RIZAL  Dalit kay Maria- Flores de Mayo; Awit
kay Maria
 Republika Blg. 1425- Batas Rizal; Jose P. Laurel
Sr. Hunyo 12, 1956; ipinatupad noong Agosto
16, 1956 ng Pambansang Kapulungan ng
Edukasyon
1. Isang Pilipino
2. Yumao na
3. May matayog na pagmamahal sa bayan
4. Mahinahong damdamin
Paghihirap
1. Naghirap an gating mga ninuno
2. Pinagkaitan ng kalayaan/ katarungan
3. Laganap ang panunupil ng mga kastila
Layunin ng mga Kastila
1. Pinalaganap ang Kristiyanismo – instrumento
ang krus
2. Pagpapayaman
3. Pagpapalawak ng kapangyarihan- simbahan at
at pamahalaan ay magkatulong sa pamumuno
ng bayan subalit mas nasusunod ang simbahan
 Karunungang bayan- alamat, epiko, kuwentong
bayan, bugtong, sawikain, salawikain
Impluwensya ng mga Kastila
1. Relihiyon- sumulat ng akdang panrelihiyon
 Doctrina Cristiana- dasal,
pangungumpisal, 10 utos
 Nuestra Sra. Del Rosario- buhay ng mga
santo/santa, novena
 Barlaan at Josaphat- nobela, guro,
estudyante
 Urbana at Felisa- sulatan ng
magkapatid (kagandang asal)
1. Kasalanan ng magulang kung sila
ang pipili ng mapapangasawa ng
kanilang anak
2. Sa pag-aasawa marapat lamang na
mas matanda dapat ang lalaki kaysa
sa babae.
3. Dapat na parehas ng relihiyon ang
magkatipan
4. Walang bisyo
5. Gawin ang tamang espasyo kung
makikipag-usap (eye-contact)
6. Pagkatapos ng paaralan, diretcho sa
bahay
7. Hintayin ang alok kapag nasa
handaan
 Pasyon- pagkabuhay at pagkamatay ni
Hesus
2. Alpabeto- 17 (3 patinig, 14 katinig)
3. Tradisyon
4. Bisyo
Kasamaan ng Espanya
1. Di- matatag na administrasyong kolonyal
 Hindi matatag ang administrasyon noong
paghahari ni Haring Fernando VII (1808-
1833); naging mabilis ang panunungkulan
ng mga namumuno
2. Mga tiwaling opisyal
 Siglo de oro- Miguel Cervantes, Lope De
Vega, Calderon de la Barca, El Greco,
Velasquez, St. Theresa de Avila (Hispanico)
 Heneral Rafael de Izquerdo- hambog at
walang puso; nagpabitay sa tatlong pari
 Almirante Jose Malcampo- mahusay sa
pakikipaglaban sa mga moro subalit walang
alam sa pamamahala
 Heneral Fernando Primo de Rivera-
dalawang beses na nagging gob. General;
nagpayaman lamang sa pamamagitan ng
suhol mula sa mga pasugalan
 Heneral Valeriano Weyler- malupit at
tiwali; dumating na mahirap sa Maynila at
umuwing milyonaryo sa Espanya;
tumanggap ng suhol na brilyante; nag-usig
sa mga magsasaka ng Calamba;
mangangatay;
 Heneral Camilo de Polavieja- mahusay na
military ngunit walang pusong gobernador;
nagpabitay kay Rizal
3. Kawalan ng representasyon ng Pilipinas sa
Cortes
 Ventura de los Reyes- unang delegado
ng Pilipinas; nagbalangkas ng unang
konstitusyong demokratiko ng Espanya;
4. Pagkakait ng karapatang pantao sa mga
Pilipino
 kalayaan sa pananalita
 kalayaan ng pamamahayag
 kalayaan ng asosasyon
5. Kawalan ng pagkakapantay-pantay sa mata ng
batas
 Leyes de Indias- Batas ng Indies
 Kodido Penal ng Espanya- mas mabigat
ang parusa ng mga Pilipino kaysa sa
mga puti
6. Tiwaling pagpapatupad ng sistema sa hustisysa
 Juan de la Cruz- napagbintangang
pumatay sa dalawang lalaki ; nakulong
ng 12 taon
 Teodora Alonso- dinakip at pinaglakad
hanggang Sta. Cruz
 Rizal- ipinatapon sa Dapitan
 Paciano- kapatid ni Rizal; mga bayaw ay
