3. Opera barokowa poza granicami Włoch.

Hiszpania
Opera włoska nie przyjęła się w tym kraju, choć na dworze królewskim sporadycznie
pojawiały się przedstawienia. Powstała hiszpańska odmiana opery zwana zarzuelą. Składała
się z partii mówionych, śpiewanych, tańczonych i instrumentalnych. Do XVII wieku stanowiła
popularną formę muzycznego teatru hiszpańskiego. Zarzuele były teatrem dworskim.
Przedstawiciele tej szkoły to: Francisco Juan de Navas oraz Jose de Nebra.

Francja
Popularność opery weneckiej stała się inspiracją dla prób przeniesienia opery do innych krajów
Europy. Do Paryża opera włoska dotarła u schyłku lat dwudziestych XVII wieku, ale nie podbiła
lokalnej publiczności. Francuzi nie tylko mieli znakomity teatr dramatyczny, co nie pozwoliło im
zaakceptować słabej pod względem dramatycznym opery włoskiej, ale także rozmiłowani byli w
dworskim balecie – ballet de cour, bardzo efektownym widowisku, które łączyło świetny taniec,
ze znakomitą choreografią, muzyką i śpiewem.

Największy wpływ na rozwój opery we Francji miał Jean-Baptiste Lully. Stworzył on narodową
operę francuską, którą nazwał tragedie lyrique. W swojej operze Jean-Baptiste Lully połączył
elementy włoskiej opery z tradycjami francuskimi. Powstało wielkie, rozbudowane, 5-aktowe
przedstawienie o monumentalnym charakterze. Rozpoczynała je uwertura wkrótce nazwana
uwerturą francuską. Opera ta zbudowana była z partii śpiewanych, chóralnych, scen
baletowych kończących każdy akt, fragmentów instrumentalnych oraz partii mówionych. Całość
przedstawienia miała intensywny przebieg dramatyczny.

Uwertura francuska zbudowana jest z dwóch zasadniczych części oraz opcjonalnie trzeciej:

- pierwszej o marszowym, uroczystym charakterze, rytmie punktowanym i fakturze akordowej,

- drugiej najczęściej w żywszym tempie, w formie fugi,

- w wielu utworach tego gatunku po części fugowanej następowała coda, nawiązująca

charakterem i motywiką do pierwszego odcinka.

Budowę uwertury francuskiej często upraszcza się do schematu: wolna – szybka (– wolna), co
jest odwrotnością budowy uwertury włoskiej.

Jean-Baptiste Lully (28 listopada 1632 Florencja – 22 marca 1687 Paryż) jest uznawany za
twórcę owej uwertury francuskiej.
Do jego dzieł operowych (tragedie lyrique) można zaliczyć: Cadmus et Hermione (1673),
Alceste (1674), Théesée (1675), Atys (1676), Isis (1677), Psyché (1678), Bellérophon (1679),
Proserpine (1680), Persée (1682), Phaéton (1683), Amadis (1684), Roland (1685),
Armide (1686), Achille Polyxéne (1687) dokończona przez Pascala Collasse.

Tradycje Jean-Baptiste Lully dotyczące tragedii lirycznej znalazły kontynuację w twórczości

Jean-Philippe Rameau.
Jean-Philippe Rameau (25 września 1683 Dijon – 12 września 1764 Paryż) pierwszą operę
napisał dopiero w wieku 49 lat, była to tragedia liryczna Samson napisana we współpracy
z Wolterem, jednak nigdy jej nie wystawiono ze względu na niechęć środowisk religijnych do
osoby Woltera. Rok później wystawiono tragedię Hippolyte et Aricie(1733), która poniosła klęskę.
Drugi wystawiony utwór sceniczny Rameau, opera-balet Les Indes Galantes, odniósł już sukces.
Mimo że Rameau był kontynuatorem stylu F. Couperina i J. B. Lully’ego, jego utwory były często
uznawane za zbyt nowoczesne, trudne i hałaśliwe. Dlatego w początkowym okresie twórczości
scenicznej stał się on obiektem walki zwolenników nowego stylu (ramistów) z tradycjonalistami
(lullystami).

