Testy psychofizyczne[edytuj]

Dodaj języki
• Artykuł
• Dyskusja
• Czytaj
• Edytuj
• Edytuj kod źródłowy
• Wyświetl historię

Narzędzia
Narzędzia przypnij
Ogólne
• Linkujące
• Zmiany w linkowanych
• Prześlij plik
• Strony specjalne
• Link do tej wersji
• Informacje o tej stronie
• Cytowanie tego artykułu
• Element Wikidanych
• Dodaj linki wersji językowych
Drukuj lub eksportuj
• Utwórz książkę
• Pobierz jako PDF
• Wersja do druku

Testy psychofizyczne – metoda badania reakcji organizmu człowieka na

działanie bodźców, odbieranych przez zmysły.
Testy są głównym narzędziem psychofizyki (wchodzącej w zakres kognity-
wistyki). Są stosowane w czasie badań funkcji mózgu i umysłu. Znajdują
również zastosowania w diagnostyce medycznej, ponieważ zmniejszenie się
wrażliwości na bodźce zmysłowe jest charakterystycznym objawem
niektórych chorób. W wielu sytuacjach spadek możliwości odbierania jednego
rodzaju wrażeń powoduje wzrost czułości innych zmysłów (np. zmysłu
słuchu, dotyku, węchu u osób z wadami wzroku).
Wyniki badań psychofizycznej sprawności człowieka, prowadzone przez
specjalistów w dziedzinie medycyny pracy, często decydują o możliwościach
wykonywania określonych zadań zawodowych (np. kierowcy, policjanci).
Pozwalają też kontrolować zmiany, zachodzące w organizmie człowieka pod
wpływem uciążliwości występujących w pracy (np. wady słuchu u osób ob-
sługujących maszyny budowlane lub pilotów samolotów) i projektować
skuteczne środki ochrony BHP[1][2].
Testy psychofizyczne są podstawowym narzędziem analizy sensorycznej,
czyli badań jakości artykułów spożywczych, artykułów chemii gospodarczej,
środków kosmetycznych, zanieczyszczonego powietrza i wody itp. W anal-
izach sensorycznych biorą udział zespoły oceniających, którzy spełniają
określone w normach kryteria sprawności sensorycznej[3][4][5][6].
Zadaniem osoby rozwiązującej testy psychofizyczne może być np.:
• określanie, jaki najmniejszy bodziec wywołuje wrażenie (najcichszy
dźwięk, najsłabszy zapach, najmniejsze nasycenie barwy przedmiotu),
• uszeregowanie kilku ocenianych próbek według siły odbieranego
wrażenia (np. od najmniej do najbardziej słodkiej),
• porównanie różnych próbek i wskazanie, która z nich jest inna od po-
zostałych (np. trochę inaczej pachnie, ma trochę inny kolor).
Testy powinny być przeprowadzane w warunkach umożliwiających pełną
koncentrację osoby badanej na rozwiązywanym zadaniu (izolacja od innych
bodźców zmysłowych, dobry nastrój).
Psychika jako obiekt badań[edytuj | edytuj kod]

Integracyjna działalność mózgu – powstawanie "percepcyjnego obrazu świata"

