SADRŽAJ: 1

UVOD 2

1. OSNOVNI POJMOVI I DEFINICIJE VAKUFA 3

1.1. ŠTA JE VAKUF? 4

1.2. PRAVNE POSLJEDICE UVAKUFLJENJA 5
1.3. VRSTE VAKUFA 5
1.4. ŠTA SE MOŽE UVAKUFITI? 6

2. ULOGA VAKUFA U ISLAMU 6

2.1. ULOGA VAKUFA U ŠIRENJU KULTURE I ISLAMSKOG OBRAZOVANJA NA NAŠIM PROSTORIMA 7

2.2. VRSTE VAKUFA USPOSTAVLJENI NA NAŠIM PROSTORIMA 8

3. NEKOLIKO OD KARAKTERISTIKA ISLAMSKOG OBRAZOVANJA NA NAŠIM PROSTORIMA 10

3.1. DŽAMIJE 11
3.2. MEDRESE NA KOSOVU, A POSEBNO U PRIZRENU 12

ZAKLJUČAK 14

LITERATURA 15

KNJIGE: 15
ČASOPISI: 15
INTERNET: 16

Sadržaj:

1
 Uvod

Vakufname općenito i vakuf kao institucija koja reguliše uvakufljenja, bez sumnje je
predstavljao veoma važan kako duhovni i moralni tako i finansijsko – materijalni čin, koji je
zapravo imao za cilj da na neki način reguliše ne samo jedan dio životnog korpusa ili sektora,
nego je shodno svih pravilima na kojima se je oslanjao predstavljao povezivanje i
upotpunjavanje socio – ekonomski i vjerskih dužnosti svakog muslimana pojedinca kao i cjelinu
odnosno društvo.

Za vrijeme osmanskog carstva, njegove vođe i pravovjerni vladari ostavljali su i

uvakufljavali tako reči čitavu svoju imovinu u izgradnji džamija, medresa, mekteba, česmi,
biblioteka, mostova i ostalih monumenta. Takvu su naviku imali islamski velikani vjekovima,
tako da je Uzvišeni Allah uzdigao visoko njihov spomen i do današnjih dana se muslimani
koriste nasljeđem, koju su oni izostavili iza sebe.

Iz ovog razloga u ovom radu ćemo govoriti O ulozi i značaju, i velikim vrijednostima
vakufa na Kosovu, koje su ostavljali poznati ljudi do dana današnjeg. No esej ima za cilj ukazati
o takvim vrijednostima izričito na području Kosova, sa fokusom na Prizren.

2
„Kraj jednog društva koji ne pokazuje osjećaj, veliku brigu i posebno poštovanje za vakuf, i gazi
ovaj božanstveni emanet jeste bolan“. (Osman Nuri Topbaš)

1. Osnovni pojmovi i definicije vakufa

Vakuf kao imovinska zadužbina ima vjersku, pravnu i društvenu narav.1 To je vidljivo
kroz povijest čovječanstva, od najranijih vremena do danas. Kod svih naroda2 i u svim
civilizacijama postojala je potreba pomaganja siromašnih i svih drugih kojima je potrebna pomoć
pa su imućni zavještali svoju imovinu ili njezin dio u svrhu njihova zbrinjavanja.3

Da bi se bolje razumjela narav institucije vakufa potrebno je ukazati i na najznačajnije

fikhske i zakonske termine kojima se određuju njezini bitni pojmovi. Ti stručni termini su:
- Vakuf (ar. waqf – zaustavljanje, sprečavanje, uzapćenje) je imovina koja je voljom
njezina vlasnika izdvojena iz prometa (njegova vlasništva) i čija se korist ili prihod
daje u tačno utvrđene dobrotvorne svrhe koje su u skladu s islamskim učenjem.
- Vakif (dobrotvor, utemeljitelj, zakladatelj, zadužbinar, legator ) je osoba koja zavješta
ili uvakufljuje svoju imovinu ili jedan njezin dio.
- Mevkuf alejhi/lehu jeste osoba ili strana kojoj je namijenjena korist ili prihod
uvakufljene imovine.
- Vakufnama (knjiga, povelja, zakladnica) je dokument o uvakufljenju kojim se
određuje predmet, svrha i način upravljanja vakufskom imovinom.
- Tesdžil je registracija vakufa nakon legalizacije vakufname od nadležnog sudskog
organa. Činom uvakufljenja imovina postaje neopoziva– vakuf lazim.

1
Vakufske ustanove i objekti se, s obzirom na svrhu i namjenu, dijele na vjerske, odgojno-obrazovne,
dobrotvorne, socijalne, zdravstvene i ekonomske... Mehmedalija Hadžić, „Vakufi i vakufname-definicija i
implementacija“, Zbornik radova, Nučni skup Vakufi u Bosni i Hercegovini, Islamska zajednica u Bosni i
Hercegovini, Vakufska direkcija Sarajevo, Sarajevo 2011, str. 11-18.
2
Instituciju zavještanja imovine u vjerske i dobrotvorne svrhe poznavali su i Babilonci, stari Egipćani, Rimljani,
Germani, Gali i dr. Babilonski kralj je svojim odanim službenicima poklanjao posjede na korištenje bez prava
raspolaganja kao privatnim posjedom. U starom Egiptu su veliki posjedi zavještavani za službu bogovima,
hramovima i grobljima. Imali su i porodične zaklade kojima su uvijek upravljali najstariji sinovi iz svakog
društvenog sloja. Rimljani su osnivali dobrotvorne ustanove za brigu o siromašnim i iznemoglim. Predmeti koji su
zavještavani smatrani su svetim i nisu mogli biti prodani, poklonjeni ili naslijeđeni. Smatralo se da su oni postali
Božije vlasništvo. Vidjeti: Mehmedalija Hadžić, „Vakufi i vakufname-definicija i implementacija“, Zbornik
radova, Nučni skup Vakufi u Bosni i Hercegovini, Islamska zajednica u Bosni i Hercegovini, Vakufska direkcija
Sarajevo, Sarajevo 2011, str. 11-18.
3
Mehmedalija Hadžić, „Vakufi i vakufname-definicija i implementacija“, Zbornik radova, Nučni skup Vakufi u
Bosni i Hercegovini, Islamska zajednica u Bosni i Hercegovini, Vakufska direkcija Sarajevo, Sarajevo 2011, str. 11-
18.
3
 - Mutevelija (upravitelj) je lice koje upravlja vakufskom imovinom.
- Nazir (nadzornik) je lice koje nadzire rad mutevelije.
- Istibdal je zamjena jedne vakufske nekretnine za drugu nekretninu
- Idžara je mjesečna ili godišnja zakupnina za zakup vakufskog dobra. Taj zakupni
odnos definira se kao plaćanje za korištenje vakufskog dobra tokom dogovorenog
perioda.
- Idžretejn je zakupni odnos u kojem zakupac za zakup vakufske imovine plaća dvije
zakupnine: prva je veća i daje se unaprijed i to samo jednom, a druga je znatno manja
i daje se na kraju svake godine.4

