ანა ბერიძე

ეთნიკური კონფლიქტები და მართლმადიდებელი ეკლესია

21-ე საუკუნე თავისი გლობალიზაციით, ახალი ტექნოლოგიებით, ტრადიციული

ფასეულობების დაკარგვითა და კულტურული და რელიგიური პლურალიზმით,
მრავალგვარი სიძნელეების წინაშე აყენებს კაცობრიობას. უეჭველია, რომ
მართლმადიდებელი ეკლესიაც ვერ აუვლის გვერდს ამ სიძნელეებს. მან არა მხოლოდ
თავი უნდა დაიცვას მათგან, არამედ იპოვოს მათი გადაჭრის ორიგინალური და
შემოქმედებითი გზები, რაც მისი გლობალური პასუხისმგებლობის ნაწილია. ამაში ის
უნდა დაეყრდნოს ეკლესიის დოგმატს, ისტორიასა და მდიდარ ტრადიციას და
ამასთანავე უნდა იყოს მუდმივად შემოქმედებითი, ცოცხალი ორგანიზმი,
განმტკიცებული და განათლებული სულიწმიდით. ხშირად, მართლმადიდებელ
ეკლესიას, სამწუხაროდ მისი წევრებიც კი განიხილავენ და აფასებენ მისი გასული
ორი საუკუნის ისტორიის მიხედვით, რაც ნიშნავს, რომ მათი ხედვით ეკლესია
მჭიდროდაა დაკავშირებული მხოლოდ ერთ კულტურასთან, სპეციფიკურ
გეოგრაფიულ ადგილმდებარეობასთან და ის მხოლოდ წარსულითაა
დაინტერესებული. მართლმადიდებელი ეკლესიის მხოლოდ ასეთი კუთხით ხედვამ
დიდად დააზიანა (რაც დიდი უსამართლობაა) მისი მდიდარი ტრადიცია.

ურთიერთობა ეკლესიასა და ერს შორის რთულია და ეს ორი ერთმანეთისაგან

განუყოფელია, რადგან ეკლესიის წევრები ასევე ერის ნაწილიც არიან. ეს კიდევ უფრო
რთულდება მაშინ, როდესაც ერთი რომელიმე ერის წარმომადგენლები ერთი
ეკლესიის წევრებიც არიან. თუმცა ამ საკითხზე ძალიან ბევრია ნათქვამი, მაინც ბევრი
პასუხგაუცემელი კითხვა რჩება ეროვნებასა და ეკლესიასთან დაკავშირებით:
დოგმატური და მისტიკური თვალსაზრისით, ეკლესიისა და ეროვნების საკითხი
მხოლოდ ნაწილია გლობალური საკითხისა, რომელიცაა ეკლესიის დამოკიდებულება
კაცობრიობის ისტორიასა და კულტურულ ქმნილებასთან. რაც არ უნდა უცნაურად
მოგვეჩვენოს, ამ საკითხის შესახებ, ქრისტიანობის ისტორიის ორიათასი წლისთავზე,
მიუხედავად მისი აქტუალობისა, ჯერ არ არის ერთიანი აზრი ეკლესიაში. პასუხი არ
არის, რადგან საკითხი არც დასმულა. საკითხი კი არ დასმულა იმიტომ, რომ ის
საერთოდ არ განუხილავთ.
მართლმადიდებელმა ეკლესიამ ოფიციალურად დაგმო ნაციონალისტური დაპირისპირება
ქრისტეს ეკლესიაში. 1872 წელს კონსტანტინეპოლში ჩატარებულმა სინოდმა დაგმო
ფილეტიზმის ცოდვა, ჩვენ უარვყოფთ და ვგმობთ რასიზმს, ანუ რასობრივ დისკრიმინაციას,
ეთნიკურ შუღლს, სიძულვილსა და განხეთქილებებს ქრისტეს ეკლესიის წიაღში.
დღესდღეობით ჩვენ ხელახლა უნდა დავგმოთ ფილეტიზმი, რადგან ის გადაიქცა ერთი,
წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიის ერთ-ერთი მთავარ პრობლემად.

მართლმადიდებლური თვალსაზრისით, ომი და მისი გაგება ფართო, რთული და

მღავალმხრივია. თუმცა ყველა დროში, ეკლესია თავის შვილებს მოუწოდებს უყვარდეთ
თავიანთი მიწიერი სამშობლო და სიცოცხლე არ დაიშურონ მის დასაცავად და თუმცა
ეკლესია პატივს მიაგებს მეომარ-წმინდანებს, რომელთა ხატებიც ჯარისკაცებს ბრძოლაში
მიაქვთ გალობით

ქრისტიანულ ანთროპოლოგიაზე დაყრდნობით, რომლის მიხედვითაც ღმერთმა შექმნნა

ერთისაგან სისხლისა ყოველნი ნათესავნი კაცთანი დამკვიდრებად ყოველსავე ზედა პირსა
ქუეყანისასა, განაჩინნა დაწესებულნი ჟამნი და საზღვრის დადებანი დამკვიდრებისა
მათისანი მოძიებად ღმრთისა , ადამიანური ერთობა უფრო ღრმაა, ხოლო ეთნიკური
დაყოფები კი ზედაპირული და არაარსებითია. ერთადერთი ლეგიტიმური დაყოფა ხდება,
როდესაც შეკრბენ წინაშე მისა ყოველნი ნათესავნი, და განაჩინეს იგინი ურთიერთას,
ვითარცა-იგი მწყემსმან რაი განაჩინის ცხოვარნი თიკანთაგან. . და ბოლოს, მინდა
დავასრულო ნ. ბერდიაევის სიტყვებით: სამყაროში ყოველთვის ორი რასა არსებობდა: ისინი
არსებობენ დღესაც და ეს დაყოფა უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ნებისმიერი სხვა დაყოფა.
არიან ჯვარმცმელები და ჯვარცმულები, მჩაგვრელები და ჩაგრულები, ისინი, ვისაც სძულთ
და ვინც სძულთ, მტანჯველები და ტანჯულები, მდევნელები და დევნილები. არ არის
საჭირო იმის განმარტება თუ ვის მხარეს უნდა იყვნენ ქრისტიანები.

ისლამი, დასავლეთი და მოდერნიზაცია

ისლამის ბუნების კვლევას თუ განვაგრძობთ აღმოვაჩენთ, რომ მას ყოველთვის ქონდა უნარი
უცხოსთან თანაარსებობისა, თუნდაც ჩვენი ეპოქისგან არცთუ ისე შორი პერიოდი ავიღოთ
ისტორიულ მაგალითად: მუსლიმთა ძალაუფლების მთავარ ბურჯში სტამბულში XIX
საუკუნის ბოლოს მოსახლეობის დიდი ნაწილი არამუსლიმი იყო, ესენი იყვნენ ბერძნები,
სომხები, ებრაელები. აბა წარმოვიდგინოთ ამის პარალელურად, იმავე ეპოქაში
არაქრისტიანთა, მუსლიმთა ან ებრაელთა მოზრდილი ნაწილის ცხოვრება ლონდონში,
პარიზში ან ბერლინში. ასე რომ ისლამის მთელი ისტორიის მანძილზე იყო სხვა
სარწმუნოების ხალხებთან თანაარსებობისა და შემწყნარებლური დამოკიდებულების
ხანგრძლივი პრაქტიკა. ისლამმა დაადგინა გარკვეული ტოლერანტობის აქტი, იმ ეპოქაში,
როდესაც ქრისტიანული საზოგადოებები არ იჩენდნენ შემწყნარებლობას. საუკუნეების
მანძილზე ეს აქტი თანაცხოვრების პროგრესული ფორმა იყო, მანამ სანამ XVII საუკუნის
ინგლისში არ გამოიკვეთებოდა სხვაგვარი დამოკიდებულება სინდისის
თავისუფლებისადმი, რომელიც უფრო ახლოა ჩვენი ამჟამინდელი კონცეფციისთვის.
სწორედ ამ დროიდან იწყება ეს შეუქცევადი და პროგრესული პროცესი, რომელიც მხოლოდ
XX საუკუნის საზარელი მოვლენის ჰოლოკოსტის შემდეგ დამთავრდა ქრისტიანული
ევროპის წიაღში რელიგიური უმცირესობების პრობლემების მნიშვნელოვანი
გაუმჯობესებით.