ipinatapon sa iba’t ibang lugar
 Mariano Gomez, Jose Burgos, Jacinto
Zamora
11. Mga Guardias Civiles- pinakamumuhiang
simbolo ng pagmamalupit ng mga Espanyol;
sumugpo sa mga bandido; nagging
magnanakaw, abusado at mga mangagahasa
 Elias- Noli Me Tangere; nagging simbolo
ng mga guardia civiles na magaling
lamang sa paggambala sa kapayapaan
at pag-uusig sa mga tapat na tao
Kabanata 1

7. Diskriminasyon ng mga lahi- pagkakapantay Pagsilang ng Pambansang Bayani

pantay kunno ng mga tao sa mata ng Diyos
Si Rizal ay isang:
 Indio- Indiyan; kayumangging Pilipino;
 Bangus- mapuputlang manlalait 1. Doktor
 Padre Jose Burgos- nanangis sa 2. makata
konsepto na nakasalalay ang merito ng 3. mandudula
isang tao sa kanyang kulay, ilong at 4. mananalaysay
buhok… 5. manunulat
6. arkitekto
8. Paghahari ng mga prayle 7. pintor
 Frailocracia- pamahalaan ng mga 8. eskultor
prayle; (Agustino, Dominiko, 9. edukador
Pransiskano); may dalawang mukha 10. lingwista
 Kura Paroko- namumuno 11. musiko
 Rizal, M.H. del Pilar, G. Lopez Jaena- 12. naturalista
tinuligsa ang frailocracia 13. etnolohista
14. agremensor
Masasamang Prayle 15. inhinyero
1. Padre Miguel Lucio Bustamante 16. magsasakang negosyante
2. Padre Jose Rodriguez 17. ekonomista
3. Padre Antonio Piernavieja 18. heograpo
(Padre Damaso at Padre Salvi) 19. kartograpo
20. pilolohista
 Fray Botod- ginawang kakatawanan ang 21. folklorist
mga prayle para kay Jaena 22. pilosopo
23. tagapagsalin
Mabubuting Prayle
24. imbentor
1. Padre Andres Urdaneta 25. mahikero
2. Padre Martin Rada 26. humorista
3. Padre Juan de Plasencia 27. satirist
4. Obispo Domingo de Salazar 28. polemisista
5. Padre Francisco Blancas de San Jose 29. manlalaro
6. Padre Miguel de Benavides 30. manlalakbay
31. propeta
9. Sapilitang paggawa
 Polo- sapilitang paggawa; edad 16- 60,
 Hunyo 19, 1861- Miyerkules, isinilang si
40 days
Rizal sa Calamba Laguna
 Polista- mga sakop sa patakaran ng
 Hunyo 22, 1861- bininyagan si Rizal
sapilitang paggawa ; 18-60
 Padre Rufino Collantes- isang
 Falla- halagang binabayadan upang
Batangueno; nagbinyag kay Rizal
makaiwas sa polo
 Padre Pedro Casanas- ninong ni Rizal;
10. Pag-aari ng mga prayle ng mga asyenda
taga- Calamba
 Tenyente- Heneral Jose Lemery- gob. heneral
noong isinilang si Rizal;
nagpadala ng opisyal na liham sa ministrong
digma at ministrong Ultramar sa Madrid vs.
Sultan Pulalun ng Sulu
1. Nagtaguyod ng pagtatanim ng bulak
2. Pagtatatag ng mga pamahalaang politico-militar
sa Visayas at Mindanao
Mga Magulang ni Rizal
 Francisco- ikoy; Mayo 11, 1818; Biñan, Laguna;
Kolehiyo ng San Jose sa Maynila; namatay sa
Maynila noong Enero 5, 1898; 80
 Teodora- lolay; Nob. 8, 1826; Maynila; Kolehiyo
ng Santa Rosa; namatay noong Agosto 16, 1911;
85
1. Saturnina- Neneng; Manuel T. Hidalgo,
Tanawan Batangas
2. Paciano- sumapi sa Rebolusyong Pilipino;
namatay noong Abril 13, 1930; 79; Severina
Decena at nagkaroon ng dalawang anak
3. Narcisa- Sisa; Antonio Lopez na isang guro
4. Olimpia- Ypia; Silvestre Ubaldo, operator ng
telegrapo
5. Lucia- Mariano Herbosa na pamangkin ni Padre
Casanas. Namatay sa kolera si Herbosa at hndi
nabigyan ng Kristiyanong libing.