1.1. Šta je vakuf?

Vakuf je institucija koja pripada Šerijatskom pravu i mnogo šire, kulturi islama. Vakuf je
institucionalizacija sa namjerom da se daje nastavak u udjeljivanje i poklanjanje, pomoći i
dobročinstvu kao nastup samilosti, suosjećanja i ljubavi prema stvorenjima radi Stvoritelja.
Institucionalizacija ova, jeste predaja dijela bogatstva za radi Allaha, dž.š., odstranjivanje od
bogatstva radi bogatstva, osiguravajući da se to njegovo bogatstvo kasnije bude u koristi ljudima
a i samom sebi na budućem svijetu, kao nagradu zagarantovanu od strane Gospodara. Glavni cilj
uvakufljenja jeste zaraditi Allahovo zadovoljstvo i ljubav, te spas na budućem svijetu-Ahiretu.5

Vakuf je po svojoj naravi čista imovina. Uvakufljuje se ili daje ljudima, u ime Boga, na
trajno korištenje samo ono što je stečeno na dozvoljen način. Zato raspolaganje i upravljanje
tom imovinom ne smije biti u suprotnosti s njezinom čistom naravi. Vakufska imovina redovno
strada kada u ljudima preovlada zlo. Ona može izdržati nasilje koje se njoj čini, ali kada se
nasilje pomiješa s njom, ona neizbježno strada. Bitni uvjeti za upravljanje vakufskim dobrima
jesu čestitost, povjerljivost i stručnost. Nažalost, kako je to bilo u prošlosti, tako i danas ima
puno neodgovornosti prema vakufskoj imovini. Zabrinjavajuće je posebno to što neodgovornost
ponekad pokazuju i oni čija je dužnost savjesno raditi na očuvanju i unapređenju svega vakufskog.
Nebriga i nehaj razaraju vakuf. Mutevelija vakufa dužan je iznalaziti najbolje, šerijatski
dozvoljene, načine čuvanja i uvećanja imovine koja mu je predata u amanet. To su njegovo

4
Ibid., str. 11-18.
5
Osman Nuri Topbash, Vakuf, poklanjanje i korištenje, preveo sa turskog jezika, Mithat Hodža, bez mjesta i
godine izdanja, str. 12-17.
4
pravo i dužnost koje mu niko ne može oduzeti sve dok ih pravilno izvršava. Institucija vakufa
kao pravna osoba je, po svojoj definiciji, neovisna. Bez obzira na različitosti, koje i danas
postoje, u razumijevanju odnosa vakifa i imovine koju je uvakufio i uvakufljene imovine i
uživaoca njezinih koristi i prihoda, pravna osoba vakufa je potpuno samostalna i neovisna.
Ograničenje te neovisnosti bilo čime što nema uporište u slovu i duhu kur’anskog učenja
ništavno je i neprihvatljivo.6

1.2. Pravne posljedice uvakufljenja

Kao i svaki pravni posao, uvakufljenje izaziva određene pravne posljedice. O tome
postoje različita mišljenja islamskih pravnika. Pravne posljedice uvakufljenja ogledaju se u
sljedećem:

1. Prestanak vlasništva vakifa nad uvakufljenim predmetom.

2. Neopozivost vakufa.

3. Obaveznost davanja koristi i plodova vakufa namijenjenom korisniku, na koje on

polaže pravo, moralno i pravno, na što ukazuje i dužnost korisnika vakufa da daje
zekat na ubrane plodove.7

1.3. Vrste vakufa

S obzirom kome je namijenjen, vakuf se dijeli na dvije vrste:

1. El-Vakf el-hajri (dobrotvorni) i

2. El-Vakf ez-zurijji (porodični).

Pod prvom vrstom vakufa se podrazumijeva na vakuf koji se na početku uvakufi nekoj
dobrotvornoj strani, pa makar i jedan određeni period, nakon čega postaje vakufom određene
osobe ili više osoba.

Pod drugom vrstom vakufa se misli na situaciju kada neko uvakufi neku svoju imovinu
za sebe ili za neke određene osobe, makar krajnji ishod bila neka dobrotvorna strana. Npr., da
neko uvakufi za sebe, a potom za svoju djecu, a potom za neku dobrotvornu stranu.8

6
Mehmedalija Hadžić, „Vakufi i vakufname-definicija ...“, str. 11-18.
7
Dr. Sulejman Topoljak, Islamski odgovori, izdavač: El-Kelimeh, Novi Pazar, 2012. godine., str. 147.
8
Ibid., str. 155.
5
 1.4. Šta se može uvakufiti?
a) Nepokretna imovani

Po saglasnosti islamskih pravnika dozvoljeno je vakufljenje nepokretne imovine

poput zemlje, kuća, stanova, radnji,fabrika, voćnjaka, itd.,

b) Pokretna imovina

Većina islamskih pravnika smatra da je dozvoljeno vakufljenje i pokretne imovine

poput džamijskih svjetiljki, ćilima, oružja, odjeće, obuće, posuđa, knjiga, nakita, itd.

