You are on page 1of 38

s/f/ P]g, @)%^

nfndf]x/ / k| sfzg ldlt


@)%&.#.!$
@)%& ;fnsf] P]g g+= #
;+zf]wg
!= s] x L g] kfn P] gnfO{ ;+ zf] w g ug]{ P] g, @)^$ @)^$.%.(
s/f/ ;DaGwL sfg"gsf] Joj:yf ug{ ag]s f] P]g
k| :tfjgf M s/f/ ;DaGwL k| rlnt sfg"g Joj:yfnfO{ ;dofg's" n agfpg jf~5gLo ePsf] n],
>L % dxf/fhflw/fh jL/] Gb| jL/ ljqmd zfxb]j sf] zf;gsfnsf] pgGtL;f}+ jif{ df ;+ ;bn] of] P]g
agfPsf]5 .
kl/R5]b– !
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/De M -!_ o; P]gsf] gfd æs/f/ P] g, @)%^Æ /x] sf]5 .
-@_ of] P]g t'?Gt k|f/De x' g]5 .
@= kl/efiff M ljifo jf k| ;+un] csf]{ cy{ gnfu]df o; P]g df,–
-s_ æs/f/Æ eGgfn] b' O{ jf b' O{eGbf a9L kIf aLr s'g} sfd ug{ jf gug{ sf nflu ePsf]
sfg"g adf]lhd sfof{G jog ug{ ;lsg] ;D´f}tf ;D´g' k5{ .
-v_ æk|:tfjÆ eGgfn] s' g} sfd ug{ jf gug{ sf nflu :jLs[lt kfpg] clek|fon] Ps
JolQmn] csf]{ JolQm ;dIf /fv] sf] k|:tfj ;D´g' k5{ .
-u_ æ:jLs[ltÆ eGgfn] k|:tfjsf s' /fx? k|:tfjsn] h' g cy{ df lnPsf] 5 ;f] s' /fsf
;DaGwdf k|:tfljt JolQmn] ;f] xL cy{ df lbPsf] ;xdlt ;D´g' k5{ .
-3_ æk|ltkmnÆ eGgfn] k|:tfjdf plNnlvt sfd u/L lbP jf gu/L lbP afkt s' g} sfd
u/L lbg] jf gu/L lbg] u/L u/]sf] sa'n ;D´g' k5{ .
kl/R5]b–@
s/f/sf kIf tyf k|: tfj / :jLs[lt
#= s/f/ ug{ of]Uo JolQm M -!_ b]x fosf JolQm afx]s c? h' g;' s} JolQm s/f/ of]U o x'g]5 M–
-s_ ;f] x| jif{ pd]/ k" /f gePsf],

1
-v_ xf] ; 7] ufgdf gePsf] .
-@_ pkbkmf -!_ df h' g;'s} s' /f n]lvPsf] eP tfklg k|rlnt sfg" g adf]lhd s' g} vf;
s/f/ ug{ cof]Uo JolQm To:tf] s/f/ ug{ cof] Uo ePsf] dflgg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd s/f/ ug{ cof]U o JolQmsf tkm{ af6 lghsf] lxtsf] nflu lghsf]
;+/Ifsn] s/f/ ug{ ;Sg] 5 .
-$_ o; bkmfdf cGoyf h' g;'s} s' /f n]l vPsf] eP tfklg s' g} vf; ljifodf o; P] g
adf]lhd s/f/ ug{ cof]U o JolQmn] ;d]t s/f/ ug{ ;Sg] u/L k| rlnt sfg" gn]
Joj:yf u/]sf] df To:tf] ljifodf To:tf] JolQm ;d]t s/f/ ug{ of]U o ePsf] dflgg]5 .
$= kIfx? :jfoQ x'g] M o; P]g sf] cwLgdf /xL s/f/sf] :j?k tyf ljifoj:t' 5gf} 6 ug{,
k|l tkmn, k|l tkmnsf] dfqf, s/f/sf zt{ tyf s/f/ pNn+ 3g eP afkt pkrf/sf] k|s[lt
lgwf{ /0f ug{ / s/f/ adf]lhdsf] ljjfb ;dfwfg ug]{ pkfo lglZrt ug{ s/f/sf kIfx?
:jfoQ x' g] 5g\ .
%= s/f/ ePsf] dflgg] M Ps JolQmn] csf]{ JolQm ;dIf /fv]sf] k|: tfjdf To:tf] k|: tfljt
JolQmn] :jLs[l t hgfPkl5 s/f/ ePsf] dflgg]5 .
^= s/f/ ePsf] :yfg M -!_ k| : tfjsn] h'g :yfgdf :jLs[l t kfpgsf nflu k|:tfj k7fPsf]
xf] ;f]xL :yfgnfO{ s/f/ ePsf] :yfg dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd :yfg gv' nfOPsf] cj:yfdf k|: tfjsn] :jLs[lt kfPsf]
:yfgnfO{ s/f/ ePsf] :yfg dflgg] 5 .
&= k|:tfj / :jLs[lt k'/f ePsf] dflgg]
dflgg M -!_ k|: tfj k7fPsf] s'/ f k| :tfljt JolQmn] yfxf
kfPkl5 k|:tfj k7fpg] sfo{ k" /f ePsf] dflgg] 5 .
-@_ k|:tfjdf cfˆgf] :jLs[lt hgfO{ k|:tfljt JolQmn] k|:tfjs ;dIf k7fPsf]
:jLs[lt k|:tfjsn] kfPdf k|: tfjssf] xsdf / k|:tfjdf k| :tfljt JolQmn] :jLs[lt lbPsf]
s'/f k|:tfjsnfO{ yfxf ePdf k|:tfljt JolQmsf] xsdf :jLs[lt lbg] sfo{ k"/f ePsf]
dflgg] 5 .
-#_ k|:tfjdf k|T oIf ?kdf :jLs[lt ghgfP klg k|:tfljt JolQmn] k|:tfjdf
plNnlvt s' g} zt{ kfngf u/] df jf k|:tfjdf plNnlvt k|ltkmn, nfe jf ;]jf :jLsf/ u/] df
jf cGo s' g} Joxf] /faf6 :jLs[lt hgfPdf klg k|:tfjdf :jLs[lt k| bfg u/]sf] dflgg] 5 .

2
-$_ k|:tfjsn] of] ;do;Dd OGsf/ ul/Psf] ;"rgf gkfPdf k|:tfj :jLsf/
u/] sf] ;D´g] 5' eGg] Joxf] /fsf] k|:tfj /fv] sf] eP ;f] ;do;Dd OGsf/Lsf] ;" rgf gk7fPsf]
eP k|:tfj :jLsf/ u/] sf] dflgg] 5} g .
*= k|:tfj jf :jLs[lt /2 ug{ ;lsg]
;lsg M -!_ k| :tfjsn] cfˆgf] k|:tfj ;" rgfåf/f /2 ug{
;Sg]5 .
t/ k|:tfj /2 ul/Psf] ;"rgf kfpg'eGbf cufj} k|:tfljt JolQmn] k|:tfjdf :jLs[lt
lbO{ ;s]s f] ;"rgf k|:tfjsn] kfO;s] sf] eP ;f] k|:tfj /2 x'g] 5} g .
-@_ k|: tfljt JolQmn] cfkm"n] k7fPsf] :jLs[lt ;"rgfåf/f /2 ug{ ;Sg]5 .
t/ :jLs[lt /2 ul/Psf] ;"r gf kfpg'eGbf cufj} k|:tfjsn] :jLs[ltsf] ;" rgf kfO{
;s] sf] eP :jLs[lt /2 x' g] 5} g .
-#_ k|: tfjdf OGsf/L hgfO{ ;"rgf k7fpg] JolQmn] k|:tfjdf k' gM :jLs[lt lbO{ ;" rgf
k7fpg ;Sg] 5 .
t/ o;/L OGsf/L hgfOPsf] jf :jLs[lt lbOPsf] ;" rgfx?dWo] OGsf/L hgfOPsf]
;"rgf cufj} k'u] df s/f/ ePsf] dflgg] 5} g . :jLs[lt hgfOPsf] ;" rgf cufj} k'u]df s/f/
ePsf] dflgg] 5 .
-$_ k|:tfj k7fO{ ;s]kl5 pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;"r gf k7fPsf] df jf :jLs[lt k7fO{
;s] kl5 pkbkmf -@_ adf]lhdsf] ;" rgf k7fPsf]df jf k|:tfjdf OGsf/L hgfO{ ;s]kl5
pkbkmf -#_ adf]lhdsf] ;" rgf k7fPsf] df To:tf ;"rgfx? ;DalGwt JolQmn] Ps}avt kfPdf
s/f/ ePsf] dflgg] 5} g .
(= k|:tfj /2 ePsf] dflgg] M b]x fosf] s' g} cj:yfdf k| :tfj /2 ePsf] dflgg]5 M–
-s_ k|:tfjsn] k|:tfj :jLs[t u/] sf] ;"rgf of] ;do;Dd kfpF egL k|:tfj /fv] sf] df ;f]
;do;Dddf k|:tfljt JolQmn] :jLs[lt hgfPsf] ;"rgf k|:tfjsn] k|fKt gu/] df .
-v_ v08 -s_ adf]lhd :jLs[ltsf] ;"rgf k7fpg' kg]{ ;do pNn]v gePsf] df k|:tfljt
JolQmn] dgfl;j dflkmssf] ;doleq :jLs[lt hgfPsf] ;"rgf k|:tfjsnfO{ glbPdf .
-u_ k|:tfj /fv]kl5 :jLs[lt k| fKt ug{'eGbf cufj} k|:tfjssf] d[T o' ePdf jf lghsf] xf] ;
7]ufgfdf g/x] df .
-3_ bkmf * adf]lhd k|:tfj /2 ul/Pdf .

3
-ª_ :jLs[lt lbPkl5 To:tf] :jLs[lt k|:tfjsn] k|fKt ug{' cufj} k| :tfljt JolQmsf] d[To'
ePdf jf lghsf] xf] ; 7]ufgfdf g/x] df .
-r_ k|:tfljt JolQmn] k|:tfjsf] s' g} s' /f kl/jt{ g u/L jf s'g} zt{ /fvL :jLs[t u/] df .
-5_ k|:tfljt JolQmn] k|: tfj :jLs[ t ug{' cl3 s' g} sfo{ jf s'g} zt{ k" /f ug{' kg]{ u/L
k|:tfj /flvPsf]df To:tf] sfo{ jf zt{ k"/f gu/L :jLs[t u/]s f] df .
!)= ;j{; fwf/0f ;dIf /flvPsf] k|:tfj adf]lhdsf] s/f/ M -!_ s'g} JolQmn] lj1fkg u/L
;f] lj1fkgdf plNnlvt s'g} sfd u/] df o:tf] kfl/tf]lifs lbg] 5' egL ;fj{ hlgs ?kdf
k| :tfj /fv] s f]df ;f] lj1fkg adf]l hdsf] sfd ug]{ JolQmnfO{ To:tf] lj1fkg k|sflzt
ug]{ JolQmn] lj1fkgdf plNnlvt kfl/tf]lifs lbg' kg]{ 5 .
t/ lj1fkgdf plNnlvt sfd To:tf] lj1fkgsf] hfgsf/L ljgf u/] s f] /x] 5 eg]
To:tf] JolQmn] kfl/tf]l ifs kfpg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|:tfjdf plNnlvt sfd Ps jf PseGbf a9L JolQmn]
u/] df h' g JolQmn] klxn] u/]s f] 5 ;f] xL JolQmn] dfq kfl/tf]l ifs kfpg]5 .
t/ b' O{ jf b'O{eGbf a9L JolQmx?n] Ps} ;dodf k|:tfjdf plNnlvt sfd u/] df
To;/L sfd ug]{ ;a}n] kfl/tf]lifs a/fa/ afF8L lng kfpg] 5g\ . kfl/tf]lifs afF8\g gldNg]
/x] 5 eg] ;f] laqmL u/L cfPsf] /sd To:tf JolQmx?nfO{ a/fa/ afF 8L lbg' kg]{ 5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|s flzt lj1fkg adf]lhd ug{' kg]{ sfdsf] nflu lglZrt
;dofjlw tf]l sPsf] /x]5 eg] To:tf] ;do ;dfKt x' gf;fy lj1fkg adf]lhdsf] k|:tfj /2
ePsf] dflgg] 5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd /flvPsf] k|:tfj h' g dfWodåf/f k|sflzt ePsf] xf] , ;f]xL
dfWodåf/f /2 ug{ ;lsg] 5 .
-%_ pkbkmf -$_ df h' g;' s} s' /f n]lvPsf] eP tfklg k|: tfj /2 u/] sf] ;" rgf
k|sflzt x'g' cufj} s;} n] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lj1fkg cg' ;f/ sfd ul/;s]s f] ePdf
lj1fkgdf plNnlvt kfl/tf]lifs lbg' kg]{ 5 .
t/ lj1fkg adf]lhd sfd ug]{ JolQmn] lj1fkgbftfnfO{ oyf;Dej l56f] sfd
;DkGg ePsf] ;"r gf u/]s f] x'g' kg]{5 .

4
-^_ s;} n] lj1fkgbftfnfO{ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lj1fkg cg' ;f/ sfd z'? u/]sf]
s'/f ;"rgf u/L sfd z'? u/] sf] /x] 5 eg] To;/L sfd ug]{ JolQmnfO{ lj1fkg /2 x'F bf;Dd
u/] sf] sfdsf nflu plrt kfl/>lds lbg' kg]{5 .
!!= ck|ToIf s/f/ M o; P]g df cGoq h'g ;' s} s'/ f pNn] v eP tfklg b]x fosf cj:yfdf
b]xfo adf]l hd s/f/ ePsf] dflgg]5 M–
-s_ o; P]g jf cGo k| rlnt sfg" g adf]lhd s/f/ ug{ cof]U o JolQmnfO{ jf To:tf
JolQmn] kfng kf] if0f ug{' kg]{ s' g} JolQmnfO{ lghsf] ;fdflhs x}l;ot ;' xfpFbf] s' g}
rLh j:t' jf ;] jfsf] cfjZostf k"/f u/L lbPsf] df ;f] k"/f ul/lbg] JolQmnfO{ lghn]
lbPsf] rLh j:t' jf ;]jfsf] d" No To:tf] c;dy{ JolQmsf] ;DklQaf6 e/fO{ lbg] .
-v_ s'g} JolQmn] k| rlnt sfg" g adf]lhd ltg{' kg]{ s'g} /sd lt/] jf glt/] sf] s' /fdf
;/f]s f/ x'g] JolQmn] To:tf] /sd cfkm"n] lt/L lbPsf] df ;f] /sd ltg]{ JolQmnfO{
lghn] lt/] sf] hlt /sd ltg{' kg]{ JolQmsf] ;DklQaf6 e/fO{ lbg] .
-u_ s'g} JolQmn] s' g} JolQmnfO{ s' g} s'/f lbPsf] df jf s'g} sfd nufPsf] df ;f] sfd s'/f
cg' ;f/sf] d" No jf kfl/>lds lbg] .
-3_ sfg"g adf]lhd /fVg kfpg] c?sf] s' g} ;DklQ cfˆgf] sAhfdf /fv] sf] df ;f] ;DklQ
gf;f] ;/x /fVg] .
-ª_ e"nn] s;}n] s' g} /sd lbPsf] df ;f] /sd lghnfO{ lkmtf{ ug]{ .
!@= ;f+of]lus s/f/ M -!_ eljiodf s' g} 36gf 36] df s'g} sfd ug]{ jf gug]{ u/L s/f/
ePsf] df To:tf] 36gf g36] ;Dd To:tf] s/f/af6 s' g} bfloTj ;[ hgf x'g] 5} g .
-@_ eljiodf s'g} JolQmn] s' g} vf; sfd u/] df s/f/ ePsf] dflgg] u/L s/f/
ePsf] df To:tf] JolQmn] To:tf] sfd gug]{ jf ug{ g;Sg] u/L s' g} sfd sf/afxL u/] df
To:tf] s/f/af6 s' g} bfloTj ;[hgf x' g] 5} g .
-#_ eljiodf s' g} clglZrt 36gf g36] df s'g} sfd ug]{ jf gug]{ u/L s/f/ ePsf] df
To:tf] 36gf 36\g c;Dej ePkl5 dfq To:tf] s/f/ adf]lhdsf] bfloTj ;[hgf x' g]5 .
-$_ eljiodf s'g} lglZrt ;doleq s' g} 36gf 36] df s' g} sfd ug]{ jf gug]{ u/L
s/f/ ePsf] df To;/L lgwf{l/t ;doleq} jf lgwf{l/t ;do ;dfKt ePkl5 ;f] 36gf 36\g
c;Dej ePkl5 To:tf] s/f/ ab/ ePsf] dflgg]5 .

