang
nasimulan .
ANG PAG-AALSASA CAVITE
Ang mga pribilehiyong tinatamasa ng mga manggagawa sa arsenal ng

Cavite ay winakasan ni Gobernador Izquierdo noong ika -28 ng Nobyembre
, 1871 . Ang mga pribilehiyong ito ay ang di pagbabayad ng buwis at and di
paglilingkod nang sapilitan sa matagal nang panahong kanilang tinatamasa
Ikinagalit ng mga manggagawang Pilipino ang pagbawi sa kanilang mga
pribilehiyo kaya’t silay naglunsad ng isang pag-aalsa sa arsenal noong ika- 20
ng Enero , 1872 . Agad na nasugpo ang pag-aalsadahil sa puwersang
ipinadala buhat sa Maynila sa pamumuno ni Don Felipe Ginoves , bunga ng
34
___________________________________________________________________________________
madugong paglalabanan maraming manghihimagsik, kabilang si Sarhento

La Madrid , ang pinuno ng pag-aalsa , ang namatay . Ang mga hindi namatay
ay dinala sa Maynila noong ika -22 ng Enero at ikinulong .
Ginamit ng mga paring regular na tutol sa sekularisayon ng mga parokya

ang pag-aalsa upang isangkot ang ang mga paring secular na may
kinalaman sa isyu ng sekularisayon . Kasama ang mga paring ipinadakip
sina Mariano Gomez , Jacinto Zamora , Jose Burgos , , Agustin Mendoza ,
Mariano Sevilla , Pedro Dandan , Toribio Del PIlar , Miguel Laza , Jose
Guevarra at iba pa.
Ang tatlong paring sina Mariano Gomez , Jacinto Zamora at Jose Burgos ay
nahatulang bitayin noong Pebrero 15, 1872 pagkatapos ng isang kunwaring
paglilitis . Ang tanging testigo laban sa tatlong pari ay si Francisco Saldua na
pinangakuan ng kung anu ano upang sumaksi lamang laban sa tatlong pari .
Sagutin :
1. Ano ano ang naging dahilan upang unti-unting umusbong ang

nasyonalismo sa mga Pilipino ?
2. Ano ang palatandaan ng taong may kaisipang liberal o Malaya ?
3. Ano ano ang mga naging isyu sa sekularason ?
4. Paano nakaambag ang pamamahala ni Gobernador Heneral Dela
Torre sa pagmulat ng kamalayang pambansa ng mga Pilipino
GAWIN MO
Gawain A. Pangkatang Gawain
Piliin sa loob ng kahon ang tamang sagot . Isulat sa metacard ang inyong
sagot . Bawat grupo ay ipapaliwanag ang kanilang sagot
A. Pamumuno ng mga Paring Pilipino o Sekular sa mga Parokya sa bansa .

B. Dahil siya ay may kaisipang liberal
C. Nalaman nila na maari para silang maging kapantay ng mga Espanyol
D. Napadali ang paglalakbay sa pagitan ng Espanya at Pilipinas dahil dito
E. Dahil sila ay nakapag-aral at naliwanagan sa totoong kalagayan ng mga Pilipino .
35
___________________________________________________________________________________
1. Ano ang natutuhan nila sa mga manunulat na dayuhan nang mabuksan

ang Pilipinas sa kalakalang pandaigdig?
2. Ano ang naging bunga ng pagbubukas ng Suez Canal?
3. Bakit naiiba si De La Torre sa lahat ng naging Gobernador ng Pilipinas ?
4. Ano ang ikinatatakot ng mga paring regular ?
5. Bakit tinawag na ilustrado ang ilang Pilipino ?
Gawain B :
Ibigay ang hinihingi kasagutan ayon sa pahiwatig . Isulat ang nawawalang

letra upang mabuo ang sagot sa tanong .
1. S __K ___ L A __ I __ A __ Y O __ – tawag sa paglalagay ng mga

paring secular sa parokya .
2. __ A R __ N __ R __ __ U L __ __ - Hindi maaaring italaga sa
mga parokya ng walang pahintulot ng Obispo .
3. __ I __ E __ A __ – Ito ay tumutukoy sa kaisipang Malaya
4. __ A I __ U S ___ R ___ C I __ ___ – Ang kaisipang
pinangunahan ng mga ilustrado na nangangahulugan ng
naliwanagan .
5. I ___ U ___ T ___ A ___ O - Ang tawag sa mga Pilipino na
nagkaroon ng pormal na edukasyon sa Pamantasan
Gawain C. Pangkatang Gawain
Paghambingin angpagkakaiba ng dalawang uri ng Pari sa katoliko

nuon . Ipakita ang pinagkaiba ng dalawa sa pamamagitan ng
pagbuo ng skit o role playing .
Gawain D . Gumawa ng poster tungkol sa pagusbong ng diwang

La Ilustracion . Ipaliwanag ang poster na ginawa sa pamamagitan
ng pagsulat ng talata sa isang buong papel. Pagkatapos ay
ipapakita sa harap ng kaklase ang nabuong poster .
36
___________________________________________________________________________________
Gawain E.
Maglaro Tayo ; Ang bawat pangkat na mag-aaral ay magkakaroon ng isang

laro na tinatawag na FAMILY PORTRAIT . Kukuha ang bawat grupo ng
metacard at iyon ang ipipicture sa pamamagitan ng Family Portrait.
TATLONG PARING MARTIR
TATLONG PARING MARTIR NA

PINATAY SA GAROTE
TANDAAN:
Sa paglipas ng merkantilismo , nagkaroon ng ilang pangyayari

noong ika-19 siglo na nagbunsod sa pagsilang ng diwang
nasyonalismo ng bansa at ito ang mga sumusunod .
 Pagbubukas ng pandaigdigang kalakalan

 Pagpasok ng kaisipang liberal
 Pagsilang ng gitnang uri
 Isyu ng sekularisasyon
 Paglitaw ng kaisipang La Ilustracio
Hindi man sinasadya ngunit mayroong malaking bahagi upang
mabago ang diwa ng kaisipan ng mga Pilipino .
37
___________________________________________________________________________________
Natutuhan ko
Isulat ang tatlong paring namatay sa garote gamit ang concept binning .
PARI NAMATAY
SA GAROTE
Magbigay ng sariling damdamin tungkol sa Paglitaw ng “ La Ilustracion

“.Isulat ang sagot sa loob ng kahon .
38
___________________________________________________________________________________
ARALIN 1 CODE :AP5KB-Iva-b-1.5
Mga Pagbabago sa Kolonya at Pag-usbong ng Pakikibaka ng Bayan

( ika -18 dantaon hanggang 1815 )
Panimula
Sa nakalipas na aralin ay tinalakay ang mga lokal na pangyayari tungo sa

pagusbong ng pakikibaka ng bayan sa pamamagitan ng pag-aalsa sa loob ng
estadong kolonyal.
Sa araling ito, inaasahang :
Matatalakay ang mga local na mga pangyayari tungo sa pag-usbong ng

pakikibaka ng bayan sa okupasyon ng Ingles sa Maynila.
ALAMIN MO
Ano kaya ang mga pandaigdigang

pangyayari sa pagdating ng Ingles
sa Maynila ?
Nagpaligsahan sa pagpapakita ng lakas ang mga bansa sa Europa ng

magtatap[o sang ika -18dantaon . Nais ng nakararaming mga bansa na
manguna sa larangan ng panunuklas , pananakop at pagpapayaman .
Nangunguna sa mga bansa sa Europa na may naturang adhikain ay ang
Inglatera at ang Pransya . Anupat ang kanilang interes sa pananakop ay
umabot sa ibat-ibang rehiyon sa mundo . Upang mapalakas ang pwersa sa
panahon ng pangangailangan nagkasundo ang Pransya at Espanya na sila
ay magtulungan . Magkamag-anak ang Hari ng Pransya at ang Hari ng
Espanya pagkat kapwa sila nabibilang sa pamilya Bourbon .
Nagalit ang ingles sa pagtulong ng Espanya sa Pransya kayat gumanti sila sa

ibang paraan . Gumanti ang nga Ingles sa pamamagitan ng pagpapadala ng
ekspedisyon na sasalakay sa Pilipinas bilang kolonya ng Espanya . Ang
ekspedisyon ay inihanda ng East India Company sa India . Pakay nina
Admiral Samuel Cornish at Heneral William Draper , mga komander ng
ekspedisyon , na salakayin at sakupin ang Maynila .
39
___________________________________________________________________________________
Dumating ang mga Ingles

Setyembre 20, 1742 ng mamataan ng mga Espanyol at mga Pilipino
ang pagdating ng mga sasakyang pandagat sa Look ng Maynila . Nagkataon
na walang gobernador – heneral sa Pilipinas sa pagsalakay ng mga Ingles
noong 1762 . Si Arsobispo Antonio Rojo ang siya rin noong gumaganap ng
tungkulin ng gobernador heneral . Batid ni Arsobispo na may kahinaan ang
pwersa ng Maynila . Hiniling ng mga Ingles ang pagsuko ng mga Espanyol
at ng pamahalaang kolonyal ng Pilipinas . Dahilan sa kakulangan ng lakas
laban sa mga Ingles isinuko rin ni Arsobispo Rojo ang Maynila noong
Oktubre 6 , 1762 . Napasailalim ng mga Ingles ang Maynila .
Sa pagdating ng mga Ingles sa Maynila ay ipinangako ang mga sum,usunod :
1. Pangangalagaan ang seguridad ng buhay at pag-aari ng mga Pilipino .

2. Pagpapatuloy sa pagsamba sa simbahang Romano Katoliko .
3. Kalayaan sa pangangalakal at industriya
4. Pagpapanatili ng Royal Audiencia
5. Pagbibigya parol sa mga pinunong Espanyol .
Sa loob ng pananakop ng mga Ingles na nagtagal mula noong 1762 hanggang

1764 , pinamunuan ng mga Inles ang Pilipinas sa pamamagitan ng East India
Company na noon ay may punong tanggapan sa India na nasa Timog Asya.
Si Dawsonne Drake ang nahirang na gobernador at isang pamahalaang sibil
ang itinatag niya sa Maynila . Sa loob ng dalawang taon na pananakop ng
mga Ingles sa Maynila ay nalagay sa ilalim ng pamamahala ang isang mayor .
Nagkaroon ng pagbabago sa pamamahala dahilan sa pakikipagkalakalan ng
Maynila sa ibang bansa , paggamit ng salaping rupee ng India , pagkumpiska
ng mga lupaing agricultural na napasakamay ng mga Kastila , at pagdaraos
ng halalang local sa mga lugar na nasasakupan ng mga Ingles .
Si Simon de Anda na isang mahistrdao ng Royal audience ay nagsumikap na

tumakas sa mga Ingles . Lulan ng isang maliit na Bangka siya’y tumakas sa
mga ingles hanggang sa makarating siya sa Bacolor , Pampanga . Idineklara
ni Anda ang kanyang sariling gobernador – heneral at doon niya itinatag sa
Bacolor , Pampanga pansamantalang pamahalaan . Sinimulan niya nag
pagtawag na kawal sa mga Pilipino at humingi siya ng tulong sa lahat na
sector ng lipunan . Sumoporta lahat sa panawagan ni Anda . Nagtipon sila ng
lakas hanggang sa dumating ang panahon na nagging handa na sila sa
pagsalakay sa mga Ingles sa Maynila .
40
___________________________________________________________________________________
Sa pamumuno ni Anda ipinagpatuloy ang paglaban ng mga Espanyol

at Pilipino sa mga Ingles .Nang mabatid ni Gobernador Dawsonne Drake na
mayn puwersa ng mga gerilyang Pilipino sa Ilog Pasig , kaagad inutusan
niya si Kapitan Blackhouse upoang sagupain ang mga gerilya sa ilalim ng
pamumuno ni Pedrop Bustos . Maraming namatay sa labanan at marami ring
nabilanggo .
Sa kabilang dako , ang galyon na naggaling sa Mexico ay naharang ng

mga tauhan ni Anda . Ang kayamanan na lulan ng galyon ay ginamit nila sa
pagbili ng mga armas at amunisasyon para mapalakas ang kanilang pwersa.
Dahilan ditto , higit na maraming sumoporta kay Anda lalo na sa karatig
Maynila .
NATAPOS ANG DIGMAAN
Ang pitong taon na digmaan ay natapos sa pamamagitan ng isang

kasunduan ./ Ito ang kasunduan sa Paris na nilagdaan noong Pebrero 10,
1763 . Nasasaad sa kasunduan na dapat lisanin ng mga Ingles ang Pilipinas
subalit di kaagad naisakatuparan ito . Una , di kaagad nakarating ang
probisyon n g kasunduan sa Pilipinas , pangalawa , ayaw pasalilalim si
Simoon de Anda sa kapangyarihan ng mga Ingles .
Di nagtagal ay matagumpay na nakapasok sina Anda sa Pilipinas . Ito ay

naganap noong Mayo 31, 1764 . Gayon na lamang ang katuwaan ng lahat .
Doon idinaos ang seremonya ng panunumbalik ng pamahalaang Espanyol sa
patyo ng simbahan ng Sta. Cruz . Nilisan ng Ingles ang Maynila at
namayaning muli ang pamahalaang kolonyal ng Espanya sa Pilipinas .
Sagutin :
1. Ano ang interes ng mga bansa sa Europa sa pagtatapos ng ika-18

dantaon ?
2. Bakit sinalakay ng mga Ingles ang Maynila ? Naging matagumpay ba
ang mga Ingles ? Patunayan ang iyong sagot ?
3. Bakit natapos ang hidwaan ng mga Espanyol at mga Ingles sa Maynila
? ano ang nangyari sa mga Ingles ? sa mga Espanyol ?
41
___________________________________________________________________________________
GAWIN MO
Gawain A. Pangkatang Gawain
Gamit ang punong ito , tukuyin ang mga mahahalagang pangyayari na

naganap sa pagdating ng Ingles sa Maynila . Bawat grupo ay pipitas ng
bunga at itatapat sa mga pangyayari na nakasulat sa metacard .
Setyembre
20, 1742
1762
Pebrero Mayo
10, 1763 Oktubre 31,
6 , 1762 1763
Pagdating ng Ingles sa Look ng Myanila
Pagsuko ni Arsobispo Rojo ang

Maynila
Pagsalakay ng Ingles sa pilipinas
Matagumpay na nakapasok si Anda

sa Maynila
Kasunduan sa Paris
GAWAIN B :
GAWAIN B: Gamit ang metacard sa Gawain A, pagsunud sunurin ang mga

pangyayari . Idikit ang mga ito sa manila paper .
GAWAIN C;
Gumawa ng mural na nagpapakita ng pagsalakay ng mga Ingles sa Pilipinas .
GAWAIN D. Pangkatang Gawain

Gumawa ng isang dula-dulaan tungkol sa pagsalakay at matagumpay na
pagpasok ni Simon de Anda sa Maynila .
42
___________________________________________________________________________________
GAWAIN E.
Magbigay ng limang dahilang kung bakit gustong sakupimn Maynila .
1. ___________________________________________________________
2. ________________________________________________________________
3. ______________________________________________________________
4. _____________________________________________________________
5. ___________________________________________________________
GAWAIN F: Itala sa Venn Diagram ang naging Mabuting epekto at

masamang epekto ng pananakop ng Ingles sa Maynila .
Mabuting Epekto HINDI – MABUTING

EPEKTO
____________________________
___________________________
_________________________-
TANDAAN:
Sa pagdating ng mga Ingles sa Maynila ay ipinangako ang mga

sum,usunod :
1. Pangangalagaan ang seguridad ng buhay at pag-aari ng mga

Pilipino .
2. Pagpapatuloy sa pagsamba sa simbahang Romano Katoliko .
3. Kalayaan sa pangangalakal at industriya
4. Pagpapanatili ng Royal Audiencia
5. Pagbibigya parol sa mga pinunong Espanyol
43
___________________________________________________________________________________
Natutuhan ko
G
Gumawa ng sanaysay na sumasagot sa tanong na ito : Sa iyong palagay

may mga aral bang natutuhan ang mga Pilipino sa pagsalakay ng mga Ingles sa Pilipinas
? Ano ano ang mga ito
____________________
44
___________________________________________________________________________________
ARALIN 3.1 Code AP5PKE-IIIe-1
NILALAMAN : PAG-USBONG NG MALAYANG KAISIPAN

MGA SANHI AT BUNGA NG PAG-AALSA AT IBA PANG

MGA REAKSYON NG PILIPINO SA KOLONYALISMO
PANIMULA
Sa mahigit na tatlong daang taon ay namayagpag ang

kapangyarihan ng Kastila sa Pilipinas. Marami ring mga pangyayari ang
naghudyat at nagpaalab sa damdamin ng mga Pilipino.
ALAMIN :
Ano ang naghudyat sa mga Pilipino

upang mag-alsa?
Sa tagal ng pamamalakad at pamamahala ng mga kastila sa Pilipinas ,isa sa

naging reaksyon o pagtugon nila sa kaganapang ito ay ang pag-aalsa.
Maraming sanhi o pinagmulan ang damdaming ito ng mga Pilipino . Narito
ang ilang sanhi ng kanilang naging pag-aalsa laban sa pamahalaang Kastila.
(1)Pansariling Karaingan.
Ang paghihimagsik nina Lakan Dula at Raha Sulayman (1574),

Tamblot(1621-1622)at Bankaw (1621-1622) ay nag-ugat sa kawalang
kasiyahan sa pamamalakad ng mga Kastila. Nangako ang mga Kastila kina
Lakan Dula at Raha Sulayman na ililibre sila sa pagbabayad ng buwis sampu
ng kanilang mga kamag-anakan subalit ito ay hindi tinupad ng mga Kastila.
Bilang ganti sinalakay nila ang bagong tatag na kuta ng mga Kastila sa
Maynila. Napigil lamang ang kanilang pag-aalsa nang mamagitan at tiyakin
ni Juan Salcedo na tutuparin ng mga Kastila ang kanilang pangako.
Samantala , si Dagohoy ay nagalit dahil napahiya sa pagtanggi ng mga

paring Heswita na bigyan ng Kristiyanong libing ang kanyang kapatid kaya
pinangunahan niya ang pag-aalsa ng mga Boholano.Marami ang nahimok ni
Dagohoy na sumama sa kanyang kilusan . Ganap itong nasupil pagkaraan
ng 85 taon.
45
___________________________________________________________________________________
(2)Pagtutol ng mga kolonyal na Pilipino sa pagpapataw ng buwis ng mga

Kastila
Ang pag-aalsa ni Magalat sa Cagayan ay sanhi ng illegal na pangongolekta

ng buwis. Pinatay siya ng mga katutubong inupahan ng mga Kastila.
Samantala,sina Sumuroy,Juan Ponce at Pedro Caamug ng Samar ay namuno
ng isang pag-aalsa laban kay Gobernador Diego Fajardo dahil sa kanyang
utos na magpadala ng mga polista sa pagawaan ng bapor sa Cavite at
Bisaya.Nasupil ang pag-aalsa nang ang magkasamang puwersa ng mga
Kastila at mga katutubong nasilaw sa kinang ng salapi ay mabihag ang mga
pinuno ng kilusan sa kabundukan ng Samar.Pinamunuan naman ni Francis
Maniago ng Pampanga noong 1660 ang mga katutubo laban sa gawain ng
pamahalaan na sapilitang pagpuputol ng mga torso at pagpapadala ng mga
ito sa Cavite para sa paggawa ng mga galyon. Si Malong ng Pangasinan at
Pedro Almasan ng Ilocos ay namuno rin ng pag-aalsa dahil sa sapilitang
paglilingkod at sistemang bandala.Ang pang-aabuso ng alcaldes mayors sa
paggamit ng indulto de comercio ang nag udyok kay Diego Silang upang
mamuno sa isang pag-aalsa na nagsimula sa Vigan, Ilocos Sur at umabot
hanggang Pangasinan at Lambak ng Cagayan . Nagpalabas siya ng isang
kautusang bumuwag sa sapilitang paglilingkod at pagbubuwis .
Nanghimasok ang simbahan upang masugpo ang pag-aalsang ito. Pinaslang
si Diego Silang ng kanyang matalik na kaibigang si Manuel Vicos.Ang
kanyang pag-aalsa ay ipinagpatuloy ng kanyang maybahay na si Gabriela
Silang subalit tulad ng kanyang asawa siya man ay ipinapatay rin.
(3) Pag-aalsang may kaugnayan sa relihiyon
Naghimagsik ang mga Ilongot noong 1601 dahil sa pamimilit ng mga Kastila
na gawin silang mga Kristiyano. Ito’y nasupil ng mga Kastila sa tulong ng
mga boluntaryong katutubong sundalo. Noong 1840,si Apolinario dela Cruz
na nais maging pari sa ilalim ng ordeng Dominicano ay hindi tinanggap.
Dahil sa pangyayaring ito nagtatag siya ng isang kilusang pangkapatiran na
tinawag niyang Cofradia de San Jose sa Tayabas (Quezon). Marami ang
naakit sumama sa kapatirang ito. Tinanggihan ng mga Kastila ang
kahilingan niyang kilalanin ang kapatirang ito, sa halip hinuli ang daan-
daang tagasunod niya. Dahil dito si Hermsno Pule na siyang tawag sa kanya
ay nag-alsa sa Tayabas at piñata ang panlalawigang Gobernador. Subalit siya
ay hinuli at ipinapatay sa harap ng taong bayan upang hindi pamarisan ang
kanyang ginawa.
46
___________________________________________________________________________________
(4)Karaingang Pang-agraryo
Noong ika-18 dantaon sumiklab ang mga kaguluhang pang-agraryo sa mga

kanugnog na lugar ng Maynila. Sa pamumuno ni Matienza ang mga katutubo
ng Lian at Nasugbu sa Batangas ay nag-alsa dahil sa apropriyasyon ng
kanilang mga lupain ng mga Jeswita. Ang pag-aalsa ay nasupil sa
pamamagitan ng mga sundalong galing sa Maynila. Sa nasabi ring dantaon
dinagdagan ng mga Dominicano at Agustiniano ang kanilang nasasakupang
lupain sa pamamagitan ng di makatwirang paglilipat ng mga lupain
inuukupahan ng daan-daang magsasaka sa Bulacan . Hindi lamang nila
dinagdagan ang upa sa lupa kundi ipinagbawal din ang pangunguha ng mga
produktong-gubat at pangingisda sa mga ilog kung hindi sila magbabayad
ng buwis.Inatasan si Pedro Calderon Enriquez na magsiyasat sa kalagayang
pang-agraryo sa Bulacan at hiniling niya sa mga ordeng ito na magharap
ng mga titulo ng kanilang mga lupain. Subalit nilabagng ordeng ito ang batas
at nagpatuloy sila sa pag-ukupa sa mga lupain.
Iba pang reaksyon ng mga Pilipino sa kolonyalismo
1. Pagtanggap:
a. May mga sector na kaagad tinanggap ang kapangyarihan ng

kastila at silaay ginamit ng Kastila bilang kasangkapan sa
kanilang layuning pampulitika . Isa na rito ang principalia,
isang sector ng lipunan na kinabibilangan ng mga datu. Kapalit
ng pagtanggap ay ang mga pribelihiyong ipinangako ng Kastila
sa mga Datu sampu ng kanyang mga kamag-anakan.
2. Pagwawalang –bahala
a. Maraming Pilipino ang ipinagwalang bahala ang mga

kabulukan na nagaganap sa pamahalaang kolonyal. Marahil ito
ang dahilan kung bakit nagpatuloy ang mga namumunong
Kastila sa kanilang bulok at tiwaling
pamamahala.Maidadagdag pa dito ang ang lubhang kalayuan
ng Espanya sa Pilipinas. Bago pa makarating ang anumang
karaingan nais iparating ng mga Pilipinong kolonyal sa hari ng
Espanya ,napagtakpan na o nagawan na ng paraan ng
namumunong Kastila ang suliraning dapat lutasin. Dahil ditto
,maraming Pilipino ang nagsasawalang-bahala sa maling
pamamalakad ng mga Kastila.
47
___________________________________________________________________________________
3. (5) Di ganap na hispanisasyon
Naganap ito dahil sa pagtanggi ng mga Kastila na ituro ang

kanilang wika sa mga Pilipinong kolonyal. Dahil ditto nagbigay ito ng
damdaming agam-agam sa mga Pilipino. Dahil dito hindi lumaganap
ang wikang Kastila.
Sagutin natin:
1. Ano ang iba’t ibang reaksyon ng mga Pilipini sa kolonyalismong