2. Uloga vakufa u islamu

Vakuf je veoma važna ustanova islamskog socijalnog i imovinskopravnog sistema.
Nastala je, razvijala se i opstala u okviru šerijata sve do današnjih dana, odolijevajući raznim
izazovima, nasrtajima, uzurpacijama, nacionalizacijama i pokušajima eliminacije. Tokom duge
povijesti, vakuf je odigrao nemjerljivo veliku ulogu na planu odgojdo-obrazovnog, znansvenog,
ekonomskog, i sveukupnog islamskog procesa i razvoja.9

Žrtvovanje imetka za siromašne kao i za potrebe vjere, kao i za vjerske objekte

oduvijek je za vjernike bio pojam iskrenog odnosa prema Univerzalnom i kur’anskim
principima. Kur’anski ajeti na najljepši način razvijaju egoističke strasti i bojaznost od
siromaštva. Uzvišeni u Kur’anu kaže: Oni koji imetke svoje troše na Allahovom putu liče na
onoga koji posije zrno iz kojeg nikne sedam klasova a na svakom klasu po stotine zrna. Allah
uvećava kome hoće, Allah je neizmjerno dobar i sve zna. (Bekare, 261.) Oni koji troše imanja
svoja i noću i danju, tajno i javno (za opće dobro), dobit će nagradu od Gospodara Svoga i
ničega se neće bojati i ni za čim neće tugovati. (Bekare, 274.)

Ovaj grandiozni objekat je ponos svih muslimana koji su donirali i dali i koji će davati,
ako Bog da, najbolji je dokaz naše ljubavi prema Univerzalnom, te naših donatora, vakifa koji
su preselili na ahiret i kojima mi danas učimo za njihove duše, da im Uzvišeni Gospodar podari
džennet za ono što su davali, a nama ostavili u emanet da se žrtvujemo koliko smo u
mogućnosti na putu dobra koliko možemo.10

9
Ibid.,str. 143.
10
Ibid., str.11-18.
6
 2.1. Uloga Vakufa u širenju kulture i islamskog obrazovanja na našim
prostorima11

Islamski učenjaci pojavu vakufa vežu sa Ibrahimom, a.s.,12 najstariji vakuf je, svakako,
Ka’ba, koju je izgradio Ibrahim, a.s., po čemu je ovaj veliki Allahov Poslanik poznat kao prvi
Pravi vakif, čak se smatra prvim direktnim osnivačem institucije vakufa. Ibrahimov, a.s., vakuf
služi: duhovnom, vjerskom, prosvjetnom, socijalnom i svakom drugom životu svih muslimana
svijeta u svim vremenima. Kasniji mnogobrojni vakifi u Mekki, Medini, Arabijskom poluotoku i
diljem islamskoga svijeta obogaćivali su vakuf i oslanjali su se na iskustva tog Ibrahimovog, a.s.,
zavještenja i uzor su imali u njegovoj tradiciji.13 Historijat nastavka vakufa može se uvidjeti od
vremena Muhammeda,s.a.v.s., i ovamo, kada se vakuf i formirao indirektno (delaleten ve
išareten) na osnovi kur'anske argumentacije14 i argumentaciji sunneta, 15
i direktno u kasnijim
generacijama, kada je dobio preciznu pravnu formu, sve do savremeno doba, nad kojima
egzistira, i u našim uslovima koristi jednom malom broju namjera, uzimajući u obzir promjene
historijsko-društvene okolnosti.16

U Kur'anu ima oko 200 ajeta, u kojima se govori eksplicite o pravnim poslovima/aktima ,
ali ima i 300 ajeta ostalih, koji se mogu koristiti kao tumačenje i objašnjenje o pravnim
islamskim poslovima.17 U ovoj grupi ajeta spada i 92 ajet sure Ali Imran, koji glasi:

„Nećete zaslužiti nagradu sve dok ne udjelite dio od onoga što vam je najdraže, a bilo šta vi
udjelili, Allah će, sigurno, za to znati.“ (prijevod Besima Korkuta)

Ovaj kur'anski ajet, Poslanik,s.a.v.s., je prokomentarisao sa riječima:

11
Mr. Sadik Mehmeti, „Roli i Vakëfit në përhapjen e kulturës dhe arsimimit islam ne vendin tonë“, Takvim-
Kalendar 1430-1431, , Priština, izdaje: Islamska Zajednica Kosova, br. 84., 2009., str. 125-146.
12
Osman Nuri Topbash, Vakuf, poklanjanje i korištenje, preveo sa turskog jezika, Mithat Hodža, bez mjesta i
godine izdanja, str. 20.
13
Adem Smajić, „Uloga vakufa u Islamu“, objavljeno u „Bošnjački glas“, Rijeka, broj 21., studeni 2011., str. 22.
14
Kur'an, Ali Imran, 92, Bekare, 177, itd.
15
Sahihu-l-Muslim, poglavlje „Vasijje“, br. 14., Tirmizi, 5/352-353.
16
Dževad Hodžić, „Vakuf i islamska prosvjeta u našim krajevima“, Islamska misao, br.66., Sarajevo, br. 31., juni
1984.
17
Ibrahim Džananović, Vakuf u svjetlu islamskih propisa, Anali Gazi Husrev-Begove biblioteke, knjiga IX-X,
Sarajevo 1983, str.9. isto: Mr. Sadik Mehmeti, „Roli i Vakëfit në përhapjen e kulturës dhe arsimimit islam ne
vendin tonë“...
7
„Kada čovjek umre, prestaju mu sva njegova djela izuzev u tri slučaja: ako ostavi neku trajnu
sadaku, ako ostavi neko znanje (nauku) od koje će se drugi (poslije njegove smrti) okoristiti, i
ako ostavi dobro (hairli) dijete, koje će se za njega moliti.“ (Muslim)18

Inspirisani ovim riječima, ashabi Poslanika,s.a.v.s., takmičili su se ko će ostaviti više

vakufa. Džabir, r.a., prenosi da je Poslanik,s.a.v.s., rekao: „Ne znam ni jednog od muhadžira i
ensarije da su posjedovali neku imovinu a da je nisu ostavili neki dio od nje, kao sadaku, koja se
nije nikako mogla prodati, nije se mogla pokloniti a niti naslijediti“. (Ibn Kuddame, „El-
Mugni,189)19

