Maaring ding gamitin ang mga anyong-tubigsa pagbibigay
Aralin 1 – Kinalalagyan ng
Pilipinas at Paglaganap ng Malayang
Kaisipan sa Mundo
Ano ang kahalagahan ng lokasyon ng Pilipinas sa pag-
unawa sa antas ng ugnayan nito sa ibang bansa?
Paano nakatutulong o nagiging balakid ang ating lokasyon
sa mga isyung pandaigdig na kinasasangkutan ng ating
bansa?
Batayang Heograpiya
Tiyak at Relatibong Lokasyon
Sa pamamagitan ng globo o mapa maaring mabatid ang
tiyak (absolute) at relatibong lokasyon ng bansa.
Ang globo at mapa ay representasyon ng mundo at ng
iba’t ibang kontinente o bansang bumubuo
nito.Mahalagang tandaan na sa paggamit ng mga nasabing
instrument, kailangang isaalang -alang din ang paghahati
rito sa pagitan ng Northern Hemisphere at Southern
Hemisphere. Samantala , ang mga grid ay mga likhang-isip
na guhit sa globo o mapa na tumutukoy sa lokasyon.Ang
bawat guhit ay may bilang o digri na ginagamit na panukat
ng layo ng isang lugar.
Parallel o latitud ang tawag sa guhit na nagmumula sa
hilaga patungong timog. Isang halimbawa nito ay ang
ekwador, ito ang tawag sa guhit n humahati sa mundo sa
Northern Hemisphere at Southern Hemisphere.
Matatagpuan ang ekwador sa digring zero ( 0° ) .
Samakatuwid , ang Northern Hemisphere ay bahagi ng
mundo sa pagitan ng North Pole at ng equator
samantalang ang Southeren Hemisphere naman ay ang
bahagi ng mundo sa pagitan ng South Pole at ng equator.
Matatagpuan sa Greenwich,Great Britain ang panimulang
guhit longitud na kung tawagin ay prime meridian, ito at
nasa O.Ang longitud o meridians ay ang angular na
distansiya ng isang lugar na nasa silangan o kanlurang
bahagi ng prime meridian. Samantalang , matatagpuan
naman ang katapat na guhit nito sa kalagitnaan ng Pacific
Ocean na tinatawag na International Date Line ( IDL) na
nasa 180°.Kinakailang ding isulat ang S sa silangan o K para
sa Kanluran pagkatapos ng digri longitude upang matiyak
ang direksiyon nito mula sa Prime Meridian.
Halimbawa: 23°S o 75° K
Sa pamamagitan ng pagsusuri sa mga grid sag lobo at
mapa. Mababatid ang absolute na lokasyon ng isang lugar.
Ang Pilipinas ay matatagouan sa pagitan ng 4° hanggang
21° H latitude at 116° hanggang 127 ° S Longitud.
Bukod sa tiyak na lokasyon, may iba pang paraan upang
matukoy ang relatibong lokasyon ng isang lugar.Ito ay sa
pamamagitan ng pagbibigay ng mga palatandaang
makikita sa paligid nito. Sa pagbibigay ng relatibong
lokasyon ng Pilipinas ay palatandaan ang mga bansang
malapit ditto.Halimbawa, malapit ito sa katimugan ng
Taiwan o di kaya naman ay nasa timog silangang bahagi ng
Tsina o nasa silangang bahagi ng mga bansang Vietnam
Laos o Cambodia.
ng relatibong lokasyon ng Pilipinas sapagkat ang bansa ay
napalilibutan ng mga dagat at karagatan.
Ang bansa ay nasa Timog at silangang bahagi ng West
Philippine Sea.Ang dulong timog na bahagi naman ng
bansa ay nappalibutan ng Celebes Sea at Sulu Sea.
ANG Teritoryo ng Plipinas
Maituturing ang Pilipinas bilang isang archipelago sapagkat
binubuo ito ng mahigit na 7,100 pulo kung saan tatlo sa
pangunahing kapuluan ay ang Luzon, Visayas, at
Mindano.May haba ang Pilipinas mula sa hilaga patungong
timog ng 1,840 kilometro at pulo ay napaplibutan at
napahihiwalay ng katubigan.
Ayon sa Saligang Batas ng 1987, Artikulo 1:
“ Ang bansang teriroryo ay binubuo ng kapuluang Pilipinas,
kasama ang lahat ng mga pulo at mga karagatang
nkapaloob ditto at lahat ng iba pang mga teritoryo nasa
ganap na kapangyarihan o hurisdiksiyon ng Pilipinas, na
binubuo ng mga kalupaan, katubigan, at himpapawid nito,
kasama ang dagat teritoryal, ang lalim ng dagat, ang
kailaliman ng lupa,ang mga kalapagang insular, at ang iba
pang mga pook submarina nito.Ang mga karagatang
nakapaligid, nkapagitan at nag-uugnay sa mga pulo ng
kapuluan, maging ano man ang lawak at mga dimensiyon
ay nag-aanyong bahagi ng panloob na karagatan ng
Pilipinas.
BATAY SA KASAYSAYAN
Ang teritoryo ng Pilipianas
Ang kasunduan sa Paris ang unang dokumento
na nagtatakda at naglalalrawan ng hangganan at lawak ng
teritoryo ng Pilipinas.
Kasunduan sa Paris
Ang pamamahala sa teritoryo ng Pilipinas ay
inilipat ng Espanya sa Estados Unidos.Nilagdaan ng
Kasunduan noong Disyembre 10, 1898.
Kasunduan ng Espanya at Estados Unidos
Ang mga pulo ng Cagayan, Sulu, Subutu at ibang
maliliit na pulo na kabilang sa kapuluan ng Sulu na
nakaligtaan sa kasunduan sa Paris ay isinama sa teritoryo
ng Pilipinas.Ang kasunduan ay nilagdaan ng Washintong
noong 1900.
Kasunduan ng Estados Unidos at Britanya
Kinilala sa kasunduan na bahagi ng kapuluan ng
Pilipinas ang Turtle Islands ay Mangsee Islands na nasa
pagitan ng Borneo at Sulu. Nilagdaan ito noong Enero 2,
1930.
Ang konstitusyon ng 1935
Naging bahagi ng Pilipinas ang mga pulo ng
Batanes dahil sa paninirahan at pagmamay-ari ng mga
mamamayang Pilipino sa mga pulong ito.
Ang konstitusyon ng 1978 at 1987
Nakalahad ditto na ang pambansang teritoryo ng
Pilipinas ay binubuo ng kapuluan ng Pilipinas kasama ang
lahat ng mga puloat tubig na saklaw nito,ang mga tubig na
nakapaligid sa pagitan at nag-uugnay sa mga pulo ng
kapuluan maging anuman ang lapad at laki ng mga ito.
AYON SA UNITED NATIONS CONVENTIONS ON THE LAW
OF THE SEA O UNCLOS.Ang kasunduang pinirmahan ng
130 bansa sa Jamaica noong Disyembre 10, 1982
1. Pagkilala sa Doktrinang Pangkapuluan o ay
Archipelagic Doctrine
2. Ang teritoryo ng tubig ay hanggang 23 milyang sa
palibot ng kapuluan
3. 3.Ang Ekslusibong Sonang Pang-ekonomiya o
Exclusive Economic Zone (EEZ ) 200 milyang lawak
ng karagatan sa palibot ng kapuluan.
Aralain 2 – Kinalalagyan ng Pilipinas
at Paglaganap ng Malayang Kaisipan
sa Mundo
Paano binago ang P{ilipinas ng pagbubukas ng mga
daungan nito sa pandaigdigang kalakalan? Anu-ano ang
naidulot ng mga ito na nakabuti at nakasama sa ekonomiya
at sa lipunan.
Hindi bago sa mga Pilipino ang konsepto ng pandaigdigang
kalakalan bunga na rin ng kalakalang Galyon at ng direktang
pakikipagkalakalan sa Espanya sa pamamagitan ng barkong
Buen Consejo.
Buen Consejo – ang kauna-unahang barko na naging
bahagi ng tuwirang kalakalan sa pagitan ng Espanya at
Pilipinas na nagsimula noong 1765.
Ang Real Compañia de Filipinas at Sociedad Economica
delos Amigos del Pias ang kakayahang pang ekonomiya
ng mga Pilipino.
Ang Real Compania de Filipinas ay itinatag noong marso 10,
1785 upang pangunahan ang pagtatatag ng relasyong
komersiyal hindi lamang sa pagitan ng Espanya at mga
kolonyal nito kundi maging sa pagitan ng mga kolonya
mismo.
Ang Sociedad Economica de los Amigos del Pias naman
ang nagpapaptupad ng mga repormang agrikultura sa
bansa upamg mapaunlad ito.
Ito ang naging daan upang pagtuonan ng pansin ng mga tao
ang agrikultura at naitaguyod ito nang hindi lubusang
umaasa sa pamahalaan.
Noong 1834 pormal ba binuksan ang mga daungan ng
Pilipinas para sa pandaigdigang kalakalan.Naging saksi ang
mga Pilipino sa malaking pagbabago hindi lamang sa
ekonomiya kundi maging sa lipunan.
Mga Pandaigdigang Pangyayari Tungo sa
Pag-usbong ng Pakikibaka ng Bayan
1.Pag-usbong ng Liberal na Ideya
- Ito ang tinatawag na Panahon ng Kaliwanagan o
Enlightenment.Ito ay nagsimula sa mga kaisipang
iminungkahi ng mga Pilosopo. Umunlad ang kaisipang
liberal mula sa Europa noong ika-8 siglo.Ang kaisipang ito
ay nabalitaan ng mga Pilipino at naging mulat sila sa mga
pang-aabuso ng mga Espanyol.
2. Ang Pagbubukas ng Pilipinas sa Pandaigdigang
Kalakalan (1834)
- Sa pagbubukas ng mga daungan para sa pandaigdigang
kalakalan , umunlad ang ekonomiya ng bansa.Sa pag-unlad
ng kabuhayan ng Pilipinas, marami ang yumaman at ang
mgaa anak ng mga ito ay nakapag-aral .Nakapasok din ang
liberal na ideya at mas maunlad na kaisipan.Lumaki ang
pagnanansa ng mga Pilipino na maging Malaya at
matamasa ang mga karapatan sa isang malayang bansa.
Ang kaisipang ito na ikinagalit ng mga Espanyol ay tinawag
nilang filibusterismo o subersibong kaisipan.
3. Ang pagbubukas ng Suez Canal (1869)
- Nang mabuksan ang Suez Canal ng Egypt pra sa
sasakyang dagat , naging maikli ang paglalakbay at napadali
ang komunikasyon mula sa Maynila patungong
Espanya.Naging madali at mabulis din ang pagpasok ng
mga dayuhang may dala-dalang iba’t ibang ideya at
kaisipang liberal na gumising at nagpamulat sa isipan ng
mga Pilipino.
4.Pagbabago sa Antas sa Lipunan
- Nanatiling pinakamatas na uri ang mga koloyalistang
Espanyol.Sila ang mga tinawag na peninsulares at
insulares.
Ang mga Espanyol na ipinanganak sa Espanya ay tinatawag
na mga peninsulares at ang mga insulares ang mga
Espanyol na ipinanganak sa bansang kolonyal ng Espanya
tulad ng Pilipinas.Ang sumunod na antas ay ang mestizo o
anak ng mga Pilipino na nahaluan ng dugong Espanyol o
Tsino.
Ang mga mayayamang mamamayang Pilipino ay tinawag na
principalia.Ang mga nakapag-aral na mga Pilipino ay
naging kabilang din sa mga principalia;sila ay tinawag ding
ilustrado. Ang pinakamababang antas o uri ng katayuan sa
lipunanay ang mga katutubong Pilipino.Sila ay tinawag na
Indio.
Pen
insu
lare
s
Insulares
Mestiso
Principalia
Indio
5.Pagkakaroon ng Panggitnang Lipunan (Middle Class)
na Nakapag-aral
Ang mga Pilipinong nakaaangat sa lipunan ay nakapag-
aral.Sila rin ay naglalakbay at nag-aral sa ibang
bansa.Namulat sila sa kaisipang liberal at mapanatili na
pamamalakad ng mga Espanyol sa ating bansa. Sila ay
humiling ng pagbabago sa mga Espanyol.
Dahil sa pagbukas ng pandaigdigang kalakalan noong 1834,
ang mga mangangalakal n Ingles, Amerikano , at Tsino ay
nagpasok ng malalaking kapital sa bansa. Dahil dito , naging
masagana ang pamumuhay ng mga katutubo at sumulpot
ang mga katutubo at sumulpot din ang panggitnang lipunan
(middle class ) Pilipino.
6. Pagpapatibay ng Dekretong Edukasyon ng 1863
-Ipinag-utos ng Hari ng Espanya ang pagtatatag ng
paaralang primarya para sa mga lalaki at babae sa bawat
lalawigan noong 1863.
-Ipinag-utos din niya ang pagpapatayo ng paaralang normal
para sa mga guro sa ilalim ng pamamahal ng mga Heswita.
Sapilitan at walang bayad ang pag-aaral sa primarya.
-Wikang Espanyol ang ginagamit sa pagtuturo.
-Nagbukas ng mga paaralang pambayan ayon sa itinadhana
ng kautusan noong 1863. Naging inspector ar tagasuri nito
ang mga kura paroko.
-Itinuro sa mga kalalakihan ang heograpiya, pagsasaka,
kasaysayang Espanyol, arithmetika,pagsusulat at doctrina
Christiana, kagandahang asal at pag-awit. Ang mga ito ay
itinuro din sa mga kababaihan maliban sa
pagsasaka,heograpiya at kasaysayang Espanyol.
Pagbuburda, paggagantsilyo,at pagluluto ang kapalit na
itinuro sa kanila.
7.Mga Iba pang Ginawa ng mga Espanyol na Gumising sa
Diwang Makabayan ng mga Pilipino.
* Pagpapalaganap ng isang relihiyon
*Pagbibigay ng isang pangalan sa mga lupain na dati ay
nahahati sa mga barangay at sultanato
*Pang-aabuso at pagmamalupit
*Paniniwla ni Gobernador Carlos Marla dela Torre sa
liberalismo.Nagpatupad ng maganda ra mahusay na patakarang
pakikitungo sa mga Pilipino.Naging pantay ang pagtingin niya sa mga
Espanyol at mga Pilipino.
* Ang pagbitay ng mga Espanyol sa tatlong paring martir ay
nagpsidhi riin ng damdaming makabayan ng mga Pilipino.Sina Padre
Mariano Gomez , Padre Jose Burgos at Padre Jacinto Zamora
(GomBurZa) ay binitay dahil pinagbintangan silang
nakikipagsabwatan upang pabagsakin ang pamahalaang Espanyol.
Aralin 3 : Pagbubuo ng Pilipinas Bilang
isang Bansa
Ang kilusang
Propaganda,Katipunan,Himagsikan, at ang
Rebolusyng Pilipino noong 1896
May dalawang uri ng mga paring katoliko sa ating bansa noon,
ang regular at ang secular. Ang paring regular ay kabilang sa
isang order tulad ng Agustino , Pransiskano, at iba pa. Kailangan
niyang sundin ang mga alituntunin ng order na kanyang
kinabibilangan.Ang paring sekular ay hindi nabibilang sa kahit na
anong order.Sinanay lamang siya s seminary upang mangasiwa
ng parokya.
Sekularisasyon at Cavite Mutiny
Dalawang mahalagang pangyayari ang naganap noong 1872, ang
Cavite Mutiny at ang pagbitay sa tatlong pari sa katauhan nina
Padre mariano Gomez, Jose Burgos at jacinto Zamora na kilala sa
tawag na GOMBURZA.
Ipinatupad ang sekularisasyon ng mga kaparian sa pamamagitan
ng kautusan ng kaharian noong Nobyembre 9, 1774.Sa
pamamagitan ng sekularisasyon, ililipt ng mga paring regular o
mga prayle ang pammahala ng mga parokya sa mga paring sekular
o mga paring Pilipino.Pagkaraan ng dalawang taon ay sinuspende
dahil sa pagtutol ng mga prayle at kakulangan ng kahandaan
diumano ng mga paring sekular.Ang isyu ng sekularisasyon ay
naging isyu ng Pilipinasyon sapagkat karamihan sa mga paring
sekular ay paring Pilipino.Ilan sa masisigasig na nagsulong nito at
sina Arsobispo Gregorio Meliton Martinez at Padre Jose Burgos.
Samantala , may dalawang batayan ukol sa Cavity Mutiny.Ang
unang batayan ay nagmula sa panig ng Espanya, ito ay galling kay
Jose Montero y Vidal, isang manunulat ng kasaysayan, at sa
opisyal ng pahayag no Gobernador-Heneral Rafael
zquierdo.parehong itinuturo ng dalawa ang pagkakatanggal ng
mga pribilehiyong tinatamasa ng mga manggagawa sa arsenal sa
Cavite gaya ng hindi pagbabayad ng tribute at hindi paglahaok sa
polo y servicios, bilang mga pangunahing dahilan sa likod ng pag
-aalsa.
Kilusan para sa Sekularisasyon ng mga Parokya
Sa pamumuno ni Padre Pedro Pelaez, naglunsad ng isang
kilusan ang mga paring sekular upang ipagtanggol ang kanilang
karapatang maitalaga at makapagtrabaho sa mga parokya.
Tinawag ang kilusang ito na “ Sekularisasyon ng mga parokya.”
KILUSANG PROPAGANDA
Lubos na lumago ang kamlayang nationalismo sa mga
Pilipinong nangibang bansa at nanirahan sa Europa sa pagitan ng
1872 at 1892 . karamihan sa kanila ay mga ilustrado o mga
Pilipinong kabilang sa gitnang-uri at nabigyan ng pagkakataong
makapag-aral. Naglunsad sila ng kampanya at ito ay nakilala
bilang Kilusang Propaganda May layuning political man ang
kilusan, hindi nila tuwirang hinamon ang paghahari ng
Espanya.Bagkus, ginamit nila ang pagsusulat upang gisingin ang
kamalayan at hikayatin ang mas maraming Pilipino sa
pakikibaka.
Ang ilan sa mga layunin ng Kilusang Propaganda ay
ang sumusunod:
1.Pagkakaroon ng kintawan ng Pilipinas sa Cortes o Parlamento
ng Espanya;
Tumutukoy ang Parlamento sa kapulungan ng pamahalaan na
bumabalangkas ng mga batas.
2. Pagbibigay ng parehong karapatan sa mga Espanya at Pilipino;
3. Sekularisasyon ng kaparian at pagpapaalis sa mga prayle
Tumutukoy ang sekularisasyon sa paglilipat sa pamamahala
sa mga parokya mula sa mga prayle patungo sa mga paring
Pilipino.
Jose Rizal – itinuturing na pinakanatatanging propagandista
,isang manggagamot , panunulat , paham , at siyentipiko.Ginamit
Niya ang kanyang kaalaman at pananaliksik upang pabulaanan ang
mababang pagtingin sa mga prayle sa mga Pilipino bilang isang
lahi.
Noli Me Tangere (1886) at El Filibusterismo (1891)- kanyang
mga akda at bilang pinakamahalaga niyang ambag sap ag-unlad ng
kamalayang nasyonalismo.
La Solidaridad
Itinatag ni Graciano Lopez Jaena ang La Solidaridad, ang
pangunahing pahayagan ng Kilusang Propaganda .Bukod sa kanya,
nag-ambag din sa pahayagang ito sina Del Pilar bilang patnugot ,
pati si Rizal at ang kaibigang si Dr. Ferdinand Blumentritt.
Karamihan sa mga propagandista ay lumahok sa mga masoneriya
at naging mga mason.
Ang Masoneriya ( Freemansory ) ay mga samahang
pangkapatirang binuo ng mga kasapi na mayroong
magkakaparehong interes o layunin.
Ang kauna-unahang masoneriyang Pilipino ay ang Revolucion na
itinatag ni Lopez Jaena sa Barcelona.
La Liga Filipina
Itinatag ni Jose Rizal ang La Liga Filipina noong Hulyo 3, 1892.Nasa
Hongkong pa lamang si Rizal ay binalangkas na niya ang saligang
batas nito sa tulong ng kanyang kaibigang si Jose Maria Basa.Si
Basa ay isang mangangalakal at siyang nagtustos ng salapi upang
maipasok sa Pilipinas ang mga nobela ni Rizal.
Ang La Liga Filipina ay itinatag pra sa pagtutulungan sa
pagsasakatuparan ng mga layunin ng mga kasapi nito at ito ay ang
sumusunod:
1. Matibay at malakas na pagkakaisa ng buong kapuluan
2. Pagkalinga sa isa’t isa sa bawat kagustuhan at
pangangailangan
3. Paglaban sa karahasan at kawalan ng katarungan
4. Pagpapaunlad sa pagtuturo, agrikultura at komersiyo
 5. Pagsusuri at pagpapairal ng mga reporma
ANG KATIPUNAN
Pagtatag at Paglaganap ng Katipunan
Itinuturing na ang katas-taasan Kagalang-galangang Katipunan ng
mga anak ng Bayan (KKK ) o Katipunan, ang nagpasimula ng
rebolusyong Pilipino noong 1896. Itinatag ito noong Hulyo 7, 1892
sa isang bahay sa may Kalye Azacarraga sa Tondo , Maynila.Naging
mitsa ng pagkakatatag nito ang pagkakahuli at pagpapatapon kay
Jose Rizal sa Dapitan.Nakita nilang hindi sapat ang mapayapang
paghingi ng reporma bagkus kailangan nang gumamit ng puwersa
upang makamit ang ganap na Kalayaan.Pinagtibay ang
pagkakatatag nito sa pammagitan ng sanduguan , kung saan
sarilng dugo ang ginamit sa paglagda ng kanilang mga pangalan.
May tatlong baitang o antas ang mga kasapi ng Katipunan
Nagsisimula ang isang kasapi bilang isang “katipon” hanggang
maging “kawal “ at sa kalaunan ay “ bayani”Ang mga “katipon “ ay
maaring maging “kawal” sa pamamagitan ng paghihikayat sa mas
maraming tao upang maging kasapi ng kilusan. Samatala, ang
isang “ kawal “ naman ay maaaring maging “ bayani” kapag
naging opisyal na siya ng Katipunan.
1.Katipon ang tawag sa mga unang kasapi.Itim ang kanilang
panakip o talukbong na may trianggulong binubuo ng putting laso
tuwing may pagpupulong.Baril o itak ang kanilang sandata at “
Anak ng Bayan” ang senyas (password)
2. Kawal ang pangalawang baitang , isinusuot nila ang talukbong
na kulay luntian at mayroon silang sintas sa baywang.Nakasabit sa
kanilang leeg ang kuwintas o medalyon na may nakasulat na titik
na K sa alpabetong Malay. Ang kanilang senyas ay “ Gom-Bur-Za”
3. Bayani ang tawag sa nasa ikatlong baitang. Pulang talukbong at
sintas sa baywang na may guhit na luntian o berde ang suot nila sa
mga pagpupulong .Ang senyas nila ay “ Rizal”.
Emilio Jacinto- ang itinuturing na “ Utak ng Katipunan” ,
ang “Kartilya “, Naging inspirasyon nito si Bonifacio kaya
napagpasiyahan niya na gamitin ang “kartilya” bilang opisyal na
aral ng Katipunan, bukod sa “Sampung Utos ng Mga Anak ng
Bayan” na isinulat mismo ni Bonifacio.
MGA BABAE SA KATIPUNAN
1. Gregoria de Jesus – ang kabiyak ni Bonifacio na
tinaguriang Lakambini ng Katipunan.Siya ang nagtago
ng mga mahahalagang lihim na dokumento ng
Katipunan kung may pagpupulong .
2. Melchora Aquino - “ Tandang Sora “
Upang makaiwas sa pagtugis ng mga Espanyol,
nagtungo ang mga katipunero sa bahay ni Melchora
Aquino.Kinalinga sila ng matanda ( 84 taong
gulang).Sila ay kanyang pinakain at pinamalagi sa
kanyang bahay.Ang mga sugatan ay kanyang ginamot.
ANG SIMULA NG REBOLUSYONG PILIPINO NG 1896
Napag-alaman ng mga Espanyol ang planong pag-aalsa habang
puspusan ang paghahanda ng mga katipunero sa ilulunsad na
rebolusyon.Gabi ng ika-19 ng Agosto , 1896 nang isiniwalat ni
Teodoro Patiño , isang katipunero, kay Padre Mariano Gil ang
lihim ng Katipunan.Natuklasan ditto ang ilang polyeto at
dokumento ng Katipunan.Hinuli at ikinulong sa Fort Santiago ang
mga pinaghinalaang Pilipino na kasapi sa Katipunan.
Sa pagtuklas sa Katipunan ay nagbunsod kay
Bonifaciona tumawag ng pulong sa Balintawak
,Caloocan..Napagkasunduan nilang simulan ang pakikipaglaban sa
mga Espanyol .Inilabas ni Bonifacio ang kanyang sedula at
sinabiang “ Ilabas ang inyong sedula at pagpunit-pinutin upang
ipakilalang naktalaga tayong maghimagsik” pagkatapos ay sabay
sabay silang humiyaw ng : “ Mabuhay ang Pilipinas! Mabuhay
ang Katipunan !”. Ito ang tinawag na Sigaw sa Pugad Lawin na
nangyari noong Agosto 23,1896. Ito ang hudyat ng rebolusyong
Pilipino laban sa mga Espanyol.
PAGHIHIMAGSIK SA MGA LALAWIGAN
Umabot ang digmaan sa mga lalawigan .Pinamunuan ni Emilio
Aguinaldo ang paghihimagsik sa Cavite.Ang mga Katipunero ang
nagtagumpay sa kanilang paghihimagsik.Nabihag din nila ang
Pasig , at naibangon ang Pateros , Taguig , Caloocan, Kawit, San
Francisco de Malabon.Makati at Noveleta.
Dahil sa naglalagablab na ang himagsikan , inilagay ng mga
Espanyol sa ilalim ng Batas Militar o Martial Law ang mga
lalawigan ng Bulacan,Pampanga,Nueva Ecija , Laguna , Maynila ,
Cavite , Tarlac , at Batanga, ang unang walong lalawigang
naghimagksik laban sa mga Espanyol.
ANG PAGPIGIL SA REBOLUSYON
Lalong naging mablasik ang mga Espanyol sa mga Pilipino. Ang
lahat ng nahuling pinaghihinalaan ay ipinipiit sa mga bilangguan sa
Fort Santiago.Noong September 12, 1896 pinatay sa Luneta ang
labintatlong Martir ng Cavite na tinawag na Trece Martires o
Labintatlong Martir ng Cavite.
Maraming namatay sa mga nabilnggo sa Fort Satiago nang
pasukin ito ng tubig dahil sa ilalim ito ng lupa. Ang ilan ay namatay
dahil hindi makahinga sa dami ng bilanggong nakalagak dito.
DALAWANG PANGKAT NG KATIPUNERO SA CAVITE
Sa pamumuno ni Emilio Aguinaldo ,nagtagumpay ang mga
rebeldeng Caviteño sa kanilang himagsikan.Ngunit ang pangkat ng
Cavite ay nahati sa dalawa: ang Magdiwang at Magdalo.
Magdalo – pinamumunuan ni Baldomero Aguinaldo pinsan ni
Emilio Aguinlado at ang himpilan ay sa Kawit.
Magdiwang – pinamumunuan ni Mariano Alvarez na tiyo ng
asawa ni Bonifacio at may himpilan sa Noveleta.
Ang balak ng Magdalo ay matatag ng bagong pamunuan at ng
gobyerno na papalit sa Katipunan, layunin ng rebolusyon na
maging Malaya ang Pilipinas at naghihikayat sa mga Pilipino na
makipaglaban tungo sa Kalayaan.
KAGANAPAN SA TEJEROS
Nagtungo sa Cavite si Bonifacio upang pag usapan kung paano
idedepensa ang Cavite dahil ang mga Katipunero ay nakaranas
ng madalas na pagkatalo sa labanan at upang tapusin na ang
lumalalang hidawaan ng pangkat Magdalo at Magdiwang.
Nagpulong sila sa Tejeros noong Marso 22,1897 at
napagkaisahan na bumuo ng pamahalaang rebolusyunaryo na
hahalili sa Katipunan.Sa oras na yon wla sil Aguinaldo dahil
kasalukuyang nakikipaglaban sa mga Espanyol.Si Bonifacio ang
namuno ng kumbensiyon. Ang mga napiling pinuno ay sina:
Pangulo: Emilio Aguinaldo
Pangalawang Pangulo: Mariano Trias
Kapitan Heneral: Artemio Ricarte
Direktor na Pandigma : Eniliano Riego de Dios
Direktor na Panloob: Andres Bonifacio
Tumutol si Daniel Tirona sa pagkakahala kay Bonfacio dahil
hindi siya abogado at mas mataas daw ang pinag-aralan at may
kaya si Jose del Rosario.Ikinagalit ito ni Bonficaio at bilang
Supremo ng Katipunan , pinawlang saysay ang mga nangyari sa
