Αριθμητικές μέθοδοι

Παρεμβολή
Παρεμβολή είναι η εύρεση κάποιας συνάρτησης η οποία περνάει από κάποια σημεία
και ικανοποιεί κάποιες συνθήκες.

Παράδειγμα 1ο
Για δοθέντα ζευγάρια (xi, yi) , i=0,1,…,n ψάχνουμε να βρούμε συνάρτηση y(x) έτσι
ώστε να ισχύει y(xi)=yi για i=0,1,…,n.

Παράδειγμα 2ο
Για δοθέντα ζευγάρια (x0, yi) , i=0,1,…,n ψάχνουμε να βρούμε συνάρτηση y(x) έτσι
ώστε να ισχύει y(i)(x0)=yi για i=0,1,…,n.

Παράδειγμα 3ο
Μικτή περίπτωση.
Η επιλογή του τύπου της συνάρτησης παρεμβολής εξερτάται από

Της μορφή της συνάρτησης

Τη συμπεριφορά της σε κάπια σημεία
Ιδιότητες όπως μονοτονία, περιοδικότητα κλπ

Τύποι συναρτήσεων παρεμβολής

Αλγεβρικά πολυώνυμα
Τμηματικά πολυώνυμα
Τριωνομετρικές συναρτήσεις
Εκθετικές συναρτήσεις
Ρητές συναρτήσεις
Πολυωνυμική παρεμβολή

Θα χρησιμοποιήσουμε πολυώνυμα

Pk(x) = akxk + ak-1xk-1 + … +a1x + a0

όπου k θετικός ακέραιος και ai πραγματικοί αριθμοί.

Θεώρημα Weierstrass: Αν f ͼ C[a,b] και ε > 0, τότε υπάρχει ένα πολυώνυμο

P(x) τέτοιο ώστε |f(x) – P(x)| < ε, για κάθε x ͼ [a,b].

Το παραπάνω θεώρημα είναι πολύ σημαντικό από θεωρητικής άποψης,

αλλά όχι βολικό για τον υπολογισμό πολυωνύμων παρεμβολής.
Πολυώνυμα Taylor

Για δοθέντα ζευγάρια (x0, yi) , i=0,1,…,n ψάχνουμε να βρούμε συνάρτηση y(x)
έτσι ώστε να ισχύει y(i)(x0)=yi για i=0,1,…,n.

Τα πολυώνυμα Taylor έχουν τη μορφή

Και ισχύει
Θεώρημα Taylor

Έστω ότι f ͼ Ck+1[a,b] και x0 ͼ [a,b]. Αν xͼ [a,b], τότε

f(x) = Tk(x) + Ek(x)

όπου Tk(x) είναι το πολυώνυμο Taylor

και Ek(x) είναι το σφάλμα το οποίο έχει τη μορφή

για κάποιο ξ(x) ͼ (x0, x).

Ποιό είναι το ξ; Στην πράξη χρησιμοποιούμε το ξ=x0.

Παράδειγμα
Να υπολογιστεί το πολυώνυμο Taylor της συνάρτησης
στο σημείο x0 = 0.
Να υπολογιστεί η τιμή στο 1,1.
Να υπολογιστεί ένα φράγμα για το σφάλμα της προσέγγισης αυτής.

Απάντηση

Άρα
Η τιμή στο 1,1 είναι

Το σφάλμα δίνεται από

Το πραγματικό σφάλμα είναι 3,65183 Χ 10-6.

ΑΣΚΗΣΗ

Να υπολογιστεί το πολυώνυμο Taylor της συνάρτησης f(x) = ημx + συνx στο σημείο x0 = 0.
Να υπολογιστεί η τιμή στο 0.
Να υπολογιστεί ένα φράγμα για το σφάλμα της προσέγγισης αυτής.
Παρεμβολή Lagrange

Για δοθέντα ζευγάρια (xi, yi) , i=0,1,…,n ψάχνουμε να βρούμε συνάρτηση y(x)
έτσι ώστε να ισχύει y(xi)=yi για i=0,1,…,n.

Τα πολυώνυμα Lagrange έχουν τη μορφή

ή αλλιώς

για τα οποία ισχύουν οι σχέσεις

Τότε το πολυώνυμο

είναι πολυώνυμο παρεμβολής εφόσον

για κάθε I = 0, 1, …, k.

Το πολυώνυμο Lagrange επομένως έχει τη μορφή

Πρόταση: Το πολυώνυμο παρεμβολής είναι μοναδικό.

Απόδειξη
Έστω ότι δύο πολυώνυμα P(x) και Q(x) παρεμβάλουν τη συνάρτηση f(x) στα σημεία
x0, x1, …, xk. Τότε το πολυώνυμο R(x)=P(x)-Q(x) θα είναι και αυτό το πολύ βαθμού k.

Ισχύει ότι

P(xi) = fi = Q(xi), I = 0, 1, …, k

Άρα R(xi) = 0, I = 0, 1, …, k

Δηλαδή το πολυώνυμο R(x) έχει k+1 ρίζες. Άρα R(x)=0, δηλαδή R(x)=P(x)
Σφάλμα παρεμβολής Lagrange

Το σφάλμα δίνεται από

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Δίνεται η συνάρτηση f(x) = 1/x και τα σημεία x0 = 2, x1 = 2.5, x2 = 4. Να υπολογιστεί
το πολυώνμο Lagrange.