5
-%_ eljiodf s' g} 36gf s' g} vf; ;doleq g36] df s' g} sfd ug]{ jf gug]{ u/L s/f/
ePsf] df To:tf] ;doleq To:tf] 36gf g36] df jf ;f] ;doleq To:tf] 36gf g36\ g] lglZrt
ePdf To:tf] s/f/ adf]lhdsf] bfloTj ;[hgf x' g]5 .

kl/R5]b– #
ab/ x'g] s/f/ / ab/ u/fpg ;lsg] s/f/
!#= ab/ x'g] s/f/ M b]x fo adf]l hdsf] s/f/ ab/ x'g]5 M–
-s_ k|rlnt sfg"g n] lgif] w gu/] sf] k] zf, Joj;fo jf Jofkf/ ug{af6 s;} nfO{ /f]s
nufOPsf] s/f/,
t/ b] xfosf] cj:yfdf s' g} Jofkf/ jf Joj;fodf /f]s nufpg] u/L s/f/ ePsf]
dflgg] 5} g M–
-!_ s'g} Jofkf/sf] Voflt vl/b laqmL ug]{ u/L s/f/ ePsf] df To:tf] Voflt
adf]lhdsf] Jofkf/ jf Joj;fo vl/b ug]{ vl/bstf{ / laqm]tf aLr ;DkGg
s/f/df plNnlvt cjlw / :yfgdf To:tf] laqm] tfn] To:t} Jofkf/ / Joj;fo
ug{ gkfpg] u/L ePsf] s/f/,
-@_ ;f´]bf/ /x'Gh] n ;f´]bf/L kmd{s f] Jofkf/ Joj;fo afx] s ;f] xL k|s[ltsf]
Jofkf/ Joj;fosf k|lt:kwL{ cGo JolQmx?;+u ;f]xL jf cGo s'g} Jofkf/
Joj;fo ug{ gkfpg] u/L ;f´]bf/x? aLr ePsf] s/f/,
-#_ ;f´]bf/L 5fl8;s]kl5 ;f´] bf/L kmd{ adf]lhdsf] Jofkf/ Joj;fo lglZrt
cjlw;Dd jf lglZrt :yfgdf gug]{ u/L ;f´] bf/x? aLr ePsf] s/f/,
-$_ s'g} JolQmn] s'g} JolQm, kmd{, sDkgL jf lgsfo;+ u u/] sf] s/f/ cg' ;f/ To:tf]
JolQm, kmd{ , sDkgL jf lgsfosf] ;]jfdf 5b} jf ;] jfaf6 cjsfz k|fKt u/] sf]
lglZrt ;do;Dd To:tf] JolQm, kmd{ , sDkgL jf lgsfosf] k|lt:kwL{ cGo
JolQm, kmd{ , sDkgL jf lgsfosf] ;]jf :jLsf/ ug{ gkfpg] u/L ePsf] s/f/ .
-v_ k|rlnt sfg" gn] lgif] w u/] sf] ljjfx afx]s cGo ljjfxdf /f] s nufOPsf] s/f/ .
-u_ ;j{; fwf/0fn] pkef]u ul//x] s f] ;'ljwf s;}nfO{ pkef]u ug{ af6 /f] s nufOPsf] s/f/,
-3_ s;} n] kfPsf] sfg" gL clwsf/ s' g} c8\ 8f cbfntaf6 k|rng u/fO{ kfpgaf6 /f] s
nufOPsf] s/f/,

6
-ª_ k|rlnt sfg" gsf] lj?4df ePsf] jf k|rlnt sfg" gn] lgif]w u/]s f] s' /fdf ePsf]
s/f/,
-r_ cg}lts p2] Zosf] nflu jf ;fj{hlgs gLlt jf lxtsf] lj?4df ePsf] s/f/,
-5_ s/f/ ePsf] ljifo j:t' s/f/ ug]{ kIfx?nfO{ :ki6 ?kdf yfxf gePaf6 k" /f ug{
g;lsg] cj:yfdf k'u] sf] s/f/,
-h_ s/f/ ubf{ s} cj:yfdf s/f/ k" /f ug{ c;Dej ePsf] s/f/,
-´_ dgfl;a dflkmssf] cy{ lbg g;Sg] e} c:ki6 ePsf] s/f/,
-`_ s/f/ ug{ cof]Uo JolQmaf6 ePsf] s/f/,
-6_ u}/ sfg" gL k|ltkmn jf p2]Zo ePsf] s/f/ .
!$= ab/ u/fpg ;lsg] s/f/
s/f/ M -!_ b]xfo adf]lhd ePsf] s/f/ ;f] s/f/af6 dsf{ kg]{ JolQmn]
ab/ u/fpg ;Sg]5 M–
-s_ s/sfkaf6 ePsf] s/f/,
:ki6Ls/0f M s' g} JolQmnfO{ lghsf] OR5f lj?4 s' g} s/f/ u/fpg] dg;fon]
lghsf] ;DklQ /f] Ssf /fv] sf] jf /fVg wDsL lbPsf] jf lghsf] lhp Hofg jf
OHhtdf wSsf k'¥ofpg] wDsL lbPsf] jf k|rlnt sfg" g lakl/t cGo s' g} sfd
u/] sf] jf ug{ wDsL lbPsf] eP s/sfk u/] s f] ;D´g' k5{ .
-v_ cg'lrt k|e fjaf6 ePsf] s/f/,
:ki6Ls/0f M
-!_ cfˆgf] k|e fjdf /x]s f] cfˆgf] OR5fg' ;f/ sfd u/fpg ;lsg] JolQmaf6
cfˆgf lxt jf :jfy{ sf nflu s' g} cg'lrt nfe p7fpg] dg;fon] To:tf]
JolQm pk/ kf/] sf] k|efjnfO{ cg'lrt k|efj ;D´g' k5{ .
-@_ v08 -!_ sf] ;j{ ;fdfGotfdf k|lts"n k|efj gkg]{ u/L b]xfosf
JolQmnfO{ cfˆgf k|efjdf /x] sf cfˆgf] OR5fg'; f/ sfd u/fpg ;lsg]
JolQm ;D´g' k5{ M–
-c_ cfˆgf] ;+ /IfsTj, ;+ /If0f jf lhDdfdf /x] sf JolQm,
-cf_ j[4fj:yf, lj/fdL cj:yf jf zf/Ll/s jf dfgl;s b'a{ntfn] ubf{
s]xL ;do jf ;bfsf nflu cfˆgf] lxtsf] larf/ ug{ g;Sg]
JolQm,

7
-O_ cfkm" n] cfly{ s jf kbLo bjfa kfg{ ;lsg] JolQm .
-u_ hfn;fhaf6 ePsf] s/f/,
:ki6Ls/0f M s/f/ ug]{ kIf jf lghsf] k|ltlglwn] csf]{ kIf jf lghsf]
k|ltlglwnfO{ wf]sf lbg] lgotaf6 s'g} s' /f ;To xf]Og eGg] hfgsf/L x'Fbf x'Fb}
;f] s' /f ;To xf] egL ljZjf; lbnfPsf] jf ljZjf; kg{ ;Sg] s'g} sfd
sf/afxL u/] sf] jf s' g} tYosf af/]df hfgsf/L x'F bf x'F b} ;f] tYo hfgL hfgL
n's fPsf] jf k|rlnt sfg"g adf]lhd hfn;fh x'g] cGo s' g} sfd u/] sf] eP
hfn;fh u/] sf] ;D´g' k5{ .
-3_ ´'SofO{ u/fPsf] s/f/ .
:ki6Ls/0f M b] xfo adf]lhdsf] sfdnfO{ ´'SofPsf] ;D´g' k5{ M–
-s_ dgfl;a dflkmssf] cfwf/ a]u / s'g} s' /fsf] ´'¶f ljj/0f lbPsf] ,
-v_ s'g} kIfnfO{ dsf{ kg]{ u/L axsfPsf],
-u_ s/f/sf] ljifo j:t' df uNtL u/fPsf] .
-@_ o; bkmf adf]lhd ab/ u/fpg ;lsg] s/f/sf xsdf b]xfosf s' /fdf b]xfo adf]lhd
x'g] 5 M–
-s_ s/f/ u/fOPsf] kIfn] s/f/nfO{ ab/ gu/fO{ ;f] s/f/ x'g' cl3 lghsf] l:ylt
h:tf] x'G Yof] ;f] adf]lhd u/fO{ dfUg ;Sg]5 .
-v_ s;} n] cfˆgf] k|efjdf /x] sf] cfˆgf] OR5f cg' ;f/ sfd u/fpg ;Sg] JolQm;+u
s/f/ u/]sf] df To:tf] s/f/ cg'lrt k|e fjaf6 ul/Psf] xf] Og egL k| dfl0ft ug]{
ef/ To;/L cg'lrt k|e fj kf/]s f] xf] Og eGg] kIfdfly /xg] 5 .
kl/R5]b– $
hdfgt,
hdfgt, xhf{gf tyf k|T ofzg ;DaGwL s/f/
!%= hdfgt ;DaGwL s/f/ M -!_ s'g} JolQmn] cfkm" n] lnPsf] C0f jf sa' n u/] sf] bfloTj
r' Qmf gu/] df jf k"/ f gu/] df t] ;|f] kIfn] r' Qmf jf k"/ f ul/lbg] u/L s/f/ ePsf] df
hdfgt ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg]5 .

8
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd t];| f] kIfn] hdfgt lbPsf] df ltg{' kg]{ JolQmn] C0f
glt/] df jf k"/f ug{' kg]{ bfloTj k" /f gu/] df To:tf] C0f jf bfloTj hdfgt lbg]n] ltg{' jf
s/f/ adf]lhdsf zt{ k" /f ul/lbg' kg]{5 .
-#_ hdfgt ;DaGwL s/f/ lnlvt ?kdf ePsf] x' g' kg]{5 .
!^= hdfgt lbg] JolQmsf] bfloTj
bfloTj M s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]d f afx] s hdfgt lbg]
JolQmsf] bfloTj b]xfo adf]l hd x'g]5 M–
-s_ bfloTj k"/f ug{' kg]{ JolQmn] ;f] bfloTj k" /f ug{ g;s] sf] avtb]lv g} hdfgt lbg]
JolQmsf] bfloTj ;[hgf x' g]5 .
-v_ hdfgt lbg] JolQmsf] bfloTj C0f ltg{' kg]{ jf bfloTj k"/f ug{' kg]{ JolQm ;/x x' g]5
/ ltg{' jf k" /f ug{' kg]{ bfloTjaf6 lgh d' Qm geP;Dd hdfgt lbg] JolQm lhDd]jf/
/xg] 5 .
-u_ ;fx"n fO{ ltg{' jf k"/f ug'{ kg]{ bfloTj ltg{' jf k" /f ug{' kg]{ JolQmaf6 pNn+ 3g
x'g f;fy ;fx"n] hdfgt lbg] JolQmaf6 ;f] bfloTj k" /f u/fpg ;Sg] 5 .
-3_ s'g} C0f jf bfloTj afkt s' g} ;' /If0f / hdfgt b' j} lbPsf] /x] 5 eg] To;/L lbPsf]
;'/If0fn] vfd] sf] xb;Dd hdfgt lbg] JolQmsf] bfloTj x' g] 5}g .
-ª_ sfg"g sf] kl/rfngaf6 C0f ltg{' kg]{ jf bfloTj k"/f ug{' kg]{ JolQm bfloTjaf6 d' Qm
x'Fb}df hdfgt lbg] JolQmsf] bfloTj ;dfKt x'g] 5} g .
:ki6Ls/0f M o; P]g sf] k| o f] hgsf] nflu æ;fx" Æ eGgfn] C0f lbg] JolQm ;D´g'
kb{ 5 / ;f] zAbn] C0f ltg{' kg]{ jf bfloTj k"/f ug{' kg]{ JolQmaf6 s' g} nfe
kfpg] jf s'g} sfd u/fpg kfpg] JolQm ;d] t ;D´g' k5{ .
!&= hdfgt lbg] JolQm
JolQm bfloTjaf6 d'Qm x'g] cj:yf M-!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df
afx] s b]xfosf] s'g} cj:yfdf b] xfosf] xb;Dd hdfgt lbg] JolQm cfˆgf] bfloTjaf6 d' Qm
x'g]5 M–
-s_ C0f ltg{' kg]{ jf bfloTj k" /f ug{' kg]{ JolQmn] hdfgt lbg] JolQmsf] ;xdlt
lagf s/f/df tflTjs c;/ kg]{ u/L s/f/sf zt{ x? x]/km] / u/] df To:tf]
x]/km] /kl5 x'g] sf/f] af/df,
-v_ h'g ljifodf hdfgt lbOPsf] xf] ;f] bfloTjaf6 ;f] k" /f ug{' kg]{ JolQm d' Qm
x'g] u/L s/f/ ePdf,

9
-u_ ;fx"sf] sfd sf/afxLn] C0f ltg{' kg]{ jf bfloTj k" /f ug{' kg]{ JolQm d' Qm x'g]
ePdf jf C0f ldGxf ePdf,
-3_ ;fx"n] C0fLaf6 lng' kg]{ /sdeGbf sd /sd lnO{ bfloTj d' Qm ug]{ jf
lghnfO{ C0f r' Qmf ug{ yk ;do lbg] jf d' 2f grnfpg] u/L ;xdlt ePdf,
-ª_ ;fx"sf] s'g} sfd sf/afxLaf6 hdfgL lbg] JolQmsf] C0f ltg{' kg]{ jf bfloTj
k"/f ug{' kg]{ JolQm pk/sf] sfg"gL pkrf/df k|lts"n c;/ k/] df,
-r_ C0fLaf6 lnPsf] s' g} ;' /If0f ;fx"n] x/fPdf jf lauf/] df jf C0fLnfO{ ;f] lkmtf{
lbPdf To:tf] ;' /If0fsf] d" No a/fa/sf] xb;Dd,
-5_ ;fx"nfO{ s/f/ adf]lhd ltg{' kg]{ /sd jf k" /f ug{' kg]{ bfloTj ;f] ltg{' jf k"/f
ug{' kg]{ JolQmn] h' g xb;Dd lt/] sf] 5 jf k" /f ePsf] 5 ;f] xb;Dd .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g ;'s} s' /f n]l vPsf] eP tfklg ;fx"n] hdfgt lbg] JolQm pk/
;dodf sfg" gL sf/afxL grnfPsf] jf c;"n ug{' kg]{ /sd c;"n ug]{ k|o f; gu/] sf]
sf/0faf6 dfq s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx] s hdfgt lbg] JolQm cfˆgf] bfloTjaf6
d' Qm x' g] 5} g .
-#_ b' O{ jf b' O{eGbf a9L hdfgt lbg] JolQm ePsf]df ;fx"n] hdfgt lbg] s' g} Ps
JolQmnfO{ bfloTjaf6 km" ;{b lb+b}df hdfgt lbg] cGo JolQmx? cfˆgf] lx:;fsf] bfloTjaf6
d' Qm x'g] 5}g g\ . hdfgt lbg] JolQmx?sf] bfloTjsf] lx:;f 5' 6\ofpg ;lsg] /x]g5 eg] ;fx"n]
hdfgt lbg] s' g} JolQmnfO{ km" ;{b lb+ b}df lgh cfˆgf] bfloTjaf6 d' Qm ePsf] dflgg] 5} g .
-$_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx]s bfloTj k" /f ug]{ ;DaGwdf hdfgt
;DaGwL s/f/ ePsf] xf] ;f] bfloTj ;[h gf ug]{ s/f/sf ;DaGwdf kIfx? aLr s' g} ljjfb
pTkGg ePsf] sf/0fn] dfq hdfgt ;DaGwL s/f/ adf]lhdsf] bfloTj k"/f ug{ af6 hdfgt
lbg] JolQm d' Qm x'g] 5} g .
!*= hdfgt lbg] JolQm / C0fLsf] ;DaGw M s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx] s b]xfosf
s'/fdf hdfgt lbg] JolQm / C0fLsf] ;DaGw b]x fo adf]l hd x'g] 5 M–
-s_ hdfgt lbg] JolQmn] C0f r' Qmf ug]{ jf bfloTj k" /f ug{' kg]{ JolQmnfO{ s/f/
adf]lhd C0f r' Qmf ug{ jf bfloTj k" /f ug{ nufpg] 5,
-v_ C0f jf bfloTj ln+bf C0fLn] hdfgt lbg] JolQmnfO{ hdfgt lbP afkt s'g} wgdfn
jf ;' /If0f lbPsf] /x] 5 eg] C0fLsf] d~h' /L lagf To:tf] JolQmn] ;f] wgdfn jf

