Права

_____________________________________________________________________

1. Да се најдат:
а) векторските б) каноничните в) параметарските
равенки на правата што минува низ точката М(3,1,2) и е нормална на рамнината
x − 2 y + z −1 = 0 .
P
Решение: r
n = (1,−2,1)
r r r r r
a ) r = r0 + λa , a = (1,−2,1) , r0 = (3,1,2 )
x − x0 y − y 0 z − z 0 M(3,1,2)
b) = =
l m n
x − 3 y −1 z − 2
= =
1 −2 1
⎧ x = x0 + lt x = 3+ t
⎪
c) ⎨ y = y 0 + mt ⇒ y = 1 − 2t
⎪ z = z + nt z = 2+t
⎩ 0

⎧2 x + y + 8 z = 16
2. Да се напишат равенките на правата p : ⎨ во каноничен вид.
⎩ x − 2 y − z = −2
Решение:
r
r r r ⎛ n1 = (2,1,8) ⎞
a = [n1 , n2 ] = ⎜⎜ r ⎟⎟ =
⎝ 2
n = (1, −2, −1) ⎠
i j k r
⎛ 1 8 8 2 2 1 ⎞ n2
= 2 1 8 = ⎜⎜ , , ⎟= p
⎝ − 2 − 1 − 1 1 1 − 2 ⎟⎠
1 − 2 −1 r
r a1
= (15,10,−5) (3,2,−1) n1
⎧2 x + y + 8 z = 16
Бараме едно решение на системот ⎨ .
⎩ x − 2 y − z = −2
⎧ y + 8 z = 16 ⎧2 y + 16 z = 32 ⎧15 z = 30 ⎧z = 2
За x = 0 ⎨ ⇔⎨ ⇔⎨ ⇔⎨ .
⎩ − 2 y − z = −2 ⎩ − 2 y − z = − 2 ⎩ − 2 y − z = −2 ⎩ y = 0
x y z−2
Сега равенката на правата p гласи = =
3 2 −1

x −1 y − 3 z +1
3. Да се провери дали правата = = минува низ точките М1(1,3,-1) и
1 2 −1
М2(-2,1,1).

Решение:

1
 1−1 3 − 3 −1+1
За M 1 : = = ⇔ 0 : 1 = 0 : 2 = 0 : ( −1 ) ⇒ M1 ∈ p
1 2 −1
− 2 −1 1− 3 1+1
За M 2 : = = ⇔ −3 = −1 = −2 ⇒ M 2 ∉ p
1 2 −1

4. Да се најде равенка на права што минува низ М(1,2,3) и е паралелна со правата

x −1 y + 2 z
= = .
1 −2 2
Решение:
p r
a
x −1 y − 2 z − 3
= = M
1 −2 2

x − 1 y + 2 z ⎧2 x − y + z = 2
5. Да се најде аголот меѓу правите = = и⎨ .
1 −2 2 ⎩ x + y − z =1
Решение:
r
a = (1,−2,2 )
r
r r r ⎛ n1 = (2,−1,1)⎞
b = [n1 , n2 ] = ⎜⎜ r ⎟⎟ =
⎝ n2 = (1,1,−1) ⎠
⎛ −1 1 1 2 2 −1 ⎞
= ⎜⎜ , , ⎟ = (0,3,3)
1 − 1 − 1 1 1 1 ⎟
⎝ r ⎠
r
a ⋅b 1 ⋅ 0 + (− 2) ⋅ 3 + 2 ⋅ 3 π
cos ϕ = r r = = 0 . Следува ϕ = arccos 0 =
ab 12 + ( −2 )2 + 2 2 0 2 + 3 2 + 3 2 2

x − 2 y −1 z
6.Да се најде растојанието меѓу точката М(3,5,4) и правата = = .
−1 2 2
Решение:

[ar , PM ]
r
⎛ a = (− 1,2 ,2 )
⎜
d= r = ⎜ P( 2 ,1,0 )
a ⎜ PM = (1,4 ,4)
⎝ M
i j k ⎞ p
⎟
[
r
] ⎛
⎜
a , PM = − 1 2 2 = ⎜
2 2 2 −1 −1 2
4 4
,
4 1
,
1 4
⎞
⎟ = (0 ,6 ,−6 )⎟ =
⎟ ⎟ r
a
1 4 4 ⎝ ⎠ ⎟
⎠
P
0 2 + 6 2 + (−6) 2 6 2
= = =2 2
(−1) 2 + 2 2 + 2 2 3

2
 x − 2 y −1 z
7. Да се најде растојанието меѓу паралелните прави p : = = и
−1 2 2
x −1 y −1 z −1
q: = = .
−1 2 2
Решение:

Растојание меѓу две паралелни прави е растојанието од произволна точка на едната

права до другата права.
r
a = (− 1,2,2 ) , Q (1,1,1) , P (2,1,0 ) , PQ = (− 1,0,1)
q
Q
r
a , PQ[ ] p
d= r = P
a
⎛ i j k ⎞
⎜ ⎟
⎜
[ ] ⎛ 2 2 2 −1 −1 2 ⎞
⎜ ar , PQ = − 1 2 2 = ⎜
⎜ 0 1 , 1 − 1 , − 1 0 ⎟ = (2,−1,2)⎟
⎟ ⎟
⎜ −1 0 1 ⎝ ⎠ ⎟
⎝ ⎠
2 2 + (− 1)2 + 2 2 3
= = =1
(− 1)2 + 2 2 + 2 2 3

x − 2 y −1 z
8. Да се најде растојанието меѓу разминувачките прави p : = = и
−1 2 2
x−5 y −4 z −3
q: = = .
3 2 1