ΛΥΣΗ
Υπολογίζουμε τους συντελεστές
Ακόμη

f0 = f(2) = 0.5 f1 = f(2.5) = 0.4 f2 = f(4) = 0.25

Άρα

ΑΣΚΗΣΗ

Δίνεται η συνάρτηση f(x) = x/(x+1) και τα σημεία x0 = 1, x1 = 2, x2 = 3. Να

υπολογιστεί το πολυώνμο Lagrange.
Πολυώνυμο Newton

Κάποιες φορές χρειάζεται να υπολογίζουμε παρεμβολές προσθέτοντας ή

αλλάζοντας ένα σημείο. Με τα πολυώνυμα Lagrange πρέπει να τα
επανυπολογίζουμε όλα από την αρχή. Υπάρχει τρόπος να γλυτώσουμε πράξεις;
Πχ ότι συμβαίνει με το πολυώνυμο Taylor;

Υποθέτουμε ότι έχουμε το πολυώνυμο παρεμβολής Pk(x) και προσθέουμε το

σημείο fk+1. Τότε

Το πολυώνυμο παρεμβολής δίνεται από την

Αποδεικνύεται ότι το σφάλμα της παρεμβολής με πολυώνυμο Newton είναι

όπου

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Να υπολογιστεί το πολυώνυμο Newton με διηρημένες διαφορές της συνάρτησης
f(x) = ln(x+1)+2, στα σημεία x0 = 2, x1 = 2.2, x2 = 2.5, x3 = 2.7.
Να υπολογιστεί το σφάλμα.

ΛΥΣΗ
Υπολογγίζουμε τις διηρημένες διαφορές από τους τύπους
και παίρνουμε

Για το σφάλμα έχουμε

ΑΣΚΗΣΗ
Να υπολογιστεί το πολυώνυμο Newton με διηρημένες διαφορές της συνάρτησης
f(x) = x+1/x, στα σημεία x0 = 1, x1 = 2, x2 = 3, x3 = 4.
Να υπολογιστεί το σφάλμα.
Πολυώνυμο Newton με πεπερασμένες διαφορές

Στην περίπτωση που τα σημεία ισαπέχουν μεταξύ τους, οι τύποι απλοποιούνται.

Πολυώνυμο Newton προς τα εμπρός διαφορές

Πολυώνυμο Newton προς τα πίσω διαφορές

Οι προς τα εμπρός διαφορές χρησιμοποιούνται όταν θέλουμε να προσεγγίσουμε

τιμές κοντά στην αρχή των τιμών που γνωρίζουμε, ενώ οι προς τα πίσω διαφορές
όταν θέλουμε να προσεγγίσουμε τιμές κοντά στο τέλος των τιμών αυτών.
Πολυώνυμο παρεμβολής Hermite

Εάν θέλουμε να υπολογίσουμε πολυώνυμο παρεμβολής όπου για δοθέντες τριάδες

(xi, yi, yi’) να ισχύει y(xi)=yi και y’(xi)=yi’ για i=0,1,…,n, χρησιμοποιούμε πολυώνυμο
παρεμβολής Hermite.

ΘΕΩΡΗΜΑ
Έστω συνάρτηση f(x) και σημεία x0, x1, …, xk στο [α, β]. Τότε το πολυώνυμο

είναι το μοναδικό πολυώνυμο ελάχιστου βαθμού που ικανοποιεί τις συνθήκες

για i=0, 1, …, k
Τα πολυώνυμα Hi δίνονται από τις σχέσεις

Το σφάλμα δίνεται από τον τύπο

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Δίνεται ο παρακάτω πίνακας τιμών

i xi fi fi’
0 0.3 0.59 0.6
1 0.6 0.86 1.2
2 0.9 1.31 1.8

Να υπολογιστεί το πολυώνυμο Hermite.

ΛΥΣΗ

Και με αντικατάσταση βρίσκουμε

ΑΣΚΗΣΗ
Να υπολογιστεί το πολυώνυμο Hermite i xi fi fi’
με βάση τον πίνακα
0 1 3 1
1 2 1 1.5
2 3 2 2
Παρεμβολή με Splines

Έστω η συνάρτηση f(x) και τα σημεία x0, x1, …, xn. Η συνάρτηση S λέμε ότι είναι
spline τρίτου βαθμού αν ισχύει:

1. Κάθε κομμάτι της Si(x) είναι τρίτου βαθμού πολυώνυμο

2. S(xi) = f(xi), i=0, 1, …, n
3. Si+1(xi+1) = Si(xi+1), i=0, 1, …, n
4. S’i+1(xi+1) = S’i(xi+1), i=0, 1, …, n
5. S’’i+1(xi+1) = S’’i(xi+1), i=0, 1, …, n
6. S’(x0)=f’(x0) και S’(xn)=f’(xn) ή S’’(x0)=0 και S’’(xn)=0

Αν ισχύει S’’(x0)=0 και S’’(xn)=0 τότε λέγεται φυσική spline.

Έχει τη μορφή

όπου για κάθε i

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Α υπολογιστεί η spline που παρεμβάλει τη συνάρτηση 1/x στα σημεία

X0 = 1, x1 = 2, x2 = 3 x3 = 4 και ικανοποιεί τις συνθήκες S’’(1)=S’’(4)=0.

ΛΥΣΗ

Η spline θα έχει τη μορφή

όπου

για i=0, 1, 2.
Έχουμε 12 αγνώστους:
a0, a1,a2, b0, b1, b2, c0, c1, c2, d0, d1, d2

Έχουμε 12 εξισώσεις:

S0(1)=f(1)
S0(2)=f(2)
S1(2)=f(2)
S1(3)=f(3)
S2(3)=f(3)
S2(4)=f(4)

S1’(2)=S2’(2)
S2’(3)=S3’(3)

S1’’(2)=S2’’(2)
S2’’(3)=S3’’(3)

S’’(1)=0
S’’(4)=0

Λύνουμε το σύστημα.