დასავლურ სამყაროში შემწყნარებლობის თვისობრივად ახალი და მაღალი სტანდარტის

დამკვიდრების შემდეგ, მუსლიმურ ქვეყნებში მოქმედი ”შემწყნარებლობის აქტი” აღარ
შეესაბამებოდა ცხოვრების ახალ ნორმებს, იმის ნაცვლად, რომ ტოლერანტობის პრინციპები
ხელახლად გადაფასებულიყო თანამედროვეობის მოთხოვნებისა და მოლოდინების
შესაბამისად, ის უარესისაკენ შეიცვალა და შედეგად ისლამურმა სამყარომ, რომელიც
საუკუნების განმავლობაში შემწყნარებლობის ავანგარდში იყო ბოლოში გადაინაცვლა. ჩემი
მსჯელობის ამ მონაკვეთის შესახებ დასკვნის სახით შემდეგი რამ შეიძლება ითქვას, ისტორია
ნათლად გვიჩვენებს, რომ თავის წიაღში ისლამი თანაცხოვრების და სხვა კულტურებთან
ნაყოფიერი ინტერაქციის დიდ პოტენციალს შეიცავს, მაგრამ უახლესი ისტორია ასევე
ნათლად გვიჩვენებს, აშკარა რეგრესსაც და შესაძლებელია, რომ ეს შესაძლებლობანი კიდევ
დიდხანს დარჩეს მხოლოდ შესაძლებლობათა მდგომარეობაში. ისლამური და ქრისტიანული
სამყაროების შედარებით ამავდროულად ვასკვნით, რომ ერთი მხრივ შესაძლებელია
ხანგრძლივი დროის განმავლობაში არაშემწყნარებლური, აშკარად ტოტალიტარული
მისწრაფებების მქონე რელიგია გადაიქცეს ღიაობის რელიგიად და მეორეს მხრივ ასევე
შესაძლებელია ღიაობის მოწოდების მატარებელი რელიგია გადაიქცეს არაშემწყნარებლური
და ტოტალიტალური ქცევებისკენ მიდრეკილ მოძღვრებად. ისმის კითხვა რატომ ხდება ასე?
მე მგონი შემიძლია ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა და შევეცდები კიდეც.

ზოგადად შეიძლება ითქვას, რომ ხშირ შემთხვევაში ერთობ აზვიადებენ რელიგიათა

გავლენას ხალხებზე, მაშინ როდესაც საპირისპირო ვითარებას ადამიანთა ზეგავლენას
რელიგიაზე ნიველირებას უკეთებენ. არადა ეს ძალიან მნიშვნელოვანი მომენტია, რა
იქნებოდა ქრისტიანობა მას რომ არ გაემარჯვა რომში და არ გავრცელებულიყო იმ
ტერიტორიაზე, რომელიც გაჯერებული იყო რომაული სამართლითა და ბერძნული
ფილოსოფიით.ამით იმის თქმა მსურს, რომ თუ ევროპა შექმნა ქრისტიანობამ, ევროპამაც
თანდათანობით ჩამოაყალიბა ქრისტიანობა. შედეგად დღეს ქრისტიანობა არის ის რადაც იგი
შექმნეს ევროპულმა საზოგადოებებმა, რომლებიც გარდაიქმნენ მატერიალურად და
ინტელექტუალურად და შესაბამისად თავიანთი რელიგიაც გარდაქმნეს. ამ ხანგრძლივი
პროცესის განმავლობაში კათოლიკური ეკლესია ხშირად განიცდიდა მარცხის გრძნობას, ის
მუდმივად უპირისპირდებოდა გამარჯვებულ მეცნიერებს, რომლებიც არ ემორჩილებოდნენ
საღვთო წიგნებს, ეკლესია ეწინააღმდეგებოდა რესპუბლიკურ, საერო იდეებს, დემოკრატიას,
ქალთა ემანსიპაციას, ქორწინებამდელი სქესობრივი ურთიერთობის სოციალურ
ლეგიტიმაციას, ქორწინების გარეშე დაბადებას, კონტრაცეფციას და სხვა ათასობით
”სატანურ ინოვაციებს” ეკლესია მუდამ იწყებდა წინააღმდეგობით და იმის განცდით რომ მის
საფუძველს არყევდნენ, მაგრამ სინამდვილეში ამ მოვლენების პროგრესული ხასიათის გამო
ის მუდმივად გამარჯვების პროცესში იყო, ისე რომ ამას თავადაც ვერ აცნობიერებდა.
მოკლედ რომ ვთქვათ დასავლურმა საზოგადოებამ შექმნა ის ეკლესია და რელიგია რომელიც
მას ესაჭიროებოდა.
როდესაც პოლიტიკურ, ანტიმოდერნისტულ და ანტიდასავლურ ისლამიზმში ხედავენ არაბი
ხალხების სპონტანურ და ბუნებრივ გამოხატულებას, ეს არის რბილად რომ ვთქვა ნაჩქარევი
დასკვნა, რადგან საჭირო გახდა მისულიყვნენ რაღაც გამოუვალ მდგომარეობამდე, როგორც
ერთმანეთის მიყოლებით განცდილი სამხედრო წარუმატებლობებით, ისე
ჩამორჩენილობასთან დაკავშირებულ პრობლემათა გადაჭრის უუნარობასთან, რათა
მოსახლეობის მნიშვნელოვან ნაწილს ყური მიეგდო რელიგიური რადიკალიზმის
მსჯელობებისათვის და 1970-იანი წლებიდან მოყოლებული ჩადროსან და წვეროსან
მეამბოხეთა აზვირთება მომხდარიყო. ასე რომ დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ ამ
გზას არაბები დაადგნენ მხოლოდ მაშინ როდესაც მათთვის ყველა სხვა გზა მოჭრილი იყო

ქრისტიანობა და ევროკონსტიტუცია

ევროკავშირის ქვეყნებისა და თანამეგობრობის მომავალი წევრების მხრიდან

რელიგიურ თემატიკაზე ყურადღების გამახვილება, პირველ რიგში, ახალი
ევროპული იდენტობის ფორმირების პროცესითაა განპირობებული. ევროპული
თანამეგობრობისთვის საერთო ნიშანთვისებების ძიება მრავალ სიბრტყეზე, მათ
შორის ფასეულობათა სფეროშიც მიმდინარეობს. უნივერსალურ, დემოკრატიულ
ფასეულობებთან ერთად გარკვეული თვალსაზრისით სწორედ ქრისტიანობა
წარმოადგენს ევროპელების ცივილიზაციურ მახასიათებელს.
საზოგადოებრივპოლიტიკურ ცხოვრებაზე რელიგიის გავლენა ყველაზე მეტად
ევროინტეგრაციისა და ევროკავშირის ფორმირებაზე იგრძნობა. ამასთან რელიგიური
მემკვიდრეობა არცთუ იშვიათად საერთო ევროპულ სტრუქტურებში ცალკეული
ქვეყნების ინტეგრირების ხელშემწყობი ან ხელშემშლელი ფაქტორი ხდება.