6. Maria- Biang; Daniel Faustino
7. Jose- pepe; Josephine Bracken- Irlandes mula
Hongkong ; nagkaanak at Francisco ang naging
pangalan
8. Concepcion- Concha; namatay sa edad na 3;
unang kalungkutan ni Rizal
9. Josefa- Panggoy; matandang dalaga; 80
10. Trinidad- Trining; matandang dalaga 83
11. Soledad- Choleng, Pantaleon Quintero
 Pilosopo Tasyo- Noli Me Tangere; Paciano
Lahi na pinagmulan ni Jose Rizal
1. Malay
2. Tsino
3. Hapon
4. Espanyol
Side ng Ama
 Domingo Lameo- tsinong migrante mula
Changchow, Fukien
 Ines de la Rosa- asawa ni Lameo;
 Francisco Mercado- napangasawa si Cirila
Bernacha; nagging anak si Juan Mercado;
nahalal na gobernadorcillo
 Juan Mercado- lolo ni Rizal; napanagsawa si
Cirila Alejandro- mestisang Tsinong- Pilipino; 13
ang nagging anak; ama ni Francisco Mercado
Domingo Lameo + Ines de la Rosa
= Francisco Mercado + Cirila Bernacha
= Juan Mercado + Cirila Alejandro
= Francisco Mercado
Side ng Ina
 Lakandula- huling katutubong hari ng Tondo
 Eugenio Ursua- may lahing Hapon; nagging
asawa si Benigna; naging anak si Regina
 Regina- napangasawa si Manuel de Quintos-
abogadong Tsinong-Pilipino mula sa Pangasinan
 Brigida- napangasawa ni Lorenzo Alberto
Alonso- mestisong Espanyol-Pilipino
 Narcisa
 Teodora
 Gregorio
 Manuel
 Jose
Ang Apelyidong Rizal
 Mercado- ginamit na apelyido ni Lameo noong
1731
 Rizal- apelyidong ibinigay ng isang Espanyol na
alcalde mayor ng Laguna; isang bukid na
tinataniman ng trigo, inaani habang lunti pa, at
muling tutubo
Ang tahanan ng mga Rizal
 May dalawang palapag, parihaba ang
hugis, gawa sa batong adobe at matigas
na kahoy at may bubong na pulang tisa;
may manukan sa likod ng bahay
 May azotea at may imbakan ng tubig-
ulan
 May mga pabo; may malaking hardin ;
atis, balimbing, tsiko, makopa, papaya,
santol at tampoy
 Nakakapag ani sila ng mais at tubo
 May maliit na tindahan at maliit na
gilingan ng arina at gawaan ng hamon
 Mayroong pribadong aklatan
Kabanata 2
Kabataan sa Calamba
 Calamba- banga; timog- Bundok Makiling,
silangan- Lawa ng Laguna, gitna ng lawa- isla ng
Talim, hilaga- bayan ng Antipolo
 Un Recuerdo A Mi Pueblo- 15, estudyante sa
Ateneo Municipal de Manila, (Isang Alaala sa
Aking Bayan)

Mga Alaala ng Kabataan
1. Masasayang araw niya sa hardin ng kanilang
tahanan ; 3 yrs. old
 Pinagmumunihan niya ang kagandahan ng
kalikasan
 Pinapanood ang mga kilyawan, maya, maria
kapra, martines at pipit
2. Araw-araw na pagdarasal tuwing orasyon
3. Pagrorosaryo ng pamilya sa mga gabing
iniilawan ng mabilog na buwan ang kanilang
azotea
4. Mga kuwentong kababalaghan
5. Paglalakad sa bayan lalo na kapag maliwanag
ang gabi
 Concha- pinakamamahal na kapatid ni Rizal;
namatay sa edad na 3 noong 1856 dahil sa sakit;
unang kalungkutan ni Rizal
 Manong Jose- tawag ng mga Hermanos at
Hermanas Terceras kay Jose
 Padre Leoncio Lopez- kura ng bayan,
iginagalang at pinagpipitaganan ni Rizal
Peregrinasyon sa Antipolo
 Hunyo 6, 1868- nagpunta sa Antipolo si Rizal at
ang kanyang ama; di nakasama si Doña Teodora
dahil buntis kay Trinidad; dinalaw si Saturnina
na nag aaral sa Kolehiyo ng Concordia sa Santa
Ana
 Birhen ng Antipolo
Ang kuwento ng Gamugamo
 Lampara na pinagniningas ng niyog
 El Amigo de los Niños- Ang Kaibigan ng mga
Bata; matandang sipi , may asul na papel sa
likod ng libro at binalutan ng kapirasong tela
Mga Talinong Pansining
 5 yrs old- gumuguhit sa tulong ng lapis;
humuhubog ng magagandang bagay sa luwad o
wax.
