BWAIN AORAKI
taua Buena are ko kona iai n tubatua iai te
TE WAITANINGA.
Te non ae mara – ognira ranna teutana ao
katimwa tentim (3) nako nanon taningana,
kamanna teutana ao manga katimwa riki,
ngkana e aki toki ao manga kareia riki ao ai
aroarona nako naba.
TEMKA
(TEAOKUA) Taberan te kiaouii aika
teniua(3), Tao kaka uaba(2) ke kaka aba(4).
Karauii ikiki nako nanon tie nana ao
renganna ma ranin wakaan te kaina, karaua
kaboboa raoi ao kabaea iaon am aoraki.
TE MARAKI N ATU.
Taberan teango, karaua kantintia I wiin (tai
baroaia nako) ma kaki n te kunikai ae itiaki
ao ongiria nako nanon bairin am aoraki.
Rengana te bwa (Kamwakorokoro) ma te
ranibue ae ranin ewaninin te moimoito. Bon
TE BUE N ANTI (Irouia ataei/ikawai)
Te nii uraura, koroma toatoana ao karaui ni
ikiki ao ongiria.Kabira am aoraki n ranna
anne ao kaitiaki raoi manekana iai ma
ngkana e iremwe maona ao manga ana
uaan te mao are e tawa ao ikoti n te ing ao
ongiria ni manga kabira naba iai am aorakin
anne.
tabo are e maraki, karaoa anne ni karokoa e
bane am ran are e bue, kakoroa tenibong
ao ea toki naba am makuri.
TE M’AUNG N TANINGA.
Rengana teutana taari ma te bwa inanon te
nana ao kaburoa. Eg: kabeibeta am nana
anne inanon te ran ae buro. Ikika ubun te
kaina ao kaaki inanon te ing ke te kunikai ae
Itiaki ao ongiria nako nanon am nana are ko
kaburoa (bon kataua maitina ), bon taua
Buena ao koa katimwa naba inanon
taningan am aoraki. Taina bon te ingabong
ao te tairiki inanon tenibong.
TE BEKANAKO KANGA TE NGANGA.
Kaona teuana te buun n amwarake n ranin uaan
te mao ae mainaina ao ani mooi naba iai,
ngkana ko namakinna bwa akea bitakinai ao
karaoa riki teuana ao ai aroarona nako naba.
BWAIN TE BWAOKI KE TE TIEUA.
Uaan te mao ae tawa ke mainaina, kabatiaa tao
e on teuana te bora ae bon tau buburana.Ikia
ma atina ni kamanti raoi, ao nneia n te kunikai
ae mainaina ae e itiaki, ao ongiria nakon te
boora teuana n ran. Raumea ranna anne nakon
te bwatoro. Karikea am buraeniman ao kateboa
n te bwatoro are am bwainnaoraki iai ao kabira
iai te tabo are iai te aoraki iai, ena aki mwau
kabirana, ke ena mwamwaimwai taabo akana
iai te aoraki iai, ni karokoa e mao, ngkana e
bane am kabira ao e tuai mao, manga karoia
riki. E tabu ni kang ika te aoraki.
BWAIN TE MARAKI N NUKA.
50 taberan te ren ao 7 te matuu n nonao teuana
te ben,(kawakina ranna ).Karaui raoi iki ni
kamanti raoi am tabera ni ren ma am matuu n
non, kautua am ben are ko kawakina ranna ao
booti am tabera ma uaa are a manti ma am ben
are ko kautuaia ao ongiri nakon an nwangko are
kakanoa n ranin am ben, ao ko angan te maraki
n nuka bwa ena mooi iai.
BWAIN TE NGANGA.
No 1: Kora te kiebu man tokin baana mai nano
ao kabongana are man tokin baana mai naon
nakon are toki n te tano. Ikui am bwai akanne
ao kamantia raoi ao kaaki n te kunikai ae itiaki
raoi ao turutungnga inanon te mangko ten
taningana ae kakanoa n te karau kaboboa raoi
ao koa angan naba am aoraki bwa ena nimma.
No2: Uaan te mao 30 ke 40 ae kiriin. Karaui raoi
ni kamantinti ao kaaki n te kunikai ae mainaina
ae itiaki, Turunga inanon te mwangko ten
taningana ae kakanoa n te karau (Te koronuka),
Kaboboa raoi ao koa angan naba teuare ke
neiere e nganga bwa ena mooi iai.