Решение:

P (2,1,0), Q(5,4,3), PQ = (3,3,3)

(ar, br, PQ)
Растојание меѓу две разминувачки прави се пресметува со формулата d =
[ar, br ]
−1 2 2 −1 2 2
(
r r
)
a , b , PQ = 3 2 1 = 3 3 2 1 = 3(− 2 + 2 + 6 − 4 + 1 − 6 ) = −9 ,
3 3 3 1 1 1
i j k
[ ]
r r ⎛ 2 2 2 −1 −1 2 ⎞
a , b = − 1 2 2 = ⎜⎜ , ,
2 1 1 3 3 2 ⎟⎠
⎟ = (− 2,7,−8) = 4 + 49 + 64 = 117
3 2 1 ⎝

За растојанието добиваме:
r r
(
a , b , PQ 9 3 ) 3 13
d= = = = .
r r
a, b[ ] 117 13 13

3
9. Да се состави равенка на права која минува низ точката М(-4,-5,3) и ги сeче
x +1 y + 3 z − 2 x − 2 y + 3 z −1
правите q : = = и r: = = .
3 −2 −1 2 3 −5
Решение:

Нека правата што се бара ја означиме со р. Нејзините канонични равенки се:

x+4 y +5 z −3
p: = = . Координатите l,m,n на векторот на правата ќе ги најдеме
l m n
од условите за сечење на правата p со правите q и r.
Точката Q(-1,-3,2) е точка од правата q , a R(2,-3,1) е точка од правата r, и ако p, q
и r се вектор правците на правите p, q и r соодветно, тогаш услов за сечење на
( )
правата p со q е: MQ , p , q = 0 , т.е. овие три вектори од мешаниот производ се
компланарни, бидејќи прави што се сечат лежат во иста рамнина. Слично, услов за
( )
сечење на p со r е: MR , p , r = 0 .

Од условот за сечење на p со q добиваме:

3 2 −1
(MQ ,p ,q) = l m n = −3m + 6n + 2l + 3m + 6n + 2l = 12n + 4l = 0 (1)
3 − 2 −1

Од условот за сечење на p со r добиваме:

6 2 −2
(MR ,p ,r ) = lm n = −30m + 4n − 6l + 4m − 18n + 10l = −26m − 14n + 4l = 0 (2)
2 3 −5

Од равенките (1) и (2) добивме хомоген систем од две равенки со три непознати:

3n+ l=0 l = -3n l= -3n

13m-7n+2l=0 или -13m-7n+2(-3n) = 0 следи -13m= 13n

За векторот на правата р се добива p = ( l , m , n ) = ( −3n ,−n , n ) . Ако ставиме n =1,

за правата р добиваме:
x+ 4 y +5 z −3
p: = =
−3 −1 1

10. Да се определи равенката и должината на нормалата n повлчена од точка

А(0,-1,1) на правата p: y+1=0, x+2z -7 = 0

Peшение:

Равенките на правата p: y+1=0, x+2z -7 = 0 во параметарски облик се:

4
 p: x = 7 − 2t , y = −1, z = t . Значи p = ( −2 ,0 ,1 ) (коефициентите пред t). Доволно
е да ја најдеме точката S = p ∩ n .

A(0,-1,1) S

Бидејќи точката Ѕ лежи на р, нејзините координати се S( 7 − 2t ,−1, t ) .

Бидејќи p ⊥ n следи AS ⋅ p = 0 .
AS = ( 7 − 2t ,−1 + 1, t − 1 ) = ( 7 − 2t ,0 , t − 1 )

AS ⋅ p = ( 7 − 2t ,0 , t − 1 )( −2 ,0 ,1 ) = −14 + 4t + t − 1 = −15 + 5t = 0
Значи t=3, a S(1,-1,3).
AS = ( 1,0 ,2 ) е векторот на нормалата.
x − 0 y +1 z −1
Равенките на нормалата се: n : = =
1 0 2
Должината на нормалата е AS = 12 + 0 + 2 2 = 5 .

Друг начин да се добие точката Ѕ е да се постави рамнина низ А нормална на р (чиј

нормален вектор е p и да се побара пробод со р.

5
 Права и рамнина
1. Да се најде прободот на правата што минува низ точките М1(3,1,2) и М2(-1,1,0) врз
рамнината x − 2 y + z − 1 = 0 .
Решение:
M 1M 2 = (− 4,0,−2 ) (2,0,1) . Оттука правата низ M 1 и M 2 има равенка
x − 3 y −1 z − 2
= = (= t ) т.е. x = 2t + 3 , y = 1, z = t + 2
2 0 1
Во пресечната точка со рамнината x − 2 y + z − 1 = 0 за t се добива
2
(2t + 3) − 2(1) + (t + 2) − 1 = 0 ⇔ 2t + 3 − 2 + t + 2 − 1 = 0 ⇔ 3t + 2 = 0 ⇔ t = −
3
2 5 2 4
Следува x = −2 ⋅ + 3 = , y = 1 , z = − + 2 = се координатите на прободот.
3 3 3 3

2. Да се најде равенка на права р што минува низ точката М(1,2,3), е нормална на

x −1 y + 2 z
правата q: = = и паралелна со рамнината x + y − z + 2 = 0 .
1 −2 2
Решение:

Бидејќи правата р е нормална на q и паралелна со рамнината, следува дека векторот