kumbensiyon.Nilisan niya ang kumbensiyon kasama ng kanyang
mga tagasunod.
PAGLILITIS AT PAGPATAY KAY BONIDFACIO
Dahil sa pangamba ni Aguinaldo na mahati ang mga
maghihimagsik kung pabbayaan si Bonifacio na magtayo ng
sarilig pamahalaan at hukbo, kinumbinsi nila si Aguinaldo na
ipadakip si Bonficaio.
Inakusahan ng sedisyon at pagtataksil laban sa pamahalaang
rebolusyonaryo si Bonifacio at ang kanyang kapatid na sa
Procopio.Natulan sila ng kamatayan magkapatid at binarily sa
Bundok Buntis malapit sa Maragondon,Cavite.Hanggang ngayon
hindi pa natatagpuan ang mga bangkay at pinaglibingan nila.
KASUNDUAN SA BIAK-NA -BATO
Lumubha ang kalagayan ng rebolusyon dahil sa pagkamatay ni
Andres Bonifacio, masugid na tinugis ng mga Espanyol si
Aguinaldo , tinagkang dakipin sa Batangas ngunit ito ay
nakatakas patungong Morong at mula rito nagtungo sa Biak-na-
Bato.
KASUNDUAN SA Biak- na -Bato
Panig ng nga Pilipino ( Emilio Aguinaldo)
*Sekularisasyon ng mga parokya at pagtatanggal sa mga
organisasyon ng mga paring Espanyol
*Pagtatalaga ng mga Pilipinong kinatawan sa pamahalaan
*pantay na pagtingin sa mga Pilipino at Espanyol sa harap ng
batas
* Kalayaan sa pagsasalita, pagpapahayag, at pagpupulong
Panig ng mga Espanyol ( Gobernador Heneral)
*Maninirahan sina Aguinaldo at mga kasama nito sa ibang bansa
*Babayaran ng halagang 800,000.00 sina Aguinaldo kapag umalis
, isusuko ang 700 sandata,at uutusan ang ibang mga
manghihimagsik na sumuko rin.
*Magbabayad ng 900,000.00mga pamilyang napinsala ng
labanan.
Hindi nagtagumpay ang kasunduan sa Biak-na-Bato na
nagtadhana sana ng pagwawakas ng himagsikan .Bigo ang
kasunduan dahil walng tiwala ang dalawang panig sa isa’t isa.
Aralin 4 – Pananakop ng mga Amerikano
Ang Simula ng Pananakop
Noong ika-19 na siglo , ang Estados Unidos ang pinaka
makapangyarihang bansa sa mundo sa larangan ng industriya at
kalakalan.Nakipagtunggali ito sa ibang bansa sa Europa sa
pananakop ng mga bansa upang magkaroon ng mapagkukunan ng
yaman at bentahan ng kanilang kalakal.
Noong panahong yon , nagsimulang maghimagsik ang
ibang nasakop ng Espanya.Sinamantala ito g Estados
Unidos.Katulad ng Pilipinas ang Cuba ay nasakop din ng Espanya
na gusting ring maging malaya.Dahil nais ng mga Amerikano na
mapangalagaan ang kanilang puhunan sa Cuba , kanila itong
tinulungan sa pakikipaglaban sa mga Espanyol.
Pebrero 15,1898, sumabog at lumubog ang barkong
pandigmang Maine ng Estados Unidos sa daungan ng
Havana,Cuba.Pinagbintangan ng mga Amerikano ang mga
Espanyol sa nangyari kahit hindi nalaman ang dahilan at kung sino
ang may kagagawan bito.Nagdeklar ng giyera ang Estados Unidos
laban sa Espanya noong Abril 25,1898.
Pag himok sa Pagbalik ni Aguinaldo
Abril 21,1898, dumating ang hukbong dagat ng Amerika as
Hongkong sa pamumuno ni Commodore George Dewey , inatasan
siyang pumunta sa Pilipinas at labanan ang mga
Espanyol.Pinadalhan ni Dewey si Spencer Prat, consul ng Amerika
sa Singapore ng telegrama na himukin si Aguinlado na magbalik sa
Pilipinas upang ipagpatuloy ang himagsikan laban sa mga
Espanyol.
Paglusob ng mga Amerikano sa Maynila
May 1, 1898, dumating iskwadron ng Amerikanong si Commodore
George Dewey sa Manila Bay, Nag umpisa ang labanan ng 5:41 ng
umaga.Binomba ang mga makabagong barko ng Espanyol.Natalo
ang mga Espanyol at sumuko ng 12:30 ng hapon. Tinatayang 67
ang namatay at 214 ang nasugatan sa panig ng Espanyol at walang
namatay o nasugatan sa panig ng mga Amerikano.
Ang pagbabalik ng Aguinaldo
Nakabalik si Aguinaldo sa Pilipinas noong Mayo 19, 1898 sa pag
aakalang walang masamang hangad ang mga Amerikano na
sakupin ang ating bansa. Nakipagtulungan siya kina Dewey na
himukin ang mga katutubo na tulungan ang mga Amerikano sa
pakikipaglaban sa mga Espanyol, halos nagapi nila ang mga ito.
Mayo 24, 1898, itinatag ni Aguinaldo ang Pamahalaang
Diktatoryal upang maisakatuparan nang mabilisan ang mga dapat
gawin.
Pagpapahayag ng Kasarinlan ng Bansa
Kahit pa nasupil ang mga Espanyol sa ibang panig ng bansa ,ipinag
utos n ani Aguinlado ang kasarinlan ng Pilipinas sa kabila ng
pagutol ni Apolinario Mabini.Noong Hunyo 12, 1898.ipinahayag
ang Kalayaan ng Pilipnas sa Kawit, Cavite.Sa pagkakataong ito,
itinaas ang pambansang bandila ng Pilipinas na ginawa ni Marcela
Agoncillo, kasma sina Lorenza Agoncillo at Josefina Herbosa
Natividad.Itinaas ito habang tinutugtog ang “ Marcha National
Filipina” Nag uumapaw sa galak ang mga Pilipino sa araw na iyo.
“Marcha National Filipina” – ay tugtuging Pambansa na nilikha ni
Julian Felipe. Nilapatan naman ng titik ni Jose Palma.Nang
lumaon, ito ay tinawag na “ Lupang Hinirang” at ginawang
pambansang awit ng Pilipinas.
Ang Pamahalaang Rebolusyonaryo
Hunyo 23, 1898, sa tulong ni Apolinario Mabini, na kilala bilang
“ Utak ng Himagsikan”. Itinatag ni Aguinaldo ang Pamahalaang
Rebolusyonaryo bilang kapalit ng Pamahalaang Diktatoryal
.Layunin ng pamahalaang ito na magkaroon ng kasarinlan ang
Pilipinas hanggang sa ito ay kilalanin ng iba pang mga
bansa.Itinadhana rin sa kautusan ni Aquinaldo noong Hunyo 23
ang pagkakaroon ng Kongreso.
Pagkukunwaring labanan ng mga Amerikano at Espanyol
(Mock Battle of Manila)
Agosto 9,1898 nagbigay ng huling babala ang mga Amerikano sa
mga Espanyol.Ipinaabot kay Gobernador-Heneral Jaudenes ang
malinaw na mensahi ni Admiral Dewey na ang hindi pagsunod ay
nangangahulugan ng kamatayan para sa natirang pwersa ng
Espanyol sa Manila.
Nakaisip ng paraan si Jaudenes kung paano sila susuko nang hindi
tuluyang masisira ang dangal ng kaharian ng Espanya. Kalkulado
ang bawat hakbang at planado ang bawat galaw ng mga “tauhan”
sa animoy isang dula na Battle of Manila na mas kilala sa tawag
na Mock Battle of Manila.Kung saan palalabasin na natalo at
sumuko ang mga Espanyol sa Amerikano.
Nang magtangkang pumasok ang mga Pilipino sa Maynila, sila ay
binalaan ni Heneral Anderson at kung magpupumilit oumasok
papuputukan sila ng mga Amerikano.Nagalit ang mga Pilipino
dahil hindi sila pinayagang pumasok dito at pagkatapos ng
pagsuko ng lungsod.Ito sa simula ng di-pagkakasundo ng mga
Pilipino at Amerikano.Lumabas ang tunay na dahilan ng pagpunta
ng mga Amerikano sa Pilipinas.Ito ay upang sakupin at gamitin ang
Pilipinas para sa sariling kapakanan lamang.
Ang Kongreso ng Malolos
Sa pagnanais ng mga Pilipino na maging malaya, minarapat nilang
tumawag ng kongresong bubuuin ng mga kinatawang halal ng
mga lalawigan.Noong Septyembre 15, 1898 , pinasinayaan ang
kongreso ng Malolos .Ang mga kinatawan ay mga 85
mamamayang nabibilang sa may mataas na pinag-aralan,
matalino,at maykaya sa buhay.Sila ay nagpulong sa Simbahan ng
Barasoain sa Malolos.Sa pamumuno ni Felipe G. Calderon , ang
mga kinatawan ng kongreso ay naghanda ng Saligang Batas.Ang
Saligang Batas ng Malolos ay nagtadhana ng isang pamahalaang
demokratiko.
Itinatag ang Konstitusyon ang isang malayang Republika ng
Pilipinas.Pinasinayaan ang unang Republika ng Pilipinas noong
Enero 23,1899 at si Heneral Emilio Aguinaldo ang nahalal na
unang pangulo nito.
Ang itinatag na Republika ng Pilipinas ay binuo ng tatlong sangay:
Ang tagapagpaganap o ehekutibo , tagapagbatas o lehislatibo, at
hudikatura.Magkahiwalay ang kapangyarihan ng mga
ito.Magkahiwalay rin ang tungkulin ng simbahan at tungkulin ng
estado.
Ang Kasunduan sa Paris
Pumirma ang mga kinatawan ng Espanya at Amerika sa
Kasunduansa Paris noong Disyembre 10,1898. Ayon sa
kasunduang ito:
1. Pormal na winakasan ang digmaan ng dalwang bansa
2. Kinilala ng Espanya ang Kalayaan ng Cuba
3. Ibinigay ng Espanya sa Estados Unidos ang karapatang
sakupin ang Guam, Puerto Rico , at Pilipinas
4. Bilang kapalit ng karapatang ito ay binayaran ng mga
Amerikano ng halagang US$20,000,000 ang mga
Espanyol
Lubhang ikinagalit ng mga Pilipino ang sabwatang ito
dahil sa paniniwalang walang karapatan ang mga
Espanyol na isalin ang pamamahala ng Pilipinas sa mga
Amerikano.Ito ang nagpatibay sa mga Pilipino na igiit
ang Kalayaan ng bansa laban sa Amerikano.
Ang Republika ng Malolos
Ang Republika ng Malolos ay itinatag noong Enero 23,1899.Si
Heneral Emilio Aguinaldo ang nahalal na unang pangulo nito.Ang
Unang Republika ng mga Pilipino ay hindi kinilala ng mga
Amerikano.
Namulat ang mga Pilipino na ang tunay na pakay nga mga
Amerikano ay ang sakupin ang Pilipinas at hindi ang Kalayaan nito.
Ang Pagbagsak ng Malolos
Naging puspusan ang pananalakay ng mga Amerikano sa mga
lalawigan .Pinamunuan ni Heneral MacArthur ang pagsalakay sa
Guiguinto, Bulacan at pagkatapos sa Malolos,Bulacan ang kabisera
ng republica ng Pilipinas. Nabihag nila ang Malolos noong Marso
31,1899.Umurong si Aquinaldo si Aquinaldo at inilipat ang
pamahalaan sa San Isidro, Nueva Ecija.
Labanan sa Tirad pass
Tumakas si Aquinaldo kasama ang kanyang gabinete, kagawad at
sundalo upang maiwasan ang pagtugis ng mga Amerikano.
Dumaan sila sa Pasong Tirad at dito humimpil si Heneral Gregorio
del Pilar, kasama ang 60 kawal upang hadlangan ang mga tumugis
na Amerikano. Napatay si del Pilar kasama 54 na Pilipinong
sundalo noong Disyembre 2, 1899.
Gregorio del Pilar- pinaka batang heneral sa gulang na 24,
“ Bayani ng Pasong Tirad”
Ang Pagdakip kay Aquinaldo
Nabunyag ang pinagtataguan ni Aquinaldo nang mahuli ng mga
Amerikano ang mensaherong si Cecilio Segismundo ,
nagkunyaring mga bihag ang mga Amerikano, dinala si Aquinaldo
sa Manila , sumuko siya at kinilala niya ang kapangyarihan ng mga
Amerikanosa Pilipinas.Pinakumbinsi ng mga Amerikano kay
Aquinaldo na sumuko ang iba pang mga Pilipino, ngunit hindi
lahat ng Pikipino ay sumuko at naniwla sa pangako ng mga
Amerikano bagkos patuloy na lumaban para sa Kalayaan kabilang
dito sina Apolinario Mabini, Artemio Ricarte at ilang
irreconcilable.Sila ay pinatapos sa Guan noong Enero 1, 1901.
Ang partido Nationalista ay itinatag ng mga Pilipino sa pamumuno
ni Pascual Poblete noong 1901.Layunin nito ang maibalik ang
Kalayaan ng Pilipinas.Ang ilan sa mga miyembro nito ay sina
Cecilio Apostol, Macario Sakay at Santiago Alvarez.
Macario Sakay – isang gerilyang Pilipino na nakipaglaban sa mga
Amerikano kahit nakahihigit ang mga sandata ng mga Amerikano
ang layunin niya ay magkaroon ng Kalayaan ang bayan. Ang
pinakahuling rebolusyonaryong sumuko sa mga Amerikano dahil
sa pangakong Amnestiya ngunit sa halip na patawarin siya ay
ipinabitay ng mga Amerikano.
Ang Balangiga Massacre
Sa Balangiga , Samar noong Setyembre 28, 1901 , patuloy na
lumaban ang mga rebolusyonaryong Pilipino laban sa mga
Amerikano.Sila ay nagtagumpay sa pangungunan ni Heneral
Vicente Lucban.Sinuportahan ng mga taong -bayang ng Balangiga
ang mga rebolusyonaryo.Sa paningin ng mga Amerikano , ang
naganap ay isang masakerdahil namatay ang 46 na sundalong
Amerikano.Nang gumanti ang mga Amerikano kanilang minasaker
ang taga -Samar.Pati mga batang lalaki may gulang 10 pataas ay
kanilang pinatay.Ito’y lumikha ng iskandalo sa Amerika .Bumagsak
din sa kamay ng mga Amerikano ang Leyte, Samar at Negros.
Ito ang kautusan ni General Jacob Smithsa mga sundaloomg
kanyang mga tauhan.
“ Take no prisoners! I want you to kill and burn. The more you
kill, the better you will please me! Make Samar a howling
wilderness. Kill anyone 10 years old and above…”
Mas magastos at mas marami ang namatay sa digmaang Pilipino
at Amerikano kaysa sa Digmaang Espanyol at Amerikano. Humigit
kumulang na 126,00 Amerikanong sundalo ang lumabansa
digmaan; 4234 Amerikanong namatay ; 16,000 Pilipinong sundalo
ang naging gerilya walang tiyak na bilang ang kasapi ang lumaban
na gerilya . Tinatayang sa pagitan 250,000 at 1,000,000 sibilyang
namatay dahil sa gutom at sakit.Lubos na pinahirapan ang mga
Pilipino ng mga Amerikano. Tinawag na genocide ang ginawa ng
mga Amerikano dahil walang awa nilang pinatay pati sibilyan,
kababaihan at batang Pilipino na hindi dapat nadamay sa labanan.
Mga natatanging Pilipino na nakipaglaban sa
Kalayaan
Antonio Luna
– isa sa pinakamahusay na heneral noon. Siya ay mahigpit
magdisiplina kaya’t kinamuhian ng ilang sundalo.Nakaalitan niya
ang isang sundalo sa Samahang Kawit na tapat kay
Aquinaldo.Nang minsan may narinig siyang putok kanya itong
aalamin ,nakita siya ng sundalo ng Samahang Kawit at siya ay
saksakin at barilin.Pinaslang siya ng kapawa Pilipino .
Sa pagkamatay ni Antonio Luna noong Hunyo 5, 1899, nawalan ng
isang mahusay na pinuno ang himagsikan.
Heneral Emilio Aquinaldo
- Nahalal bilang Pangulo ng Unang Republika ng Pilipinas
- Lumaban sa himagsikan laban sa Espanya at sa
digmaan laban sa mga Amerikano
Gregorio del Pilar
- Pinaka batang heneral sa gulang na 24
- Tinaguriang “ Bayani ng Tirad Pass”
Heneral Miguel Malvar
- Naging pinunong heneral ng Batangas
- Lumaban sa digmaang Pilipino- Amerikano
- Lumaban sa himagsikan laban sa Espanya
Macario Sakay
- Lumaban sa himagsikan sa Espanya at Amerikano
- Itinatag ang “ Republikang Tagalog “ sa bulubundukin
ng Sierrra Madre
-tinawag na tulisan ng mga Amerikano
Heneral Artemio Ricarte
- Lumaban sa himagsikan laban sa Espanya, namuno sap
ag atake sa kampo ng mga Espanyol sa San Francisco
de Malabon
- Ipinatapon sa Guam dahil ayaw kilalanin ang
kapangyarihan ng mga Amerikano
- Tumangging manumpa sa bandila ng Amerikano kaya’t
pinatapon sa Hongkong
Heneral Francisco Macabulos
- Lumaban sa himagsikan laban sa espanya sa Tarlac
- Nagtatag ng sangay ng Katipunan sa tarlac
- Nagtatag ng sariling pamahalaan sa Gitnang Luzon
matapos ang kasunduan sa Biak na Bato
Heneral Vicente Lukban
- Namuno sa pakikipagdigma laban sa mga Amerikano sa
Balangiga , Samar kung saan natalo ang mga
Amerikano.
-Pinamahalaan ang Samar at Leyte noong unang Republika
ng Pilipinas.
Heneral Mariano Llanera
- Lumaban sa himagsikan laban sa Espanya sa Bulacan,
Tarlac, Pampanga at Nueva Ecija
- Namuno sa mga pakikipaglaban sa mga Amerikano sa
Maynila.
Apolinario Mabini
- kilala bilang Utak ng Himagsikan
- kilala bilang “ Dakilang Lumpo”
Trinidad Tecson
- Pagkatapos ng digmaan, nang itatag ang Philippine Red
Cross, kinilala ng mga Amerikano bilang Ina ng Red
Cross sa Pilipinas dahil sa kanyang pag-aaruga sa mga
sugatang sundalong Pilipino at mga nasalanta ng
digmaan
Melchora Aquino
- Tinaguriang Ina ng Katipunan
- - Tinaguriang Tandang Sora dahil 84 taong gulang na
noong sumiklab ang himagsikang 1896 na pinamunuan
ni Andres Bonifacio
-
Yunit 19 Ang Pamamahala nina Estrada ,
Arroyo, at Aquino III
PANGULONG JOSEPH EJERCITO ESTRADA
Si Joseph Ejercito Estrada ay dating tanyag na artista na kilala sa
bansag na “ Erap “ Malaki ang naitulong ng kanyang papularidad
sa eleksiyon noong 1998. Sa buong kasaysayan ng eleksiyon ng
Pilipinas siya ang nakakuha ng pinakamaraming boto.Alkalde
siya ng bayan ng San Juan noong panahon ng administrasyong
Marcos.Naging senador din siya bago kumandidato bilang
pangulo.
Sa kanyang inagurasyon bilang pangulo, inilahad niya ang
kanyang programang “Erap Para sa Mahirap “ na may layuning “
mapabuti ang pamumuhay ng bawat Pilipino, mayaman man o
mahirap.”
ERAP PARA SA MAHIRAP
Si Pangulong Estrada ay nagsilbi bilang pangulo mula Hunyo 30,
1998 hanggang Enero 20, 2001. Sa loobng maikling panahon ,
naisagawa niya ang ilang programa at proyekto.
Programa para sa mahihirap.
*Programang tinaguriang “Agrikulturang Makamasa”- inilunsad
upang tulungan ang mga magsasaka at mangingisda. Kabilang dito
ang Binhian sa lalawigan , Niyugan Tugon sa Kahirapan,
Balikatan Sagip Patubig, at Sagip Sugpo.
*Programang Lingap Para sa Mahirap- isandaang pamiya mula sa
mahihirap na mga probinsiya at lungsod ang tinulungan sa
pabahay,tubig,gamot , pagkain , at hanapbuhay.
*Upang makabili ng murang bigas asukal, kape at mga
pangunahing pagkain, nagtinda ang mga sasakyan ng pamahalaan
na umiikot sa mga siyudad sa ilalim ng programang ERAP
( Enhanced Retail Access for the Poor )
*Ilang proyektong pabahay ang ipinatayo para sa mahihirap na
mga tagalungsod at pulis , at pati mga biktima ng lahar sa
Pampanga.
*Para sa kalusugan , inilunsad ang Sustansiya para sa Masa,
Muling Buksan ang Puso , at Garantisadong Pambata.
Programa Para sa kaayusan at Kapayapaan.
*Binuo ang Presidential Anti-Organized Crime Task
Force ( PAOCTF ) -uang tutukan ang lumalaganap na
krimen.
*Binuo ang Philippine Center on Transnational Crime
( PCTC ) – dahil sa pagdami ng kaso ng krimeng
transnayonal kagaya ng terorismo at pagtutulak ng
bawal na droga.
Itinigil ang usapang pangkapayapaan ng pamahalaan
at ng Moro National Liberation Front ( MNLF).Sa
halip, s autos ng pangulo, hinarap ng mga sundalo ng
pamahalaan ang mga rebeldeng Muslim sa isang
digmaan simula noong Marso 2000.Nagbunga ito ng
pagsakop ng sandatahang lakas sa maliliit at
malalking kampo ng mga Muslim sa Lanao,
Maguindanao, at sa Cotabato, Kasama ang
pinakamalaki, ang Camp Abubakar.
*Programa para sa kapaligiran
Isa pang batas ang ginawa upang masawata
ang lumalalang polusyon sa kapaligiran.Ito ang
Philippine Clean Air Act of 1999 o RA 8749 na kontra-
polusyon.
*Programa para sa komunikasyon
Pinayagan ang operasyon ng Smart
Communication at Globe Telecom.Bunga nito,
dumami ang mga mamamayang nakagamit ng mga
cell phone at bumilis ang komunikasyon sa loob at
labas ng bansa.Malaking tulong sa mas mabilis na
transaksiyon sa mga negosyo.
Sa paglaganap ng paggamit ng Internet,
kinakailangan din bagong batas, ang Electric
Commerce Act of 2000 o RA 8792.Nagtakda ito ng
kaparusahan para sa computer backing at nagpabilis
din ito sa paggamit ng Internet para sa negosyo.
RP -US VISITING FORCES AGREEMENT
Bago natapos ang termino ng Pang. Ramos nilagdaan
niya ang isang kasunduan ng US at Pilipinas.Ang
ikalawang bahagi ay nilagdaan ni Pang.
Estradanoong 1999.Ang kasunduan ay inaprobahan
ng Senado noong 1999.Ito ang Visiting Forces
Agreement na kontrobersiyal pa rin hanggang sa
kasalukuyan.
Ayon sa kasunduan, pinayagan ang isang grupo ng
mga sundalo ng US na pumunta rito sa Pilipinas
upang magsanay kasama ang mga sundalong Pilipino
.Ang ikalawang Kasunduan at nagtakda ng pagpayag
ng US na magpadala ang Pilipinas ng mga sundalong
Pilipino upang magsanay sa US.
PAGTANGGAL SA ISANG PANGULO O
IMPEACHMENT
Tumagal lamang siya ng halos tatlong taon.Bumaba ang
kalagayan ng ekonomiya dahil sa kaawalan ng kumpiyansa
ng mga namumuhunan.Ang kakulanagn sa pondo ng
pamahalaan noong 1998 na PHP 48 milyon ay umabot ng
PHP 100 bilyon noong 1999.Lumabas din ang d kanai-nais
na pangyayari sa kanyang personal na buhay at sa kanyang
ari-arian. Nagsama-sama ang mga mamamayan sa
pangunguna ng Kongreso ng Mamamayang Pilipino
(KOMPIL) , isang koalisyon ng mga relihiyoso, aktibo sa
gawaing sibiko, mangangalakal at iba pa upang hingin ang
kanyang pagbibitiw sa puwesto.
Oktubre 16,2000 inakusahan siya ng kaiabigang
Congressman Luis “Chavit”Singson na tumanggap ng suhol
mula sa jueteng at tumggap din daw ang pangulo ng
“kickback”o bahagi ng excise tax ng tabako.Sa pagkaktaong
ito nasubukan ang Artikulo XI ng Saligang Batas ng
Pilipina ,ang impeachment.Ang impeachment ay
prosesong panghukuman na magagamit upang mapaalis
sa puwesto ang isang mataas na pinuno ng pamahalaan
dahil sa tiwaling asal o malubhang kasalanan.
PANGULONG GLORIA MACAPAGAL ARROYO
Sa EDSA,kaagad nanumpa bilang pangulo si Pangalawang
Pangulo Gloria Macapagal-Arroyo upang punan ang
bakanteng puwesto ng pangulo sa araw na bumaba sa
puwesto ng pangulo sa Araw na bumaba sa puwesto si
Pangulong Estrada.Katungkulan niya ito bilang
pangalawang pangulo ng bansa.
Si Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo ay anak ng dating
Pangulong Diosdado Macapagal.Nakapagsilbi siya sa
pamahalaan bilang kalihim ng Kagawaran ng Kagalingan ng
Pagpapaunlad Panlipunan ( Department of Social Welfare
and Development 0 DSWD) at senador bago naiboto bilang
pangalawang pangulo.
Noong Abril 2000.nagmartsa ang mga tagasunod ni
Pnagulong Estrada patungong Malacanang bilang protesta
sa pagpapaaresto ng Sandiganbayan kay
Estrada.Nagkagulo sa harap ng Malacanang.Kinakailangang
magdeklara ng State of rebellion ang pangulo upang
mapigilan ang tinatawag na EDSA III.
Noong naming Hulyo 27, 2003, ilang sundalo ng
sandatahang lakas ang nagmartsa sa Makati sa Oakwood
Premier Hotel. Nais daw nilang ihayag ang “korupsiyon ng
pamahalaang Arroyo at ang balak na magdeklara ng batas
military.” Ang pangyayaring ito ay tinawag na Oakwood
Mutiny. Ang sumusunod na mga solusyonsa mga
kasalukuyang problema.
1. Ang Solid Waste Management Act o RA 9003-
nagaatas sa mga lokal na pamahalaan na
pangasiwaan ang basura sa kanilang
nasasakupan.
2. Ang lubusang pagtigil ng digmaan sa Mindanao
at pagbalik sa usapang pangkapayapaan
3. Ang masusing pagsuri ng National Economic
Development Authority (NEDA) sa mga
kontrata ng gobyermno upang mapigilan ang
korupsiyon.
4. Ang pagtitipid sa mga opisina ng pamahalaan
upang mabawasan ang gastos ng bangkaroteng
pamahalaan.
ANG “STABLE AND STRONG REPUBLIC” NI
PANGULONG ARROYO
Sa eleksiyon ng Mayo 2004,nanalo si Pangulong
Arroyo bagama’t sinasabing nandaya siya sa
eleksiyon. Pinakialaman daaw niya ang resulta ng
eleksiyon sa kanyang pagtawag sa isang komisyoner
ng Komisyon sa Halalan (COMELEC) na si Virgilio
Garcillano.Ngunit hindi siya napaalis sa puwesto ng
kontrobersiyang tinaguriang Hello Garci.
Sa talumpati sa kanyang inagurasyon, inilahad ni
Arroyo ang kanyang mga balak gawin sa loobng
anim ng taong panunungkulan. Noong 2009, sa
kanyang State of the Nation Address (SONA), iniulat
niya ang mga nagawa batay samga binitiwang
pangako.
1. Tumatag ang ekonomiya at nakatulong ito upang
malagpasan ng Pilipinas ang krisis sa pananalapi
sa Asya.
2. Tumaas ang koleksiyon ng gobyerno sa
pamamagitan ng Expanded Value-Added Tax-
Act of 2005 o RA 9337. Ang E-VAT ay
karagdagang buwis para sa mga binibili ng mga
mamamayan na hindi itinuturing na
pangunahing kailangan.Naging balance ang
badget ng bansa.
3. Nakagawa o nakapagtayo ng mga
impraestruktura- kalsada, tulay, riles ,
paliparan, at piyer; nagsimulang gamitin ang
Strong Republic Nautical Highway na mas kilala
bilang RO-RO ( Roll On – Roll Off) sa pagtawid-
dagat ;natapos ang SCTEX ( Subic-Clark-Tarlac
Expressway).
4. Sa mga pangunahing pangangailangan:
*Pinasimulan ang Pantawid Pamilyang Pilipino
Program (4P’s)-mula sa inang buntis sa
pinakamahihirap na lalawigan binigyan ng PHP
500 at PHP 300 kada huwan sa bawat isa sa
tatlong anak.
* Ginawa