ევროკავშირის კონსტიტუციური პროცესის მიმომხილველები აღნიშნავენ, რომ

ქრისტიანობის მოხსენიების საკითხთან დაკავშირებული დებატები გაცილებით დიდ
ვნებათაღელვას იწვევს, ვიდრე პოლიტიკური სტრუქტურების ფორმირების თაობაზე
გამართული პოლემიკა. ეკლესიების წინადადებებს არა მარტო ე.წ. კათოლიკურმა
ქვეყნებმა დაუჭირეს მხარი, არამედ - პროტესტანტულმა დანიამაც. ამა წლის 25 მაისს
ევროპელებმა პირველად იხილეს გაერთიანებული ევროპის კონსტიტუციის
პროექტი, რომელშიც ღმერთისა და ქრისტიანობის ადგილი ვერ გამოიძებნა. პროექტი
შეადგინა ევროპელი პოლიტიკოსების კონვენტმა, საფრანგეთის ყოფილი
პრეზიდენტის ვალერი ჯისკარ დესტენის ხელმძღვანელობით. ამის შემდეგ მაგიდაზე
შესწორებების 80-ზე მეტი ვარიანტი დაიდო და ყველა მათგანი კონსტიტუციის
,,ევროპის ფასეულობათა“ მუხლში რელიგიის მოხსენიებას ითვალისწინებს.
უნდა აღიაროს თუ არა კონსტიტუციამ ღმერთი? უნდა მოიხსენიოს თუ არა
ქრისტიანობა ან რომელიმე რელიგია? ეს ფეთქებადსაშიში შეკითხვები 1787 წელს
მწვავე დებატების საგანი იყო ამერიკის შეერთებულ შტატებშიც. რა თქვეს ამერიკულ
კანონთა ერთობ რელიგიურმა ავტორებმა ღმერთის ან ქრისტიანობის შესახებ 1787
წელს მიღებულ კონსტიტუციაში? არაფერი, საერთოდ არაფერი. რელიგია მხოლოდ
ერთხელ არის მოხსენიებული კონსტიტუციის ტექსტში. მე-6 მუხლში ნათქვამია, რომ
,,შეერთებულ შტატებში არასოდეს, არავითარი რელიგიური კრიტერიუმი არ გახდება
საზომი ადმინისტრაციული თუ საზოგადოებრივი ნდობისა.“ ასეთი გაბედული
სვლით კონსტიტუციის ავტორებმა კავშირი გაწყვიტეს ევროპასთან და
საზოგადოებრივი სამსახური ხელმისაწვდომი გახადეს ნებისმიერი რელიგიის ან
საერთოდ არარელიგიური მოქალაქეებისთვის. მაგრამ ამ მიდგომამ გამოიწვია
საყოველთაო დებატები, რომელიც XIX საუკუნეში ერთგვარ კულტურულ ომში
გადაიზარდა. კონსტიტუციაში ,,ქრისტიანული შესწორების“ ჩართვის პერიოდულმა
მცდელობებმა, განსაკუთრებით სამოქალაქო ომისა და კრიზისების დროს, ძლიერი
საზოგადოებრივი მხარდაჭერა მოიპოვა, თუმცა მაინც მარცხით დასრულდა.
რელიგიისა და კონსტიტუციის შესახებ ევროპაში მიმდინარე დავა წააგავს ძველ
ამერიკულ დებატებს. ერთი მხარე - ქრისტიანული ძალების დიდი ნაწილი
ამტკიცებს, რომ ევროკავშირის კონსტიტუციაში აღიარებული უნდა იყოს ევროპის
ისტორიაში ქრისტიანობის როლი. მეორე მხარე კი ფრთხილობს, რადგან ევროპის
ისტორიაში ეკლესიისა და სახელმწიფოს დახლართული ურთიერთობები მუდმივი
კონფლიქტების წყარო იყო. ასევე აღნიშნავენ, რომ კონსტიტუციამ პრივილეგია არ
უნდა მიანიჭოს ქრისტიანობას და ამით არ უნდა გაართულოს გაერთიანებულ
ევროპაში იმ ქვეყნების მიღება, სადაც მოსახლეობის უმრავლესობა ისლამს აღიარებს.
ცხადია, რომ ეს დავა მხოლოდ რელიგიის მოხსენიების გამო არ წამოჭრილა.
ევროპელთა ნაწილი იმასაც ითვალისწინებს, რომ ამერიკული გამოცდილება ცხადად
მოწმობს - ე.წ ,,უღმერთო კონსტიტუცია“ სრულებითაც არ წარმოშობს ,,უღვთო
საზოგადოებას“. დასავლეთ ევროპისგან განსხვავებით, სადაც რელიგიური აქტივობა
მეტად შესუსტებულია, აშშ-ში რელიგიურად აქტიური მოსახლეობა უმრავლესობას
წარმოადგენს. უახლესი სოციოლოგიური გამოკითხვის თანახმად, ამერიკის
მოსახლეობის 84 პროცენტს არათუ სწამს ღმერთი, არამედ ცოდვის არსებობასაც
აღიარებს. ღმერთთან და რელიგიასთან დაკავშირებით კონსტიტუციური დუმილი
ამერიკული მიდგომის მხოლოდ ნაწილს წარმოადგენს. უმთავრესი ამ შემთხვევაში
,,არავითარი რელიგიური კრიტერიუმის“ პრინციპი და რელიგიური თავისუფლების
სრული გარანტიაა, რასაც ამერიკის კონსტიტუციაში ,,პირველი შესწორების“
პირველი თექვსმეტი სიტყვა გვთავაზობს. მაგრამ, იმის მიუხედავად, ჩაიწერება თუ
არა ღმერთი და ქრისტიანობა ახალ კონსტიტუციაში, ამერიკული სტილის
რელიგიური თავისუფლება შეიძლება დაბრკოლებებს წააწყდეს ევროპაში. სხვა რომ
არაფერი ვთქვათ, საფრანგეთმა, ბელგიამ და გერმანიამ ახლახანს მიიღეს კანონები,
რომლებიც ზღუდავენ ე.წ. სექტების რელიგიურ უფლებებს. აღმოსავლეთ ევროპის
ზოგიერთ ქვეყანაში უშუალოდ პოლიტიკური ლიდერები ცდილობენ, აქციონ
დომინანტური რელიგია სახელმწიფო იდეოლოგიად (საქართველო ამის
თვალსაჩინო ნიმუშია). ის, ვინც ფიქრობს, რომ სახელმწიფოებრივი სტატუსი
მომგებიანია რელიგიისთვის, ესტუმროს ევროპის დიდ ტაძრებს კვირა დილით...
უკეთეს შემთხვევაში, ტურისტებს აღმოაჩენს. ქრისტიანობის ინსტიტუციონალიზება,
როგორც ჩანს, ვერ მოხერხდება ევროპაში და ეს არ უნდა აღვიქვათ აპოკალიპსურ
კატასტროფად. იმისათვის, რომ ეკლესიებმა სასურველ შედეგს მიაღწიონ,
ქრისტიანობა ,,ევროპის რელიგია“ კი არა, ,,ევროპელთა რელიგია“ უნდა გახდეს.
ალბათ საჭიროა, რომ ქრისტიანულმა ელიტამ ,,ზემოდან