BWAIN TE NGARO AE RA-RARA KE E MARA.
Ranin ewaninin te ni ae kiriin(tii teuana te
moimoto), koromma ao kabanei ni ikiki ni
kamantintin raoi.
Ongira ranna ao mwaitin ranna are e reke
kaboraoia ma taari ao te buun te taoro.Booti ,
ao kaburoa ni kakibekibea. Atoia nakon te
bwatoro ni kawakinna bwa ruruan wiim n te
ingabong, tawanou ao n te tairiki Imwain
matuum.
BWAIN TE BOORII.
Aeton te inato(e aki Akaka mwaitina) tao nimaai
ke e e mwaiti riki ao ai te bwaa.Kanakoi baan
inato man te aeto, korokoroi ni kauarerekei ao
kamakunaa n te bwaa,(kakibea raoi). Katokaa
ngkanne am bwai n aoraki anne iaon te boori ni
kabuta aona n taabo aika tibu. Ngkana ea
bwatakataka ao onoia ni katokaa ae boou, ai
bon aroarona naba anne ni karokoa e toki te
maraki ke ai bon akea te boorii.
BWAIN TE BABOBO.
3 baan te ukin ae kiriin ao 3 baana ae e babobo(
Te ukin are mainaina ueena), teniba te kakoko
ao tekuona te mangko ni karau ae bon tau
buburana.Karaui ikiki bwaina ni kabane, ongirii
inanon ranna are te kuona arei , raumeaia ao
koa nimma naba.
Aron nimakina ma taina- Teingabong ao te
bwakantaai. Kawakina betin nimam n te
ingabong anne bwa kona turungnga bwa ai
manga nimam nakon te bwakantaai anne.
Karaoa aei inanon tenibong, nima ae boou n te
ingabong ao betina ni te bwakantaai.
BWAA-BUE IROUIA ATAEI(Kanga e meiraki n te man)
Ikii 3 taberan reen ao manga kantii ni kamanti I
wiim ngkoe te tina. Tennai wakan te nii ae mena
iaon te aba ao baan te nii roo (tenibaa) ae te nii
ae roron te teei, ao ai tennai te wakaa ni kaina
ae 3 teinti abakiia (tao tuan buburan waebuan
baim) Booti bwaina akanne ni kabane inanon te
ing ao ongiri raniia nakon te boora, karaua
kababanei raniia. Raumeaia ao kamooa iai te
ataei n te ingabong ao te bwakantaai inanon
tenibong.
BWAIN TE MAN IROUIA ATAEI.
Bwaina- Nimaua (5) uaan te non ae mori,
teuana te ben.
Karaoana- kokoa teuana te ben, kiniki 5 uaan
noon aika mori, ke a tawaa ao kaburiburia ma
te ben are ko a tia ni kokoia, ongiria nakon te
beetin teana, raumeaia ao atoia nakon te
bwatoro ae itiaki raoi, kabira atun ma rabwatan
am ataei ni kabutaa, tebokia n te aabuee
ngkana ea rin kabirana n rabwatanai.
Taina-Teingabong, tawanou ao te bwakantaai.
Teimatoa karaoia, e ngae ngke ea toki ma e
raoiroi riki ae ko ritia nako bwa e aki kona ni
manga kinaka ke ni man am ataei iai.
TE BEKOBEKO (E rerena n namorona)
Bwaina- 3 te matu n are uan te non aika
uarereke aika iai ueeia aika 3 aika ure.
Karaoana- Booti ikui ni kamanti raoi ao kaaki n
te kunikai ae e itiaki ao ongiria nakon te buun ,
iangoia ni karekea ranna ni kaona te buun iai ao
kamooa iai am aoraki. Tii teingabong taina ni
mooi iai inanon tenibong. Ngkana te ikawai ao
kamooia n te buun ae bubura ma ngkana te
teteei ao kamooia n te bun ae uarereke. Uringa
are tii teuana te buun ae ena mooi iai am
aoraki.
TE BWAKA BUUA.
Bwaina – 5 te matu n non ae nim ma taberana
ao 5 taberan te uri ao 3 te buun n ranna.