Sa tatlong taon ng panunugkulan, naisagawa ng
pamahalaang Arroyo
Yunit 16 Ang Pilipinas sa Ilalim ng
Batas Militar
Kalagayan ng Bansa Bago Ideklara ang
Batas Militar
Nang matapos ang eleksiyon ng 1969, nagsimulang lumala
ang sitwasyon ng kaayusan at katahimikan sa
Pilipinas.Lumabas ang mga problemang kaugnay ng
pamamalakad ng pamahalaang Marcos.
1.Naging marumi ang eleksiyon ng 1969
- itinuring na pinakamarumi at pinakamadaya sa
kasaysayan ng eleksiyon sa Pilipinas.
-Talamak ang pamimili ng boto, pananakot , pagpatay,at
pandaraya sa kampanya at sa mismong araw ng
eleksiyon.
-Nakakuha ng pinakamaraming boto si Pang.Marcos
ngunit
hindi ito pinaniwalaan ng maraming Pilipino.
2.Lumaki ang utang sa pamahalaan .
- Ang mga proyektong pang-impraestruktura ng
pamahalaan ay ginastusan ng bilyon-bilyong piso.Dahil
walang sapat na pondo ang pamahalaan,nangutang ang
bansa sa mga bangko sa ibang bansa.Ang utang na ito ay
sa pangalan ng mga mamamayan ng Pilipinas at sila ang
inaasahang magbayad nito.
3.Lumala ang korupsiyon sa pamahalaan.
- Hindi lahat ng inutang na pondo ay nagamit sa mga
proyektong pangkaunlaran.Ang mga kontrata sa
impraestruktura ay ibinigay sa mga kaibigan o mga crony
ng pangulo.Sobra -sobra ang halagang itinakda para sa
mga proyekto.Ang bahagi ng halaga ay napunta sa bulsa ng
mga crony at ng pangulo.
- Napatuyan nang magsiyasat ang Presidential Commission
on Good Government (PCGG) na binuo ni Pang. Corazon
Aquino,natagpuan ang malalaking deposito at ari-arian ng
pamilya Marcos at ng mga kaibigan nito,Ito ay tinawag na
“nakaw na yaman” o ill gotten wealth ng pamilya Marcos.
4.Ginamit ni Pangulong Marcos ang
sandatahang lakas.
Ang mga sundalo at pulis ng pamahalaan ay ginamit ng
pamahalaang Marcos upang supilin ang mga kalaban sa
politika at ang mga sumasalungat sa kanyang
pamamalakad.Pinalitan ang opisyal ng sandatahang lakas
ng mga taong malapit at tapat sa kanya.Binigyan ng
mallaking sweldo.
Ang pangulo ang pinkamataas na pinuno o commander in
chief ng sandatahang lakas ng bansa. Siya ang ngbibigay ng
utos at obligado ang mga sundalo na sundin .Hindi ang
saligang batas ang ipinagtanggol nila kundi si Pangulong
Marcos, dahil nasa likod nila ang pangulo naging
mayabang at nang-abuso sa kapangyarihan.
5. Idinaos ang kumbensiyong
Konstitusyonal.
Natakot ang mga mamamayan na baka hindi bumaba sa
puwesto so Pangulong Marcos pagkatapos ng apat na
taon. Humingi ang mga tao ng pagbabago sa konstitusyon
ng 1935.Nagsimula ang kumbensiyong konstitusyunal
noong Hunyo 1971 ngunit hindi natapos ang bagong
saligang batas.Naputol ang paggawa nito nang ideklara ni
PPangulong Marcos ang batas military noong Setyembre
1972.
6. Lumakas ang kilusan ng mga komunista.
Ang kaguluhan at kalituhan sa kamaynilaan at sa ibang
bahagi ng bansa ay naging isa sa mga dahilan kung bakit
lalong dumami ang kasapi ng Communist Party of the
Philippines- National Democratic Front (CPP-NDF ) at ang
sandatahang lakas nito na New People’s Army (NPA)
Noong Hulyo 1972, nasamsam ang maraming baril na dala
ng isang barko, ang M.V. Caragatan , sa Palanan,Isabela at
napatunayang para sa miyembro ng New People’s Army
ang mga ito.
7. Binomba ang Plaza Miranda
Ang 1971 ay taon ng eleksiyon para sa senador,
kinatawan,at lokal na opisyal.Mahlaga ang eleksiyon na tio
para kay Pangulong Marcos dahil kung maraming
opposisyon ang mananalong senador at
kinatawan,maaring makasira ito sa kanyang pansariling
plano.
Ginanap ang Miting de Avance (huling malaking miting
bago ang eleksiyon) ng Partidong Liberal sa Plaza Miranda
na nasa Quiapo, Manila.Habang ipinoproklama ang mga
kandidato pra senador , isang bomba ang sumabog sa
entablado.Siyam na tao ang namatay at marami ang
nasaktan.Kasama sa nagtamo ng pinsala sa katawan sina
Senador Jovito Salonga at Gerry Roxas.Isinisi ni Pang.
Marcos ang pagbomba ssssa mga komunista.Ang mahigpit
na kalaban ni Pang. Marcos sa pagka pangulo , si Senador
Benigno Aquino Jr.
8. Nabunyag ang Oplan Sagittarius.
Setyembre 1972, dumanas ng karahasan ang kalakhang
Maynila.Binomba ang matataong mga lugar, tulad ng
tindahan at gusali.Para sa opposisyon, kagagawan ito ng
pamahalaan bilang bahagi ng isang plano upang
maideklara ang batas military.
Ang Oplan Sagittarius ay ang lihim na plano ni Pangulong
Marcos ma ilagay sa ilalaim ng batas military ang bansa
upang manatili siya sa pwesto bilang pangulo.
Makaraan ang ilang araw matapos mabunyag ang plano,
noong Setyempre 21, 1972 , nagdeklara ng batas military
si Pang. Marcos.
KAHULUGAN NG BATAS MILITAR
Kapag idineklara ang batas military sa isang bansa, ang
pinakamataas na pinuno ang magdedesisyon at mag-uutos
ng dapat gawin ng tao. Ang karapatan ng mga
mamamayan na nakasaad sa saligang batasay maaring
hibndi igalang ng namumuno kung sa kanyang palagay ay
balakid ito sa nais niyang mangyari.
Karaniwang instrument ng pangulo o pinuno ang
sandatahang lakas o military sa pagkontrol sa mga tao. Ang
mga sundalo ang tagapagpatupad ng kanayang kautusan.
Ang sinumang hindi sumunod ay maaring parusahan o
dakpin at ikulong nang wala nang proseso ng hustisya sa
korte.Ang pinuno lamang ang may kapangyarihang
magpatawad o magpalaya ng isang ikinulong.
Sa katotohanan, ito ay isang diktadurang pamamahala.Ang
namumuno ang nagdidikta kung paano patatakbuhin ang
bansa.Hawak niya ang buong kapangyarihan at nasa likod
niya ang sandatahang lakas.
PROKLAMASYON BLG. 1081
Noong Setyembre 21, 1972, nilagdaan ni Pangulog Marcos
ang proklamasyon ng batas military , ang Proklamasyon
No.1081 .Ngunit inihayag lamang ito sa buong bansa sa
pammagitan ng radyo at telebisyon noong gabi ng
Setyembre 23, 1972. Inilagay ang buong bansa sa ilalim ng
batas military.
Ipinadampot ang mga kalaban sa politika – mga senador
na sina Benigno Aquino Jr, Jose W. Diokno ,Ramon Mitra
Jr., at Sergio Osmena Jr,. mga kolumnista sa pahayagan at
komentarista sa radyo at telebisyon na tumutuligsa sa
pamahalaan at mga lider ng militanteng grupo.
Ang mga taong dinakip ay ikinulong sa piitan.Bago
nagdeklara ng batas military, nasuspinde na ang
pribilehiyo ng writ of habeas corpus.
Sa normal na sitwasyon, ito ang nag aatas sa taong
dumakip na iaharap ang taong ikinulong sa harap ng
husgado.Kapag ito ay sinuspinde, hindi siya mapipilit at
maaring ikulong ang tao nang walang takdang haba ng
panahon hangga’t epektibo ang suspensiyon.
MGA PATAKARAN SA ILALIM NG BATAS
MILITAR
Nagtakda ang Pangulo ng mga patakarang dapat sundin
ng mga mamamayan . Ang mga it ay tinaguriang General
Order at Letter ng Instruction sa ilalim ng batas militar.
General Order No. 1: Ang pangulo ang mamamhala sa
bansa at magtatakda kung paano gagalaw ang pamahalaan
at lahat ng mga ahensiya nito bilang pinakamataas na
pinuno ng sandatahang-lakas.
General Order No. 2: Ang Kalihim ng Tanggulang
Pambansa ay may karapatan dakpin o ipadakip ang
mgataong nasa listahan at ikulong sila hanggang hindi
pinayagang makalaya ng pangulo o ng kanyang inatasang
kinatawan.
General Order No. 3 : Lahat ng ahensiya, departamento, at
opisina sa ilalim ng sangay ehekutibo at ng pambansang
pamahalaan ay patuloy na iiral sa ilalim ng mga
kasalukuyang opisyal at mga empleyado
. 
General Order No. 4: Ipapatupad ang curfew sa buong
bansa mula alas dose- ng gabi hanggang ikaapat ng umaga.
General Order no 5 : Ipinagbabawal ang lahat ng rali at
demonstrasyon at iba pang gawaing pangkatan, kagaya ng
mga piket, at strike, sa mga industriya at mga kompanyang
gumagawa ng mga pangunahing panganagailangan, mga
bangko , ospital, at paaralan.
General Order No. 6 : Ipinagbabawal ang pagtatago, pag-
aari, at pagdadala ng baril sa labas ng bahay kung walang
pahintulot ng mga awtoridad.
MGA NAGAWA NG PAMAHALAANG MARCOS SA
PANAHON NG BATAS MILITAR
1. Itinuloy ang pagbalangkas ng bagong Saligang
Batas ng 1973.Ang mga probisyon nito ay ayon
sa kagustuhan ng pangulo.Ginawang
presidensiyal at parlamentaryo ang pamahalaan
ngunit siya ang humawak ng dalawang puwesto.
2. Ipinagpatuloy ang paggawa ng malalaking
impraestruktura. Patuloy na umutang sa mga
bangko sa ibang bansa hanggng umabot ang
utang sa USD 28 bilyon noong 1986.Ito ang
utang ng Pilipinas na minana ng sumunod na
mga administrasyon.
3. Inengganyo ang mga dayuhan mamumuhunan
upang magtatag ng negosyo sa
Pilipinas.Ipinagbawal ang mga union at
strike.Binabaan din ang buwis na dapat nilang
bayaran.
4. Pinalakas ang military at mga pulis sa tulong ng
suporta ng US.
Noong 1981, inalis ni Pangulong Marcos ang
batas military at idineklara ang pambansang
eleksiyon.Ngunit, hindi naniwala ang nasa
oposisyon na maging malinis ang eleksiyon.
Dahil ditto, walang lumaban sa
kanya.Nagpatuloy ang kanyang kapangyarihan
sa ilalim ng tinawag niyang “ Bagong Lipunan”.
MGA EPEKTO NG PAMAHALAANG BATAS
MILITAR
 Malaking naging epekto sa demokratikong
pamumuhay ng mga mamamayan.Nabalewala
ang saligang batas kung saan malinaw na
nakasaad ang mga karapatan at kalayaan ng mga
mamayang Pilipino.
 Nang ibigay ang mga proyekto ng gobyerno sa
mga crony ni Pang. Marcos, lumaganap amg
korupsiyon. Nawala ang sistemang public bidding
at pagsusuri sa mga proyekto na dapat ginagawa
ng mga ahensiya ng pamahalaan.
 Ang paggamit sa perang inutang sa bangko ay
hindi dumaan sa proseso ng pagsusuri sa
taunang badget na Gawain din ng Batasan.
 Nang maging Gobernador ng Metro Manila ang
Unang Ginang Imelda Marcos, naging maluho sa
pagpapatayo ng mga gusali.
 Ang mag-asawang Marcos ay madalas mag-
imbita ng mga pinuno ng ibang bansa at
magdaos ng maluluhong kasayahan sa
Malacanang.
Ang utang ng Pilipinas sa International monetary
Fund- World Bank (IMF-WF ) ay lumubo mula sa
USD 100 milyon noong 1966; USD 2.2 Bilyon
noong 1973; USD 9.81 bilyo noong 1979; USD
14.3 bilyon noong 1981; USD 24.6 bilyon noong
1983; at USD 28 bilyon noong 1986.
PAGLABAG SA KARAPATANG
PANTAO
Maraming mamamayan ang sumalungat sa
gobyerno at basta na lamang nawala at hindi na
muling nakita ng kanilang
pamilya ,Desaparecidos ang tawag sa
kanila.Marami ang tinorture at pinatay nang
walang pakundangan at basta na lamang
inililibing kung saan -saan.
Ang iba ay ikinulong sa mga piitan nang wlang
wastong kaparaanan ng batas o due process.
Suspendido ang pribilehiyo ng writ og habeas
corpus, hindi sila dinala sa korte upang
mabasahan ng sakdal.Sila ay pinahirapan at
ikinulong at ipinaamin sa sa kasalanan tinawag
na presong political ( pollical detainees) Halos
10,000 pamilya ang biktima ng paglabag sa
karapatang -pantao.