Kastila?
2. Bakit kagyat tinanggap ng principalia sa kapangyraihang Kastila?
3. Bakit nagwalang-bahala angmga Pilipinong Kolonyal sa harap ng
pang-aabuso sa pamamahala ng mga Kastila?
4. Ao ang sanhi ng pag-aalsa ng mga Pilipino sa pamahalaang Kastila?
5. Sino-sino ang namuno sa pag-aalsa laban sa Kastila?
6. Bakit hindi ganap ang hispanisasyon ng mga Pilipino? Nakabuti ba ito
para sa mga Pilipino? Ipaliwanag ang sagot.
GAWIN MO .Gawain A .Ilahad ang naging kaugnayan ng mga

sumusunod na salita sa kolonyalismo.
Pag-aalsa _______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_
Pagtanggap _______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_
Pagwawalang ______________________________________________
Bahala ______________________________________________
______________________________________________
____
48
___________________________________________________________________________________
Gawain B: Sa pamamagitan ng tree diagram,punan ng mahahalagang

impormasyon na may kinalaman sa naging pag-aalsa ng mga Pilipino sa
kolonyalismong pamamahala ng mga Kastila ang bawat kahon ayon sa iyong
nalalaman. Bumuo ng sariling reaksyon hinggil sa mga datos na inilagay sa
bawat kahon.
Pansariling Karaingan. . Pagtutol ng mga kolonyal

na Pilipino sa pagpapataw
_____________________ ng buwis ng mga Kastila.
_____________________
________________________
Pag-aalsang may kaugnayan Karaingang Pang-agraryo

sa relihiyon
_____________________
_____________________
________________________
________________________
_________________________
_________________________
REAKSYON/OPINYON
_________________________
__________________________
__________________________
___________________________
49
___________________________________________________________________________________
Gawain C. Sagutin ang mga sumusunod ng TAMA o MALI. Isulat ang

sagot sa patlang.
____________1. Pinagwalang bahala ng mga Pilipino ang aksyon ng kastila sa

ilalim ng pamamahala sapagkat naging maayos at mabuti ang pamamahala
ng mga ito sa kanilang nasakop na bansa.
____________2. Naghimagsik ang mga Ilongot noong 1601 dahil sa hindi

pagpayag ng mga Kastila na gawin silang mga Kristiyano.
___________3. Ang pag-aalsa ni Magalat sa Cagayan ay sanhi ng illegal na

pangongolekta ng buwis
___________4. Pinaslang si Diego Silang ng kanyang matalik na kaibigang si

Manuel Vicos.
____________5. Nag-alsa si Dagohoy sa mga Kastila sapagkat pinilit ng mga

ito na magbayad siya ng buwis sa simbahan.
Tandaan Natin:
Maraming naging reaksyon ang mga Pilipino sa kolonyalismo
1. Pag-aalsa na mayroon iba’t ibang sanhi o pinag-ugatan tulad

ng pangsariling karaingan ni Lakan Dula , Sulayman at
Bankaw na nagsimula sa hindi pagtupad ng mga Kastila sa
kanilang mga pangako,na naging dahilan upang hindi
magkaroon ng kasiyahan sa pamamalakad ang mga Pilipino.
2. Pag-aalsang may kaugnayan sa relihiyon ,kung saan

maraming Pilipino ay hindi sang-ayon sa pagtanggap sa
relihiyong Kristiyanismo na ipinapalaganap ng mga Kastila
3. Pagtutol sa Pagpataw ng Buwis sa mga Pilipino .
4. Karaingang Pang-agraryo , nag-alsa ang mga Pilipino dahil

sa aproprisasyon o di makatwirang paglipat ng mga Heswita
o pari sa kanilang mga lupain.
50
___________________________________________________________________________________
Natutuhan ko
Piliin ang titik ng tamang sagot .
1. Ito ay pag-aalsa na tumalakay sa hindi makatwirang paglilipat ng

mga prayle sa mga lupain ng mga Pilipino bilang karagdagan sa
kanilang sariling lupain.
a. Pag-aalsa hinggil sa relihiyon b.Pag-aalsa Dahil sa Pansariling
Karaingan
c. Karaingang Pang-agraryo d. Di ganap na Hispanisasyon
2. Alin sa mga sumusunod na salita ang hindi naging reaksyon o tugon ng
mga Pilipino sa kolonyalismo.
a. pag-aalsa b. pagwawalang-bahala
c. pagtanggap d. pagsumbong sa hari hinggil sa katiwalian
3. Alin sa mga sumusunod ang naging dahilan ng pag-aalsa ni Dagohoy
a. pagbabayad ng buwis b. paghimok ng Kastila sa Kristiyanismo
c. paglilipat ng mga lupa sa mga prayle
d. hindi pagpayag ng mga prayle na bigyan ng kristiyanong libing ang
kanyang kapatid
4. Siya ang nagtatag ng kilusang pangkapatiran na tinawag niyang
Cofradia de San Jose sa Tayabas (Quezon).
a. Apolinario dela Cruz b. Hermano Pule
c. Pedro Calderon Enriquez d. Pedro Almasan
5. Ano sa mga sumusunod na kadahilan ang dahilan ng pagwawalang-
bahala ng mga Pilipino sa katiwalian ng mga Kastila.
a. dahil kaisa rin sila sa katiwalian
b. dahil hindi nila alam ang mga katiwalian
c. dahil kaibigan nila ang mga Kastila
d. dahil malayo naman ang hari ng Espanya at bago pa makarating
ditoang mga katiwalian ay nagagawan na ng hakbang ng mga Kastila na nasa
bansa.
Czarina I. Junio
Teacher I
---------------------------------------------------------------------------------
-REFERENCE : Araling Panlipunan I High School

Kasaysayan at Pamahalaan ng Pilipinas
May akda: Lydia N. Agno, Cristina B. Cristobal, Melton B. Juanico, Corazon
N. Libunao, Rosita C. Tadena
51
___________________________________________________________________________________
ARALIN 3.2 Code AP5PKB-IVe-3
Pananaw ng mga Muslim sa Pagpapanatili ng Kanilang Kalayaan

PANIMULA
Noon pa man sa ating kasaysayan ,batid na natin ang

katapangan at paninindigan ng mga kapatid nating Muslim . Sa
mahabang panahon na lumipas napanatili nila ang kanilang
paniniwala at kultura sa kabila ng mahabang panahon na pananakop
ng mga kastila . Ang masidhing pagyakap at pagtupad ng mgaMuslim
sa Islam ang dahilan upang hindi matinag ng mga kastila ang
relihiyong Islam sa kabila ng masidhing pagpapalaganap ng relihiyong
kristiyanismo sa buong kapulungan.
Sa araling ito, maipaliliwanag ang pananaw at paniniwala ng

mga Muslim sa pagpapanatili ng kanilang kalayaan.
ALAMIN MO
Paano naipagtanggol ng mga

Muslim ang kanilang nasasakupan
sa pananakop ng mga kastila?
Ano ang pananaw ng mga Muslim

hinggil sa kalayaan?
Ang mga Pilipinong Muslim ay nanahanan sa mahabang panahon sa

gawing Mindanao at sa karatig na mga pulo gaya ng Sulu,Tawi-tawi at
Basilan.Ang relihiyong Islam ay laganap sa mga lugar na ito at ito rin ang isa
sa mga naging pangunahing pagkikilanlan ng mga Muslim kung kaya’t ng
dumating ang mga kastila taglay ang hangaring maipalaganap ang
kristiyanismo ay hindi naging madali ang pagpasok sa lugar ng mga Muslim.
Nabibilang sa mga mga katutubong Muslim ay ang mga Maranao sa
52
___________________________________________________________________________________
Lanao,Maguindanaon sa Cotabato; mga Tausug sa Jolo; ang mga Yakan sa

Basilan ; ang mga Samal sa Sibutu at Sulu ; ang mga Jama Mapun sa
Cagayan de Sulu ; ang mga Palawanon sa Palawan ; at ang mga Siasi sa
Tawi-tawi.
Matatag ang pananalig ng mga Pilipinong Muslim sa kanilang

pananampalatayang Islam. Paano’y di lamang nila itinuring na relihiyon ang
Islam kundi ito rin ang paraan ng kanilang pamumuhay. Samantalang sa
kabilang dako, ang mga Kristiyano na Pilipino sa Bisaya at Mindanao ay
niyakap ang relihiyong Kristiniasmo kung kaya’t sa labanang Kastila at
Muslim ay tumulong ang mga kristiyanong Pilipino sa kawal na kastila hindi
sa mga kapwa Pilipinong Muslim.
Alam ba ninyo na noong panahon ng kastila ay tinawag ng mga Espanyol

ang mga Muslim na “Moro” sa kadahilanang noong unang paahon ay may
isang pangkat ng mga mamamayan sa hilagang kanluran ng Africa na
sumalakay sa Espanya . Ang pangkat ng na ito ay kilala sa tawag na “Moor”
na may relihiyong “Mohammedanismo” o Islam na buhat sa lahi ng
pinagsamang lahing Arabe at Berber. Kung kaya , tinawag ng mga kastila
ang mga Pilipinong Muslim na “Moro” buhat sa salitang “Moor”
Sumidhi ang alitang kastila at mga Muslim ng salakayin ng mga kastila ang
Mindanao sa hangaring maipalaganap ang relihiyon sa buong kapulungan.
Dahil ditto nagalit ang mga Moro sapagkat ayaw nilang magpasakop sa mga
dayuhan . Nais ng mga Muslim na maglingkod lamang sa pamumuno ng
kanilang kalahi.
Dahil dito pinatunayan ng mga Muslim ang kanilang paninindigan .

Hinadlangan nila ang pagsakop ng mga kastila . Lumaban sila sa lahat ng
pagkakataon anuman ang kanilang kahinatnan sa labanan. Gayon ang
kanilang ginawa kung kaya hindi nasakop at di nalupig ng mga kastila ang
Kamorohan.
Puspusan ang ginawang pagtulong ng mga Kristiyanong Pilipino sa mga

Kastila upang magapi ang mga Muslim. Ito ang naghudyat upang magalit
ang mga Muslim at sunugin ang mga bahay at simbahan . Maraming
nasirang kabuhayan ang nasira at maraming mga mamamayan ang lalong
nasadlak sa hirap.
Pananaw ng mga Muslim:
1. Malaki ang pagpapahalaga ng mga Muslim sa kanilang kalayaan.
2. Handa nilang ipaglaban ang kanilang teritoryo sa kahit anomang

kahinatnan ng labanan
3. Hindi nila gusto na sumailalim sa kapangyarihan ng dayuhan
53
___________________________________________________________________________________
4. Mataas ang pagpapahalaga ng mga Muslim sa kanilang “pinuno” datu

o sultan gayundin sa kanilang pamahalaan ,ang pamahalaang
sultanato.
Ang Digmaang Moro o Paglaban ng mga Muslim
Sa loob ng maraming taon , nagtagumpay ang mga Muslim sa kanilng
pamamahayag ng relihiyong Islam . Naipakita ng matinding pagtutol ng
mga Muslim sa pananakop ang sariling disposisiyon ng mga Pilipino hinggil
sa usaping kalayaan.
Noong 1578 , ipinadala ni Gobernador Francisco Sande ang kauna-unahang

ekspedisyon sa kamorohan na pinamunuan ng isang Kapt. Esteban
Rodriguez de Figueroa. Binubuo ang ekspedisyon ngmga kawal na kastila at
mga kristoyanong Pilipino. Ang unang sinalakay ay ang pulo ng Jolo.Natalo
ang mga Muslim sa labanan sa Jolo subalit di naman sila nasakop ng mga
Kastila.Gayun na lang ang galit ng mga Muslim sa pangyayari dahilan upang
magpahayag si Sultan Panguian ng “jihad” o pakikidigma laban sa Kastila.
Nagpadala muling ekspedisyon ang mga kastila noong 1596 sa Cotobato .Ito
ay pinamunuan muli ni Kapt. Figueroa. LUmaban naman ang mga muslim sa
ilalim ng pangangasiwa nina Datu Sirungan at DatuUbal. Sa labanan ay
namatay si Kapt. Figueroa.
Matalo man o manalo , dir in nakalimutan ng mga Kastila ang kanilang

mithiin na masakop ang Kamorohan . Kaya noong Pebrero 2, 1637 nagsugo si
Gobernador Heneral Hurtado de Corcuera ng armada na binubuo ng mga
kawal na kastila at mga Pilipino sa Mindanao . Ang pangkat ay nagdaan sa
Rio Grande del Mindanao na isa sa mga nangungunang ilog sa timog ng
Pilipinas. Mula roon ay sinalakay ng mga Kastila an gang Lamitan na noon
ay pinamumunuan ni Sultan Kudarat. Kinilala noon ang kapangyarihan ni
Sultan Kudarat sa Kamorohan. Nakipaglaban si Sultan Kudarat at ang
kanyang mga kawal subalit dahilan sa kakulangan ng armas ay nasakop ng
mga Kastila ang Lamitan. Tumakas si Sultan Kudarat sapagkat ayaw niyang
pagapi sa mgadayuhang Kastila.
Dahilan sa pagkapanalo ni Corcuera sa Lamitan ay lumakas ang kanyang

loob kung kaya muli siyang bumalik sa zamboaga noong 1637.Doon siya
naghanda upang lusubin ang Jolo. Nang sinalakay na ng mga Kastila ang Jolo
ay hinadlangan sila ng mga Muslim. Ang labanan sa pagitan ng dalawang
panig ay tumagal ng tatlong (3) buwan. Naganap ang labanan noong
1638.Dahil sa lakas ng mga kastila aynakapasok sila sa Jolo, nakapagpahayag
sila ng Kristiyanismo at nakapagpatayo ng garrison. Masasabi na tanging
doon lamang nakapasok ang mga Kastila sa pulo ng Jolo sa panaho ng
kanilang pananakop.
54
___________________________________________________________________________________
Isang ekspedisyong military ang ipInadala ng pamunuan ng mga Kastila sa

Lawa ng Lanao noong 1639.ang naturang ekspedisyon ay pinamunuan nina
Padre Agustin de San Pedro at ni Kapt. Francisco Atienza . Sa lugar na di
kalayuan sa lawa nagtayo ng kuta ang dalawa. Sinundan ito ng iba pang
ekspedisyon na nagpalakas ng pwersa ng kastila. Pinamunuan ito ni Don
Pedro Bermudez de Castro. Nagalit ang mga katutubong Maranaw at
sinalakay ang mga Kastila. Nagkaroon ng labanan atdahilan sa matinding
alitan ay din a nagpadala ang mga Kastila ng mga ekspedisyon sa mahaba
habang panahon sa Kamorohan.
Di rin malilimutan ng mga Pilipino si Sultan Alimud Din ng Jolo. Sa

kanyang panahon nagkaroon ng pagbabago sa Jolo dahilan sa kanyang
malawak na pananaw. Sa ilalim ng kanyang pamumuno sinikap niyang
“masusugan”ang batas ng Sulu at maisalin sa wika ng Sulu ang mga
babasahin nanakasulat sa wikang Arabe. Pinayagan din niya ang mga
misyonero na maipahayag ang Kristiyanismo sa Jolo at gayundin ang
pagtatayo ng kuta doon.
Subalit din naibigan ng marami ang gawain ni Sultan Alimud Din kung kaya
naagaw sa kanya ang trono ng kanyang kapatid na si Bantilan. Tumakas si
Sultan Alimud Din at nagtungo sa Maynila .Sa lugar na iyon din nagpabinyag
bilang kristiyano ang Sultan at kanyang pamilya.Palibhasa ay malapit sa
Kastila si Sultan Alimud Din , nakatanggap siya ng tulong sa mga Kastila
upang mabawi ang trono mula sakanyang kapatid na si Bantilan sa tulong ng
ekspedisyon na ipinadalani Gobernador Obando. Natalo si Bantilan at muli
ay kinilala bilang sultan sa Jolo si Sultan Alimud Din.Naamuki naman ni
Fatima ,anak ni Sultan Alimud Din na makipagkasundo si Bantilan sa mga
Kastila.Dahilan sa magaling na pakikipag-usap ay nahimok ang panig ng
muslim na pakawalan din ang mga bilanggong kristiyanong Pilipino. Naging
mabuti ang pagtingin ng mga Kastila kay Alimud Din.
Sa pagdaan ng panahon marami pang labanan ang naganap sa

Pagitan ng mga Pilipinong Muslim at mga Kastila. May pagkakataon na
natatalo ang mga Muslim subalit hindi pa rin sila sumusuko.
Mula sa pagdating ng mga Espanyol hanggang
sa sila ay umalis, naging malaking hamon ang mga
Muslim sa kanila. Maraming matapang na Pilipinong
Muslim ang lumaban sa mga Espanyol upang hindi
hindi sila masakop ng mga ito. Sila ay gumawa ng
sariling armas na kanilang ginamit laban sa mga
dayuhan.
May gobernador na nagpadala ng mga kawal upang sakupin ang
55
___________________________________________________________________________________
Mindanao. Nakapagpatayo sila ng mga pamayanan at kuta sa Zamboanga,

ngunit hindi nagtagumpay ang mga Espanyol na lupigin ang mga Muslim at
masakop ang buong Mindanao. Hindi nila nasakop ang lugar na ito dahil
hindi nila napasuko ang mga Muslim.
Billang paghihiganti, sinalakay ng mga Muslim ang mga pamayanan sa may
baybayin ng Luzon at Visayas. Tinangay nila ang maraming mamamayan at
ipinagbili sa ibang bansa. Gumugol ang pamahalaang Espanyol ng malaking
halaga upang matigil ang gawaing ito ngunit hindi nila ganap na nasupil ang
mga Muslim.
Noong 1851, nakipagkasundo ang mga Espanyol sa Sultan ng Jolo upang

mahinto ang labanan. Binigyan nila ng kalayaang manampalataya sa Islam
ang mga Muslim. Binigyan din ng pension ang mga sultan at datu at
hinayaan ang karapatan sa pagmamana ng mga anak at apo ng Sultan sa
trono ng Jolo. Bilang kapalit ng mga ito, kikilalanin ng mga Muslim ang
kapangyarihanng Espanya, ihihinto na ang pananalakay ng mga Muslim at
hindi makikipagkasundo sa ibang bansa. Bagamat nagkaroon ng kasunduan
ang mga Espanyol at mga Muslim, kailanma’y hindi nila napasuko ang mga
Muslim.
Mga Dahilan ng Digmaang Espanyol-Muslim (Digmaang Moro)
 Gusto ng mga Espanyol na sakupin ang teritoryo ng mga Muslim

subalit dahil sa pagmamahal nila sa kanilang kalayaan, mas
gugustuhin pa nilang mamatay kaysa magpa-alipin sa mga dayuhan.
 Ang pakikipaglaban ng mga Muslim ay pagpapakita ng kanilang
pagtatanggol sa kanilang kinagisnang relihiyong Islam.
Sagutin ang sumusunod:
1. Ano ang relihiyon ng mga katutubong Muslim?