10
;'/If0f lwtf] aGws /fVg, a] rlavg ug{ jf cGo s' g} tl/sfn] xs x:tfGt/0f ug{
kfpg] 5}g ,
-u_ s'g} vf; k| o f]hgsf nflu C0f jf bfloTj lnO{ ;f] afkt hdfgt lbPsf] eP To;/L
hdfgt lbg] JolQmsf] d~h' /L lagf To:tf] C0f jf bfloTjsf] p2]Zo, :j?k jf
To;sf zt{ df x] /km] / ug{ ;lsg] 5}g .
!(= hdfgt lbg] JolQmn] ;fx'nfO{ k|lt:yfkg ug]
ug{ M -!_ hdfgt lbg] JolQmn] ;fx' nfO{
C0fLsf] tkm{a f6 ltg{' kg]{ C0f jf s/f/ adf]l hd k"/ f ug{' kg]{ bfloTj lt/] jf k"/f u/] kl5
To:tf] C0f jf bfloTjsf ;DaGwdf hdfgt lbg] JolQmn] ;fx" nfO{ k|l t:yfkg ug]{ 5 / of]
P]g jf k| rlnt sfg" g adf]l hd ;fx" ;/x lgh pk/ sfg"g L sf/afxL rnfpg ;Sg] 5 .
-@_ o; kl/R5] bdf cGoq h' g;' s} s'/f n]l vPsf] eP tfklg hdfgt ;DaGwL s/f/
adf]lhd hdfgt lbg] JolQmn] C0fLsf] tkm{ af6 r' Qmf ul/lbPsf] C0f jf bfloTj k" /f ug{' kg]{
JolQmsf tkm{ af6 k"/f ul/lbPsf] bfloTj afktsf] ;Dk"0f{ /sd tyf ;f] df nfUg] Aofh jf cGo
s'g} z' Ns jf /sd ;d]t C0fLn] hdfgt lbg] JolQmnfO{ ltg{' kg]{ 5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd C0fLn] ltg{' kg]{ /sd glt/]sf] sf/0faf6 sfg"gL sf/afxL
ug{' kg]{ ePdf jf ;f] afkt cGo s' g} vr{ ug{' k/] df To:tf] vr{ ;d] t hdfgt lbg] JolQmn]
e/fO{ lng kfpg] 5 .
@)= hdfgt ;DaGwL s/f/ ab/ u/fpg ;Sg] cj:yf M b]x fosf] cj:yfdf hdfgt lbg]
JolQmn] hdfgt ;DaGwL s/f/ ab/ 3f]lift u/fpg ;Sg] 5 M–
-s_ ;fx" :jo+n] jf lghsf] ;xdltdf c? s;} n] h' g sf/f] af/sf] ;DaGwdf hdfgt lbPsf]
xf] ;f] sf/f] af/;+u ;DalGwt ljifosf] af/] df hdfgt lbg] JolQmnfO{ unt jf e| fds
;"rgf jf hfgsf/L lbO{ hdfgt k|fKt u/] sf] ePdf,
-v_ hdfgtsf] ljifo jf wgdfn jf tYo g} n' sfPsf] jf pNn]v gu/] sf] ePdf,
-u_ s'g} t];|f] JolQm ;d] t hdfgL /xg] u/L s/f/ ePsf]df To:tf] t] ;|f] JolQmn]
hdfgt lbg ;xdlt glbPsf] ePdf .
@!= ;+o'Qm ?kdf hdfgt lbg] JolQmsf] bfloTj a/fa/ x'g] M -!_ b'O{ jf b'O{e Gbf a9L
JolQmx?n] ;+o'Qm ?kdf ldnL jf 5'§ f 5'§} s' g} C0f jf bfloTj afkt ;+o'Qm ?kdf
hdfgt lbPsf]d f To:tf] C0f jf bfloTj C0fLn] k"/ f gu/] d f s/f/df cGoyf Joj:yf

11
ePsf] df afx] s hdfgt lbg] JolQmx?n] a/fa/Lsf] lx;fan] ;f] C0f jf bfloTj ltg{' jf
s/f/ adf]l hd k"/ f ug{' kg]{ 5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;+ o' Qm ?kdf hdfgt lb+ bf v08 v08 u/L hdfgt lbPsf]
ePdf To:tf] hdfgt lbg] JolQmn] cfkm"n] hdfgt lbPsf] v08sf] xb;Ddsf] bfloTj dfq
ltg{' Joxf] g{' kg]{ 5 .
@@= xhf{gf -OG8]lDg6L_ ;DaGwL s/f/ M -!_s'g} JolQmn] s/f/sf] s'g} kIfsf] lgb]{zgdf sfd
ubf{ To:tf] kIf jf t];|f] JolQmnfO{ lghsf] sfd sf/afxLsf] kl/0ffdaf6 x' g ;Sg] xflg
gf]S;fgL cfkm" n] Joxf]g]{ u/L xhf{ gf ;DaGwL s/f/ ePsf] df ;f] s/f/sf] cwLgdf /xL ;f]
JolQmn] b] xfosf s' g} jf ;a} /sd xhf{g f afkt e/fO{ lng ;Sg]5 M–
-s_ s/f/df pNn]v eP adf]lhdsf] xhf{ gf /sd,
-v_ t];|f] JolQmnfO{ xflg gf]S;fgL k/] sf] eP ;f] afkt ltg{' Joxf]g{' kg]{ /sd,
-u_ xhf{ gf ;DaGwL s/f/sf ;DaGwdf lghn] bfo/ u/] sf] jf k|lt/Iff u/]s f] d'2fdf
nfu] sf] vr{sf] /sd,
-3_ v08 -s_ b]lv -u_ ;Dd plNnlvt /sd glbPsf] sf/0faf6 d'2f dfldnf ug{'
k/] df To:tf] d'2f dfldnfdf nfu] sf] vr{ sf] /sd .
-@_ pkbkmf -!_ df h' g;' s} s' /f n]lvPsf] eP tfklg s/f/df cGoyf Joj:yf
ePsf] df afx] s s' g} JolQmn] csf]{ kIfsf] lgb]{ z gdf sfd ubf{ hfgL hfgL xflg gf]S;fgL
k'¥ofpg] ablgot jf nfkaf{xLk"j{ s sfd u/]s f] sf/0faf6 To:tf] kIf jf t] ;|f] JolQmnfO{ xflg
gf] S;fgL x'g uPdf To:tf] xflg gf]S;fgL afkt ;f] sfd ug]{ JolQm g} lhDd]j f/ x' g]5 .
@#= k|Tofzg -;a|f]u]zg_ ;DaGwL Joj:yf M -!_ s'g} JolQmsf] ;DklQ, lghn] pkef] u u/]sf]
;'l jwf jf xs jf sf/f]a f/af6 x'g] nfe pk/ t] ;|f] JolQmaf6 x'g ;Sg] xflg gf]S ;fgLsf
lj?4 s'g} JolQm;+ u s/f/ ePsf] d f To:tf] xflg gf]S ;fgL hf] ;'s} n] u/] sf] eP tfklg
To:tf] s/f/ ug]{ JolQmn] g} Joxf]g{' kg]{ 5 .
t/ To:tf] xflg gf] S;fgL csf]{ s' g} JolQmaf6 Joxf]l/g] u/L s/f/ ePsf] df To:tf]
JolQmaf6 lbnfO{ e/fO{ lbg' kg]{ 5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ePsf] xflg gf]S;fgL afkt s/f/df pNn]v ePsf] df ;f]xL
adf]lhd / pNn]v gePsf] df dgfl;a /sd jf Ifltk"lt{ xflg gf] S;fgL ePsf] sf/0fn]

12
k|efljt JolQm jf lghsf] d[ To' eO;s] sf] eP lghsf] xsjfnfnfO{ tTsfn lbg' jf lbnfO{
lbg' kg]{ 5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd xflg gf] S;fgL ePsf] df xflg gf]S;fgL ePsf] JolQmsf]
:yfgdf pkbkmf -@_ adf]lhdsf] /sd jf Ifltk"lt{ lbg] JolQmn] k|T ofzg u/] sf] dflgg]5 /
;f] xL adf]lhd xflg gf]S;fgL k'¥ ofpg] JolQmaf6 To;/L k| Tofzg ug]{ JolQmn] xflg gf]S;fgL
afktsf] /sd jf Ifltk"lt{ e/fO{ lng kfpg] 5 .
@$= k|Tofzg ug]{ JolQmsf] clwsf/ M k|Tofzg ug]{ JolQmsf] clwsf/ / bfloTj s/f/df
n]l vPsf] df ;f] xL adf]l hd / gn]l vPsf] d f b]x fo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ h'g JolQmnfO{ xflg gf] S;fgL k'u]s f] xf] ;f] JolQmsf] ;Dk"0 f{ xs k|T ofzg ug]{ JolQmdf
;g]{ 5 .
-v_ v08 -s_ adf]lhd k|T ofzg ug]{ JolQmn] xflg gf] S;fgL k'u] sf] JolQmnfO{ a'´fPsf]
/sd jf dgfl;a dflkmssf] Ifltk"lt{ / ;f] afkt d'2f dfldnf ug{' k/] df ;f] vr{
;d] t ;f] xflg gf] S;fgL ug]{ JolQm jf ;f] ;DaGwdf s'g} s/f/ ePsf] /x] 5 eg]
To:tf] s/f/ ug]{ kIfaf6 e/fpg kfpg] 5 .

kl/R5]b–%
gf;f]
gf;f] ;DaGwL s/f/
@%= gf;f] ;DaGwL s/f/ M Ps JolQmn] csf]{ JolQmnfO{ cfkm" nfO{ g} lkmtf{ lbg] jf lghn]
cx|fP adf]lhd x:tfGt/0f jf laqmL ug]{ u/L s'g} wgdfn /fVg lbPsf] df gf;f] ;DaGwL
s/f/ ePsf] dflgg]5 .
t/ kfF r xhf/ ?k}ofF eGbf a9L d"No kg]{ wgdfn gf;f] /fVbf lnvt ug{' kg]{ 5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]b sf] k| of] hgsf] nflu æwgdfnÆ eGgfn] s'g} rn ;DklQ / To:tf]
;DklQdf /x]s f] clwsf/ ;d] t ;D´g' k5{ .
@^= gf;f] lnP lbPsf] dflgg] M -!_ gf;f] lng] JolQmn] gf;f] /fVg lbPsf] wgdfn k| fKt
u/] kl5 gf;f] lng] lbg] sfd k"/ f ePsf] dflgg] 5 .
-@_ s' g} wgdfn klxn] b]lv s' g} JolQm jf lghn] clVtof/L lbPsf] JolQmn] cfˆgf]
lhDdf jf sAhfdf lnO{ /fv]s f] df To:tf] wgdfn lghn] gf;f] ;/x lnPsf] dflgg] 5 .

13
@&= gf;f] /flvPsf] wgdfnsf] ljj/0f vf]lng' kg]{ M -!_ gf;f] /fVg lbg] JolQmn] gf;f] /fVg
lbPsf] wgdfndf s'g} v/faL ePsf] sf/0fn] ;f] wgdfn k| of]u ug{ gx'g] jf To;af6 s'g}
xflg gf]S ;fgL x' g ;Sg] jf To;sf] ;+ /If0fsf] lgldQ 5' §} Joj:yf jf k| aGw ug{' kg]{
ePdf lghnfO{ yfxf eP;Ddsf s'/ fx? gf;f] lng] JolQmnfO{ hfgsf/L lbg' kg]{ 5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd hfgsf/L lbg' kg]{ s' /f yfxf x'Fbf x'F b} hfgsf/L glbPdf gf;f]
lng] JolQmnfO{ ;f] wgdfn jf ;f]s f] sf/0faf6 ePsf] xflg gf]S;fgL gf;f] lbg] JolQmn]
Joxf] g{' kg]{ 5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h' g;' s} s' /f n]lvPsf] eP tfklg s'g} wgdfn ef8fdf lbPsf] jf
lwtf] jf laqmLsf] nflu lbPsf] df ;f] wgdfnsf] k|o f]u ubf{ ;f] wgdfnsf] v/faLsf] sf/0faf6
s'g} xflg gf] S;fgL ePdf ;f] wgdfndf ePsf] v/faL ;DaGwdf gf;f] lbg] JolQmnfO{ s'g}
hfgsf/L geP tfklg To:tf] xflg gf] S;fgL lghn] Joxf]g{' kg]{5 .
@*= gf;f] lng] JolQmsf] bfloTj M -!_ gf;f] lng] JolQmn] gf;f] lnPsf] wgdfn s/f/df
pNn] v ePsf zt{ adf]l hd / To;/L pNn] v gePsf] df lghsf] cfˆg} wgdfn ;/x
x]/larf/ tyf ;'/ Iff ug{' kg]{ 5 .
-@_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx] s pkbkmf -!_ adf]lhd x] /ljrf/ tyf ;' /Iff
ubf{ ub}{ klg gf;f] lnOPsf] wgdfn x/fPdf, rf]l/Pdf, lau|] df, gfl;Pdf, 36] df jf ;f]
wgdfndf b} jL k/] df gf;f] lng] JolQmn] To:tf] wgdfn lkmtf{ a'´ fpg' kg]{ 5} g .
t/ gf;f] lng] JolQmsf] nfkaf{xL jf ablgotaf6 jf s/f/sf zt{ adf]lhd x] /larf/
jf ;' /Iff gu/] sf] sf/0faf6 ;f] wgdfn x/fPdf, rf]l/Pdf, lau| LPdf, gfl;Pdf, 36] df jf
gf] S;fgL ePdf lghn] ;f] wgdfn jf To;sf] d" No a/fa/sf] /sd gf;f] lbg] JolQmnfO{ lbg'
kg]{ 5 .
-#_ gf;f] lng] JolQmn] gf;f] lnPsf] wgdfn s/f/ adf]lhd k| of] u ug]{ clwsf/ geO{
k|of] u u/] df jf s/f/sf zt{ ljkl/t k| of]u u/] df To:tf] k|of]u af6 gf;f] lnPsf] wgdfn
lau|] df, xflg gf] S;fgL ePdf, gfl;Pdf, 36] df jf gf] S;fgL ePdf gf;f] lng] JolQmn] gf;f]
lbg] JolQmnfO{ To;sf] Ifltk"lt{ lbg' kg]{ 5 .
-$_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx] s gf;f] lng] JolQmn] gf;f] lnPsf] wgdfn
cfˆgf] wgdfn;+u ld;fpg x'F b}g .

14
t/ gf;f] lng] lbg]sf] ;xdltn] gf;f] lnPsf] wgdfndf gf;f] lng] n] cfˆgf] wgdfn
ld;fPsf] /x] 5 eg] To:tf] wgdfn tyf ;f] af6 k|fKt cfDbfgLdf b'j}sf] cf–cfˆgf] lx:;f
adf]lhdsf] cg'k ftdf xs nfUg] 5 .
-%_ gf;f] lng]n] gf;f] lbg] sf] ;xdlt lagf gf;f] sf] wgdfn;+u cfˆgf] wgdfn
ld;fPsf] /x] 5 / To;/L ld;fOPsf] wgdfn 5' 6\o fpg ;lsg] /x]5 eg] To:tf] ld;fPsf] cf–
cfˆgf] dfndf lghx?sf] cf–cfˆgf] xs sfod /xg] 5 / To;/L ld;fOPsf] wgdfn 5'6\ofpg
nfu] sf] vr{ / To:tf] wgdfn ld;fpF bf gf;f] lbg]nfO{ s' g} gf] S;fg ePsf] /x] 5 eg] ;f] ;d]t
gf;f] lng] n] Joxf] g{' kg]{ 5 .
-^_ gf;f] lng]n] gf;f] lbg] sf] ;xdlt lagf gf;f]s f] wgdfn;+u cfˆgf] wgdfn
ld;fPsf] df pkbkmf -%_ adf]lhd 5'6\ ofpg g;lsg] ePdf gf;f] lbg]n] ld;fOPsf]
wgdfnaf6 cfˆgf] lx:;f lng dGh'/ u/] df lghsf] gf;f] lng]sf] wgdfndflysf] xs ;dfKt
x'g]5 . gf;f] lbg] n] To:tf] wgdfnaf6 cfˆgf] lx:;f lng :jLsf/ gu/] df gf;f] lng]n] gf;f]
lbg] sf] wgdfnsf] Ifltk"lt{ lbg' kg]{ 5 .
@(= gf;f] lnPsf] wgdfn lkmtf{ ug{' kg]
kg{ M -!_ gf;f] n]gb] g ubf{ lgwf{ /0f ePsf] ;do Joltt
ePkl5 jf h'g p2] Zosf] nflu gf;f] /flvPsf] xf] ;f] p2] Zo k"/ f ePkl5 gf;f] lng]n]
gf;f] lnPsf] wgdfn gf;f] lbg] nfO{ lkmtf{ a'´ fpg' kg]{ 5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd wgdfn lkmtf{ ug{' kg]{ ;doleq jf To:tf] ;do
gtf]l sPsf] df ;f] wgdfnsf] k| s[lt adf]lhd dgfl;a dflkmssf] ;doleq wgdfn
gkmsf{Psf] df jf gf;f] /fVg] JolQmn] lkmtf{ glnPsf] df ;f] ldlteGbf kl5 ;f] wgdfn x/fPdf,
rf]l/Pdf, lau|] df, gfl;Pdf, 36] df jf ;f] wgdfnsf] sf/0faf6 gf;f] lbg]nfO{ s'g} xflg
gf] S;fgL ePdf h;sf] sf/0faf6 xflg gf]S;fgL ePsf] xf] ;f]xL JolQmn] To:tf] xflg gf]S;fgL
Joxf] g{' kg]{ 5 .
-#_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx]s PseGbf a9L JolQmx?sf] :jfldTjdf
/x] sf] wgdfnsf ;DaGwdf To;sf wgLx?dWo] s;}nfO{ jf lghx?n] cx|fPsf] JolQmnfO{ gf;f]
/flvPsf] wgdfn a'´ fpg ;lsg]5 / To;/L a'´ fOPsf] df /Ltk" j{s a'´ fOPsf] dflgg]5 .
-$_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx] s gf;f] /flvPsf] wgdfnaf6 a9] a9fPsf]
jf cfh{ g ePsf] wgdfn ;d]t gf;f] lbg] JolQmsf] x'g] 5 .