Charakterystyczny dla człowieka system analizy informacji o otoczeniu, od-
bieranych przez narządy zmysłów, kształtuje się przez całe życie. Jest za-
leżny od wrodzonych cech biofizycznych oraz przebiegu uczenia się interpre-
tacji określonych zbiorów zewnętrznych bodźców. Tak ukształtowany system,
to zespół względnie trwałych indywidualnych cech lub dyspozycji człowieka,
decydujący o jego zachowaniach, możliwości adaptacji do środowiska
społeczno-przyrodniczego, wewnętrznej integracji myśli i uczuć. Cechami
tego systemu zajmuje się psychologia[7][8][9][10].
Badania psychologiczne są prowadzone z użyciem różnorodnych testów psy-
chometrycznych, spośród których najbardziej popularne są testy inteligencji,
inteligencji emocjonalnej, osobowości, uzdolnień, wiedzy. Mniej uwagi
poświęca się problemom odbierania bodźców zewnętrznych, które ukształ-
towały osobowość i nieustannie – bez udziału świadomości – wpływają na
stan umysłu. Najbardziej dobitnie świadczą o tym groźne zaburzenia os-
obowości, występujące w warunkach długotrwałej deprywacji. Podobną
wymowę mają takie przypadki zaburzonej percepcji, jak złudzenia (np.
wzrokowe) lub zakłócenia odbioru obrazów barwnych w warunkach oświetle-
nia monochromatycznego, które nie występowało w naturalnym środowisku w
czasie kształtowania się umysłu.
Problemy percepcji bodźców zewnętrznych leżą w dziedzinie psychofizyki –
nauki leżącej na pograniczu psychologii i takich nauk jak fizyka (w tym –
biofizyka), chemia (w tym biochemia) lub fizjologia (w tym neurofizjologia,
psychofizjologia). Za jej początek uznaje się sformułowanie prawa Webera-
Fechnera (druga połowa XIX wieku). Głównym celem psychofizyki jest
określenie zależności rodzaju i siły wrażeń zmysłowych od rodzaju i wielkości
odbieranych bodźców. Narzędziem badawczym są testy psychofizyczne.
Rodzaje badań psychofizycznych[edytuj | edytuj kod]
Wielkość bodźców zmysłowych (np. chemicznych i fizycznych – akusty-
cznych, świetlnych, mechanicznych, cieplnych) może być określana z uży-
ciem metod obiektywnych (pomiarów o dużej dokładności). Wielkości i
rodzaju odbieranych przez człowieka wrażeń nie można zmierzyć równie
dokładnie. Utrudnia to określenie wzajemnej zależności.
Człowiek korzysta z indywidualnego "układu pomiarowego" – narządów
zmysłów o unikalnej charakterystyce. Interpretuje odebrane sygnały, korzys-
tając z własnej (również niepowtarzalnej) bazy danych – wzorców odziedzic-
zonych i życiowych doświadczeń. Reakcje człowieka na bodziec są w dużym
stopniu zależne od sytuacji (warunków badania), a przekaz o odebranych
wrażeniach nie zawsze jest jednoznaczny. Wymienione czynniki powodują,
że osiągnięcie wysokiej precyzji ocen sensorycznych nie jest możliwe. Aby
takie oceny spełniały kryteria stawiane pomiarom, należy rygorystyczne
przestrzegać zaleceń odpowiednich norm[11]. Wyniki poprawnie wykonanej
analizy sensorycznej umożliwiają wnioskowanie statystyczne, np. wyz-
naczanie wartości średnich i parametrów rozrzutu wyników indywidualnych i
wyników w próbie populacji.
W czasie sensorycznych analiz towarów oraz testów sensorycznej wrażli-
wości ludzi są stosowane takie metody badania wrażeń, jak [12][13][14][15]:
• określanie progów percepcji
• kategoryzacja (np. tworzenie grup zapachów "kwiatowych",
"owocowych", "gnilnych")
• skalowanie według wybranej cechy wrażenia (np. nasycenie barwy,
stopień słodkości, szorstkości)
W każdym z tych przypadków można przeprowadzać takie testy psychofizy-
czne, jak:
• technika "tak/nie" (np. "słyszę/nie słyszę", "widzę/nie widzę", "czuję/nie
czuję")
 • testy różnicowe: "parzyste"[a], "trójkątowe"[b], duo-trio[c], dwa z pięciu[d] i
inne
• skale: nominalne[e], porządkowe[f], przedziałowe[g], ilorazowe[h].
Procedury wykonywania testów są szczegółowo opisane w specjalistycznych
normach[11].
Badania progów percepcji[edytuj | edytuj kod]
Wartości progów percepcji wrażeń zmysłowych są wykonywane:
• metodą limitów
• metodami różnicowymi
Metoda limitów[edytuj | edytuj kod]
G1. Widzisz zabarwienie? TAK/NIE
(sprawdź swój wzrok – przewiń!)
(1/7)▶

