Pozytywizm – kierunek w filozofii i literaturze zainicjowany przez Auguste'a

Comte'a w drugiej połowie XIX wieku (Kurs filozofii pozytywnej). Został

rozwinięty przez J.S. Milla oraz H. Spencera. Był kontynuowany w XIX w. jako
empiriokrytycyzm (II fala) i w XX w. jako pozytywizm logiczny (III fala).
Podstawowa teza pozytywizmu głosi, że jedyną pewną wiedzą jest wiedza
naukowa. Ta może być zdobyta tylko dzięki pozytywnej weryfikacji teorii za
pomocą empirycznej metody naukowej. Pozytywizm podkreśla znaczenie
wiedzy empirycznej i naukowości, a wzorem są w nim nauki przyrodnicze.
Odrzuca przez to teologię oraz klasyczną metafizykę jako nieuprawnione
spekulacje (ale nie zawsze ontologię jako ogólną naukę o bytach).
Elementem pozytywizmu jest naturalizm, często też fizykalizm i ateizm,
rzadziej materializm. Pozytywizm przeważnie odrzuca istniejące religie jako
zabobony oparte na fikcjach, choć sam Comte proponował zastąpienie ich
przez humanistyczną religię ludzkości[1]. Prekursorem pozytywizmu był
brytyjski empirysta i sceptyk David Hume[2].
Z czasem metoda naukowa odeszła od pozytywistycznej weryfikacji i
konfirmacji teorii na rzecz ich falsyfikacji oraz od indukcjonizmu do
dedukcjonizmu. Mimo to pozytywizm we współczesnej postaci nadal jest
kojarzony ze światopoglądem naukowym – czasem nazywany wręcz
scjentyzmem lub ideologią naukową. Jako taki bywa często podzielany przez
technokratów, wierzących w konieczność rozwoju przez postęp nauki.
W Polsce oddziaływanie tego nurtu myśli przejawiało się początkowo głównie
w literaturze, która w kraju pod zaborami nie tylko przeciwstawiała się
literackiemu romantyzmowi, głosząc wiarę w postęp i zdobycze nauki, ale
także postulowała kulturalną i gospodarczą odbudowę przez pracę u
podstaw.

Spis treści
1 Tło
his
tor
Poz Poz
yc
yty yty
zn
wi wi Zob Bibli
ei Przy
zm zm ac og
2 2.1 zw 3 4 pis 5 6
na w z ra
iąz y
św Po też fia
ki
iec lsc
z
ie e
po
zyt
yw
Linki zewnętrznePozytywizm na świecie[edytuj | edytuj kod]
Pozytywizm podkreśla znaczenie wiedzy empirycznej, naukowości, odrzuca
metafizykę, nieuprawnioną spekulację, wiedzę mistyczną. Pozytywizm
naukowy Comte'a zakładał zaprzestanie pytań o pierwszą przyczynę
(dlaczego?), ograniczając wszelką wiedzę do (pozytywnego) opisu praw
natury (jak?) wyrażonych językiem matematycznym. Odkrywanie tych praw
sprowadzać się miało do ustalania stałych relacji, które jednolicie opisują
zjawiska fizyczne obserwowane w wielokrotnie powtarzanych
doświadczeniach. Uważano, że w ten sposób teoria naukowa jest pozytywnie
zweryfikowana.
Współczesna metoda naukowa odeszła od pojęcia weryfikacji teorii naukowej
na rzecz jej falsyfikacji. Za sprawą prac Karla Poppera podstawowym
kryterium naukowości teorii jest zdolność do przedstawienia testu falsyfikacji:
doświadczenia, które może doprowadzić do jej obalenia przez niezgodność z
obserwowanymi wynikami.
Pozytywizm w Polsce[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: Literatura polska – pozytywizm i pozytywizm
warszawski.
W literaturze polskiej pozytywizm to nurt literacki, który występował w okresie
od powstania styczniowego do lat 90. XIX wieku. W historii literatury
pozytywizm występuje po okresie romantyzmu i poprzedza okres Młodej
Polski.
Tło historyczne i związki z pozytywizmem na świecie[edytuj |
edytuj kod]
Po upadku powstania wielu Polaków porzuciło nadzieję na odzyskanie
niepodległości za pomocą walki zbrojnej. Razem z tymi nadziejami odsuwano
– choć często tylko częściowo – wzorce kształtowane w okresie romantyzmu.
Polski pozytywizm, który czerpał swe inspiracje z filozofii Comte’a, ale
również z pism brytyjskich uczonych, stawiał racjonalne rozumowanie ponad
emocjami. Będąc jednak organicznie związanym ze sprawą polską, podejście
uniwersalnie charakterystyczne dla nowego prądu stosował przede
wszystkim do kwestii suwerennego państwa polskiego. Polscy pozytywiści
metodę podtrzymania polskiej tożsamości widzieli nie w powstaniach
narodowych, ale pracy i konstruktywnym patriotyzmie. Argumentowano, że
jeśli Polska ma odzyskać niepodległość, to w sposób stopniowy, poprzez
pracę u podstaw i pracę organiczną: zbiorowy wysiłek całego społeczeństwa
na rzecz stworzenia podstawowej materialnej infrastruktury, edukacji i
poprawy sytuacji życiowej mas. Bolesław Prus doradzał na przykład, aby
miejsce Polski w świecie było wyznaczone przez przyczynki do rozwoju
ekonomicznego, naukowego i kulturalnego. Źródeł tych koncepcji można
doszukać się w dziełach Herberta Spencera.
Innymi problemami typowymi dla polskiego pozytywizmu były też kwestia
praw kobiet, asymilacja mniejszości żydowskiej, przeciwdziałanie skutkom
polityki Bismarcka (Kulturkampf), zwłaszcza germanizacji, i przejmowaniu
posiadłości przez niemieckich osadników.
Twórcy polskiego pozytywizmu:
• Adam Asnyk (1838–1897)
• Adolf Dygasiński (1839–1902)
• Wiktor Gomulicki (1848–1919)
• Maria Konopnicka (1842–1910)
• Julian Ochorowicz (1850–1917)
• Eliza Orzeszkowa (1841–1910)
• Bolesław Prus (1847–1912)
• Henryk Sienkiewicz (1846–1916)
• Antoni Sygietyński (1850–1923)
• Aleksander Świętochowski (1849–1938)
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
• nowy ateizm
• monizm przyrodniczy
• organicyzm
• emancypacja kobiet
• pozytywizm prawniczy
• utylitaryzm
Przypisy