Karaoana – Booti bwaaii akanne ikukui nnei n te
kunnikai ae itiaki raoi, ongiria inanon ranna ao
koa nimma naba. Nimma n te ingabong ao te
bwakantaai inanon tenibong.
TE BEKANAKO.
Bwaina – 1 buun te tioka ma te taoro ao 1 te
mangko ni karau. Booti ni kakibea ma am
mangko ni karau ao mooi iai.
TE BURU IROUIA ATAEI.
Bwaina- 3,5 ke 7 taberan te inato, ao te ran (1”)
Karaoana- Nnei taberan inato inanon te kunikai
ae mainaina ma ni itiaki raoi, kangkanti, ongiria
nakon ranna ao kamooa iai am ataei inanon
tenibong ni katoa ingabong ao bwakantaai.
TE BOO.
Ringana – Moanna ni kauti n ringa aan
taningana akana uoua (taabo aika
b’angab’anga) ao rimwi ringa taubukin atuna
are mangona are ikeike 9 te tai, 9 te tai iaon te
taninga, 9 te tai n te kanou are b’angab’anga, 9
irarikin te roroa ian te anga ae b’angab’anga, 9
ioan te manoku-ni-bai, 9 iaan te manoku-ni-bai,
9 iaon ao iaan te manoku-ni-wae. Ko kona ni
kamanena bubuan baim iaon atun te aoraki.
Ngke ko tia n ringnga ao koa manga ringnga n te
rani-bue taabo naba ake ko ringi ni baim,
Ngkana e mate iterana ao ti ringa iterana are e
mate.
Nimana - 5 baan te mao are babobo, iki ao
kaaki n te kunnikai ao turungnga n te ran ae
itiaki ao kamoia iai, aei ibukin te ikawai ao
ibukin te teteei kamoia n 3 baan te mao. Ena
mooi am aoraki imwin ringana n te ingabong ao
n te tairiki. Ngkana e raoiroi ni moan ringana ao
koa aki ringnga n te rani-bue ma koa ti kataraoa
ringana inanon tenibong.
TE MARAKI NI BIROTO.

Bwaina – 1 wakan te kaina, 1 te kakoko ao 1 te
moimoto.
Karaoana – Kamanti wakaan te kaina ma te
kakoko ao turunga inanon ranin te moimoto ao
ani mooi naba iai.
BWAIN TE TIE/TIUA NI MARAKI NI BIROTO.
Bwaina– 5,7,9 uaan te mao aetawaa (mainaina)
5,7,9 uaan te uri ae e mainaina, ao tekuona te
mangko n ran ae aabuee.
Karaoana – Boota uaan te mao ma te uri ni ikii.
Ngkana a manti raoi ao nnei n te kunnikai ae e
itiaki ao turuturungnga inanon te mwangko are
e kakanoa n te mooi/ran ae e aabuee, boni
kabanea raoi ranin am kunnikai anne n ongiria
nako nanon te mwangko. Ngke e tia ao ani
kamooa iai te aoraki tit e taina.
Kauring – Man 7 te ririki nakon 19 ao kamooia n
tii 5 uaan te mao ma te uri.Man 20 te ririki
nakon 39 ao kamoia n tii 7 uaan te mao ma te
uri ao man 40 te ririki nakon ake iaona rake ao
kamoia n 9 uaan te mao ma te uri.
Bwaina – 1 Wakaan te non, 1 wakaan te kaina
tao 6 inti abwakina.
Karaoana – Kuota te non ae roron te ataei,
kabongana wakaana are toki iai te tano nakon
are tabona, kanakoa barekana ke kaara
baarekana ao kaakara are iaana ni kaongana,
Manga kaara kunin am wakaa ni kaina ao ikikia,
nnea kunin am non inanon am wakaa ni kaina
ao ongiria, ea tauraoi nakon te nimaki. Nimma
tetaina n tebongina inanon tenibong.
RINGAN TE AORAKI AE TE TANG.
(E RIKI MAN TE MAITOROTORO AE WAERAKE MAI INANO
NAKO TAUBUKIN TE ATU.)