Próbka 1
G2. Słuch - audiometria
(1/7)▶

Audiometryczne badanie słuchu

Metoda limitów polega na prezentowaniu osobie oceniającej wrażenia serii
bodźców o różnej wielkości.
Seria może być prezentowana "sekwencyjnie w górę" (od bodźców podpro-
gowych do wartości większych od progu), "sekwencyjnie w dół" lub losowo.
W galerii G1 zamieszczono poglądowy przykład prezentacji próbek o rosną-
cym nasyceniu barwy. Wynikiem pomiaru jest wartość bodźca, mieszcząca
się między wartościami nasycenia, przy których uzyskano sąsiednie
odpowiedzi "nie-nie widzę barwy" i "tak-widzę barwę". Oblicza się średnią ge-
ometryczną z tych dwóch wielkości (sposób uśredniania jest konsekwencją
prawa Webera-Fechnera).
Metoda limitów jest wykorzystywana np. w czasie pomiarów progów
wyczuwalności zapachu różnych związków chemicznych z użyciem olfak-
tometrów. Uczestnicy pomiarów oceniają zapach serii próbek o różnych
stężeniach (stanowiących szereg geometryczny). Oblicza się średnią geome-
tryczną z sąsiednich wartości stężeń, przy których udzielono odpowiedzi "nie-
nie czuję" i "tak-czuję". Analogiczny przebieg mają audiometryczne badania
słuchu (galeria G2). Osobie badanej są prezentowane serie bodźców o
określonej częstotliwości i ciśnieniu akustycznym rosnącym do chwili zasyg-
nalizowania "tak-słyszę".
Procedura pomiarów może być zmodyfikowana przez wprowadzenie tzw.
stałego bodźca, w tym przypadku – bodźca "zerowego", tj. czysta woda - w
przypadku badań smaku, próbka biała – w przypadku ocen barwy itp. W cza-
sie oznaczeń progu wyczuwalności zapachu metodą olfaktometrii dynam-
icznej stosuje się czyste powietrze odniesienia, prezentowane oceniającemu
naprzemiennie z badaną próbką lub jako strumień wypływający z do-
datkowego wylotu olfaktometru.
Testy różnicowe[edytuj | edytuj kod]
G3. Węch – selekcja do zespołów. Testy "2 z 5" i "1 z 3"
(1/3)▶

Przygotowanie do testu obligatoryjnego – wybierz dwie próbki wonne spośród pięciu

Testy różnicowe polegają na prezentowaniu oceniającym dwóch lub większej
liczby próbek, wśród których część może, a część nie może wywoływać
wrażenia (próbki "zerowe").
W "parzystych" testach różnicowych oceniający porównuje dwie nieoznac-
zone próbki – zerową (np. bez barwy, smaku, zapachu) i niezerową. Jest
proszony o wskazanie, która z nich wywołuje wrażenie zmysłowe. Stosowane
są testy obligatoryjne (tzw. testy wymuszonego wyboru) lub fakultatywne (do-
puszczalna odpowiedź – "nie wiem"). Jeżeli oceniany bodziec jest mniejszy
od progu percepcji, prawdopodobieństwo wymuszonego poprawnego
wskazania próbki niezerowej jest równe 0,5. Uzyskanie większych częstości
poprawnych wskazań oznacza przekroczenie progu percepcji.
Próbki powietrza czystego i zanieczyszczonego, stosowane w czasie oz-
naczeń progu węchowej wyczuwalności czystych związków chemicznych i
mieszanin, prezentuje się osobom oceniającym (bez rozpoznawalnych oz-
naczeń). Zgodnie z PN-EN 13725 powinny być przygotowywane w takich ol-
faktometrach dynamicznych, które umożliwiają losową zamianę punktów
wypływu strumienia powietrza czystego i zanieczyszczonego. Zadaniem oce-
niającego jest wskazanie, z którego wylotu wypływa powietrze zanieczyszc-
zone.
Dostępne są olfaktometry dynamiczne, które umożliwiają równoczesną
prezentację oceniającym większej liczby strumieni (np. trzy lub pięć wylotów
przy jednym stanowisku[20][21]). Umożliwia to stosowanie innych testów różni-
cowych, np. testów "trójkątowych" lub "dwa z pięciu". W czasie testów trójką-
towych z dwóch wylotów wypływa czyste powietrze, a z jednego – powietrze
zanieczyszczone. Zadaniem oceniających jest wskazanie strumienia
zanieczyszczonego. W sytuacjach, gdy stężenie odoranta jest mniejsze od
progu, wśród wymuszonych wskazań jest 33% wskazań poprawnych, co jest
uwzględniane w czasie obliczeń wyniku testu. Analogiczne zadania są
rozwiązywane w czasie testów "dwa z pięciu" (wskaż dwie próbki spośród
prezentowanych pięciu).
Badania progów różnicy (dyskryminacja sensoryczna)[edytuj
| edytuj kod]
G4.1. Trójkąt 1
(1/4)▶