на правата р ќе биде нормален на векторот од правата q и на нормалниот вектор на
рамнината, значи тој може да се најде како векторски производ од тие два вектора:

i j k
[ ]r ⎛ q = (1,−2 ,2 )⎞
p = q ,n = ⎜ r
⎛−2 2 2 1 1 −2⎞
⎟ = 1 − 2 2 =⎜
⎜ n = (1,1,−1) ⎟ ⎜ , , ⎟ = (0 ,3 ,3) (0 ,1,1)
⎟
⎝ ⎠ 1 1 −1 ⎝ 1 −1 −1 1 1 1 ⎠

Значи, за правата р се добива:

x −1 y − 2 z − 3
р: = =
0 1 1
⎧ x = 4t − 5
⎪
3. Да се најде равенка на рамнина која е паралелна со правата p : ⎨y = 7t + 2 и ја
⎪ z = 2t + 1
⎩
⎧ x = 2t + 3
⎪
содржи правата q : ⎨ y = t − 4
⎪z = −3t + 2
⎩
Решение:
p = (4 ,7 ,2 ), q = (2 ,1,−3)
Нормалниот вектор на рамнината n е нормален и на q и на p , па тој може да се најде
како векторски производ од тие два вектора:

6
 i j k
[ ] ⎛ 1 −3 −3 2 2 1 ⎞
n = q , p = 2 1 − 3 = ⎜⎜ , ,
7 2 2 4 4 7 ⎟⎠
⎟ = (23 ,−16 ,10 )
4 7 2 ⎝

Бидејќи правата q лежи во рамнината, точката Q(3,-4,2) од правата q лежи во

рамнината, па равенката на бараната рамнина ќе биде:

23( x − 3) − 16( y + 4 ) + 10( z − 2 ) = 0

23 x − 69 − 16 y − 64 + 10 z − 20 = 0
23 x − 16 y + 10 z − 153 = 0
x −1 y + 2 z
4. Да се најде аголот меѓу правата = = и рамнината 2 x − y + z − 5 = 0 .
1 −2 2
решение:
r r r
a ⋅ n ⎛ a = (1,−2,2 )⎞
sin ϕ = r r = ⎜⎜ r ⎟=
a n ⎝ n = (2,−1,1) ⎟⎠
1 ⋅ 2 + (− 2 )(− 1) + 2 ⋅ 1 6 6
= = =
12 + ( −2 ) 2 + 2 2 2 2 + ( −1 )2 + 12 6 ⋅3 3
6
ϕ = arcsin
3

5. Дадена е точка М(2,3,4) и рамнина Σ : x − y + 2 z + 5 = 0 . Да се најде:

а) права низ точката М нормална на рамнината Σ.
б) ортогоналната проекција M ' на точката М врз рамнината Σ.
в) точка. M ' ' симетрична на точката М во однос на рамнината Σ.
решение: M
а) r
n

M’
x −2 y −3 z −4
= = (= t ) Σ
1 −1 2
M’’
б) Ортогоналната проекција е пресекот на правата x = 2 + t , y = 3 − t , z = 4 + 2t и
рамнината x − y + 2z + 5 = 0
(2 + t ) − 3 + t + 2(4 + 2t ) + 5 = 0
2 + t − 3 + t + 8 + 4t + 5 = 0
6t + 12 = 0
t = −2 M ' (0,5,0 )
в) Нека M " ( x" , y" , z")
2 + x" 3 + y" 4 + z"
0= , 5= , 0=
2 2 2
x" = −2 y"= 7 z" = −4 M " (− 2,7,−4 )

7
 x −1 y z +1
6. Дадена е точка М(2,3,4) и права p : = = . Да се најде:
3 2 1
а) рамнина низ точката М нормална на правата p .
б) ортогоналната проекција M ' на точката М врз правата p .
в) точка M " симетрична на точката М во однос на правата p .
Решение: p
r
а) n = (3,2,1) , M (2,3,4 ) r
n
A( x − x0 ) + B( y − y0 ) + C ( z − z0 ) = 0 M
3(x − 2 ) + 2(y − 3) + (z − 4 ) = 0 M'
3x − 6 + 2y − 6 + z − 4 = 0 M"
3 x + 2 y + z − 16 = 0
б) Ортогоналната проекција е пресек на P
правата x = 3t + 1 , y = 2t , z = t − 1 и
рамнината 3 x + 2 y + z − 16 = 0
3(3t + 1) + 2 ⋅ 2t + t − 1 − 16 = 0
9t + 3 + 4t + t − 1 − 16 = 0
14
14t − 14 = 0 ⇒ t = = 1 ⇒ M' (4 ,2 ,0)
14
в) M " ( x" , y" , z")
2 + x" 3 + y" 4 + z"
4= , 2= , 0=
2 2 2
x"= 6 y"= 1 z" = −4 ⇒ M " (6,1,−4 )

x −1 y z +1
7. Дадена е права p : = = и рамнина Σ : x − y + 2 z + 5 = 0 . Да се најде
3 2 1
проекцијата p ' на правата р врз рамнината Σ.
Решение:
x −1 y z +1 r
( r r
)
PX , a , n = 0 ⇔ 3 2 1 =0⇔ p a
P (1,0,1)
1 −1 2 p' x
2 1 3 1 3 2
(x − 1) −y + ( z + 1) =0 r
n = (1,−1,2 )
−1 2 1 2 1 −1
5( x − 1) − 5 y − 5( z + 1) = 0 / :5
x −1 − y − z −1 = 0
x− y−z−2=0
⎧x − y + 2z + 5 = 0
Оттука равенките на проекцијата p ' се ⎨
⎩ x− y−z−2=0

8
Математика 1, Факултет за информатика - Штип

Тема IV: Основни поими од аналитичка геометрија во простор

-Права;

-Рамнина.