15
#)= c?sf] wgdfn gf;f] /fv]s f]df gf;f] /fVg] JolQm lhDd]jf/ x'g] M s;} n] cfˆgf] xs,
clwsf/ jf :jfldTjdf gePsf] wgdfn s;} nfO{ gf;f] /fVg lbPsf]d f To;/L gf;f]
lnPsf] sf/0faf6 gf;f] lng] n] t] ;|f] JolQmk|l t s'g} bfjL jf xflg gf]S ;fgL jf ;f] gf;f]
;DaGwdf s' g} vr{ Joxf]g{' kg]{ ePdf To:tf] vr{ ;d] t gf;f] lbg] JolQmn] Joxf] g{' kg]{5 .
#!= e]§fPsf] wgdfn k|x/LnfO{ ;"rgf lbO{ /fVg ;lsg]
;lsg M s;} n] s'g} wgdfn s' g} Joxf]/ fn]
e]§ fPsf]d f k|x/LnfO{ ;" rgf lbO{ ;f] wgdfn ;DalGwt wgL km] nf gk/] ;Dd cfkm}+ ;+u
;' /lIft /fVg ;Sg]5 . To:tf] wgdfnsf] wgL kQf nufpg / To:tf] ;fdfg /fVgdf
nfu] sf] vr{ ;DalGwt dfn wgLn] Joxf]g{' kg]{5 / To:tf] vr{ glbP;Dd ;f] wgdfn
kfpg] JolQmn] g} /fVg ;Sg]5 .
#@= dd{t ;'wf/ ug{ lbPsf] j:t' lkmtf{ ug{' kg]{ M -!_ s'g} wgdfn dd{ t, ;' wf/ jf s'g}
tl/sfn] k'glg{ df{0 f ug{ lbPsf] df To:tf] wgdfn dd{ t, ;' wf/ jf k'glg{ df{0 f ubf{ nfu] sf]
vr{ jf ;] jf z'N s lnO{ ;DalGwt wgLnfO{ lkmtf{ ug{' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lbPsf] wgdfn s/f/df lgwf{l/t ;doleq dd{t , ;'wf/ jf
k'glg{ df{0f u/L ;DalGwt wgLnfO{ lkmtf{ ug{' kg]{ 5 / lgwf{l /t ;doleq lkmtf{ gu/] df jf
dd{t , ;'w f/ jf k' glg{ df{0f ubf{ yk xflg gf]S;fgL k'¥ofPdf jf k' gk|{ of]u x'g g;Sg] u/L Iflt
k'¥ofPdf s/f/df Joj:yf ePsf]df ;f] xL adf]lhd / gePsf] df dgfl;a dflkmssf] Ifltk"lt{
;DalGwt wgLnfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ o; bkmfdf cGoq h' g;' s} s' /f n]lvPsf] eP tfklg dd{t, ;'wf/ jf k' glg{ df{0f
ubf{ ;f] afkt nfUg] vr{ jf ;]j f z'Ns r' Qmf geP;Dd To:tf] wgdfn dd{t, ;' wf/ jf
k'glgdf{0f ug]{ JolQmn] /fVg ;Sg] 5 / To:tf] vr{ jf ;]j f z' Ns dgfl;a dflkmssf] ;doleq
r'Qmf gePdf lghn] ;f] wgdfn laqmL u/L cfˆgf] vr{ jf ;] jf z' Ns c;"n ug{ ;Sg]5 .
##= gf;f] ln+bf lb+bfsf] vr{
vr M s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx] s gf;f] n]g b]g ubf{ gf;f]
lnOPsf] wgdfnsf] x]/larf/ tyf ;'/Iffsf] ;DaGwdf nfu] s f] vr{ gf;f] lbg] JolQmn]
Joxf]g{' kg]{5 .
#$= gf;f] ;DaGwL s/f/ ab/ x'g] M -!_ c+ z dfg]{ jf s' g} ;/sf/L b:t" / jf lauf] s;} nfO{
ltg{' a'´ fpg' kg]{ /sd gltg]{ ga'´ fpg] jf cGo u} / sfg"g L p2]Zon] gf;f] /flvPsf]
7x/]d f To:tf] gf;f] lng] lbg] u/L ePsf] s/f/ ab/ x'g]5 .

16
-@_ gf;f] lng]n] gf;f] lnPsf] wgdfn s/f/sf zt{ adf]lhd g/fv] df gf;f] lbg] n] ;f]
gf;f] s' g} klg avt lkmtf{ lng ;Sg]5 .
kl/R5]b– ^
lwtf] tyf w/f}6 ;DaGwL s/f/
#%= lwtf] jf w/f}6 ;DaGwL s/f/ M -!_ s'g} JolQmn] s;} nfO{ C0f lb+bf To:tf] C0fsf]
;' /If0f afkt lwtf] lnPsf] df jf s'g} sfd u/fpFb f ;f] sfd k" / f ug]{ Uof/]0 6Lsf] nflu
s'g} wgdfn w/f} 6L lnPsf] df lwtf] jf w/f} 6 ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg] 5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5] bsf] k|o f]hgsf] nflu æwgdfnÆ eGgfn] s' g} rn crn
;DklQ tyf ;f] ;DklQdf /x] s f] xs jf xs sfod ug]{ s'g} lnvt ;d]t ;D´g' k5{ .
-@_ s'g} C0f lb+ bf lwtf] lnOPsf] eP ;f] C0f / ;f] s f] Aofh / s'g} sfd k" /f ug{
w/f}6 L lnPsf] eP ;f] sfd;+ u ;DalGwt cGo vr{ tyf lwtf] jf w/f}6 L lbOPsf] wgdfn
x]/rfx ug{ df nfu] sf] vr{ ;d]tsf] nflu lwtf] jf w/f}6 ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg] 5 .
#^= lwtf] jf w/f}6 lkmtf{ ug{' kg]{ M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx] s h'g C0fsf]
nflu lwtf] /flvPsf] xf] ;f] C0f r' Qmf ePkl5 jf h'g sfdsf] nflu w/f} 6 lnPsf] xf] ;f]
sfd ;DkGg ePkl5 To:tf] lwtf] jf w/f} 6 lwtf] jf w/f} 6 /fVg] JolQmnfO{ lkmtf{ ug{'
kg]{ 5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd /flvPsf] lwtf] jf w/f} 6 v08 v08df ljeflht ePsf] jf
ljefhg ug{ ;lsg] /x]5 eg] h' g v08sf] C0f r' Qmf ePsf] jf sfd ;DkGg ePsf] xf] ;f] xL
v08sf] xb;Dd To:tf] lwtf] jf w/f}6 lkmtf{ x' g ;Sg]5 .
#&= lwtf] jf w/f}6L lng] JolQmsf] clwsf/ M -!_ s'g} wgdfn lwtf] /fvL C0f lnPsf] df ;f]
C0f lng] JolQmn] lgwf{l/t ;doleq C0f jf ;f]s f] Aofh eP ;f] ;d] t r' Qmf gu/] df
lwtf] lng] JolQmn] sfg" g adf]l hd sf/jfO{ rnfO{ C0f afkt c;" n pk/ x'g' kg]{ /sd
To;/L /flvPsf] lwtf] k| rlnt ahf/ efp cg' ;f/ laqmL jf lnnfd u/L c;" n pk/ ug]{
jf To;/L laqmL jf lnnfd x'g g;s] sfg" gsf] cwLgdf /xL To:tf] lwtf] cfˆgf]
:jfldTjdf ;fg{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lwtf] /x] sf] wgdfn lwtf] lng] JolQmn] C0fLaf6 c;"n pk/
ug{' kg]{ /sdeGbf sd d" Nodf laqmL ePdf To;/L gk'u eP;Ddsf] /sd C0fLsf] c?

17
;DklQaf6 e/fO{ lng kfpg]5 / c;" n pk/ ug{' kg]{ /sdeGbf a9L d" Nodf laqmL ePdf a9L
eP hlt /sd C0fLnfO{ lkmtf{ ug{' kg]{ 5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ df h' g;' s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lwtf] /x]s f] wgdfn laqmL
e} g;s] sf] jf :jfldTjdf ;/L g;s] sf] cj:yf;Dd lwtf] lbg] JolQmn] C0f tyf ;f]s f] Aofh
/ cGo s' g} /sd ltg{' kg]{ eP ;f] ;d]t r' Qmf u/L hlxn] ;'s} klg cfˆgf] wgdfn lgvgL
lng ;Sg] 5 .
t/ lgwf{l /t ;doleq /sd ga'´ fPsf] sf/0faf6 lwtf] /x] sf] wgdfndf ;[h gf
ePsf] yk bfloTj ;d]t lwtf] lbg] JolQmn] Joxf] g{' kg]{ 5 .
-$_ s'g} wgdfn w/f}6 L lnO{ s' g} sfd ug{ lhDdf lbPsf] df To:tf] sfd lgwf{l /t
;dodf k" /f gu/] df jf gePdf w/f} 6L /x] sf] wgdfnaf6 ;f] sfd k" /f u/fpg jf ;f] sfd
k"/f u/fpg nfu]s f] vr{ c;" n pk/ u/L lng ;lsg] 5 . w/f}6L /x] sf] wgdfnaf6 sfd k"/f
gx'g] ePdf To:tf] gk'u eP;Ddsf] /sd w/f} 6L lbg] JolQmsf] c? ;DklQaf6 e/fO{ lng
;lsg]5 .
#*= cfˆ
cfˆgf] xs gk'Ug] wgdfn lwtf] jf w/f}6L /fv]df x'g] kl/0ffd M -!_ s;} n] cfˆgf] xs
gePsf] jf :jfldTjdf g/x]s f] jf o; P]g adf]l hd ab/ x' g] s/f/ cGtu{ t k| fKt u/] sf]
wgdfn s;} nfO{ lwtf] jf w/f}6L lbO{ C0f jf sfd k| fKt u/] sf] /x] 5 / ;f] s' /f lwtf] jf
w/f} 6L lng] JolQmnfO{ yfxf /x]g 5 eg] To;/L lwtf] jf w/f} 6L lng] JolQmn] lwtf] jf
w/f} 6L lbg] JolQm;+ u ;f] a/fa/sf] lghsf] xs nfUg] wgdfn lwtf] jf w/f} 6L dfu ug{
;Sg]5 / ;f] adf]l hd lwtf] jf w/f} 6L lbg g;s] df lwtf] jf w/f} 6L lng] JolQmn] ;f]
;DaGwL s/f/ ab/ u/fpg ;Sg]5 .
-@_ ab/ x' g] s/f/ cGtu{t k|fKt ePsf] wgdfn lwtf] jf w/f}6 L /x]sf] df To:tf] lwtf]
jf w/f}6L lbg' cufj} To:tf] s/f/ ab/ e} ;s] sf] /x] 5 jf lwtf] jf w/f}6 L lbOPsf] wgdfn
lwtf] jf w/f}6L lbg] JolQmsf] xf] Og eGg] s'/f lwtf] jf w/f} 6L lng]nfO{ yfxf ePsf] /x] 5 eg]
To:tf] wgdfndf lwtf] jf w/f}6L lng] sf] s' g} clwsf/ x' g] 5}g / lghn] c;" n ug{' kg]{ /sd
jf k" /f u/fpg' kg]{ sfd lwtf] jf w/f}6 L lbg] JolQmn] cGo ;DklQaf6 e/fO{ lng kfpg]5 .
-#_ lwtf] jf w/f} 6L /flvPsf] wgdfndf lwtf] jf w/f}6L lbg] JolQmsf] cf+lzs jf
;Lldt xs jf :jfldTj /x]5 eg] To:tf] wgdfndf lwtf] jf w/f}6L lng] JolQmsf] klg ;f] xL
xb;Dd dfq xs clwsf/ x'g] 5 .

18
#(= ;fx'x? ;dfg l:yltdf /xg]
/xg M -!_ s;} n] cfˆgf] wgdfn lwtf] /fvL Psk6s jf k6s
k6s u/L PseGbf a9L ;fx"x?af6 C0f lnPsf] /x]5 / To;/L lwtf] /flvPsf] wgdfnn]
;a} ;fx"x ?sf] C0f r'Qmf ug{ gk' Ug] cj:yf /x]5 eg] s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df
afx]s To:tf] ;'/If0f afkt wgdfn lwtf] lng] ;a} ;fx"x ? afF sL /x] s f] C0fdf ;dfg -
kf/L kf;'_ l:yltdf /x]s f] dflgg]5 / To:tf] wgdfn pk/ ;a} ;fx" x?sf] ;dfg' kflts
?kdf bfjL nfUg] 5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lwtf] lbO{ ;lsPsf] wgdfn pk/ eljiodf csf]{ ;fx"n]
k|fyldstf kfpg] u/L lwtf] /fvL ul/Psf] s/f/ ab/ x'g]5 . ;fx"n] ;f] C0fsf] ;DaGwdf c?
;fx"x? 5g\ eGg] s'/f yfxf x'Fbf x'Fb} To:tf] s/f/ ab/ x' g' cufl8 g} To:tf] lwtf] af6 C0f
c;" n pk/ u/L ;s] sf] /x] 5 eg] ;f] /sd cGo ;fx"n fO{ lkmtf{ u/L lghn] lwtf] lbg]s f] cGo
hfoh]yfaf6 c;"n pk/ ug'{ kg]{ 5 .
kl/R5]b– &
j:t' laqmL ;DaGwL s/f/
$)= j:t' laqmL ;DaGwL s/f/ M -!_ s'g} laqm] tfn] d" No lnO{ s'g} j:t' qm] tfnfO{ tTsfn
x:tfGt/0f ug{ jf eljiodf x:tfGt/0f ug{ d~h'/ u/]sf] df j:t' laqmL ;DaGwL s/f/
ePsf] dflgg] 5 .

:ki6Ls/0f M o; kl/R5] bsf] k|o f]hgsf] nflu æj:t' Æ eGgfn] tTsfn k|rngdf /x] sf] d'b|f,
lwtf]k q jf ph' / u/L sfof{Gjog ug{ ;lsg] bfjL -PS;g] jn Sn] d_ afx]s vl/b–laqmL x'g
;Sg] s'g} klg rn ;DklQ ;Demg' k5{ .Æ
-@_ j:t' laqmL ;DaGwL s/f/ zt{ lagf jf zt{ ;lxtsf] x' g ;Sg] 5 .
-#_ laqm]tfsf] :jfldTj jf ef]u rngdf tTsfn sfod /x]s f j:t' jf lghn] eljiodf
pTkfbg ug]{ jf k| fKt ug]{ j:t' laqmL ug]{ u/L s/f/ ug{ ;lsg] 5 .
$!= j:t' laqmL ;DaGwL s/f/ ab/ x'g] M s'g} vf; lsl;dsf] j:t' laqmL ug]{ u/L s/f/
ePsf]df To:tf] s/f/ x'Fbfsf avt jf ;f]eGbf cufl8 g} To:tf] j:t'sf] xflg gf]S;fgL eO{
;s]sf] /x]5 / ;f] s'/ f laqm]tfnfO{ s/f/ ubf{sf avt yfxf /x]g5 eg] To:tf] s/f/ ab/
x'g]5 .


s]xL g]kfn P]g nfO{ ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^$ 4f/f ;+zf] wg .