Przygotowanie
G4.2. Trójkąt 2
(1/4)▶

Przerwa
G4.3. Trójkąt 3
(1/4)▶

Przerwa
G5. Wzrok – testy ślepoty barw
 (1/3)▶

Próbka 1
G6. Smak – identyfikacja, dyskryminacja i inne
(1/2)▶

Analiza sensoryczna napojów

G7. Identyfikacja wrażeń
(1/2)▶

Barwy i ich składowe w przestrzeni RGB

G8. Węch – skale intensywności zapachu
(1/4)▶

Skalowanie intensywności zapachu z użyciem wzorców

Testy analogiczne do stosowanych w czasie oznaczeń progów wyczuwal-
ności mogą być używane w czasie określania progów różnicy, czyli ustalania,
jaka najmniejsza zmiana rodzaju lub wielkości bodźca spowoduje za-
uważalną zmianę wrażenia (np. dyskryminacja czuciowa, dyskryminacja w
akustyce, dyskryminacja zapachów[22]). Poglądowy przykład (galeria G4.1-4.3)
dotyczy sposobu określania, czy zmiana odcienia barwy próbki, polegająca
na zwiększeniu udziału czerwieni (R), jest większa od progu percepcji
różnicy. W galerii zamieszczono – do oceny – trzy "trójkąty": próbka ze zwięk-
szonym udziałem R i dwie próbki nie zmienione (kolejność prezentacji w
"trójkącie" jest zmieniana). Udzielenie poprawnych odpowiedzi na pytanie
testu: "Która z trzech prezentowanych próbek jest inna od dwóch po-
zostałych?" nie powinno w tym wypadku sprawić trudności. Pojawienie się
trudności może oznaczać wystąpienie jednej z form "ślepoty barw". Klasy-
czną metodą badań ślepoty barw są testy Ishihary (zobacz – galeria G5), w
których porównywana jest barwa fragmentów pola. Odróżnianie tych barw
umożliwia odczytanie liczb. W tej samej grupie testów mieszczą się badania
reakcji wzroku na kontrast (dyskryminacja luminancji). Stosowane są
urządzenia, w których osobie badanej jest wyświetlana krata o stopniowo
zwiększanym kontraście. Osoba badana naciska przycisk, gdy rozpozna ksz-
tałt kraty[23].
Różnicowe testy dyskryminacji smaku i zapachu – parzyste, trójkątowe i inne
– są stosowane w czasie kontroli jakości próbek artykułów spożywczych,
kompozycji zapachowych itp. Stwierdzenie identyczności próbek ocenianych
towarów i wzorców lub stopnia podobieństwa próbek pochodzących z
różnych źródeł wymaga udziału specjalistów o wysokich, specjalistycznych
kwalifikacjach. Sposób przygotowania oceniających oraz prowadzenia pomi-
arów jest opisany w normach. Szkolenia są prowadzone w akredytowanych
laboratoriach specjalistycznych[24][25][26]. W ramach kontroli, czy określona partia
np. soku owocowego pochodzi od wskazanego producenta, czy jest imitacją,
można przeprowadzić testy trójkątowe. Mogą polegać na wielokrotnym
prezentowaniu zespołowi oceniających trzech próbek (np. wzorzec-wzorzec-
imitacja, wzorzec-imitacja-wzorzec, ...), z prośbą o wskazanie, która z próbek
jest imitacją. Uzyskanie - w teście wymuszonego wyboru - podobnej liczby
wskazań każdej z próbek oznacza, że różnica między wzorcem i imitacją nie
jest wyczuwalna. Duża zgodność wskazań jednej próbki świadczy o dużej
różnicy między wzorcem i imitacją.
Testy identyfikacji wrażeń[edytuj | edytuj kod]
Możliwość dyskryminacji wrażeń (stwierdzenia, że są różne) nie oznacza, że
oceniający jest w stanie je zidentyfikować – skojarzyć z właściwym wzorcem,
nazwą, obrazem, wzorem chemicznym itp. Rozwiązując test, każdy człowiek
poszukuje odpowiedzi we własnej, często niepełnej, pamięciowej bazie wzor-
ców i określeń wrażenia.
Charakteryzuje to przykład przestrzeni barw. Zdolność do odróżniania odcieni
nie oznacza zdolności do werbalnego określenia poszczególnych kolorów lub
do oszacowania jasności barw składowych – czerwonej, zielonej i niebieskiej
(RGB i inne systemy klasyfikacji barw). Jeszcze większe trudności występują
przy próbach identyfikacji i klasyfikacji wrażeń węchowych. Umiejętnością
identyfikacji wysokości dźwięku (bez porównania ze wzorcem) dysponują
tylko ludzie obdarzeni słuchem absolutnym.