აღმოსავლური და დასავლური თეოლოგიურ ფილოსოფიური

აზროვნებათა მიმართებები

პასკალს ღრმად სწამდა, რომ შეუძლებელია, ბუნებას შინაგანი ანტაგონიზმისთვის

გაეწირა ადამიანი და რომ უთუოდ არსებობს პასუხი ადამიანისთვის ყველა საჭირო
შეკითხვაზე. - მისდიეთ თქვენი სულის მოძრაობას, დააკვირდით თქვენსავე თავს და
აღმოაჩინეთ თქვენსავე სულში არსებულ ორი ბუნების ნაკვალევის. განა შეიძლება
ამდენი შინაგანი წინააღმდეგობის თანაარსებობა მარტივსა და ერთგვაროვან არსში?-
კითხულობს ის. მისთვის მიუღებელია ადამიანის შინაგანი წინააღმდეგობისადმი
ზედაპირული დამოკიდებულება, ხაზს უსვამს პრობლემის უკიდურეს სირთულეს
და ცდილობს ადამიანის პიროვნული სამყარო ზე-ცნობიერთან, აბსოლუტურ
ყოფიერებასთან დააკავშიროს, რათა გასაგები გახდეს ადამიანის ჭეშმარიტი
ყოფიერების დაძლევის ტენდენცია და ლტოლვა მარადისობისკენ, აბსოლუტისკენ.
ღმერთი, უპირველეს ყოვლისა, საკუთარ სულში უნდა ვეძებოთ და არა ბუნებაში.
მრავალი აღიარებს ღმერთს, როგორც უზენაეს არგუმენტს სამყაროს ახსნისათვის,
მაგრამ არა საკუთარ სულში ყოველ წამსა და ყოველ წუთს გაცხადებულს. მათთვის
ღმერთის ამქვეყნიური არსებობა შემოიფარგლება ლოცვითა და რიტუალებით,
დანარჩენს კი იმქვეყნისთვის ინახავენ. პასკალი თვლის, რომ ღვთაებრივი სამყარო
უნდა გავიაზროთ სამყაროს ყოველდღიურ წესრიგში, რადგანაც ადამიანის სული
პოლიგონია სიკეთისა და ბოროტების, ცოდვისა და მადლის მარადიული ბრძოლისა,
ხოლო ადამიანი უნდა განიცდიდეს მუდმივ ცვალებადობას უმეცრებიდან
სიბრძნემდე, სიმდაბლიდან სიმაღლისკენ და არა -პირიქით. ესაა ადამიანში
არსებული უხილავ ძალთა მარადიული ბრძოლა და ამ დაპირისპირებაში ორი
სავარაუდო საწყისიდან, მან ერთ-ერთი უნდა აირჩიოს: ან მარადიულობა, ან,
წარმავალი ამაოება, და გადაწყვიტოს, თუ ვის გაუტოლდება იგი, ღმერთს თუ
ცხოველს, ანუ რანი ვართ და რად ვიქცევით?! პასკალი თვლიდა, რომ კაცი
ფიქრისთვისაა შექმნილი, მთელი მისი დანიშნულება იმაშია, რომ იფიქროს
კეთილგონივრულად თავის თავზე, თავისი ცხოვრების ჭეშმარიტ არსზე. ამის
მაგივრად კი ადამიანი იმას ფიქრობს, თუ თავი ვის და როგორ მოაწონოს, როგორ
შექმნას სხვა ადამიანების გონებაში ერთგვარი წარმოსახვითი სახე, რათა ყველამ
პატივი მიაგოს მას. ადამიანი მხოლოდ სახელის მოხვეჭისთვის იბრძვის, წერდა იგი,
ამისთვის სწავლოს, იძენს ცოდნას, დადის, მოგზაურობს, რათა მუდმივად ამაზე
ისაუბროს და ყურადღების ცენტრში იყოს. ’’ ამოებამ ისე ღრმად გაიდგა ფესვი ჩვენს
გულში, რომ ყველა კარისკაცი, თუ ქარგალი, მზარეული თუ მეკურტნე, თავს იქებს
და თაყვანისმცემლებს ეძებს. თაყვანისმცემლებს ეძებენ ფილოსოფოსებიც,
მწერლებიც, რომლებიც გმობენ ამაოებას, ქება-დიდებას მოითხოვენ მის გმობაში,
ხოლო მკითხველები-იმაში, რომ მათ ნაწერებს კითხულობენ. იქნებ, მეც, ამ
სტრიქონების ავტორიც, ამას მოვითხოვ, და იქნებ, ამასვე მოითხოვს ჩემი
მკითხველიც..’’

ბედნიერების მოსაპოვებლად ამბობს პასკალი, რელიგიამ უნდა უჩვენოს გზა

ადამიანს, აუხსნას, რომ არსებობს ღმერთი და ჭეშმარიტი ბედნიერება მასთან
სიახლოვეა. ასევე უნდა აგვიხსნას, თუ რატომ ვუპირისპირდებით ასე ღმერთსაც და
ბედნიერებასაც, რომ ამის მიზეზები, ადამიანის სულში არსებული ორი საწყისია.
ადამიანის სიდიადე და უბადრუკობა-წერდა იგი, ყოველთვის აშკარაა და თვალში
საცემი, ამიტომ ჭეშმარიტი რელიგია აუცილებლად უნდა გვასწავლიდეს, რომ
ადამიანში არსებობს როგორც სიდიადის, ისე უბადრუკობის მკვეთრად გამოხატული
ორი საწყისი, ან უნდა აგვიხსნას ამ განსაცვიფრებელი ურთიერთსაპირისპირო
საწყისთა თანაარსებობა ადამიანის სულში

მ. ბუბერს მიაჩნდა, რომ ჭეშმარიტი მორწმუნე უნდა ცხოვრობდეს “წმინდა

მერყეობაში”, რაც ნიშნავს იმას, რომ, მიუხედავად რწმენის აუცილებლობისა, ის
მაინც არ გამორიცხავს დაეჭვებას, რომ ღმერთი რამდენადაც მჟღავნდება საღვთო
გამოცხადებებში, იმდენადვე დაფარული რჩება. ამიტომაც მას მიუღებლად მიაჩნია
რელიგიურ-თეოლოგიური შეგონებები, რომლებიც ცდილობენ ზე-ცნობიერის
იდუმალების ამოწურვას დოგმატური ტიპის სისტემებით. მას სწამს, რომ ღმერთის
განცდა მხოლოდ პიროვნების უშუალო მიმართებაშია შესაძლებელი- “მარადიულ
შენთან”, სადაც მესამე არ იარსეებს, არც პიროვნების, არც ფანტაზიის და არც ცოდნის
სახით, როგორც თავად ამბობდა “იქ, სადაც ისპობა ყოველგვარი საშუალება,
წარმოიშობა შეხვედრა” გერმანელი თეოლოგი და მისტიკოსი მამის, მაისტერ
ეკჰარტის განმარტებით, ადამიანს ღმერთი თვით ღმერთის გულისთვის უნდა
უყვარდეს, და არ ეძებდეს საზღაურს თავისი ქმედებებისთვის. ის სიკეთის
გულისთვის უნდა იქმოდეს სიკეთეს და არა სხვა რაიმე მიზნით. არც ღმერთის
წყალობას უნდა ელოდოს და არც საუკუნო ნეტარებას. მისტიკურ ცხოვრებას
ზიარებული კაცი, ეკჰარტის მიხედვით, საბოლოოდ თვით ზნეობრივ კანონზეც
მაღლდება. კანონი და წესრიგი იმისთვის არსებობს, ვინც არ ზიარებია მისტიკურ
ცხოვრებას და არასრულქმნილი კაცისთვის, თუმცა, მისი განმარტებით, აქ არ
იგულისხმება, თითქოს ამ უკანასკნელს ყველაფრის უფლება აქვს და რაც კი
მოუნდება, ის უნდა აკეთოს. ასეთი ადამიანი გარეგნული წესრიგისთვის უნდა
იცავდეს კანონს, შინაგანად კი მას კანონი აღარ სჭირდება, რადგანაც მას აქვს
უმაღლესი ნებელობა, სიკეთითა და ჭეშმარიტი თავისუფლებით აღსავსე. ასეთია, მ.
ეკჰარტის აზრით, ღვთის ძეში ადამიანის დაბადებისა და ადამიანში ძე ღვთისას
დაბადების მისტერია.

იცხოვრო_ ნიშნავს, იცხოვრო ჰარმონიაში ადამიანებთან და ბუნებასთან, იცხოვრო

სრული გრძნობებით, არა ფრაგმენტულად და დანაწევრებულად, როგორც ამჟამად
ვართ, არამედ როგორც ერთი მთლიანობა, როდესაც ფიქრები და ქმედებები სრულ
ჰარმონიაშია ერთმანეთთან. არა ფიქრი იმაზე, თუ _ ვინ მინდა ვიყო_, არამედ მივიღო
საკუთარი თავი ისეთი, როგორიც ვარ და ამჟამად, ამ წუთას, მოცემული
მდგომარეობით შევიგრძნო და განვიცადო სამყაროს მშვენიერება.

ნიცშე წერდა, რომ, მთავარია სიცოცხლისადმი _ჰო-ს თქმა, თვით მის ყველაზე უცხო
და სასტიკ პრობლემებში, უნდა გათავისუფლდე შიშისა და თანაგრძნობისგან, და
უფრო მეტიც, საშინელებისა და თანაგრძნობის მიღმა, თავად იყო მარადიული
ქმნადობის სიხარული.