Wznowienie jednoczęściowej opery (tzw. Acte de Ballet) Pygmalion w 1751 roku przyniosło

kompozytorowi laur zwycięstwa. Niestety już w następnym roku, po przedstawieniu
intermezza La serva padrona Pergolesiego wybuchł nowy spór, którego stronami byli
zwolennicy lekkiego stylu włoskiego i tradycyjnego stylu francuskiego. W sporze między
zwolennikami włoskiej opera buffa (buffoniści) i francuskiej tragédie lyrique (antybuffoniści)
opowiedział się za tradycją francuską (Erreurs sur la musique dans l’Encyclopédie z 1755
roku). W sporze tym tradycjonaliści przegrali i utwory sceniczne Rameau powoli popadły w
zapomnienie.

Anglia
W Anglii opera włoska nie znalazła również większego zainteresowania. Anglicy mieli
świetny teatr dramatyczny, który reprezentował William Shakespeare, stąd słaba pod
względem dramaturgii opera włoska nie mogła liczyć na akceptację. W Anglii ogromną
popularnością cieszyła się masque, forma teatru muzycznego będącego połączeniem
pantomimy, tańca, śpiewu i dialogów mówionych.
Dopiero w II poł. XVII w. nastąpił rozkwit muzyki dramatycznej w Anglii dokonany przez
największego angielskiego kompozytora barokowego – Henry’ego Purcella. Stworzył on
angielską operę narodową. Jego najważniejszym dziełem jest opera Dydona i Eneasz.
Pisząc to dzieło Henry Purcell skorzystał z tradycji opery:
 francuskiej

 uwertura
 liczne partie chóralne

 włoskiej

 arie i recytatywy oparte na basso continuo

 angielskiej

 elementy tradycyjnej ludowej muzyki angielskiej

 partie chóralne nawiązujące do anthems, rodzaju kantaty.
W wieku XVIII do Londynu przyjechał Georg Friedrich Haendel twórca między innymi wielu
znakomitych oper. Z twórców operowych rodzimych w Wielkiej Brytanii w XVIII wieku wieku
wyróżnił się Thomas Augustine Arne.
Henry Purcell (10 września 1659 Westminster – 21 listopada 1659 Londyn).
Do jego najbardziej znanych dzieł należą: Dydona i Enaesz (1689) uznane za operę narodową,
Theodosius – (1680), The Prophetess, or the History of Dioclesian – (1690), King Arthur – (1691),
The Fairy Queen  – (1692), Music for the Funeral of Queen Mary – (1695), The
Tempest – (1695), The Indian Queen – (1695).

Georg Friedrich Haendel (23 lutego 1685 Halle/Niemcy – 14 kwietnia 1759 Londyn/Anglia).
W 1678 roku w Hamburgu powstała pierwsza instytucja opery publicznej, gdzie Handel został
zatrudniony jako skrzypek i klawesynista, a wkrótce rozpocząl pisanie oper. W 1705 roku
Haendel wystawił w Hamburgu swoją pierwszą operę Almirę. W 1706 roku wyjechał do Włoch,
gdzie poznał tak sławnych kompozytorów jak Corelli oraz Scarlattich (ojciec i syn). Podczas
czteroletniego pobytu napisał i wystawił takie opery jak: Rodrigo (1707) oraz Agrippina (1710),
którą wystwaiono aż 27 razy z rzędu. Po wizycie we Włoszech Haendel powrócił do Niemiec do
Hanoweru, a następnie wyjechał do Anglii, gdzie na Royal Academy of Music został mistrzem
orkiestry. W 1724 powstały dwie opery: Juliusz Cezar w Egipcie oraz Tamerlano. 1725 to rok
powstania Rodelindy. Kolejne opery powstałe na terenie ówczesnej Anglii to Alcina (1735),
Serse (1738) ze znaną arią Ombra mai fu.