Najbardziej znany w środowisku medycznym psychofizyczny test identyfikacji
zapachów (I) jest równoczesnym badaniem węchu, pamięci i zdolności do ko-
jarzenia[27][28]. Test polega na prezentacji pacjentowi czterdziestu popularnych
zapachów. Pacjent zdrapuje z papieru powłokę z mikrokapsułkami zawierają-
cymi odoranty. Jego zadanie polega na powąchaniu próbki i wybraniu jednej
spośród czterech odpowiedzi, proponowanych w teście (werbalne określenia
rodzaju zapachu). Wybór jest obligatoryjny (tzw. "test wymuszonego
wyboru").
Skalowanie[edytuj | edytuj kod]
Technika skalowania jest stosowana przede wszystkim w czasie ocen inten-
sywności (natężenia) wrażeń lub stopnia odczuwanej niechęci lub przyjem-
ności. Są tu stosowane skale punktowo-werbalne, graficzne lub skale wzor-
ców (patrz np. skalowanie intensywności zapachu i skala jakości hedo-
nicznej)[29][30].
Metody skalowania mogą być stosowane również w odniesieniu do rodzaju
wrażeń. W testach zmierzających np. do określenia stopnia podobieństwa za-
pachu próbki do zapachu trzech związków (wzorców A, B i C o dobrze
znanych zapachach) zadanie oceniającego może polegać na powąchaniu
próbki i określeniu prawdopodobnych udziałów składników mieszaniny
A+B+C. Uczestnicy takich badań podświadomie zakładają, że duże
podobieństwo zapachu próbki do zapachu związku A oznacza jego najwięk-
szy udział w mieszaninie i wskazują punkt położony blisko wierzchołka A na
trójkącie stężeń. W centrum trójkąta są lokowane próbki, których zapach nie
przypomina żadnego z wzorców[29].
Przykłady zastosowań testów psychofizycznych[edytuj |
edytuj kod]
Wyniki badań progów percepcji i innych testów psychofizycznych mają zas-
tosowanie w różnych dziedzinach, takich jak ochrona środowiska (hałas,
odory), ochrona bezpieczeństwa pracy, technologia środków zapachowych,
oceny jakości artykułów spożywczych (analiza sensoryczna). Wykazano, że
wyniki badań progów percepcji oraz zdolności do dyskryminacji i identyfikacji
wrażeń zmysłowych mogą być również stosowane w medycynie, jako infor-
macje wspomagające proces diagnostyczny.
• Przykład 1:
Wykazano, że obniżanie się progów wyczuwalności zapachów jest obser-
wowane we wczesnych stadiach choroby Parkinsona. Równocześnie zm-
niejsza się zdolność pacjentów do odróżniania zapachów (dyskryminacja) i
do ich identyfikacji. Badania dotyczyły grupy 102 chorych, których wyniki
porównano z wartościami uzyskanymi w czasie badań grupy kontrolnej (około
2000 osób). Stwierdzono statystycznie istotną różnicę między wynikami obu
grup[28].
• Przykład 2:
Progi wrażliwości wzroku na określone barwy oraz progi percepcji kontrastu
oświetlenia ulegają zmianie w przebiegu niektórych chorób. Doświadczalnie
potwierdzono możliwość wykorzystania pomiarów tych progów w diagnostyce
stwardnienia rozsianego[31][32].
• Przykład 3:
Sprawność psychofizyczna ma ścisły związek z powodowaniem przez
kierowców wypadków drogowych. Stosowane są testy umożliwiające określe-
nie czasu i prawidłowości reakcji na różne bodźce wzrokowe, obejmujące
badania wrażliwości na kontrast, szybkość adaptacji do ciemności, rozpoz-
nawanie barw, koncentracji uwagi itp.[33].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
• Paralelizm psychofizyczny (Body-mind problem)
• Dylemat psychofizyczny
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
• ↑ Test parzysty – oceń dwa bodźce (np. woda i roztwór barwnika, woda i roztwór
substancji smakowej, powietrze czyste i zanieczyszczone) i wskaż, który jest więk-
szy od progu percepcji[16].
• ↑ Test trójkątowy – oceń trzy bodźce (np. dwa – woda i jeden – roztwór barwnika,
dwa – powietrze czyste i jeden – powietrze zanieczyszczone) i wskaż, który jest
większy od progu percepcji[17].
• ↑ Test duo-trio – wskaż, która z dwóch nie oznaczonych próbek jest identyczna z