MGA ARAL SA BATAS MILITAR

Ayon kay Teofisto Guingona, dating bise

president at sendor, “Hindi natin dapat
kalimutan ang panahon ng batas military.Dapat
nating ipaalam ito sa mga susunod na
henerasyon upang hindi nila makalimutan ang
mga bayani, ang mga taong piniling lumaban
para sa karaniwang mamamayan at para sa
bansa..”
“ Never again to martial law” ito ang sigaw ng
mga biktima ng batas military.

ARALIN 17 – Reaksiyon sa Batas Militar at
ang People Power Revolution
Reaksiyon ng mga Militanteng
Mamamayan
Hindi tumahimik ang mga mamamayang nakauunawa sa
tunay na sitwasyon sa ilalim ng batas military.Kabilang sa
mga ito ang mga mambabatas na miyembro ng oposisyon,
estudyante, propesyonal, mga lider sa negosyo, maralitang
tagasunod, magsasaka, manggagawa, at iba pa.Nagsagawa
sila ng iba’t ibang paraan upang maipaunawa sa
nakararaming mamamayan ang kondisyon ng bansa.
Mapanganib ang panahong iyon kung saan kahit ang
pinakamaliit na puna sa pamahalaang Marcos o kya Imelda
ay maaring magbunga ng pag-aresto, pagpapahirap, at
kamatayan.Ang tawag dito ay mapanirang tsismis ( romour
mongering). Gumawa ng malikhaing paraan upang
mailabas ang damdamin laban kay Marcos, kagaya ng
pagdikit ng mga polyeto sa mga bakod,pagsulat ng tula at
biglaang rali.
Paglakas ng New Peoples Army
Lumakas ang ang kilusan ng mga komunista, ang CPP-NPA-
NDF na pinamunuan ni Jose Maria Sison. Dumami ang
sumapi mula sa sector ng kabataan. Dumalas ang labanan
ng mga NPA ( New People’s Army) at ng mga sundalo ng
pamahalaan sa mga lalawigan.Naipit ang mga karanuwang
mamamayan sa mga engkwentrong ito.Lumikas ang ilan sa
ibang lugar.
Kilusan ng mga Muslim Para sa
Bangsamoro
Noong 1968, bago ideklara ang batas militar ,
sinimulan ng mga Muslim sa pangunguna ni Datu Udtog
Matalam ang kilusan para sa kalayaan ng Mindanao
( Mindanao Independence Movement ). Nais ng mga
Muslim na humiwalay sa Pilipinas at bumuo ng sariling
Bangsamoro, o bansa ng mga Moro/Muslim.
Noong 1970, binuo ni Nur Misuari ang Moro
National Liberation Front (MNLF ) na may kaparehong
layunin, ang kalayaan ng Mindanao at Sulu.Nang ideklara
ang batas militar, sinamantala ito ng mga miyembro ng
MNLF.Nagdigmaan ang mga tropa ng pamahalaan at ang
mga MNLF sa Marawi, Jolo, at Cotabato noong 1973. Ang
MNLF ay sinuportahan ng Pangulo ng Libya sa Africa na si
Muanmar Gaddafi ng mga panustos at armas. Sinany rin
ang mga Muslim sa paraang gerilya at sa pakikipaglaban.
Noong 1976, pumunta ang isang pangkat sa
Libya sa pangunguna ni Unang Ginang Imelda Marcos at
nakipagpulong kay Gaddafi. Nabuo ang kasunduan sa
Tripoli ( Tripoli Agreement ). Sa kasunduan, bibigyan ng
awtonomiya ang mga Muslim sa ilalim ng Saligang Batas ng
Pilipinas.Natigil pansamantala ang labanan sa Mindanao.
Si Senador Benigno Aquino Jr.
Si Senador Benigno Aquino Jr., ay isa sa
mahihigpit na kritiko ng pamahalaang Marcos. Miyembro
siya ng Partido Liberal at pinakamalakas na katunggali ni
Marcos sa pagkapangulo.Ayon kay Pang. Marcos siya ay
isang komunista at kapanalig ng CPP-NPA-NDF.
Dinakip si Aquino noong gabi g Setyembre
21,1972, bago ipinaalam sa buong bansa ang
proklamasyon Blg.1081.Ikinulong siya sa Fort Bonifacio sa
Makati.Nagsagawa ng kunyaring paglilitis sa kanyang kaso
bagama’t ginawa ito sa harap ng isng korte
military.Matatandaan na ang military tribunal o korteng
military ay nasa ilalim ng kapangyarihan ng commander in
chief na si Pang. Marcos.Ayaw Ni Aquino na sumali sa
paglilitis ngaunit wla siyang magawa. Bilang protesta,
nagsagawa siya ng hunger strike.Nawalan ito ng saysay
dahil sinentensiyahan siya ng bitay ngunit hindi
natuloy.Nangamba ang pamunuan na maging bayani siya
sa mata ng mamamayang lumalaban sa batas military.
Sa ikawalong taon ng kanyang pagkakakulong ,
inatake siya sa puso.Dinala siya sa Philippine Heart Center
kung saan sinabing dapat siyang operahan (coronary artery
bypass operation).Hindi siya pumayag sa takot nab aka
kung ano ang mangyari kung ooperahan siya sa ospital ng
proyekto ni Unang Ginang.
Ang kalagayan ng bansa ay alam ng buong
mundo, kaya pinayuhan si Marcos ng US na payagang
magpaopera sa US si Aquino.Doon naoperahan siya at
namuhay nang Malaya sa Boston, assachusetts, kasama
ang pamilya.
Pagpaslang kay Senator Benigno
 Aquino Jr.
Noong 1983, nagdesisyon si Aquino na bumalik
sa Pilipinas. Lumala ang kondisyon ng bansa at
napabalitang Malala na ang sakit ni Pang. Marcos.Kapag
namatay ang pangulo, wlang tiyak na papalit at hawak na
ng unang Ginang ang kapangyarihan.
Gamit ang pangalang Marcial Bonifacio, bumalik
si Benigno Aquino Jr. sa bansa noong Agosto 21,
1983.Nang lumapag ang eroplana sa Manila International
Airport , umakyat ang mga sundalo upang kunin siya at
dalhin sa kulungan.Ngunit habang bumababa sila sa
hagdan may putok ng baril na narinig.Nakita na lamag nila
si Benigno Aquino Jr. na bumulagta ay may tama ng baril
sa batok na tumagos sa ulo.Katabi niya ang isang lalaki, si
Rolando Galman , na siyang itinuturong pumatay sa kanya.
Dahil sa pangyayari inaraw-araw ng mga tao ang
rali at demonstrasyonna may temang “ Ninoy, Hindi ka
Nag iisa” at “ Ituloy ang Laban ni Ninoy”.
Naging balita ito sa buong mundo ,napasama ang
imahe ng ating bansa kaya napilitan si Pangulong Ronald
Reagan ng US na itigil ang pagsuporta sa pamahalaang
Marcos.
Ang Krisis sa Ekonomiya at Ang Hamon kay
Marcos
Malaki ang epekto ng nangyari kay Aquino sa ekonomiya
ng bansa.Dahil sa kaguluhan at tuminding krisis sa
pamahalaan, natakot ang mga dayuhang
namumuhunan.Ang ilan ay tuluyang umalis sa
bansa.Tumigil din ang mga turista sa pagbisita sa bansa.
Snap Election
Upang makuhang muli ang tiwala ng US at ipakita sa buong
mundo na taglay pa rin niya ang tiwala ng mga Pilipino,
nagpasiya siyang tumawag ng snap election. A snap
election ay isang eleksiyong was a panahong itinakda ng
batas.
Noong Nobyembre 23,1985, inanunsiyo ni
Marcos na mgakakaroon ng eleksiyon sa pagkapangulo at
pangalawang pangulo sa Pebrero 7,1986.Tiwala siyang
mananalo dahil wla na ang malakas na kandidato ng
oposisyon, si Sen Benigno Aquino Jr. Si Marcos ang
kandidato ng Partido Kilusang Bagong Lipunan at si
Senador Arturo Toeltino ang kanyang bise.
Nagsama sama ang laban kay Marcos ,binuo ang United
Nationalist Democratic Organization ( UNIDO).
Napagkasunduan nilang kumbinsihin si Ginang Corazon “
Cory” Aquino, asawa mi Ninoy na patakbuhin laban kay
Pang. Marcos.
Ipinakilala sa mga tao ang kandidato ng
oppossiyong UNIDO – si Cory Aquino sa pagkapangulo at
Salvador “Doy” Laurel para sa pangalawang pangulo.Sa
malawakang kampanya, ginamit na simbolo ang dilaw na
kulay, ang kulay na ginamit para kay Ninoy Aquino noong
sinalubong siya sa paliparan at sa kanayang libing.
Sa pagnanais na maging malinis at kapani-
paniwalang eleksiyon.Binuo ang National Movement for
Free Elections (NAMFREL) sa pamumuno ni Jose
Conception.Kinilala ito ng COMELEC bilang kinatawan ng
mamamayan na magbabantay sa leksiyon sa pagbilang ng
boto kasabay ng COMELEC.
Maging ang simbahang Katoliko ng labas ng
pastoral letter sa pamumuno no Jaime Cardinal Sin,
Arsobispo ng Manila , ngpapaalala sa mga botante sa
kahalagahan ng pagboto nang tapat at ayon sa
konsiyensiya.
Ang eleksiyon ng Pebrero 7, 1986, masusing
binantayan ng mga tao, ng midya sa loob at sa labas ng
bansa , at ng NAMFREL.
Pebrero 15, 1986, nang itigil ang pagbibilang ng
boto sa PICC ( Philippine International Convention Center)
Tumanggi ang mga computer programmer sa PICC na
ipagpatuloy ang pagbibilang , Ayon sa kanila ang mga
bilang na ipinakikita sa tally board sa labas ng PICC ay
kaiba sa bilang na nasa kanilang computer.
Dinala ang mga ballot Box sa Batasang
Pambansa, ang mga congressman ang nagpatuloy sa
pagbibilang. Sa araw din iyon, idineklarang Batasan na sina
Marcos at Tolention ang nanalo. Samantalang sa Quick
Count ng NAMFREL ang nanalo ay sina Cory at Doy.
Pebrero 16, 1986.Nangyari ang malaking
pagtitipon sa Luneta sa pangunguna nina Corty Aquino at
Doy Laurel. Milyon milyong tao ang dumalo sa raling
tinawag na “ Tagumpay ng Bayan.” Dito inihayag ni Cpry
Aquino ang isasagawang prpotesta, ang Civil Disobedience
Campaign .hinikayat ang mga tao na I boycott o huwag
suportahan ang mga pahayagan , radyo , telebisyon,
bangko at negosyo nap ag aari ni Marcos upang ito ay
malugi.
EDSA REVOLUTION I O PEOPLE POWER
REVOLUTION
Bago ideklara ang Batas Militar, mayroon nang
grupo sa military na nais magsimula ng mga pagbabago sa
sandatahang lakas. Nagbigay sila ng mungkahi sa
pamunuan ngunit hindi sila pinansin ng pinakamataas na
pinuno na si Heneral Fabian Ver. Nakilala ang grupo sa
pangalang Reform the Armed Forces Movement (RAM) .
Isa sa mga namumuno nito si Koronel Gregorio Honasan,
ang punong security officer ng Kalihom ng Tanggulang
Pambansa na si Juan Ponce Enrile.
Dahil sa pangyayari sa eleksiyon nagplano ang
RAM na lusubin ang Malacanang at agawin ang
kapangyarihan kay Pangulong Marcos. Ngunit natuklasan
ang plano bago ito naisagawa, nahuli ang ilan sa nga
kasama sa nagplano.
Noong Pebrero 22, 1986, upang hindi madakip ,
nagkanlong ang mga miyembro ng RAM sa opisina ni Enrile
sa Camp Aquinaldo sa Quezon City. Mula roon, tinawagan
ni Enrile si Heneral Fidel V. Ramos na nasa kanayang
opisina naman sa Camp Crame, ang punong himpilan ng
Philippine Constabulary, sa kabila ng Epifanio De Los
Santos o EDSA . Si Heneral Ramos ay pinsan ni Pang.
Marcos ngunit hindi rin ito sang-ayon sa mga Gawain ni
pangulo.
Sa ganap na ikaanim ng gabi nag anunsiyo ang
dalawa ng pagbibitiw nila sa pamahalaan at iniurong ang
suporta kay Pangulong Marcos.Tinawagn ni Enrile si
Cardinal Sin . Mula sa radyo Veritas , istasyon ng radyo ng
katoliko , nanawagan si Cardinal Sin sa mga tao na
tulungan ang dalawa.
Nagsidatingan ang mga to sa EDSA at iba ay
ngdala ng pagkain at iba pang kailangan ng dalawang
pinuno at ng mga sundalong kasama nila. Nalaman ng
buong bansa ang nangyari at lalong dumami ang mga tao
sa EDSA. Binarahan nila ang mga puwedeng daanan ng
mga tropa ng gobyerno na pagpunta sa dalawang kampo.
 Sinira ng sundalong ng pamahalaan ang
transmitter tower sa Malolos,Bulacan ngunit nagawan
agad ng paraan ng emergency transmitterang
estasyon.Sina June Keitley at Angelo Castro Jr. ang
nagsasalitan sa pagbabalita at pagtawag ng tao .
Habang pinasusuko ni Pang. Marcos ang dalwang
pinuno , lalong dumami ang mga tao sa EDSA at binarahan
ang daanan ng mga tropa ng pamahalaan na maaring
manggaling sa Fort Bonifacio at kampo.Kaya nang
dumating nga tangke papunta sa kampo , hindi na
nakausad dahil sa dami ng tao.Nagkapit -bisig ang mga tao
habang inaawit ang pambansang awit.Sa halip na
padaanin, ang mga sundalo ay binigyan ng mga bulaklak at
rosary.Pinakiusapan na sumama na sa kabilang panig at
iwanan ang pamahalaang Marcos.Sa bandang huli, umalis
ang mga tangke nang hindi nakapapaputok.
Nang makuha ng ng mga sundalong panig kay Enrile at
Ramos ang mga estasyon ng telebisyon, ang channel 4 at
channel 7, tuluyan nang iniwan ng mga kapanalig na
sundalo si Pangulong Marcos.
Tanghaling tapat ng Pebrero 25,1986, nang
pormal na manumpa sina Pangulong Corazon Aquino at
Pangalawang Pangulo Salvador Laurel sa harap ni Hukom
Claudio Teehankee ng Korte Suprema. Si Heneral Fidel V.
Ramos ang ginawang pinaka mataas na pinuno Cchief of
staff ) ng Sandatahang Lakas ng bagong pamahalaan ni
Pangulong Corazon Aquino.
Sa Malacanang , nanumpa rin sina Pangulong
Marcos at pangalawang Pangulong Tolentino.Ngunit
ikasiyam ng gabi nang araw diny iyon nang sunduin ng
apat na helicopter ang pamilya Marcos at mga kapanig
upang dalhinsa Clark Air Base sa Pampanga.Mula roon,
inlipad sila sa Hawaii kung saan nanatili ang pamilya
Marcos hanggang sa mamatay ang pangulo noong
Setyembre 28, 1989.
And EDSA Revolution o People Power Revolution
ay nagpahanga sa buong mundo. Ito ang kaisa-isang bansa
sa mundo na nagpatalsik ng pangulo sa mapayapa at hindi
madugong paraan.
Si Panngulong Corazon Aquino ay kinilala ng
Times Magazine bilang Woman of the Year (1986)
.Nominado para sa Nobel Peace Prize. Noong 1998,
ginawaran siya ng Ramon Magsaysay Award for
International Understanding.
Aralin 18 : Pagbalik ng Demokrasya sa
Pamumun nina Pangulong Aquino at
Pangulong Ramos
Si Pangulong Corazon Aquino ay dating nakasuporta
lamang sa politikong asawa na si Senador Benigno Aquino
Jr. Hindi niya inakala na isang araw siya ang hahawak ng
pinakamataas na puwesto sa pamahalaan.Ngunit dahil sa
tawag ng mamamayan at kagustuhang maibalik ang
demokratikong pamamaraan ng pamamahala, pumayag na
rin siya.
FREEDOM OF CONSTITUTION
Ang unang ginawa ni Pang. Aquino ay buoin ang
Proklamasyon Bilang 3 noong 1986 na magtatatag ng
isang bagong konstitusyon. Sa pammaagitan nito,
pinawalang-bisa niya ang Saligang Batas ng 1973 na
ginawa noong panahon ng batas military at nagtakda ng
pansamantalang konstitusyon na tinawag na Freedom of
Constitution.Ang Freedom of Constitustion ang nagtakda
ng pagtawag sa isang kumbensiyong konstitusyonal na
gagawa ng bagong konstitusyon. Magsisimula ang
paggawa ng bagong konstitusyon nang hindi lalagpas sa
dalawang buwan mula sa maideklara si Aquino bilang
pangulo.
SALIGANG BATAS NG 1987
Pumili si Pangulong Aquino ng 48 na delegado mula sa ibat
ibang sector sa lipunan na siyang bumuo ng kumbensiyong
konstitusyonal.Mga kilala sa larangan ng batas, hukom ng
korte Suprema , abogadong nagtuturo sa mga unibersidad,
ekonomista,lider ng pamahalaan, ilang Muslim , isang pari
at isang madre.
Sa pamumuno ng dating Hukom ng Korte
Soprema na si Cecilia Munoz-Palma, nagsimula ang
kumbensiyon noong Abril 1986, inabot ng anim na buwan
ang paggawa ng bagong konstitusyon. Noong Oktubre 12,
1986, isinumite ang kopya nito sa pangulo.Noong Pebrero
2, 1987, isang Plebisito ang idinaos kung saan inaprobahan
ng mga mamamayan ang Saligang Batas ng 1987.
Sa Saligang Batas na ito, siniguro ng mga
gumawa na hindi na mauulit ang batas military.Ginawa rin
nilang malinaw ang mga karapatan at tungkulin ng bawat
mamamayan upang maiwasan ang pag-abuso sa
kapangyarihan ng mamamahala.Mayroon bahagi ukol sa
katarungang panlipunan at mga karapatang-pantao.May
mga patakaran ukol sa manggagawa, reporma sa
lupa,pabahay,kalusugan, kababaihan, organisasyon ng mga
mamamayan, katutubong pangkat-etniko, at pamilya.
PAGBABALIK NG DEMOKRATIKONG PAMAHALAAN
Demokratiko ang anyo ng pamahalaan na
itinakda ng saligang Batas ng 1987.Ibinalik ng pamahalaang
aquino ang anyo n pamahalaan bago ideklara ang batas
military.Upang tuluyang maibalik ang mga prosesong
demokratiko, idinaos ang isang eleksiyon para sa mga
sendor at kinatawan o congressman ng bawat distrito
noong Mayo 1987. Naibalik sa Kongreso ang paggawa ng
batas.Sumunod ang leksiyon ng pamunuang lokal ng mga
probinsiyam bayan,at lungsod noong Enero 1988.Noong
Marso 1988 bumoto ang mga mamamayan ng mga
pamunuan ng mga barangay.