 Bandilang Panrelihiyon- pista ng Calamba;
pininturahan ni Rizal ng mga kulay de-langis
Kaligayahan ni Rizal
1. Pamumukadkad ng mga bulaklak
2. Pagkahinog ng mga prutas
3. Pagsasayaw ng alon sa lawa
4. Malagatas na ulap sa kalangitan
5. Pakikinig sa awitan ng mga ibon
6. Hunihan ng mga kuliglig at
7. Bulungan ng hangin
 Ibinili siya ng kabayo
 Usman- pangalan ng kanyang aso
 Eskulturang luwad- 6 yrs. old; pinagtawanan
siya
 Sa Aking mga Kababata- unang tula ni Rizal; 8
yrs. old; pagiging makabayan
 Unang Drama ni Rizal- 8 yrs. old; komedyang
Tagalog; itinanghal sa sa isang pista sa Calamba
 Gobernadorcillo mula sa Paete- kilala sa
lansones at mga lilok sa kahoy; binili ang
manuskrito sa halahang 2 pesos
 mahikero
 Eksibisyon ng mahiwagang lampara- lampara
na nagbibigay ng anino sa puting tabing
 Pagpapagalaw ng papet
 El fili kabanata 17 at 18- ipinakita ang kaalaman
sa mahika
 Mariano Ponce- sinulatan ni Rizal ukol sa
kawalang katarungan at kalupitan
Impluwensya
1. Impluwensyang namana
 Malaya- pag-ibig sa kalayaan,
maglakbay at katapangan
 Tsino- seryoso, masinop, pasensiyoso,
mapagmahal sa mga bata
 Espanyol- elegante, maramdamin sa
mga insult at galante sa kababaihan
 Ama- pagmamahal sa sarili,
pagmamahal sa gawa at pagiging
malaya sa pag-iisip
 Ina- relihiyosa, mapagmalasakit at
mapagmahal sa sining at literature
2. Impluwensya ng Kapaligiran-
 Mgagandang tanawin- nagpasigla sa
talino niya sa sining at literature
 Relihiyosong kapaligiran- nagpatibay sa
paggiging relihiyoso
 Paciano- pagmamahal at katarungan
 Kapatid na babae- magalang at mabuti
sa kababaihan
 Yaya- (kwento)- interes sa kuwentong-
bayan at alamat
 Tiyo Jose Albert- talino sa sining
 Tiyo Manuel- magpalakas at magpalaki
ng katawan
 Tiyo Gregorio- pagbabasa ng
magagandang aklat
 Padre Leoncio Lopez- kura pariko ng
Calamba; pagmamahal sa pag-aaral at
katapangang intelektwal
3. Tulong ng Maykapal- nagbigay ng talino, buhay
na diwa ng pagiging makabayan at matapang na
puso
Kabanata 3
Pag-aaral sa Calamba at sa Biñan
 Apat na aralin- pagbasa, pagsulat, aritmetika at tangkang paglason sa taksil na asawa ni Jose
relihiyon Alberto
 Teodora Alonso- unang guro ni Rizal;  Antonio Vivencio del Rosario- gobernadorcillo
pasensyiyosa, tapat at maunawain ng Calamba, sunud-sunuran sa mga prayle at
 3 yrs old- natutunan ang alpabeto at mga dasal dumakip kay Doña Teodora; pinalakad mula
Calamba hanggang Santa Cruz
Tutors ni Rizal  Francisco de Marcaida at Manuel Marzan-
nagtanggol kay Doña Teodora
1. Maestro Celestino-
2. Maestro Lucas Padua
3. Leon Monroy- dating kaklase ng kanyang ama; Kabanata 4
tinuruan ng Espanyol at Latin; after 5 months Mga Gantimpalang Natamo sa Ateneo de Manila