ადამიანი მუდმივად ესწრაფვის იმას, რომ ყველაფერს თავისი სახელი დაარქვას,

ჩარჩოში მოაქციოს და კატეგორიებად დაყოს. მას სურს სამყარო ერთიან,
მოწესრიგებულ მთლიანობად დაინახოს და თავისი თავი, მის სრულ ბატონ-
პატრონად იგრძნოს. ის მზადაა შექმნას ახალი იდეოლოგიები, წესები, კანონები,
ოღონდ კი თავი ოდნავ მაინც უსაფრთხოდ იგრძნოს. მას არ სურს იმის გაგება, რომ ის
ჯერ კიდევ ევოლუციის პროცესს გადის, ანუ “ადამიანად’ გახდომის პროცესშია და
საბოლოო მიზნისთვის ჯერ არ მიუღწევია. თავისი უმწეობისა და უსუსურობის
დაფარვას ახალ-ახალი საბრძოლო თუ ბიოლოგიური იარაღის შექმნით ცდილობს და
იქმნის ილუზიას, თითქოს ისაა მსოფლიო წესრიგის დამამყარებელი. ესაა
მარადიული პრობლემა ე.წ. “გარეგანი” ადამიანისა, რომელიც სხეულებრივ
მოთხოვნებს ვერ სცილდება და, ცხადია, ვერც ვერაფერს აწესრიგებს, რადგანაც მის
ნებისმიერ განზრახვას საფუძვლად უდევს ავადმყოფური ამბიცია. პრობლემის
მოგვარების ერთადერთი გზა შინაგანი ადამიანის გამოღვიძებაა, რომელსაც თან
ახლავს უმაღლესი ნებელობის (როგორც დიდი ინდოელი ფილოსოფოსი შრი
აურუბინდო უწოდებს – ფსიქიკური არსის) აღორძინება, რომელიც მთლიანად იწყებს
კონტროლს ვიტალურ(გრძნობითი ფუნქცია), მენტალურ და ფიზიკურ ფაქტორებზე
და ადამიანი ხდება ერთიანი, მთლიანი არსება, მტკიცე ნებელობითა და უდიდესი
შინაგანი სიმშვიდით, რომელიც საკუთარი თავის შემეცნებით სამყაროს
კანონზომიერებასაც შეიმეცნებს და ყოფიერების არსს ჩასწვდება
ბუდისტური რელიგიის ფუძემდებელი, სიდჰარტა გაუტამა, (ძვ.წ.563წ.) შემდგომ
ბუდად წოდებული, მთელი თავისი ცხოვრებისა და მოღვაწეობის მთავარ მიზნად
მიიჩნევდა პიროვნებისა და ზოგადად კაცობრიობის ხსნას ადამიანური ყოფისგან,
ანუ კარმის მიზეზ-შედეგობრივი კავშირისგან გათავისუფლებას. მისი მოძღვრების
უმთავრესი მიზანი, სწორედ კარმული ჯაჭვის გაწყვეტა იყო. ბუდას მიაჩნდა, რომ
სიცოცხლით სიკვდილი კი არ დაამარცხა, ან კი არ ამაღლდა სიკვდილზე, არამედ
სიკვდილ-სიცოცხლის განზომილება გადალახა და ე.წ. სანსარას ჯაჭვისგან, ანუ
კარმის ბორკილებისგან გათავისუფლდა. იგი დადგა თვით სიცოცხლეზე მაღლა და
როგორც აღმოსავლეში უწოდებენ გასხივოსნდა. მან შვიდწლიანი მკაცრი
ასკეტიზმით დიადი ჭეშმარიტება შეიცნო და ადამიანური ტანჯვისგან
გათავისუფლდა, რომლის მიზეზიც მას სურვილები, მისწრაფებები და ვნებები
მიაჩნდა. ბუდას აზრით, კაცობრიობა ღრმა ძილის მდგომარეობაში იმყოფება და
გაუცხოებულია საკუთარ თავთან. აუცილებელია ადამიანის გამოღვიძება, რათა მან
საკუთარი არსი შეიმეცნოს და საკუთარი რეალური მდგომარეობა გააცნობიეროს,
დაინახოს თუ როგორაა იგი მიბმული და მიჯაჭვული საკუთარ ვნებებსა და
სურვილებს და რაოდენ მნიშვნელოვანია მათგან თავის დაღწევა, თუ მას სურს, რომ
მისი ტანჯვა-წამება ოდესმე მაინც დასრულდეს. ყოველმა ადამიანმა, თავისი
სურვილებისა და ვნებების გაცნობიერებით, უნდა შეძლოს სულიერი წყვდიადის
გადალახვა, რათა მიაღწიოს უმაღლეს საფეხურს -ნირვანას. დიდ განდეგილს,
სწორედ ნირვანას ურთულესი გზა მიაჩნდა ტანჯვისგან გათავისუფლების
ერთადერთ შესაძლებლობად. „ბუდიზმში ნირვანას ექსტაზი, წერს რ.გორდეზიანი,
მოიაზრება, როგორც ადამიანთა უმაღლესი მიზანი, სულიერი ქმნადობის უმაღლესი
საფეხური, რომელშიც ურთიერთშერწყმულია ინტელექტის, გრძნობისა და ნების
ადამიანური უნარები. ნირვანა ამ უნართა არაჩვეულებრივი, უმაღლესი,
ეგზალტირებული გამოვლენაა.”

სვანტე კორნელი რელიგია, როგორც ფაქტორი კავკასიურ

კონფლიქტებში

სვანტე კორნელი - პოსტსაბჭოური სივრცის ეროვნებათშორისი ურთიერთობებისა და

სამხრეთ-დასავლეთ აზიის რეგიონული პოლიტიკის მკვლევარი. მისი
განსაკუთრებული ინტერესის საგანს წარმოადგენს თანამედროვე სამხრეთ კავკასიის
საჭირბოროტო საკითხები - ეთნოპოლიტიკა, ავტონომიური სისტემები და
სეპარატიზმი. დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე "სეპარატისტული
ავტონომიები: ეთნოტერიტორიულობა და კონფლიქტი სამხრეთ კავკასიაში". 2000
წლის ბოლოს გამოვიდა მისი ცნობილი ნაშრომი "პატარა ერები და დიდი
ინტერესები: კავკასიის ეთნოპოლიტიკური კონფლიქტების კვლევა." წინამდებარე
თარგმანიც უდაოდ მნიშვნელოვანია აღნიშნული საკითხებით დაინტერესებული
პირებისთვის. მასში საკმაოდ საინტერესოდაა განხილული საქართველოსა და ჩვენს
მეზობელ ქვეყნებში დატრიალებული სისხლიანი კონფლიქტები; კორნელი გვერდს
უვლის ჰანთინგტონის კონცეფციის ზოგადი გადამღერების ტენდენციას და
კომპენტენტურ ანალიზს უკეთებს რეგიონში ეთნიკურობის უკიდურეს
პოლიტიზაციას, როგორც სისხლიანი ომების მთავარ გამომწვევ მიზეზს.

ახლო აღმოსავლეთის მსგავსად, ეთნიკური და კულტურული მრავალფეროვნების

ცნობილი ფაქტის გამო, კავკასია წარმოადგენს რელიგიურად ჭრელ რუკას.
კავკასიაში წარმოდგენილია ოთხი მსოფლიო რელიგია. რელიგიური
მრავალფეროვნებისა და ეთნიკური კონფლიქტების გამო, დამკვირვებლები ხედავენ
აშკარა ლოგიკურ კავშირს რელიგიურ და ეთნიკურ ფაქტორებს შორის, ამიტომაც
ესახებათ რელიგია გადამწყვეტ ფაქტორად კავკასიურ კონფლიქტებში.
ჰანთინგტონის მიერ შემოთავაზებული "ცივილიზაციათა შეჯახების" თეორიის
მხარდამჭერებმა კავკასიის კონფლიქტების ემპირიული მონაცემები იმის დასტურად
მიიჩნიეს, რომ მსოფლიოში საზღვრები ცივილიზაციურ მიჯნებზე გადის, რაც
ძირითადი საფუძველია ცივილიზაციათა დაყოფისა რელიგიური ნიშნით [3]. ამ
სტატიის მიზანია, უარყოს კავკასიის კონფლიქტების, როგორც რელიგიურ
განსხვავებებზე დამყარებული დაპირისპირების წარმოჩენა. შევეცდებით იმის
დამტკიცებას, რომ რელიგია ძალზე შეზღუდულ როლს თამაშობდა რეგიონის
კონფლიქტებში – მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც რელიგია ეთნიკური
იდენტურობის ერთ-ერთი განმსაზღვრელი ფაქტორია. ამ კონტექსტში შეიძლება იმის
მტკიცება, რომ კონფლიქტები ბუნებით ეთნოპოლიტიკურია, რადგანაც ეყრდნობა
ეთნიკურობის (და არა რელიგიის) პოლიტიზაციას.