MGA NAGAWA NG PAMAHALAANG
CORAZON AQUINO
1. Pagppapatawad at pagpapalaya sa mga presong
political
-Unang inasikaso ang mga taong nakulong dahil
sa paglaban sa batas military.Ang mga presong
political na walang mabigat na kaso ay binigyan
ng amnestiya o kapatawaran.
2.Paghabol sa “ nakaw na yaman”
-Korupsiyon ang dahilan na nagpahirap sa mga
Pilipino , kaya binuo ang PCGG -Philippine Commission of
Good Government , upang matuntun kung saan napunta
ang mga pera ng bayan na pinamumunuan ni Jocito
SAlongga.
3. Pagtatatag ng komisyon para sa karapatang-pantao
Upang mapangalagaan ang karapatang-pantao
Na labis na naabuso noong panahon ng batas military,
itinatag ang komisyon sa karapatang Pantao o Commission
on Human Rights (CHR).
4. Pagsisimula ng Comprehensive Agrarian Reform
Program ( CARP)
Sa Proklamasyon Bilang 131 at ExecutiveOrder
ng Hulyo 1987, iniutis ng pangulo ang paggawa ng
Comprehensive Agrarian Reform .Noong 1988 ipinasa sa
Kongreso ang Comprehensive Agrarian Reform Law (CARL )
o Republic Act No. 6657. Sakop ng batas ang lahat ng
lupaing pansakahan sa Pilipinas, anuman ang tanim ditto o
produkto.
5. Pagbangon ng ekonomiya
Upang makabangon muli .pinairal ang free
enterprise system. Ginanyak ang mga tao na magnegosyo,
inalis ang mahigpit na patakaran at ibinaba ang buwis .
6. Pagbibigay-kapangyarihan sa mga mamamayan
( people empowerment )
Inilunsad ang Kilusang Kabisig. Ginanyak ang mga
tao na pagsama-samahin ang kanilang pondo upang
magtatag ng kooperatiba.
Ang mga kooperatiba ay nagpasimula ng maliliit
at kaatamtamang laking negosyo na mapagkakakitaan.
7. Pagsisimula ng usapang pangkapayapaan
Ang labanan ng pamahalaan at komunista ay
sumidhi sa panahon ng batas military ngunit sa panahon
ng pamahalaang Aquino pansamantalang natigil nanag
palayain ang mga presong political.
8. Pagtanggal sa mga base military ng US sa Pilipinas
Ang kasunduang ng Pilipinas at US ukol sa mga
base military ay nakatakdang magtapos noong
1991.Noong Setyembre 13,1991, tinapos ng Senado ang
pananatili ng mga base military sa bansa.
MGA SULIRANIN SA ADMINISTRASYONG CORY AQUINO
Hindi naging madali ang pamumuno ni Pangulong Aquino.
May mha balakid na pinagdaanan ang kanyang
administrasyon.
1. Mga coup d’tat
Pitong magkasunod na coup d’tat ang
humamaon sa pamumuno ni Pangulong aquino.Ang coup
d’tat ay marahas na paraan ng pagpapatalsik sa isang
pinuno sa puwesto upang agawin ang kapangyarihan.
2. Ang krisi sa langis
Tumaas nga presyo ng langis , nagbunga ang krisis ng
madalas na brownout o pagkawala ng kuyente.
3. Pagkawala ng trabaho ng mga Pilipino sa
Gitnang Silangan /Kanlurang Asya.
Sumiklab ang digmaan sa Gitnang Silangan sa
pagitan ng Iraq at Kuwait noong 1990.
4. Mga Natural na kalamida
Hulyo 16, 1990, nangyari ang lindol na may lakas
na magnitude 7.8.Gumuho ang malalking gusali sa Baguio
City at 1,600 tao ang natabunan.Pagbaha sa Ormoc,Leyte,
halos 6,000 katao ang namatay.
Pangulong Corazon Aquino ay tinawag na
sagisag ng demokrasya o icon of democracy.
PANGULONG FIDEL RAMOS
Sinuportahan ni Pangulong Corazon
Aquino si Heneral Fidel Ramos noong eleksiyon ng
1991.Ang pagtutulungan nina Aquino at Ramos ang
dahilan ng maayos na pagpapatuloy ng naumpisahan ni
Pang. Aquino.Isa siyang propesyonal na sundalo na
nagtapos sa US Military Academy ( West Point) sa US.
PHILIPPINES 2000
Sa kanyang unang talumpati bilang pangulo,
inihayag niya ang kagustuhang pabilisin ang pag-unlad ng
ekonomiya at ihanay ang Pilipinas sa mauunlad at
industriyalisadong mga bansa sa asya, isang “economic
tiger,” pagsapit ng taong 2000.
Malinaw at tiyak ang landas na tatahakin ng
bansa sa kanyang programa sap ag-unlad ( medium-term
development plan) na tinawag na Philippine 2000.
MGA PROGRAMA AT PROYEKTO NG PAMAHALAANG
RAMOS
1. Programa sa pagpapaunlad ng tao
Inilunsad ang Moral Recovery
Program ,layon nito ang pagganyak sa mga tao sa
pamahalaan na pagbutihin ang serbisyo, maging matapat
at malinis sa kanilang Gawain at tanggalin ang korupsiyon
sa pamahalaan.
2. Programa sa pagpapaunlad ng ekonomiya
Pinalawig ang mga Kooperatiba.Nagpahiram
Ang pamahalaan ng kapital upang makapag umpisa ng
maliliit at katamtamang uri ng industriya (small-and
medium-scale industries) Tinuruan ng paraan ng paggawa
at mas epektibong pagtitinda ng produkto.
Nagtayo ng pabrika sa mga export processing
zone (EPZ), ito ay isang lugar sa bansa kung saan
pinayagang magtayo ng pabrika ang mga dayuhang
kompanya.
Binukasan ang economic zone sa Subic
(Olongapo) , Clark (Pampanga) CALABARZON ( Cavite ,
Laguna, Batangas ,Rizal at Quezon ) , Davao , Cebu at iba
pang lugar. Dumami ang produkto at nagkaroon ng kita
ang mamamayan.
3. Programa sa paglilingkod sa mamamayan.
Inilunsad ang programang Comprehensive and
Integrated Delivery of Social Services ( CIDSS).Pumili ng 19
na pinakamahihirap na probinsiya , tinutukan ang
klusugan, tirahan,edukasyon at haapbuhay at sanayin ang
kakayahan ng mga to sa pakikisali sa demokratikong
pamumuhay.
4. Programa sa kaayusan at katahimikan
Upang masugpo ang kriminalidad , itinatag ang
Presidential Anti-Crime Commission (PACC) na
pinamumunuan ng pangalawang pangulo na si Joseph
Estrada.Noong 1996, ginawa ang Death Penalty Law na
nagbigay -nagpahintulot sa paggamit ng lethal injection
para sa mga criminal na nagkasala ng pagpatay, pagtutulak
ng bawal na droga, panggagahasa at mga kasimbigat na
kaso.
karosa sa CCP Complex na nagpakita ng mahahalagang
pangyayari sa kasaysayan.
Umunlad ang ekonomiya sa panahon ni
Pangulong Ramos.Natugunan ang mga kailangn ng mga
mamamayan, naging matatag ang pamahalaan at umunlad
ang paggamit ng teknolohiya.Ngunit sa bandang huli,
inakusahan ito ng koruptsiyon at maling paggamit ng
ponding bayan.Partikular na tinukoy ang kontrata ng PEA-
Amari sa reklamsyon ng Manila Bay, ang paggawa ng Clark
Centennial Expo sa Pampanga at ang pagbebenta ng
bahagi ng Fort Bonifacio.

Itinuloy ang usapang pangkapayapaan nabuo sa mga

Muslim ang Southern Philippine Council for Peace and
Development (SPCPD ) sa pamumuno ni Nur Misuari.
Ang Anti-Subversion Law ay pinawalang-bisa. Binigyan ng
amnestiya ang mga nasa CPP-NPA-NDF. Bumalik sa tahimik
na buhay si Bernabe “ Kumander Dante “ Buscayno.

5. Programa sa impraestraktura
Naging problema nag masikip na trapiko sa Aralin 18 -
kamaynilaan. Ginawa ang mga flyover at interchange sa
pangunahing kalsada.Sinimulan ng paggawa ng train sa
ANG PAMAMAHALA NINA ESTRADA,
EDSA.Ginawa ang Terminal II and III ng Ninoy Aquino ARROYO, AT AQUINO III
International Airport.Pinahaba ang sxpressway hanggng
Clark at Subic sa hilaga. PANGULONG JOSEPH EJERCITO ESTRADA

6. Programa sa kapaligiran Si Joseph Ejercito Estrada ay dating tanyag na

Ipinatupad ang log ban o pagbabawal sa artista at kilala sa bansag na “Erap “ . Sa buong kasaysayan
pagputol ng puno sa mga piling kagubatan.Nagpatanim din ng eleksiyon sa Pilipinas,siya ang nakakuha ng
ng mga pubo sa mga kalbong bahagi ng kagubatan.Ginawa pinakamaraming boto.Alkalde siya ng bayan ng San Juan
ang batas na ito upang mapanatili ang gubat at mga hayop noong panahon ng administrasyong Marcos.Naging
at halaman na namumuhay sa mga ito. Ito ang batas senador sin siya bago kumandidato bilang pangulo.
RA 7586 – National Integrated Protected Areas System
(NIPAS)
RA 6969 o Act of 1990 – Ang Toxic Substance and
Hazardous and Nuclear Waste Control ay nagbabawal ng
pagtatapon ng mga kemikal at basura ng mga pabrika sa
mga estero,ilog, at lawa. Ginanyak ang basura sa
pamamagitan ng 3Rs ( reduce , reuse , at recycle)

7. Programa sa pakikipag-ugnayan sa ibang bansa.

Sa hangad na maisulong ang ekonomiya, sumali
ang Pilipinas sa Asia-Pacific Economic Cooperation
( APEC ). Layunin ng samahan na isulong ang ekonomiya ng
bawat kasaping bansa, buksan ito para sa mga
mamumuhunan, bawasan ang gastos sa pagnenegosyo, at
palakasin ang pagtutulungan sa pagpapaunlad ng
ekonomiya.

IKASANDAANG TAON NG
KALAYAAN NG PILIPINAS

Sa panunungkulan ni Pangulong Marcos nation

ang ikasandaang taon ng kalayaan ng Pilipinas (1898-
1998 ) Mula 1995, ito ay pinaghandaan. Ang
makasaysayang mga lugar na tinawag na “ Landas ng
Kalayaan “ (Centennial Freedom Trail) ay binalikan at
isinaayos. Ginawa rin ang Centennial Expo sa dating Clark
Air Base. Gumawa ng replica ng makasaysayang lugar na
kausany sa kasaysayan. Sa mismong araw ng kalayaan ,
Hunyo 12, 1998, nagdaos ng magarbong parade ng mga

YUNIT III
14- Ang Pamamahala nina
Pangulong Qusirino at Pangulong
Magsaysay
*Si Elpidio Quirino, isang Ilokano, ang Pangalawang
Pangulo noong panahon ni Roxas.Nang mamamatay si
Roxas sa Clark Field noong Abril 1948, is Quirino ang
pumalit bilang pangulo.
*Una niyang tinutukan ang problema ng mga HUK.
Pagbuwag sa Kilusang HUK
*Nakipag-ugnayan si Pangulong Quirino sa pinuno ng HUK
na si Luis Taruc sa tulong ng kapatid ng pangulo na huwes
na si Antonio Quirino.Sa pulong sa Malacanang ,
nagkasundo ang dalawang panig na isusuko ng mga HUK
ang kanilang mga armas at patatawarin sila ng
pamahalaan.
* Nabigo ang kasunduan , bago natapos ang 50 araw na
takdang panahon ng pagsukong aramas muling ngkasgulo
ang Nueva Ecija.Ang mhga sumusunod ay ang mga hindi
naisagaang kasunduan ng pamahalaan.
1.pagpawlang-bisa ng Bell Trade Relations
2.paghahati-hati sa malalking lupain upang ipamigay sa
mga magsasakang nagtatrabajo sa mga ito;
3. pagpapalaya sa mga presong HUK;
4.pagpapalago ng industriya;at
5.pag-alis ng mga base military ng US sa bansa.
*Nang Manalo si Quirino bilang pangulo noong
1949,ginawa niyang Kalihim ng Tanggulang Pambansa si
Ramon Magsaysay.Si Magsaysay ay tinulungan ng
JUSMAGPHIL ( mga tagapayong sundalong Amerikano) sa
pagsasagawa ng programang mang-eengganyo sa mga
HUk na sumuko.
Sa pammagitan ng mga inhenyero at sundalo ng (EDCOR)
Economic Development Corporation, nilinis ang mga
bagong lupain sa malayong lugar ng Cotabato.
Ang mga HUK na sumuko ay binigyan ng lupain doon.
Itionatag ang (NARRA) National Resettlement and
Rehabilitation Administration, upang tutukan ang
programa.
*Ipinagpatuloy ang pagtugis sa mga HUK na patuloy na
lumalaban , noong Oktubre 1950 nahuli ang miyembro
ng Politburo, ang pamunung sentral ng HUK.
Kabilang ditto sina Jose Lava at Angel Baking, dahil sa
kanilang pagkadakip humina ang kilusan.
*Sa tulong ng mamamahayag na si Benigno Aquino
Jr. nagka-usap at nagkasundo si Pangulong
Magsaysay at si Luis Taruc. Sumuko si Luis Taruc at
kinilala ang pamahalaan ni Pangulong Magsaysay.
BELL ECONOMIC SURVEY MISSION
Naging mabagal ang pag-unlad ng bansa.Upang mapabilis
ito, humingi ng payo ang pmahalaang Quirino sa US.Noong
1950, isang pangkat ng pinunong Amerikano ang pumarito
sa pIlipinas upang tingnan ang kondisyon at magbigay ng
mga rekomendasyon.Pinamumunuan ito ni Daniel Bell
kaya tinawag na Bell Econimic Survey Mission.
Ang dahilan ng mabagal na pag-unlad ay ang mababang
produksiyon at mababang kita ng tao, kakulangan sa
pondo dahil mababa ang buwis, at sobrang dami ng
produktong inaangkat sa ibang bansa habang kakauntio
ang produktong iniluluwas.
MGA PROGRAMANG IPINATUITUPAD NI PANGULONG
QUIRINO
 Proyektong pabahay para sa informal settler at
may mababang sahod sa Pandacan,Maynila , at
sa Bago Bantay, Quezon City
 Pagpapabuti sa klagayan ng mga manggagawa
 Paggawa ng ilang tulay at irigasyon
 Paggawa ng Maria Cristina Hydroelectric Plant sa
Mindanao at ng Ambuklao Hydroelectric Plant sa
Luzon
 Pagsisimula ng mga bagong industriya , kagaya
ng industriya ng tela,bakal, semento , kemikal ,
sabon, gulong, at plywood
 Paglagda sa kasunduang Quirino- Foster noong
1950 na nagbunga ng Philippine – American
Mutual Assistance Program ( Sa programang ito,
ang US ang nagbigay ng pondo at mga
tagapayong teknikal at ang Pilipinas ang
namahala sa mga manggagawa at karampatang
pondo.Lahat ng proyekto ay pinamahalaan ng
Philippine Council for US Aid ( PHILCUSA ) at ng
Foreign Operations Administration ( FOA)
 Pakikipagkaibigan sa Cuba at Dominican
Republic
 Paglagda sa Mutual Defence Treaty kasama ang
US
 Pagppapadala ng mga sundalo sa labanan sa
Korea sa anyaya ng United Nations
 Pakikipag-usap sa Japan ukol sa bayad-pinsala o
reparations ng nakaraang digmaan
PANGULONG RAMON MAGSAYSAY
Naging popular dahil sa matagumpay na
paglutas sa problema sa mga HUK.Kaya
kumandidato siya laban kay Quirino noong
eleksiyon ng 1953, ibinoto ng maraming
botante.Nakuha ang suporta ng mga Amerikano
dahil sa paglaban niya sa komunismo, kaya
bagama’t binansagan siyang “ American Boy,”
malaki ang naitulong ng mga Amerikano sa
kanyang pamamahala.
MGA PROGRAMA NI PANGULONG MAGSAYSAY
PARA SA KANAYUNAN
  Nais niyang itaas ang antas ng kabuhayan ng
mga masa o karaniwang mamamayan, mga
mamamayang mahirap ang pamumuhay
. mangutang sa SSS kung kailangn nila ng pondo
Ayon sa kanya “ ang kahirapan at kawalan ng
trabaho ay hindi sanhi ng komunismo ngunit
ang mga ito ang mga kundisyon sa sanhi ng
paglaganap nito.”
 Itinatag ang opisinang Presidential Assistant on
Community Development (PACD)
 Nagsagawa ng programa para sa mga baryo sa
tulong ng MSA-PHILCUSA (Mutual Security
Agency- Philippine Council on USAid) at
kasunduang Quirino- Foster ng 1950.
 Nagpatayo ng dagdag paaralan ,
 nagpagawa ng mga poso upang mapagkunan ng
malinis na inuming tubig
 nagbukas ng maliliit ng klinika o puericulture
center para sa serbisyong pangkalusugan;
 nagpagawa ng mga kalsada para sa pagdadala
ng mga produkto ng mga magsasaka sa
palengke o pamilihan.
 Makabago at siyentipikong paraan ng
pagtatanim at pagsasaka ( sistemang Masagan
at Margate), pag -aalaga ng mga hayop at pag-
aalaga ng tilapia at iba pang isda.
 Pagbuo ng mga kooperatiba, ang kahalagahan
ng pagtutulungan , at ang pakikisali sa
demokratikong pamumuhay.
Aralin 14
MGA PROGRAMA PARA SA MAGSASAKA AT
MGA MANGGAGAWA
Ang pamahalaan ay gumawa ng mga batas at nagtatag ng
mga ahensiya upang maiangat ang kanilang
kalagayan at hindi na sila mangutang nang may mataas
na interes sa kanilang amo na may-ari ng lupa.
Narito ang ilan sa mga batas at programang ito:
1.Ang Agricutural Tenancy Act na nagtatag ng Agricultural
Tenancy Commission
-ang ahensiyang nagtakda ng mga karapatan ng may-ari ng
lupa at ng magsasakang nakikisaka sa kanayang lupa, pati
ng tuntuning dapat sundin ng bawat panig.
2.Itinatag ang Court of Agrarian Reform
- isang korte na humawak ng mga kaso ng alitan ng may-
ari ng lupa at ng magsasaka na nagtatrabaho sa kanyang
lupa.
3.Ang Agricultural Credit and Cooperative Financing
Corporation ( ACCFA )
- itinatag upang may mahiraman na puhunan ang mga
magsasakang walang pera ipambili ng binhi, pataba,at mga
pamatay-kulisap at iba pa.
4. Ang Farmer’s Cooperative and Marketing Association
( FACOMA ) , itinatag upang tulungan ang mga magsasaka
sa pagtitinda ng kanilang anis a magandang presyo.
Mga batas na ginawa ni Magsaysay upnag tulungan ang
mga manggagawa sa mga pabrika at negosyo.
 Magna Carta of Labor – sa bisa nito pinapayagan
ang manggagawa na bumuo ng mga union o
samahan na soyang makikipag-usap sa may-ari
ng opabrika o negosyo ukol sa trabaho, sa
sweldo at benepisyo
 Social Security System o SSS – ito ay
kontribusyong binibigay ng empleyado buwan-
buwan bilang miyembro ng SSS.maari silang
para sap ag -aaral ng mga
anak,pabahay,pagpapagamot at iba pa. bibigyan
din sila ng pensiyon.
 Blue Sunday Law – ito ay nagbawal sa
pagtatrabaho kung araw ng lingo at pista Opisyal
upang makapahinga ang mga
empleyado.Bagama’t nabago ngayon maaring
bigyan ng ibang araw na pahinga ayon sa
pangangailangan ng kompanya.
 Termination Pay Law – kaukulang halaga sa
isang empleyado kapag siya ay pinaalis o
tinanggal sa trabaho sa isang kompanya o
negosyo.
PAGSALI NG PILIPINAS SA SEATO
Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, dalawang
magkaibang uri ng ideolohiya ang nakaimpluwensiya sa
mga bansa-
1. Ang demokrasya at
2. Ang komunismo
Ang pangunahing nagtaguyod ng demokrasya ay ang US at
ang Russia naman ang namuno sa komunismo
Lumakas ang komunismo sa Asya, lumaganap sa China,
Vietnam , Laos , at Cambodia.
Sa pangambang masakop ng mga komunista ang buong
Asya , pinalakas ng US ang kampanya laban dito.
Binuo ang Southeast Asia treaty Organization ( SEATO )
noong 1954,dahil kakampi ng US ang Pilipinas, naging
kasapi tayo nito. Naging masugid ang pamahalaang
Magsaysay sa paglaban sa komunismo.
Kasama sa SEATO ang mga bansang ; US , Pilipinas ,
Australia, New Zealand , United Kingdom , France,
Thailand at Pakistan.
KASUNDUANG LAUREL- LANGLEY
Sa panahon ni Magsaysay nilagdaan ang kasunduang
Laurel-Langley .
Noong 1954, nagtapos ang malayang kalakalan ng Pilipinas
at US.Nag-usap muli ang mga kintawan ng dalawang bansa
upang baguhin ang ilang bahagi ng Bell Trade Relations Act
na hindi patas para sa mga Pilipino.
Sa kasunduang ito, binago ang taripa o buwis para sa mga
produktong inaangkat at iniluluwas;tinanggal ang control
ng US sa piso; binigay ang pantay na karapatan ( parity
rights) sa mga Pilipino na nagnegosyo sa US;at iba pa.
Noong Marso 16, 1957, bago matapos ang kanyang
termino, bumagsak sa Bundok ng Manunggal sa Cebu ang
eroplanong sinasakyan niya pabalik ng Manila .
Ang pangalawang pangulo na si Carlos P. Garcia ang
nagpatuloy sa kanyang huling wlaong buwan na
panunungkulan.
Sa panahon nina Pangulong Quirino at Pangulong
Magsaysay natuon ang pansin ng pamahalaan sa
pagsasaayos ng katahimikan at kaayusan sa bansa.
Sa tulong ng Bell Economic Survey Mission, naplano ng
pamahalaan ang landas na tatahakin tungo sa kaunlaran.