Institucija vakufa niti u jednoj religiji i ni u jednom drugom društvu, nije igrao veću i
značaniju ulogu kao u Islamu i islamskom društvu.20

Tako su i Osmanlije, pomoću njih, -od kraja XIV vijeka te ovamo,- i albanci, pridavali su
posebno pažnju, brigu i veliki trud kako bi slijedili stazu Poslanika, s.a.v.s., i njegovih ashaba,
tako su stekli velike uspjehe u dobročinstvu i uvakufljenju, tako da su pod posebno brigom
vakufa uvrštene i životinje, biljke itd.21

2.2. Vrste vakufa uspostavljeni na našim prostorima

I ako ovdje nije moguće spomenuti i poredati sve vrste vakufa koji su utemeljeni (formirani)
u Osmanskoj državi, prvenstveno i u našim krajevima, spomenut ćemo samo neke od tih vrsta:

- Izgradnja i održavanje džamija, tekije, i sl.,

- Medrese i ostale obrazovne institucije,

- Usluge stanovanje, hanovi hamami i zdravstvene institucije,

- Namazdžah, knjižare, biblioteke i kuće dočeka,

- Kanalizacije, bunari, vodovod, česme,

18
Mr. Sadik Mehmeti, Uloga „Roli i Vakëfit në përhapjen e kulturës dhe arsimimit islam ne vendin tonë“, Takvim-
Kalendar 1430-1431, 2009, Priština, izdaje: Islamska Zajednica Kosova, br. 84. Str. 126. (Hadis preveden sa
albanskog jezika)
19
Ibid., str.126.
20
Ibid., str. 126.; Isto vidjeti: Dr. Hasan Kaleši, Najstariji vakufski dokumenti u Jugoslaviji na arapskomjeziku,
Priština, 1972, str.13.
21
Ibid., str.126.
8
 - Javne kuhinje, obdaništa i dječiji vrtovi,

- Oslobađanje robova, zatvorenika,

- Plaćanje dugova dužnika,

- Pomoć udovicama i siromasima,

- Pomoć oblačenja i ishrane učenicima škola,

- Poklone djeci za bajrame i ostalih praznika, itd.22

Sa jednom riječju, vakufi su igrali veoma važnu ulogu muslima u čitavom svijetu gdje su
živjeli i boravili, tako i muslimana albanaca, i to kao u vjerskom i profanom aspektu, tako i u
kulturnom, socialnom i humanom. Uloga vakufa je također bila velika u formiranju, izgradnji i
infrasrtrukturi naselja u kojima su živjeli i dalje žive muslimani albanci.23

Kod nas, na Kosovu, se malo pisalo i danas se također malo piše, da se ne kaže uopšte,
bilo to da se radilo o vakufima kao institucijama, 24
ili našim vakifima koji su ostavili vakufe25,
usto da je literatura na arapskom jeziku dostatna.

22
Ibid, 126.; Osman Nuri Topbaš, nav.djelo., str. 24-25.; Dr. Hasan Kaleši, Njajstariji vakufski...,nav. djelo., str. 13-
14.
23
Ibid.,str. 129.
24
O instituciji vakufa na albanskom jeziku, u islamskoj štampi Kosova, našli smo dva-tri teksta: Resul Rexhepi,
„Vakëfi institucion shumë i rëndësishëm islam“, u: “Edukata Islame”, br. 57, Priština, 1995, str. 45-58; Husni
Abdul-hafiz, „Vakëfi në qytetërimin islam“, preveo Fuad Morina, u: “Dituria Islame”, nr. 206. Priština, 2007, str.
38-39; Ahmet Šerif, „Vakëfet si institucione fetare, kulturore dhe humanitare“, u: “Edukata Islame”, br. 75.,
Priština, 2004, str. 137-145.
25
O našim vakifima i vakufe koje su oni ostavili na stranim jezicima pisali su nekoliko istraživača, a ponaročitu
ulogu je ima Dr. Hasan Kaleši. Njegove studije su na stranim jezicima, a ponaročito na srpsko-hrvatski, “Veliki vezir
Kodža Sinan paša, njegove zadužbine i njegova vakufnama”- “Veziri i madh Koxha Sinan pasha – përshpirtënimet
dhe Vakëfnameja e tij”, Priština, 1972., str. 257-308, prevedeno je na albanski jezik od strane prevodilaca: Ismail
Rexhepi i Sadik Mehmeti, i objavljeno je u časopisu „Edukata Islame“, br. 82, Priština, str. 95-143.
Također je prevedeno i njegovo cjelokupno djelo o vakufima, vakifima i vakufnamama u Jugoslaviji, Najstariji
vakufski dokumenti u Jugoslaviji na arapskom jeziku - “Dokumentet më të vjetra të vakëfeve në gjuhën arabe në
Jugosllavi”, preveo Ismail Redžepi, izdato 2012. godine od strane Islamske zajednice Kosova, Studije: Hasan
Kaleši-Ismail Eren, “Prizrenac Mahmud Paša Rotul, njegove zadužbine i vakufnama”, “ Starine Kosova”, br. VI-
VII, Priština, 1972-1973, str. 24-60, “Mahmud pashë Rrotlla nga Prizreni përshpirtënimet dhe vakëfnameja e tij”,
prevedeno od strane spomenutih prevodilaca, objavljeno u “Edukata Islame”, br. 81, Priština, 2006, str. 95-143.
152-188; Studija: Hasan Kaleši-Ismail Redžepi, “Prizrenac Kukli beg i njegove zadužbine”, “Prilozi za orijentalnu
filologiju”, VII-IX/1958, Sarajevo, 1960, 143-167, ”Mehmed Kukli-begu nga Prizreni dhe vakëfnimet e tij”,
objavljeno u: “Edukata Islame”, br. 83, Priština, 2007, str. 201 - 224; Nehat Krasnići, “Kronika (menakib) e Tahir
efendiut burim i rëndësishëm për historinë e kulturës në Prizren gjatë periudhës turko-osmane”, “Edukata Islame”,
br. 57, Prishtina, 1995. Nexhat Ibrahimi, “Suzi Prizrenasi”, Prizren, 1990. “Për vakëfet e Jemishxhi Hasan pashës
9
 3. Nekoliko od karakteristika islamskog obrazovanja na našim prostorima

