ΚΥΡΤΟΤΗΤΑ-ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ (CONVEXITY- CONCAVITY) ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΩΝ

1. Μονομεταβλητές Συναρτήσεις

(α) Γεωμετρικός χαρακτηρισμός της καμπυλότητας της συνάρτησης

Όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα 1, μια συνάρτηση καλείται κυρτή (convex),
(ή αντίστοιχα κοίλη (concave)), όταν κάθε ευθεία που συνδέει δύο οποιαδήποτε
σημεία που βρίσκονται πάνω στο γράφημα της συνάρτησης, ποτέ δεν κείτεται κάτω,
(αντίστοιχα άνω), από το γράφημά της.

Κοίλη Κυρτή Ούτε Κυρτή  Ούτε Κοίλη

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1

Έστω ότι η συνάρτηση f :  x1 , x2   είναι κοίλη. Αυτό σημαίνει ότι για

οποιαδήποτε δύο σημεία  ,    x1 , x2  , κάθε σημείο της ευθείας από το σημείο
 , f ( )  μέχρι το σημείο   , f (  )  είτε θα κείτεται πάνω στο γράφημα ή θα είναι
κάτω από το στο γράφημα της f (ποτέ άνω του γραφήματός της), όπως φαίνεται και
στο διάγραμμα 2.

1
 f ( )

f    (1 ) 
 f ()  (1 ) f ( )

f ( )

x1    (1 )  x2

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2

(β) Χαρακτηρισμός της καμπυλότητας της συνάρτησηςμε την χρήση τηςπαραγώγου

Έστω η μονομεταβλητή συνάρτηση f : D  , η οποία έχει συνεχείς παραγώγους

τουλάχιστον μέχρι 2ου βαθμού.

Τότε η συνάρτηση είναι:

κυρτή αν και μόνο αν f ( x)  0 , x  D

κοίλη αν και μόνο αν f ( x)  0 , x  D

Σημείωση: Έστω η συνάρτηση f : D  . Αν ισχύει f ( x)  0 , x  D τότε η f

είναι αυστηρά κυρτή στο D . Όμως αν η f είναι αυστηρά κυρτή στο D δεν
συνεπάγεται απαραίτητα ότι f ( x)  0 , x  D .

2
Όπως απεικονίζεται στα διαγράμματα 3 και 4 οι συναρτήσεις που είναι αυστηρά
κυρτές ή κοίλες δεν έχουνν ευθύγραμμα τμήματα στο γράφημά τους.

Κοίλη συνάρτηση

Αυστηρά Κοίλη συνάρτηση

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3

3
 Κυρτή Συνάρτηση

Αυστηρά Κυρτή Συνάρτηση

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4

4
2. Πολυμεταβλητές Συναρτήσεις

(α) Γεωμετρικός χαρακτηρισμός της καμπυλότητας της συνάρτησης

Ορισμός:

Έστω η πολυμεταβλητή συνάρτηση: y  f ( x1 , , xn ) ή y  f (x) ή

f:  , όπου  n
είναι ένα κυρτό (convex) σύνολο.

Τότε η συνάρτηση είναι

 Κοίλη (concave) αν f  1x1  2 x 2   1 f (x1 )  2 f (x 2 ) , για x1 , x2  ,

1  (0, 1), 2 (0, 1), 1  2 1 .
 Κυρτή (convex) αν f  1x1  2 x 2   1 f (x1 )  2 f (x 2 ) , για x1 , x2  ,
1  (0, 1), 2 (0, 1), 1  2 1 .

Αν οι παραπάνω ανισο-ισότητες ισχύουν αυστηρά (δηλαδή  ή  ), τότε η

συνάρτηση καλείται αυστηρά κοίλη (strictly concave) ή αυστηρά κυρτή (strictly
convex) αντίστοιχα.
n
Σημείωση: η γραμμική συνάρτηση y    i xi , όπου  i σταθερός αριθμός, είναι
i 1

ταυτόχρονα κοίλη και κυρτή συνάρτηση.

Στη συνέχεια για να χαρακτηρίσουμε την καμπυλότητα μιας πολυμεταβλητής

συνάρτησης γίνεται χρήση της έννοιας της μερικής παραγώγου της συνάρτησης.
Φυσικά η ύπαρξη των μερικών παραγώγων προϋποθέτει ότι η συνάρτηση είναι
συνεχής σε ολόκληρο το πεδίο ορισμού της.

(β) Χαρακτηρισμός της καμπυλότητας μιας συνάρτησης με την χρήση των μερικών
παραγώγων.

