Αυτόφωτη και ετερόφωτη μάθηση

Με τη μάθηση (που είναι φαινόμενο καθολικό μέσα στο σύμπαν της ζωής) κάθε
ζωντανό ον επιδιώκει και πραγματοποιεί δύο σκοπούς: α) δραστηριοποιεί και
κατευθύνει τις δυνάμεις του για να προσαρμοστεί, όσο γίνεται καλύτερα, στο φυσικό
και (αν είναι άνθρωπος) στο ιστορικό περιβάλλον. β) Αποκτά την ικανότητα και τα
μέσα να αλλάξει τούτο το περιβάλλον, να το τροποποιήσει, να το πλουτίσει, να το
αναμορφώσει, για να επιτύχει την ικανοποίηση των αναγκών και (αν είναι άνθρωπος)
των φιλοδοξιών του.
Κατά βάθος, οι δύο αυτές διαδικασίες είναι αλληλένδετες και αλληλέγγυες, η μία
συμπληρώνει και εξασφαλίζει την άλλη. Για τούτο μπορούμε να τις συμπλέξουμε
μέσα σ’ έναν και τον ίδιο ορισμό. Με τη μάθηση λοιπόν, κατά την πλατύτερη έννοιά
της, όπως μπορούμε να μετατρέψουμε την έρημο σε περιβόλι, έτσι γινόμαστε ικανοί
να αλλάξουμε και το ρεύμα της Ιστορίας, να εγκαινιάσουμε μιαν άλλη αντίληψη των
πραγμάτων, μιαν άλλη ευαισθησία, άλλα ηθικά μέτρα, άλλες κοσμολογικές ιδέες.
Τότε η μάθηση φτάνει στο πλήρωμά της. Όταν είναι μεταβολή όχι μόνο του εαυτού
μας στη σχέση του με τον φυσικό κόσμο, αλλά και του φυσικού και ιστορικού
κόσμου στη σχέση του μ’ εμάς.
Το πώς όμως αρχίζει τη μάθηση, το πώς μπαίνει ο νεοφερμένος στον κόσμο
άνθρωπος, το έχει πει από καιρό και σωστά ο Αριστοτέλης: μπαίνει με τη μίμηση.
Αυτή είναι η πρώτη μορφή της μάθησης όσα πρωτομαθαίνομε τα μαθαίνομε με τη
μίμηση. Ας σημειωθεί όμως ότι η «μίμηση» έχει μεγάλο πλάτος. Δεν είναι μόνο ο
πιθηκισμός, η μηχανική επανάληψη ενός μορφασμού ή μιας χειρονομίας, αλλά γενικά
η χωρίς αντίσταση παραδοχή αυτού που ακούμε, η απομνημόνευση και εκτέλεση των
σωματικών και των διανοητικών χειρισμών που μας έχουν εντυπωσιάσει για την
ευκολία και την αποτελεσματικότητά τους. Τούτο, το πρώτο και κατώτερο στάδιο της
μάθησης, θα το ονομάσουμε ετερόφωτη, ετερόνομη, ανεύθυνη μάθηση. Είναι η
μάθηση που παίρνει το φως από αλλού και δεν σηκώνει η ίδια το βάρος της ευθύνης.
Όσα, στο στάδιο τούτο, αισθανόμαστε, σκεπτόμαστε, εγκρίνουμε, αποδοκιμάζουμε,
λέγουμε και πράττουμε, άλλοι τα έχουν αντιληφθεί, κρίνει και καθιερώσει εμείς τα
βρήκαμε έτοιμα και, χωρίς ούτε να τα συζητήσουμε ούτε να τα βασανίσουμε, τα
ντυνόμαστε όπως ένα φόρεμα. Στην ετερόφωτη μάθηση έχουν τη ρίζα τους οι
προλήψεις, οι δεισιδαιμονίες, οι τετριμμένες αλήθειες, και οι αξίες αυτές έχουν
περάσει πια μέσα στη νόηση και στο θυμικό μας, όταν καμιά φορά συλλάβουμε τον
εαυτό μας να δυσπιστεί ή να λοξοδρομεί, του καταλογίζουμε βαρύ λάθος και έχουμε
αίσθημα ενοχής. Δεν δεχόμαστε ότι είναι δικαίωμά μας η ελευθερία να βγούμε έξω
από το μεγάλο ποτάμι.
Η ριζική ανακαίνιση της παιδείας, η χάραξη νέων δρόμων μακριά από τους
χιλιοπατημένους, η επαναστατική πρωτοτυπία είναι γεγονότα μεγάλης κλίμακας στην
ιστορία του πνεύματος. Και γίνονται δυνατά με την απόσειση του ζυγού της
ετερόφωτης μάθησης, με τον τραχύ αγώνα να ξαναδούμε για πρώτη πάλι φορά τον
κόσμο γύρω μας και μέσα μας τον εαυτό μας. Δηλαδή με την τροπή προς τη μάθηση
που θα ονομάσουμε αυτόφωτη, αυτόνομη, υπεύθυνη. Ας δηλώσω όμως αμέσως ότι η
μάθηση αυτή είναι τέρμα ιδεατό, όριο προς το οποίο μπορούμε να τείνουμε, όχι όμως
και να το φτάσουμε. Κάθε προσέγγιση μας πείθει ότι βρισκόμαστε πολύ περισσότερο
μακριά του απ ‘όσο νομίζαμε πριν. Και αυτό ίσως να είναι η καλύτερη απόδειξη ότι
είμαστε στο σωστό δρόμο. Οπωσδήποτε, πρέπει να μεθοδεύσομε τη λειτουργία των
συνειδησιακών μας δυνάμεων, για να κατορθώσουμε να αποσπαστούμε από το πεδίο
έλξης της ετερόφωτης και να μπούμε στο πεδίο έλξης της αυτόφωτης μάθησης.

Ε.Π. Παπανούτσος, Πρακτική φιλοσοφία (διασκευασμένο κείμενο)

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις.

Β1. Σκοπός της μάθησης είναι να γίνεται ο άνθρωπος δημιουργός της ζωής του και
υποκείμενο της Ιστορίας. Να σχολιάσετε την άποψη σε 100-120 λέξεις.
Β2α. Να εντοπίσετε τους τρόπους με τους οποίους αναπτύσσει τις ιδέες του ο
συντάκτης στις τρεις πρώτες παραγράφους.
Β2β. Με τι είδους συλλογιστική πορεία αναπτύσσεται η δεύτερη παράγραφος; Να
αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Β3α. Ποια ή ποιες μεθόδους πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην τρίτη
παράγραφο;
Β3β. Στην τρίτη παράγραφο, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί α΄ πληθυντικό πρόσωπο.
Ποια είναι η πρόθεσή του;
Β4α. Να αντικαταστήσετε τις παρακάτω λέξεις με συνώνυμες ώστε να μην αλλάζει το
νόημα του κειμένου: καθολικό, ρεύμα, αντίληψη, σημειωθεί, βασανίσουμε.
Γ. Ως τελειόφοιτος να γράψεις ένα άρθρο 400-500 λέξεων για την τοπική εφημερίδα.
Στο άρθρο αυτό, με βάση τη σχολική σου εμπειρία, να αναφέρεις τι προσφέρει το
σχολείο για την αντιμετώπιση του καθημερινού καταιγισμού των πληροφοριών και
την ένταξη των τελειόφοιτων στην κοινωνία. Ποιες αλλαγές θα πρότεινες για τη
βελτίωση αυτών των προσφορών του σχολείου;