Riing bwangabwangan ana aari ni katikia rake
teniua te tai, 3 te tai aan ana aari ni katikia nako
bukini matana, 3 ae kaaitara aon ramana iaon
ana aari ni kaitara ma bukin atuna. 3 te tai mani
bukini matana ni katikia nakon bwangabwangan
ana bora, 3 te tai taonan mangona , 3 te tai
marenan bwangabwangan waebuana ma
tabotabo, e koro ao katikia nakon toan baina 3
te tai taotaonana, e koro ao katikia nakon
angana 3 te tai taonana, e koro aomanga
moana am riring ni kakoroa 3 te tai, e koro ao
buriburita atuna.

BWAIN KAMAEUAN TE IRA.

KAWAIN TE BABOBO KE TE KABUEBUE AE RABA

Bwaina – 50 Taberan te kiebu ae bingke ueena,

Karekei 3 te waka ni kaina aika aaki boo ma
1 te beetin ae bubura ae kakanoa n te ran ae
aontano taboia aika bon tua raoi. Kuoti kuniia ni
koronuka.
kaitiaki ao kabanei ni ikiki ni kamanti. Manga ikii
Karaoana – Anai am tabera ni kiebu ao katikui
5 te kakoko ae ten ii uraura, ongirii ni karekea
inanon am beetin n ran ao katikua nakon te
ranna ao ikota ranna ma ranin te waka ni kaina,
ingabong bwa kona tebotebo iai. Ngke ko nang
ngkana ko tia n rengani ao ani manga renganna
tebotebo ao kaburiburi moa am tabera ni kiebu
ma 5 te buun ni karuoruo ae uraura tarina.
inanon am beetin n ran ao kabuti ni kabobooa
Kaboboa raoi ao raumeaia. Mooi iai n te
inanon te ran, teboka iai atuum ma rabwatam
ingabong ao te bwaka-n-taai inanon tenibong,
ma kabatiaa riki tebokan atum
manga karaoa nimam riki imwin 2 namwakaina.

BWAIN TE TIOKA.
BWAIN TE TANG IROUIA ATAEI.
1. 50 uaan te ren ikii, ao booti inanon te kunikai
ae itiaki ao turunga n te ran ae itiaki,(tekuona te
mangko) ao ani mooi naba iai.
2. 100 uaan te mao ae tawa, 1 te mmamma ni
waaka ni kaina(tonotono ni bai), 1 te moimoto
ten ii rook e te nii uraura. Kamanta waakan te
kaina ao nnei uaan am mao ibuakona ao ongiria
mangaia nako nanon rannin am moimoto.
Raumeaia ao angan am aoraki. Kamoia ni katoa
bwakantaai inanon tenibong.
3.Bwaina – 1 te mao ae te oi okoro ke te aeto,
(kabongana wakaana are e toki iai te tano) 3
taberan te mao aika taian aeto naba.
Karaoana – Kuota kunin te wakaa uea ni
kanakoa barekana ao kaboongana are iaana
kaakaria nakon te kunnikai ae e itiaki, kabanea
ni kaara are I itiaki ao ikii taberan am mao ake
teniua ao bootia ma te wakaa uea ao
turuturungnga n te ran(tekuona te mangko ten
taningana) ao ani mooi naba iai.
4. Bwaina – 30 taberan te ukin, Tekuona te
mangko ni mooi ae e bon tau buburana te karau
ke te ran ae buro.
Karaoana - Ikiiki taberan am ukin ni kamantii
raoi ao nnei inanon te kunikai ae e itiaki ao
turungnga inanon am ran ao kai ea tauraoi naba
nakon te nimaki. Mooi iai inanon tenibong ni
katoa tawanou ao bwakantaai.Kauring –
Tutunga betin nimam are n te ingaabong ibukin
nimam n te tawanou ao n te bwakantaai. N te
bong are imwina, karaoa ae boou ao ai
aroarona nako naba ni karokoa ae koro
tenibong, taua manna ao koa manga mooi
naba.
5. Bwaina – 50 uaan te mao ae koroubu ao 50
ae e tawaa. 1 aeton te ren(kabongana kaina)
abakina tao 6 nakon 7 te inti.
Karaoana – Kanakoa kunin am aeto n ren ao
kabongana are iaana, karaua kuotia nakon te
ing ao ikotia ma uaani maao inanon te ing.
Kataia ni karekea ranna n ongiria nakon te
mangko ao ani mooi naba iai.