ისლამში არსებობს ორი მიმდინარეობა. შიიტური ისლამი აზერბაიჯანელების (75%)

მთავარი რელიგიაა. ის არის, აგრეთვე, აზერბაიჯანელი თალიშებისა და
აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე მცხოვრები მცირერიცხოვანი დაღესტნური ეთნიკური
ჯგუფების რელიგია. სუნიტური ტრადიციები არსებობს როგორც შაფიტების
სკოლაში, დაღესტნის ხალხებს შორის, ასევე ჰანაფის სკოლაში, რომელიც ჩეჩნებისა
და ინგუშების, ჩერქეზი ხალხის (ადიღეელები, ჩერქეზები, ყაბარდოელები),
ყარაჩაელებისა და ბალყარელების, საქართველოში მცხოვრები აჭარლების, ასევე
ოსთა უმცირესობისა (20-30%) და მუსლიმი აფხაზების (35%) რელიგიაა [4].
ქრისტიანობა ასევე სხვადასხვა ფორმითაა წარმოდგენილი კავკასიაში. რეგიონში
ქრისტიანობის ძირითადი საყრდენი არის ქართული ორთოდოქსული და სომხური
აპოსტოლურ-ორთოდოქსული ეკლესია. საქართველოსა და სამხრეთ ოსეთს შორის
კონფლიქტში არ ფიგურირებს რელიგიური ფაქტორი, რადგანაც ორივე მხარე
ორთოდოქსი ქრისტიანია. ამ კონტექსტში, ძნელია იმის მტკიცება, რომ რელიგიას არ
ჰქონდა არავითარი მნიშვნელობა ამ კონფლიქტებში. ეს არც არის ამ სტატიის მიზანი.
ამასთანავე, შეიძლება ეჭვი შევიტანოთ იმ თვალსაზრისში, რომელიც რელიგიას ამ
კონფლიქტების კატალიზატორად მიიჩნევს. ეს აზრი დამტკიცებული იქნება
ემპირიულად.

კავკასიის კონფლიქტების ანალიზისა და მათი ბუნების იდენტიფიცირების

მცდელობისას შეიძლება დავასკვნათ, რომ კონფლიქტების ძირითადი საფუძველი
ტერიტორიის კონტროლია. კავკასიის ოთხი კონფლიქტი მოიცავს ეთნიკურ
ავტონომიურ ტერიტორიებს, რომელთა ლიდერები ცდილობენ გამოგლიჯონ ისინი
შესაბამისი ცენტრალური ხელისუფლების კონტროლს. საბჭოთა კავშირის დაშლიდან
და არსებული კონსტიტუციური ვაკუუმიდან გამომდინარე, თხუთმეტივე მოკავშირე
რესპუბლიკას ერთდროულად მიეცა დამოუკიდებლობის გამოცხადების
შესაძლებლობა. მხოლოდ პრიგოროდნის შემთხვევაა განსხვავებული. ეს არის
რუსეთის ფედერაციაში შემავალ ორ რესპუბლიკას შორის კონფლიქტი ტერიტორიის
ნაწილისათვის, რომელიც ერთ დროს ინგუშეთის კონტროლის ქვეშ იყო, მაგრამ 1944
წელს გადაეცა ჩრდილოეთ ოსეთს [8]. სტატიაში მოცემულია თითოეული
კონფლიქტის მოკლე ისტორია, რათა უკეთესად ჩავწვდეთ რეგიონში კონფლიქტების
დინამიკას.

საკითხის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ სწორედ ეთნიკურობა და არა რელიგია იქნა
პოლიტიზებული. რელიგიას მხოლოდ ერთ-ერთი, თავისი განსაზღვრული ადგილი
უჭირავს ეთნიკური იდენტურობის განმსაზღვრელ სხვა ფაქტორებს შორის.
მაგალითად, საქართველოს საბჭოთა წყობილების დროს ჰქონდა სამი ავტონომიური
ტერიტორია: აფხაზეთი, აჭარა და სამხრეთ ოსეთი. რელიგიური ნიშნით
განსხვავებულია მხოლოდ აჭარა, რომელიც დასახლებული იყო მუსლიმი
ქართველებით. მაგრამ იმ ფაქტმა, რომ აჭარლებსა და ქართველებს რელიგიური
განსხვავების მიუხედავად, საერთო ენა და იდენტურობის მრავალი საერთო
ელემენტი აქვთ, განაპირობა მათ შორის ძალისმიერი დაპირისპირების აცილება.
მეორეს მხრივ, აფხაზების ნაწილი ქრისტიანია, ოსებიც - ორთოდოქსი ქრისტიანები,
მაგრამ ეთნიკური იდენტურობის ყველა სხვა დეტერმინანტი მათ ქართველებისაგან
განასხვავებს. ამ ფაქტის გათვალისწინების გარეშე სათანადოდ ვერ იქნება
შეფასებული ამ კონფლიქტების სიმწვავე. აფხაზეთის ომში ხანდახან ჩნდება
კონფლიქტის გადაწყვეტასთან მიახლოების ნიშნები, ხანდახან კი იგი ისეთი
გადაუჭრელი ჩანს, როგორც ჩეჩნეთისა და მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტები.
აფხაზეთი ერთადერთი კონფლიქტია, სადაც 1998 წლის მაისში ადგილი ჰქონდა
ომისაკენ აშკარა მიბრუნებას.

რამდენადაც კავკასიის კონფლიქტები ერთმანეთთან

ურთიერთდამოკიდებულებაშია, ნათელია, რომ რელიგია არ იყო გადამწყვეტი
ფაქტორი არც ერთ მათგანში. რელიგიური ნიშანი იყო ეთნიკურობის
განმსაზღვრელი ერთ-ერთი ფაქტორი. რელიგიის ნაკლებ მიმზიდველობა,
მიუხედავად იმისა, რომ ის პოტენციურად ძალზე სასარგებლო იყო მორწმუნეთა
გაერთიანებისთვის, იყო შედეგი საბჭოთა ათეიზმის 70 წლიანი ბატონობისა,
რომელმაც უდაოდ შეამცირა რელიგიის როლი ყოფილი საბჭოთა ხალხების
ინდივიდუალურ თუ სოციალურ ცხოვრებაში. თუ ეს ასეა, მაშინ რა იყო ის
გადამწყვეტი ფაქტორი, რამაც გავლენა მოახდინა მოვლენებზე? ჩვენ უკვე აღვნიშნეთ
ეთნიკური პოლიტიკის მნიშვნელობა, რომელიც, თავის მხრივ, მჭიდროდაა
დაკავშირებული გარეშე მტრის ხატის შექმნასთან. გარდა ამისა, სხვადასხვა, ხშირად
ურთიერთსაწინააღმდეგო ურთიერთობების ერთმანეთში აღრევა - მაგალითად,
ჩეჩნეთ-საქართველოს ურთიერთობებში - შეფერადებულია ერთი განსაკუთრებული
ფაქტორით: "რეალპოლიტიკით."

ჯონათან ფოქსი ეთნორელიგიური კონფლიქტები მესამე

სამყაროში: რელიგიის როგორც კონფლიქტის მიზეზის როლი

ამ გამოკვლევაში გამოთქმულია მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ კამათი პოლიტიკაში

რელიგის მნიშვნელობის შესახებ, ნაწილობრივ, გაპირობებულია შემდეგი ფაქტით:
რელიგია განსხვავებულ როლს ასრულებს, ერთის მხრივ, მესამე სამყაროში და,
მეორეს მხრივ, დასავლეთისა და ყოფილი საბჭოთა ბლოკის სახელმწიფოებში.
შესაბამისად, კამათი მიმდინარეობს იმ მეცნიერთა შორის, რომლებიც ყურადღებას
მსოფლიოს ამ განსხვავებულ ნაწილებზე ამახვილებენ. რისკის ქვეშ მყოფი
უმცირესობებისა და არშემდგარი სახელმწიფოების შესახებ არსებული მონაცემები
ცხადყოფს, რომ რელიგიის მნიშვნელობა გაცილებით დიდია მესამე სამყაროში და
რომ 1990-იან წლებამდე რელიგიური ხასიათისა იყო მესამე სამყაროს კონფლიქტების
უმრავლესობა, 1990-იან წლებში კი ვითარება შეიცვალა და რელიგიური ხასიათი
შეიძინა კონფლიქტთა უმეტესობამ დასავლეთისა და ყოფილი საბჭოთა ბლოკის
ქვეყნებში. მიუხედავად იმისა, რომ მედიამ, მეცნიერებმა და პოლიტიკოსებმა
დაიწყეს ყურადღების გამახვილება რელიგიაზე, როგორც კონფლიქტის მიზეზზე,
რელიგიის აღიარება კონფლიქტის მიზეზად, აგრეთვე მისი გავლენის საკითხი
პოლიტიკასა და საზოგადოებაზე მაინც საკამათოა. მრავალი მეცნიერი, ადრე თუ
დღეს, ამტკიცებს, რომ თანამედროვე პერიოდში რელიგია არ ახდენს გავლენას
საზოგადოებრივ სფეროზე;