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 67

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

IV Основни поими од аналитичка геометрија во простор: права и

рамнина

1. Општа равенка на рамнина

Нека Oxyz е декартов правоаголен координатен систем. Најпрво ќе ја одредиме

равенката на рамнина  која е определена со една нејзина точка и ненулти вектор
нормален на неа.

r0 - r M
M0
r
 r0
O
Ако е дадена точка и ненулти вектор, тогаш постои еднозначно определена
рамнина која минува низ дадената точка и е нормална на дадениот вектор.
M 0  x0 , y 0 , z 0   
n   A, B, C , A2  B 2  C 2  0, n
M x, y, z    - произволна точка
Со менување на M во  се менува и векторот M 0 M , но тој секогаш останува
нормален на n (бидејќи лежи во рамнината), па важи
 
(1)...... n  M 0 M  0 , т.е. n r  r0  0
( r и r0 се радиус вектори на M и M 0 соодветно). Условот (1) го задоволува секоја
точка M од рамнината  , а ако M не лежи на рамнината  , тој услов е нарушен.
Според тоа, со него се искажува својството на припадност на точките на рамнината,
т.е. условот е исполнет за сите точки од рамнината  , а за точките кои се наоѓаат
надвор од рамнината  , условот не важи. Затоа природно е, овој услов да го земеме
како равенка на рамнина  во векторска форма. Изразувајќи го векторот
M 0 M  x  x0 , y  y0 , z  z 0  преку дадените координати го добиваме и аналитичкиот
израз, т.е. координатната форма на равенката на рамнината  .
(2) ............. Ax  x0   B y  y0   C z  z 0   0 .

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 68

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

Пример: Да се најде равенката на рамнината што минува низ точката

M 0 2,  1, 5 и е нормална на векторот n  1, 3,  2 .

1x  2  3 y  1  2z  5  0
x  3 y  2 z  11  0
Секоја равенка на рамнина во координатна форма може да се запише во облик:

(3) .............. Ax  By  Cz  D  0, каде што D   Ax0  By0  Cz0 .

Значи, секоја равенка на рамнина  може да се претстави со линеарна равенка

во однос на координатите x, y и z , но важи и обратното, т.е. дека множеството од сите
точки x, y, z  што ја задоволуваат равенката (3), (каде што A, B, C и D се четири
дадени реални броеви, при што барем еден од A, B, C не е нула) определува една
рамнина. За равенката (3) ќе велиме дека е општа равенка на рамнина. Некои нејзини
специјални случаи се:
D0
i)
Ax  By  Cz  0
Тогаш x  0, y  0, z  0 е едно нејзино решение, па имаме дека во
овој случај рамнината минува низ координатниот почеток.
A0
ii)
By  Cz  D  0
Тоа е рамнина нормална на n  0, B, C  . Но n  0, B, C  е нормален
на векторот i  1, 0, 0 , значи оваа рамнина е паралелна со x - оската.
Ако дополнително и D  0 , односно A  0, D  0 , т.е. равенката е од
облик By  Cz  0 , тогаш тоа е равенка на рамнина која е паралелна
со x -оската и го содржи координатниот почеток. Со други зборови,
тоа е точно онаа рамнина која минува низ x -оската.
AB0
iii)
Cz  D  0
Ова е рамнина нормална на n  0, 0, z  кој е колинеарен со векторот
k  0, 0,1 . Значи тоа е равенка на рамнина, паралелна на рамнината
образувана од x -оската и y -оската. Специјално, ако при ваквиот
случај важи дека и D  0 , тогаш ја добиваме равенката z  0 , која ја
претставува равенката на координатната рамнина Oxy .
Аналогно, може да се дискутираат и другите случаи
( Ax  Cz  D  0, Ax  D  0, Ax  By  D  0, By  D  0, x  0, y  0 ).
Генерално, може да заклучиме дека:

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 69

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

- ако некој од коефициентите A, B или C е нула, тогаш рамнината е паралелна со

координатната оска која е „соодветна“ на тој коефициент;
- ако точно еден од тие коефициенти не е нула, тогаш рамнината е нормална со
соодветната оска, т.е. е паралелна со координатната рамнина определена со
другите две оски.

2. Сегментен облик на равенка на рамнина

Нека сите коефициенти во равенката на рамнината, Ax  By  Cz  D  0, се

различни од нула. Тогаш, неа можеме да ја презапишеме во облик
Ax By Cz
  1
D D D
x y z
  1
D D D

A B C
x y z
  1 .
a b c
D D D
Ова е т.н. сегментен вид равенка на рамнина, при што a   , b   , c   .
A B C
Терминот сегментен доаѓа од тоа што a, b и c геометриски ги претставуваат
сегментите што на координатните оски Ox, Oy и Oz ги отсекува дадената рамнина.