Suvišno je ovdje spominjati da su Islam i Kur'an pridavali posebnu značajnost i ulogu

znanja te njegovog širenja. Naš pogled, za ulogu institucije vakufa u širenju kulture i islamskog
obrazovanja kod nas, oslanja se na bazi tri vakufname, koje su izdate na albanskom jeziku:
„Vakufnama Kukli-bega iz Opolja“26-„Vakëfnameja e Kukli-begut nga Opoja“, legalizirana
1538. godine, te “Vakufnama Kodža Sinan-paše27 iz Topojana Ljumjanskog”-„Vakëfnameja e
Koxha Sinan Pashës nga Topojani i Lumës, legalizirana 23. Jula 1586. godine, isto i „Vakufnama
Mahmud Paše Rotle iz Prizrena28“-„Vakëfnameja e Mahmud Pashë Rotllës nga Prizreni”,
legalizirana 1831 godine.29

nga Rogova”, prof. Šaćir Šalja, “Zbulim i rëndësishëm historik në Rogovë të Hasit”, u: “Edukata Islame”, br. 80,
Priština, 2006, str. 125-153.
26
Kao pouzdane podatke o Kukli begu možemo navesti, da mu je pravo ime bilo je Mehmed beg, dok Kuklibeg mu
je epitet. Njegov otac zvao se Hajrudin, a djed Kasim.26Jastrebovi misli da Kukli beg potiče od Male Azije.
(Jastrebov, 1904: 83). Kuklibeg verovatno jedno dugo vrijeme živeo je u Prizrenu i Opolje, gdje u tadašnje mjesto u
Zinovi (u današnjem Bresanu) izgradio je svoj saraj, džamiju, tekije, turbe i vodovod. Njegov saraj nalazio se u
Beglere (Kuklibeg), neki pola kilometar od Bresane. I danas mogu se zapaziti temelji tog saraja kao i vodovod i
česma, koju je i sada narod zove „Česma Saraja„ ili „Fontana Saraja„.(Lutovac, M., nav. djelo: 75). Prema Kronici
Kuklibeg je umro godine 963 (počinje sa 16.XI.1555). Saraj Kuklibega porušen je od Mehmed Paše Bušatlije godine
1795, spuštajući se od planinama Šara, onda kada je osvojio Prizren. Izvor: Hasan Kaleši i Ismail Redžepi,
„Kuklibegu dhe Vakëfnimet e tij”, “Edukata Islame”, br. 83, Priština, 2007. godine, str.201-223; Isto vidjeti: Hasan
Kaleši-Ismail Redžepi, “Prizrenac Kukli beg i njegove zadužbine”, “Prilozi za orijentalnu filologiju”, VII-IX/1958,
Sarajevo, 1960, str. 143-167.
27
Džamija Sinan Paše u Prizrenu po svemu sudeći zavšena je 1615 . godine kada je i umro Sinan Paša (rođen u Vila
u Albaniji). Takođe, ova džamija imala je medresu i biblioteku. Ona pripada među naj monumentalnim džamijama
na Balkanu. Odlikuje se sa njemu kupolu površine od 16.5 metara i sa bogatim dekorom u interijeru. Preuzeto sa
izvora:http://kohaislame.com/index.php/enciklopedi/item/12403-xhamit%C3%AB-m%C3%AB-t%C3%AB-
njohura-n%C3%AB-bot%C3%ABn-muslimane., i http://www.zeriislam.com/artikulli.php?id=70,
dana: 16.06.2013.godine.
28
Prizren (alb. Prizreni) je historijski važan grad koji se nalazi na jugu Kosova. Sjedište je
istoimene općine i Prizrenskog okruga. Procijenjuje se da oko 240,000 ljudi živi u općini Prizren, koja obuhvata
grad i 74 okolna naselja. Većina stanovništva su Albanci, a postoji i velikaBošnjačka zajednica u gradu. Poznat
u antičko vrjeme kao grad Theranda, (lat.raskrsnica) grad se razvijao između VI i IX veka (grad je utvrđen na brdu,
sa podgrađem i manjom naseobinom oko bazilike na čijim ostacima je kasnije podignuta crkva Bogorodica
Ljeviška).
Iz turskog perioda starom utvrđenom gradu na brdu ostao je naziv Kaljaja-(ar.tvrđava). U vrjeme Vizantije, Prizren
je bio značajnije regionalno sedište i u to vreme u njemu su izgrađena utvrđenja Drvengrad i Višegrad, poznat kao
prizrenski Gornji grad. U njemu je bilo sedište Vizantijske episkopije. Poveljom cara Vasilija iz 1019.
godine, Ohridskoj arhiepiskopiji se poklanja prizrenska episkopija i ovo je prvi pisani dokument u kome se pominje
Prizren tada pod imenom Prizdrijana. Za vreme vizantijske vlasti nad Prizrenom, u njemu je podignut ustanak
protiv cara Mihaila VII Duke i na saboru koji je tu organizovan1072, učesnici ustanka, vlastelini i skopski boljari
proglasili su kneza Bodina za vladara i krunisali su ga za bugarskog cara. Ustanak je nedugo zatim bio krvavo
ugušen.
10
 3.1. Džamije
Džamije, ka najbitnije vjerske islamske institucije, na Kosovu su imali veliko
prostranstvo u vremenu i prostoru. Džamije, u toku svoje cjelokupne historije, osim kao mjesta
za molitvu, bile su i prve škole.30 Kasnije u sklopu džamija, podizane su posebne izgradnje za
osnovno obrazovanje, nazvane mektebi, čiji se broj vremenom znatno povećavao, tako da bi u
svakom selu postojao po jedan mekteb, a u određenim situacijama i više od jednom mekteba.31