მკვლევართათვის, რომლებიც სწავლობენ მესამე სამყაროს ამ და სხვა რეგიონებს,

მტკიცებას არ საჭიროებს ის ფაქტი, რომ რელიგია ინარჩუნებს მნიშვნელობას, ერთის
მხრივ, ხალხის რელიგიურობის, ხოლო მეორე მხრივ, პოლიტიკურ და სოციალურ
ინსტიტუტებზე თავისი გავლენის გამო. უბრალოდ, ეს მიღებულია როგორც
მოცემულობა. გარდა ამისა, ლიტერატურაში სულ უფრო ხშირად გვხვდება მტკიცება,
რომ თანამედროვეობამ რელიგიის დამცრობის ნაცვლად მისი აღორძინება და
გამოცოცხლება გამოიწვია. თანამედროვეობისათვის შინაგანად დამახასიათებელმა
რამდენიმე პროცესმა განამტკიცა რელიგიის როლი პოლიტიკასა და საზოგადოებაში.
მიუხედავად იმისა, რომ ეს, უდაოდ, უნივერსალური მოვლენაა, მასზე, ძირითადად,
არადასავლური სამყაროს მკვლევრები საუბრობენ. როგორც არ უნდა იყოს, მრავალი
მიზეზი არსებობს იმის სათქმელად, რომ თანამედროვეობამ გამოიწვია რელიგიის
გავლენის ზრდა საზოგადოებასა და პოლიტიკაში. პირველი, ხელისუფლებებმა,
განსაკუთრებით მესამე სამყაროში, რომლებიც ხელმძღვანელობდნენ თანამედროვე
დასავლური პოლიტიკური და ეკონომიკური იდეოლოგიებით, ვერ შეასრულეს
პოლიტიკური სამართლიანობისა და ეკონომიკური აყვავების დაპირებები. ამან მათი
ლეგიტიმურობას ძირი გამოუთხრა; ამას მოჰყვა პოლიტიკური და იდეოლოგიური
ვაკუუმი, რომლის შევსებაც რელიგიურმა მოძრაობებმა დაიწყეს . მეორე, მრავალი
ადამიანი, რომელთაც ტრადიციებისა და ტრადიციული ცხოვრების წესის რღვევის
გამო მოუხდათ გადაადგილება და საცხოვრებელი ადგილის შეცვლა, გაუცხოების
დაძლევას ცდილობს რელიგიისაკენ მიბრუნებით . მესამე, როგორც სახელმწიფოებმა,
ასევე რელიგიურმა ორგანიზაციებმა განავრცეს თავიანთი გავლენის სფეროები, რასაც
შედეგად მოჰყვა მათ შორის დაპირისპირების გამძაფრება . მეოთხე, თანამედროვე
საკომუნიკაციო საშუალებებმა მსოფლიო უფრო "დაავიწროვა", რამაც რელიგიურ
მოძრაობებს ერთმანეთის მოქმედებათა გაცნობის, ფართომასშტაბიანი
ურთიერთობისა და თვითორგანიზების საშუალება მისცა მეხუთე, რწმენის
თავისუფლების თანამედროვე ცნებამ ადამიანებს რელიგიის არჩევის საშუალება
შეუქმნა, რამაც განაპირობა რელიგიური ინსტიტუტების ძალისხმევის გააქტიურება
პოტენციური მიმდევრების მისაზიდად. ზოგიერთის მტკიცებით, ამას შედეგად
რელიგიურობის ზრდა მოჰყვა . და ბოლოს, კოლონიალიზმმა და ერი-
სახელმწიფოების შექმნამ განამტკიცა ეთნიკური და ნაციონალური იდენტურობები,
რომლებიც ხშირად დაკავშირებულია რელიგიურ იდენტურობებთან . ამის
გათვალისწინებით უნდა დავსვათ კითხვა: მსოფლიოს განსხვავებული აღქმა ხომ არ
არის გაპირობებული იმით, თუ მსოფლიოს რომელ ნაწილს იკვლევს ესა თუ ის
მეცნიერი. სხვაგვარად, მრავალი დასავლელი მეცნიერის მიერ რელიგიის
მნიშვნელობის უგულებელყოფის მიზეზია ყურადღების გამახვილება დასავლეთზე,
სადაც რელიგიის გავლენა პოლიტიკაზე და საზოგადოებაზე, შესაძლოა, ნაკლებია, ან
ნაკლებად მკაფიოა, ვიდრე არადასავლურ სამყაროში. ამის საპირისპიროდ,
მეცნიერები, რომლებიც ყურადღებას არადასავლურ სამყაროზე ამახვილებენ,
რელიგიას მნიშვნელოვნად მიიჩნევენ და ვერ ამჩნევენ იმას, რომ ის ნაკლებ
მნიშვნელოვანია დასავლეთში.
ტერმინები "ცივილიზაცია" და "კულტურა", როგორც ჩანს, უფრო ევფემიზმებია
"რელიგიასთან" მიმართებაში, ან კიდევ - მისი შინაარსის გამომხატველი. იმის
აუღიარებლობას, რაც კამათის ძირითად ასპექტს წარმოადგენს, აქვს თავისი
დადებითი და უარყოფითი მხარეები. ერთის მხრივ, ეს საშუალებას იძლევა,
ვიკამათოთ საერთაშორისო ურთიერთობებში რელიგიის როლზე ორთოდოქსებთან
აშკარა დაპირისპირების გარეშე, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ რელიგიას ამ
საკითხთან არავითარი კავშირი არა აქვს. სხვაგვარად, კამათი არ დაიწყებოდა იმ
დროს, როცა იგი დაიწყო. მეორე მხრივ, ამას მოჰყვა გადახვევა მთავარი
პრობლემიდან, რადგან ცივილიზაცია და კულტურა სულაც არაა იგივე, რაც
რელიგია. შესაბამისად, ძირითადი საკითხის გვერდის ავლა გვაშორებს მისი
პირდაპირი განხილვის შესაძლებლობისაგან.

ამ გამოკვლევის მიზანია იმ ჰიპოთეზის შემოწმება, რომლის თანახმად, რელიგია

მესამე სამყაროში უფრო მნიშვნელოვან როლს ასრულებს, ვიდრე დასავლეთისა და
ყოფილი საბჭოთა ბლოკის ქვეყნებში როგორც ზემოთ აღინიშნა, ამ მიზნით
გამოყენებული ცვლადები რამდენიმე წყაროდანაა აღებული. ანალიზის პირველი
ნაწილი ეყრდნობა Ted Robert Gurr-ის მონაცემებს რისკის ქვეშ მყოფი უმცირესობების
(MAR) შესახებ. ამ მონაცემებში ანალიზის ობიექტია ეთნიკური უმცირესობა
სახელმწიფოს ფარგლებში. ამდენად, უმრავლესობის ერთი და იგივე ჯგუფი
შეიძლება მონაცემებში რამდენჯერმე დაფიქსირდეს, მაგრამ თითოეულ შემთხვევაში
ის განიხილება უმცირესობის სხვადასხვა ჯგუფთან მიმართებაში. მაგალითად,
ინდოეთის ინდუსი უმრავლესობა ამ გამოკვლევაში ექვსჯერ ჩნდება, ინდოეთის
ყოველ ეთნო-რელიგიურ ჯგუფთან მიმართებაში