trzecią, oznaczoną jako wzorzec[18].
• ↑ Test "2 z 5" – oceń pięć bodźców (np. trzy – woda i dwa – roztwór barwnika lub
trzy – powietrze czyste i dwa – powietrze zanieczyszczone) i wskaż, które wrażenia
są większe od progu percepcji[19].
• ↑ Skale nominalne – przypisanie liczb określonym jednostkom, przedmiotom lub
zdarzeniom. Liczby odgrywają tu rolę nazwy kategorii (włączenie stosowania skal
nominalnych do grupy "pomiarów psychologicznych" jest kontrowersyjne).
• ↑ Skale porządkowe – przypisanie określonym jednostkom, przedmiotom lub
zdarzeniom kolejnych pozycji (np. uporządkowana według długości skoku lista
wyników zawodów sportowych). Zajęcie pozycji N oznacza, że wartość liczbowa N,
przypisana obiektowi, mieści się między wartościami (N-1) i (N+1), przypisanymi
sąsiednim obiektom. Nie ma możliwości określenia szerokości przedziału między
(N-1) i (N+1), ani odległości N od granic przedziału.
• ↑ Skala przedziałowa (interwałowa) – ustalanie położenia obiektu na skali o stałej
wielkości kolejnych przedziałów, nie rozpoczynającej się od wartości zerowej. W
konsekwencji skala nie jest ilorazowa (przykład 1: Stwierdzenie, że obiekt 2 ma
temperaturę dwukrotnie większą niż obiekt 1 nie oznacza, że obiekt 2 jest dwukrot-
nie cieplejszy; przykład 2: Osoba o ilorazie inteligencji równym 150 nie jest o 50%
bardziej inteligentna od osoby o ilorazie inteligencji 100).
• ↑ Skale ilorazowe – skale przedziałowe, rozpoczynające się od zera. Są to skale ty-
powe dla pomiarów fizycznych, lecz rzadko stosowane w pomiarach psycholog-
icznych. Skale ilorazowe są podstawą pomiarów psychofizycznych, w których
określa się wielkość reakcji organizmu na bodziec, przy czym reakcja jest równa
zero, gdy bodziec jest mniejszy od progu
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
1. ↑ Danuta Koradecka: Bezpieczeństwo i higiena pracy. CIOP BIP, 2008. ISBN 978-
83-7373-045-8. [dostęp 2010-10-23]. Cytat: Monografia "Bezpieczeństwo i higiena
pracy" jest kompendium wiedzy o bezpieczeństwie i higienie pracy. Najważniejsze
zagadnienia tej dziedziny ujęto w pięciu głównych blokach tematycznych: możli-
 wości psychofizyczne człowieka w środowisku pracy, podstawowe czynniki za-
grożeń w środowisku pracy, prawna ochrona pracy, skutki zagrożeń w procesach
pracy, podstawowe kierunki kształtowania warunków bezpieczeństwa pracy i er-
gonomii. (pol.).
2. ↑ Anna Łuczak. Testy psychologiczne przydatne w doborze osób do zawodów trud-
nych i niebezpiecznych. „Bezpieczeństwo pracy”. 4/2001. s. 18-19. [dostęp 2010-
11-02]. (pol.).
3. ↑ PN-EN ISO 8586:2014-03 Analiza sensoryczna -- Og ólne wytyczne wyboru,
szkolenia i monitorowania wybranych oceniających i ekspert ów oceny senso-
rycznej. Polski Komitet Normalizacyjny. [dostęp 2014-07-27]. (pol.).
4. ↑ PN-EN ISO 8586:2014-03 Analiza sensoryczna -- Og ólne wytyczne wyboru,
szkolenia i monitorowania wybranych oceniających i ekspert ów oceny senso-
rycznej. Polski Komitet Normalizacyjny. [dostęp 2015-07-27]. (pol.).
5. ↑ PN-ISO 3972:1998 Analiza sensoryczna - Metodologia - Metoda sprawdzania
wrażliwości smakowej. Polski Komitet Normalizacyjny. [dostęp 2014-07-27]. [zarchi-
wizowane z tego adresu (2018-06-21)]. (pol.).
6. ↑ Polski Komitet Normalizacyjny, NKP 280: Jakość powietrza. Oznaczanie stężenia
zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej. PKN Warszawa, 2007. [dostęp
2010-09-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-27)]. (pol.).
7. ↑ Ernst Mach: Analiza wrażeń. ISBN 83-01-04040-8. [dostęp 2010-10-21]. Cytat: - z
recenzji: Ludzki umysł przywykł, jak pokazuje autor, podporządkowywać różnorod-
ność i wielość treści jednej ogólnej kategorii, z której czyni niezanalizowaną, zbior-
czą abstrakcję o samodzielnym ist