0,0, c 

0, b,0
O y

x a,0,0

Овие сегменти можат да бидат и негативни. На пример, таков е случајот овде со

„отсечокот“ на ординатната оска

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 70

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

z
2

-3 y
x 2

Пример: Да се претстави во сегментен вид равенката на рамнината

2 x  8 y  3z  12  0
2 x  8 y  3 z  12  0
2 x  8 y  3 z  12 / : 12
2 x 8 y 3z
  1
12 12 12
x y z
  1
6 12 4
8
x y z
  1
6 3 4

2

3. Равенка на рамнина низ три неколинеарни точки

Да си поставиме за задача да ја одредиме равенката на рамнината која минува низ

три точки кои не лежат на иста права (значи, дадените точки не се колинеарни, па
определуваат единствена рамнина). Нека радиус-векторите на дадените точки M 1 , M 2 и
M 3 ги означиме со r1 , r2 , r3 соодветно, а радиус–векторот на произволна точка M го
означиме со r .

r  r1 M2
M
M1
r1 r3  r1 M3
r2 r3
O

Векторите r  r1 , r  r2 , r  r3 се компланарни, па нивниот мешан производ е нула, т.е.

r  r , r  r , r
1 2 1 3 
 r1  0 .................(5)

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 71

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

Ова ја претставува векторската форма на равенката на рамнината која минува низ три
неколинеарни точки.
Изразувајќи ја равенката (5) со координати, ја добиваме равенката на рамнината
која минува низ три неколинеарни точки и во координатна форма:
x  x1 y  y1 z  z1
x 2  x1 y 2  y1 z 2  z1  0 ...............(6)
x3  x1 y 3  y1 z 3  z1

при што r  x, y, z  а ri  xi , yi , z i  , i  1, 2, 3 .

Пример: Да се најде равенката на рамнината што минува низ точките
M 1 1, 2, 3, M 2 2, 3, 5 и M 3  1,  2, 5 . Дали точката M 0, 2,  2 лежи во
рамнината?
x 1 y2 z 3 x 1 y  2 z  3
2 1 3  2 5  3  0 1 1 2 0
11  2  2 5  3 2 4 2
2x  1  4 y  2  4z  3  2z  3  2 y  2  8x  1  0
10x  1  6 y  2  2z  3  0
10 x  6 y  2 z  8  0
5x  3 y  z  4  0
Бидејќи со замена на точката M 0, 2,  2 во равенката на рамнината
5x  3 y  z  4  0 се добива дека 5  0  3  2   2  4  0 , оттука следува дека
точката M 0, 2,  2 лежи во добиената рамнина.

4. Параметарски равенки на рамнина

Да претпоставиме дека имаме рамнина која минува низ дадена точка M 0 и е

паралелна со неколинеарните вектори a и b . Тогаш за произволна точка M од
рамнината имаме дека M 0 M е компланарен со a и b , па постојат скалари  и  , така
што M 0 M   a   b . Со r и r0 да ги означиме радиус–векторите на M и M0
соодветно. Бидејќи r  r0   a   b ................(7)
Имаме дека и ова е една векторска равенка на рамнината. Таа е задоволена за радиус–
векторите на точките од таа рамнина и само за тие точки.

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 72

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

b
M0 M
a
r0 r
b
a O

Ако избереме координатен систем чиј почеток се совпаѓа со почетокот на

радиус – векторите и во однос на кој координатите се r0  x0 , y0 , z 0  , r  x, y, z  ,
a  a1 , a2 , a3  , b  b1 , b2 , b3  , тогаш равенката (7) може да се запише во облик на
скаларни равенки:
x  x0  a1  b1
y  y 0  a 2  b2 ................................(8)
z  z 0  a3  b3
за кои велиме дека се параметарски равенки на рамнината, а за  и  дека се
параметри.
Да забележиме дека од тоа што M 0 M  r  r0 е нормален на вектрот кој
претставува векторски производ на векторите a и b , имаме дека r  r0  a  b  0 , т.е.   
мешаниот производ на овие вектори е 0, па можевме и директно да ја запишеме
општата равенка на вака определената рамнина, а тоа е
x  x0 y  y 0 z  z 0
a1 a2 a3  0 .........................(9)
b1 b2 b3
Пример: Да се најдат параметарските равенки на рамнината определена со
точките P3,1,1, Q4, 2,1 и R 1, 2, 3 .
r0  3,1,1
a  PQ  1,1, 0
b  PR   4,1, 2
r  3,1,1   1,1, 0    4,1, 2
 x  3    4 , y  1    , z  1  2
Директно од (9) или од овие параметарски равенки, со елиминирање на  и  ,
може да ја добиеме општата равенка на оваа рамнина:

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 73

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

z 1 z 1
 ; x  3  4    x  3  2z  1  x  2 z  5
2 2
z 1
y  1   x  2 z  5  2 y  2  2 x  4 z  10  z  1 
2
2 x  2 y  5z  9  0

5. Нормирана равенка на рамнина

Ќе дојдеме до уште еден вид равенка на рамнина, претпоставувајќи дека во

 
векторската равенка (1) на  , n  r  r0  0 , n е единечен вектор. Во тој случај
n  cos  , cos  , cos   , каде што  ,  и  се аглите меѓу n и оските Ox, Oy и
Oz соодветно. Тогаш
n  r  n  r0  0 , т.е.
x cos   y cos   z cos   p  0, p  n  r0 ....................(10)
За равенката (10) ќе велиме дека е нормирана равенка на  .
Кое е геометриското толкување на скаларот p ?
z

M1
n
O r0 M0
n y
x

Ако  минува низ 0, тогаш p  n  r0  0 , па да претпоставиме дека p  0 (т.е.  не

минува низ координатниот почеток). Нека   n, r0 .  
p  n  r0  n  OM 0  n  OM 0  cos   OM 0  d - растојанието од координатниот

1

почеток до рамнината  . Значи p  d , при што p  OM 1 , ако n и OM1 имаат

спротивна насока (т.е. n не е насочен од O кон z , туку спротивно).