2. Ano ang tawag ng mga Espanyol sa mga katutubong Muslim sa
Mindanao?
3. Sino ang isang pinuno ng Maguindanao na nang dahil sa kanyang
kagitingan ay ipinangalan sa kanya ang isang lalawigan?
4. Bakit medyo takot ang mga Espanyol na kalabanin ang mga
katutubong Muslim?
5. Sino si Sultan Alimud Din? Bakit di makalimutan ng mga Pilipino si
Sultan AlimudDin?
6. Naging makatarungan ba ang naging pagsalakay ng mga Muslim sa
Bisaya at Luzon? Patunayan ang inyong sagot.
7. Naging matagumpay ba ang mga Muslim sa kanilang pakikipaglaban
sa mga Kastila.
56
___________________________________________________________________________________
GAWIN MO
Gawain A
Ayusin sa tamang pagkakasunud-sunod ang mga pangyayari sa
pamamagitan ng paglalagay ng numerong 1-10.
_____a. Noong 1851, nakipagkasundo ang mga Espanyol sa Sultan ng Jolo

upang mahinto ang labanan.
_____b. Noong 1578 , ipinadala ni Gobernador Francisco Sande ang kauna-

unahang ekspedisyon sa kamorohan na pinamunuan ng isang Kapt. Esteban
Rodriguez de Figueroa
_____c. Isang ekspedisyong military ang ipnadala ng pamunuan ng mga

Kastila sa Lawa ng Lanao noong 1639.ang naturang ekspedisyon ay
pinamunuan nina Padre Agustin de San Pedro at ni Kapt. Francisco Atienza
_____d.. Pebrero 2, 1637 nagsugo si Gobernador Heneral Hurtado de

Corcuera ng armada na binubuo ng mga kawal na kastila at mga Pilipino sa
Mindanao.
_____e.Nakipaglaban si Sultan Kudarat sa mga Kastila.
____f. Naagaw ni Bantilan ang trono ng pamumuno sa Jolo sa kanyang

kapatid na si Sultan Alimud Din?
____g. Tumakas si Sultan Kudarat sapagkat ayaw niyang pagapi sa

mgadayuhang Kastila.
____h. Nang sinalakay na ng mga Kastila ang Jolo ay hinadlangan sila ng mga
Muslim. Ang labanan sa pagitan ng dalawang panig ay tumagal ng tatlong
(3) buwan. Naganap ang labanan noong 1638.Dahil sa lakas ng mga kastila
aynakapasok sila sa Jolo, nakapagpahayag sila ng Kristiyanismo at
nakapagpatayo ng garrison.
______i. Dahilan sa pagkapanalo ni Corcuera sa Lamitan ay lumakas ang

kanyang loob kung kaya muli siyang bumalik sa zamboaga noong 1637.Doon
siya naghanda upang lusubin ang Jolo.
_____j. Bagamat nagkaroon ng kasunduan ang mga Espanyol at mga Muslim,

kailanma’y hindi nila napasuko ang mga Muslim.
57
___________________________________________________________________________________
Gawain B. Itugma ang hanay A sa hanay B. Isulat ang titik ng iyong sagot.
HANAY A HANAY B.
_____1. Sa ilalim ng kanyang a. Sultan Kudarat

pamumuno sinikap niyang
“masusugan”ang batas ng Sulu at
maisalin sa wika ng Sulu ang mga
babasahin nanakasulat sa wikang
Arabe.
_____2. Umagaw sa trono ng b. Sultan Alimud Din

kapangyarihan kay Sultan Alimud
Din
____3. Nakalaban ni Sultan Kudarat c. Bantilan
___4. Siya ang nagpadala ng kauna d. Heneral Corcuera

unahang ekspedisyon upang sakupin
ang kamorohan
____5. Naghimok kay Bantilan na e. Gobernador Francisco

makipagkasundo sa mga kastila
Sande
f. Fatima
Gawain C
Lagyan ng tsek (/) ang bilang kung ang pangugusap ay nagpapakita ng

pananaw at paniniwala ng mga Muslim at ekis (×) kung hindi.Gawin ito sa
notbuk.
______1. Malaki rin ang pagpapahalaga ng mga Muslim sa kalayaan.

______2. Ang relihiyong Islam ay ang paraan din ng pamumuhay ng mga
Muslim kung kaya ito ay kanilang ipaglalaban.
______3. Ang pagsakop sa kanilang teritoryo ay nangangahulugan ng
malaking digmaan hanggang kamatayan
______4. Tinalikuran nila ang kanilang relihiyon at tinanggap ang relihiyong
Katoliko.
______5. Ang pakikipaglaban ay pagpapakita ng kanilang pagtatanggol sa
kanilang kinagisnang relihiyon.
_
58
___________________________________________________________________________________
Gawain D: Isulat sa loob ng bilog ang mga pananaw ng mga Muslim

hinggil sa pananakop ng mga Kastila.
_____________
_____________ _____________
_____________ _____________
_____________ _____________
_____________ _____________
_____________ PANANAW ________
NG MGA
MUSLIM
_____________ _____________
_____________ _____________
_____________ _____________
_____________ _____________
_____________ ____________
_
59
___________________________________________________________________________________
Gawain E
Ipares ang mga parirala sa hanay A at sa inilalarawan nito sa hanay B.
A
____1. Pamahalaan ng mga Muslim
sa Mindanao.
_____2. Ugali ng mga Muslim na
hindi sila basta nakikipagkasundo.
_____3. Pinunong Muslim na labis B
na ng mga Espanyol. a. Luzon at Visayas
______4. Tawag sa pakikipaglaban
ng mga Muslim sa mga b. B. Sultan Kudarat
Espanyol c. Sultanato
______5. Lugar na sinalakay ng mga
d. Matapang
Muslim bilang paghihiganti sa mga
Espanyol. e. Digmaang Moro
f. Datu Buisan
g. Maguindanao at Sulu
Gawain F. Gumawa ng apat na pahinang komiks na naglalarawan ng

Digmaang Moro , Basahin ang komiks sa klase.
_________________________________________________________________)
60
___________________________________________________________________________________
Gawain G. Sumulat ng isang salaysay tungkol sa isang pangyayari na may

kaugnayan sa Digmaang Moro.
SALAYSAY
Tandaan Natin
Likas sa mga Muslim ang pagiging matapang. Ang katangiang ito ang naging
susi upang hindi masakop ng mga Kastila ang mga teritoryong pinamumunuan
ng mga Muslim o nasa ilalim ng kapangyarihan ng pamahalaang Sultanato. Ang
matibay na paninindigan at pagmamahal sa kalayaan ay hindi nagapi ng mga
dayuhang mananakop.
Natutuhan Ko
Piliin ang titik ng tamang sagot.
1. Ano ang dahilan ng Digmaang Espanyol- Muslim?

a. Gusto ng mga Espanyol na sakupin ang teritoryo ng mga Muslim
b. Hindi kinilala ng mga Muslim ang kapangyarihan ng Espanya
c. Gustong makuha ng mga Muslim ang makabagong armas ng mga
Espanyol
d. Nagrebelde ang mga Muslim dahil sa kalupitan ng mga Espanyol
61
___________________________________________________________________________________
2. Anong katangian ang ipinamalas ng mga Pilipinong Muslim na

nakipaglaban sa mga Espanyol?
a. Kasipagan
b. Katapangan.
c. Katalinuhan
d. Pagkakaisa
3. Bakit nakipagkasundo ang mga Espanyol sa Sultan ng Jolo?
a. Upang mahinto ang labanan.
b. Upang malinlang nila ang mga Muslim
c. Upang mahikayat ang mga Muslim sa relihiyong Katoliko
d. Upang kilalanin ng Muslim ang kapangyarihan ng Espanya.
4. Bakit hindi tuluyang nasakop ng mga Espanyol ang Mindanao?
a. Malawak ang lugar na ito.
b. Hindi interesado ang mga Espanyol dito.
c. Walang sasakyan ang mga Espanyol patungo rito.
d. Nagkaisa ang mga Muslim sa mga Espanyol.
5. Bakit pinayagan ng mga Espanyol na magkaroon ng kalayaan ang mga
Muslim?
a. Masunurin ang mga ito.
b. Mayayaman ang mga ito.
c. Hindi nila unabot ang lugar na ito.
d. Hindi nila masupil ang mga ito.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
REFERENCE:
Araling Panlipunan I High School

62
___________________________________________________________________________________
PAG - USBONG NG MALAYANG KAISIPAN AT

NAUNANG PAG – AALSA
ANG PARTISIPASYON NG IBA’T-IBANG REHIYON AT SECTOR

(KATUTUBO AT KABABAIHAN) SA PAKIKIBAKA NG BAYAN
PANIMULA
Natutunan mo sa huling aralin ang pananaw ng mga Muslim hinggil
sa pagpapanatili ng kanilang kalayaan sa kamay ng mga dayuhan. Nalaman
mo rin ang mga katangian ng mga Muslim, ang kanilang katapangan na
naging dahilan upang hindi nila isuko ang kanilang teritoryo sa mga Kastila.
Ang pagpapahalaga rin sa kanilang paniniwalang pangrelihiyon-Islam ay
nagbigkis upang magkaisa ang mga Muslim sa pakikibaka at paninindigan
laban sa kolonyalinisasyon.
Sa aralin natin ngayon, malalaman mo naman ang iba’ibang sector at

organisasyon na nakibaka rin para sa kalayaan ng bayan.
Sa araling ito, inaasahang:

 Matataya ang partisipasyon ng iba’t-ibang rehiyon at sector (katutubo
at kababaihan) sa pakikibaka ng bayan.
ALAMIN MO
Ano ang naging

epekto ng kanilang
partisipasyon? Ano ano ang naging
partisipasyon ng iba’t ibang
rehiyon at sector sa
pakikibaka sa bayan.?
Ang mga Pilipina noon pa man sa panahon ng barangay at sultanato

ay binigyang pagpapahalaga na ng lipunan.Hindi maikakaila ang maraming
papel na ginampanan ng mga kababaihan , bilang mandirigma,babaylan at
punong tagapangasiwa sa loob ng tahanan.
Sa pagdating ng mga Kastila nagbago rin ang katayuan at pamumuhay

ng mga kababaihan noon sapagkat mas binigyan ng pagkakataon lamang na
makapag-aral ay mga kalalakihan. Ang pangyayaring ito marahil ang dahilan
kung bakit mas maraming mga lalaki ang nagkaroon ng papel sa
kasaysayan.Sa ating aralin ngayon, muli nating babalikan ang kasaysayan
63
___________________________________________________________________________________
upang mabigyang pagpapahalaga naman ang iba’t ibang sector sa lipunan

kasama na ang mga kababaihan na naging bahagi ng pakikibaka laban sa
kolonyalismo o pananakop ng mga kastila. Ang papel na ginampanan ng
mga iba’t ibang sector ay isa sa dahilan kung bakit natatamasa natin ngayon
ang kalayaan.
ANG PARTISIPASYON NG MGA KABABAIHAN SA PAKIKIBAKA NG

BAYAN
Gabriela Silang
Asawa ni Diego Silang
Gregoria de Jesus
Isinilang si Gregoria de Jesus sa Caloocan. Panganay siya sa magkakapatid at

masasabing naging maayos naman ang kaanilang buhay. Katatatag lamang
ng Katipunan nang makilala niya si Andres Bonifacio. Labingwalong taong
gulang lamang siya samantalang tatlumpung taong gulang naman si
Bonifacio na isang balo. Bagaman tutol ang ama, napapayag niya itong
makasal siya sa Supremo ng Katipunan.
Bago maikasal ang dalawa, sumapi na sa Katipunan si Gregoria de Jesus. Sa

isang pagpupulong ng mga Katipunero, nabuo ang isang sector na pambabae
sa samahan. Si Josefa Rizal, kapatid ni Jose Rizal, ay nahalalna pangulo at siya
ang inihalal na pangalawang pangulo. Mahirap ang naging kalagayan ni
Oriang, kanyang palayaw, lalo na nang matuklasan ang Katipunan. Bilang
Lakambini ng Katipunan at asawa ng Supremo, siya ang tagapagtago ng mga
lihim na dokumento ng samahan.
Tuwing matutunugan niya ang pagadating ng mga Espanyol sa kanilang

tahanan, sumasakay siya sa isang karetela at nililibot ang Tondo. Madalas na
inaabot siya ng gutom at hatinggabi na kung umuwi. Naisulat niya noon ang
sumusunod na pahayag:
“Noon ay para akong kinatatakutan pagkat lahat ng akyatin

kong bahay upang magparaan ng oras ay ipinagtatabuyan ako at
mamamamatay wari sila sa takot. Noo’y naghihinanankit ako sa lahat.
 Noong ako’y kasama ng mga kawal na nanghihimagsik sa

parang ng digmaan, wala akong pangiming sumuong sa
anumang kahirapan at sa kamatayan man, sapagkat wala akong
nais… kundi ang maiwagayway ang bandila ng kasarinlan ng
Pilipinas. Kabilang din ako sa mga kawal at upang maging
ganap na kawal, ako’y nagsasanay ng pagsakay sa kabayo at
nag-aral na mamaril at humawak ng ilang uri ng mga sandata.
64
___________________________________________________________________________________
Naranasan kong matulog sa lupa, nang walang kinakain sa

buong maghapon, uminom ng maruming tubig o kaya’y katas
ng isang uri ng baging sa bundok na totoong mapakla na
nagiging masarap din dahil sa matinding uhaw…
Pinkamasakit na siguro sa tulod ni Oriang ang mawalan ng asawa at hindi

Makita ang bangkay nito. Noong Mayo 10, 1897, dinala at binaril sa Bundok
Hulog sa Maragondon, Cavite si Andres Bonifacio kasama ang kanyang
kapatid na si Procopio. Hanggang ngayon, hindi pa rin nakikita ang kanilang
mga labi.
Gliceria Marella de Villavicencio
Bagaman marami ang kumampi sa mga dayuhan, may mga miyembro

rin ng mga mayayamang angkan ang matapat na sumuporta sa layunin ng
rebolusyon. Isa sa kanila si Gliceria Mmarella de Villavicencio ng Taal,
Batangas. Maaga siyang nagpakasal kay Eulalio Villavicencio sa gulang na 19.
Dahil parehong nagmula sa mayamang angkan at mahusay sa pagnenegosyo,
mas napalago nila ang kanilang mga ari-arian.Nang mapatay noong 1872 ang
mga paring GOMBURZA, nagsimula na sai Gliceria at ang kanyang asawa sa
pagiging aktibo sa Propaganda. Nang si Rizal ay nasa Hong Kong,
nakipagkita sa kanya si Eulalio at nagbigay ng Php18 000.00 . Nang bumalik,
may dala na itong mga kopya ng Noli Me Tangere at ng El Filibusterismo ni
Rizal. Ang mga ito ay kanilang ipinamigay.
Sinuportahan din ng mag-asawa ang rebolusyon ng 1896. Ipinagamit

nila ang kanilang mga kamalig para sa pagmimiting at pagpaplano ng mga
Katipunero. Ito ang naging dahilan ng pag-aresto at pagkakakulong ng
kanyang asawa. Bagaman pinakawalan ito, iyon ang naging simula ng
paghina niya at naging bunga ng kanyang kamatayan.
Ipinagpatuloy ni Gliceria ang pakikipaglaban. Nang gamitin ng mga

Espanyol ang kanilang tahanan, sinikap niyang maging mabuting espiya.
Noong 1898, ipinahiram niya ang kanyang barko kay Aguinaldo.
Hindi siya tumigil sa mga rebolusyunaryo kahit sa panahon ng

Amerikano. Inokupahan ng mga Amerikano ang Batangas. Nahuli siya ng
mga itonang makuha ng kalaban ang liham na ipinadala niya sa isang heneral
ng puwersang rebolusyon, si Heneral Mariano Trias. Siya ay inilagay sa house
arrest at nakalaya lamang noong 1900 nang ganap nang makontrol ng mga
Amerikano ang rebolusyon.
Patrocinio Gamboa
Tubong Ilo-Ilo si Patroocinio Gamboa. Bagaman nagmula rin siya sa isang

mayamang angkan ng mga illustrado, kabilang siya sa mga naghahangad ng
65
___________________________________________________________________________________
kalayaan ng Pilipinas mula sa Espanya. Mahilig siyang magbasa ng mga

komposisyon nina Rizal at Lopez Jaena. Hindi nagtagal, sumapi na rin siya sa
mga nagrerebolusyonaryo sa kanilang lalawigan.
Hindi siya kaagad pinagdudahan ng m,ga Espanyol dahil siya ay babae.

Nakatulong siya sa paniniktik at sa pag-iipon ng pondo para sa rebolusyon.
Naging aktibo rin siya bilang miyembro ng Red Cross.
Ang pinakatatanging bahagi ng kanyang pagiging kasapi ng puwersang

rebolusyon ay nang matagumpay niyang malampasan ang bantay ng kalaban
sa Sta. Barbara, Iloilo. Bahagi na ng pagdiriwang ng anibersaryo ng
pamahalaang rebolusyonaryo ang paglaladlad ng watawat.
May watawat na nakahanda na para sa mga taga-Jaro, Iloilo ngunit ang

problema nila ay kung paano ito madadala sa kampo ni Heneral Delgado ng
Sta. Barbara. Dadaanan nila ang mga bantay na kawal ng mga espanyol na
mahigpit na naghahalughog ng mga gamit ng mga nagdaraan. Pinapatay nila
kaagad ang sinumang kanilang mapaghinalaan.
Mahusay na nakaisip ng paraan si Patrocinio ng paraan. Itinago niya ang

regaling esopada ni Aguinaldo kay Heneral Delgado sa ilalim ng mga
pinaggiikan ng palay samantalang ang bandila naman ay kaniyang itinali sa
kanyang baywang at saka niya isinuot ang kaniyang damit. Kasama niya ang
isang katipunero na siya naming nagpanggap na kaniyang asawa.
Nang dumaraan sila sa tapat ng mga bantay ay umarte ang dalawa na nag-
aaway. Natatawang pinalampas sila ng mga bantay. Ang bandila ay
nakarating sa oras ng programa.
Melchora Aquino
Kilala si Melchora Aquino bilang sa bansag na “Ina ng Katipunan”. Sa

edad na 84, hindi siya nag-atubiling magbigay ng tulong sa mga nasugatang
Katipunero sa tuwing napapasabak ang mga ito sa labanan.
Dahil mayroon siyang palayan, naging mainam na kanlungan ng mga

rebolusyonaryo ang kanyang lugar. Hindi rin siya nagging maramot na
magbigay ng palay o kalakal niya sa kanyang tindahan. Dito madalas niyang
makausap si Andres. Siya ay hinuli at ikinulong dahil sa kaniyang
pagtuloong sa mga Katipunero. Siya ay ipinatapon sa Guam kung saan
tinanggap siya ng mag-asawang Pilipino. Pinili niyang magtrabaho sakanila
kaysa tumanggap ng libreng tulong.
Nakabalik siya sa Pilipinas noong 1903, nang ang mga Amerikano ay

nasa bansa na. Namatay siya sa piling ng kaniyang mga anak sa edad na 107.
66
___________________________________________________________________________________
Teresa Magbanua
Nagmula sa mayamang angkan si Teresa Magbanua. Tubong Pototan,

Iloilo uiya at pinag-aral sa mahusay na paaralan. Nagtapos siya ng pagkaguro
at sandaling nakapagturo. Nang siya ay mag-asawa, ginugol niya ang
panahon sa pag-aasikaso sa kanilang asyenda. Nahasa pa niya ng lalo ang
kanyang galling sa pangangabayo.
Nang sumiklab ang rebolusyon, sumanib siya sa kabila ng pagtutol ng

kaniyang asawa. Naunang sumapi sa Katipunan ang kaniyang dalawang
kapatid na lalaki na pawing may mataas na katungkulan sa Katipunan.
Pinamunuan niya ang isang pangkat ng mga kalalakihan. Tumulong siya sa
pakikipaglaban. Nakilala siya sa kaniyang husay sa pamumuno at tinawag na
Nay Isa. Maraming labanan ang kanilang naipanalo. Sa kabila ng gutom at
kakulangan sa armas, unti-unting naagaw nila ang mga bayan ng Panay
hanggang masakop ng mga puwersang rebolusyonaryo ang buong isla.
Ipinagpatuloy niya ang pakikipaglaban sa panahon ng mga

Amerikano. Ang kaniyang kapatid na si Heneral Pascual ay isa rin sa
nagtanggol sa Jaro. Aktibo rin sa pakikipaglaban ang kanyang kapatid na si
Elias. Nang bumagsak ang Sta. Barbara, Iloilo sa mga kamay ng mga
Amerikano, nagging gerilya sila. Napata yang kaniyang kapatid na si Elias sa
isang labanan, samantalangpatraydor namang pinatay si Pascual.
Nagluksa siya sa pagkamatay ng kaniyang mga kapatid. Nang magsimulang

magsisuko ang mga Heneral, nilansag niya ang kanyang pangkat sa halip na
sumuko. Lumipat siya sa bayan ng kaniyang asawa at namuhay nang
tahimik. Itinigil niya ang pakikipaglaban nang makita niyang walang
mangyayari sa pagtutol nila sa pananakop ng mga Amerikano. Nagbalik siya
sa kanyang asawa nang sumiklab ang digmaan. Ipinagbili niya ang kanilang
mga ari-arian sapagkat patay na ang kaniyang asawa at wala naman silang
nagging anak. Nakitira na lamang siya sa kaniyang kapatid sa Mindanao.
Namatay siya noong 1947.
Ang Partisipasyon ng Iba’t Ibang Rehiyon at Sektor sa Pakikibaka ng

Bayan
Ang pag-aalasa o paggamit ng armas ay unang naging pagtugo ng mga

Pilipino sa pagtrato sa kanila ng mga Espanyol. Tulad ng ginawa ni Lapu-
Lapu noong 1521, ipinasiya ng ibang mga Pilipino na tapatan ng dahas ang
hindi maayos na pagtrato sa kanila ng mga Espanyol. Magkakaiba ang mga
dahilang nagbunsod sa kanilang paglulunsad ng rebelyon . Narito ang mga
pag-aalsa at sector na bumuo sa bawat pag-aalsang naganap sa kasaysayan
.
67
___________________________________________________________________________________
Pag-aalsa ni Dagami (1565–1567)

Ang pamilya-Dagami ng Leyte ay namuno sa rebolusyon laban sa mga
Espanyol noong 1567.
Si Raha Lakandula (1574)

Ang Dakilang Raha ng Tondo –na si Raha Lakandula ay nanguna rin
sa isang pag-aalsa laban sa mga Kastila.Sa simula ay naging maayos ang
ugnayan ni Raha Lakandula at Kastila sa isa’t isa sapagkat mayroon siyang
prebilehiyo na hindi pagbabayad ng buwis sa mga Kastila at pagiging malaya
sa paghahanap buhay.Ang pribilehiyong kanyang natanggap ay hindi naging
pangmatagalan sapagkat ipinatigil ito ni Gobernador Guido Lavezares na
siyang pumalit kay Legaspi nang ito ay mamatay. Naging mapang –abuso at
mapang-alipin si Gobernador Guido Lavezares ,bagay na ikinagalit ni Raha
Lakandula
Noong taong 1574, nagsimula ang labanang Raha Lakandula at ang
mga Kastila. Subalit isinugo ni Lavezares sina Padre Geronimo Martin at
Kapitan Juan de Salcedo upang himuking sumuko ang dalawang hari (sina
Raha Lakadula at Sulayman). Sumuko ang dalawa nang tiyakin ang
paggalang sa kanilang karapatan sampu ng kanilang nasasakupan . Muling
nanumbalik ang kapayapaan at pagkakaibigan sa pagitan ni Raha Lakandula
at Kastila . Tumulong pa sina Lakandula at Sulayman sa pagtataboy kay
Limahong at ng kanyang mga mandirigma.
Noong 1587, ipinagpatuloy ito ng anak ni Raha Lakandula, si Magat
Salamat. Ang dahilan ng kanilang paghihimagsik ay ang hindi pagtupad ng
mga Kastila na ibalik ang prebelehiyo nila ng hindi pagbabayad ng buwis.
Si Raha Sulayman (1574)