19
:ki6Ls/0f
:ki6Ls/0 M o; bkmfsf] k| of] hgsf] nflu ævf; lsl;dsf] j:t' Æ eGgfn] s/f/ ubf{ sf
avt pNn]v ul/Psf] vf; lsl;dsf] j:t' ;D´g' kb{5 .
$@= j:t's f] d"No lgwf{
lgwf{/0f M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] d f afx]s j:t' s f] d"No s/f/sf
zt{ a f6 jf s/f/df d~h' / ul/Psf] tl/sfaf6 jf kIfx? aLr x'g] sf/f]af/sf]
l;nl;nfaf6 lgwf{ /0f ul/g] 5 .
-@_ j:t' s f] d" No gfk, tf} n cg' ;f/ lgwf{ /0f ul/Psf] eP s/f/df cGoyf Joj:yf
ePsf] df afx] s To:tf] j:t'sf] d" No v' b gfk tf}n sf] cfwf/df sfod x' g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd j:t'sf] d" No lgwf{/0f x' g g;s] df ;Da4
kl/l:yltnfO{ larf/ u/L dgfl;a dflkmssf] d"No qm]t fn] laqm] tfnfO{ e'QmfgL ug{' kg]{5 .
$#= j:t's f] d"No r'Qmf ug{' kg]
kg{ M s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] d f afx] s b]x fosf] cj:yfdf
b]xfo adf]l hd j:t' s f] d"N o r' Qmf ug{' kg]{ 5 M–
-s_ qm]tfn] cfkm"n] vl/b u/] sf] j:t's f] d" No j:t' vl/b ubf{ sf avt laqm]tfnfO{
e'QmfgL ug{' kg]{5 .
-v_ j:t'sf] d" No gubdf e' QmfgL ug{' kg]{5 .
-u_ j:t'sf] d" No e' QmfgL ug]{ sfo{ / j:t' x:tfGt/0f ug]{ sfo{ ;+u;+u} x'g' kg]{ u/L
s/f/ ePsf] dflgg] 5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|o f] hgsf nflu ægubÆ eGgfn] a}+ s dfkm{t\ e'QmfgL x' g] r] s,
ofq' r]s , k|l t1fkq -k|l dz/L gf] 6_, ljlgdokq -aLn ckm PS;\ r]~ r_, k| tLtkq -n] 6/
ckm qm]l 86_, a}+s 8« fˆ6, qm]l 86 sf8{ , 6]l nu| flkms 6« fG;km/ ;d]t ;D´g' k5{ .
$$= j:t's f] ljj/0f M -!_ laqmL ul/g] s'g} j:t' sf] gfd, a| f08, 6]« 8dfs{ jf :k]l ;lkms] zgsf]
ljj/0f s/f/df pNn] v ePsf]df ;f]x L gfd, a|f08, 6]« 8dfs{ jf :k]l ;lkms] zg adf]l hdsf]
j:t' laqmL ug]{ u/L s/f/ ePsf] dflgg] 5 .
-@_ laqmL ul/g] s'g} j:t' sf] gfd, a| f08, 6]« 8dfs{ jf :k]l;lkms] zgsf] ljj/0f / gd"gf
-:ofDkn_ ;d]t pNn] v ePsf] df To:tf] j:t' sf] yf] s kl/df0f gd" gf adf]lhd dfq geO{ gfd,
a|f08, 6]«8 dfs{ jf :k]l;lkms]z gsf] ljj/0f adf]lhd g} x' g' kg]{5 .
$%= laqmL
laqmL ul/g] j:t'df xs ePsf] dflgg]
dflgg M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s
laqmL ul/Psf] j:t' eP To:tf] j:t'df jf eljiodf laqmL ug{ d~h' / ul/Psf] j:t' eP

20
laqmL ul/g] j:t'df laqm]tfsf] xs /x]sf] jf xs /xg] / To:tf] j:t' s;}sf] sAhf,
lgoGq0f jf ef] urngaf6 d' Qm /x] s f] jf /xg] s'/f dflgg]5 .
-@_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx]s laqmL ul/Psf] jf laqmL x' g] j:t' df
laqm]t fsf] laqmL ug]{ clwsf/ /x]s f] dflgg]5 .
$^= j:t' u'0f:t/o'Qm /x]sf] dflgg] M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx]s laqmL
ePsf] jf laqmL x' g] j:t' Jofkfl/s u'0f:t/o' Qm -dRof{0 6] an Sjfln6L_ ePsf] dflgg]5 .
-@_ s' g} vf; k| of] hgsf nflu laqmL ePsf] jf laqmL x'g] s'g} vf; j:t' ;f] k|o f]hgsf
nflu pko' Qm ePdf To;/L laqmL ePsf] jf x' g] j:t' Jofkfl/s u'0f:t/o' Qm /x] sf] dflgg]5 .
t/ s/f/df g} To:tf] j:t's f] vf]6 pNn] v ePsf]df jf qm]tfnfO{ To:tf] vf]6 s/f/
x'g' cufj} jf j:t' x] bf{ g} yfxf eO{ ;s] sf] df To:tf j:t' Jofkfl/s u'0f:t/o' Qm ePsf] jf
/x] sf] dflgg] 5} g .
-#_ s'g} vf; j:t' sf] u'0f:t/ s/f/df pNn] v ePsf] df ;f] xL adf]lhd / pNn]v
gePsf] df To:tf] j:t' k|rlnt :t/ -:6f088{ _ cg';f/ u'0f:t/o' Qm x'g' kg]{5 .
-$_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx] s laqmL ePsf] jf laqmL x' g] j:t' vf;
u'0f:t/o' Qm 5 egL laqm]t fn] jf/]06L lbPsf] dflgg] 5}g .
$&= gd"gfaf6 laqmL x'g] M -!_ s/f/df k|ToIf jf k/f] I f ?kdf gd"g f x] /L j:t' laqmL ug]{
Joj:yf /x]s f] df To:tf] j:t' gd" gf x] /L laqmL x'g] u/L s/f/ ePsf] dflgg]5 .
-@_ gd" gf x]/L j:t' laqmL ug]{ u/L s/f/ ePsf] df s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df
afx] s To:tf] s/f/df b] xfosf zt{ x? /x] s f] dflgg] 5 M–
-s_ yf]s j:t' sf u'0f:t/ gd" gfsf] u'0f:t/ cg' ;f/ ePsf],
-v_ qm]tfnfO{ j:t' sf] yf] s kl/df0fsf] u'0f:t/ gd"gf;+ u le8fpg] dgfl;a
dflkmssf] cj;/ k|fKt ePsf],
-u_ laqmL ePsf] jf x'g] j:t' s'g} klg vf] 6 af6 d' Qm /x]sf] / gd"g f;+u le8fpF bfsf
avt x] gf{; fy To:tf] j:t' Jofkfl/s u'0f:t/o' Qm ePsf] .
$*= j:t's f] :jfldTj
:jfldTj x:tfGt/0f ;DaGwL Joj:yf M -!_ s'g} vf; jf lglZrt j:t' laqmL
ug]{ u/L s/f/ ePsf]d f To:tf] j:t' sf] x:tfGt/0f s/f/df pNn] v ePsf] d f ;f] xL
adf]l hd / s/f/df pNn] v gePsf] d f s/f/sf zt{ , kIfx?sf] cfr/0f tyf ;Da4
kl/l:yltaf6 kIfx?sf] dg;fo cleJoQm eP adf]l hd x:tfGt/0f x'g]5 .

21
-@_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx] s s' g} vf; j:t' tTsfn a'´ fpg ;lsg]
cj:yfdf s/f/ ePsf] df s/f/ ePkl5 jf j:t's f] d" No lt/]kl5 j:t' x:tfGt/0f ug]{
kIfx?sf] dg;fo /x]s f] dflgg]5 .
-#_ s'g} vf; j:t' tTsfn a'´fpg ;lsg] cj:yfdf s/f/ ePsf] df To:tf] j:t'sf]
d" No lgwf{ /0f ug{ qm] tfn] gfk, tf}n , hfFr jf cGo s' g} sfo{ ;Dkfbg ug{' kg]{ /x]5 eg]
To:tf] sfo{ ;Dkfbg u/L dgfl;a ;doleq laqm]tfnfO{ ;f]sf] hfgsf/L glbP;Dd j:t'
x:tfGt/0f x'g] 5} g .
-$_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx]s laqmL ePsf] jf x'g] j:t' h'g :yfgdf
/x] sf]5 ;f] xL :yfgdf j:t' x:tfGt/0f x'g] u/L s/f/ ePsf] dflgg]5 .
-%_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx] s qm]tfnfO{ j:t' x:tfGt/0f ePs} avt
To:tf] j:t' df qm]tfsf] xs jf :jfldTj sfod ePsf] dflgg]5 .
$(= hf]lvd Joxf]g{' kg]{ M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx] s qm] tfnfO{ j:t'
x:tfGt/0f geP;Dd To:tf] j:t'sf] xflg gf]S;fgLsf] hf]lvd laqm] tfn] Joxf] g{' kg]{5 .
-@_ laqm]t f jf qm]t fsf] sf/0fn] j:t' x:tfGt/0f x' g l9nfO{ ePsf] df h;sf] sf/0fn]
l9nf ePsf] xf] ;f] xL JolQmn] j:t' df pkbkmf -!_ adf]lhdsf] xflg gf] S;fgLsf] hf]lvd Joxf]g{'
kg]{ 5 .
-#_ vl/b ePsf] :yfgaf6 qm]tfn] tf]s]s f] :yfg;Dd j:t' k'¥ofpg d~h'/ u/] sf] df
s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx] s To:tf] j:t'sf] xflg gf] S;fgLsf] hf]lvd laqm]t fn]
Joxf] g{' kg]{ 5 .
%)= j:t' lg/LIf0f ug]{ qm]tfsf] clwsf/ M laqmL ePsf] j:t' qm] tfsxfF k'¥ ofOPsf] df qm] tfn]
To:tf] j:t' s/f/ adf]l hd eP gePsf] hfF rL osLg ug{ dgfl;a dflkmssf] cj;/
kfpg]5 / lghn] To;/L osLg gu/] ;Dd lghn] j:t' a'l´lnPsf] dflgg] 5} g .
%!= j:t' a'l´lnPsf] dflgg]
dflgg M b]x fosf] s'g} cj:yfdf qm] tfn] j:t' a'l´lnPsf] dflgg] 5 M–
-s_ qm]tf jf lghsf] k|ltlglwn] j:t' a'l´lnPdf,
-v_ j:t' a'l´lnPsf] /l;b, e/kfO{ ul/lbPdf,
-u_ bkmf %) adf]lhd j:t' lg/LIf0f u/L s/f/ adf]lhd ePsf] 7x/ u/L qm]t fn] e08f/g
u/] df,

22
-3_ s'g} j:t' qm]tfsxfF k'u] sf] df dgfl;a dflkmssf] ;doleq lghn] To:tf] j:t'
a'l´lng OGsf/ u/]s f] hfgsf/L laqm]t fnfO{ gk7fO{ lghsxfF To:tf] j:t' /x]df,
-ª_ To:tf] j:t' df lghsf] :jfldTj /x]sf] k'li6 ug]{ s' g} sfd lghaf6 ePdf .
%@= j:t' x:tfGt/0f ug{' kg]{ ;do M -!_ s/f/df s'g} j:t' s'g} vf; ;dodf jf s'g} vf;
cjlwleq x:tfGt/0f ul/;Sg' kg]{ 5 egL pNn] v ePsf]d f laqm] tfn] qm] tfnfO{ ;f] j:t'
;f]xL ;do jf cjlwleqdf x:tfGt/0f ul/;Sg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h' g;' s} s' /f n]lvPsf] eP tfklg laqm]tfn] s/f/df tf]lsPsf]
;do jf cjlweGbf cufj} jf ;f] ;do jf cjlw gfl3;s]kl5 x:tfGt/0f u/]sf] j:t' qm]t fn]
a'l´lnPdf laqm]tfn] j:t' x:tfGt/0f u/] sf] dflgg] 5 .
%#= laqmL ul/Psf] j:t' ;DaGwL sfuhft a'´fpg' kg]
kg{ M s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df
afx]s s'g} j:t' laqmL ubf{ To; j:t's f] :jfldTj;+u ;DalGwt jf ;f] j:t's f] pkof] udf
cfwf/e" t ?kdf cfjZos kg]{ sfuhft ;d]t ga'´ fO{ :jfldTj x:tfGt/0f ePsf] dflgg]
5}g .
%$= s/f/ ul/Psf] eGbf km/s kl/df0fdf j:t' a'´ fpg NofPdf M -!_ laqm] tfn] s/f/df
pNn] v ul/Psf] eGbf sd kl/df0fdf j:t' a'´ fpg NofPdf qm] tfn] To:tf] j:t' a'l´lng
OGsf/ ug{ ;Sg]5 .
t/ qm]tfn] To:tf] kl/df0fdf klg j:t' a'l´lnPdf s/f/df plNnlvt b/df ;f]
kl/df0fsf] d" No r' Stf ug{' kg]{ 5 .
-@_ laqm]t fn] s/f/df pNn]v ul/Psf] eGbf a9L kl/df0fdf j:t' a'´fpg NofPdf
qm]tfn] s/f/df pNn]v ePsf] kl/df0fsf] j:t' a'l´lnO{ afF sL j:t' jf k" /} kl/df0fsf j:t'
a'l´lng OGsf/ ug{ ;Sg] 5 .
t/ qm]tfn] o;/L a'´ fpg NofPsf] k"/} j:t' a'l´lnPdf s/f/df plNnlvt b/df k" /}
kl/df0fsf] d" No r' Qmf ug{' kg]{5 .
-#_ laqm]tfn] s/f/df plNnlvt j:t's f] ljj/0feGbf km/s j:t' ld;fO{ j:t' a'´fpg
NofPdf qm]tfn] s/f/df pNn] v ePsf] j:t' a'l´lnO{ afFs L j:t' jf k"/} j:t' a'l´lng OGsf/
ug{ ;SG] 5 .
-$_ s/f/df cGoyf Joj:yf ul/Psf] df afx] s k6s k6s u/L j:t' a'l´lng qm]tf
afWo x'g] 5} g .