Malaki pa rin ang naging papel ng US sa pagbangon ng
bansa noong panahon nina Pangulong Quirino at
Pangulong Magsaysay . Sa pammagitan ng tulong
pinansiyal mula sa MSA-PHILCUSA, naipatupad ang mga
programa ni Quirino sa pagbabagong- tatag ng
pamahalaan at ekonomiya, at ang mga programa ni
Magsaysay sa pagpapaunlad ng kanayunan.
Pagsasanay:
Balikan ang detalye mula sa aralin. Punan ang linya ng
wastong sagot.
1.Unang hinarap ni Pang. Quirino ang problema sa mga
____________.
2. Karamihan sa mga aktibong HUK ay mula sa rehiyon ng
_______________.
3. Inatasan niya ang Kalihim ng Tanggulang Pambansa na si
______________ upang pagtuonan ng pansin ang
problema sa katahimikan.
4. Ipinadala ang _______________ upang mag suri at
gumawa ng mga rekomendasyon sa Pamahalaang Quirino
_______________________
5. Dalawang paraan ang ginamit ng Magsaysay sa paglutas
ng problema sa katahimikan –ang hayagang paglaban sa
mga HUK at ang _________________
6. Ang pamunuang sentral ng kilusan ng mga HUK ay ang
_____________________
7. Ang mga unaang lupain inialok sa mga magsasaka ay
nasa lalawigan ng _________________
8. Ang pagpapapunlad sa kanayunan ay pinamahalaan ng
ahensiya ng pamahalaan na ___________________
9.Sumapi rin ang Pilipinas sa samahang
________________________, isang organiusasyon ng mga
bansa laban sa komunismo.
10. Sa kasunduang _____________________, binago ang
mga kondisyon ukol sa kalakalan ng US at Pilipinas.
ARALIN 11- Ang Pilipinas Mataos ang
ikalawang Digmaang Pandaigdig
PAGLAYA NG PILIPINAS MULA SA US
Hulyo 4,1946 – Idineklara ng US ang kalayaan ng Pilipinas .
Tuluyan nang pinamahalaan ng mga Pilipino ang sariling
bayan.
“ COLONIAL MENTALITY “ NG MGA PILIPINO
-Mahigit apat na dekada ng pananatili ng mga Amerikano
sa Pilinas,matindi ang naging impluwensiya ng kulturang
Amerikano sa mga mamamayang Pilipino.
- Tiningala ng mga Piipino ang mga Amerikano bilang “
mas marunong, mas matalino , mas maganda,mas
mayaman , at angat kaysa sa mga Pilipino.
1.)Si Heneral Douglas Mac Arthur- ay itinalaga ni dating
Pangulong Manuel Quezon upang itatag ang sandatahang
lakas ng Pilipinas sa panahon ng komonwelt.noong
ikalawang digmaan siya ang namuno sa mga sundalong
Pilipino at Amerikano na kabilang sa USAFFE ( United
States Armed Forces in the Far East) laban sa mga
Hapones.
Noong 1942 bumagsak ang Corregidor, umalsi siya ngunit
nangakong babalik upang iligtas ang bansa, noong 1945,
tinupad ang pangakong babalik, pinangunahan ang tropa
ng makakaalyadong bansa laban sa mga Hapones sa
labanan sa Leyte Gulf.
2.) Napuno ang mga pamilihan sa Pilipinas ng mga
produktong Amerikano na dinala rito o kaya ay ginawa ng
mga pagawaang pag -aari ng mga Amerikano. Dahil sa
malayang kalakalan o free trade sa pagitan ng US at
Pilipinas,nasarili ng mgaAmerikano ang kalakalan sa bansa
at walang ibang bansang nakapagdala ng mga produkto
rito sa Pilipinas. Mga produktong Amerikano –
tsokolate,gatas,keso,tinapay, de-latang corned
beef,sardinas,at iba pang pagkain ;damit sapatos.
Natatak sa isipan ng mga Pilipino na ang produktong
Amerikano o produktong stateside, at angat sa uri at
kalidad kung ihahambing sa mga local.
Ang salitang lokal ay nangangahulugan ng mababang
uri,madaling masira, mababa ang kalidad at hindi dapat
piliin.
3.) Dahil sa edukasyon, mga babasahin, mga awit,
patalastas sa radyo, iba pang uri ng midya, ay tiningala ng
mga Pilipino ang kulturang Amerikano.
KALAGAYANG PAMPOLITIKA
Presidente Manuel Roxas- naupo bilang pangulo noong
Abril 1946.Hindi naging madali ang paghawak niy sa
pamahalaan at malaking hamon ang pinsalang dulot ng
digmaan at ang pagkakahati-hati ng opinion at paniniwala
ng mga mamamayan sa pagharap sa pagbabagong-tatag o
rehabilitasyon ng bansa.
Hindi nagkaisa ang mga pinuno at ang mga mamamayan
dahil sa isyu ng kolaborasyon.
KOlaborasyon- ito ay tungkol sa pakikipagsabwatan at
pakikipagtulungan ng mga mamamayang Pilipino , along
-lal na ng mga pinuno ,sa mga sumakop na Hapones.
Noong panahon ng Hapones, may mga pinunong Pilipino
na kumampi at tumulong sa mga Hapones sa
pamammahala sa bansa. Si Jose P. Laurel,Sr. ang naging
pangulo ng Republika ng 1942, ang pamahalaang “papet” (
puppet government) na itinatag ng mga Hapones.
Jorge Vargas , -, ang dating alcalde ng Maynila ay nagsilbi
bilang pangulo naman ng Executive Commission.
Huk sa Gitnang Silangan- ay nagpahayag ng kanilang
pagkontra sa mga patakarang tinahak ni Pangulong Roxas.
KALAGAYAN NG EKONOMIYA
Matindi ang epekto ng digmaan sa kabuhayan ng bansa.Sa
pamamalagi ng mga Hapones sa bansa, ang
pangangailangn nila sa pagkain at kagamitan ay sapilitang
kinuha sa mga mamamayan.Pati ang kanilang mga alagang
kalabaw at iba pang alagang hapon ay kinukumpiska upang
gamitin sa pagdadala ng mga kagamitan sa iba’t ibanag
lugar.
Nang sumiklab ang ikalawang digmaan nagkagulo at natigil
ang produksiyon ng pagkain dahil sa takot ng mga
maagsasaka na maipit sa labanan.
Ang mga industriya ay natigil at nalugi.Maraming
pagawaan ang nagsara.Nagkulang ang mga produksiyon na
naging sanhi ng pagtaas ng presyo ng bilihin dahil sa
kakulangan sa suplay.Nawalan ng trabajo at kita ang
maraming mamamayan . Dahil sa mataas ang presyo ng
bilihin at kaguluhan , maraming pamilya ang nagugutom.
Nang salakayin ng mga Amerikano ang Maynila, binomba
ang mga gusali ng pamahalaan, tulay ,pabrika, pamilihan at
eskuwelahan, simbahan mga tirahan, at iba pa.Sa
pinakamadugong labanan sa Maynila, maraming tao ang
pinatay ng mga naghuramentadong Hapones .Sinunog ng
mga Hapones ang mga tirahan kung saan naroon ang
maraming tao.itinuring na pinakamalupit sa kasaysayan ng
mundo ang tinawag na Manila Massacre.
KALAGAYAN NG KATAHIMIKAN AT KAAYUSAN
Balisa at nawawalan na ng pag-assa ang mga tao ,lalong
lalo na ang mga wlang sariling lupa. Kaya ang dating
miyembro ng HUKBALAHAP ( Hukbong Bayan Laban sa
mga Hapon) ay muling naging aktibo . Sa Gitnang Luzon,
nagtatag sila ng bagong samahan na yinawag na Huk.
Sa pagkakataong ito hindi sila laban sa mga Hapon kundi
laban sa pamahalaan at sa mga may-ari ng malalalwak na
lupain. Ayon sa kanila , ginagamit sila ng mga may-ari ng
lupa upang magpayaman samantalang sila ay nananatiling
mahirap ang buhay.
Ang sistemang piyudal – ang nais mabago ng mga Huk.Sa
sistemang piyudal, ang mga magsasaka ay nagmistulang
alipin ng may-ari ng lupa.Sa bawat taon na nagbubungkal
ng lupa hindi sapat ang kanilang kinikita pra sa
panagangailangan ng kanilang pamilya.Nababaon sila sa
utang sa may-ari ng lupa hanggang pati kanilang mga anak
at maging alipin na rin nito.
Malaking problema ng administrasyong Roxas ang kawalan
ng kapayapaan at kaayusan sa bansa.Malaking bahagi ng
lupain ang napasakamay ng mga Amerikano.Ang malaking
lupain ng bansa ay ginawang plantasyon ng mga
produktong panluwas, tulad ng tubo at niyog.
Parity Amendment – pagbabago sa kontitusyon ng
Pilipinas , kung saan ito ay sinuportahan ni Roxas at ito
naman ay mahigpit na tinutulan ng mga magsasaka at
kanilang kasamahan.Dahil dito hindi nagustuhan ng mga
magsasaka at kanilang kasamahan si Roxas.
Philippine Rehabilitation Act- ang tulong na iniaalok ng US,
gumawa si Roxas ng paraan upang maideklarang illegal na
oraganisasayon ang Huk at ang Pambansang kaisahan ng
mga Magbubukid na may parehong layunin.
Ambassador Paul McNutt – ayon sa kanyang ulat kay
Presidente Harry Truman ng US noong Enero 1946.
“ imposibleng kayanin ng mga Pilipino ang maging Malaya
at magpanibagong-tatag dahil sila ay lubos na nasalanta at
nasiraan ng loob dahil sa napakalupit na digmaan, nahati
sa mga loyalist at nga kolaboreytor at mayroon pang mga
rebelled na may arams at kasalukuyang tinutugis ng
pamahalaan.
Ito ang Pilipinas na hinarap ni Roxas , malaking hamon ang
mga suliraning idinulot ng pannakop ng mga Amerikano at
ng mga Hapones at ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
ARALIN 12
PAGTUGON NG PAMAHALAANG ROXAS
SA MGA SULIRANIN AT MGA HAMON
Manuel Roxas – mula sa Capiz , Pilipinong mambabatas
noong panahon ng mga Amerikano.Masugid na
nangampanya para sa kalayaan .
Hawes-Cutting Act- mula sa kongreso ng US.Ito ang unang
batas na nagtalaga ng sampung taon ng komonwelt ng
Pilipinas.Ngunit dahil ayaw tanggapin ni Pang.Quezon ito
ay napalitan ng halos kapareho ring Tydings-McDuffie Act
maliban sa isang probisyon.
ANG BELL TRADE ACT NA MAY PARITY RIGHTS
Noong Setyembre 1945, isang taon bago ideklara ang
kalayaan ng Pilipinas , isang batas ang ginawa sa Kongreso
ng Amerika.Ang panukalang batas ay inihain ni Kinatawan
Jasper Bell, isang mambabatas sa Mababang Kapulungan
ng Kongreso, kaya tinawag itong Bell Trade Act.
KABILANG SA MGA PROBISYON NG BATAS BELL ANG SUMUSUNOD:
1. Ipagpatuloy ang malayang kalakalan ng US at Pilipinas
hanggang 1954;pagkatapos dahan dahang mangongolekta ng
taripa o buwis mula 5 porsiyento sa 1955 hanggang 100
porsiyento sa taong 1974;
2. Ang piso ng Pilipinas at mananatili sa dolyar ng US
3. Hindi maaaring pagbawalan ng Pilipinas ang paglipat ng pera
mula sa Pilipinas patungo sa US;at
4. Babaguhin ang Saligang Batas ng Pilipinas ng 1935upang
bigyan ng Parity Rights o pantay na karapatan ang mga
mamamayang Amerikano at Pilipino sa paggalugad,
pagpapaunlad, at paggamit ng lahat ng lupaing pang
-agrikultura, kagubatan ,katubigan pati ang mga yamang
-mineral, uling , langis, at iba pa.at sa pagpapatakbo ng mga
pampublikong serbisyo sa bansa.
Parity Rights- ang lubhang nakabahala sa mga mamamayang Pilipino,
Sinasabi nitong babaguhin ang Saligang Batas ng Pilipinas, ang
pinakamahalaga at pangunahing batas ng bansa. Sa orihinal na
batas, nkasaad na Pilipino lamang ang pinapayagang magmay-ari
ng likas na yaman at negosyo saPilipinas,dapat 60 porsiyento o
mahigit sa kalahati ang pag-aari ng Pilipino.
Bell Trade Act- , kailangan baguhin ang konstitusyon upang bigyan ng
pantay na karapatan ang mga Amerikano at Pilipino na gamitin at
pagyamanin ang mga likas na yaman ng bansa.
PHILIPPINE REHABILITATION ACT
Philippine Rehabilitation Act- ito ang batas para sa
rehabilitasyon o pagbabagong-tatag ng Pilipinas.
Pagkatapos ng digmaan humingi ng tulong ang Pilipinas sa
US kung saan naghain ng panukalang -batas si Senador
Millard Tydings, isa sa nagtaguyod ng Tydings-McDuffie
Act.
Ayon sa batas na ito, Bibigyan ng US ang Pilipinas ng tulong na
USD 620,000,000 para sa pagpapaayos ng mga nasira ng digmaan.
Ngunit ang batas na ito ay may kakabit na isa pang batas. Hindi
magbibigay ang US ng tulong .Ang mga mambabatas sa KOngreso
ng Pilipinas ang dapat magdesisyon kung dapat tanggapin o hindi
ang alok na ito.
Para kay Roxas at mga kakampi, kailangan bumangon ng
bansa at kailangan ng pera upang ;
1.maitatayong muli ang mga nasirang impraestruktura;
2.darami ang industriya gamit ang puhunan ng mga
Amerikano;
3. patuloy na magkakaroon ng pamilihan para sa mga
panindang panluwas ng bansa;at
4. kasunod nito ang mga reporma o pagbabago
sapagsasaka at pamumuhay ng mga mamamayan.
Sa kabilang panig, ayon sa mga mambabatas na salungat
sa pagtanggay ng Philippine Rehabilitation Act na kasama
ang Bell Trade Relations Act;
1. Nawawalan ng saysay ang soberaniya o kalayaan
ng bansa na ipinaglaban nang mahabang
panahon;
2. Mawawalan ng control sa ekonomiya ang mga
Pilipino at patuloy na magiging kolonya ang
Pilipinas;
3. Ang mga Pilipino ay magiging manggagawa
lamang sa mga negosyong Amerikano;at
4.ito ay kawalan ng paniniwla sa kakayahan ng mga
Pilipino na tumayo sa sariling paa.
MILITARY BASES AGREEMENT AT MILITARY
ASSISTANCE PACT
Military Bases Agreement – Sa ilalaim ng pamahalaang
Roxas nilagdaan ang kasunduan ukol sa mga base military
ng Amerikano sa Pilipinas.
Ang Subic sa Olongapo City o Clark sa Pampanga – ang
mga lugar na ito ay mga pook -panturista na ngayon at
pasyalan ng maraming Pilipino at mga dayuhan. Ginawa
ring freeport at export processing zone ang mga ito kung
saan pinayagan ang mga dayuhan na magtayo ng pabrika
at magnegosyo.
Clark Air Base – Pampangga
Subic Naval Base – Olongapo
Camp John Hay - Baguio
Himpilan ng Barko sa Guiuan – Samar
Kampo sa Mariveles -Bataan
Estasyon ng Marino sa Palawan at Zambales
Sementeryo sa San Francisco del Monte
Ang mga lugar na nabanggit ay itinuturing na mga teritoryo ng
Amerika na nasa Pilipinas.Mga Amerikano ang namaahala sa mga
ito at hindi puwedeng pakialaman ang mga ito ng pamahalang
Pilipino.
Military Assistance Pact ay nagtakda ng paggtulong ng US sa
military ng Pilipinas. Ayon sa kasunduan ang US ay magsasanay ng
mga sundalong Pilipino at tutulong sa pagbili ng mga kailangang
kagamitan.
Ang magtutro sa kanila ay mga opisyal ng Sandatahang Lakas ng
US ( army , navy, at air force ) ang Joint US Military Advisory
Group to the Republic of the Philippines ( JUSMAGPHIL )
Sa pamamagitan nito nasanay at nakontrol ng Amerika sng
military ng Pilipinas ayon sa kanilang paraan .
PAGLAKAS NG KILUSANG HUK
Malaking hamon sa administrasyong Roxas ang paglakas ng
kilusang ng mga Huk sa Gitnang Luzon at sa mga kalapit na
lalawigan sa katimugan ng Luzon.
Ang Kilusang Huk ay lumakas at nakakalap ng maraming
tagasunod noong matapos ang digmaan.lalonglumakas ang
kilusan nang maaprobahan ang pagbabago sa konstitusyon
tungkol sa parity rights.Ang mga huk ang nagbigay ng
impormasyon sa mga Amerikano tungkol sa mga Hapon. Noong
matalo ang kalaban pinabawalan ng mga Amerikano ang mga Huk
na pumasok sa Manila.Tinanggalan din sila ng armas.Hinuli rin at
ikinulong ang ilang mga pinuno, kagaya nina Silvestre Liwanag
Linda Bie) at Luis Taruc.
MGA NAGAWA NG PAMAHALAANG ROXAS
Sa kanyang huling ulat sa bayan noong 1948, inisa-isa ni Roxas
ang kanyang mga nagawa sa loob ng dalawang taon.
1.pagbabalik ng mga pamamaraang konstitusyonal;
2.paglagda sa Kasunduan ng Bas Militar ng Pilipinas at US;
3.Pagsali ng bansa sa Samahan ng Nagkakaisang mga Bansa
(United Nations) at mga ahensiya nito;
4.pagpapatatag ng pera ng bansa, ang piso;
5.pagbuo ng Philippine Relief and Rehabilitation Administration,
National Trading Corporation , National Cooperatives
Administration, at national Rice and Corn Corporation na
nakatulong sa pagbaba ng presyo g mga bilihin;
6.paggawang ilang impraestruktura na nasira ng digmaan ;
7.pagbukas sa Manila International Airport, at
8.pagbuo sa Code Commission ng mag-aaral sa kaangkupan ng
mga batas ng nakaraang taon sa panahong ito.
ARALIN 13- ANG SOBERNIYA AT ANG
KALAYAAN NG BANSA
Ang soberaniya -ay isa sa mga katangian upang maituring
na isang malayang estado ang isang bansa. Ibig sabihin ,
may lubos na kalayaan at kapangyarihan ang estado o
bansa upang gumawa ng desisyon tungo sa ikabubuti ng
kalagayan at ng mga mamamayan nito.
DALAWANG URI NG SOBERANIYA
1. Soberaniyang panloob ( internal sovereignty )-
ang tawag sa kapangyarihang mamuno sa mga
tao sa nasasakupang teritoryo.May karapatan
ang mga pinuno na ipasunod ang mga batas para
sa katahimikan, kaayusan, at kaunlaran ng
pamumuhay ng mga mamamayan.
2. Soberaniyang panlabas ( external sovereignty )
ang kalayaan laban sa panghihimasok at
pakikialam ng dayuhang bansa sa mga
patakarang pansarili ng bansa. Hindi dapat
makialam ang ibang bansa sa isyung pampolitika,
pang-ekonomiya, pangkapaligiran , at iba pang
Gawain ng bansa.
MGA KARAPATAN NG ISANG BANSANG MALAYA O MAY
SOBERANIYA
1.Karapatan sa Pagsasarili-
Karapatan ng bansa ang maging Malaya,
nagsasarili, at ligtas sa pakikialam ng ibang bansa,maliit
man o Malaki, mayaman man o hindi.
2.Karapatan sa pantay na pribilehiyo-
Ang bansang may soberaniya ay dapat kilalaning
kapantay ng ibang bansa.
Amg Soberaniya ay kinikilala sa Samahan ng
Nagkakaisang mga Bansa o United Nations (UN)
Organization.Ang mga pribilehiyo at serbisyo ng United
Nations ay ibinibigay sa lahat ng bansang kasapi , maliit
man o Malaki , mayaman man o mahirap.
3.Karapatan sa pamumuno at nasasakupan-
Naisasagawa ito sa pamamagitan ng
pagpapasunod sa mga batas para sa kabutihan ng mga
mamamayang nasasakupan ng isang estado.
4.Karapatang mag-angkin ng ari-arian –
Ang mga ari-ariang ito ang teritoryo ng bansa at
mga likas na yaman na matatagpuan ditto, pati ang mga
kampo military, gusaling pampamahalaan, at mga lugar at
sugong diplomatiko sa ibang bansa.
5.Karapatang makipag- ugnayan sa ibang bansa-
Karapatan ng bansa na tumanggap ng mga
kinatawan (ambassador o kunsol ) ng ibang bansa o