Si Raha Solayman na nakikilala rin bilang Raha Sulayman, ay
isang Muslim na datu, na namuno kasama ni Raha Matanda at Lakan Dula,
hari ng Tondo, isang malaking populasyon ng mga Tagalog sa Timog ng Ilog
Pasig sa Lungsod ng Maynila noong ika-16 na dantaon.
Malugod niyatinanggap at pinapasok ang mga Kastilang kongkistador
na sina Martin de Goiti at Juan de Salcedo. Naging palakaibigan siya at
binigyan niya ang mga kongkistador ng mga pampalasa at mga babae bilang
regalo. Ngunit nang dumaan ang mga linggo, sinimulang abusuhin siya ng
mga Espanyol at hindi naglaon, nalaman niya ang pakay ng mga Espanyol na
sakupin ang kanyang lungsod at nakawin ang mga likas na yaman ng
kanyang lugar. Namuno siya ng isang kudeta upang mapaalis ang mga
Kastila sa lungsod.
Pampangga Revolt (1585)

Ang pag-aalsa ng mga Pampagueno ay pinasimulan noong 1585 bilang
protesta sa mga pang-aabuso ng mga encomendro. Binalak nila ang lihim na
pagpasok sa Maynila at pagpatay sa mga kastila sa tulong ng mga taga-
Borneo.
68
___________________________________________________________________________________
Sa kasamaang palad, ang lihim ay nalaman ng isang babaeng katutubo

na asawa ng isang sundalong Kastila Ipinadakip at ipinakulong ni
Gobernador-Heneral Santiago de Vera ang mga pinuno ng nasabing pag-
aaklas at ipinapatay naman ni Heneral Christian Cruz-Herrera.
.
Conspiracy of the Maharlikas (1587–1588)
Noong 1587-1588 ay nabuo ang rebolusyong/pag-aalsang kilala bilang
“Conspiracy of the Maharlikas o Tondo Conspiracy “laban sa mga Kastila.
Binubuo ang samahan ng mga maharlika o pangkat ng mga datu ng Maynila,
Bulacan at Pampanga kasama ang kanilang mga kaanak. Ito ay
pinangunahan ni Agustin de Legazpi, pamangkin ni Raha Lakandula at ng
isa pa nitong pinsan na si Martin Pangan. Ang mga datu ay sumumpang
makikidigma laban sa mga mananakop at ipaglalaban ang kanilang mga
karapatan sa kanilang dating mga nasasakupan at babawiin ang kalayaan ng
kanilang mga nasasakupan. Subalit sila ay hindi naging matagumpay sa
kanilang mga hangarin. Ang kanilang mga balak at plano ay nabatid ng mga
Espanyol mula kay Antonio Surabao na nagmula sa Calamianes ng Palawan
na isa ring bahagi ng pamilyang maharlika sa nasabing lugar.
Cagayan at Dingras (1589)

Ang pag-aalsang nabuo laban sa pagbabayad ng tribute o buwis ng mga taga
Cagayan at Ilocos Norte noong 11589 ay tinawag na Cagayan at Dingras
Revolt. Ang mga pagmamalabis ng mga conquistadores na nananakit at
nang-aabuso sa mga Pilipino bukod pa sa pagbabayad ng mataas na buwis
ang naghudyat upang mag-alsa ang mga Ilokano sa pamamahala ng mga
Kastila.
Nagsimula ito nang mapatay sa Vigan ng mga katutubo ang anim na mga
taga kolekta ng buwis ng pamahalaan. Ipinadala ni gobernador-heneral
Santiago de Vera ang kaniyang hukbong binubuo ng mga Pilipino at ilang
Espanyol upang mapatigil ang namumuong pag-aaklas na ito ng mga taga
Cagayan.
Pag-aalsa ni Magalat (1596)

Ang pag-aaklas ni Magalat ay nagsimula noong 1596 at sila ay tubong
Cagayan. Siya ay nadakip sa Maynila sa kasong rebelyo at ipinakulong ng
goberndor-heneral. Hindio nagl;aon ay pinalaya rin siya sa tulong na rion ng
ilang mga paring Dominikano. Kasama ng kaniyang kapatid na lalaki,
hinimok niyang ipagpatuloy ang pakikidigma sa mga Espanyol. Hindi
nagtagal ay nagawa nilang sakupin ang ilang nakapaligid na mga kabayanan
hanggang tuluyan nilaitong makuha mula sa mga Espanyol na mga kawal.
Ipinadala ni gobernaor-heneral Francisco de Tello de Guzman sina
Pedro de Chavez mula sa Maynila kasama ng mga kawal na Esppanyol at
Pilipino upang dakipin sina Magalat. Nagawang hulihin ang pangkat ni
Magalat at ang mga pinuno ng pangkat ni Magalat ay binitay. Si Magalat
69
___________________________________________________________________________________
naman ay patraydor na pinatay ng kaniyang ilang mga kasamahan sa

kanilang sariling kuta.
Pag-aalsa ng mga Igorot (1601)

Mula sa kautusan ni Gobernador-Heneral Francisco de Tello de
Guzman, nagpadala ng isang ekspedisyon sa Cordillera para sa
pagpapalawak ng relihiyon sa bansa sa pamumuno na rin ni Padre Esteban
Marin. Si Marin ay ang kuta paroko noon ng Ilocos at sinubukan niyang
kumbinsihin ang mga Igorot na maging mga Kristiyano.
Sa kabilang dako, hindi pumayag ang mga katutubo na mapasa ilalim
rin sa kagustuhan ng mga Kastila na maging mga Kristiyano sila at talikuran
ang kanilang mga paniniwala sa kani-knilang mga relihiyon.
Pinatay ng mga mandirigmang Lumad si Marin kasama ng hukbong pinadala
ni Kapitan Aranda. Naging mabilis lamang ang rebolusyong ito ng mga
Igorot sa kadahilanang labis na dahas ang ginamit ni Aranda upang masupil
ang mga manndiirigmang Igorot upang hindi na ito malaman pa ng iba pang
mga katutubo.
Ang pag-aaklas ng mga Intsik 1603

Noong 1603, mahigit kumulang na 30,000 Tsinong mangangalakal,
namumuno at mamamayang Intsik ay pinatay ng mga Espanyol na
nnamumuno noon sa lugar. Ang mga nakaligtas ay agad na nagtungo sa
Wawa na ngayon ay mas kilala sa tawag na Guagua. Nagsunog at naglunsad
ng pag-aaklas ang mga Intsik na nainirahan sa Legarda at Binondo at
kanilang binantaan na kukuhanin nila ang pamumuno ng mga Espanyol sa
Intramuros.
Pag-aalsa ni Tamblot (1621–1622)

Si Tamblot ay pinuno ng relihiyon sa Bohol at pinamunuan niya ang isang
rebolusyong kinilala sa tawag na Tamblot Revolt noong 1621. Matapos
makarating nag mga Heswitang pari sa Bohol ay agad nilang ipinakilala ang
Kristiyanismo sa mga Boholano at pinilit ang mga ito na iwan ang kanilang
dating relihiyon at paniniwala at tuluyan nang maging mga Kristiyano.
Hinikayat naman ni Tamblot, na isang babaylan, ang kaniyang mga
kababayan na huwag magpadala at maniwala sa mga paring Heswita at
manatili sa kanilang kinagisnan na relihiyon at paniniwala.
Nagsimula ang rebolusyong ito ni Tamblot noong ipinagdiwang ng mga
paring Heswita ang kapistahan ng isang patron, St. Francis Xavier sa Cebu na
naganap noong gabi ng bagong taon noong 1622. Hindi nagtagal ay nahuli
nila sa Tamblot at binitay sa pamamagitan ng pagpugot ng ulo upang maging
banta sa ilan pang mga Pilipino na hindi aanib sa mga Kastila at lalabag sa
kanilang mga kautusan.
70
___________________________________________________________________________________
Pag-aalsang Bankaw (1621–1622)

Ito ay pinamumnuan ni Bankaw na dating datu ng Carigara sa Leyte.
Malugod na tinanggap noon ni Bankaw si Heneral Miguel Lopez- de Legazpi
sa kanyang nasasakupan noong unang dumating si Legazpi sa Pilipinas
noong 1565. Bagaman nagpabinyag si Bankaw sa Kristiyanismo noon, siya ay
tumiwalag sa paniniwalang ito. Sa tulong ng isang babaylan, si Pagali,
nagtayo siya ng isang temple para sa mga diwata at diyos na kaniyang dating
pinaniniwalaan noong panahong siya ay isa pang datu. Hinikayat niya ang
kaniyang mga dating nasasakupan na magbalik loob sa kanilang dating mga
paniniwala at talikuran ang Kristiyanismo. Gumamit si Pagali ng mahika
upang mahikayat ang mga tao na sumama sa kanila.
Ipinadala ni heneral Alonso Fajardo de Entenza ang alcalde mayor ng
Cebu nma si Juan de Alcarazo kasama ang ilang kawal na Espanyol at mga
kawal na Pilipino upang sugpuin ang rebelyong binubuo ni Bankaw.
Matapos mahuli sila Bankaw, pinatawan sila ng parusang bitay at kaniyang
ulo ay inilagay sa isang kawayan upang magsilbing babala sa mga Pilipinong
nagnanais na mag-aklas laban sa mga Espanyol sa kanilang lugar.
Ang rebolusyong Mandaya o Itneg (1625–1627)

Ang rebolusyong Itneg o kilala rin sa tawag na Mandaya Revolt ay
rebolusyong nabuo dahil sa relihiyon laban sa pamumuno ng mga espanyol
sa pamumuno nina Miguel Lanab at Alababan. Sina Lanab at Alababan ay
parehong nabinyagan na rin sa Kristioyanismo at parehong tumiwalag din
agad dahil ang kanilang pagpapabinyag ay sapilitang pinagawa noon sa
kanilang bayan.
Sila ay namuno ng pag-aaklas dahil sa sapilitang pagpapalit ng relihiyon sa
mga mamamayan. Nang sila ay papuntahan sa mga paring misyonaryo ay
kanilang pinatay at pinugutan ang mga ito ng ulo dahilan upang sila ay
tugisin naman ng mga Espanyol sakautusan na rin ni Governador-Heneral
Fernando de Silva noong 1626.
Sinunog ng mga kastila nag mga taniman at palayan na nagging sanhi ng
pagkagutom ng mga Itneg dahilan na rin upang sila ay sumuko noong 1627.
Rebolusyong Ladia (1643)

Si Pedro Ladia ay isang Moro Bornean na nagmula sa angkan ni
Raha Lakandula na dumating sa Malolos noong 1643. Noong panahon na
iyon, ang kanyang lupain ay sinamsam ng mga Kastila kung kaya’t
pinamunuan niya ang isang pag-aaklas laban sa pagmamalabis ng mga
Espanyol sa kanilang pangangamkam ng mga lupain sa mga Pilipinong tunay
na nagmamay-ari ng mga lupa at lupain. Binansagan niya ang kaniyang sarili
bilang “Hari ng mga Tagalog”. Pinigilan siya ng mga paring Espnayol sa
kaniyang mga balakin subalit ito ay kaniyangipinagpatuloy pa rin. Nang siya
ay madakip, siya ay ikinulong sa Maynila at doon pinatawan ng parusang
kamatayan.
71
___________________________________________________________________________________
Pag-aalsa ni Sumuroy (1649–50)
Sumiklab ang Sumuroy Revolt noong 1649 sa pamumuno ni Agustin

Sumuroy kasama ng ilan sa kaniyang mga kababayan na Waray sa Palapag.
Northern Samar. Ang kanilang pangunahing dahilan sa pag-aaklas ay ang
pagmamalabis ng mga Espanyol sa kanilang sapilitnag paggawa sa polo y
servicios.
Ang kautusan ukol sa polo ay nagsasaad na ang mga manggagawa na
mula sa Maynila ay hindi ipadadala sa mga malalayiong lugar sa kanilang
pagtatrabaho sa polo subalit ang mga Waray ay ipinadala at ipinatapon
naman sa malalayong lugar tulad ng Cavite na siyang nagbunsod ng kanilang
pag-aakllas laban sa mga mananakop.
Matapos mapatay ang isang pari sa Palapag, mabilis na kumalat ang pag-
aaklas na uinilunsad ni Sumuroy at nakarating ito hanggang sa Mindanao,
Bicol at sa Visayas, lalo’t higit sa lugar ng Cebu, Masbate, Camiguin,
Zamboanga, Albay, Camarines at ilan pang mga bahagi ng Mindanao tulad
ng Surigao. Isang gobyernong rebelyon ang kanilang itinatag sa kabundukan
ng Samar.
Subalit si Sumuroy ay nahuli at binitay noong Hunyo 1650 na siyang nagging
dahilan upang humina ang kanilang hukbo. Ipinagpatuloy ng kaniyang
pinagkakatiwalaang kasama na si David Dula ang pakikipaglaban subalit
nang siya ay malubhang masugatan sa kanilang pakikidigma ay nahuli siya
at binitay din sa Palapag, Northern Samar kasama ng kaniyang mga Heneral
na pawing nahuli ng mga Kastila.
Rebolusyong Maniago / Pampanga (1660–1661)

Ang Maniago Revolt ay nalunsad sa Pampangga noong 1660. Sa panahong ito
ay labis na pinagnasahan ng mga Espanyol na mananakop ang Pampangga sa
kadahilanang mayaman ang bayan ng Pampangga lalo’t higit ang kanilang
relihiyon. Bukod ito, ang mga mamamayan ng Pampangga ay pinatawan ng
mas mataas na tribute, sapilitang paggawa kahit sa malalayong lugar at ang
pagkamkam sa kanilang mga pananim na palay.
Karamihan sa kanila ay pinagtrabaho sa loob ng walong buwan na higit sa
mga napagkasunduan at hindi rin binayaran ang kanilang paggawa sa mga
ito maging ang mga bigas na kinukuha sa kanila ay hindi rin binabayaran ng
mga Espanyol. Hindi naglaon ay inilunsad nila ang kanilang rebolusyon
laban sa mga pagmamalabis sa kanila ng mga Espanyol.
Ang Maniago Revolt ay nagging simula ng mas malawak, mas malaki at mas
madugong digmaan laban sa mga Kastila sa Pangasinan.
Andres Malong ng Malong Revolt (1660–1661)
Si Andres Malong ay isang maestro de campo ng Binalatongan (na
ngayon ay kilala bilang Lungsod San Carlos, Pangasinan), noong 1660. Siya
ang tumulong sa mga Espanyol, nang ang mga dayuhan ay magtatag ng
pamahalaan sa Pangasinan. Sa mga Espanyol niya natutuhang maging
malupit at gumamit ng dahas.
72
___________________________________________________________________________________
Napagtanto ni Malong na mag-aklas laban sa mga Espanyol, dahil sa

kaniyang mga naging kaalaman sa mga gawain ng Espanyol. Napigil lamang
ito dahil naunang mag-aklas si Francisco Maniago sa Pampanga. At nang
nabigo si Maniago, sinimulang ni Malong ang kaniyang planong mag-aklas
laban sa mga dayuhan. Nagsimula siya sa barangay Malungeuy, at nabigo.
Ang kabiguang ito ay hindi naging hadlang sa kaniyang pangarap,
ipinagpatuloy niya ang kaniyang mga balak hanggang sa matagumpay
niyang masakop ang buong Pangasinan. At idineklara ni malong, siya ang
Hari ng Pangasinan.
Rebolusyong Almazan (January 1661)

Kasunod ng Malong Revolt ay ang Ilocos Revolt na pinamunuan ni Don
Pedro Almazan, isang mayamang namumuno sa bayan ng San Nicolas,
Laoag, Ilocos Norte. Ang mga sulat na ipinadala ni Don Andres Malong, ang
“Hari ng Pangasinan” na nagsasaad ng pagkatalo ng mga Espanyol sa
kanilang lugar sa kanilang rebolusyon ay nakapagpalakas ng loob ng mga
kapwa nila Pilipino sa mga karatig bayan at kabilang ditto sina Don Pedro
Almazan.
Lumakas ang suportang tinanggap ng mga pag-aaklas na ito at nagbunsod sa
mga sumunod pang mga pag-aaklas. Pinangunahan ni Almazan ang rebelyon
sa Ilocos at tinawag siya bilang “Hari ng Ilocos” at ang kanyang anak naman
ay tinuran bilang “Prinsipe ng Ilocos”. Subalit matapos ang digmaan ng mga
Kastila sa mga Briton ay kanilang nadakip naman si Almazan na siyang
nagging dahilan ng kanyang pagkakabitay.
Panay Revolt (1663)

Ang Panay Revolt ay kinilala rin bilang Tapar Revolt sapagkat si Tapa rang
namuno sa pag-aaklas na ito sanhi ng di pagkakaunawaan sa relihiyon. Mula
sa isang isla sa Panay si Tapar at nais niyang magtayo ng sarili niyang
relihiyon sa isla na hindi naman kailanman pinayagan ng mga Espanyol.
Napatay si Tapar kasama ng kaniiyang mga tagasunod sa isang madugong
sagupaan sa patraydor na pag-atake ng mga kawal ng espanya kasama ang
mga kawalna Pilipino.
Zambal Revolt (1681–1683)

Isang pangkat ng mga pinuno, datu ng Zambales ang tumangging
magpasakop at kilalanin ang pamumuno ng mga Kastila sa Pilipinas kung
kaya’t sila ay naglunsad ng digmaan sa mga ito.
Dagling nagpadala ng mga hukbo ang mga kinatawan ng espanya sa
Pilipinas ng mga higit kumulang na 6000 kawal upang hindi na mapaigting
pa ang bilang at dami ng mga nag-aaklas. Matapos ang halos 2 taon ng
paglalabanan, tuluyang nasakop ng mga espanyol ang buong bayan at sila ay
tuluyan nang napailalim sa pamamahala ng mga Espanyol.
Ang lahat ng nakibahagi sa pagrerebelyon ay pawing pinatawan ng parusang
kamatayan.
73
___________________________________________________________________________________
Agrarian Revolt of 1745

Ang Agragrian revolt ay nagtagal mula 1745 hanggang 1746. Kabilang sa mga
bayan na ito ay nagmula sa CALABARZON (Batangas, Laguna at Cavite) at
sa Bulacan na pawang bahagi ng walong sinag ng araw sa watawat ng
Pilipinas. Ang pinakaunang naglunsad at nagsimula nito ay ang bayan ng
Lian sa Nasugbu, Batangas
Ang mga tubong Batangas na tunay na nagmamay-ari ng mga lupain ay
kinamkaman ng mga ari-arian at ng mga lupain ng mga paring prayle at ng
iba pang mga espanyol na namuno sa kanilang bayan. Pinilit nila ang mga ito
na ibalik sa kanila ang kanilang mga ari-arian at lupain subalit iginiit ng mga
prayle na ito ay hindi sa kanila sakadahilanang wala silang mga titulo ng mga
ito at ito ay marapat lamang na maging kabayaran nila sa kanilang
pamamalagi at pamumuno sa lugar.
Ito ang nagbunsad upang magrebelyon ang mga taga Batangas na siyang
nagging dahilan upang ang mga ito ay sunugin maging ang mga parokya ng
mga paring prayle maging ng mga ranching kinamkam ng mga Kastila.
Pinaimbistiogahan ang pangyayari ng mga Kastilang namumuno kung saan
ipinag-utos naibalik ng mga prayle sa mga Pilipino ang kanilang mga ari-
arian subalit nagawang baliktarin ng mga prayle ang naunang kautusan kung
kaya’t ibinalik na kahit anong pagmamay-ari sa mga Pilipino.
Francisco Dagohoy Rebellion (1744–1829)

Noong 1744 sa Bohol, pinamunuan ni Francisco Dagohoy ang isang
rebelyon na bunsod rin ng hindi pagkakasundo sa relihiyon. Matapos
mapatay ang kkapatid ni dagohoy ay hindi ito pinayagan na basbasan ng
paring prayle sa kanilang bayan. Ang pagtangging ito ng prayle ang siyang
nagging dahilan ng pagsisimula ni Dagohoy ng rebolusyon. Ito ang nagging
pinakamatagal na rebolusyon nasaksihan at kinabilangan ng mga Pilipino
kahit patay na ang nagpasimula nito na nagtagal ng 85 taon.
Dalawampung gobernador-general mula kay Juan Arrechederra
hanggang kay Mariano Ricafort y Abarca ay hindi nagapi ang rebolusyong ito
na nakapagtayo ng isang malayang rebolusyonaryong gobyerno ng mga
Boholano
Nagpadala ng 2,200 kawal si ricafort sa Bohol na nagapi rin naman ni
Dagohoy at ng kaniyang mga tauhan. Muling nagpadala ng sundalo si
Ricafort noong 1828 at 1829 at tulad ng nauna ay hindi nagging matagumpay
ang mga ito.
Namatay si Dagohoy 2 taon bago pa man matapos ang kanilang rebelyon, na
siya namang naging dahilan ng pagtatapos ng rebolusyon. Mahigit 19,000 sa
mga tauhan ni Dagohoy na nabuhay at nadakip ay pinalaya at pinabayaang
mamuhay sa ilang bayan ng Bohol; Balilihan, Batuan, Bilar, catigbian at
Sevilla.
74
___________________________________________________________________________________
Diego Silang (1762–1763)