namatay
 Linggo, Hunyo 1869- nagtungo sa Biñan si Rizal  Ateneo Municipal- kolehiyong nasa
kasama si Paciano; sumakay sa karomata at pamamahala ng mga Heswitang Espanyol for
nagtungo sa bahay ng kanilang tiya boys at karibal ng San Juan de Letran ng mga
 Leandro- pinsan ni Rizal Dominiko; datng Escuala Pia- Ateneo de Manila
 Maestro Justiniano Aquino Cruz- guro ni Rizal
 Hunyo 10, 1872- kumuha ng eksamen sa para
 Pedro- hinamon ni Rizal sa isang away at natalo
niya makapasok sa Kolehiyo ng San Juan de Letran
 Andres Salandanan- hinamon si Rizal sa  Padre Magin Ferrando- tagapagtala sa kolehiyo
bunong- braso at natalo si Rizal ng Ateneo Municipal; ayaw tanggapin si Rizal
 Juancho- isang pintor at biyenan ng kanilang 1. huli na si Rizal sa pagpapatala
guro 2. masakitin at maliit sa kanyang edad (11 yrs.
 Jose Guevarra- mahilig ding magpinta at old)
nakasama ni Rizal  Manuel Xeres Burgos- pamangkin ni Padre
Burgos, tumulong kina rizal upang matanggap
Daily Routine ni Jose sa paaralan
1. Nakikinig ng misa at 4 am in the morning(Kung  Kalye Caraballo- nangupahan si Rizal
walang misa ay nag aaral na lamang siya)  Titay- may utang na 300 sa mga Rizal
2. Uuwi para maghanap ng mabolo
3. Mag aagahan (kanin at 2 tuyo) Sistemang Pang-Edukasyon ng mga Heswita
4. Papasok sa paaralan hanggang 10 am
5. Uuwi at kung may espesyal na putahe ay  Makabago ang sistema ng edukasyon ng mga
magadadala sa mga anak ni Leandro Heswita
6. Papasok ulit ng 2pm at lalabas ng 5pm  Disiplina, at instruksiyong panrelihiyon
7. Magdadasal bago umuwi  Kulturang pisikal, humanidad at siyentipikong
8. Mag-aaral at guguhit ng kaunti pag-aaral
9. Maghahapunan; kanin at ayungin  Batsilyer ng Sining, agrikultura, komersiyo,
10. Magdadasal at kung maliwanag ang buwan ay pagmemekaniko at pagseserbey
makikipaglaro sa ibang bata sa kalsada  Ang bawat simula ng klase ay nag-uumpisa at
nagwawakas sa pagdarasal
 Bago mag-pasko noong 1870- binigyan ng liham
mula kay Saturnina, uuwi na siya
 Barkong Talim- sasakyan niya pauwi sa Calamba
 Dec. 17, 1870- Sabado, umalis siya sa Biñan
 Arturo Cramps- pranses, kaibigan ng kanyang
ama na nag-alaga sa kanya habang nasa barko
 Enero 20, 1872- 200 sundalong Pilipino at mga
manggagawang arsenal ang nag-alsa sa Cavite
 Francisco Lamadrid- pinuno ng pag-aalsa
 GOMBURZA- napagbintangang namuno sa pag-
aalsa; mga lider ng kilusang sekularisasyon ng
mga paroko
 Feb. 17, 1872- ipinabitay ang tatlong pari sa
utos ni Gob. Hen. Rafael de Izquierdo
 Paciano- galit nag alit sa pagbitay kay Burgos na
kanyang kaibigan, guro at kasama sa bahay
 El Filibusterismo- 1891; nobela para sa
GOMBURZA
 Hunyo 1872- dinakip si Doña Teodora dahil
kasabwat umano siya ni Jose Alberto sa