Θεώρημα: Έστω η συνάρτηση f :   n ένα κυρτό και ανοικτό

, όπου
σύνολο. Έστω ότι η f έχει συνεχείς μερικές παραγώγους τουλάχιστον μέχρι 2ης
τάξης.

(i) Αν ο Εσσιανός πίνακας της συνάρτησης, H (x) , είναι θετικά ημι-ορισμένος για
κάθε x  τότε η f είναι κυρτή (convex) και αντίστροφα.

5
(ii) Αν ο Εσσιανός πίνακας της συνάρτησης, H (x) , είναι αρνητικά ημι-ορισμένος για
κάθε x  τότε η f είναι κοίλη (concave) και αντίστροφα.

(iii) Αν ο Εσσιανός πίνακας της συνάρτησης, H (x) , είναι θετικά ορισμένος για κάθε
x  τότε η f είναι αυστηρά κυρτή (strictly convex).

(iv) Αν ο Εσσιανός πίνακας της συνάρτησης, H (x) , είναι αρνητικά ορισμένος για
κάθε x  τότε η f είναι αυστηρά κοίλη (strictly concave).

Παρατήρηση:

Αν η συνάρτηση f είναι αυστηρά κοίλη δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ο Εσσιανός

πίνακάς της, H (x) , είναι αρνητικά ορισμένος (μπορεί να είναι ή μπορεί να μην είναι).

Ομοίως αν f είναι αυστηρά κυρτή δεν συνεπάγεται απαραίτητα ότι ο πίνακας H (x)
είναι θετικά ορισμένος.

Παράδειγμα συνάρτησης με 2 μεταβλητές:

Έστω η συνάρτηση y  f ( x1 , x2 ) , οριζόμενη στο ανοικτό κυρτό σύνολο, , που

έχει συνεχείς μερικές παραγώγους τουλάχιστον μέχρι δεύτερης τάξης.

Ο Εσσιανός πίνακας της συνάρτησης είναι ένας συμμετρικός πίνακας (2  2) :

f f12 
H ( x1 , x2 )   11
 f 21 f 22 

τότε:

 f είναι κυρτή  f11  0 , f 22  0 και H ( x1 , x2 )  f11 f 22   f12   0

2

 f είναι κοίλη  f11  0 , f 22  0 και H ( x1 , x2 )  f11 f 22   f12   0

2

 f11  0 και H ( x1 , x2 )  f11 f 22   f12   0  f είναι αυστηρά κυρτή.

2

 f11  0 και H ( x1 , x2 )  f11 f 22   f12   0  f είναι αυστηρά κοίλη.

2

(φυσικά οι ανισότητες θα πρέπει να ισχύουν για ολόκληρο το πεδίου ορισμού της

συνάρτησης, δηλαδή. x1 , x2  )

6
Θεωρήματα:

1. Αν η συνάρτηση f είναι concave (convex) τότε η συνάρτηση  f είναι convex

(concave).

2. Αν οι συναρτήσεις f , g , h , είναι concave (convex) και 1  0,  2  0,  3  0 ,

τότε η συνάρτηση 1 f   2 g   3h είναι επίσης concave (convex).

3. Αν η συνάρτηση h είναι concave (convex) και η συνάρτηση g είναι ομοίως

concave (convex) και αύξουσα συνάρτηση, τότε η συνάρτηση g  h( x)  είναι επίσης
concave (convex).

4. Αν η συνάρτηση h είναι concave (convex) και η συνάρτηση g είναι αντίθετα

convex (concave) και φθίνουσα συνάρτηση, τότε η συνάρτηση g  h( x)  είναι convex
(concave).

Ασκήσεις

1. Έστω η συνάρτηση f ( x1 , x2 )  x11/3 x1/3

2 , όπου
 ( x1 , x2 )  2
 | x1  x2  2 .

Να ελέγξετε την καμπυλότητα της συνάρτησης.

Απάντηση

Το διάνυσμα βαθμίδα της συνάρτησης είναι:

 1 2/3 1/3 
 3 x1 x2 
f ( x1 , x2 )   
 1 x 2/3 x1/3 
 3 2 1 

Υπολογίζονται οι μερικές παράγωγοι 2ης τάξης:

2 1 2/3 2/3 2
f11   x15/3 x1/3
2 , f12  f 21  x1 x2 , f 22   x25/3 x11/3
3 9 3

Βρίσκεται ο Εσσιανός πίνακας της συνάρτησης:

 2 5/3 1/3 1 2/3 2/3 

  3 x1 x2 9
x1 x2 
H ( x1 , x2 )   
 1 x 2/3 x 2/3 2 5/3 1/3  .
 x2 x1
 9 1 2 3 

Οι ορίζουσες των οδηγών ελασσόνων πινάτου του Εσσιανού είναι:

7
 2
H1 ( x1 , x2 )   x15/3 x1/3
2 0
για κάθε ( x1 , x2 )  .
3

4 4/3 4/3 1 4/3 4/3

H( x1 , x2 )  x1 x2  x1 x2  0 για κάθε ( x1 , x2 )  .
3 81

Ο Εσσιανός πίνακας είναι αρνητικά ορισμένος σε ολόκληρο το πεδίο ορισμού της

συνάρτησης επομένως η συνάρτηση είναι αυστηρά κοίλη στο .