Имајќи предвид дека на нормалата од една рамнина постојат два меѓусебно
спротивни ортови, n  cos  , cos  , cos   и  n  cos   , cos   , cos    ,
добиваме дека постојат две форми на нормираната равенка на рамнината, при што
множејќи со (-1) се преминува од едната во другата. Така, ако  е определена со
Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 74
Математика 1, Факултет за информатика - Штип

својата општа равенка Ax  By  Cz  D  0, тогаш нејзината нормирана равенка е

дадена со
Ax  By  Cz  D
 0 .......................(11)
 A2  B 2  C 2
затоа што n   A, B, C  е вектор на нормалата со должина A2  B 2  C 2 . Тогаш
D
 0 ............................(12)
A2  B 2  C 2
е растојанието од координатниот почеток до рамнината.
Последново може да го искористиме за пресметување на растојанието од точка
T1 x1 , y1 , z1  до рамнината  , така што во левата страна на (11) на местата на x, y и z
соодветно ќе се заменат со x1 , y1 и z1 и ќе се земе апсолутната вредност на добиениот
број:
Ax1  By1  Cz1  D
d ..........................(13)
A2  B 2  C 2
Пример: Да се запише равенката на рамнината 2 x  y  2 z  8  0 во нормиран
вид и да се најдат растојанијата на координатниот почеток и точката 3, 4,5 до неа.
2x  y  2z  8 2 1 2 8
 0 т.е. x y z 0
2  1   2 3 3 3 3
2 2 2

8
O0, 0, 0  d 0 
8

9 3
2  3  1  4  2   5  8
T 3,4,  5  d 
12
 4
2 2  12   2
2
9

6. Односи меѓу рамнини

Нека се дадени две рамнини определени со по една своја точка и вектори нормални
на тие рамнини:
1 : A1 x  B1 y  C1 z  D1  0 n1   A1 , B1 , C1 , n1  1

2 : A2 x  B2 y  C2 z  D2  0 n2   A2 , B2 , C2 , n2   2

i. Агол меѓу рамнините

A1 A2  B1 B2  C1C 2
cos   ..............(14)
A1  B1  C1  A2  B2  C 2
2 2 2 2 2 2

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 75

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

n1 n2

 a1  1

a2   2

(агол меѓу две рамнини е помалиот од  и    , каде што  е аголот меѓу n1 и n 2 )

ii. Услов за паралелност

n1   n2 , т.е. A1  A2 , B1  B2 , C1  C2

A1 B1 C1
    ....................(15)
A2 B2 C 2

D1
ако додатно и   , тогаш рамнините се совпаѓаат.
D2

iii. Услов за нормалност

A1 A2  B1 B2  C1C2  0 .....................(16)

iv. Пресек на три рамнини

1 : A1x  B1 y  C1z  D1  0

2 : A2 x  B2 y  C2 z  D2  0

3 : A3 x  B3 y  C3 z  D3  0

A1 B1 C1
  A2 B2 C 2  0 , па ќе следува дека пресекот на трите рамнини е точка.
A3 B3 C3

 рамнините немаат зедничка точка

0
 имаат бесконечно мног у зеднички точки  права

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 76

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

7. Равенки на права

M0 a M

r0 r

 Права што минува низ точка M 0 и е паралелна со вектор a  0 .

r  r0  M 0M
M 0M  t  a

r  r 0  t  a .............(17) – векторска форма на равенката на правата p .

a  a1 , a 2 , a3 
r0   x0 , y 0 , z 0 
r   x, y , z 

x  x0  a1t
y  y 0  a 2 t ....................(18) – параметарски равенки на правата p .
z  z 0  a3t

x  x0 y  y 0 z  z 0
  ...................(19) – канонична равенка на правата p .
a1 a2 a3

Забелешка: ако некој од a1 , a2 , a3 е нула, на пример a1 , пишуваме

x  x0 y  y 0 z  z 0 y  y0 z  z 0
  што значи x  x0  0,  .
0 a2 a3 a2 a3

 Права што минува низ две точки M 1 x1 , y1 , z1  и M 2 x2 , y 2 , z 2 

M 1 M 2  x2  x1 , y 2  y1 , z 2  z1 

x  x1 y  y1 z  z1
  ..................(20)
x2  x1 y 2  y1 z 2  z1

 Права што се добива како пресек на две непаралелни рамнини

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 77

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

 A1 x  B1 y  C1 z  D1  0

 A2 x  B2 y  C 2 z  D2  0

B C1 C1 A1 A1 B1 
a  n1  n2   1 , ,   0 - паралелен со правата p .