ეთნიკურ კონფლიქტებში რელიგიის შედარებითი მნიშვნელობა ნაჩვენებია # 1

ცხრილში. შედეგები აჩვენებს, რომ იმ უმცირესობათა პროცენტული რაოდენობა,
რომლებიც რელიგიურად არ განსხვავდებიან უმრავლესობისაგან, დაახალოებით
ერთნაირია მესამე სამყაროს ქვეყნებში, დასავლეთსა და ყოფილ საბჭოთა ბლოკში.
თუმცა რელიგიურ უმცირესობებში რელიგიის მნიშვნელობა გაცილებით^მეტია
მესამე სამყაროში. დასავლეთსა და ყოფილ საბჭოთა ბლოკში რელიგიური
უმცირესობის 76.5%-თვის რელიგიას მარგინალური მნიშვნელობა აქვს, განსხვავებით
მესამე სამყაროში მცხოვრები რელიგიური უმცირესობებისაგან, სადაც ეს
მაჩვენებელი 56.3% შეადგენს. კიდევ უფრო გასაოცარია, რომ რელიგია ყველაზე
მნიშვნელოვანი საკითხია მესამე სამყაროში მცხოვრები რელიგიური უმცირესობების
16.9%-თვის, ხოლო დასავლეთსა და ყოფილ საბჭოთა ბლოკში მცხოვრები არც ერთი
უმცირესობისათვის ის მნიშვნელოვან პორობლემად არაა მიჩნეული. მოკლედ, მაშინ,
როდესაც რელიგია მნიშვნელოვანია მესამე სამყაროში მცხოვრები უმცირესობების
თითქმის ნახევრისათვის, ის დასავლეთსა და ყოფილ საბჭოთა ბლოკში რელიგიურ
უმცირესობათა მხოლოდ მეოთხედისთვისაა მნიშვნელოვანი. ამგვარად, ანალიზის ეს
ნაწილი შესაბამისობაშია იმ ჰიპოთეზასთან, რომლის თანახმადაც რელიგიის
მნიშვნელობა უფრო დიდია მესამე სამყაროს, ვიდრე დასავლეთისა და ყოფილი
საბჭოთა ბლოკის ქვეყნების, ეთნიკური კონფლიქტებისათვის.

ამ გამოკვლევამ აჩვენა, რომ არსებობს განსხვავებული მოსაზრებანი საზოგადოებასა

და პოლიტიკაში რელიგიის მნიშვნელობის თაობაზე. გარდა ამისა, ისინი, ვინც
აღიარებენ რელიგიის ფაქტორის მნიშვნელობას, სხვადასხვაგვარად აფასებენ მისი
გავლენის ხარისხსა და ბუნებას. კამათი გრძელდება და მწვავდება, რაც ბადებს
კითხვას, თუ რა განაპირობებს მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენების ესოდენ
განსხვავებულ ინტერპრეტაციას.

როგორც კვლევამ დაგვანახა, ეთნიკურ კონფლიქტებთან მიმართებაში ეს ფაქტი

შეიძლება შემდეგნაირად აიხსნას: ორივე მხარე სწორია, მაგრამ თითოეული მათგანი
მსოფლიოს სხვადასხვა მხარეს იყურება. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, გამოთქმა -
როგორ ხედავ, ეს დამოკიდებულია იმაზე, თუ საიდან იყურები - მიესადაგება
როგორც მეცნიერებს, ასევე პოლიტიკოსებსა და მოხელეებს. ისინი, ვინც რელიგიის
მნიშვნელობას აღიარებს, ყურადღებას მესამე სამყაროზე ამახვილებს, ხოლო მათ,
ვინც ამტკიცებს, რომ მისი როლი უმნიშვნელოა, დანარჩენი მსოფლიო აქვთ
მხედველობაში. გამოკვლევაში გამოყენებულია ოთხი განსხვავებული
სტატისტიკური მეთოდი. სამი მათგანის თანახმად, რელიგია უფრო მნიშვნელოვანია
მესამე სამყაროში, ვიდრე სადმე სხვაგან. ამ ტესტებიდან ერთ-ერთი ასევე აჩვენებს,
რომ რელიგია საერთოდ არ არის მნიშვნელოვანი მესამე სამყაროს მიღმა. გარდა
ამისა, ამ ტესტებიდან ერთ-ერთის შედეგების მიხედვით, რელიგიის განსხვავებული
გავლენა განპირობებულია მოვლენათა უფრო ფართო სპექტრით: მესამე სამყაროს
კონფლიქტები გამოწვეულია განსხვავებული მიზეზებით, ვიდრე სადმე სხვაგან
არსებული კონფლიქტები. მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნა, რომ ეს შედეგები
გამოსადეგია სხვა ფაქტორების განხილვისას, მაგალითად, როგორიცაა რეპრესია და
ხელისუფლების ტიპი. მეოთხე სტატისტიკური ტესტის მონაცემები აჩვენებს, რომ
რელიგიური კონფლიქტი, ან ძალისმიერი კონფლიქტი სხვადასხვა რელიგიური
აღმსარებლობის ეთნიკურ ჯგუფებს შორის, მხოლოდ უკანასკნელ ხანს გახდა
ჩვეულებრივი მოვლენა მესამე სამყაროს მიღმა. ეს გვიხსნის დასავლელ მკვლევართა
დაინტერესებას კონფლიქტებში, საზოგადოებასა და პოლიტიკაში რელიგიის
მნიშვნელობის საკითხით. დასტურდება, რომ მესამე სამყაროში კონფლიქტების
დინამიკა განსხვავდება მათი დინამიკისაგან დასავლეთსა და ყოფილ საბჭოთა
ბლოკში. ეს იმითაა გაპირობებული, რომ, დასავლეთსა და ყოფილ საბჭოთა ბლოკში
რელიგიური კონფლიქტების პროპორციის ზრდის საპირისპიროდ მესამე სამყაროში
ეს პროპორცია კლებულობს.როგორც კვლევამ დაგვანახა, ეთნიკურ კონფლიქტებთან
მიმართებაში ეს ფაქტი შეიძლება შემდეგნაირად აიხსნას: ორივე მხარე სწორია, მაგრამ
თითოეული მათგანი მსოფლიოს სხვადასხვა მხარეს იყურება. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ,
გამოთქმა - როგორ ხედავ, ეს დამოკიდებულია იმაზე, თუ საიდან იყურები - მიესადაგება
როგორც მეცნიერებს, ასევე პოლიტიკოსებსა და მოხელეებს. ისინი, ვინც რელიგიის
მნიშვნელობას აღიარებს, ყურადღებას მესამე სამყაროზე ამახვილებს, ხოლო მათ, ვინც
ამტკიცებს, რომ მისი როლი უმნიშვნელოა, დანარჩენი მსოფლიო აქვთ მხედველობაში.
გამოკვლევაში გამოყენებულია ოთხი განსხვავებული სტატისტიკური მეთოდი. სამი
მათგანის თანახმად, რელიგია უფრო მნიშვნელოვანია მესამე სამყაროში, ვიდრე სადმე
სხვაგან. ამ ტესტებიდან ერთ-ერთი ასევე აჩვენებს, რომ რელიგია საერთოდ არ არის
მნიშვნელოვანი მესამე სამყაროს მიღმა. გარდა ამისა, ამ ტესტებიდან ერთ-ერთის შედეგების
მიხედვით, რელიგიის განსხვავებული გავლენა განპირობებულია მოვლენათა უფრო ფართო
სპექტრით: მესამე სამყაროს კონფლიქტები გამოწვეულია განსხვავებული მიზეზებით, ვიდრე
სადმე სხვაგან არსებული კონფლიქტები. მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნა, რომ ეს შედეგები
გამოსადეგია სხვა ფაქტორების განხილვისას, მაგალითად, როგორიცაა რეპრესია და
ხელისუფლების ტიპი. მეოთხე სტატისტიკური ტესტის მონაცემები აჩვენებს, რომ
რელიგიური კონფლიქტი, ან ძალისმიერი კონფლიქტი სხვადასხვა რელიგიური
აღმსარებლობის ეთნიკურ ჯგუფებს შორის, მხოლოდ უკანასკნელ ხანს გახდა ჩვეულებრივი
მოვლენა მესამე სამყაროს მიღმა. ეს გვიხსნის დასავლელ მკვლევართა დაინტერესებას
კონფლიქტებში, საზოგადოებასა და პოლიტიკაში რელიგიის მნიშვნელობის საკითხით.
დასტურდება, რომ მესამე სამყაროში კონფლიქტების დინამიკა განსხვავდება მათი
დინამიკისაგან დასავლეთსა და ყოფილ საბჭოთა ბლოკში. ეს იმითაა გაპირობებული, რომ,
დასავლეთსა და ყოფილ საბჭოთა ბლოკში რელიგიური კონფლიქტების პროპორციის ზრდის
საპირისპიროდ მესამე სამყაროში ეს პროპორცია კლებულობს