2. Έστω η συνάρτηση f ( x1 , x2 )  x1 x2  x12  x22 , όπου  2

.

Να ελέγξετε την καμπυλότητα της συνάρτησης.

Απάντηση

Ο Εσσιανός πίνακας της συνάρτησης είναι:

2 1
H( x1 , x2 )   .
1 2

Οι ορίζουσες των οδηγών ελασσόνων πινάτου του Εσσιανού είναι:

H1 ( x1 , x2 )  2  0 για κάθε ( x1 , x2 )  .

H ( x1 , x2 )  4  1  3  0 για κάθε ( x1 , x2 )  .

Ο Εσσιανός πίνακας είναι θετικά ορισμένος σε ολόκληρο το πεδίο ορισμού επομένως

η συνάρτηση είναι αυστηρά κυρτή στο 2 .

3. Έστω η συνάρτηση: f ( x1 , x2 )   x12  x1 x2  3x22 , όπου  2

.

Να ελέγξετε την καμπυλότητα της συνάρτησης.

Απάντηση

Υπολογίζονται οι δεύτερες μερικές παράγωγοι της συνάρτησης:

f11  2 , f12  f 21  1 , f 22  6

Επομένως ο Εσσιανός πίνακας της συνάρτησης είναι:

8
  2 1
H ( x1 , x2 )   .
 1 6 

Οι ορίζουσες των οδηγών ελασσόνων πινάκων του Εσσιανού είναι:

H1 ( x1 , x2 )  2  0 για κάθε ( x1 , x2 )  .

H ( x1 , x2 )  11  0 για κάθε ( x1 , x2 )  .

Ο Εσσιανός πίνακας είναι αρνητικά ορισμένος σε ολόκληρο το πεδίο ορισμού και

επομένως η συνάρτηση είναι κοίλη στο .

4. Έστω η συνάρτηση: y  f ( x1 , x2 )  x1 x2 , όπου  2

 και  ,  θετικοί αριθμοί.
Να ελέγξετε υπό ποιες συνθήκες η συνάρτηση είναι:

(i) αυστηρά κοίλη (strictly concave), (ii) κοίλη (concave).

Απάντηση

Είναι προφανές ότι το πεδίο ορισμού της η συνάρτηση έχει συνεχείς μερικές
παραγώγους.

Βρίσκω όλες τις δεύτερες μερικές παραγώγους της συνάρτησης για να δημιουργήσω
τον Εσσιανό πίνακα της συνάρτησης:

  (  1) y
 f11   (  1) x1 x2 
 2 

 x12
f1   x1 1 x2 
 f   x 1 x  1   y  f
 12 1 2
x1 x2
21

 f 21  f12
  1 
f 2   x1 x2   (   1) y
 f 22   (   1) x1 x2 
  2

 x22

9
Επομένως:

  (  1) y  y 
f f12   x12 x1 x2 
H( x1 , x2 )   11   
 f 21 f 22    y  (   1) y 
 xx x22 
 1 2 

Διαπιστώνεται ότι για όλα τα σημεία x1 , x2 στο πεδίο ορισμού της συνάρτησης ισχύει:

 (  1) y
f11   0   1  0    1
x12

 (  1)(   1) y 2  2 2 y 2
H( x1 , x2 )   0
x12 x22 x12 x22

( 2  2   2   2   ) y 2  2  2 y 2 ( 2   2   ) y 2
   0  0
x12 x22 x12 x22 x12 x22

y 2 (     1) y 2 (     1)
  0   0     1  0
x12 x22 x12 x22

Επομένως:

Αν     1  H( x1 , x2 )  0 τότε ο Εσσιανός πίνακας είναι αρνητικά ορισμένος για

κάθε x1 , x2   και φυσικά η συνάρτηση είναι αυστηρά κοίλη.

Αν     1  H ( x1 , x2 )  0 τότε ο Εσσιανός πίνακας είναι αρνητικά ημι-ορισμένος

για κάθε x1 , x2   και φυσικά η συνάρτηση είναι κοίλη.

10