Si Diego Silang ay ipinanganak noong Disyembre 16, 1730. Ang
kanyang ama ay si Miguel Silang at kanyang ina ay si Nicolasa Delos Santos.
Noong siya ay bata pa, nagtrabaho si Diego bilang katulong ng kura
paroko ng Vigan. Doon siya naging mahusay magsalita ng wikang Kastila.
Siya ay pinadala ni Padre Crisolo bilang mensahero. Dinadala niya ang mga
sulat mula sa Vigan papuntang Maynila sa pamamagitan ng bangka. Sa isa sa
kanyang paglalakbay, ang kanyang bangka ay inatake ng mga katutubong
Zambal sa baybayin ng Zambales. Ang ilang sakay ay nalunod at pinatay ng
mga katutubo. Si Diego naman ay nakaligtas ngunit naging bihag. Siya ay
pinalaya sa pamamagitan ng ransom na pinadala ng mga misonaryong
Rekoleksyonista.
Pinakasalan niya ang biyudang si Josefa Gabriela na tubong Santa,
Ilocos Sur. Sila ay 27 taong gulang nang ikasal.
Nang nasa Maynila si Diego, at naghihintay sa Galleon, nakita nya na
maraming mga atakeng barko ang mga Ingles sa Maynila de Bay.
Noong Setyembre 24, 1762 inatake ng hukbong Ingles ang Maynila. Nasakop
ang Maynila noong Oktubre 1762. Ang pagsakop ay kabilang sa Pitong Taong
Digmaan.
Napansin ni Diego na humihina ang hukbong Kastila at dito nya
naisipang mamuno ng kilusang rebolusyonaryo sa Hilagang Luzon. Lumakas
ang pwersa nito. Nagtatag siya ng sariling kampo sa isang mataas na bundok
na kung saan matatanaw ang kabuuan ng lalawigan ng Vigan. Ito ay kilala
ngayon bilang Bundok ng Silang.
Si Diego Silang ay isang mahusay na pinuno at disiplinadong militar.
Upang magkaroon ng pondong panustos, siya ay nanghingi ng tulong sa mga
mayayaman at mahihirap na tao, depende na rin sa kakayahan ng mga ito.
Habang abala ang mga Kastila sa pagkuha muli ng Maynila, iniutos ng
pamahalaan na sumuko si Silang. Hindi sumuko si Silang at sinubukang pang
makipagsanib pwersa sa mga Ingles. Sumulat siya ng liham sa pamahalaang
Ingles sa pamumuno ni Lt. Gen. Dawson Drake. Dito niya kinilala ang
pagsakop ng Maynila. Binigay niya ang kanyang pagsuporta kapalit ng
pagkilala sa kanya bilang Sarjento Mayor at Alcalde Mayor ng Ilocos. Hiningi
rin nya ang pagkilala sa pagtalaga ng mga opisyales sa Ilocos.
Sa ilalim ng pamumuno ni Diego Silang, binigyan niya ng
pagkakataong mamuno ang kapwa Pilipino. Lahat ng mga tinanggal na
Kastilang opisyal ay pinalitan niya ng mga karapat-dapat na Ilokanong sibil
at opisyal-militar na naaayon din naman sa kagustuhan ng kanyang
nasasakupan. Ang kanyang mga makatarungang batas ay ipinahayag sa iba't
ibang bayan.
Nagpatawag ang mga opisyales ng Espanya (Audencia) sa Maynila sa
pamumuno ni Simon de Anda at nag-alok ng pabuya kung sino man ang
75
___________________________________________________________________________________
papatay kay Diego Silang. Noong Mayo 28, 1763, binisita ni Miguel Vicos at
Pedro Becbec, mga kaibigan ni Diego, si Diego sa kanyang kuta sa Casa Real
sa Vigan. Tinaksil nila si Diego nang binaril nila ito kapalit ng pabuya ng
Audiencia.
Sa edad na 32, si Diego Silang ay binawian ng buhay. Dahil sa kanyang
husay na pamumuno, siya ay tinaguriang Liberator ng Ilocos. Tinuloy ng
kanyang asawang si Gabriela ang laban.
Juan de la Cruz o Palaris (1762–1764)

Si de la Cruz ay anak ni Santiago de la Cruz, cabeza de barangay, at
Catalina Ugay, na tubong Binalatongan, Pangasinan. Si Juan ay may
dalawang kapatid na sina Colet at Simeona. Ang pamilya de la Cruz ay
kabilang sa principalia sa Binalatongan.
Nakapag-aral si de la Cruz, sa sinilangang bayan ng Binalatongan, at
naulila noong siya ay bata pa. Nang makatapos ng pag-aaral, siya ay
nagtungo ng Maynila, at doon nagtrabaho kay Francisco Enriquez de
Villacorta, na isang opisyal ng pamahalaang Espanyol.
Nagsimulang magprotesta ang mga taga-Binalatongan sa mga pang-aabuso
ng mga kanilang gobernador. Nais ng mga pinuno ng mga bayan sa
Binalatongan na mapatalsik ang kanilang gobernador at itigil na ng
pamahalaang Espanyol ang pagkolekta ng buwis, dahil ang kanilang isla ay
nasa ilalim na ng mga Briton.
Hindi pumayag ang Gobernador ng Espanya na si Hen. Simon de
Anda sa nais ng mga taga-Binalatongan. At noong 1762, nagsimula ang
aklasan laban sa pamahalaang Espanyol, at ang pangalang “Palaris” ay
nakilalang bilang pinuno ng mga rebolusyonaryo. Sina Colet de la
Cruz, Andres Lopez, at Juan de Vera Oncantin ay kasama ni Juan de la Cruz
na namuno sa aklasan laban sa mga Espanyol.
Disyembre, lahat ng opisyal ng pamahalaang Espanyol ay lumiban na sa
Pangasinan, maliban ang mga paring Dominiko, dahil sa panganib na
kanilang kinakaharap. Ang pamahalaang Espanayol ay nakipag alyansa sa
mga Briton, na kasalukuyang nakikipaglaban kay Diego Silang, sa lalawigan
ng Ilocos sa hilagang bahagi ng Pilipinas.
Noong 1 Marso 1763, nakaharap ng grupo ni de la Cruz si Alfonso de
Arayat at kaniyang mga kawal at ilang mga Pilipino na matapat sa
pamahalaang Espanyol sa Ilog Agno. Napilitang umurong sa laban ang grupo
ni Arayat matapos malagasan ng maraming kawal. Napunta muli sa mga
Filipino ang Ilog Agno, na matatagpuan sa pagitan ng Pampanga at
Pangasinan sa katimugang bahagi. Kilala ang pangyayaring ito sa kasaysayan
ng Pilipinas bilang “Battle of Agno River of 1763.” At sa kasagsagan ng
aklasan upang mapalaya ang Pangasinan , si de la Cruz ay may mahigit
10,000 kawal, na patuloy na nakikipag-usap kay Silang upang mapabilis at
maging mas epektibo ang kanilang laban sa mga Espanyol.
Nang lagdaan ang Kasunduan sa Paris, noong 1763, natapos na rin ang Pitong
Taong Digmaan noong 10 Pebrero 1763. Nagkaroon nang pagkakataon ang
76
___________________________________________________________________________________
mga Espanyol na sugpuin ang mga aklasan laban sa kanilang pamahalaan,

nagpadala sila ng mga armadong kawal sa Pangasinan upang madakip si de
la Cruz. Ang mga prayle na naiwan sa lalawigan ay nagsimulang himukin
ang kanilang mga parokyano upang mapabilis ang pagdakip kay de la Cruz.
Noong Setyembre 1763, nakarating na ang balita sa Pangasinan na
pormal nang nilagdaan ang Kasunduan sa Paris, nagsimulang sumuko nang
ilang kawal ni de la Cruz at bumalik sa kanilang mga pamilya upang
makaiwas sa mga opensiba ng mga sundalong Espanyol.
Disyembre 1763, nagsimulang lusubin ng mga kawal ng Espanyol ang
bayan na Mabalitec, na malapit sa Ilog Agno na nasa pagitan ng Binalatongan
at Bayambang. Nabigo ang mga kawal ni de la Cruz na ipangtanggol ang
lugar na ito. Sumunod na nakuha ang bayan ng Binalatongan, at sa San
Jacinto, Pangasinan, nahuli ng mga Espanyol sina Andres Lopez at Juan de
Vera at ilang matatapat na kawal ni de la Cruz.
Marso 1764, halos lahat ng lugar sa Pangasinan ay nasa kamay na ng
mga Espanyol, piniling manatili ni de la Cruz sa Pangasinan kasama ng
kaniyang matatapat na kawal. Dahil sa tumitinding takot sa mga Espanyol,
napilitang ituro ng kaniyang kapatid na si Simeona kay Agustin Matias na
isang gobernadorcillo ng Binalatongan kung saan nagtatago ang kaniyang
kapatid. Noong 16 Enero 1765, si de la Cruz ay dinala sa kapitolyo
ng Lingayen para litisin. Habang nasa loob ng piitan, inamin niyang siya ang
pinuno ng aklasan laban sa mga Espanyol. At noong 26 Pebrero 1765, si de la
Cruz ay binitay.
Basi Revolt (1807)

Ang Basi Revolt ay kilala rin sa tawag na Ambaristo Revolt, na naganap
noong September 16 to 28, 1807. Pinamunuan ito ni Pedro Mateo at Salarogo
Ambaristo na sinasabing iisang tao rin lamang, dahil na rin sa malabis na
pamamalakd ng mga Espanyol sa bayan ng Piddig, Ilocos Norte. Ito ay naiiba
sa ibang mga rebolusyon dahil ito ay umiikot sa kanilang basi, o alak na
nagmula sa tubo na siya namang ginagawa at produkto ng lugar. Noong
1786, ipinagbawal ng mga Kastila nag paggawa at pagbebenta ng basi.
Napilitan ang mga mamamayan na bumili sa mga tindahan. Dahil dito ay
inilunsad ang isang rebolusyon sa mga Espanyol noong September 16, 1807
na nagtatagal ng ilang lingo sa bawat pagtatagpo na nakakaabot din sa mga
karatig na bayan. Tuluyang nagapi ng mga espanyol ang mga rebolusyonaryo
noong September 28, 1807 na nagdulot ng maraming pagkamatay ng
maraming Pilipino na kasapi sa rebolusyon at maging ng mga kawal na
Pilipino na kasama ng mga Kastila.
Hermano Pule Revolt (1840–1843)

Isa sa pinakkilala na rebolusyong lunsad ng relihiyon ay ang Pule Revolt na
naganap noong June 1840 na nagtangal hanggang Nobyembre 1841. Ito ay
pinangunahan ni Apolinario dela Cruz na kilala rin sa tyawag na Hermano
Pule.
77
___________________________________________________________________________________
Itinatag niya ang sarili niyang relihiyon na tinatawag na Confraternity of saint

Joseph o Confradia de San Jose sa Lucban Quezon na matatagpuan ngayon sa
Tayabas Quezon.
Sa kabila ng maigting na pamamahala at paghikayat ng mga paring Heswita
at Fransiskano at Agustinian, marami pa ring sumali at sumapi sa Confradia
mula, Batangas, Quezon, Laguna at maging mula sa Maynila.
Dahil dito ay laging nagpapadala ng mga kawal na Espanyol upang supilin
ang binuong samahn ni ela Cruz na siya namang nagtulak sa kanila upang
ipagtanggol ang kanilang mga sarili at pamilya sa mga pananakit at paglusob
ng mga Espanyol sa kanilang mga lugar. Maraming madugong labanan ang
sunud-sunod na naganap sa pagitan ng samahan at ng mga Espanyol. Ang
pinakahuli nilang pakikidigma sa mga ito ay noong October 1841 sa Bundok
San Cristobal malapit sa Bundok Banahaw. Natalo ang pangkat ni dela Cruz
at siya ay binitay noong Nobyembre 4, 1841 sa Tayabas, Quezon.
Cavite Mutiny (1872)

Ang Cavite Mutiny noong 1872 ay binuo ng mga kawal na Pilipino ng
Fort San Felipe ng Spanish Arsenal sa Cavite. Ito ay naganap noong January
20, 1872. Mahigit sa 200 sundalong espanyol kasama ng iba pang mga
manggagawa ang nadamay dito na hindi agad mapaniwalaan ng mga
espanyol at ilang Pilipino dahil ang mga nag-aklas ay pawang mga kawal din.
Ang kanilang pag-aaklas nabunsod dahil sa pagkakabitay ng tatlong paring
Pilipino, ang GOMBURZA. Bagaman nagtagumpay sila sa umpisa ay hindi
rin ito nagtagal ng sila ay mahuli rin ng ipinadalang mga kawal na Kastila at
sila ay binitay agad.
Sagutin Natin:
1. Sa paanong paraan nakatulong ang kababaihan noong panahon ng
Kastila?
2. Sino sino ang mga kababaihan na tumulong sa pakikibaka sa
pakikipaglaban sa Kastila?
78
___________________________________________________________________________________
GAWIN MO
Gawain A
Hanapin sa Hanay B ang tinutukoy sa Hanay A.
1. Kilala bilang “Ina ng Katipunan

2. Nakilala siya sa kaniyang husay sa
pamumuno at tinawag na Nay Isa.
3. Nakatulong siya sa paniniktik at sa pag-
iipon ng pondo para sa rebolusyon. Naging a. Apolinario dela
aktibo rin siya bilang miyembro ng Red Cruz
Cross b. Diego Silang
c. Andres Malong
4. Siya ang nagpahiram barko kay Aguinaldo
d. Teresa
at asawa siya ni Eulalio Villavicencio Magbanua
5. Matapang na asawa ni Andres Bonifacio e. Melchora Aquino
6. Tatlong paring Martir f. Gliceria Mariella
7. Tinawag siyang Hari ng Ilocos De Villavicencio
8. Kilala siya sa tawag na Hermano Pule siya g. Gregoria de Jesus
rin ang nagtatag ng Pule Revolt h. Patrocinia
9. Dahil sa kanyang husay sa pamumuno Gamboa
,siya ay tinaguriang “Liberator ng Ilocos” i. GomBurZa
j. Basi Revolt
10. Maestro de campo ng Binalatongan (na
ngayon ay kilala bilang Lungsod San
Carlos, Pangasinan), noong 1660
Gawain B.Ilagay ang partisipasyon sa pakikibaka ng mga pangalang nasa

kahon.
Melchora Teresa Gregoria Patrocinia

Aquino Magbanua De Jesus Gamboa
________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________
_______ ________ _______ ______
79
___________________________________________________________________________________
Gawain C
Punan ang tsart sa ibaba mula sa mga napag-aralan sa klase.

Dahilan Namuno
1.
Francisco Dagohoy
2.
Basi Revolt
3.
Lakandula at Sulayman
4.
Sumuroy
5.
Maniago
Gawain E
Sa isang maikling talata, ipaliwanag ang mga kadahilan na naglunsad ng mga

rebelyon ng mga Pilipino.
80
___________________________________________________________________________________
Gawain F. Idikit ang Mapa ng Pilipinas sa isang pahina ng notbuk. Tukuyin

ang mga lugar kung saan saan nanggaling ang mga rebolusyon at
partisipasyon ng pakikibaka laban sa kastila . Lagyan ng marking o
palatandaan ang bawat lugar.
MAPA
81
___________________________________________________________________________________
TANDAAN MO
Ang kalupitan at pagmamalabis ng mga Kastila ang naging dahilan

upang sumiklab ang damdaming ng mga Pilipino. Sa pagbubukas ng
Suez Canal lumaganap ang liberal na kaisipan ng mga Pilipino laban
sa mga Espanyol. Maraming kababaihan ang nakatulong ng malaki sa
labanang Kastila at Kristiyano katulad ng kabayanihan ni Melchora
Aquino .
Natutuhan Ko. Isulat sa patlang ang tamang sagot .
__________1. isang Moro Bornean na nagmula sa angkan ni

Raha Lakandula na dumating sa Malolos noong 1643.
__________2. Mula sa isang isla sa Panay na nagnais niyang magtayo ng sarili
niyang relihiyon sa isla na hindi naman kailanman pinayagan ng mga
Espanyol.
__________3. Asawa ni Diego Silang na ipinaglaban ang karapatan ng

kababaihan
__________4.Nakipagkita kay Jose Rizal sa Hongkong at nagbigay ng Php18

000.00.Siya ay nagbalikna may dala dalang libro ni Rizal.
___________5. Ang supremo ng Katipunan.
Gawain D. Isulat sa notbuk ang kung sang-ayon ka sa sinasabi ng

pangungusap at naman kung hindi.
_____. Walang mahalagang naitulong mga Pilipino mula sa ibang rehiyon sa

pakikipaglaban sa mga mananakop na espanyol.
____2. Maraming iba’t ibang dahilan kung bakit nag-alsa ang mga Pilipino
laban sa mga Kastila.
____3. Ilan sa mga Pilipino ay nag-aklas dahil sa relihiyon.
____4. Ang mga katutubong Pilipino tulad ng mga Igorot ay sang-ayon sa

pananakop ng mga Kastila.
____5. Ang maraming pagmamalabis ng mga Espanyol ay isa sa mga

pangunahing dahilan ng mga sinaunang pag-aaklas ng mga Pilipino.
82
___________________________________________________________________________________
___6. Tinaguriang Lakambini ng Katipunan.
___7. Kinikilala bilang Ina ng Katipunan.
____8. Kasama ng kaniyang asawa ay sinuportahan nila ang rebolusyon lalo

na matapos bitaying ang tatlong paring Pilipino, ang GOMBURZA.
____9. Sumapi sa Katipunan matapos sumapi dito ang kaniyang 2 kapatid na

lalaki at namuno sa isang maliit na pangkat.
_____10 Siya ang dahilan kung papaano nakarating ang watawat kay Heneral
Delgado ng sta. BarbarA
REFERENCE:
Araling Panlipunan I High School

83
___________________________________________________________________________________
ARALIN 4 Code AP5PKB-IVF-4

 PARTISIPASYON
 IMPLIKASYON NG MGA NAUNANG
PAG-AALSA
PANIMULA
Sa nakaraang aralin, tinalakay ang mga pananaw ng mga Sultanato

(Katutubong Muslim) sa pagpapanatili ng kanilang kalayaan.
Bilang bata na bahagi ng lipunan na ating ginagalawan, higit kang

maliliwanagan kung sino-sino ang mga pangkat ng Pilipino na luamaban sa
mga Espanyol. Tutulungan ka ng araling ito upang hawiin ang mga bumabalot
sa inyong isip at sagutin ito sa bawat talakayan na gagawin.
1. Matataya mo ang partisipasyon ng iba’t ibang rehiyon at sector sa

ALAMIN MO
Ano-ano ang partisipasyon ng iba’t-ibang

rehiyon at sector sa pakikibaka ng bayan laban
sa mga Espanyol?
Sinu-sino ang mga bayaning babae na kinilala n

gating kasaysayan?
Mula sa panahon ng barangay, ang mga Pilipina ay pinahahalagahan na.

Marami silang mahahalagang ppel na ginampanan bilang mandirigma, babaylan, at
higit sa lahat, bilang ilaw ng tahanan. Ang pagdating ng mga mananakop na Espanyol
ang dala ng pagbabago sa mga kababaihan. Tanging ang mga kalalakihan na lamang
ang nakapag-aral noon.
Kapuna-puna rin na higit na mas marami ang mga lalaking nababanggit sa

kasaysayan ng bansa na kalimitan pa ay pawing mga Heneral ng rebolusyon mula sa
Maynila. Napapanahon na upang mabigyan natin ng pagpapahalaga ang mga
Rebolusyonaryo mula sa iba’t ibang rehiyon, lalawigan at sector, kabilang na ang mga
kababaihan na mga tumulong at nakidigma para sa bayan.
1
___________________________________________________________________________________
PAG-ALAALA SA NAKARAAN
Gunitain natin ang mga napag-aralang pangyayari tungkol sa

pananakop ng mga Espanyol. Narito ang ilang kaganapan:
► 1521
 Marso 17 – Nakarating ang ekspedisyon ni Magellan sa Homonhon
, Leyte. Nakipagkaibigan at nakipag-sanduguan sila kina Raha
Kulambu at Raha Siagu, ang hari ng Butuan.
 Marso 31 – Sa pamumuno ng paring kasama nila, nagdaos sil ng
kauna-unahang misa sa tabing-dagat. NAgtirik sila ng malaking
krus sa itaas ng isang gulod na malapit sa dagat. Nakipagkaibigan
sila kina Raha Kulambu at Raha Siagu. Naganap ang isang
sanduguan.
 Abril 8 – nakarating gn ekspedisyon ni Magellan sa Cebu sa tulong
ni Raha Kulambu at nakipagkaibigan sila kay Raha Humabon.
 Abril 27 – sinalakay ng mga Espanyol ang MActan, Sa pamumuno
ni Lapu-lapu, buong tapang na sinalubong at nilabanan ng mga
katutubo ang mga mananakop. Napatay ni Lapu-lapu si Magellan.
► 1565
 Pebrero 13 – Nakarating ang ekspediskyon ni Miguel Lopez de
Legazpi sa Cebu. Hindi pinayagang makadaong ang mga Espanyol
dito dahil siguro sa hindi magandang karanasan ng mga Pilipino sa
mga Espanyol.
Napilitan silang pumunta sa Samar at Leyte. Malugod naman

silang tinanggap ni Prinsipe Kumatahon. Tinulungan sila ng
prinsipe na matunton ang Limasawa. Sinalubong sila at binigyan
ng pagkain ng hari ng Limasawa, si Bankaw.
 Marso 16 – narrating ng ekspedisyon ni Legazpi ang Bohol.

Nakipagkaibigan sila kay Raja Sikatuna at nakipagsanduguan.
 Abril 27 – narrating muli ni Legazpi ang Cebu. Tumangging
pasakop si Haring Tupas kaya nagkaroon ng labanan. Mahigpit na
ipinagtanggol ng mga katutubo ang Cebu ngunit mas malakas ang
puwersa ng mga Espanyol. Sinunog ng mga katutubo ang kanilang
mga bahay upang hindi mapakinabangan ng mga Espanyol.
Umurong sila at nagpunta sa kabundukan.
 Pinakiusapan ni Legazpi si Haring Tupas at ang kanyang mga
kasama na bumalik sa kabayanan at ipinangakong patatawarin
niya ang mga ito. Ipinaliwanag ni Legazpi na mbuti at maganda
2
___________________________________________________________________________________
ang kanyang layunin para sa kanila. Napaniwala ang mga tao kaya
nagkaroon muli ng kapayapaan sa Cebu.
 Nagtatag si Legazpi ng isang pamayanang Espanyol sa Cebu. Ito
ang kauna-unahang pamayanang Espanyol sa Pilipinas.
► 1569
 Narating muli ni Legazpi ang Panay at ginawa itong himpilan
► 1570
 Nagpadala si Legazpi ng ekspedisyon sa Maynila.
 Mayo 24 – sa pamumuno ni Martin de Goiti, sinalakay ng mga
Espanyol at mga Bisaya ang Maynila. Buong tapang na nanlaban
sina Raha Sulayman sa mgas sumalakay. Subalit natalo sila dahil
mas mahusay ang mga sandata ng mga dayuhan. Bumalik si Goiti
sa Panay.
► 1571
 Abril 20, dumako ang ekspedisyon ni Legazpi sa Luzon. Sinalakay
nila ang MAynila. Nang Makita ni lakandula ang lakas ng hukbo ni
Legazpi, sinalubong at nakipag-kaibigan siya sa mga ito.
 Pinakiusapan ni Lakandula si Raha Sulayman na tanggapin na ang
pamamahala ng mga dayuhan. Hindi maatim ni Raha Sulayman na
makipagkaibigan sa mga Espanyol kaya’t tinipon niya ang kanyang
tauhan, sinunog muli ang Maynila at saka tumakas lulan ng mga 40
malalaking Bangka. Habang bumabaybay sa Tondo, sa bandang
Bankusay, nagkaroon ng labanan at siya ay natalo.
 Hunyo 24 – ginawang punong-lungsod ng Pilipinas ni Legazpi ang
Maynila. Pinanglanan niya itoong “Katangi-tangi at Laging Tapat
na Lungsod”. Itinatag ni Legazpi ang pamahalaang lungsod ng
Espanyol na kung tawagin ay ayuntamiento. Humirang din siya ng
mga pinunong mangangasiwa nito.
 Ipinagpatuloy ni Legazpi ang pananakop sa iba’t ibang lugar sa
Pilipinas. Siya ang tinaguriang kauna-unahang mananakop na
Espanyol at gobernador-heneral ng Pilipinas.