23
-%_ laqm]t fn] a'´ fpg NofPsf] j:t' qm]tfn] a'l´lng OGsf/ u/] df s/f/df cGoyf
Joj:yf ePsf] df afx]s OGsf/ ul/Psf] j:t' lkmtf{ ug{ lgh afWo x' g] 5} g .
t/ lghn] j:t' a'l´lng OGsf/ u/] sf] sf/0f ;lxtsf] ;"r gf l56f] ;fwgåf/f
laqm]t fnfO{ lbg' kg]{ 5 .
%%= Ifltk"lt{ ;DaGwL ljz]if Joj:yf M o; P]g df cGoq h' g ;' s} s'/ f n]l vPsf] eP tfklg
o; kl/R5] b cGtu{ tsf s/f/sf] Ifltk"l t{ sf] ;DaGwdf b]xfo adf]l hd x' g]5 M–
-s_ j:t' laqmL ;DaGwL s/f/ eO;s] kl5 qm]tfn] j:t' :jLsf/ gu/] df jf :jLsf/ ug{
OGsf/ u/] df jf j:t' s f] d"No ltg{ OGsf/ u/] df s/f/sf] cwLgdf /xL laqm]t fn] qm]tf
lj?4 o;/L j:t' :jLsf/ gu/]sf] jf :jLsf/ ug{ OGsf/ u/] afktsf] Ifltk"lt{ bfjL
ug{ ;Sg] 5 .
-v_ v08 -s_ adf]lhdsf] Ifltk"lt{sf] lgwf{/ 0f ubf{ qm]tfn] :jLsf/ gu/]sf] jf :jLsf/
ug{ OGsf/ u/]sf] j:t' ahf/df pknAw ePdf To:tf] j:t'sf] s/f/df pNn] v eP
adf]lhdsf] d"No / ahf/ jf k| rlnt d"No aLr ePsf] cGt/sf] cfwf/df lgwf{/0f
x'g]5 .
-u_ j:t' laqmL ;DaGwL s/f/ eO;s]kl5 laqm]tfn] s/f/ adf]lhd qm]t fnfO{ j:t'
ga'´ fPdf jf a'´fpg OGsf/ u/] df j:t' ga'´fP afkt qm]tfn] laqm] tf lj?4
Ifltk"lt{ bfjL ug{ ;Sg] 5 .
-3_ v08 -u_ adf]lhdsf] Ifltk"lt{ sf] lgwf{ /0f ubf{ laqm] tfn] qm]tfnfO{ ga'´ fPsf] jf
a'´fpg OGsf/ u/] s f] j:t' ahf/df pknAw ePdf To:tf] j:t'sf] s/f/df pNn] v
eP adf]lhdsf] d" No / ahf/ jf k|rlnt d" No aLr ePsf] cGt/sf] cfwf/df x' g]5 .

kl/R5]b– *
Ph]G;L ;DaGwL s/f/
%^= Ph]G;L ;DaGwL s/f/ M s'g} JolQmn] cfˆgf] JolQmut bIftfl;t ;DalGwt ljifodf afx]s
cfˆgf] tkm{a f6 s'g} sfd ug{ jf k|l tlglw -Ph]06_ eO{ Joj;fo ;~rfng ug{ jf t] ;|f]
JolQm;+ u s'g} sf/f] af/ ug{ jf To:tf] JolQm ;dIf cfˆgf] k|l tlglwTj ug{ jf k|l tlglw

24
lgo'Qm ug]{ JolQm -d' Vo JolQm_ / t] ;|f] JolQm aLr s'g} lsl;dsf] sfg"gL ;DaGw :yflkt
ug{ s;} nfO{ k|l tlglw lgo' Qm ug{ ;Sg]5 / o;/L k|ltlglw lgo'Qm ePsf] df Ph]G ;L
;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg]5 .
%&= k|ltlglwaf6 eP u/]sf] sf/f]af/sf] dfGotf M -!_ bkmf %^ adf]l hd lgo' Qm k|l tlglw
dfkm{ t\ eP u/] sf] s/f/ jf k|l tlglwaf6 eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 pTkGg bfloTj d' Vo
JolQmn] u/] sf] s/f/ jf sfo{ ;/x dfgL sfof{ Gjog x'g] 5 .
t/ k|ltlglwn] cfkm" nfO{ k| fKt clwsf/ gf3L u/] sf] sfdsf ;DaGwdf d'Vo JolQm
lhDd]jf/ x'g] 5} g .
-@_ pkbkmf -!_ df h' g;'s} s' /f n]lvPsf] eP tfklg clwsf/ pNn+ 3g u/L eP
u/] sf] sfd sf/afxLdWo] s' g} sfd sf/afxL clwsf/ If] qleq / s' g} sfd sf/afxL clwsf/
If] qaflx/sf] ePdf clwsf/ If]qleqsf] efu 5'6\ ofpg ;lsg] /x]5 eg] To;/L clwsf/
If] qleq kg]{ xb;Ddsf] sfd sf/afxLk|lt d'Vo JolQm lhDd]jf/ x'g] 5 .
-#_ d'Vo JolQm;+u k|ltlglw dfkm{t\ ePsf] sf/f] af/sf] l;nl;nfdf lghnfO{ lbPsf]
;"rgf d' Vo JolQmnfO{ lbP ;/x dflgg]5 .
%*= pk–
pk–k|ltlglw lgo'Qm ug{ ;lsg]
;lsg M -!_ s'g} Jofkf/, Joj;fo jf s/f]af/sf] k| s[l t cg' ;f/
pk–k|l tlglw lgo' Qm ug{' kg]{ jf Ph] G ;L ;DaGwL s/f/sf] Joj:yf jf k| rng cg' ;f/
pk–k|l tlglw lgo' Qm ug{ ;lsg] ePdf s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx] s k|l tlglwn]
d' Vo JolQmsf] :jLs[l t lnO{ pk–k|l tlglw lgo'Qm ug{ ;Sg]5 .
t/ k|ltlglwn] g} JolQmut ?kdf k|ltlglwTj ug]{ jf sfo{ ;Dkfbg ug]{ u/L lgo' Qm
ePsf] k|ltlglwn] pk–k|ltlglw lgo' Qm ug{ ;Sg] 5} g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd pk–k|ltlglw lgo' Qm ePsf] df ;f] s'/f d'Vo JolQmnfO{
hfgsf/L u/fpg' kg]{ 5 / o;/L lgo' Qm pk–k|ltlglwsf] xs tyf bfloTj d'Vo JolQmn] lgo' Qm
u/] sf] k|ltlglwnfO{ eP ;/x x'g]5 .
-#_ d'Vo JolQmsf] :jLs[lt lagf k|ltlglwn] s' g} pk–k|ltlglw lgo' Qm u/] df To:tf] pk–
k|ltlglwaf6 eP u/]s f] sfd sf/afxLsf nflu d'Vo JolQm lhDd] jf/ x'g] 5} g . To;/L lgo' Qm
ePsf] pk–k|ltlglw JolQmut ?kdf hjfkmb] xL x' g]5 .
%(= k|ltlglwn] kfng ug{' kg]{ s'/fx? M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]d f afx] s k|l tlglwn]
b]xfosf s' /fx? kfngf ug{' kg]{ 5 M–

25
-s_ Ph]G;L ;DaGwL s/f/sf] zt{ tyf d' Vo JolQmn] lbPsf] lgb]{ zgsf] cwLgdf /xL
sfd ug{' kg]{5 .
-v_ s/f/df s' g} zt{ pNn] v gePsf] df jf d' Vo JolQmn] s'g} lgb]{zg glbPsf] df
k|ltlglwn] ;'lDkPsf] sfd tyf Jofkf/ Joj;fosf] k|s[lt / sf/f]af/ ug]{
:yfgsf] sfg"g tyf k| rng cg' ;f/ ;f] sfd h;/L ;Dkfbg ug{' kg]{ xf] ;f] xL
adf]lhd c;n lgotn] k"0f{ nugzLntfsf ;fy cfjZos ;Lk tyf bIftf
adf]lhd ;Dkfbg ug{' kg]{ 5 .
t/ s'g} ljifodf k|ltlglwdf bIftf jf Ifdtf g/x]s f] s'/f d'Vo JolQmnfO{
klxnf g} yfxf /x] 5 eg] To:tf] k|ltlglwsf] cbIftf jf c;Ifdtfaf6 x'g
uPsf] xflg gf]S;fgL afkt k|ltlglw pQ/bfoL x' g] 5} g .
-u_ k|ltlglwaf6 x6fOPkl5 lghn] ;f]xL ljifodf k"j{jt\ ?kdf k|ltlglwsf]
x}l;otn] s' g} sfd ug{' x'F b}g .
-3_ d'Vo JolQmn] dfu] s f] avt cfˆgf] Ph]G ;Lsf] Joj;fo ;DaGwL lx;fa lstfasf]
ljj/0f lbg' jf b]v fpg' kg]{5 .
-ª_ Ph]G;Lsf] sfdsf] l;nl;nfdf s' g} afwf cj/f]w jf sl7gfO{ k/] df oyf;Dej
l56f] d'Vo JolQmnfO{ va/ u/L cfjZos lgb]{zg lng' kg]{ 5 / o;/L lbPsf]
lgb]{ zg adf]lhd eP u/] sf] sfo{ afkt d' Vo JolQm lhDd]jf/ x' g]5 .
-@_ v08 -s_, -v_ / -u_ adf]lhd ug{' kg]{ st{Ao k" /f gu/]sf] sf/0faf6 d'Vo
JolQmnfO{ s' g} xflg gf]S;fgL ePdf To:tf] xflg gf]S;fgL k|ltlglwn] JolQmut ?kdf Joxf]g{'
kg]{ 5 .
^)= k|ltlglw pQ/bfoL x'g] M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]d f afx]s b]x fosf] cj:yfdf
d' Vo JolQmsf] tkm{ a f6 k|l tlglwn] u/]sf] sf/f]a f/sf] nflu lgh JolQmut ?kdf pQ/bfoL
x'g]5 M–
-s_ JolQmut ?kdf pQ/bfoL x' g] u/L t] ;|f] kIf;+u s' g} sf/f] af/sf ;DaGwdf
s/f/ u/] df,
-v_ a]g fdL d' Vo JolQmsf nflu jf To:tf JolQmsf tkm{ af6 sfd u/] sf] df To:tf]
d'Vo JolQm k| s fz gul/Pdf,
-u_ s'g} sf/0fn] d'Vo JolQm lj?4 d'2f dfldnf ug{ g;lsg] ePdf,

26
-3_ cfˆg} gfdaf6 s/f/ u/] sf] ePdf,
-ª_ k|ltlglw lgo' Qm u/] sf] s/f/ jf clVtof/L aflx/ uO{ sfd u/] sf] ePdf,
-r_ sf/f] af/ ug]{ l;nl;nfdf ´'Sofg jf hfn;fhL u/] s f] ePdf,
-5_ Jofkf/sf] k| s[lt adf]lhd k|ltlglw JolQmut ?kdf pQ/bfoL x' g' kg]{ ePdf,
-h_ sf/f] af/df k|ltlglw ;d]tsf] lxt ;+nUg /x]sf] ePdf .
-@_ k|ltlglw / t] ;|f] JolQm aLr ePsf] s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s
pkbkmf -!_ adf]lhd k|ltlglw JolQmut ?kdf pQ/bfoL ePsf] sf/0fn] dfq t] ;|f] JolQmn]
d'Vo JolQm lj?4 s' g} bfjL ug{ afwf k'¥ ofPsf] dflgg] 5}g / k|ltlglwaf6 c;" n x' g g;s] sf]
/sd afkt d'Vo JolQm lj?4 klg sfg" gL sf/afxL rnfpg ;lsg] 5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd d' Vo JolQm lj?4 sfg" gL sf/afxL rnfpgsf nflu
k|ltlglwaf6 clGtd el/e/fp ePsf] ldltaf6 xbDofb z'? ePsf] dflgg] 5 .
^!= k|ltlglwTjsf] ;dfKtL M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]d f afx]s b]x fosf] cj:yfdf
k|l tlglw :jtM sfod g/x]sf] dflgg]5 M–
-s_ k|ltlglwn] :j]R5fn] k|ltlglw g/xg] lg0f{ o u/] df,
-v_ d'Vo JolQmn] k|ltlglwnfO{ lbPsf] clVtof/L jf s/f/ /2 u/] df jf s/f/ kfngf
ug{ c;Dej ePsf] ;"r gf k|ltlglwnfO{ lbPdf,
-u_ s'g} vf; sfdsf] nflu k|ltlglw lgo' Qm u/] sf] df ;f] sfd k" /f ePdf,
-3_ vf; cjlwsf] nflu k|ltlglw lgo' Qm u/]sf] df ;f] cjlw ;dfKt ePdf,
-ª_ d'Vo JolQm jf k|ltlglwsf] d[To' ePdf jf xf]; 7]ufgdf g/x] df,
-r_ d'Vo JolQm ;fx"sf] bfdf;fxLdf k/] df,
-5_ h'g ljifosf] af/] df k|ltlglw lgo' Qm u/] sf] xf] ;f] ljifosf] cl:tTj g} ;dfKt
ePdf,
-h_ sDkgLn] k|ltlglw lgo' Qm u/] s f]df jf sDkgLsf] k|ltlglw ePsf]df To:tf]
sDkgL vf/]h ePdf .
-@_ d' Vo JolQmn] k|ltlglwnfO{ lbPsf] clwsf/ lghn] k| of]u ug{' cl3 To:tf] ;Dk"0f{ jf
s]xL clwsf/ hlxn] ;' s} /2 ug{ ;Sg]5 .

27
t/ k|ltlglwn] s] xL clwsf/ k| of] u u/L ;s] s f] /x]5 eg] To:tf] clwsf/ cg';f/ e}
;s] sf] sfdsf nflu clwsf/ /2 eP u/] s f] dflgg] 5} g .
-#_ o; bkmfdf cGoq h' g;' s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Ph]G ;L v8f ug]{ d'Vo
ljifo;+u ;DalGwt ;DklQdf k|ltlglwsf] klg lx:;f ePdf To:tf] lx:;fdf k|lts"n c;/ kg]{
u/L k|ltlglwnfO{ avf{: t ug{ ;lsg] 5}g .
^@= k|ltlglwnfO{ x6fpg gx'g] M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]d f afx] s s'g} lglZrt
;do jf sfdsf] nflu k|l tlglw lgo' Qm ul/Psf]d f plrt / kof{ Kt sf/0f geO{ d' Vo
JolQmn] ;f] ;doeGbf klxn] jf sfd ;DkGg geO{ k|ltlglwnfO{ x6fpg x'Fb} g .
-@_ lglZrt ;do jf sfd gtf]sL lgo' Qm ul/Psf] k|ltlglwnfO{ plrt sf/0f ;lxtsf]
k"j{ ;" rgf glbO{ x6fpg' x'F b}g .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ ljk/Lt x'g] u/L d' Vo JolQmn] s'g} k|ltlglwnfO{ x6fPdf To:tf]
k|ltlglwnfO{ lghn] dgfl;a dflkmssf] Ifltk"lt{ lbg' kg]{ 5 .
^#= k|ltlglwn] Ph]G;L 5f]8g
\ gx'g] M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]d f afx]s s'g}
lglZrt ;do jf sfdsf nflu lgo' Qm ePsf] k|ltlglwn] lgwf{l/t ;do jf sfd ;dfKt
geP;Dd plrt / kof{K t sf/0f geO{ k|l tlglwsf] ?kdf sfd ug{ 5f] 8\g x'F b}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lglZrt ;do jf sfd gtf]l sPsf]df k|ltlglw eO{ sfd ug{
5f8\g nfu]sf] sf/0f ;lxtsf] k"j{ ;"r gf d' Vo JolQmnfO{ glbO{ ;f] sfd ug{ 5f] 8\g x'F b}g .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ ljk/Lt x' g] u/L s' g} k|ltlglwn] ;f] x}l;otdf sfd ug{ 5f]8] df
d'Vo JolQmn] dgfl;a dflkmssf] Ifltk"lt{ bfjL ug{ ;Sg] 5 .
^$= k|ltlglw x6]df pk–
pk–k|ltlglw klg x6\
x6g
\ ] M o; P]g adf]l hd k|l tlglw sfod g/x]s f] df
lghaf6 lgo' Qm pk–k|ltlglw klg :jtM x6]s f] dflgg]5 .

kl/R5]b– (
dfn;fdfg 9'j fgL ;DaGwL s/f/
^%= 9'jfgL ;DaGwL s/f/ M -!_ Ps 7fpF af6 csf]{ 7fpF df s' g} dfn;fdfg 9'j fgL ug]{
;DaGwdf s/f/ ePsf]df 9' jfgL ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg] 5 .

28
-@_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx] s dfn;fdfg 9'jfgL ug{ dfn ;fdfgsf]
wgLn] 9' jfgLstf{nfO{ dfn;fdfg a'´ fPsf avt lbOg] /l;b 9'jfgLstf{ / dfn ;fdfgsf]
wgL aLr s/f/ ePsf] k| df0f dflgg]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5] bsf] k|of]h gsf] nflu æ9'j fgLstf{ Æ eGgfn] xjfO{ oftfoft jf
;fd'lb| s oftfoft afx] s sf oftfoft ;~rfng ug]{ jf To:tf] sfo{ sf] Joj;fo ug]{ JolQm
;D´g' k5{ / ;f] zAbn] cfGtl/s hn oftfoft jf /~h'dfu{ -/f]kj] _ jf hgfj/ dfkm{t\ jf
cGo s' g} lsl;dn] 9'j fgL Joj;fo ;~rfng ug]{ JolQmnfO{ ;d]t hgfpg]5 .
t/ dfn ;fdfgsf] wgLn] Hofnfdf sfd nufPsf] JolQm jf lghsf] k|ltlglw jf
lghsf] dftxtdf sfd ug]{ JolQmn] dfn ;fdfg 9'j fgL u/]s f] df o; kl/R5] bsf] k| of]hgsf]
nflu 9'jfgLstf{ dflgg] 5} g .
^^= 9'jfgLstf{sf] bfloTj M -!_ 9'j fgLsf] nflu dfn ;fdfgsf] wgL;+ u a'l´lnPsf] dfn
;fdfg ;xL cj:yfdf 9' jfgL u/L k'¥ ofpg' kg]{ :yfgdf k'¥ofpg] bfloTj 9' j fgLstf{ sf]
x'g]5 .
-@_ 9'j fgLsf] nflu dfn ;fdfgsf] wgL;+ u a'l´lnPsf] dfn ;fdfg x/fPdf, gfl;Pdf,
6'6] km'6]df, lau| LPdf jf xflg gf]S;fgL ePdf jf cGo s' g} lsl;daf6 ;xL cj:yfdf k'¥ofpg'
kg]{ :yfgdf gk' u] df 9'jfgLstf{ hjfkmb]xL x'g] 5 .
-#_ 9'jfgLstf{n] s/f/df pNn] v ePsf] ;doleq / s/f/df 9'jfgL ul/;Sg' kg]{ ;do
pNn]v gePsf]df dgfl;a dflkmssf] ;doleq dfn ;fdfg 9'j fgL u/L dfn ;fdfgsf] wgL
jf lghsf] k|ltlglw jf lghn] tf] s] sf] JolQmnfO{ a'´fpg' kg]{ 5 .
^&= PseGbf a9L 9'jfgL ;fwgaf6 9'jfgL ePdf klxnf] 9'jfgLstf{ hjfkmb]
hjfkmb]xL x'g] M s' g} dfn
;fdfg PseGbf a9L 9' jfgLstf{ n] jf PseGbf a9L 9'jfgL ;fwgaf6 9' j fgL ug{' k/] df
s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]d f afx] s h' g 9' jfgLstf{nfO{ dfn ;fdfgsf] wgLn] dfn
;fdfg a'´ fPsf] xf] ;f]x L 9' jfgLstf{ o; kl/R5]bsf] k| of] hgsf] nflu lhDd]jf/ x' g]5 .
^*= 9'jfgLstf{sf] bfloTj ;Lldt x'g] M -!_ s/f/ ubf{s} avt dfn ;fdfgsf] wgL jf lghsf]
k|l tlglwn] 9' j fgL ug{' kg]{ dfn;fdfgsf] d" No a9L ePsf] :ki6 ?kdf 3f]i f0ff u/]s f] df jf
s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] d f afx]s 9' j fgLstf{ n] 9'j fgL u/]sf] dfn;fdfgsf] xflg jf
gf]S;fgL afktsf] Ifltk"l t{ bz xhf/ ?k}ofF eGbf a9L x'g] 5} g .