magpadala ng sariling kinatawan sa iabng bansa.
6.Karapatang ipagtanggol ang kalayaan -
Karapatan ng bansa na bantayan ang teritoryo at
mga hanggahan nito upang masigurong walang dayuhang
magsasamantala at magiging banta sa seguridad ng mga
mamamayan.
ANG SOBERANIYA AT MGA KASUNDUAN NG
PILIPINAS AT NG US
Ang kasunduang nilagdaan ng pamahalaang
Roxas at ng US ay nabalot ng kontrobersiya dahil sa
isyu ng soberaniya. Ang Philippine Rehabilitation
Act na may kakabit na Bell Trade Relations Act ay
maliwanag na paraan lamang ng Amerika upang
maipagpatuloy ang paggamit sa mga likas na yaman
ng bansa pra sa kanilang ekonomiya.Dahil alam
nilang kailangang-kailangan ng Pilipinas ang tulong
noong panahong iyo. Dahil sa Parity Amendments,
naging isang neokolonya ang bansa at hindi tunay n
Malaya.
Ang Military Bases Agreement na
nagbibigay sa mga Amerikano ng karapatang
manatili sa ilang lugar sa bansa ay hayagang
paglabag sa soberaniya ng Pilipinas.Ibinigay ang
kasarinlan ng Pilipinas ngunit patuloy itong
binantayan ng mga Amerikano. Ang base military
ang katunayan ng kanilang kagustuhang manatili pa
rin s Pilipinas at sa Asia.
Hindi matanggihan ng Pilipinas ang kasunduang ito
dahil bahagi ito Tydings-McDuffie Act. Ito ang batas
ng US na nagtakda ng sampung taong komonwelth
bago ibigay ang kasarinlan.Tinanggap ito ni
Pang.Quezon at mga mambabatas dahil “ito lamang
ang pinakamagandang batas na maaring mahingi sa
mga Amerikano na nangako ng kalayaan noong
panahong iyon”
ISYU NG WEST PHILIPPINE SEA
Ang pakikialam ng China sa mga islang bahagi ng
Pilipinas sa West Philippine Sea sa kasalukuyan ay
hayagang paglabag sa soberaniya ng Pilipinas.
Ayon sa (UNICLOS )United Nations Convention of the
Law of the Sea, na nilagdaan ng mga bansa noong
Disyembre 1982 sa Jamaica, ang isang kapuluan ay
may karapatang mag-angkin ng bahagi ng dagat na
hanggang 200 nautical miles mula sa pulo nito.
Ito ay bahagi ng tinatawag ng Exclusive Economic
Zone (EEZ) ng bansa kung saan maaari itong kumuha
ng mga likas na yaman bilang bahagi ng teritoryo ng
bansa.
Sa kasalukuyan , sinakop ng mga Tsino ang ilan sa
mga islang nasa Exclusive Economic Zone ng
Pilipinas.Kabilang sa mga ito ang mga pulo ng
Kalayaan na nasa kanluran ng Palawan, Mindoro, at
Zambales, pati ang Mischief Reef, Pag-asa,
parola,Scarborough Shoal (Bajo de Masinloc )
RP-US VISITING FORCES AGREEMENT
Ang Visiting Forces Agreement ( VFA ) ng US at ng Pilipinas
ay sentro ng kontrobersiya ngayon. Sa kasunduang
nilagdaan ni Pang.Fidel Ramos at Pang. Joseph Estrada ,
pinayagang pumunta ang mga tropang Amerikanoupang
magsanay kasama ng mga tropa ng Sandatahang Lakas ng
Pilipinas.Gayundin ang ilang Pilipino ay pinayagang
pumunta sa US para sa parehong layunin.Ayon sa
pamahalaan , ito ay paraan ng pagtulong ng US upang
masanay ang mga tropang Pililipino.Kung sakaling
magkagulo sa Asya, maggaamit nila ang Pilipinas bilang
base military kahit ito ay isang malayang bansa.
Patuloy na ginaganap ang Balikatan Exercises batay sa
Visiting Forces Agreement.
SULIRANIN SA MINDANAO
Kasalukuyang pinag uusapan ang Framework Agreement
for the Bangsamoro, maaring maging isyu rin ang
soberaniya ang ipinaglalaban ng mga Muslim sa Mindanao.
Matagal nang ipinaglalaban ng Moro Islamic Liberation
Front (MILF) ang posibleng paghiwalay nila sa bansang
Pilipinas at pagbuo ng sariling bansa, Kamakailan ,
isinulong at sinuportahan ng MILF ang Bangsamoro Basic
Law (BBL),nguniyt hindi ito naisabatas.
PAGPAPANATILI NG SOBERANIYA NG PILIPINAS
Dapat panatilihin ang soberaniya ng bansa dahil hindi
masasabing Malaya ang isang bansa kung hindi ito
mkapagdesisyon nang Malaya at pinapakialaman ng ibang
bansa kung ito makapagdesisyon nang Malaya at
pinapakialaman ng ibang mas makapangyarihang bansa.
Ang soberaniya ng isang bansa ay maaaring mawal dahil sa
kapabayaan ng mga mamamayan o dahil sa mga
pamamaraang ginagamit ng mga makapangyarihang
bansa.
Cont. Aralin 13
Narito ang ilang paraan upang pamanatuili ang soberaniya
ang bansa:
1.Tungkulin ng Sandatahang laks ng Pilipinas ang
ipagtanggol sa territory ng bansa laban sa mga dayuhang
pumapasok sa bansa nang wlang pahintulot.
Ang Hukbong Pandagat, o Philippine Navy – ang
nagbabantay sa mga karagatang nakapaligid sa bansa.
Ang HUkbong Paghimpapawid 0 Philippine Air Force-
naman ang nagbabantay sa himpapawid.
Ang Hukbong Katihan ng Pilipinas o Philippine Army -
ang nagbabantay sa kalupaan .
2.Tungkulin ng mga mamamayan na suriing mabuti ang
mga kasunduang nilalagdaan ng pamahalaan kasama ng
ibang bansa.
3.Ang mga mamamayan ang nakakikita sa mga nangyayari
sa kanilang pamayanan.Kung may dayuhang gumagawa ng
hindi Mabuti, tungkulin nilang ipagbigay-alam ito sa
makapangyarihan.
4.Ang mga embahada at konsulado ng Pilipinas sa ibang
bansa ay itinuturing na territory ng bansa.Ang pagpasok sa
mga ito ng mga di awtorisadong tao ay hindi
pinapayagan.Ito ang kanlungan ng overseas Filipino
workers (OFW’s) habang nasa ibang bansa.
Pagsasanay:
A. Sagutin ang mga tanong:
Piliin ang tamang katawagan o kaugnayan na konsepto
para sa bawat bilang. Isulat ang sagot sa linya.
Ambassador
Soberaniyang panlabas
Soberaniyang panlabas
Visiting Forces Agreement
Sandatahang Lakas ng Pilipinas
Exclusive Economic Zone
Neokolonyan
Soberaniya
UNCLOS
Embahada
_________________1. Bahagi ng teritoryo ng bansa sa
Karagatan
_________________2. Balikatan Exercise
_________________3. Kalayaan mula sa pakikialam ng
ibang bansa
_________________4. Namamahala sa embahada sa
ibang bansa
_________________5. Pulong na nagtakda ng hanggahan
ng mga bansang kapuluan
_________________6. Hindi lubos na Malaya at nagsasarili
_________________7. Kalayaang pamahalaan ang
mamamayan at likas na yaman ng
bansa
_________________8. Tagapagtanggol ng hanggahan ng
Bansa
_________________9. Malaya at nagsasarili sa paggawa
ng mga desisyon para sa bansa
_________________10. Teritoryo ng isang bansa gaya ng
Pilipinas na nasa ibang bansa
B. Sagutin ang mga tanong:
1. Bakit mahalaga ang soberaniya pra sa isang
bansa ?
___________________________________
___________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
2. Sino-sino ang dapat magtanggol sa soberaniya ng
isang bansa?
3. Paanomapapangalagaan ang soberaniya ng
satriling bansa?
ARALIN 15- Ang Pamahalaang Garcia,
Macapagal ,at Marcos
Pangulong Carlos P. Garcia
Sa eelksiyon ng 1957, nanalo bilang pangulo si XCarlos P.
Garcia ng Bohol.Naniniwala si Garcia na kaya ng mga
Pilipinong tumayo sa sariling paa nang hindi umaasa sa
mga Amerikano.Oinagtuonan niya ng pansin ang
pagpapaunlad ng ekonomiya at pagsasa-Pilipino o
nasyonalisasyon ng mga industriya.
PROGRAMA SA PAGTITIPID O AUSTERITY
Upang hindi na mangutang o masyadong umasa sa tulong
ng US, ginanyak ni Pangulong Garcia ang mga Pilipino sa
programang austerity o pagtitipid at paggamit ng pera
nang may katalinuhan at wasto. Hinikayat niya na
tangkilikin ang mga produktong ng mga industriyang
lokal.Ayon kay Pangulong Garcia, ang pagtitipid ay
paggasta nang hindi sobra at paggamit ng pera nang mas
produktibo.
PATAKARANG “PILIPINO MUNA”
Sa lahat ng aspekto ng ekonomiya, inuna ni Pangulong
Garcia ang mga negosyanteng Pilipino.Sa pautang ng
pamahalaan, inuna niya ang mga industriyang pag-aari ng
mga Pilipino.Tinutulungan din ang mga mamamayang nais
magtayo ng mga lokal na industriya at negosyo.
Ang Retail Trade Nationalization Law ay ginawa noong
1954.Sa panahon ni Pang. Garcia, mahigpit itong
ipinatupad.Ang mga indibodwal at mga korporasyong
Pilipino lamang ang pinayagang magtinda nang tingi-
tingi,lalonh-lalo na ng bigas at mais.
ISYU KAPANGYARIHAN SA MGA BASE MILITAR NG MGA
AMERIKANO
Sa panahon ng panunungkulan ng Pang. Ramon
Magsaysaylumitaw ang problema sa base military.Ilang
katutubong Ita ang nabaril ng mga sundalong Amerikano
sa loob ng Clark Air Base sa Pampanga.Nais isampa ang
kaso sa korte hustisya sa Pilipinas ngunit hindi pumayag
ang US at ang mga sundalo ay nilitis sa US batay sa batas
ng kanilang bansa.
Disyembre 1956, sa pamumuno ni Pangalawang Pangulo
Carlos P. Garcia, nakipagpulong ang gripo ng mga Pilipino
kay Ambasador Karl Bendetsen ng US. Pinagusapan ang
isyu.Ayon sa mga Pilipino sa pangunguna ni Claro M.
Recto, ang mga Amerikano ay binigyan lamang ng
karapatang magtayo ng base military at hindi ng
karapatang angkinin ang lupain.
Noong Hulyo 1957, kinilala ng US ang soberaniya ng
Pilipinas sa lupain ng base military.
PAGTATAGUYOD SA KATUTUBONG KULTURA
Ang pagpapahalaga ni Pang.Garcia sa mga Pilipino ay
nakita rin sa pagtaguyod niya sa kulturang Pilipino.
Sinuportahan niya ang mga gawaing nagpalutang muli sa
katutubong kultura. Nagbigay ang pamahalaan ng pabuya
sa mga natatanging artista, manunulat,pintor, manunulat
ng kasysayan, imbentor, at iba pang bahagi ng katutubong
kultura sa taunang Republic Cultural Heritage Awards.
IBA PANG PROGRAMA NI PANGULONG GARCIA
1. Pagtatatag ng Reforestation Adminstration na
namamahala sa pangangalaga sa kagubatan at sa
pagputol ng mga punong nasa wastong gulang
lamang ( selective logging)
2. Pagbukas ng Binga Hydroelectric Project na
nagdagdag ng suplay ng elektrisidad sa
buong Luzon.
3. Pagpapatupad ng bagong batas sa serbisyo
sibil na nagpataas ng sahod ng mga
empleyado ng pamahalaan ;at
4. Paglagda sa Treaty of Amity , Commerce,
and Navigation ng Pilipinas at Japan.
Pumayag ang Japan na bayaran ang mga
bayad-pinsala o reparations ng nakaraang
digmaan sa halagang USD 800milyon.
PANGULONG DIOSDADO MACAPAGAL
Pumalit bilang pangulo ng bansa ang
abogadong si Diosdado Macapagal matapos
talunin si Pangulong Garcia sa eleksiyon ng
1962. SA kanyang unag talumpati bilang
pangulo, inilahad ni Pangulong Macapagal
ang kanyang programa na may layuning
“ patatagin ang ekonomiya at pag-unlad
ng bansa, at iahon ang kondisyon ng mga
karaniwang mamamayan.”
AGRICULTURAL LAND REFORM CODE OF
1963
Isinabatas ni Pang. Macapagal ang
Agricultural Land Reform Code ( Republic
Act No. 3844 ) ng 1963 . Launin ng batas na;
1.mapatatag ang afrikultura sa Pilipinas sa
pamamgitan ng pagbibigay sa bawat
pamilya ng sariling lupang sakahan;
2.malinang ang sariling sikap at
responsibilidad ng mga magsasaka;
3. mahango ang mga magsasaka sa mga
usurerona nagpapahiram ng puhunang may
mataas na interes;
4.mapalaki ang produksiyon at maitaas ang
kita ng maliit na magsasaka ;at
5. mabigyan ng lupang tirahan ang mga
pamilya ng mga magsasakang walang
sariling lupa.
DALAWANG PARAAAN ANG ITINAKDA NG
BATAS;
1. Operation Leasehold – magbabayad
ang nakikisaka ng 25 porsiyento ng
taon-taon sa loob ng tatlong
taon.Pagkatapos ilalagay sa kasunduan
ang kanyang pangalan na may
karapatang bilhin ang lupa.Itutuloy niya
ang pagbabayd hanggang mabuo ang
halga ng lupa.
2. Operation Land Transfer- kukunin ng
pamahalaan ang pribadong lupain na
lagpas sa 75 ektarya, babayaran ang
may-ari ng 10 prosiyento ng halga ng
kinuhang lupa, at ilalagak ang 90
porsiyento sa pamamgitan ng bond o
deposito sa bangko ng pamahalan na
Land Bank.Ang lupang nabili ay hahati-
hatiin at ipagbibili sa mga nakikisaka .
Ito ay babayaran nila sa loob ng 25
taon.
Mga lupain lamang sa Gitnang Luzon ang
sakop sa batas na ito.Hindi kasama ang mga
lupang taniman ng tubo,tabako,kape,prutas
at iba pa.
PROGRAMANG DECONTROL
Itinuloy ni Macapagal ang programang
inumpisahanni Garcia na tinawag na
decontrol. Nagkaroon ng free enterprise o
Malayang ekonomiya.
Ang ilan pang nagawa para maitaas ang
antas ng kabuhayan ay ang libreng buwis
para sa mga pangunahing industriya ( Basic
Industries Law) ang pagbuo ng
Rice Corn Coordinating Council – na
tumutok sa pagpaparami ng produksiyon ng
palay at mais, at ang apgtatatag ng
Philippine Fisheries Commission- na
namahala sa pagpaparami ng produksiyon
ng isda at iba pang lamang -tubig.
PAGPAPATATAG NG SERBISYONG PUBLIKO
Naisagawa ng Administrasyong Macapagal
ang sumusunod;
 Pagbuo ng Rice Enrichment
Program,gawing masustansiya ang bigas
 Pagbubukas ng 2 kolehiyo -ang Central
Luzon State University sa Munoz,Nueva
Ecija at University of Eastern Philippine sa
Eastern Samar;
 Pagtatayo ng Multi-Storey Tenement
Building sa Vitas,Tondo;Punta sa
Sta.Ana;NDC Compound sa Sta Mesa;at Fort
Bonifacio sa Makati para sa mahihirap na
pamilya sa siyudad.
  Pagtaas ng minimum wage o
pinakamababang sahod para sa mga
manggagawa sa mga taniman ng tubo.
 Pagpapatatag ng Rice and Corn
Administration (RCA) at National Marketing
Corporation ( NAMARCO ) na namahala sa
[pagkontrol sa presyo ng mga pangunahing
bilihin;
 Pagtatag ng National Power Corporation
(NAPOCOR) para sa paglikha ng elektrisidad
na magagamit sa mas maraming lugar sa
bansa;
 Pagbibigay pansin sa mga pangangailangan
ng mga pangkat ng minorya o pangkat-
etniko na nakatira sa malalayong
kabundukan at pulo
PAGBABAGO SA PETSA NG ARAW NG
KAAYAAN
Noong Agosto 4, 1964 , ginawa ang Republic Act
No. 4166, ang batas na nagtakda ng bagong
araw ng kalayaan ng Pilipinas. Sa halip na Hulyo
4, na ipinahayag ng US nag kasarinlan ng
Pilipinas ginawa itong Hulyo 12.Ito ang araw ng
pagdeklara ni Hen. Emilio Aguinaldo ng Kalayaan
ng Pilipinas mula sa mga Espanyol noong 1898
sa Kawit, Cavite.
ANG MAPHILINDO AT ANG ISYU NG PULO NG
SABAH
Noong 1963, nagpasimula si Pangulong Macapagal
ng isang organisasyon ng tatlong magkakatabong
bansa- ang Pilipinas , Malaysia , at Indonesia.
Nagkasundo ang mga pinuno ng tatlong bansa na
magtutulungan upang tutukan ang magkakatulad na
isyung mahalaga sa kanila. Ang organisasyon ay
tinawag na The Greater Malayan Confederation
( MAPHILINDO )
Ngunit hindi nagtagal ang samahan ,Nagkaproblema
ito dahil sa isyu ng mga pulo ng Sabah at Sarawak.
Inorganisa ang Federation of Malaysia noong 1963,
at ito ay binubuo ng Malaya, Singapore, Sarawak at
Sabah.
Para sa Pilipinas ang Sabah ay bahagi ng Pilipinas
samantala ang Indonesia naman ay nagsasabing
kanila ang Sarawak.
PANGULONG FERDINAND MARCOS
Si Pang. Ferdinand Marcos ay halal para sa unang
terminoo noong 1965, Noong eleksiyon ng 1969 muli
siyang nalagay sa kapangyarihan pra sa ikalawang
termino na tatagal sana hanggang Disyembre 1973,
Ngunit noong Setyembre 21, 1972, inilagay niya ang
bansa sa ilalaim ng batas military at nanatili siyang
pangulo hanggang sa mapayalsik ng Rebolusyon sa
EDSA noong 1986.
PAGGAWA NG IMPRAESTRUKTURA
Nagsagawa ang administrasyon ni Marcos ng
malawakang pagpapatayo ng mga inpraestruktura.
1.Ginawa ang North Luzon at South Luzon
Expressway, na nagpadlai sa paglalakbay mula
Maynila patungong hilagang Luzon at Katimugang
Luzon.
2.Ginawa ang pinakamahabang tulay sa bansa , ang
tulay ng San Juanico, na nagdugtong sa malalaking
pulo ng Samar at Leyte.
3.Gumawa ng plantang geothermal para sa
elektrisidad.Sinimulan din ang Bataan Nuclear Power
Plant, bagamat hindi natuloy dahil sa isyu ng bidding
at pagpondo kayon din ang panganib na dulot nito sa
kalusugan.
4.Gumawa rin ng mga prinsa o dam na imbakan ng
tubig pra sa irigasyon at elektrisidad.
5. sa SONA ( State of the Nation Address ) ni Pang.
Marcos noong 1969 binanggit niya ang iba pang
pagawaing-bayan na natapos na.
a.Marcos-type or Army type na mga paaralan
b. Manila and Suburbs Waterworks Sytem
c. Pier 3 at 15
d. bahagi ng Manila Inetrnational Airport
e, mga proyektong pgkontrol sa Bahasa ilang
probinsiya
f. paliparan sa ilo ilo at cotabato
g. Philippine Communication Satellite ( PhilComSat)
Sa Manila nagtayo ang unang Ginang Imelda Marcos
ng Cultural Center of the Philippines, Folk Arts
Theater , Coconut Palace , Philippine Heart Center,
at National kidney Institute.
Nangutang ang pamahalaan sa mga bangkong
kagaya ng
1. International Monetary Fund (IMF)
2.World Bank (WB)
3.Asia Development Bank ( ADB)
BAGONG BATAS SA REPORMA SA LUPA
Noong 1971, ginawa ang Kodigo ng Repormang
Pansakahan (Republic Act No. 6389 o Code of
Agrarian Reform of the Philippines) Binawasa nag
laki ng lupain na maaring angkinin ng isang may-ari,
Hindi na ito 75 ektarya kundi 24 ektarya na lamang.
Itinatag din ang Kagawaran ng Repormang
Pansakahan ( Department of Agrarian Reform o
DAR)na siyang magpapatupad sa batas na ito.
Brain Drain- ang mga taong nakapag-aral at may
sapat na kaalaman at katalinuhan ay nagsilbi sa mga
dayuhan sa halip na sa kababayan.
 ARALING PANLIPUNAN VI
IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULIT

DIREKSIYON: Basahing mabuti ang bawat aytem. Piliin ang

titik ng tamang sagot at isulat ito sa
sagutang papel.
1. Upang malutas ang isyu ng kolaborasyon, nagtatag ang
Pangulong Osmeña ng isang tanggapan na
mangangasiwa sa paghaharap ng kaso laban sa mga
Pilipinong nakikipagtulungan sa mga Hapones. Ano
ang ahensyang ito?
a. People’s Court
c. Public Service Commission
b. Council of State
d. Court of Industrial Realations
2. Sino ang pangulong napawalang sala sa paratang na
pagtulong sa mga Hapones dahil sa tulong ni
MacArthur?
a. Jose Laurel b. Manuel Roxas
c. Sergio Osmeña d. Manuel Quezon
3. Alin sa mga sumusunod ang HINDI kabilang sa mga
suliraning naging dulot ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdigan?
a. Pagkakaroon ng isyu ng kolaborasyon sa mga
Hapones.
b. Pagkakaroon ng isip-kolonyal ng mga Pilipino.
c. Pagkakaroon ng mababang moralidad sa lipunan.
d. Pagkasira ng tiwala ng mga Pilipino sa
pamahalaan.
4. Sa paanong paraan tinugunan ni Pangulong Roxas ang
mga suliraning pangkabuhayan sa ating bansa
pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdigan?
a. Sa pamamagitan ng pagsasarili
b. Sa pamamagitan ng pagsandal sa United States
c. Sa pamamagitan ng pagsandal sa Japan
d. Sa pamamagitan ng pagsapi sa United Nations
5. Upang matulungan ang mga tao at pribadong
korporasyon na makapagbagong buhay, nagtatag ang
pamahalaan ng tanggapang nagpapautang ng puhunan
sa mga maliliit na mangangalakal at sa mga taong nais
magpagawa ng bahay. Alin sa mga sumusunod ang
tanggapang ito?
a. Development Bank of the Philippines
c. Landbank of the Philippines
b. Bank of the Philippine Islands
d. Banko Central ng Pilipinas
6. Kaugnay ng pagpapatibay ng Bell Trade Relations
noong Oktubre, 1945, ilang taon ang itinadhanang
malayang pakikipagkalakalan ng United States sa
Pilipinas?
 a. 7 b. 8 ng United States. Kailan binigyan ng ganap na
c. 9 d. 10 kalayaan at kinilalang estado ang Pilipinas?
7. Anong kasunduan ang nilagdaan noong Agosto 30, a. Hulyo 4, 1946 b. Hulyo 5, 1946
1951 na naglalahad ng pagtatanggol sa isa’t-isa ng c. Hulyo 6, 1946d.Hulyo 7, 1946
mga Pilipino at Amerikanong militar? 18. Aling Inherent Power ng Estado ang tumutukoy sa
a. Military Assistance Agreement pagbibigay ng restriksiyon sa pagtataguyod at
pangangalaga ng kaligtasan, moralidad at
c. US – RP Mutual Offense Treaty pangkalahatang kapakanan at pampublikong interes?
b. US – RP Mutual Defense Treaty a. Police Power b. Eminent Domain
d. Bell Trade Relations c. Taxing Power d. Sovereignty
8. Bakit ipinagpatuloy ni Pangulong Roxas ang pakikipag- 19. Alin ang HINDI kabilang sa mga elemento ng bawat
ugnayang military sa United States pagkatapos ng estado?
Ikalawang Digmaang Pandaigdigan? a. Mamamayan b. teritoryo
a. Dahil sa mga suliraning pangkatahimikan c. industriya d. soberanya
pagkatapos ng digmaan.
20. Anong katangian ng soberanya ang tumutukoy sa
b. Dahil nagbanta ang mga Hapones na sila ay kapangyarihan nito na hindi maaaring ipasa o
babalik muli. ipagkaloob kanino man?
c. Dahil maraming tanggapan ang nasira dulot ng a. Permanente b. may awtonomiya
digmaan. c. komprehensibo d. absolute
d. Dahil kailangan ng Pilipinas ng tulong pinansyal 21. Ayon sa Saligang Batas ng Pilipinas, kaninong
mula sa mga Amerikano tungkulin ang pananagutang ipagtanggol ang ating
9. Ilang taon ang ibinigay sa United States upang estado?
magkaroon ng karapatang umupa ng mga base military a. Sa mga namumuno sa bansa
sa bansa ayon sa kasunduan noong May 14, 1947?
c. sa mga pulis at sa tanggulang bayan
a. 79 taon b. 89 taon
c. 99 taon d. 109 taon b. Sa pamahalaan at mamamayan
10. Isa sa mga itinadhana ng Bell Trade Act ang d. sa mga gumagawa ng batas
pagbibigay ng karapatan sa mga Amerikano sa 22. Anong kagawaran ang may tungkuling pangalagaan
paglinang ng mga likas na yamang pinagkukunan at ang ating teritoryo at estado?
ang pamamalakad ng mga paglilingkod na pambayan. a. Department of National Defense
Alin sa mga sumusunod ang nagtadhana nito? c. Armed Forces of the Philippines
a. US Reconstruction & Finance Corporation b. Philippine National Police
c. Military Assistance Agreement d. Philippine Army
b. Philippine – American Agricultural Mission 23. Habang nanonood ka ng balita sa telebisyon,
d. Parity Rights
nakita mo sa report na may mga nakapasok na
produktong illegal sa karagatan ng Ilocos. Sino
11. Kanino mas pumabor ang itinadhana ng Parity Rights? ang pinakamakatutulong sa sitwasyong ito?
a. Pilipino b. Amerikano c. a. Pulis b. Sundalo
HukBaLaHap d.Pilipino at Amerikano
b. c. Air Force d. Marines
12. Ayon sa Bell Trade Act, alin sa mga sumusunod ang
24. Ano-anong ahensya ang bumubuo sa Philippine Navy?
hindi kabilang sa mga produktong may kota mula sa
Pilipinas patungong United States? a. Philippine Fleet at Philippine Marine Corp
a. Asukal at bigas c. Abono b. Philippine Coast Guard at Philippine Marine Corp
at lubid c. Philippine Fleet at Philippine Coast Guard
b. Tabako at langis d. mga d. Philippine Fleet, Philippine Marine Corp at
produktong de lata Philippine Coast Guard
13. Sinong mga dayuhan ang pangunahing naging daan
upang magkaroon ng colonial mentality ng maraming
25. Alin ang HINDI kalakip kawanihan ng Department of
Pilipino?
National Defense?
a. Espanyol b. Amerikano
a. Government Arsenal c. Office of Civil Defense
c. Hapon d. Koreano
b. Department of Justice d. National Defense
14. Paano naapektuhan ng colonial mentality ang
College
pagpapahalagang pampamilya ng mga Pilipino?
of the Philippines
a. Ipinalit ang pagbati ng “hi” sa pagmamano.
26. Aling kawanihan ang naatasang mangalaga sa
b. Naging maluwag ang pagbubuklod ng mag-anak
soberanya, sumuporta sa Saligang Batas at
na Pilipino
magtanggol sa Republika ng Pilipinas laban sa lahat ng
c. Gumamit ang mga Pilipino ng mga banyagang mga kaaway, banyaga man o lokal?
pangalan tulad ng Charles at John
a. Armed Forces of the Philippines
d. Nabago ang kasuotan ng mga babae at lalaking c. Philippine National Police
Pilipino.
b. Philippine Navy
15. Anong uri ng pag-iisip ang nagpapakita ng pagtangkilik d. Philippine Air Force
sa mga produktong gawa sa ibang bansa kaysa sa mga
27. Sino ang pangulo ng Pilipinas na tinaguriang Idolo ng
produkto mula sa sariling bansa?
Masa dahil lagi siyang nakabihis ng Barong Tagalog na
a. Patriotism b. Colonial mentality kinikilala noon bilang damit ng mahihirap?
c. loyalty d. nationalism
a. Ferdinand Marcos c. Ramon Magsaysay
16. Alin ang HINDI kabilang sa mga kahalagahan ng
b. Elpedio Quirino d. Sergio Osmeña
pagkakaroon ng isang malayang bansa?
28. Ano ang itinatag ni Pangulong Magsaysay upang
a. Malayang paikipag-ugnayan sa ibang bansa
bigyan ng kaluwagan ang mga Pilipino sa
b. Napapangalagaan ang pambansang halalan pagpapahayag ng kanilang pangangailangan?
c. Napapangalagaan ang mga karapatan ng a. Presidential Complaints Action Committee
mamamayan
d. Malayang nakapagdedesisyon kung muling
magpapasakop o hindi sa mga banyaga b. Economic Development Corporation
17. Hindi kinilala ng ibang bansa bilang isang estado ang c. Commission on National Integration
Unang Republika sapagkat itinuring itong isang kolonya d. Agricultural Credit and Coop. Financing Admin.
29. Napagkasunduan ng Pilipinas at Japan na magbigay ng 40. Isa sa mga naipatupad na pagbabago ni Pangulong
bayad-pinsala ang mga Hapones sa pinsalang idinulot Garcia ang pagpapaikli sa 20 taon na pag-upa ng mga
nila sa mga Pilipino noong panahon ng digmaan. Amerikano sa mga base-militar sa Pilipinas sa halip na
Magkano ang itinalagang halaga para dito ayon sa 99 na taon.
Reparations Agreement noong May 9, 1956? 41. Sa panahon ng Administrasyong Macapagal, pinalitan
a. US $ 800,000 b. US $ 800,000,000 c. Php ang petsa ng pagdiriwang ng Araw ng Kalayaan.
800,000 d.Php 800,000,000 Ginawa itong Hunyo 12 samantalang ang dating petsa
30. Bakit ipinatupad ni Pangulong Garcia ang Filipino First na Hulyo 4, 1946 4 ay kinilala bilang Philippine –
Policy? American Thanksgiving Day.
a. Upang una munang makapaglakbay ang mga 42. Noong Setyembre, 1966, ipinadala ni Pangulong
Pilipino. Marcos sa Japan ang Philippine Civic Action Group
upang magtayo ng mga tahanang nasira ng digmaan at
b. Upang unang mabigyan ng hanapbuhay ang mga gumamot ng mga nasugatang sibilyan.
Pilipino.
c. Upang unang mabigyan ng perang magagasta
ang mga Pilipino. 43. Ang unang ginang na si Corazon Aquino ang
namahala sa pagpapasigla at pagtangkilik sa ating
d. Upang unang bibigyan ng pagkakataon ang mga sining at kultura noong panahon ng Administrasyong
Pilipino sa pagpapaunlad ng kabuhayan. Marcos.
31. Bakit ipinatupad ang Austerity Program ng
pamahalaan?
a. Para sa matipid na paggasta at matapat na
paglilingkod 44. Ang Magna Carta ng Paggawa ang nagbigay ng
b. Para sa matipid na paggasta at maunlad na karapatan sa mga manggagawa upang magtatag ng
kalakalan unyon, magwelga at makipag-ayos sa pamahalaan.
c. Para sa maluwag na pangangalakal at mahigpit na
pagbubuwis 45. Ayon sa Industrial Land Reform Code, dapat ibaba sa
d. Para sa mahigpit na pagpapatupad ng batas para 25% ng kabuuang ani ang ibabayad ng kasama sa
sa katahimikan may-ari ng lupa.
32. Sa paanong paraan isinagawa ni Pangulong Test III: Tukuyin ang ipinapahayag ng mga sumusunod na
Macapagal ang kanyang layunin na maitaas ang antas pangungusap. Hanapin sa loob ng kahon ang sagot.
ng pamumuhay ng mga Pilipino?
a. sa pamamagitan ng pagtaas ng sahod sa mga Parity Rights
manggagawa. Bell Trade Act
b. sa pamamagitan ng pagpapautang ng puhunan at US-RP Mutual Defense Treaty
makinarya Philippine Rehabilitation Act
c. sa pamamagitan ng paghingi ng tulong pinansyal Philippine American Agricultural Mission
sa mga dayuhan
Kasunduang Base Militar
d. sa pamamgitan ng programang Education for All
33. Saan nakatuon ang pangunahing palatuntunan ni
Pangulong Macapagal? 46. Nagpataw ng buwis sa mga produktong nanggagaling sa
a. Industriyalisasyon c. rebolusyon Pilipinas patungong United States
b. reporma sa lupa d.repormang pampamahalaan 47. Nagbigay ng karapatan sa mga Pilipino at Amerikano
34. Anung batas ang nilagdaan ni Pangulong Macapagal upang linangin ang mga likas na yaman ng bansa at sa
noong Agosto 8, 1963 na nagpatibay ng programa ng pagpapalakad ng mga paglilingkod na pambayan
reporma sa lupa o Agricultural Land Reform Code? 48. Pagdbibigay ng karapatan sa mga Amerikano upang
a. Batas Republika Blg. 1844 upahan ang mga base military sa loob ng 99 na taon.
c. Batas Republika Blg. 3844 49. Nagpayo ng paggamit ng makinarya at mga
b. Batas Republika Blg. 2844 siyentipikong paraan ng pagsasaka dahil sa
d. Batas Republika Blg. 4844 kakulangan ng hayop na gagamitin.
35. Alin sa mga sumusunod ang hindi kabilang sa mga
mabubuting ginawa ni Pangulong Marcos habang siya 50. Ito ang kasunduan upang ipagtanggol ng mga
ay nanunungkulan? Amerikano at Pilipinong militar ang isa’t –isa mula sa
a. Pagsasakatuparan ng mas malawak na reporma kalaban.
sa lupa
b. Pagpapatayo ng higit sa 80 000 silid-aralan
IKATLONG PANAHUNANG PAGSUSULIT SA ESP 6
c. Pagdedeklara ang batas-militar
d. Pagpapasimula ng Green Revolution Pangalan:
__________________________________________
Marka:_____________
Test II. Isulat ang TAMA kung wasto ang pahayag at
kung MALI, iwasto ang salita o pariralang Baitang/ Seksyon __________________________________
may salungguhit. Petsa: _____________
36. Ang Soberanyang Panlabas ang tumutukoy sa
kapangyarihan ng estadong pasunurin ang lahat ng tao I. Panuto: Isulat sa kahon ang A kung ang
sa loob ng teritoryo nito. isinsaaad ng pangungusap ay tama at D
37. Ang Philippine Air Force ang nangangalaga sa kung mali
katahimikan ng ating himpapawid. 1. Maging bukas ang isipan at kamalayan sa mga
38. Ang soberanya ang elemento ng estado na suliraning pambansa o pandaigdigan upang
pinakamadaling makamit sapagkat kinakailangan
itong kilalanin muna ng mga estadong may soberanya matiyak ang mga datos na isusulat.
sa daigdig at sa Mga Nagkakaisang Bansa o United 2. Maaaring sa internet lang maghanap ng datos sa
Nations.
paksang isusulat.
39. Ang Southeast Asia Treaty Organization na binubuo
ng walong orihinal na miyembro ng Manila Pact ay 3. Dapat pagtawanan at humingi ng lamang ng
naglalayong mapaunlad ang kalakalan, ekonomiya at
paumanhin kung may maling naiulat sa radio o
pagtutulungan ng mga bansang kasapi.
dyaryo.
 4. Lagging pumili ng balita tungkol sa corruption para d. Idadahilan ko ang farming upang makapagbaksyon
maging mabili ang dyaryo. lamang

5. Upang lumawak ang pananaw ng mamamahayag, 19. Kailangan ng kabataang magprisinta para sa
makipag ugnayan sa kapuwa manunulat sa iba’t pagtatanim ng mga puno sa inyong barangay.

ibang panig ng mundo. a. magsasawalang bahala ako

6. Laging isaisip na dapat balance lamang ang
pananaw ng isang mamamahayag.
7. Dapat sumunod ang mamamahayag sa Code of
Ethics ng propesyon nila.
8. Ang paggalang sa opinion ng iba ay mahalagang
katangian ng isang mamamahayag.
9. Hindi dapat mag-ulat ng ikasisira ng tauhan ng
pamahalaan kahit na ito ay totoo.
10. Iwasan lamang ang mag-ulat sa mga nagbabanta
sa iyong buhay.
b. Uutusan ko ang aking kapatid na sumali
c. Sasali ako nang maluwag sa kalooban
d. Sasali ako kapag may kapalit na bayad.
20.Mahuhuli ka na sa pagpasaok sa paaralan kaya
nagmamadali ka na. pagdating mo sa tawiran nakita
mong pula ang ilaw trapiko.
a. tatakbo ng mabilis pagtawid
b. hihinto at hihintayin ang berdeng kulay trapiko
c. patitigilin ang mga sasakyan.

II. Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot sa d. magkukunwaring pilay at bulag ka

loob ng kahon upnag mabuo ang kaisapang 21. Ano ang masasabimo sa grupong El Gamma
talata(11-15) Penubra?

a. Sila ay magaling umawit

a. Kalinga c. Pagpapabaya
e. Karapatan b. Sila ay mahuhusay na mananayaw

b. Pag-aalaga d. Nutrisyon c. Sila ay magaling na msuikero

Ayon sa Artikulo XV, Sek. 3(2) ng 1987 Konstitusyon ng d. sila ay matatagumpay na artista.
Republika ng PIlipibnas: Dapat isanggalang ng Estado ang
22. Bakit itinuturing na natatanging Pilipino si Leah
(11)_____ ng mga bata na mabigyan ng (12)____, kasama Salonga?
ang wastong (13)_____ at (14)______ at natatanging
a. Dahil maganda siya
proteksyon sa lahat ng mga anyo ng (15)____ pag-aabuso,
pagmamalupit atpagsasamantal at iba pang kondisyong b. Dahil sa angking talino niya

nakapipinsa sa kanilang pag-unlad. c. Dahil sa mahusay siyang mang-aawit sa loob at

labas ng bansa
III. Bilugan ang titik ng tamang sagot.
d. dahil magaling siyang umarte at sumayaw.
16. Niyaya ka ng iyong kamag-aral na lumiban sa
gawaing Clean Up sa inyong paaralan upang
mamasayal sa kalapit na mall. IV. Isulat ang titik B kung ang pangungusap ay
tumtukoy sa pagpapahalaga sa kalikasan at
a. Sasama ako sa kanya
C kung ito ay panangutan sa kalikasan.
b. Ipaliliwanag ko sa kanya ang responsibiidad sa
Clean up sa paaralan __23.Palitan ang mga pinutol na puno sa kagubatan

c. Hindi ko sya papansinin __24. Pangalagaan ang mga anyong tubig sa paligid

d. Isusumbong ko saya sa guro __25. Iwasan ang pagtatpon ng basura kahit saan.

17. Nangangailangan ang inyong guro ng kinatawan __26. Sumunod sa mga panuntunan at batas na
para sa gaganaping Art Contest tungkol sa kapaligiran, ipinatutupad tungkol sa pangangalaga ng kapaligiran.
subalit ikaw ay naatasan ng una sa workshop sa
paggawa ng recycled materials. __27.Kailangang ang matalinong paggamit ng mga
likas na yaman upang matugunana ng
a. Susuwayin ko ang aking guro pangangailangan ngayonat sa hinharap.

b. Maglalaaan ako ng oras sa artworkshop at iiwanan __28. Magkatugon ang mga pangangailangan ng tao at
pansamantala ang Art Contest likas na yaman sa isa’t isa.

c. Sasabihin sa guro ang sitwasyong iyong unang __29.Mahigpit na ipinagbabawal ang pagkakaingin.
napagtayuang gawin
__30. Patuloy na magtanim ng mga halaman at puno.
d. Iisnabin ko ang aking guro.

18. Bakasyon na sa klase dahil malapit na ang PAsko,

inimbitahan ka ng iyong pinsan na magbaksyon sa V. Isulat ang titik ng tamang sagot sa patlang.
kanilang probinsya upang pag-aralan ang farming.
__31. Ang RA 9147 ay tungkol sa ____
a. Ipapakita ko na di kailngan sa lungsod ang farming
a. Pagdedeklara ng national park
b. Itataboy ko sya sa lungsod b. Konserbasyon atpagbibigay ng proteksyon sa
maiilap na hayop
c. Magpapaalam ako sa mga magulang ko upang ako
ay matuto ng farming
 c. Pagkakaroon ng regulasyon sa pangongolekta at __41. Ang mga batas ay isinasagawa at ipinatutupad upang
pangangalakal ng maiilap na hayop magkaroon ng _______ at kaayusan.
d. Tamang paraan ng pangongolekta at
pagbubukod-bukod ng basura. ___42. Inaasahan na ang mga mamamyan ay susunod sa
batas upang magkaroon ng _____.
__32. Ang Philippine Clean Air Act ay tungkol sa___ VIII. Basahin ang mga pangungusap. Piliin sa
a. Pagpapanatili ng malinis at ligas na hanging kahon ang titik kung ano ang tinutukoy nito.
nilalanghap ng mga mamamayan.
___43.Matiyagang nakikinig si Mang Miguel sa
b. Pagkilala sa kalinisan ng tubig para sa
pangangampanya ng mga kandidato para sad rating na
mamamayan
eleksyon. Maingat niya ring pinag-iisipan kung sino ang
c. Pagpapanatili ng Ecoogical Diversity
iboboto niya.
d. Pananaliksik upang mapanatili ang biological
diversity ___44. Bawat residente ng Barangay Sta. Isabel ay
sumusunod sa mga ordinansa na linisinang kanilang mga
__33. Batas Pambansa 7638 at ang Pagtatag ng bakuran.
Department of Enenrgy (DOE) ay naglalayong___
___45.Mahigpit na ipinagbabawal ang pagtatapon ng basura
a. Mapanatili at masuportahan ang buhay at pag- samga pribado at pampublikong lugar.
unlad ng tao
b. Pagpapanatili sa natural at biligcal physical a. Pagsunod sa mga batas
diversities b. Republic Act no. 9003
c. Ipagbawal ang mga gawaing nagpapadumi sa c. Republic Act. No. 9211
hangin d. Panangutan sa bawat karapatan
d. Isaaayos , subaybayan at isakatuparan ang mga
plano at program ng pamahalaan sa
eksplorasyon, pagpapaunlad at konserbasyon ng IX.Hanapin sa Hanay B ang tinutukoy na personalidad sa
enerhiya. kapayapaan Pagtambalin ang Hanay A sa Hanay B

--34.Upang ma maraming mahuli at kitain ang mga HANAY A

mangingisda, dapat nating pagsikapang mabuti na HANAY B
____.
46.
a. bigyan sila ng ibang trabaho a . t u m u l o
b. tulungan silang mangisda buong araw karahasan at paggawa

c. sabihan sila kung paano mangisda gamit ang

dinamita

d. tumulong sa pangangalaga ng karagatan upang

dumami ang mga isda. Martin Luther King Jr.

35-36. Pumili sa mga nakatala ng 2 titik na nagpapakita

ng mataas na uri ng kalidad ng pagsunod sa
pamantayan
47.
a. Tumulong sa paggawa ng takdang arali ng kapatid
b. Isang ministrong
b. Magtalumpati sa isang pagtitipon
Baptist na anguna sa
c. Magbasa ng mga balita sa dyaryo
pakikipaglaban sa karptang
d. Maghugas ng pinggan sibil sa Amerika

_____35 Mother Theresa

____36
VI. Isulat ang A kung ang Gawain ay
nakatutulong upang malinang ang
pagkamalikhain at B kung hindi

__37pagbabasa ng iba’t ibang aklat

48 .
__38. Madalas na pagliban sa klase
Kesz Valdez
__39. Pagkain ng masusutansiyang pagkain

VII. Piliin ang titik ng tamang sagot sa loob ng

c. Isang madre na
oblong.
nagpalaganap ng pamamahal
sa Diyos sa pamamgitan gn
pagtulong sa mga
a. Kapayapaan pinakamahihirap sa Calcutta
b. Kabutihan India.
c. Kaayusan

IX. Buuin ang kaisipang ibinahagi ni Emilio

__40. Ang kalayaan ay matatamasa ngmga tao kung sila ay
sumusunod sa mga _______.
Jacinto. Isulat ang titik ng tamang sagot.
“Ang (49) _____ ay kailangang mangangalaga sa mga
manggagawa, tumututol sa (50)____ at pang-aapi at
humahanap ng lunas sa kahirapan”.
 ______ 17. Turn off the electric fans when not in use.
______ 18. Spend your school allowance in buying anything, even
a. Kalikasan c.pang-aabuso unnecessary things.
b. Lipunan d.karapatan ______ 19. Use the computer and watch the TV simultaneously.
______ 20. Walk to and from school which is just a few blocks.
______ 21. Sleep early to be able to wake up early the next day.
______ 22. Accomplish your project at once instead of playing
with the computer.
______ 23. Save part of your school allowance every day.
______ 24. Leave the faucet on while brushing your teeth.
______ 25. Study your lessons in preparation for the examination.

Third Periodical Test in TLE VI III. Identify whether the following tools are used for sewing or
for food preservation.
I. Fill in the blanks with the correct answers. Choose your
answers from the list inside the word box. 26. tape measure 31. tongs
27. grater 32. colander
1. Water and land are examples of ________________________. 28. thimble 33. emery bag
2. An important skill in managing financial resources is 29. threader 34. sauce pan
_______________________. 30. peeler 35. copper vat
3. Our ____________________________ are those important
things that we must have in order to live or survive. IV. Read the following situations and be able to select the
4. The process of _______________________ is the art of correct answer and write it on your answer sheet.
prolonging the life of food items that are available.
5. In the __________________________ method of food 36. Among the various material resources available in the family,
preservation, the fish or meat is slowly cooked in the smoking which is considered as the main resource?
chamber. A. Money
6. The method of food preservation using salt as a preservative is C. House
called _______________________. B. Car
7. The ___________________________ of a family declares their D. Lot
resources to be able to buy the things that they need. 37. Which of the following is an example of real income?
8. _______________________ are things that are also important; A. Dividend of an insurance
however they can wait if we do not get them right away. C. Interest of savings
9. People’s knowledge, skills, attitude, energy, abilities, interests, B. Free car from employer
and talents refer to _______________________. D. Salary
10. In _____________________ we use a mixture of vinegar, sugar, 38. The following are services as source of family income
salt, and spices in preserving food. except____.
11. _____________________ is a measuring tool used for taking A. Free servants
body measurements to produce well-fitting clothes and pants. C. Free gift check
This is usually made of cloth or plastic. B. Free transport
12. A marking tool with saw tooth blade used to transfer the marks D. Free medical facilities
from the pattern paper to the cloth is called
______________________. 39. Maralit’s family has no problem with the supply of water and
13. ___________________ is a small , durable, protective cap electricity in their community. These are examples of _____
made of metal or plastic, used to protect the finger from being income.
pricked when pushing the needle through the cloth. A. Household
14. ___________________ cloth is smooth, durable, and C. Psychic
absorbent. It is appropriate for tropical climate. It can be used B. Money
in making hand towels, pillow cases, handkerchiefs, bed covers, D. Real
and other home furnishings. 40. The Reyes family has a vegetable garden in their backyard.
15. A __________________ is a formal document designed to Excess harvests are sold in the neighborhood, which is a good
guide the control and execution of a project. source for _____ income.
A. Material
C. Real
B. Psychic
D. Supplementary
41. Which of the following is the first rule for making a good plan
in allocating budget for your family?
A. Household income must be greater than household
expenses.
B. Household income must be lesser than household
expenses.
C. Household income must be equal to household
expenses.
D. Household expenses must be doubled of your
household income.
42. All of the following are examples of mandatory expenses that
can’t be eliminated except _____.
A. Monthly Bills
C. Child Health Care
B. Property Taxes
D. Gambling
43. Mrs. Rivera includes miscellaneous and emergency expenses
in preparing her family budget plan. Fifteen percent of her family
income is allotted for these. Why do you think she prioritizes these
in making her family budget?
A. To be used for unexpected events in the family like
attending party.
B. To be used for unexpected events in the family like
project plan food preservation resources celebrating birthday.
II. True cotton thimble
or False. Write T in your answer sheet if the practices C. To be used for unexpected events in the family like
human
are correct andresources
F if not. tracing wheel diseases that needs hospitalization.
D. To be used in watching movies and eating in a fast
budgeting natural resources food chains every week.
wants______16. Cleansalting
the garage with water that has
financial been used in
resources
rinsing clothes. 44. Which of the following belongs to measuring tool in sewing
smoking tape measure household linen?
cutting shears canning
pickling synthetic
 A. Pin cushion
C. Tape measure
B. Sewing needles D. Fabric
D. Finer needle
45. In preparing a project plan for household linen, Haydee
includes the following except ____.
A. Objectives of doing the project
B. Description of the project to be done
C. Materials needed and procedure to follow
D. The amount of the fabric to be used

V. Adopt the 70-20-10 principle of budgeting for the family

below. Show the recommended breakdown of their expenses.

DELA MERCED FAMILY (with four family

members)
Combined net family income: Php.
65,000.00 a month

Expenses:
____________________________
Savings:
____________________________
Emergency savings:
____________________________