Tako i na Kosovu obrazovna funkcija džamija je bila prisutna, znači, islamske vjerske
škole su stare koliko su stare i same džamije.32 Tako, vakufnama Kuklibega,33 legalizirana 1538.
godine, koji je u to vrijeme podigao mnogo vjerskih objekata i socio-humanitarnih, ukazuje da je
on izgradio dvije džamije, koje su istovremeno imale i ulogu škola, a što među prisutnima je bilo
i nekoliko svjedoka mualima.34 Jednu sličnu školu je 1513. godine izgradio i Suzi, koji bi kasnije
bio i sam učitelj u njoj.35 Gazi Mehmed Paša36, u sklopu svoje džamije37, među najljepšim ne

Za vrijeme Osmanlijskog carstva Prizren je bio kulturni i administrativni centar šire regije. Pretpostavlja se da je
Prizren pao pod tursku vlast između 1455 i 1459. godine. U periodu turske vlasti Prizren dobija novu urbanu
strukturu formiranjem čaršija i mahala i izgradnjom monumentalnih islamskih građavina (Sinan pašina džamija,
Mehmed pašina džamija, Hamam, Sahat kula, Kameni most i dr). Prizren je bio važno islamsko sjedište i u njemu su
podignute brojne džamije, tekije, turbeta i medrese. Tokom ovog perioda neke od srednjovekovnih crkava su
pretvorene u džamije. Tako je crkva Bogorodice Ljeviške pretvorena u džamiju a manastir Svetih Arhangela je
razgrađen i od tog kamena sagrađena je Sinan pašina džamija. U Prizrenu je bilo razvijeno prepisivanje arapskih,
persijskih i turskih dela sa književnim i naučnim sadržajem. Preuzeto sa internet stranice,
http://sh.wikipedia.org/wiki/Prizren, dana 15.06.2013.
29
Mr. Sadik Mehmeti, „Roli i Vakëfit në përhapjen e kulturës dhe arsimimit islam ne vendin tonë“, Takvim
Kalendar 1430-1431, 2009, Priština, izdaje: Islamska Zajednica Kosova, br. 84. str. 133.
30
Nerkez Smailagić, Leksikon Islama, Sarajevo, 1990, str. 150.
31
Prof. dr. Ziya Kazici, Historia e arsimit islam, Tirana, 2001, str. 18.
32
Mr. Sadik Mehmeti, „Roli i Vakëfit në përhapjen e kulturës dhe arsimimit islam ne vendin tonë“, Takvim
Kalendar 1430-1431, 2009, Priština, izdaje: Islamska Zajednica Kosova, br. 84. str. 135.
33
Kuklibeg je izgradio 1534 Džamiju koja je nazvana Saraćhana. Ona se nalazi u starom djelu grada Prizrena, blizu
gradske centralne poste, u ulici „Sheshi i lidhjes“, prema Urbanskom razvojnom planu godine 1993. O Kuklibegu
ima puno kontradiktornih mišljenja, bitno je da je bio osvajač i skroman čovjek, čovjek koji je volio slobodu
naroda, čovjek koji je bio mudar i pametan. Podaci su preuzeti od: Agim Ali, Dituria islame, br. 26., godina 25.,
januar 2011., str. 42. U početku je džamija služila kao mesdžid. Ovaj mesdžid - džamija, nekoliko puta je renoviran
i popravljen. Originalni natpis koji se nalazio u džamiji nije sačuvan. Sada postoji samo natpis koji se nalazi na
ulazu džamije na kome je navedena godina renoviranja 1317/H (1897 M.). Natpis je napisan na stari osmanski jezik.
Od ovog natpisa saznajemo da popravku džamije uradio je Ahmed beg koji pripada familiji Kukli bega. Isto vidjeti:
http://prizren360.com/ba/what-to-visit/monuments/08-damija-ilijaz-kuka preuzeto dana: 16.06.2013.
34
Ibid., str.135.; Isto vidjeti: Hasan Kaleši, u: Kosova nekad i danas, Beograd, 1973, str. 922.
35
Ibid., str.135.
36
Original tri vakufname Mehmeda-paše Kačaniklije, čuvaju se u Kosovskoj Arkivi, pisan je na osmanlijskom sa
arapskim pismom nesh podebljanim, izvanredno lijepim, mnogo jasnim i čitko napisanim.
37
Gazi Mehmed-pašina ili Bajrakli džamija je centralna džamija šeher Prizrena, uz jos 28 džamija u gradu. Objekat
je podignut 1574. godine. Vakif je slavni vojskovođa Osmanskoga carstva, Gazi Mehmed-paša koji je učestovao na
11
samo u Prizrenu i Kosovu nego i šire, izgradio i prvu medrese na Kosovu, koja po sadržini i
nivou obrazovanja, odlikovala se od ostalih u Rumeliji.38 Tako da i u mjestima gdje nije bilo
džamija i mekteba, muallimi (učitelji) su povremeno obilazili ta mjesta i podučavali djecu.39

3.2. Medrese na Kosovu, a posebno u Prizrenu

U toku Osmanlijskog perioda, najveći broj škola su formirali i održavali vakifi. Tako da,
kada je riječ o islamskom obrazovanju na našim prostorima, vakifi sa uslovima koje su
pretpostavljali za rad u tim školama, imali jakog uticaja. Među najpoznatijim medresama na
Kosovu su bile: Medresa Mahmud Paše Rotla u Prizrenu, te Medresa Ishak Ćelebije u Manastiru
(god.1508).40

Ulaskom albanskog podneblja u okrilju i kulturno-historijskog podneba, počinje nova era.