29
-@_ pkbkmf -!_ df h' g;'s} s' /f n]l vPsf] eP tfklg s/f/ ubf{ s} avt jf
9'jfgLstf{ nfO{ 9'jfgL afkt dfn ;fdfg a'´ fPsf avt dfn ;fdfgsf] wgL jf lghsf]
k|ltlglwn] :ki6 ?kdf 3f] if0ff u/] sf] df afx] s ;' g, rfFbL, xL/f, hjfx/ft jf To:tf
wgdfnaf6 ag]s f dfn ;fdfg, ax' d"No kTy/, ljlgdo clwsf/kq, lwtf] kq, c8\8faf6
kfl/t lnvt tyf z}lIfs Pj+ cGo lgsfox?af6 hf/L ePsf k|df0fkq, d' b|f, a}+ s gf]6 , x'n fs
l6s6, df5f, df;', tfhf kmnkm"n tyf t/sf/L, ls6gfzs tyf ljiffbL kbfy{ , k|HjngzLn
kbfy{, k] 6«f]lnod kbfy{, ax' d"No lrqsnf, d"lt{ , So"l /of] sf dfn;fdfg, l;;f jf l;;faf6
ag] s f jf ;lhn};+u 6'6\g] km' 6\g] jf lau| g] j:t', jGohGt' tyf 3/kfn'jf kz' k+IfL, x:tsnfsf
;fdu| L, xftxltof/, v/vgfhf tyf ljikmf]6 s kbfy{ , /]l8of] , 6]lnlehg, sDKo'6 / h:tf
dfn;fdfg tyf To:tf dfn;fdfgsf kf6{k"hf{ , d] zLg/L dfn;fdfg tyf 9'j fgL x' g' cufj}
dfn ;fdfgsf] wgLn] 3f] if0ff ug{' kg]{ dfn;fdfg egL k|rlnt sfg" gdf tf]lsPsf
dfn;fdfgx?sf] xflg gf] S;fgL afkt 9' jfgLstf{ hjfkmb]xL x'g] 5} g .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf dfn;fdfgsf] 9'j fgL afkt Joxf]g{' kg]{ hf]lvdsf nflu
dfn;fdfgsf] wgL jf lghsf] k|ltlglw dfkm{t\ hf]lvd lj?4 ladf u/fpg jf 5'§} z' Ns lnO{
cfkm}+ n] ladf u/fpg jf 9'jfgLstf{ n] hf]lvd /f] Sg cGo cfjZos Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
^(= 9'jfgLstf{ hjfkmb]xL x'g] M o; kl/R5]b adf]l hd s/f/ ubf{ sf avt jf 9'j fgL afkt
9' j fgLstf{ nfO{ dfn;fdfg a'´ fPsf avt 3f]i f0ff ul/Psf jf 3f]i f0ff ug{' gkg]{
dfn;fdfgsf] 9' j fgL ubf{ ePsf] xflg gf] S ;fgL jf Iflt afkt 9' jfgLstf{ n] s/f/df
pNn] v ePsf] df ;f]x Ladf]l hd / pNn] v gePsf] df dfn ;fdfgsf] wgLsf] d~h'/ Ln]
9' j fgL ePsf dfn;fdfgsf] ;f] wegf{ jf To:tf] d~h'/L geP jf x'g g;s] df To:tf
dfn;fdfgsf] k| rlnt d" No / d"No sfod ug{ g;lsPdf dgfl;a dflkmssf] d" No tyf
kl/R5]b–!@ sf] cwLgdf /xL dfn ;fdfgsf] wgLnfO{ x' g uPsf] xflg gf]S ;fgL afkt
dgfl;a dflkmssf] Ifltk"lt{ ;d] t Joxf]g{' kg]{5 .
&)= 9'jfgLstf{sf] bfloTj cGTo x'g] M s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]d f afx]s 9' jfgLstf{sf]
bfloTj b]xfosf cj:yfdf cGTo ePsf] dflgg]5 M–
-s_ 9'jfgLstf{ jf lghsf] k|ltlglwn] dfn;fdfg 9'j fgL u/L dfn ;fdfgsf] wgL jf
lghsf] k|ltlglw jf lghn] tf] s]sf] JolQmnfO{ a'´fPdf,

30
-v_ 9'jfgLstf{ nfO{ a'´ fPsf] dfn;fdfg dfn ;fdfgsf] wgL jf lghsf] k|ltlglwn] lkmtf{
a'l´lnPdf,
-u_ bkmf &( sf] pkbkmf -@_ sf] v08 -v_ sf] kl/l:ylt k/L lgwf{l/t ;doleq
dfn;fdfg 9' jfgL x' g g;Sg] sf/0f b]v fO{ 9'j fgLstf{ jf lghsf] k|ltlglwn] dfn
;fdfgsf] wgL jf lghsf] k|ltlglwnfO{ dfn;fdfg lkmtf{ a'´fPdf .

kl/R5]b– !)
s/f/ k"/f ug]{ ;do, tl/sf / :yfg
&!= s/f/ k"/f ug{' kg]{ ;do / tl/sf M -!_ s/f/df s/f/ k"/ f ug]{ ;do / tl/sf pNn] v
ePsf] df plNnlvt ;doleq / plNnlvt tl/sf adf]l hd s/f/ k"/ f ug{' kg]{ 5 .
-@_ s/f/ adf]lhdsf] sfd ug{ s/f/df s' g} ;do jf tl/sf tf]lsPsf] /x]g5 t/ ;f]
sfd s'g} vf; ;dodf jf s'g} vf; tl/sfn] dfq ug{ ;lsg] /x] 5 eg] ;f] xL ;dodf ;f] xL
tl/sf adf]lhd ug]{ u/L s/f/ ePsf] dflgg] 5 .
-#_ pkbkmf -@_ df n]lvPsf] cj:yfdf afx] s s/f/df s/f/ k" /f ug]{ ;do / tl/sf
pNn]v gePdf dgfl;a ;doleq dgfl;a tl/sf ckgfO{ s/f/ k"/f ug{' kg]{ 5 .
&@= s/f/ k"/f ug]{ :yfg M -!_ s/f/df s/f/ adf]lhd sfd k" /f ug{ s' g} lglZrt :yfg
tf]lsPsf] /x]5 eg] ;f] sfd ;f]x L :yfgdf k"/f ug{' kg]{5 .
-@_ s/f/ adf]lhd s'g} Ps kIfn] csf]{ kIfnfO{ s' g} dfn;fdfg lbg' a'´ fpg' kg]{
/x] 5 / To;/L ;fdfg lbg] a'´ fpg] :yfg s/f/df tf]lsPsf] /x] g5 eg] ;f] dfn;fdfg /x] sf]
:yfgdf g} lbg] a'´ fpg] u/L s/f/ ePsf] dflgg] 5 .
-#_ s/f/ adf]lhd sfd ug]{ lglZrt :yfg s/f/df tf]lsPsf] /x] g5 t/ ;f] sfd s' g}
vf; :yfgdf dfq ug{ ;lsg] jf rng Jojxf/ jf ;f] sfdsf] k|s[lt cg' ;f/ s' g} vf;
:yfgdf dfq ug{' kg]{ lsl;dsf] /x] 5 eg] ;f] sfd ;f]xL :yfgdf ug]{ u/L s/f/ ePsf]
dflgg] 5 .
-$_ pkbkmf -@_ / -#_ df n]l vPb]lv afx] s cGo cj:yfdf s/f/ adf]lhd sfd ug]{
:yfg s/f/df pNn] v ePsf] /x]g 5 eg] s/f/ adf]lhd sfd ug]{ kIfn] csf]{ kIfnfO{ dgfl;a
dflkmssf] :yfg tf]lslbg ;" rgf ug{' kg]{5 / csf]{ kIfn] klg ;f] sfd ug{ dgfl;a
dflkmssf] :yfg tf]lslbg' kg]{5 .

31
&#= s/f/ k"/f ug{' gkg]{ cj:yf M b]xfosf] cj:yfdf s/f/ adf]l hdsf] sfd ug{ cfjZos
kg]{ 5}g M–
-s_ s/f/sf] Ps kIfn] csf]{ kIfnfO{ s/f/ adf]lhdsf] bfloTj k" /f ug{' gkg]{ u/L 5' 6
lbPdf,
-v_ ab/ u/fpg ;lsg] s/f/ ab/ u/fpg kfpg] kIfn] ab/ u/fPdf,
-u_ csf]{ kIfn] s/f/ pNn+ 3g u/] sf] sf/0faf6 s/f/sf] kl/kfngf x' g g;Sg] ePdf,
-3_ o; P]gsf] s'g} Joj:yf adf]lhd s/f/ adf]lhdsf] sfd ug{' gkg]{ ePdf,
-ª_ bkmf &( adf]lhd s/f/sf] kl/kfngf ug{' gkg]{ ePdf .
kl/R5]b– !!
s/f/sf] kl/kfngf tyf s/f/af6 pTkGg bfloTj
&$= s/f/ adf]lhdsf] bfloTj k"/f ug{' kg]{ M s/f/ ug]{ k| To] s kIfn] s/f/ adf]l hdsf] bfloTj
k"/ f ug{' kg]{ 5 .
&%= s/f/sf] kf/:kl/s kl/kfngf M -!_ s/f/sf kIfx?n] ;+ u;+u} bfloTj k"/ f ug{' kg]{ u/L
s/f/ ePsf] d f Ps kIfn] cfwf/e"t ?kdf cfˆgf] bfloTj k" /f gug]{ lsl;dsf] Jojxf/ jf
dg;fo b] vfPdf csf]{ kIfn] cfˆgf] sa' n k"/ f ug{ cfjZos kg]{ 5} g .
-@_ s/f/df g} s' g} sa'n k" /f ug]{ ;DaGwdf k| fyldstfsf] qmd tf]l sPsf] df ;f]xL
adf]lhd / To:tf] qmd gtf]lsPsf] df s/f/sf] k| s[lt cg'; f/ h;n] klxn] kl/kfngf ug{' kg]{
xf] p;} n] klxn] kl/kfngf ug{' kg]{ 5 .
-#_ kf/:kl/s sa' nx? ePsf] s'g} s/f/df Pp6f sa' n k" /f gu/L csf]{ sa'n k" /f ug{
g;lsg] /x] 5 eg] s' g} Ps kIfn] cfˆgf] sa' n k" /f gu/]s f] sf/0fn] csf]{ kIfaf6 s/f/
kfngf x' g g;sL ePsf] xflg gf]S;fgL To:tf] kIfn] e/fO{ lng ;Sg] 5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] s/f/ ePsf] df s' g} kIfn] csf]{ kIfnfO{ To:tf] s/f/sf]
kl/kfngf ug{ g;Sg] u/L /f] s nufPdf s/f/sf] kl/kfngf ug{ c;dy{ x' g] kIfn] ;f]
s/f/nfO{ ab/ u/fpg / To;/L s/f/ ab/ ePsf] sf/0faf6 s'g} xflg gf] S;fgL k/] sf] eP ;f]
;d] t e/fO{ lng kfpg] 5 .
&^= s/f/sf] xs / bfloTj ;g]
;g{ M s/f/ ug]{ s'g} JolQmsf] d[ To' ePdf jf lghsf] xf] ; 7] ufgdf
g/x]d f ;f] s/f/ adf]l hd k|fKt x'g] xs To:tf] s/f/ ug]{ JolQmsf] ;DklQ k| fKt ug]{

32
xsjfnfdf ;g]{ 5 / lghn] k| fKt u/] sf] ;DklQn] vfd]s f] xb;Ddsf] bfloTj klg lghn] g}
Joxf]g{' kg]{5 .
t/ JolQmut bIftf jf of]Uotfsf] cfwf/df k| fKt u/]s f] xs / bfloTj eg] To:tf]
xsjfnfdf ;g]{ 5}g .
&&= s/f/ kl/kfngf ug]{ JolQm M -!_ s/f/sf] kl/kfngf s/f/ ug]{ JolQmaf6} x' g' kg]{ df afx]s
lghsf] k|l tlglw jf lghn] lgo'Qm u/] sf] s'g} JolQm jf lghsf] tkm{af6 cGo s;} af6 klg
kl/kfngf u/fpg ;lsg] 5 .
t/ csf]{ kIfsf] d~h'/L lagf s/f/sf] s'g} kIfn] s/f/ cGtu{t sf
bfloTj cGo s;} nfO{ x:tfGt/0f ug{ kfpg] 5} g .
-@_ s'g} kIfn] t] ;|f] JolQmaf6 eP u/] sf] sfdnfO{ :jLsf/ u/L ;s] kl5 s/f/df cGoyf
Joj:yf ePsf] df afx]s s/f/ ug]{ kIfaf6} ;f] sfd x'g' kg]{ egL kl5 bfjL ug{ kfpg] 5} g .
-#_ b' O{ jf b'O{eGbf a9L JolQmx? ldnL ;+ o'Qm ?kn] s'g} csf]{ kIf;+u s/f/ u/] sf] df
s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx] s ;+o'Qm ?kn] s/f/ ug]{ JolQmx?dWo] s' g} jf ;a}af6
;f] s/f/ adf]lhdsf] bfloTj k"/f ug{' u/fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd s'g} JolQmn] bfloTj k" /f u/]s f] df To;/L bfloTj k" /f ug]{
JolQmx?n] ;+o' Qm ?kn] s/f/ ug]{ c? JolQmx?;+u bfdf;fxLn] xhf{ gf jf gf] S;fgL e/fpg
;Sg] 5g\ .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhd ePsf] s/f/df s'g} Ps kIfn] csf]{ kIfdWo] sf] s' g}
JolQmnfO{ lghsf] lx:;fdf kg]{ bfloTjaf6 5'6 lbPdf cGo JolQmx? ;f] s/f/sf] afF sL
bfloTjaf6 d' Qm x' g] 5} gg\ .
&*= s/f/sf] kl/kfngf u/fpg] clwsf/ kIfnfO{ dfq x'g] M -!_ s/f/df kIf /x]sf] JolQmn]
dfq csf]{ kIf;+ u ;f] s/f/sf] kl/kfngfsf] dfu ug{ ;Sg]5 .
t/ s'g} JolQmsf] lxtsf] lgldQ s/f/ ul/Psf] ePdf To:tf] JolQmn] s/f/sf] kIf
geP klg kl/kfngfsf] dfu ug{ ;Sg] 5 .
-@_ s'g} sfd ug]{ jf gug]{ u/L b' O{ jf b'O{eGbf a9L JolQmx?n] ;+ o' Qm ?kdf sa' n
ul/Psf] /x]5 eg] s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf] df afx] s To;/L s/f/ ug]{ ;a} JolQmx?n]
;+o'Qm ?kdf s/f/sf] kl/kfngf u/fO{ kfpg dfu ug{ ;Sg] 5g\ .