 B2 C2 C2 A2 A2 B2 

Наоѓаме точка M 0 x0 , y0 , z 0  која ги задоволува и двете равенки од

системот, т.е. M 0 е точка од правата, па каноничните равенки се:

x  x0 y  y0 z  z0
  ................(21)
B1 C1 C1 A1 A1 B1
B2 C 2 C 2 A2 A2 B2

8. Односи меѓу две прави

Две прави во просторот може да се сечат, да се паралелни (специјален случај е да се
совпаѓаат) и да се разминуваат.

a  a1 , a2 , a3 

M 1 x1 , y1 , z1 

x  x1 y  y1 z  z1
 
a1 a2 a3
b  b1 , b2 , b3 
x  x1 y  y1 z  z1
 
b1 b2 b3

M 2 x2 , y 2 , z 2 

1) Агол меѓу правите

a1b1  a 2 b2  a3b3
cos   .............(22)
a1  a 2  a3  b1  b2  b3
2 2 2 2 2 2

2) Услов за паралелност

a1 a 2 a3
  ................(23)
b1 b2 b3

3) Услов за нормалност

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 78

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

a1b1  a2 b2  a3b3  0 .................(24)

4) Услов за компланарност (правите лежат во иста рамнина)

x 2  x1 y 2  y1 z 2  z1
a1 a2 a3  0 ..................(25)
b1 b2 b3

M1 a

r2 - r1

M2 b

r1 r2

9. Однос меѓу права и рамнина

Права p и рамнина  може да се паралелни (специјално, правата лежи на
рамнината), или да имаат една заедничка точка – „правата ја прободува рамнината“
(специјално, правата е нормална на рамнината).

n
a p

x  x0 y  y 0 z  z 0
p:   
a1 a2 a3


: Ax  By  Cz  D  0

1) Агол меѓу правата p и рамнината 

Тоа е помалиот од двата соседни агли што ги образува правата p и

нејзината ортогонална проекција врз рамнината  , бидејќи

sin   sin    , може да сметаме дека   ; аголот меѓу правата p и
2

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 79

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

   
n е  и бидејќи sin   cos    , за аголот  меѓу
2 2  2
a  a1 , a2 , a3  и n   A, B, C  имаме:

a1 A  a 2 B  a3C
sin   ...........(26)
a12  a 22  a32  A 2  B 2  C 2

2) Услов за нормалност на правата p и рамнината 

a и n се колинеарни

a1 a 2 a3
  ................(27)
A B C

3) Услов за паралелност на правата p и рамнината 

a1 A  a2 B  a3C  0 ..................(28)

4) Сноп (прамен) прави

Множеството од сите рамнини што минуваат низ дадена права се

нарекува прамен рамнини. Правата се вика оска или носач на праменот.

1 2

1 : Ax  By  Cz  D  0

2 : A1 x  B1 y  C1 z  D1  0

Правата p  1   2

Ax  By  Cz  D    A1 x  B1 y  C1 z  D1   0 ...........(29)

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 80

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

Ова е равенка на праменот рамнини чиј носач е правата p (за различни

вредности на  се добиваат различни рамнини).

5) Проекција на правата p врз рамнината 

Проекцијата на правата p врз рамнината  се добива како пресек на

рамнината  и рамнината што минува низ p и е нормална на рамнината
 . Оваа рамнина што минува низ p и е нормална на рамнината  да ја
означиме со   .
x  x0 y  y 0 z  z 0
Равенката на снопот рамнини чиј носач е p :   е
a1 a2 a3

a2 x  x1   a3  a1  y  y1   a2 z  z1   0 ............(29‟)

Од сите рамнини, нормална на  е рамнината која го исполнува условот

Aa 2  Ba1
Aa 2  Ba3  a1   Ca2  0 , каде што  . Крајно, за
Ca 2  Ba 3
равенката на рамнината   имаме
x  x1 y  y1 z  z1
a1 a2 a3  0 ...........(30)
A B C

Значи, проекцијата на правата p врз рамнината  е определена со

рамнината Ax  By  Cz  D  0 и рамнината дадена со равенката (30).

Решени задачи

1.Дадени се точките А(1,3,2) и В(-1,2,0). Да се определи точка М која ја дели отсечката

AB во однос 2:5.

Решение:

А М В

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 81

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

2
AM : MB   
5
2
1
x    x2 1   5 3
x 1  
1  1  2 7
1
5
2
3 2
y1    y 2 5  19
y 
1  2 7
1
5
z    z 2 2  0 10
z 1  
1  2 7
1
5
3 19 10
M( , , )
7 7 7

2.Да се определи равенка на рамнината:

а) која минува низ точката М(2,1,0) и на координатните оски отсекува сегменти кои се
во однос 1:3:2;

б) која минува низ точките А(2,1,0), В(1,2,0) и С(1,3,2).

Решение: а) Сегментен облик на равенка на рамнината е

x y z
  1
m n p
m : n : p  1: 2 : 3 
m  k , n  3k , p  2k
Рамнината минува низ точката М
2 1
 1
k 3k
7  3k
7
k
3

Равенката на рамнината е
3x y 3z
   1 / 14
7 7 14
6 x  2 y  3z  14  0

б) Рамнина што минува низ три точки е:

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 82

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

x  x1 y  y1 z  z1 x2 y 1 z
x 2  x1 y 2  y1 z 2  z1  0   1 1 0  0.
x3  x1 y3  y1 z 3  z1 1 2 2

3.Да се најде равенката на рамнината што минува низ точката M 0 2,1,6 и е паралелна
со рамнината 3x  4 y  5z  7  0 .

Решение: Бараната рамнина минува низ M 0 2,1,6, па нејзината равенка е

Ax  2  B y  1  C z  6  0 . Од условот за паралелност меѓу две рамнини имаме

  k  A  3k , B  4k , C  5k . За нормален вектор  A, B, C  на бараната

A B C

3 4 5
рамнина можеме да го земеме векторот (3,-4,5) (при к=1). Бараната рамнина ќе има
равенка 3x  4 y  5z  40  0 .

4.Да се најде равенка на рамнината што минува низ точките M 1 1,1,3 и M 2 0,2,3 , а е
нормална на рамнината 5x  y  2 z  7  0 .