► 1574 – Unang Pag-aalsa
 Inalis ni Gobernador Heneral Guido de Lavezares ang mga

karapatang ipinagkaloob ni Legazpi. Pinagmalupitan at
pinagsamantalahan ng mga Espanyol ang mga katutubo. Naging
matindi ang galit nina Lakandula at Sulayman at sila ay nag-alsa.
3
___________________________________________________________________________________
NARITO ANG ILAN PANG SUMUNOD NA PAG-AALSA
► 1587-1588 – Pag-aalsa ni Magat Salamat

- Nagtatag siya ng lihim na samahan upang ipaglaban at makamit
muli ang kalayaan ng mga katutubong Pilipino
► 1621 – Rebelyon ng Gaddang

- Dahil sa pagmamalabis ng mga Espanyol, pinamunuan nina Felipe
Catabay at Gabriel Taya gang paghihimagsik ng mga Gaddang sa
Cagayan Valley.
► 1621-1622 – Rebelyon ni Sumuroy

- Sa pamumuno ni Juan Sumuroy ng Samar, nahikayat ang mga tao
upang labanan ang mga Espanyol. Nag-alsa sila dahil sa sapilitang
pagtatrabaho sa paggawa ng mga barko sa Cavite.
► 1660-1661- Rebelyon ni Maniago

- Pinamunuan ni Francisco Maniago ang rebelyon ng mga
Kapampangan. Nagrebelde sila noong Oktubre 1660 dahil sa nais
nilang maging Malaya. Tinutulan nila ang sapilitang
pagpapatrabaho.
► 1663 – Pag-aalsa ni Tapar

-Isang babaylan si Tapar. Itinatag niya sa Oton, Panay ang issang
bagong relihiyon sa parang binagong anyo ng Kristiyanismo noong
1663.
► 1660-1661 – Rebelyong ni Malong

- Si Andres Malong ay naakit sa panawagan ni Maniago na mag-alsa
laban sa kalupitan ng mga Espanyol.
► 1745-46 – Pag-aalsang Agraryo

- Kinamkam ng mga prayle ang mga lupain ng mga katutubo.
Ipinagbawal pa nila ang pagkuha ng mga katutubo ng mga kahoy
at prutas sa mga lupaing nakamkam nila. Ipinagbawal din ang
pagpapastol ng mga hayop ng mga katutubo sa mga lugar na ito.
Hindi rin pinahintulutan ang mga katutubo na magtungo sa ilog at
manguha ng likas na yaman.
► 1840-1841 – Pag-aalsa ng Kapatiran ng San Jose (Rebelyon ni Hermano

Pule)
4
___________________________________________________________________________________
-nagtatag ng isang relihiyong kapatiran na tinawag niyang Confradia de

San Jose (Kapatiran ng San Jose) sa Tayabas (Quezon ngayon) para sa mga
Pilipino. Tumanggi silang magbigay ng polo y servicio at magbayad ng tributo.
Partisipasyon ng Iba’t ibang Rehiyon
Narito ang ilan pang pag-aalsa sa iba’t ibang panig ng ating bansa
mula 1742 hanggang 1898.
Pangasinan Ilocos Cagayan

1762-64- Rebelyonog Juan Dela Cruz 1762-65 -Diego at Gabriel Silang 1763- Dab at Marayac
1785- Sapilitang paggawa, tributo at
monopolyo ng tabako
Manila 1807-Rebelyong Basi 1815-Rebelyong Kalinga
1762-64- Tondo Sarrat 1763- Monopolyo
1843 - Samaniego
Isabela
Morong 1763- Lagutao at Baladon laban sa tributo at
1745-46 – laban sa pagkamkam ng mga lupaing monopolyo ng tabako
pang-agraryo
Cavite Tayabas
1745-46 – Agraryo 1762-64 -Pag-aalsang nainspira ng
1762-64 - Pag-aalsang nainspira ng matagumpay na pananakop ng Ingles sa
matagumpay na pananakop ng Ingles sa Maynila.
Maynila. 1728- Muslim sa Baler
1840- Hermano Pule (Apolinario Dela Cruz
Revolt)
Laguna (Apolinario
1745-46 – Agraryo laban sa pagkamkam ng
lupa Camarines
1762-64 - Pag-aalsang nainspira ng 1649- Sumuroy
matagumpay na pananakop ng Ingles sa 1762-64- Reporma
Maynila.
Batangas Samar
1745-46 – Agraryo 1649- Corralat
1762-64 - Pag-aalsang nainspira ng 1649-50-Sumuroy laban sa sapilitang paggawa
matagumpay na pananakop ng Ingles sa 1649-50-Pintados sa Ibaba, Samar laban sap
Maynila. ag-abuso at sapilitang paggawa
1762-64 - Pag-aalsang nainspira ng
matagumpay na pananakop ng Ingles sa
Panay Maynila.
1762-64 – Pagbabago ng pamahalang Kolonyal
Zamboanga Tagalog Region
1762-64 – Pag-aalsang nainspira ng 1896- Himagsikan ng Pilipino Cebu
matagumpay na pananakop ng Ingles sa 1569- Pagsalakay ng mga Muslim sa mga
Maynila. Espanyol
1649 - Sumuroy
1762-64 – Pag-aalsang humihingi ng
pagbabago sa pamahalaan
Bohol
Lahat kaya ng mga pag- 1621-22- Tamblot
1744-1829-Dagohoy
aalsang ito ay naging
matagumpay? Cotabato
1861- Datu Arneriel
5
___________________________________________________________________________________
ANG REBELYON NI DAGOHOY 91744-1829)
Pinamumunuan ni Francisco Dagohoy ang pag-aalsa ng mga Boholano.

Nagalit si Dagohoy nang tanggihan ng kura na bigyan ng Kristiyanong libing
ang kanyang kapatid na yumao. Pinatay niya ang pari at hinikayat ang mga
mamamayan ng Bohol na magrebelde at lumaban sa mga Espanyol.
Namundok ang may 20,000 rebelde at nagtatag sila ng isang malayang
pamahalaan sa kabundukan. Ang rebelyong pinamunuan ni Dagohoy ang
pinakamatagal na rebelyon sa kasaysayan ng Pilipinas. Si Dagohoy ay namatay
sa sakit at katandaan. Ipinagpatuloy ng kanyang mga anak ang pag-aalsa. Ang
pagrerebeldeng ito ay nagsimula noong 1744 at tumagal hanggang 1829 – may
kabuuang 85 taon. Hinsi sila nasupil ng 20 gobernador na Espanyol mula kay
Gaspar dela Torre hanggang kay Juan Antonio Martinez. Nahuki sila sa isang
labanan ngunit pinatawad ng gobernador at pinahintulutang mamuhay nang
payapa.
ANG REBELYON NG MGA SILANG (1762-17963)
Nag-alsa si Dioego Silang laban sa mga Espanyol dahil ikinulong siya

nang magpetisyon siya na alisin ang pagpapataw ng buwis sa mga Indio (ang
tawag sa mga Pilipino noon). Hinimok niya ang mga kababayan na
maghimagsik laban sa pangaabuso ng mga Espanyol nang siyia ay pakawalan.
Nagtatag siya ng sariling pamahalaan sa Vigan. Sinamantal niya ang
pananakop ng mga Ingles sa ating bansa. Nakipag-ugnayan siya sa mga Ingles
upang makayanan ang pakikilaban sa mga Espanyol. Pinadalhan siya ng mga
sandata ng mga ito at nagsimula ang rebelyon noong Disyembre 14, 1762 sa
Vigan.
Nagpadala ng puwersa si Arsobispo Bernardo sa Vigan upang supilin

ang mga rebelled ngunit hinsi sila nagtagumpay. Umupa ang mga Espanyol
ng taong papatay kay Silang. Pinatay ni Miguel Vicos si Silang noong Mayo 28,
1763. Si Vicos ay ang mestisong Espanyol na kaibigan ni Silang.
Ipinagpatuloy ng kanyang asawa, si Maria Josefa Gabriela, ang

paghihimagsik ngunit sa kasamaang palad, hindi rin nagtagal ang kanyang
pagrebelyon. Pinatay siya ng mga Espanyol noong Setyembre 20, 1763.
ANG REBELYON NI PALARIS (1762-1764)
Pinamunuan ni Juan dela Cruz Palaris ang isang himagsikan sa

Binalatongan, Pangasinan noong Nobyembre 3, 1762. Nagtatag si Palaris ng
isang malayang pamahalaan at ginawa niyang kabisera ang Binalatongan.
6
___________________________________________________________________________________
ANG PARTISIPASYON NG KABABAIHAN SA

PAKIKIBAKA SA BAYAN
Gabriela Silang Gregoria de Jesus
Isinilang si Gregoria de Jesus sa Caloocan. Panganay siya sa magkakapatid at

masasabing naging maayos naman ang kaanilang buhay.
Katatatag lamang ng Katipunan nang makilala niya si Andres Bonifacio.
Labingwalong taong gulang lamang siya samantalang tatlumpung taong gulang
naman si Bonifacio na isang balo. Bagaman tutol ang ama, napapayag niya itong
makasal siya sa Supremo ng Katipunan.
Bago maikasal ang dalawa, sumapi na sa Katipunan si Gregoria de Jesus. Sa
isang pagpupulong ng mga Katipunero, nabuo ang isang sector na pambabae sa
samahan. Si Josefa Rizal, kapatid ni Jose Rizal, ay nahalalna pangulo at siya ang
inihalal na pangalawang pangulo. Mahirap ang naging kalagayan ni Oriang, kanyang
palayaw, lalo na nang matuklasan ang Katipunan. Bilang Lakambini ng Katipunan at
asawa ng Supremo, siya ang tagapagtago ng mga lihim na dokumento ng samahan.
Tuwing matutunugan niya ang pagadating ng mga Espanyol sa kanilang
tahanan, sumasakay siya sa isang karetela at nililibot ang Tondo. Madalas na inaabot
siya ng gutom at hatinggabi na kung umuwi. Naisulat niya noon ang sumusunod na
pahayag:
“Noon ay para akong kinatatakutan pagkat lahat ng akyatin kong bahay upang
magparaan ng oras ay ipinagtatabuyan ako at mamamamatay wari sila sa takot. Noo’y
naghihinanankit ako sa lahat.
Noong ako’y kasama ng mga kawal na nanghihimagsik sa parang ng digmaan,
wala akong pangiming sumuong sa anumang kahirapan at sa kamatayan man,
sapagkat wala akong nais… kundi ang maiwagayway ang bandila ng kasarinlan ng
Pilipinas. Kabilang din ako sa mga kawal at upang maging ganap na kawal, ako’y
nagsasanay ng pagsakay sa kabayo at nag-aral na mamaril at humawak ng ilang uri
ng mga sandata. Naranasan kong matulog sa lupa, nang walang kinakain sa buong
maghapon, uminom ng maruming tubig o kaya’y katas ng isang uri ng baging sa
bundok na totoong mapakla na nagiging masarap din dahil sa matinding uhaw…”
Pinkamasakit na siguro sa tulod ni Oriang ang mawalan ng asawa at hindi

Makita ang bangkay nito. Noong Mayo 10, 1897, dinala at binaril sa Bundok Hulog sa
Maragondon, Cavite si Andres Bonifacio kasama ang kanyang kapatid na si Procopio.
Hanggang ngayon, hindi pa rin nakikita ang kanilang mga labi.
7
___________________________________________________________________________________
Gliceria Marella de Villavicencio
Bagaman marami ang kumampi sa mga dayuhan, may

mga miyembro rin ng mga mayayamang angkan ang
matapat na sumuporta sa layunin ng rebolusyon. Isa sa
kanila si Gliceria Mmarella de Villavicencio ng Taal,
Batangas. Maaga siyang nagpakasal kay Eulalio
Villavicencio sa gulang na 19. Dahil parehong nagmula sa
mayamang angkan at mahusay sa pagnenegosyo, mas
napalago nila ang kanilang mga ari-arian.
Nang mapatay noong 1872 ang mga paring
GOMBURZA, nagsimula na sai Gliceria at ang kanyang
asawa sa pagiging aktibo sa Propaganda. Nang si Rizal ay nasa Hong Kong,
nakipagkita sa kanya si Eulalio at nagbigay ng Php18 000.00 . Nang bumalik, may dala
na itong mga kopya ng Noli Me Tangere at ng El Filibusterismo ni Rizal. Ang mga ito ay
kanilang ipinamigay.
Sinuportahan din ng mag-asawa ang rebolusyon ng 1896. Ipinagamit nila ang
kanilang mga kamalig para sa pagmimiting at pagpaplano ng mga Katipunero. Ito ang
naging dahilan ng pag-aresto at pagkakakulong ng kanyang asawa. Bagaman
pinakawalan ito, iyon ang naging simula ng paghina niya at naging bunga ng kanyang
kamatayan.
Ipinagpatuloy ni Gliceria ang pakikipaglaban. Nang gamitin ng mga Espanyol
ang kanilang tahanan, sinikap niyang maging mabuting espiya. Noong 1898,
ipinahiram niya ang kanyang bark okay Aguinaldo.
Hindi siya tumigil sa mga rebolusyunaryo kahit sa panahon ng Amerikano.
Inokupahan ng mga Amerikano ang Batangas. Nahuli siya ng mga itonang makuha
ng kalaban ang liham na ipinadala niya sa isang heneral ng puwersang rebolusyon, si
Heneral Mariano Trias. Siya ay inilagay sa house arrest at nakalaya lamang noong 1900
nang ganap nang makontrol ng mga Amerikano ang rebolusyon.
Patrocinio Gamboa
Tubong Ilo-Ilo si Patroocinio Gamboa. Bagaman

nagmula rin siya sa isang mayamang angkan ng mga
illustrado, kabilang siya sa mga naghahangad ng kalayaan
ng Pilipinas mula sa Espanya. Mahilig siyang magbasa ng
mga komposisyon nina Rizal at Lopez Jaena. Hindi nagtagal,
sumapi na rin siya sa mga nagrerebolusyonaryo sa kanilang
lalawigan.
Hindi siya kaagad pinagdudahan ng m,ga Espanyol
dahil siya ay babae. Nakatulong siya sa paniniktik at sa pag-
iipon ng pondo para sa rebolusyon. Naging aktibo rin siya
bilang miyembro ng Red Cross.
Ang pinakatatanging bahagi ng kanyang pagiging kasapi ng puwersang
rebolusyon ay nang matagumpay niyang malampasan ang bantay ng kalaban sa Sta.
Barbara, Iloilo. Bahagi na ng pagdiriwang ng anibersaryo ng pamahalaang
rebolusyonaryo ang paglaladlad ng watawat.
May watawat na nakahanda na para sa mga taga-Jaro, Iloilo ngunit ang
problema nila ay kung paano ito madadala sa kampo ni Heneral Delgado ng Sta.
Barbara. Dadaanan nila ang mga bantay na kawal ng mga espanyol na mahigpit na
8
___________________________________________________________________________________
naghahalughog ng mga gamit ng mga nagdaraan. Pinapatay nila kaagad ang

sinumang kanilang mapaghinalaan.
Mahusay na nakaisip ng paraan si Patrocinio ng paraan. Itinago niya ang
regaling esopada ni Aguinaldo kay Heneral Delgado sa ilalim ng mga pinaggiikan ng
palay samantalang ang bandila naman ay kaniyang itinali sa kanyang baywang at saka
niya isinuot ang kaniyang damit. Kasama niya ang isang katipunero na siya naming
nagpanggap na kaniyang asawa.
Nang dumaraan sila sa tapat ng mga bantay ay umarte ang dalawa na nag-
aaway. Natatawang pinalampas sila ng mga bantay. Ang bandila ay nakarating sa oras
ng programa.
Melchora Aquino
Kilala si Melchora Aquino bilang sa bansag na “Ina ng

Katipunan”. Sa edad na 84, hindi siya nag-atubiling
magbigay ng tulong sa mga nasugatang Katipunero sa
tuwing napapasabak ang mga ito sa labanan.
Dahil mayroon siyang palayan, nagging mainam na
kanlungan ng mga rebolusyonaryo ang kanyang lugar.
Hindi rin siya nagging maramot na magbigay ng palay o
kalakal niya sa kanyang tindahan. Dito madalas niyang
makausap si Andres. Siya ay hinuli at ikinulong dahil sa
kaniyang pagtuloong sa mga Katipunero. Siya ay ipinatapon sa Guam kung saan
tinanggap siya ng mag-asawang Pilipino. Pinili niyang magtrabaho sakanila kaysa
tumanggap ng libreng tulong.
Nakabalik siya sa Pilipinas noong 1903, nang ang mga Amerikano ay nasa
bansa na. Namatay siya sa piling ng kaniyang mga anak sa edad na 107.
Teresa Magbanua
Nagmula sa mayamang angkan si Teresa Magbanua.

Tubong Pototan, Iloilo uiya at pinag-aral sa mahusay na
paaralan. Nagtapos siya ng pagkaguro at sandaling
nakapagturo. Nang siya ay mag-asawa, ginugol niya ang
panahon sa pag-aasikaso sa kanilang asyenda. Nahasa pa
niya ng lalo ang kanyang galling sa pangangabayo.
Nang sumiklab ang rebolusyon, sumanib siya sa kabila
ng pagtutol ng kaniyang asawa. Naunang sumapi sa
Katipunan ang kaniyang dalawang kapatid na lalaki na
pawing may mataas na katungkulan sa Katipunan.
Pinamunuan niya ang isang pangkat ng mga kalalakihan. Tumulong siya sa
pakikipaglaban. Nakilala siya sa kaniyang husay sa pamumuno at tinawag na Nay
Isa. Maraming labanan ang kanilang naipanalo. Sa kabila ng gutom at kakulangan sa
armas, unti-unting naagaw nila ang mga bayan ng Panay hanggang masakop ng mga
puwersang rebolusyonaryo ang buong isla.
Ipinagpatuloy niya ang pakikipaglaban sa panahon ng mga Amerikano. Ang
kaniyang kapatid na si Heneral Pascual ay isa rin sa nagtanggol sa Jaro. Aktibo rin sa
pakikipaglaban ang kanyang kapatid na si Elias. Nang bumagsak ang Sta. Barbara,
Iloilo sa mga kamay ng mga Amerikano, nagging gerilya sila. Napata yang kaniyang
9
___________________________________________________________________________________
kapatid na si Elias sa isang labanan, samantalangpatraydor namang pinatay si

Pascual.
Nagluksa siya sa pagkamatay ng kaniyang mga kapatid. Nang magsimulang
magsisuko ang mga Heneral, nilansag niya ang kanyang pangkat sa halip na sumuko.
Lumipat siya sa bayan ng kaniyang asawa at namuhay nang tahimik. Itinigil niya ang
pakikipaglaban nang makita niyang walang mangyayari sa pagtutol nila sa
pananakop ng mga Amerikano. Nagbalik siya sa kanyang asawa nang sumiklab ang
digmaan. Ipinagbili niya ang kanilang mga ari-arian sapagkat patay na ang kaniyang
asawa at wala naman silang nagging anak. Nakitira na lamang siya sa kaniyang
kapatid sa Mindanao. Namatay siya noong 1947.
GAWIN MO
Gawain A
Pangkatang Gawain.
Sagutin:
1. Bakit kaya napakaraming pag-aalsa ang naganap noon sa iba’t ibang

rehiyon laban sa mga Espanyol?
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
2. Bakit hindi nila napaalis ang mga mananakop na Espanyol sa ating

lupain sa kabila ng napakaraming pag-aalsa?
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
3. Gaano katagal ang pag-aalsa ng grupo ni Dagohoy? Bakit ipinagpatuloy

ni Gabriela ang pag-aalsa laban sa mga Espanyol?
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
4. Bakit nagkaroon ng partisipasyon sap ag-aalsa sa iba’t ibang rehiyon at

sector (Katutubo at kababaihan sa pakikibaka ng bayan?
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
10
___________________________________________________________________________________
5. Sa panahon ngayon, paano ipinakikita ang pag-aalsa? Makatarungan

baa ng ginagawang pag-aalsa? Bakit? Bakit hindi?
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
Gawain B
Mula sa kahon sa ibaba, isulat sa patlang sa bawat bilang kung sino ang tinutukoy sa
bawat bilang.
Melchora Aquino Gabriela Silang Patrocinio Gamboa
Gliceria Villavicencio Teresa Magbanua
_________________1. Tinaguriang Lakambini ng Katipunan.