33
&(= kl/l:yltdf cfwf/e"t kl/jt{g ePdf s/f/ kl/kfngf ug{' gkg]
gkg{ M -!_ s/f/ ubf{ sf]
kl/l:yltdf cfwf/e" t kl/jt{g e} s/f/sf] kl/kfngf ug{ c;Dej ePdf s/f/
adf]l hdsf] sfd ug{' kg]{ 5} g .
-@_ pkbkmf -!_ sf] ;j{ ;fdfGotfdf k|lts" n k|e fj gkg]{ u/L b] xfosf] s' g} cj:yf
ePdf s/f/ ubf{s f] kl/l:yltdf cfwf/e"t kl/jt{ g ePsf] dflgg]5 M–
-s_ s/f/ cj}w e} kfngf ug{ gx' g] ePdf,
-v_ o'4, af9L, k} /f], cfunfuL, e"s Dk, Hjfnfd' vL h:tf dfgjLo lgoGq0feGbf
aflx/sf kl/l:ylt pkGg eO{ s/f/sf] kl/kfngf x' g ;Dej gx'g] ePdf,
-u_ s/f/sf] kl/kfngf x' gsf] nflu h' g j:t' cfjZos lyof] ;f] j:t' gi6 jf
ljgfz ePdf, ;f]s f] cl:tTj g/x] df jf To:tf] j:t' k| fKt x'g g;Sg] ePdf,
-3_ JolQmut ;Ifdtf, bIftf jf k|ltefaf6 ;]jf k|bfg ug]{ u/L s/f/ ePsf] df
To:tf] ;]jf k| bfg ug]{ JolQmsf] d[ To' ePdf jf lghsf] xf]; 7]ufgdf g/x] df jf
lghsf] zf/Ll/s jf dflg;s czQmtfsf] sf/0fn] s/f/ k"/f ug{ g;Sg] ePdf .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s' /f n]lvPsf] eP tfklg b] xfosf s'g} cj:yfdf s/f/
ubf{ s f] kl/l:yltdf cfwf/e" t kl/jt{ g ePsf] dflgg] 5} g M–
-s_ s/f/sf] kl/kfngf ug{ sl7gfO ePdf,
-v_ Go"g d'g fkmf x' g] jf gf] S;fg x' g] ePdf,
-u_ s'g} s/f/ k" /f ug{ s' g} kIf ;f] s/f/sf] kIf gePsf] s'g} t] ;|f] kIfdf cfl>t
/x] s f]df To:tf] t] ;|f] kIfn] uNtL u/] df jf lgh c;Ifd ePdf,
-3_ x8tfn jf tfnfaGbL ePdf,
-ª_ yk s/, b:t'/ jf cGo s'g} /fh:j ltg{' k/] df,
-r_ PseGbf a9L k| of] hgsf] nflu s/f/ ePsf] df tLdWo] s' g} s' /f dfq k" /f gx'g]
ePdf .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhd kl/l:yltdf cfwf/e" t kl/jt{ g e} s/f/sf] kl/kfngf ug{
c;Dej ePdf b] xfosf s' /fx?df b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ kl/l:yltdf To:tf] kl/jt{g x'g' cl3 s/f/ afkt Ps kIfaf6 e' QmfgL ePsf]
/sd csf]{ kIfnfO{ lkmtf{ ug{' kg]{ 5 .

34
-v_ s/f/ afkt Ps kIfn] csf]{ kIfnfO{ e' QmfgL ug{' kg]{ jf ug{ afF sL /x]s f] /sd
kl/l:yltdf To;/L kl/jt{g ePkl5 e' QmfgL of]U o x'g] 5} g .
-u_ kl/l:yltdf To:tf] kl/jt{ g x'g' cl3 s' g} kIfn] s' g} sfd ul/;s] sf] jf /sd
r'Qmf ul/;s] sf] ePdf ;f] sfd jf /sdsf] lx;fa u/L Ps csf{ nfO{ lbg' kg]{
/sd osLg ug{' kg]{5 / ;f] s/f/ afkt Ps kIfn] u/] sf] dgfl;a dflkmssf]
vr{ csf]{ kIfaf6 e/fO{ lng ;Sg] 5 .
-%_ o; bkmfdf cGoq h'g ;'s} s' /f n]l vPsf] eP tfklg pkbkmf -@_ sf] v08 -v_ sf]
kl/l:ylt cGTo ePkl5 kIfx? s/f/ kl/kfngf u/L cf–cfˆgf] bfloTj k" /f ug{ ;xdt x'g
;Sg]5 g\ .
*)= ;'ljwf lbg' kg]{ M s/f/ ug]{ kIfx?n] Ps csf{ nfO{ cfˆgf] tkm{a f6 s/f/sf] kl/kfngf ug{
cfjZos kg]{ ;'l jwf lbg' kg]{5 . To:tf] ;'l jwf glbPsf] sf/0faf6 s/f/ kl/kfngf x'g
g;s] df To;/L kl/kfngf ug{ g;Sg] kIf pQ/bfoL x'g] 5}g .
*!= s/f/ lgnDag jf x]/km]/ x'g ;Sg] M -!_ s/f/ ug]{ kIfsf] d~h'/ L ePdf s/f/ adf]l hd
ug{' kg]{ sfdsf] ;Dk" 0f{ jf s'g} c+z x]/ km]/ jf ;+ zf] wg ug{ jf s/f/ adf]l hd ug{' kg]{
sfdsf] cjlw a9fpg jf s/f/ adf]l hd ug{' kg]{ sfd s] xL ;dosf] nflu ug{' gkg]{ u/L
s/f/sf] lgnDag ug{ jf s/f/df pNn]lvt sfdsf] ;§f cGo s'g} sfd ug{ jf ;f]
s/f/sf] ;§f csf]{ s'g} s/f/ ug{ ;lsg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s/f/df x] /km]/ jf ;+ zf] w g ePdf gofF s/f/ ePsf]
dflgg] 5 / ;f] xL adf]lhd s/f/ k|e fjsf/L x' g]5 . o;/L gofF s/f/ ePsf] df ;f] s/f/df
cGoyf Joj:yf ePsf] df afx] s z'?sf] s/f/ adf]lhdsf] bfloTj Joxf] g{' kg]{ 5} g .
kl/R5]b– !@
s/f/sf] pNn+3g / pkrf/
*@= s/f/sf] pNn+3g M -!_ s/f/sf] s'g} kIfn] s/f/ adf]lhdsf] bfloTj k" /f gu/] d f jf s/f/
adf]l hd cfkm" n] ug{' kg]{ sfd lghn] gug]{ ePsf] s' /fsf] ;"rgf csf]{ kIfnfO{ lbPdf jf
kIfsf] sfd sf/afxL / cfr/0faf6 lgh s/f/ adf]l hdsf] sfd ug{ c;dy{ b]l vPdf
lghn] s/f/ pNn+3g u/]sf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]l hd Ps kIfn] s/f/ pNn+ 3g u/] sf] df jf lghsf] sfd sf/afxL
jf cfr/0faf6 lghn] cfwf/e"t ?kn] s/f/sf] kfngf gu/]s f] b]lvPdf csf]{ kIf ;f] s/f/

35
kl/kfngf ug{ afWo x'g] 5} g / To:tf] kIfn] csf]{ kIfnfO{ ;"r gf lbO{ ;f] s/f/ /2 ug{ ;Sg]5
.
*#= s/f/ pNn+3g ePdf To;sf]
To;sf] Ifltk"lt{t M -!_ bkmf *@ adf]lhd s/f/ pNn+3 g ePsf]df
;f] af6 dsf{ kg]{ kIfn] To:tf] pNn+ 3gaf6 ePsf] jf:tljs jf s/f/ ubf{s f] cj:yfdf
To:tf] xflg gf]S ;fgL x'g ;S5 egL s/f/sf kIfx?nfO{ hfgsf/L ePsf] xflg gf]S;fgL
To;/L s/f/ pNn+ 3g ug]{ kIfaf6 e/fO{ lng kfpg]5 .
-@_ s/f/ pNn+ 3g ePdf s'g} lglZrt /sd ;f] afkt jf Ifltk"lt{ afkt kfpg] egL
s/f/df pNn] v ePsf] df ;f] adf]lhdsf] /sddf ggf£g] u/L dsf{ kg]{ kIfn] csf]{ kIfaf6
dgfl;a dflkmssf] /sd e/fO{ lng kfpg] 5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] Ifltk"lt{ pNn] v gePsf] df To:tf] Ifltk"lt{ bfjL ug]{ kIfn]
s/f/sf] pNn3+gaf6 k|ToIf / jf:tljs ?kdf ePsf] xflg gf] S;fgL afkt jf s/f/ pNn+ 3g
eP afkt jf Ifltk"lt{ afkt dgfl;a dflkmssf] /sd e/fO{ lng kfpg] 5 . ck|ToIf jf
sfNklgs xflg gf]S;fgL e/fO{ lng kfpg] 5}g .
-$_ s' g} lglZrt ;dofjlwleq s' g} sfd k" /f ug]{ u/L s/f/ ePsf] df To:tf]
cjlwleq To:tf] sfd k"/f x' g g;s]sf] df pkbkmf -@_ adf]lhdsf] Ifltk"lt{ kfpg] cj:yf
/x] 5 eg] To:tf] Ifltk"lt{ ltg]{ kIfn] hlt /sd Ifltk"lt{ lt/]sf] 5 ;f]xL cg'k ftdf s/f/ k" /f
ug]{ ;dofjlw a9fpg dfu ug{ ;Sg] 5 .
*$= s /f/ /2 jf ab/ ePdf To;sf] Ifltk"lt{ M -!_ s/f/ ug]{ s' g} kIfn] csf]{ kIfaf6 s/f/
adflhd s]x L gub, lhG;L jf cGo s'g} nfe lnO{ ;s] kl5 jf s/f/ adf]l hdsf
bfloTjx? cf+lzs ?kdf k"/ f u/L ;s] kl5 kIfx?sf] ;xdltaf6 s/f/ /2 ePdf jf o;
P]g jf cGo k| rlnt sfg" g adf]l hdsf] s/f/sf] kl/kfngf ug{' gkg]{ ePdf jf sfg"g
adf]l hd ab/ ePdf jf o; P]g adf]l hd cdfGo jf /2 ePdf To;/L lbPsf] gub jf
lhG;L s/f/ axfn /x]s f] lbg;Ddsf] lx;fa ldnfg u/L lkmtf{ ug{' kg]{ gub jf lhG;L
lkmtf{ ug{' kg]{ 5 . gub jf lhG;L afx] s cGo s'g} ;] j f jf nfe lbPsf] eP To:tf] ;] jf
jf nfe lbP afkt dgfl;a dflkmssf] /sd To:tf] ;]j f jf nfe lng] kIfn] csf]{
kIfnfO{ lbg' kg]{5 .
========

s]xL g]kfn P]gnfO{ ;+zf] wg ug]{ P]g, @)^$ 4f/f lelsPsf] .

36
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] gub, lhG;L lkmtf{ gu/] sf] jf /sd glbPsf] sf/0faf6
sfg"gL sf/afxL cjnDag ug{' kg]{ ePdf ;f] afkt nfu] sf] dgfl;a vr{ ;d]t e/fO{ lng
;lsg]5 .
*%= dgfl;a /sd e/fpg ;Sg] M b]xfosf] s'g} cj:yfdf dsf{ kg]{ kIfn] cfkm" n] u/] s f] sfd
jf a'´ fPsf] gub jf lhG;L afkt ;f] s f] cg' kftdf e' QmfgL kfpg bfjL ug{ ;Sg]5 M–
-s_ s/f/ adf]lhd sfd ul/;s]s f] jf ul//x] sf] df csf]{ kIfsf] uNtLn] s/f/ cGTo ePdf,
-v_ lgz' Ns lbg] :ki6 clek|fo g/fvL lbOPsf] s' g} ;]jf jf j:t' csf]{ kIfn] pkef] u
u/] df .
*^= s/f/sf] oyfjt kl/kfngf M -!_ s/f/ pNn+ 3g ePsf] sf/0faf6 dsf{ kg]{ kIfnfO{ k'Ug
uPsf] jf:tljs xflg gf]S ;fgL afkt gub Ifltk"lt{ dgfl;a / kof{K t gx'g] ePdf
To;/L dsf{ kg{ uPsf] kIfn] Ifltk"l t{s f] bfjL ug{' sf] ;§f s/f/sf] oyfjt\ kl/kfngfsf]
bfjL ug{ ;Sg] 5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h' g;' s} s' /f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf] s' g} cj:yfdf oyfjt\
kl/kfngfsf] bfjL nfUg] 5}g M–
-s_ s/f/ pNn+ 3g afktsf] Ifltk"lt{ gub g} kof{Kt x' g] ePdf,
-v_ s/f/ adf]lhdsf] sfd eP gePsf] s'/f cbfntn] ;'kl/j] If0f ug{ g;Sg]
ePdf,
-u_ JolQmut bIftf, ;Lk jf 1fgsf] ;]j f pknAw u/fpg] u/L s/f/ ul/Psf]
ePdf,
-3_ oyfjt\ ?kdf s/f/ k"/f ug{ ;Sg] cj:yf gePdf,
-ª_ s/f/ pNn+ 3g ug]{ kIfn] g} oyfjt\ kl/kfngf u/fO{ kfpg] bfaL lnPsf] df .
*&= cbfntn] cfb]z lbg ;Sg] M -!_ s/f/sf] s' g} kIfn] ;f] s/f/sf] k|s[l t cg' ;f/ ug{ gx'g]
s'g} sfd sf/afxL jf Jojxf/ ug{ nfu]s f] sf/0faf6 s/f/sf] kl/kfngf ;Dej gx'g]
ePdf To:tf] sfd sf/afxL jf Jojxf/af6 dsf{ kg]{ kIfn] To:tf] sfd sf/afxL jf
Jojxf/ /f] sL kfpg k'g/fj] bg cbfntdf ph'/L lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ph'/L k/] df k|rlnt sfg"g df h'g ;' s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg ;f] s/f/af6 pTkGg ljjfbsf] ;dfwfg ;f] s/f/ jf k| rlnt sfg"g adf]lhd x' g] u/L

37
s'g} kIfnfO{ lghsf] s' g} vf; sfd sf/afxL jf Jojxf/ tTsfn /f] Sg] u/L pko' Qm cfb]z
hf/L ug{ ;Sg] 5 .
-#_ To;/L cfb]z hf/L ePsf] df To:tf] kIfn] pkbkmf -@_ adf]lhdsf] cfb]zsf] kfngf
gu/]s f] sf/0faf6 x' g uPsf] yk xflg gf]S;fgL ;d] t dsf{ kg]{ kIfn] e/fO{ lng kfpg] 5 .
kl/R5]b– !#
ljljw
ljljw
**= k|rlnt sfg"gsf] kfngf ug{' kg]{ M k| rlnt sfg"g n] s'g} vf; k|sf/sf] s/f/ ug{ s'g}
vf; sfo{l jlw k"/ f ug{' kg]{ Joj:yf u/]s f] jf s'g} ;/sf/L sfof{nodf /lhi6]«zg ug{' kg]{
Joj:yf u/] s f] /x]5 eg] To:tf] /Lt k"/ f gu/L ePsf] s/f/ dfGo x'g] 5} g .
*(= xbDofb
xbDofb M -!_ s'g} vf; s/f/ jf s/f/ ;DaGwL s'g} vf; ljifodf k| rlnt sfg" gdf
s'g} vf; xbDofb tf]lsPsf] /x]5 eg] ;f] ;DaGwdf ;f]x L xbDofb sfod x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df n]lvPsf] afx] s b] xfosf s/f/ jf ljifodf b]xfosf] xbDofbleq
ph'/L glbPdf ph'/L nfUg] 5} g M–
-s_ ab/ x' g] s/f/df ab/ 3f]lift u/fpg hlxn];'s} klg,
-v_ ab/ u/fpg ;lsg] s/f/sf] xsdf ab/ u/fpg kfpg] kIfn] ab/ u/fpg' kg]{
sf/0f yfxf kfPsf] ldltn] Ps jif{leq,
-u_ kl/R5] b–& df plNnlvt s/f/sf xsdf d'2f ug{' kg]{ sf/0f pTkGg ePsf]
ldltn] b' O{ jif{leq,
-3_ o; P]g cGtu{ t cGo s'g} bfjLsf ;DaGwdf To:tf] bfjLsf nflu d'2f ug{' kg]{
sf/0f pTkGg ePsf ldltn] b'O{ jif{leq .
()= vf/]hL / arfp M s/f/ ;DaGwL P]g , @)@# tyf d'n's L P] g gf;f] w/f} 6sf] dxn vf/] h
ul/Psf 5g\ .

38

You might also like