Ανθρωπισμός και ανθρωπιστική παιδεία

Ο Ανθρωπισμός δεν είναι μια θεωρία, όπως πολλοί πιστεύουν. Είναι ένα αίτημα,
πυρήνα του οποίου αποτελεί η πίστη στον άνθρωπο και στις δυνατότητές του. Είναι
δηλαδή η έκφραση του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας σε οποιαδήποτε
δραστηριότητα ή τομέα της ζωής του ανθρώπου. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που
αποδίδουμε στον ανθρωπισμό πολλές σημασίες. Ανθρωπισμός σημαίνει μέθοδος
διαπαιδαγώγησης βασισμένη στις αρχές και τις αξίες της κλασικής ελληνικής
παράδοσης. Σημαίνει αντιμετώπιση του ανθρώπου ως πολυδιάστατης οντότητας.
Σημαίνει ανθρωπιά. Πάντως, όποια εκδοχή του ανθρωπισμού και αν επιλέξουμε, θα
πρέπει να δεχτούμε ότι υπάρχει μεταξύ τους μια θαυμαστή αλληλουχία που έλκει την
καταγωγή της από τη βαθιά πίστη στον άνθρωπο ως αξία μοναδική και
αναντικατάστατη.
Θα ήταν μεγάλο σφάλμα όμως να νομίσει κανείς ότι ο ανθρωπισμός είναι πρόθυμος
να συγκατανεύσει σε κάθε ιδιοτροπία του ανθρώπου και να του συγχωρήσει
οποιοδήποτε ατόπημα. Αν συνέβαινε κάτι παρόμοιο, θα αποτελούσε τη
«φιλοσοφική» ή προπαγανδιστική θεμελίωση του λαϊκισμού, που χαϊδεύει την παρειά
του λαού κολακεύοντας τα ελαττώματα, τα όποια μαζικά ανοσιουργήματά του. Ο
ανθρωπισμός όμως δεν έχει καμία σχέση με όλα αυτά. Δεν παραδέχεται ότι ο
άνθρωπος είναι τέλειος. Αναγνωρίζει την αντιφατική του φύση. Κατανοεί ότι
σχοινοβατεί ανάμεσα στη λογική και το συναίσθημα. Αλλά το πιο σημαντικό είναι
ότι βλέπει μέσα σ’ αυτόν τις δυνατότητες που έχει να αλλάξει και να γίνει καλύτερος.
Γιατί, τελικά, ο ανθρωπισμός αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως δυνατότητα.
Είναι φυσικό λοιπόν να θεωρεί την παιδεία μοναδικό μέσο για την απελευθέρωσή του
από τα δεσμά της άγνοιας, του φόβου και του δογματισμού. Αυτή είναι η
ανθρωπιστική παιδεία. Και δεν σταματά εδώ. Γνώμονάς της είναι ο σεβασμός της
σκέψης του νέου ανθρώπου. Δεν προσπαθεί να τη φυλακίσει σε καλούπια, ούτε να
την εξοντώσει υποβάλλοντάς την στο μαρτύριο της καθημερινής σχολικής
αποστήθισης. Απεναντίας. Στόχο της έχει να καλλιεργήσει τον κριτικό στοχασμό,
τον προβληματισμό και την αμφιβολία. Γιατί μόνο μ’ αυτές τις μεθόδους μπορεί να
ελευθερώσει το νου των μαθητών μόνο έτσι μπορεί να τους διδάξει ότι η μόρφωση
δεν αποτυπώνεται σ’ ένα πτυχίο, αλλά αποτελεί μία διαρκή κατάκτηση του
ανθρώπου. Να για ποιο λόγο πιστεύει ότι η παιδευτική πράξη είναι μια διαλεκτική
και ειλικρινής σχέση ανάμεσα στο δάσκαλο και το μαθητή, και όχι ένας μονόλογος
του πρώτου. Γιατί ο μονόλογος είναι πάντα εξουσιαστικός απαιτεί υποταγή
επιβάλλει σιωπή τιμωρεί. Η ανθρωπιστική παιδεία όμως απορρίπτει το σχολείο-
στρατώνα και δέχεται ότι η εκπαίδευση έχει νόημα μόνο όταν είναι εκπαίδευση στην
ελευθερία. Πώς αλλιώς θα γίνει βίωμα του νέου – του αυριανού πολίτη-, αν δε τη
μαθαίνει καθημερινά μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας;
«Η αίθουσα διδασκαλίας», έλεγε ο Τζον Ντιούι, «πρέπει να είναι μια δημοκρατία σε
μικρογραφία». Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να περιμένει κανείς ώριμους,
υπεύθυνους πολίτες, έτοιμους να διεκδικήσουν την ελευθερία τους σε όλα τα επίπεδα
της κοινωνικής ζωής, όταν το σχολείο έχει «φροντίσει» προηγουμένως να αφοπλίσει
τη σκέψη τους και να σπείρει στην ψυχή τους το φόβο και την υποταγή σε κάθε
εξουσία. Τέτοιοι «υπήκοοι» - με τη σημασία που δίνει ο Αισχύλος στους Πέρσες –
δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν την αξία της δημοκρατίας και, πολύ περισσότερο,
να την υπερασπιστούν.
Θα αδικήσουμε λοιπόν κατάφωρα την ανθρωπιστική παιδεία αν την περιορίζαμε σε
μια ρομαντική αρχαιολατρία ή μια φλύαρη θεωρητικολογία. Η ανθρωπιστική παιδεία
αναγνωρίζει τον καθοριστικό ρόλο της σύγχρονης ψηφιακής τεχνολογίας στη ζωή
μας και επιδιώκει να εξοικειώσει τους νέους με τη χρήση και, προπάντων, την
αξιοποίησή της. Γιατί στόχος της είναι η απελευθέρωση του ανθρώπου από κάθε
φανερό ή αφανή δεσποτισμό. Απ’ αυτόν θέλει να προφυλάξει τους νέους. Και τους
οπλίζει με ευρύτητα πνεύματος, με καθαρό μυαλό και στέρεες ηθικές αξίες. Και ποιο
είναι το μήνυμά της; «Sapere aude»: «Τόλμα να σκέφτεσαι», «Τόλμα να γνωρίζεις»,
με άλλα λόγια: «Τόλμα να αντιστέκεσαι»!

Άρης Γιαβρής, Θεόδωρος Στουφής

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις.

Β1. «Στόχος της ανθρωπιστικής παιδείας είναι η απελευθέρωση του ανθρώπου από
κάθε φανερό ή αφανή δεσποτισμό». Να αναπτύξετε την άποψη σε μία παράγραφο 90-
100 λέξεων.
Β2α. Με ποιον τρόπο ή με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η πρώτη και η τρίτη
παράγραφος του κειμένου;
Β2β. Ποιον ή ποιες μεθόδους πειθούς χρησιμοποιεί ο συντάκτης στη δεύτερη
παράγραφο του κειμένου;
Β3α. Ποια είναι η πρόθεση του συντάκτη στην τρίτη παράγραφο (να πείσει ή να
πληροφορήσει); Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Β3β. Να σχολιάσετε τη σύνδεση μεταξύ της δεύτερης και τρίτης παραγράφου.
Β4. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις ώστε να μην αλλάζει το
νόημα του κειμένου: συγκατανεύσει, ανοσιουργήματα, ατόπημα, σχοινοβατεί,
αποστήθισης.
Γ.