_________________2. Kinikilala bilang Ina ng Katipunan.
_________________3. Kasama ng kaniyang asawa ay sinuportahan nila ang rebolusyon
lalo na matapos bitaying ang tatlong paring Pilipino, ang GOMBURZA.
_________________4. Sumapi sa Katipunan matapos sumapi dito ang kaniyang 2
kapatid na lalaki at namuno sa isang maliit na pangkat.
_________________5. Siya ang dahilan kung papaano nakarating ang watawat kay
Heneral Delgado ng sta. Barbara.
Gawain C
Punan ang tsart sa ibaba mula sa mga napag-aralan sa klase.
Dahilan Namuno
1.
Francisco Dagohoy
2.
Basi Revolt
3.
Lakandula at Sulayman
4.
Sumuroy
5.
Maniago
Gawain D
Sa isang maikling talata, ipaliwanag ang mga kadahilan na naglunsad ng mga

rebelyon ng mga Pilipino.
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
11
___________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
TANDAAN MO
 Maraming dahilan na nagbunsod ng rebolusyon sa pagitan ng

mga Pilipino at ng mga Espanyol, ilan sa mga ito ay ang
paggawa, tribute, polo, buwis, relihiyon, pangangamkam ng mga
lupa at ari-arian at pagmamalabis ng mga Kastila
 Maraming Pilipino ang nagbuwis ng kanilang buhay para sa
kanilang mga ipinaglalaban
 Maging ang mga babae ay sumama sa pakikidigma
 Maraming kababaihan ang tumulong sa maraming paraan sa
rebolusyon at ang ilan sa kanila ay sina Melchora Aquino,
Gabriela Silang, Teresa Magbanua, Gliceria, Patrocinio at
marami pang iba.
NATUTUHAN KO
Isulat sa notbuk ang kung sang-ayon ka sa sinasabi ng pangungusap at X naman

kung hindi.
____1. Walang mahalagang naitulong mga Pilipino mula sa ibang rehiyon sa

pakikipaglaban sa mga mananakop na espanyol.
____2. Maraming iba’t ibang dahilan kung bakit nag-alsa ang mga Pilipino laban sa
mga Kastila.
____3. Ilan sa mga Pilipino ay nag-aklas dahil sa relihiyon.
____4. Ang mga katutubong Pilipino tulad ng mga Igorot ay sang-ayon sa pananakop
ng mga Kastila.
____5. Ang maraming pagmamalabis ng mga Espanyol ay isa sa mga pangunahing

dahilan ng mga sinaunang pag-aaklas ng mga Pilipino.
12
___________________________________________________________________________________
ARALIN 5 Code AP5PKB-IVG-5

PANIMULA
.Sa loob ng mahabang panahon na pamamalagi ng mga Kastila sa Pilipinas,

maraming panukala ang kanilang inilunsad. Mayroon para sa paggawa, agrikultura,
relihiyon at maging sa pangangalakal. Maliban sa Pilipinas ay mayroon pa silang
ibang mga nasasakupan at ginamit nila ang mga ito maging sa paglilipat at pagdadala
ng mga kalakal na siyang nagbunsad sa pagkakabuop ng galyon at nang kalakalan sa
pagitan ng Pilipinas at ng Acapulco, Mexico.
1. Matatalakay ang kalakalang galyon at ang epekto nito sa bansa
ALAMIN MO
Ano-ano ang
epekto ng
kalakalang
galyon?
ANG KALAKALANG GALYON AT ANG EPEKTO NITO SA BANSA
Napakalaki ng naging epekto sa pamumuhay ng ating mga ninuno noon ang

kalakalan sa pagitan ng Pilipinas at ng Mexico na nagtagal mula 1565 hanggang 1815.
Ito ang tinatawag na kalakalang galleon o kalakalang Maynila-Acapulco (Mexico).
Nagkaroon ng palitan ng produkto sa pagitan ng Asya, Mexico at Amerika.
Noong 1576, naging matatag ang kalakalan sa pagitan ng Maynila at Acapulco,

Mexico. Ang mga produkto mula sa Asya tulad ng rekado, telang seda, bulak mula sa
India, at mantas na tawag sa telang mula sa Ilocos ay dinadala sa Mexico. Iniluluwas
13
___________________________________________________________________________________
din sa Mexico ang mga palamuti sa katawan na yari sa iba’t ibang bato, perlas,
pamaypay, suklay, relos, mga mineral tulad ng tanso at ginto.
Nakarating naman sa Pilipinas ang iba’t ibang uri ng prutas at halaman, tul;ad
ng chico, avocado, cacao, maguey, bayabas, cactus, mani, pinya, calachuchi, ipil-ipil,
at marami pang uri ng halaman. Sa Mexico din galling ang mga hayop tulad ng
tandang, kabayo, at baka. Mga imahen tulad ng Black Nazarene at Birhen ng Antipolo,
gayundin ang pagtatanghal ng moro-moro at Moriones ay pawing nagmula sa
Mexico.
Tumagal nang may halos 250 na taon ang kalakalang galyon hanggang ipag-
utos ng hari na itigil ito noong 1813. Noong una, naging maganda ang takbo ng
kalakalang galyon. Nagdiriwang ang mga taga-Maynila sa aalis o babalik ang galyon.
Ito ang barko na naglalaman ng mga produkto mula sa Maynila. Nagtutungo sa
Maynila ang maraming pinunong bayan tulad ng mga alcalde at gobernadorcillo
upang tiyaking maisasama sa galyong ang kanilang mga produkto. Dahil dito,
napabayaan nila nag kanilang mga nasasakupan. Ang mga lupain ay ginamit para sa
pagtatanim ng mga produktong kinakailangan para sa pangangalakal na dadalhin ng
galyon. Nawalan ng laya ang mga magsasaka na magpasiya kung anong produkto
ang nais nilang itanim.
Ang Kalakalang Galyon ay naging monopolyong kalakalan na ang nangasiwa

ay ang pamahalaan. Ito ay bilang pagsunod sa utos ng hari ng Espanya. Ang
kautusang ito’y isinagawa upang protektahan ang mga mangangalakal na Kastila sa
Cadiz at Seville na humina ang negosyo nang mga panahong iton. Mula 1583 yaon
lamang mga sasakyang-dagat ang makapagdadala ng mga produkto sa Pilipinas
patungong Mexico at pabalik sa Pilipinas. Nagtakda pa ang kota na
halagang P250,000 ang mga produktong mailuluwas ng mga mangangalakal sa
Acapulco, Mexico. Yaon namang mga produktong maipapasok sa Mexico ay
pinatwan ng taripa. Ang mga produktong maaaring ipadala sa Maynila mula sa
Mexico ay nagkakahalaga ng P500,000.
Sa ganitong patakaran, napayaman nang husto ang mga prayle sa
pangangalakal. Naakit sila nang husto sa nakukuhang pakinabang sa Kalakalang
Galyon kung kaya’t minabuti nilang manatili sa Maynila at iniwan ang kanilang
gawain sa lalawigan. Nakilahok na lamang sila sa Kalakalang Galyon kung kaya’t
napabayaan nila ang kani-kanilang tungkulin. Nakatulong ang mga prayleng Kastila
sa pakikipagkala-kalan nang panahong iyon. Hindi ito nagbigay ng magandang
imahe sa tunay nna tungkulin nila sa pagpapalaganap ng pananampalataya. Bunga
tuloy nito ay nakilahok din ang mga biyuda at ulila ng mga namatay na opisyales ng
pamahalaan.
Hindi lamang mga produkto ang paroo’t paritong iniluluwas sa Maynila at
ACAPULCO. Maging ang tulong na pinansyal ng pamahalaang Kastila sa Pilipinas
na tinatawag na situado real o tulong na royal ay dala-dala rin nito. Hindi kasi
makasapat na matustusan ng pamahalaang kolonyal sa Pilipinas ang mga gugulin sa
pagpapatakbo nito. Taun-taon, dalawang daan at limampung pisong tulong ang
tinatanggap ng Pilipinas bilang situado real. Dala-dala rin ng Galyon ang mga
kasulatan, batas, kagamitan at mga pinuno at kawal na Kastila mula sa Espanya.
Ganito nang ganito ang naging kalakaran mula noong 1565 hangggang 1821.
Nangailangan ng malaking halaga bilang puhunan ang nais makilahok sa

kalakalang galyon. Dahil dito ay napilitan ang mga mangangalakal na mangutang sa
Obras Pias. Ang halagang naipon ng Obras Pias na nakalaan na mangutang sana sa
14
___________________________________________________________________________________
kawanggawa ay naipautang sa mga mangangalakal. Pinatungan ito ng malaking

interes o tubo. Yaong nangutang sa Obras Pias ay mga kalahok sa kalakalang galyon.
Naubos ang pondo ng Obras Pias dahil di nakabayad ang mga nangutang bunga ng
pagkalugi ng mga ito.
Pagsapit ng ika-19 na siglo, unti-unting lumiit ang kita mula sa kalakalang
galyon. Mahigpit na kasi ang kompetisyon sa pagitan ng mga bansa na nagdadala ng
mga kalakal sa Mexico. Bukod dito, madalas ang paglubog ng mga galyon sa
karagatan. Ang mga dahilang ito ang nagging sanhi ng pasiya ng hari na itigil na ang
kalakalang galyon.
GAWIN MO
Gawain A
Punan ang tsart sa ibaba. Isulat ang mga kalakal na natanggap ng Pilipinas mula sa
Acapulco na dati rati ay wala sa Pilipinas.
Halaman Hayop
Gawain B
Isulat kung Tama sa patalng kung sang-ayon ka sa pangungusap sa bawat bilang at

Mali naman kung hindi.
_________________1. Walang magandang naidulot ang kalakalang galyon sa Pilipinas.

_________________2. Lalong umunlad ang mga sakahan sa Pilipinas dahil sa galyon
_________________3. Ang Kalakalang Galyon ay sa pagitan ng Pilipinas at ng Estados
Unidos.
_________________4. Dahil sa Galyon ay hindi na nakipagkalakalan sa Tsina at mga
karatig na bansa ang Pilipinas.
_________________5. Higit na napagtuunan ng pansin ng mga namumunong alcalde
at gobernadorcillo ang kanilang mga nasasakupan dahil sa Galyon.
Gawain C
Gumuhit ng isang larawan na naiisip mo na kalagayan sa mga daungan at sa iba pang

lugar noong panahon ng Kalakalang Galyon.
15
___________________________________________________________________________________
Gawain D
Sa isang maikling talata, ipaliwanag kung bakit sa palagay mo ay nakatulong o hindi

ang kalakalang galyon sa bansa.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
TANDAAN MO
 Nagbukas ang daungan ng Maynila at nabuo ang Kalakalang Galyon

sa pagitan ng Maynila at Acapulco Mexico
 Nagdala ang galyon ng iba’t ibang kalakal na hhalaman at hayop
mula sa Acapulco at mula naman sa Maynila ay nadala ang mga
palamuti, pagkain, halaman, spices at iba pang mga kasangkapan sa
Mexico
 Nagkaroon ng sapilitang pagtatanim ng mga kalakal sa mga sakahan
na naging sanhi ng kakulangan sa bigas
 Napabayaan ng mga alcalde mayor at gobernadorcillo ang kanilang
mga nasasakupan dahilk na rin sa Galyon
 Nanatili sa loob ng 250 taon ang Kalakalang Galyon
NATUTUHAN KO
Sagutin:
1. Sa iyong palagay, ano ang pinakamagandang epekto ng kalakalang galyon?

Bakit?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Alin naman ang pinakamasamang epekto nito? Bakit?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
16
___________________________________________________________________________________
ARALIN 6 Code AP5PKB-IVH-6

ANG PAGKAKAISA AT PAGKAKAWATAK-WATAK NG MGA

PILIPINO SA PAG-AAKLAS LABAN SA MGA ESPANYOL
PANIMULA
Mula pa man ng unang dumating nag mga Espanyol sa Pilipinas ay hindi na

buo ang nagging pagtangggap sa kanila ng mga Pilipino. Bagaman may ilang bukas
palad buong puso silang tinanggap at marami rin naman ang hindi sumang-ayon sa
kanilang mga kagustuhan at pawang lumaban sa kanila tulad ni Lapu-Lapu.
Marami pang iba na lumaban sa mga Kastila sa loob ng mahabang panahon ng

kanilang pamamalagi sa Pilipinas. May iba’t ibang kadahailanan ang bawat pag-
aaklas na inilunsad ng mga Pilipino mula sa iba’t ibang mga lugar sa bansa. Ang ilan
ay nagtagumpay sa kanilang layunin ngunit kalimitan sa kanila ay hindi.
Ang lahat ng mga ito ay siyang naglunsad upang unti – unting mabuo ang
malayang kamalayan ng mga mas makabagong Pilipino ng kanilang panahon. Ito ang
kanilang nagging daan at paraan upang ang kalayaang matagal na nilang inaasam ay
kanila nang makamit matapos ang maraming taon ng mahirap at madugong
pakikidigma.
 Nababalangkas ang pagkakaisa o pagkakawatak-watak ng mga Pilipino sa

mga mahahalagang pangyayari at mga epekto nito sa naunang mga pag-aalsa
laban sa kolonyalismong Espanyol.
ALAMIN MO
Anu-ano kaya ang nagging dahilan kung bakit hindi nagtatagumpay

ang mga pag-aalsa ngmga Pilipino laban sa mga Kastila?
Papapaano nila napagtagumpayan ang mga balakid na ito upang
makamtan ang kalayaan ng bansa?
Mula sa panahon ng barangay, ang mga Pilipina ay pinahahalagahan na.

Marami silang mahahalagang ppel na ginampanan bilang mandirigma, babaylan, at
higit sa lahat, bilang ilaw ng tahanan. Ang pagdating ng mga mananakop na Espanyol
ang dala ng pagbabago sa mga kababaihan. Tanging ang mga kalalakihan na lamang
ang nakapag-aral noon.
17
___________________________________________________________________________________
Kapuna-puna rin na higit na mas marami ang mga lalaking nababanggit sa

kasaysayan ng bansa na kalimitan pa ay pawing mga Heneral ng rebolusyon mula sa
Maynila. Napapanahon na upang mabigyan natin ng pagpapahalaga ang mga
Rebolusyonaryo mula sa iba’t ibang rehiyon, lalawigan at sector, kabilang na ang mga
kababaihan na mga tumulong at nakidigma para sa bayan.
Pag - usbong ng Malayang Kaisipan at Naunang Pag - aalsa
Ang pag-aalsa o paggamit ng armas ay unang nagging pagtugon ng mga

Pilipino sa pagtrato sa kanila ng mga Espanyol. Tulad ng ginawa ni Lapu-Lapu noong
1521, ipinasiya ng ibang mga Pilipino na tapatan din ng dahas at armas ang mga
pagmamalupit ng mga Kastila.
Marami at magkakaiba ang dahilan na nagbunsod sa mga P{ilipino upang ang

mga Espanyol ay kanilang kalabanin. Muling pag-aralan ang nasa tsart sa ibaba.
Dahilan Mga Namuno Taon Lugar
Lakandula at Sulayman 1577 Maynila

Labis na Tributo o
Juan de la Cruz o Palaris 1762-1764 Pangasinan
Buwis
Diego at Gabriela Silang 1762-1765 Ilocos
Sumuroy 1649-1650 Samar
Paggawa Malong 1660-1661 Pangasinan
Maniago 1660-1661 Pampanga
Bankaw 1621 Leyte
Tamblot 1621 Bohol
Tapar 1663 Panay

Relihiyon
Dagohoy 1744-1829 Bohol
Apolinario dela Cruz o

1840 Quezon
Hermano Pule
Resulta ng mga Rebelyon
Pawang nabigo ang mga inilunsad na mga rebelyon sanhi ng iba’t ibang
kadahilanan. Unang dahilan ang kawalan ng pagkakaisa. Wala pa sa kamalayan noon
ang mga Pilipino na silang lahat ay nagmula sa isang lahi lamang, kaya’t nararapat na
sila ay magtulungan. Magkakaiba ang kanilang dayalekto, kaya hindi nila
maunawaan ang isa’t isa. Naging madali para sa mga Espanyol na gamitin ang
taktikang “divide et empera” o divide and rule”. Upang supilin ang pag-aalsa ng isang
lalawigan, hindi na kailangan ang mga puwersang espanyol mula sa Maynila.
Nakakukuha sila ng mga tulong mula sa mga karatig na pook. Nang inilunsad ni
18
___________________________________________________________________________________
Tamblot ng Bohol ang kaniyang pag-aalsa, 300 mandirigmang Cebuano ang nakuha
ng mga Espanyol para tumulong sa kanila.
Pangalawang dahilan ng pagkabigo ng mga rebelyon ay ang kakulangan ng

mga armas na siyang gagamitin sa rebolusyon. Kadalasan ang gamit lamang nila sa
kanilang mga pag-aaklas ay ang kanilang mga tabak, itak, sibat at pana na pawing
walang kalaban-laban sa mga baril at kanyon na dala at gamit ng kanilang mga
kalaban.
Pangatlong dahilan ay ang kawalan nila ng maayos na estratehiya at

pagpaplano. Ang mga pag-aaklas ay agad-agad na inilulunsad nang walang
isinasagawang mahusay na pagpaplano. Ang ilan sa kanilang mga lider ay wala ring
kasanayan o pagsasanay sa paghawak ng mga armas kungkaya’t sila ay hindi handa
sa oras na sila ay mapalaban. Ang ilan naman ay hindi mahusay ang pamamahala sa
mga kasapi ng kanilang pangkat o grupo.
Pang-apat na dahilan ay ang pagiging maliliit ng kanilang mga grupo. May

mga pag-aalsa na isinasagawa lamang nila para sa kanilang mga pansariling
kadahilanan, kung kaya’t binubuo lamang ito ng maliit na bilang ng mga
mandirigmang kasapi nito. Naging madali para sa mga Espanyol ang pagsupil sa
kanila.
Pagsilang ng Nasyonalismo
Sa unang dalawang siglo ng pananakop ng mga Espanyol, tahimik na

tagasunod lamang ang mga nakararaming mga Pilipino. Bagaman may mga
rebelyong naganap sa simula pa lamang ng pagdating ng mga Espanyol, hindi ito
nakatulong upang mapag-isa ang mga Pilipino.
Ang pagdating ng huling siglo o ika-19 na siglo ay nagging saksi sa mga

maraming pangyayari na nagulot ng maraming mga pagbabago. Ang mga
pagbabagong ito ang siyang nagbukas daan sa pagsilang ng damdaming
nasyonalismo o diwng makabansa ng mga Pilipino.
Pagbubukas ng Suez Canal
Ang paglalakbay mula sa Espanya patungo sa Pilipinas ay nagging mas madali

at mas malapit ng 9700 kilometrong layo.Dumami ang mga espanyol sa Pilipinas na
nagpalaki rin ng bilang ng mga mestizong Espanyol. Sila ay mga bunga ng mga mag-
asawang Pilipino at Espanyol.
Nakarating din ang maraming makabagong kaisipan na nakalakip sa mga

librong inaangkat sa Pilipinas. Ang Pilipinas ay binuksan sa pandaigig na pamilihan
noonpang 1830. Ang paglayang Estados Unidos at France matapos maglunsad ng
rebolusyon ang mga mamayan sa kani-kanilang mga lugar ay nagging inspirasyon ng
mga kabataan.
Paglaki ng Middle Class
Nabibilang sa panggitnang antas ng lipunan o ng middle class ang mga

mestizong Espanyol, mestizong Tsino, at mga principalia. Ang mga kabataang
19
___________________________________________________________________________________
nagmula sa mga grupong ito ay pawang mga nakapag-aral. Tinatawag silang mga
illustrado. Sila ang nagpasimula ng pagtawag sa kanilang sarili bilang mga Pilipino.
Ang mga illustrado ay ipinapadala sa ibang Espanya upang makapag-aral.

Nakahalubilo nila ang mga kabataang Espanyol na may mga makabagong pananaw.
Sila man ay nakikipaglaban para maisulong sa Espanya ang maraming pagbabago sa
sistema ng kanilang pamahalaan. Nagkapalitan ng mga ideya ang mga kabataang
nagmula sa Espanya at sa Pilipinas kaugnay ng kanilang mga nararanasan.
Pagdating ni Carlos Maria de la Torre
Noong 1868, napatalsik sa kaniyang trono ang pinuno ng kaharian sa Espanya,

si Reyna Isabel II. Pumalit ang isang pamahalaang republika kaya ang naipadalang
gobernador-heneral sa Pilipinas ay may liberal ding pamamaraan ng pamumuno. Siya
ay si Carlos Maria dela Torre.
Napamahal siya sa maraming mga Pilipino. Nakikipag-usap siya sa mga

PilipinoIpinagbawal niya ang paggamit ng dahas, ang labis na buwis at ang sapilitang
paggawa. Ilan sa mga nakinabang sa kaniyang pamamahala ay ang mga paring
secular at ang mga manggagawa sa arsenal ng armas ng Cavite
Sa maikling panahong itinagal ni dela Torre sa Pilipinas, naranasan ng mga

Pilipino ang ilang kalayaan na dati-rati ay kailanman ay hindi nila natikman. Tatlong
taon lamang ang inilagi ni dela Torre bilang gobernador-heneral ng bansa dahil noong
1871, nakabalik sa kaniyang kapangyarihan si Reyna Isabela II. Lumisan si Carlos
Maria dela Torre at pinalitan siya ni Rafael de Izquierdo. Ang lahat ng mga kalayaang
tinamasa ng mga Pilipino ay muling binawi ng bagong gobernador-heneral sa
kaniyang pamumuno sa Pilipinas.
Isyu ng Sekularisasyon
‘ Ang isyu ng sekularisasyon ay isang matinding isyu sa kkaparian noong ika-

