Odsjek za bosanski, hrvatski, srpski jezik i književnosti naroda Bosne i

Hercegovine

Esej iz predmeta Svjetska književnost od klasicizma do postmoderne

Tema: Glavne odlike realizma kao književnog pravca

Termin realizam (lat. Realis-stvaran, istinit) ima dvojako znacenje: oznacava metod

oblikovanja knjizevnog umjetničkog djela, na jednoj strani, i označava književni pravac,
epohu u historiji književnosti, na drugoj strani. Realizam kao metod, postupak u oblikovanju
književnog umjetničkog djela, prisutan je u književnosti od najstarijih vremena. Realistički
metod je postao dominantan već u trećoj deceniji XIX vijeka jer ga postepeno prihvata većina
pisaca I na snazi je, zavisno od knjizevne sredine, sve do kraja vijeka. Čim je metod realizma
prihvaćen od većine pisaca koji pokazuju slična tematska opredjeljenja, koriste slične stilsko-
izražajne postupke I iskazuju slična shvatanja o drustvenim I umjetničkim pitanjima, nastao je
knjizevni pravac realizam, posebna epoha u historiji evropskih knjizevnosti.

Termin realizam označava metod oblikovanja književne stvarnosti ili književnu epohu. U
prvom slučaju termin nema vremensko ograničenje, primjenjiv je za pisce svih vremena koji u
svom stvaranju koriste metod realizma. U drugom slucaju termin se koristi u ograničenom
vremenskom značenju, odnosi se na pisce koji su stvarali u drugoj polovini XIX vijeka I
primjenjivali realistički metod.

U razvojnom toku realizma uocavaju se tri faze. Rani realizam oznacavaevropske pocetke

realisticke epohe cije su temelje udarili Stendal, Onore de Balzak I Nikolav V.
Gogolj. Razvijeni realizam obuhvata pedesete I sezdesete godine XIX vijeka kada su stvarali
Gistav Flober, Alfons Dode, braca Gonkur, Ivan S. Turgenjev, Ivan A. Goncarov. Visoki
realizam obiljezen je unosenjem ideoloske, eticke I filozofske problematike-Lav N.
Tolstojom i Fjodor M. Dostojevski.          

Epoha realizma nije jedinstvena: javljaju se razliciti tonovi koji u izvjesnoj mjeri donose neki
novi momenat zadržavajuci osnovne poetičke karakteristike realizma. Naturalizam Emila
Zole u Francuskoj insistira na nagonskom kod covjeka, na slikanju mracnih strana zivota, na
onome sto ce kod citalaca ili gledalaca izazvati snaznu reakciju – osudu, gnusenje, gadjenje:
prihvacen je u mnogim evropskim knjizevnostima. Vrizam Djovanija Verge (Italija) insistira
da se masta protera  iz knjizevnosti , te da se zivot prikazuje filozofski tacno drzeci se gradje
koju pruza stvarnost I koristeci gotove dogadjaje I likove, nije imao znacajan odjek u drugim
knjizevnostima. Naturalna skola u Rusiji, ciji je teoreticar Visarion G. Bjelinski, trazi
vracanje prirodi, prikazivanje nizih slojeva drustva; imala je velik broj pristalica medju
ruskim piscima I dala je znacajna knjizevna ostvarenja. Kriticki realizam se javlja kao
najvisa faza u razvitku evropskog realizma; u njemu Djerdj Lukac izdvaja dva toka: pasivno
kriticki I aktivno kriticki realizam. Socijalisticki realizam javlja se u Sovjetskom Savezu
tridesetih godina XX vijeka, ciji je teoreticar I najizrazitiji predstavnik Maksim Gorki; od
pisaca se trazi da im glavna tema bude opisivanje uspjeha u socijalistickoj izgradnji.

Poetiku realizma karakterisu novine na planu gradje i tematike, oblikovanja likova, lika
pripovedanja, upotrebe jezika i zanrovskih pomeranja.

1. Teme za svoje stvaranje realisti nalaze u stvarnosti koja ih okruzuje, u svakodnevnom

zivotu obicnih ljudi, u obicnim dogadjajima koji ne predstavljaju nista izuzetno. Ova
knjizevnost predocava sliku drustvene sredine, odnose i sukobe u njoj, idejne i ideoloske
tokove- time doija snazno sovijalno obiljezje.posebna paznja se poklanja slikanju prirodnog
okruzenjai ambijent. U srpskom realizmu dominantna je seoska tematika sa idealizacijom sela
i seoskog zivota.

2. Junaci su obicni ljudi iz svakodnevnog zivota, koji su prirodni u delanju, ponasanju i

izrazavanju. Glavni junak je uglavnom tipicni predstavnik sloja ili grupe ljudi , prikazuje se
svestrano, motivacija je zasnovana na prirodnoj i logickoj kauzalnosti.

3. Fabularnost je bitna osobina realisticke proze; fabula je cvrsta, ima hronoloski tok i u
kontinuitetu prati zivotnu pricu o junaku. Zamrsenost zapleta nije svojstvo realisticke fabule:
mora da bude dinamicna i zanimljiva, da bude u funkciji postepenog otkrivanja likova koji
prolaze kroz niz situacija. Svojstvo realisticke fabule je razgranatost, postojanje vise tokova,
razvijene epizode.

4. Pripovjedanje je objektivno, uzdrzano i odmjereno, bez jakih strasti, bez patetike i

hiperbolisanja. Ima hronoloski tok i prati zivotna zbivanja, drustvene tokove, intimna stanja.
Najcesce je dato u on-formi. Cesta je i ja-forma pripovjedanja.

5. Dijalog je znacajno sredstvo umjetnickog oblikovanja u realistickoj prozi i dominantna

forma samoiskazivanja i indirektne karakterizacije.vrlo je razvijen, sa obimnim dijaloskim
nizovima.

6. Monolog se kasno javlja u prozi realizma, prvo kao opis psiholoskog stanja a kasnije i kao
direktni unutrasnji monolog.kod nas se javlja kod Laze Lazarevica i Svetolika Rankovica.

7. Opis ima znacajnu ulogu u strukturi realisticke proze. Predmet opisivanja su pejzaz,

interijer, portret, karakter, sredina, atmosfera.

8.  U realizmu dolazi do znacajne smjene zanrova. Poezija uopste stagnira ili nestaje: njeguje
se lirska poezija deskriptivne i misaone vokacije, ali je malo pisaca koji njeguju poeziju.
Proza je dominantan vid umjetnickog izrazavanja; njeguje se pripovijetka, novela i crtica;
roman dozivljava ekspanziju i punu afirmaciju.

9. Jezik realista je jednostavan, kolokvijalan, bez figurativnosti. Ima dosta zargonske,

profesionalne ili dijalekatske leksike cime se jezik funkcionalizuje kao sredstvo za
karakterizaciju i individualizaciju likova.

10. Epoha realizma je dala niz teoreticara, na jednoj strani su pisci koji razmisljaju o
knjizevnosti i knjizevnom stvaranju, a na drugoj strani su filozofi, esteticari i knjizevni
kriticari.

Emir Sivac