Решение: Рамнината што минува низ M 1 1,1,3 , па Ax  1  B y  1  C z  3  0 .

Минува и низ M 2 0,2,3 , добиваме  A  3B  0. Од условот за нормалност на двете
рамнини AA1  BB1  CC1  0 , добиваме 5 A  B  2C  0. Од равенките  A  3B  0 и
5 A  B  2C  0 , добиваме C  7 B . Нормалните вектори на рамнината се колинеарни
со 3B, B,7 B  . За В=1,  A, B, C  = 3,1,7  е нормален на рамнината. Таа го има обликот
3x  y  7 z  19  0 .

5.Да се најде равенка на права која минува низ точката М(1,2,3) и низ пресекот S на
рамнините x  3 y  2 z  4, 2 x  6 y  z  2, 4 x  8 y  z  2 .

x  3 y  2z  4

Решение: Пресекот на рамнините 2 x  6 y  z  2 . Решението на системот е
4 x  8 y  z  2


пресечната точка на рамнините S(3,-1,2). Векторот MS  (2,3,1) е носачкиот вектор
x 1 y  2 z  3
на бараната права. Правата има равенка p :   .
2 3 1

2x  y  z  1
6.Да се напише во каноничен облик равенката на правата p :  .
x  2 y  z  3
 
Решение: n1  2,1,1, n2  1,2,1

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 83

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

  
i j k
  
p  n1  n2  2 1 1  1,3,5 носечки вектор на правата. Да најдеме точка на
1  2 1
1 1
правата:  1  0 . Тогаш можеме да земеме x0  0 во системот и тој се сведува
 2 1
 y  z 1
на  . Решението е -4, 5. Точката од правата е М(0,-4,5). Правата е
2 y  z  3
x y 4 z 5
p:   .
1 3 5

7.Да се напише равенката на нормалата n повлечена од точката М(2,3,1) кон правата

x 1 y z2
p:   .
2 1 3
Решение:

n М(2,3,1)
Р(-1,0,2) N

p  (2,1,3)

Се составува рамнина низ М нормална на p  (2,1,3) -  : 2 x  y  3z  D  0 ,
M   : D  4. Равенката на рамнината  : 2 x  y  3z  4  0 . Бараме пробод на p со
 x  2t  1

, p :  y  t во  : 22t  1  t  33t  2  4  0  t  0 .
 z  3t  2

Добиваме x  1, y  0, z  2, N  1,0,2 .
 x  2 y  3 z 1
NM  3,3,1  p :   .
3 3 1

x y  4 z  5,5 x 1 y z  2
8.Дадени се правите p :   и q:   . Да се определи λ т.ш
1 8 3 1  2
дадените прави се сечат и за така добиено λ да се најде пресечната точка на правите.
Решение: За двете прави да се сечат, потребно е да лежат на иста рамнина т.е
  
векторите p  (1,8,3), q  (1,  ,2), MN   1,4,3.5 се компланарни:
 1  4  3.5
 
  
MN , p, q  1 8 3  0    16 .
1  2

За пресечната точка ги запишуваме правите како:

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 84

Математика 1, Факултет за информатика - Штип

 xt  x  k  1
 
p :  y  8t  4 , q :  y  16k .
 z  3t  5,5  z  2k  2
 
 t  k  1
 1 3
Добиваме:  8t  16k  4 . Решението е k  , t   .
3t  2k  3,5 2 2

Точката е:
3
x   , y  8, z  1
2
 3 
P  ,8,1
 2 

9.Да се најде прободот на рамнината 2 x  y  2 z  1  0 со правата што минува низ

точката M 1 3,2,3, M 2 2,2,1 ;
Решение: Равенката на правата што минува низ точките M 1 , M 2 е
x3 y 2 z 3
  , параметарската е x  3  t , y  2, z  3  2t .Заменувајќи во
1 0 2
1 7 7 
равенката на рамнината  2t  1  0  t  , x  , y  2, z  4. Прободот е P ,2,4  .
2 2 2 

Задачи за домашна работа

1. Да се најде равенка на рамнина што минува низ точката А(-3,2,5) и е нормална на

рамнините 2 x  y  3z  1  0, 3x  y  2 z  4  0 .

2. Дадени се општите равенки на рамнините 2 x  y  2 z  1  0, x  y  4 z  5  0 . Да се

најде:

a) равенката на рамнината што минува низ (3,-1,2) паралелна со рамнината

2 x  y  2 z  1  0;

б) равенката на рамнината што минува низ (3,-1,2) и (0,1,2) и е нормална со рамнината

2 x  y  2 z  1  0;

в) равенката на рамнината што минува низ (3,-1,2) и е нормална со рамнините

2 x  y  2 z  1  0, x  y  4 z  5  0 .

3. Да се најде прободот на рамнината 2 x  y  2 z  1  0 со правата што е пресек на

рамнините x  y  z  4  0 и 3x  2 y  z  5  0 .

4. Да се најде прободот на дадената рамнина со дадената права

y2
x  y  z  4  0, x  1   z 1.
2
Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 85
Математика 1, Факултет за информатика - Штип

7 x  2 y  2 z  7  0 x  7 y  2 z 1
5. Дадени се правите p :  и q:   . Да се најде а
 3x  2 y  1  0 a 2 2
т.ш р и q да се сечат. Потоа, да се најде пресечната точка на правите.

Д-р Лидија Горачинова – Илиева, м-р Билјана Златановска, Лимонка Лазарова 86