Knjiga počinje da se piše, opisuje, prodaje i kupuje, sa kojima će se formirati i prve biblioteke.
Općenito će se one podići u sklopu džamija (mekteba) te medresa, a da će se u velikim
gradovima izgrađivati i posebne biblioteke. Evlija Čelebi, u toku posjete albanskih krajeva u
XVII vijeku, ustanovio je obrazovni sistem cvatao, a da su pedagozi sačinjavali intelektualnu
elitu sa posebnim uticajem u javnosti.41

mnogim bojnim poljima velike Osmanske imperije, a zvanje “Gazi“ (pobjednik) je dobio poslije pobjeda u ratovima
u Grčkoj, Hrvatskoj i Mađarskoj. Gazi Mehmed-paša, pored ostalog, za svog je života ostavio mnogo vakufskih
zadužbina i hajrata.
U šeher Prizrenu blizu džamije podigao je i hamam, medresu, turbe, mekteb i dershanu u sklopu kompleksa džamije.
Turbe je podigao u haremu džamije, sa željom da tu bude ukopan, ali je mezar ostao prazan, zato što je poginuo na
bojnom polju kod Kizanluka 1596. godine, gdje je i ukopan. U turbetu su smješteni ostaci njegove biblioteke sa
starim rukopisima, u kojoj se nalazi oko 200 kitaba (knjiga) na arapskom, perzijskom i osmanskom (turskom)
jeziku. Tu se nalazi i rukopis Kur'ana. a. š., iz 1312. godine, od posebnog značaja.
Gazi Mehmed-pašina medresa je najstarija medresa ne samo Prizrena, nego i na Kosovu, koja je bila aktivna sve do
1947. godine, kada je ukinuta od strane komunističkih vlasti bivše Jugoslavije. U Budimu je podigao hamam, konak,
i dvije tekije, a u Beogradu džamiju i medresu. Gazi Mehmed-paša je držao mnoge istaknute položaje u osmanskoj
vlasti. Jedno vrijeme je bio valija Erzuruma, te Nigebola, 1543. godine. Kraće vrijeme je bio i bosanski valija, kao i
beglerbeg Smedereva. Kad je podizana Bajrakli džamije Prizrena bio je na položaju sandžakbega Čustendila u
Bugarskoj. Preuzeto sa internet stranice, dana 15.06.2013.
http://www.prizrenweb.com/magazin/index.php?option=com_content&view=article&id=185:bajrakli-damija-biser-
eher-prizrena&catid=59:vjera&Itemid=290
38
Ibid., str. 135, ; Isto vidjeti: Hasan Kaleši, u: Kosova nekad i danas, Beograd, 1973, f. 922.
39
Dr. Jašar Redžepagić, Razvoj prosvete i školstva albanske narodnosti na teritoriji današnje Jugoslavije do
1918 godine, Priština, 1968, str. 43.
40
Mr. Sadik Mehmeti, „Roli i Vakëfit në përhapjen e kulturës dhe arsimimit islam ne vendin tonë“, Takvim
Kalendar 1430-1431, 2009, Priština, izdaje: Islamska Zajednica Kosova, br. 84. str. 135.
41
Preuzeto sa internet stranice: http://www.zeriislam.com/artikulli.php?id=2490, dana: 16.06.2013.
12
Ovakvih slučajeva imamo mnogo, ali među najeklatantnijim slučajevima u Prizrenu je Džamija,
Muallim-hana i Biblioteka Suzia42 u Prizrenu (1513); Džamija, Medresa, Biblioteka, Hamam
Mehmed-Paše (1573)43; Džamija, Medresa, Biblioteka Sinan-Paše (1615), itd. Krajem XVI
stoljeća, Prizren je brojao oko osam Džamija i toliko škola različitih vrsta.44

Tokom vremena, broj škola je varirao sa dekada na nekade, ali je sigurno da su neke od
njih funkcionirale stalno. Prema Salname 1874. godine., Prizren je imao 21 mekteb i 4 Medrese.
Godine 1886 u Prizrenu je bilo 17 škola za muškarce, a 9 za djevojke te jednu Ruždiju (tipa
Gimnazije) za muslimansku djecu na obrazovanju osmanskog jezika.45

Međutim, nakon odlaska Osmanskog carstva sa naših prostora godine 1912., veliki dio
albanskog podneblja je aneksiran od strane srba. Političku sreću je zadesio i sistem obrazovanja,
veliki broj škola je pozatvarano a one malo koje su funkcionirali bile su u stalnoj rigoroznoj
pratnji srpske vlasti. Prema nekim statistikama 1912-1941. godine, porušene su oko 320
džamije, obeštećene oko 85 mekteba sa svojim bibliotekama. Godine 1939.Kraljevina
Jugoslavije dozvoljava otvaranje dvije medrese, one u Prištini i Prizrenu, međutim, ovaj se plan
nikada nije realizovao. Medresa Mehmed- paše46 u Prizrenu, 1947. godine biva zatvorena, da bi
tadašnja Kosovska vlast pod patronarstvu Jugoslavenske vlasti, godine 1949 daje odobrenje za
otvaranje jedne Medrese u Prištini, međutim to se prolongiralo sve do 1951. godine. Nakon
izvjesnog vremena opravdavanja unutar Islamske zajednice Kosova, 1993. godine, donijela

42
Nedžat Ibrahimi, „Suzi Prizreni, dijetar dhe bamirës i shekullit XV-XVI”, preuzeto sa internet stranice:
http://www.zeriislam.com/artikulli.php?id=2239, dana: 17.06.2013. godine.
Hasan Kaleši tvrdi da tokom njegove posjete, od imama džamije Suzia našao jedan utvrđujući natpis Suziove
Vakufname. Međutim, koliko nam je poznato, Kaleši ovu vakufnamu nije publikovao nikada, tako da ne možemo
ništa govoriti o njoj. Potvrdno se zna od njegove Vakufname da je ostavio džamiju, muallim-hanu (mektb), za kojeg
orijentalista Nimetullah Hafizitvrdi, a i ostali isto tvrde, da je on bio prva škola u Prizrenu.
43
Vidjeti:
http://prizren360.com/ba/what-to-visit/monuments/gazi-mehmed-pain-hamam
http://prizren360.com/ba/what-to-visit/monuments/mehmed-paina-damija-bajraklija
http://prizren360.com/ba/what-to-visit/monuments/mezar-gazi-mehmed-pae
44
Preuzeto sa internet stranice: http://www.zeriislam.com/artikulli.php?id=2490, dana: 16.06.2013.
45
Preuzeto sa internet stranice: http://www.zeriislam.com/artikulli.php?id=2490, dana: 16.06.2013.
46
Dr. Hasan Kaleši za Kodža Sinan-pašu,piše: „Kodža Sinan-paša, Gazi Sinan Paša ili Sinan Paša „Osvajać
Jemena“ (Fatih-i Yemen)“, je rođen u selu Topojan (Albanija), preko Danuba...U vakufnama sina Kodže Sinan-
paše, Mehmed-paše Kačanlije, vidi se da je Mehmed-paša uvakufio bogatstvo u Tropojanu. 46

13
odluku o otvaranju Medrese u Prištini i u Prizrenu, nazvanom Fizički odvojenom odjeljenju
Medrese u Prištini, tako da se 1997-1998 dodaje ovoj medresi i Odjeljenje za djevojke, koje nisu
prestale sa radom do današnjih dana.47

Zaključak

Iz svega izloženog, možemo zaključiti da vakifi sa svojim vakufima su imali veliku i

značajnu ulogu u islamskom obrazovanju na našim prostorima. Ovaj prostrani utjecaj je
doprinijelo Pravo vakufa, mogućnosti koje su brilijantno iskoristili naši vakifi, koji su imali
jedan značajan i neopisivi utjecaj.

Medrese i ostale institucije edukativno-obrazovne, koje su formirali naši dobročinitelji

tokom historiju, imajući u vidu kulturne okolnosti toga vremena, bile su na nivou i u potpunosti
su odgovarali zahtjevima vremena. Tako da, u bekgroundu historije kulture, oni zaslužuju
pozitivnu ocjenu, kao što zaslužuju i doprinos ostali dobročinitelji na polju obrazovanja u bilo
kome aspektu se to odnosilo.

Institucija vakufa u životu muslimana u našim prostorima, tokom historije, je imao

posebnu važnost ne samo u aspektu obrazovanja, nego općenito u svim aspektima cjelokupnog
života. Sa jednom riječju, sve koristi socijalne, obrazovne i javne, su opstojali zahvaljujući
vakufima, te da je vakuf imao značajnu ulogu u razvoju islamskog življenja na našim prostorima
i šire. Međutim, na žalosti, ova institucija, je bila te i dalje nastavlja biti na meti raznih
pokvarenih ljudi u raznim vremenima i okolnostima, tako da na nas spada obaveza da sačuvamo
i povratimo dostojanstvo i ulogu ove najznačajnije institucije nekada i sada u očuvanju
Islamskog vjerskog obrazovanja i vjere Islama kao takve.

47
Preuzeto sa internet stranice: http://www.zeriislam.com/artikulli.php?id=2490, dana: 16.06.2013.
14
Literatura

Knjige:
1. Dr. Sulejman Topoljak, Islamski odgovori, izdavač: El-Kelimeh, Novi Pazar, 2012.
godine.,
2. Hasan Kaleši, Dokumentet më të vjetra të vakëfeve në gjuhën arabe në
Jugosllavi, preveo Ismail Redžepi, izdato 2012. godine od strane Islamske zajednice
Kosova,
3. Nerkez Smailagić, Leksikon Islama, Sarajevo, 1990.,
4. Osman Nuri Topbash, Vakuf, poklanjanje i korištenje, preveo sa turskog jezika,
Mithat Hodža, bez mjesta i godine izdanja,
5. Prof. dr. Ziya Kazici, Historia e arsimit islam, Tirana, 2001.

Časopisi:
1. Adem Smajić, „Uloga vakufa u Islamu“, objavljeno u „Bošnjački glas“, Rijeka, broj
21., studeni 2011.,
2. Dževad Hodžić, „Vakuf i islamska prosvjeta u našim krajevima“, Islamska misao,
br.66., Sarajevo, br. 31., juni 1984.
3. Hasan Kaleši i Ismail Redžepi, „Kuklibegu dhe Vakëfnimet e tij”, “Edukata Islame”,
br. 83, Priština, 2007.
4. Mehmedalija Hadžić, „Vakufi i vakufname-definicija i implementacija“, Zbornik
radova, Nučni skup Vakufi u Bosni i Hercegovini, Islamska zajednica u Bosni i
Hercegovini, Vakufska direkcija Sarajevo, Sarajevo 2011.,
5. Mr. Sadik Mehmeti, „Roli i Vakëfit në përhapjen e kulturës dhe arsimimit islam ne
vendin tonë“, Takvim-Kalendar 1430-1431, , Priština, izdaje: Islamska Zajednica
Kosova, br. 84., 2009.,
6. Nedžat Ibrahimi, „Suzi Prizreni, dijetar dhe bamirës i shekullit XV-XVI”, preuzeto sa
internet stranice: http://www.zeriislam.com/artikulli.php?id=2239, dana: 17.06.2013.
godine.

15
Internet:
1. http://kohaislame.com/index.php/enciklopedi/item/12403-xhamit%C3%AB-
m%C3%AB-t%C3%AB-njohura-n%C3%AB-bot%C3%ABn-
muslimanehttp://www.zeriislam.com/artikulli.php?id=760, preuzeto dana:
16.06.2013.,
2. ., http://www.zeriislam.com/artikulli.php?id=70, preuzeto dana: 16.06.2013.,
3. http://sh.wikipedia.org/wiki/Prizren, preuzeto dana: 15.06.2013.,
4. http://prizren360.com/ba/what-to-visit/monuments/08-damija-ilijaz-kuka, preuzeto
dana: 16.06.2013.,
5. http://www.prizrenweb.com/magazin/index.php?option=com_content&view=artic
le&id=185:bajrakli-damija-biser-eher-prizrena&catid=59:vjera&Itemid=290,
preuzeto dana 15.06.2013.,
6. http://prizren360.com/ba/what-to-visit/monuments/gazi-mehmed-pain-hamam
preuzeto dana: 16.06.2013.,
7. http://prizren360.com/ba/what-to-visit/monuments/mehmed-paina-damija-
bajraklija
8. http://prizren360.com/ba/what-to-visit/monuments/mezar-gazi-mehmed-pae
preuzeto dana: 16.06.2013.,
9. http://www.zeriislam.com/artikulli.php?id=2490, preuzeto dana: 16.06.2013.,
10. http://www.zeriislam.com/artikulli.php?id=2490, preuzeto dana: 16.06.2013.

16