18 na siglo. Ang sekularisasyon ay ang pagbibigay ng karapatan sa mga paring
Pilipino ng karapatan na magkaroon ng sarili nitong parokya.
Noong ua, ang mga pari sa Pilipinas ay nahahati sa dalawang grupo – ang mga
paring secular at ang mga paring regular na pawing mga Espanyol. Dahil sa pagganda
ng buhay ng mga Pilipino, marami sa mga magulang ang nagnaisa na ipasok sa
seminary ang kanilang mga anak na lalaki upang maging pari. Gayunpaman, mababa
ang pagtingin ng mga paring Espanyol sa mga paring Pilipino, kaya katulong lamang
sila ng mga ito.
Dahil sa paglaki ng mga parokya at paglisan ng mga Heswita sa Pilipinas,

nagkaroon ng kakulangan sa mga pari. Itinadhana ng hari ng Espanya ang
pagpapatupad ng dikring 1774 na nagbigay sa mga Pilipinong pari ng karapatan na
magkaroon na rin ng kanilang sariling parokya.
Nang magbalik ang mga Heswita sa Pilipinas, maraming Pilipinong pari ang
natanggalan ng katungkulan at posisyon sa kani-kanilang mga parokya. Nagkaisa
ang mga Pilipinong pari na ipaglaban ang kanilang karapatan na pamunuan ang
kanilang sariling parokya.
20
___________________________________________________________________________________
Isa sa mga nangunang mga pari sa pagtatanggol ng kanilang mga karapatan

ay si padre Pedro Pelaez. Kabilang siya sa grupo ng mga Espanyol na creoles o
insulares. Tubo siyang Pagsanjan, Laguna. Kinilala siya bilang lider ng mga Pilipinong
pari. Naging maikli ang kaniyang pakikipaglaban. Namatay siya noong 1863 sa loob
ng gumuhong Katedral ng Maynil dahil sa lindol.
Pinalitan siya ni Padre Jose Burgos na isa naming mestizong Pilipino. Tubo
siyang Vigan, Ilocos Sur at kinilala bilang isang matalino at mahusay na pari.
Ipinagpatuloy niya ang nasimulan ni Padre Pelaez.
Kamatayan ng GOMBURZA
Nang mahirang si Rafael de Izquierdo bilang kapalit ni dela Torre sa pagiging

gobernador-heneral, ipinagkait niyang muli ang mga karapatang tinamasa ng mga
Pilipino. Kabilang sa mga naapektuhan nito ay ang mga nagtatrabaho sa Fort Felipe
sa Cavite na isang arsenal ng armas. Pinagbayad silang muli ng buwis.
Noong Enero 20, 1872, pinamunuan ni Sarhento La Madrid ang pag-aalsa ng

mga Pilipino sa nasabing arsenal ng armas. Napatay nila ang maraming Espanyol sa
loob ng moog, ngunit nasupil din sila agad. Apatnapu’t isa sa mga nag-aklas ang
napatay, samantalang ang iba ay nakakulong. Pagkaraan ng ilang araw, ang
labingtatlo pang nag-aklas ay ipinapatay na rin.
Sa sumunod na mga araw, marami ang hinuli at ikinulong. Kasamang idinawit

sa nasabing pag-aalsa sina Padre Mariano Gomez, Jose Burgos, at Jacinto Zamora. Ang
layunin ng pagdawit sa kanila ay upang takutin ang mga paring Pilipino at huwag
nang isulong ang isyu ng sekularisasyon. Idinaos ang mabilis na paglilitis sa kanila.
Ang kanilang kamatayan ay nagpaalab sag alit ng mga Pilipino. Inialay ni Jose Rizal
ang kaniyang ikalawang nobela na El Filibusterismo sa tatlong pari.
GAWIN MO
Gawain A
Anu-ano ang mga dahilan kung bakit ang mga pag-aalsa at mga rebolusyong
sinimulan ng mga Pilipino ay kadalasang hindi nagtatagumpay?
1. _________________________________________________________________________
2._________________________________________________________________________
3._________________________________________________________________________
4._________________________________________________________________________
5._________________________________________________________________________
21
___________________________________________________________________________________
Gawain B
Magbigay ng halimbawa sa mga dahilan ng pag-aalsa na nasa ibaba. Tukuyin ang

pinag-ugatan ng kanilang pag-aalsa
A. Relihiyon
1.____________________________________________________________________
2.____________________________________________________________________
3.____________________________________________________________________
B. Paggawa at Buwis
1 ____________________________________________________________________.
2.____________________________________________________________________
Gawain C
Iguhit sa patlang ang kung tama ang pahayag at naman kung hindi
____1. Isa sa dahilan ng pagkabigo ng mga rebolusyonginilunsad ng mga Pilipino ay

ang kanilang hindi pagkakaisa.
____2. Ang mga heneral ng mga kilusan ng rebolusyon ay pawang bihasa at

magagaling sa paghawak ng armas.
____3. Maliban sa mga kalalakihan ay may mga kababaihan din na kasapi ng

katipunan at kasama rin sa mga pakikidigma.
____4. Nakapagpapalakas ng loob ng iba pang rebolusyonaryo kapag nalalaman nila

na nagtagumpay ang ibapang rebolusyonaryo sa mga karatig bayan.
____5. May mga reboljusyong naging matagumpay ang mga Pilipino.
Gawain D
Ipaliwanag sa maikling pangungusap o talata ang pagbabago sa kamalayan na

naidulot ng mga sumusunot na salita o kaisipan o pangyayari sa mga Pilipino.
1. Pagbubukas ng Suez Canal
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
22
___________________________________________________________________________________
2. Paglaki ng Middle Class
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
3. Pagdating ni Gobernador-Heneral dela Torre sa Pilipinas
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
4. Sekularisasyon
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
5. Pagbitay sa GOMBURZA
__________________________________________________________________________
TANDAAN MO
 Ilan sa mga dahilan ng pagkabigo ng mga rebolusyong inilunsad ng

mga Pilipino ay ang mga sumusunod:
o Pagkakaroon ng magkakaibang diyalekto
o Hindi pagkakaisa
o Kawalan ng Nasyonalismo
o Nabubuo lamang ng maliliit ng pangkat at watak-watak
o Makasariling mithiin at adhikain sa pakikipaglaban
o Kakulangan sa armas at kasanayan sa paggamit ng mga ito
 Maka,lipas ang mahabang panahon ng pakikibaka laban sa mga
Espanyol ay unti-unting nabuo ang Nasyonalismo sa mga Pilipino
 Ang mga nagbunsod ng pagkakabuo ng pagkakaroon ng
Nasyonalismo ng mga Pilipino ay ang mga sumusuno:
o Ang pagbubukas ng Suez Canal
o Ang paglaki o pagdami ng nabibilang sa Middle Class
o Ang pagdating sa Pilipinas ni Gobernador Heneral dela Torre
o Ang isyu gng Sekularisasyon
o Ang pagbitay sa 3 Paring Pilipino na sina Padre Mariano
Gomez, Jose Burgos, at Jacinto Zamora na kilala sa tawag na
GOMBURZA
23
___________________________________________________________________________________
NATUTUHAN KO
Sagutin:
1. Kung ikaw ay nabuhay noong panahon ng Espanyol, sasali ka din bas a mga
pag-aalsang ginawa ng ating mga ninuno? Bakit? Bakit hindi?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________.
24
___________________________________________________________________________________
ARALIN 7 Code AP5PKB-IVI-7

PANIMULA
Ayon sa mga mananaliksik ng kasaysayan n gating bansa, tumutol ang marami

sa ating mga ninuno sa pananakop ng mga Espanyol. Malaking hirap, pagmamalupit
at pang-aabuso ang dinanas ng mga Pilipino noon kaya nag-alsa sila. Mahigit sa 100
pag-aalsa ang isinagawa nila sa loob ng 333 taong pananakop ng mga Espanyol sa
Pilipinas.
Sa araling ito inaaasahang:
1. Nakapagbibigay-katwiran sa mga naging epekto ng mga unang pag-aalsa ng

mga makabayang Pilipino sa pagkamit ng kalayaan na tinatamasa ng mga
mamamayan sa kasalukuyang panahon.
ALAMIN MO
Ano kaya ang naging epekto ng unang

pag-aalsa sa kalayaang tinatamasa n
gating bansa sa kasalukuyang
panahon?
Mga dahilan sa pag-aalsa ng mga katutubo laban sa mga Espanyol
1. Pagbawi sa nawalang kalayaan.

2. Pang-aabuso at masamang Gawain ng mga pinunong Espanyol.
3. Pangangamkam ng mga lupain ng mga pinunong Espanyol.
4. Sapilitang paggawa.
5. Kahigpitan sa relihiyon
6. Paniningil ng labis-labis na buwis.
Mga bunga ng Pag-aalsa ng mga Pilipino
Nabigo ang lahat ng pag-aalsa ng mga Pilipino laban sa mga Espanyol. Nabigo
sila dahil kulang sila sa pagkakaisa at kulang ang kakayahan ng mga lider na namuno
sa mga pagbabangon. Marami sa knila ang walang maayos na plano at kulang sa mga
armas. Nagpangkat-pangkat sila at nahati sa iba’t-ibang tribo.
Pumanig sa mga Espanyol ang karamihan sa mga Pilipino noon. Naging
sunud-sunuran din sila sa mga kagustuhan ng mga ito. Naging mas matapat pa sila
25
___________________________________________________________________________________
sa mga Espanyol kaysa sa kapwa nila Pilipino. Sinamantala rin ng mga Espanyol ang
pagkakawatak-watak ng mga katutubo. Ginamit ng mga Espanyol ang mga Pilipino.
Dahil sa likas na kaugalian ng mga Pilipino na magtimpi at matiisin, sila ay nanatiling
alipin ng mga dayuhan sa mahabang panahon.
Naging mahalaga rin ang mga nauanag pag-aalsa kahit puro kabiguan ang
kinalabasan ng mga ito. Dahil ditto, napatunayan na ang lahing Pilipino ay may
pagmamahal sa kalayaan. Nakita rin nila ang kahalagahan ng pagkakaisa at
pagsasama-sama upang matamo ang kanilang nilalayon.
Sagutin:
1. Ano ang udyok sa mga Pilipino na mag-alsa laban sa mga Espanyol?

2. Ano ang naging dahil kung bakit nabigo ang mga pag-aalsa?
3. Sa palagay ninyo, ano kaya ang naging epekto ng mga bigong pag-aalsa sa
kalayaang tinatamasa ng Pilipinas sa kasalukuyan?
GAWIN MO
GAWAIN A
Tukuyin kung alin dahilan ng pag-aalsa ang ipinakikita sa larawan. Isulat ang sagot
sa notbuk.
1. ______________________ 2. ______________________
3._______________________ 4. _______________________
5.________________
26
___________________________________________________________________________________
Gawain B
Buuin ang konsep map. Sipiin ito sa notbuk.
Dahilan kaya nabigo ang

mga pag-aalsa
Gawain C
Pangkatang Gawain.
Pangkat I- Poster na nagpapakita ng pang-aabusong dinanas ng mga Pilipino.
Pangkat II- Poster na nagpapakita ng pag-aalsa isinagawa ng mga Pilipino
Pangkat III- Poster na nagpapakita ng pagiging makabayan.
Pangkat IV- Poster na nagpapakita ng kasarinlan ng ating bansa.
TANDAAN MO
 Tinanggap ang mga sinaunang Pilipino ang pagpasok ng mga Espanyol dahil sa
maganda at maayos na pamamalakd ni Legazpi, ngunit ang naging kapalit niyang
si Gobernador-heneral Guido de Lavezares ay hindi naibigan ng mga katutubo dahil
bigla niyang inalis ang mga karapatang ipinagkaloob ni Legazpi. Pinagmalupitan at
pinagsamantalahan ng mga Espanyol ang mga katutubo. Sa hirap at png-aabusong
dinanas ng mga Pilipino, nag-ugat ang mga pag-aalsa.
 Sa higit na 100 na pag-aalsa, ang mga ito ay nabigo dahil sa kawalan ng plano,
armas at kaalaman sa pakikidigma. Sa kabila ng kabiguan ang mga pag-aalsa ay
naging daan parin upang umalab ang damdamin pagkamakabayan ng mga Pilipino
na naging panimula upang makamit natin ang kasarinlan na tinatamasa natin
hanggang sa kasalukuyan.
27
___________________________________________________________________________________
NATUTUHAN KO
Isulat kung TAMA o MALI ang isinasaad ng sumusunod na pangungusap. Isulat ang
sagot sa notbuk.
1. Hindi nagtagumpay ang mga pag-aalsa dahil sa pagkakawatak-watak at

pagkakanya-kanya ng mga Pilipino.
2. Dumanas ang mga Pilipino ng maayos na pamamahala mula sa mga Espanyol
sa loob ng mahigit 300 taon.
3. May mga katutubong sumanib sa mga Espanyol at nilabanan ang kapwa
Pilipino sa panahon ng pag-aalsa.
4. Hindi man nagtagumpay ang mga naunang pag-aalsa naging simbolo naman
ito ng pagiging makabansa ng sinaunang Pilipino.
5. Malaki ang naging epekto ng mga unang pag-aalsa upang makamit natin ang
kasarinlan.
28
___________________________________________________________________________________
ARALIN 8 Code AP5PKB-IVJ-8

PANIMULA
Sa araling ito, mauunawaan mo naman na mahalagang mapaunlad ang sarili

nang sa gayon ay mapaunlad din ang bansa. Mahalagang mapaunlad ang sarili upang
maging kontribusyon ito sa pagsulong at kaunlaran ng bansa kung saan ka kabilang
at naninirahan.
Pagkatapos ng araling ito, ikaw ay dapat na:
1. Nakapagpapahayag ng saloobin sa kahalagahan ng pagganap ng sariling

tungkulin sa pagsulong ng kamalayang pambansa.
ALAMIN MO
Paano ka gaganap ng iyong dakilang tungkulin sa iyong bansa?
Paano mo mapauunlad ang sariling kakayahan at kasanayan?
Tayo, Bilang Bahagi ng Pagkabuo ng Pilipinas. Madalas ay itinatanong natin

sa ating sarili, may halaga ba ako sa aking bansa?
Oo! Ikaw ay mahalaga sa pagtataguyod ng ating bansa. Ang bawat isa sa atin
ay mahalaga dahil lahat tayo ay may papel na ginagampanan upang magpatuloy sa
pag-unlad ang ating bansa.
Kung ang pamahalaan ay may layuning mapabuti ang kalagayan ng

kabuhayan ng mga mamamayan upang matamo ang kaunlaran ng ating nasyon, hindi
ito maisasakatuparan kung hindi tutulong ang mga mamamayan.
Pakikipagkapwa-tao
Mahalaga ang mabuting pakikipagkapwa sa ating mga kapwa mamamayan.

Lagi ngang sinasabi na "no man is an island" kaya naman marapat lamang na
pakitunguhan nang maayos ang ating kapwa dahil ang mabuting samahan ay
nagdudulot ng pagkakaisa.
Tamang saloobin sa paggawa
Mahalaga rin na mayroon tayong mabuting saloobin sa paggawa. Nagiging

madali ang mga gawain kung ito ay pinagtutulungan at binibigyan ng tamang pansin
at oras. Kung laging positibo ang isang mamamayang Pilipino, sigurado na siya ay
magiging produktibo.
29
___________________________________________________________________________________
Tangkilikin natin ang ating mga produkto.
Sa ganitong paraan, mapatatatag natin ang ating ekonomiya. Uunlad ang mga
lokal na industriya, maraming mga Pilipino ang mahihikayat na mamuhunan at
magtayo ng mga negosyo, at maraming magkakaroon ng trabaho sa ating bansa.
Gamitin natin nang wasto ang mga likas na yaman.
Dito tayo kumukuha ng ating ikinabubuhay kaya naman marapat lamang

natin itong alagaan upang magkaroon tayo ng sustainable development o ang
matalinong paggamit ng mga likas na yaman. Dahil dito, hindi kaagad mauubos ang
mga pinagkukunang-yaman at mayroon pang matitira para sa susunod na
henerasyon.
Pahalagahan at pagyamanin natin ang kultura nating mga Pilipino.
Bilang isang mamamayan, tungkulin natin na mapaunlad ito dahil ang kultura
ang nagbibigay-buhay sa ating bansa at isa ito sa mga nagiging batayan ng kaunlaran.
Bantayan natin ang kalayaang ipinaglaban ng ating mga ninuno. Pawis, dugo,
at buhay ang ipinuhunan nila para maipamana sa atin ang kalayaang hindi na nila
natikman.
May pakinabang ba sa iyo ang iyong bansa?
GAWIN MO
Gawain A
Bilugan ang mga pangungusap na nagsasaad ng pagiging maunlad ng isang

bansa. Isulat ang sagot sa notbuk.
1. May mga nakatapos sa pag-aaral na umaalis ng bansa upang manilbihan sa

ibang bansa.
2. Marami ang bilang ng hindi nakababasa at nakasusulat.
3. Ang mga 15 taong gulang na kabataan pababa ay pinagtatrabaho.
4. Masaya ang nakararaming mamamayan na nanunung- kulan sa pamahalaan.
5. Sapat at makatuwiran ang kinikita ng mga tao.
6. Laganap ang rebelyon at krimen sa mga lalawigan.
7. Maraming dayuhan ang dumadalaw at namumuhunan sa ating bansa.
8. Naaabuso ang mga likas na yaman.
9. Hindi nakikinig sa Pangulo ng bansa at hindi sinusunod ang mga batas.
10. Walang krimen na naitala sa loob ng isang buwan.
30
___________________________________________________________________________________
Gawain B
Lagyan ng bituin ang mga pahayag na nakatutulong sa pag- unlad ng sarili o

ng bansa. Isulat ang sagot sa notbuk.
1. Nagsasanay nang mabuti si Mikaela sa paglangoy upang makasali sa

pambansang koponan.
2. Madalang mamasyal sa parke si Lara dahil tumutulong siya sa tindahan ng
kaniyang tiyahin.
3. Mahilig magkumpuni ng mga sirang kagamitan si Mang Lito.
4. Bata pa lamang si Inso ay sakitin na.
5. Mahilig makipaghuntahan si Aling Selya. Pati paghahanda ng pananghalian
ay nalilimutan niya.
6. Kahit kailan di nabisita ni Jing ang silid-aklatan sa kanilang paaralan.
7. Laging huli sa pulong si Cristina.
8. Mahilig sumabad si Liza sa usapan at hindi sinusuri ang binibitawan niyang
mga salita.
9. Binibili agad ni Raymond kung ano ang maibigan niya.
10. Mahilig si Lucia sa imported na mga gamit.
Gawain C
1. Bumuo ng mga pangkat na may limang kasapi. Ipatalakay kung paanong

naitataguyod ng mga mamamayan ang kaunlaran ng isang bayan. Palikhain
sila ng larawan hinggil dito at palagyan ng islogan. Ilagay sa likod ang
paliwanag ng islogan ng parehong poster at islogan.
2. Magsagawa ng classroom walk kung saan nakatanghal ang mga poster. Mag-
anyaya ng mga panauhing pipili ng tatlong pinakamahusay na poster at
islogan.
TANDAAN MO
Ang bawat isa sa atin ay mahalaga dahil lahat tayo ay may papel na
ginagampanan upang magpatuloy sa pag-unlad ang ating bansa. Kung ang lahat ng
Pilipino ay gagawin ang kani-kaniyang mga tungkulin bilang isang mamamayan ng
Pilipinas, sigurado ang kaunlaran ng ating bansa at siguradong magkakaroon ng
kapayapaan. Dahil ang malilit na gawa, kapag pinagsama-sama ay tiyak na
magbubunga ng isang malaking pagbabago.
31
___________________________________________________________________________________
NATUTUHAN KO
Sumulat ng isang sanaysay na tumatalakay sa iyong panata sa sarili

para sa kaunlaran ng bansa. Palamutian ito ng iyong mga simbolo at iba pang
representasyon sa sarili.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
32

Ap5 Q4.LM PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ap5 Q4.LM PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DepEd Division of Cabanatuan City

LEARNING RESOURCE MANAGEMENT AND DEVELOPMENT

Joana Marie Dizon Maureen I. Junio

Czarina I. Junio Roselle C. Dela Cruz

Mrs. Josephine S. Tabangay

Priscilla D. Sanchez, Ph.D.

 Mga pag-aalsa sa loob ng estadong

 Kilusang Agraryo ng1745................................................................... 12

 Okupasyon ng Ingles sa Maynila ............................................... 22

ARALIN B : PANDAIGDIGANG PANGYAYARI

 Natatalakay ang mga pandaigdigang pangyayari bilang. 26

-Paglipas ng merkantilismo bilang ekonomikong batayan 32

-Paglitaw ng kaisipang “ La Ilustracion ……………………. 39

ARALIN C : PAG-USBONG NG MALAYANG KAISIPAN

 Natatalakay ang sanhi at bunga ng mga rebelyon

 Naipaliliwanag ang pananaw at paniniwala

 Natataya ang partisipasyon ng iba’t ibang rehiyon at

 Natatalakay ang kalakalang galyon at ang epekto nito

 Nababalangkas ang pagkakaisa o pagkakawatak-

 Nakapagbibigay-katuwiran sa mga naging epekto

 Naipapahayag ang saloobin sa kahalagahan ng pagganap

ARALIN B : Pagpupunyagi ng katutubong Pangkat

 Naipapaliwanag ang di matagumpay na pananakop

 Nasusuri ang mga paraang armado ng

 Natatalakay ang mga isinagawang rebelyon

 Natataya ang sanhi at at bunga ng mga rebelyon at iba

 Nakakabuo ng konklusyon tungkol sa mga dahilan ng

 Nasusuri ang epekto ng kolonyalismong

Ng mga Pilipino ......................................................................................................115

Maramiing mga pangyayaring naganap sa panahon ng ating mga

Sa aralin ngayon inaasahang

1. Ano ano ang mga lokal na mga pangyayari tungo sa pag-usbong ng

Mga Pandaigdigang Pangyayari Tungo sa Pag-usbong ng Pakikibaka ng

Pagbubukas ng Pilipinas sa Pandaigdigang Kalakalan

_____1. Pag-aaral sa primary at kolehiyo

Hanap salita. Hanapin at bumuo ng mga salitang napapaloob dito. Bilugan

Buuin ang mga pangungusap sa ibaba.

1. Ang tao ay may natural na karapatang __________, magkaroon ng

Aralin 1.1 Code AP5PKB-IVa-b-1

Sa loob ng mahabang panahon na pamamalagi ng mga Kastila sa

Sa aralin ngayon inaasahang :

1. Natatalakay ang reporma sa ekonomiya at pagtatatag ng

Paano itinatag ang monopolyang tabako?

Upang lumaki ang kita, nagkaroon ng pagbabago

May kabutihang naidulot ang monopolyo. Natupad ang mithiin ni

Sagutin ang mga tanong.

1. Ano ang dahilan ng pagkakatatag ng monopolyo

Gamit ang Venn Diagram, isa-isahin ang iba’t ibang kabutihan at

Magkaroon ng isang maikling pagsasadula ng pagtatatag ng monopolyang

Upang lumaki ang kita, nagkaroon ng pagbabago sa ekonomiya sa

 Ang monopolyo ng tabako ay naitatag.Tabako lamang ang itinatanim

 May takdang dami ng itatanim at may takdang presyo rin. Nahirapan

_____ 1. Marami sa mga opisyal ng pamahalaan ang naging mapagsamantala.

_____ 2. Natutustusan na ng kinikita sa monopolyo ng tabako ang

_____ 4. Naging mapang-abuso ang ilang mga opisyal sa tuwing

_____ 5. Nanguna ang Pilipinas sa pag-aani ng tabako sa buong silangan.

Aralin 1.2 Code AP5PKB-IVa-b-1

Sa araling ito inaasahang:

Natatalakay ang ilang mga pag-aalsa sa loob ng kalagayang kolonyal.

ALAMIN MO Bakit nag-alsa ang mga katutubo?

Larawan ng paglaban ng mga Pilipino at mga mananakop

Ang pag-aalsa ay ang pagtutol o hindi pagsang-ayon sa mga patakaran

Ilan lamang ang mga sumusunod na pag-aalsa: