ZAJĘCIA 2

FAZY PROCESU BADAWCZEGO:

1. Obserwacja początkowa lub pytanie: Obserwacje, przekonania doprowadzają kogoś do sformułowania nowej
idei lub do zmiany sposobu myślenia o zjawisku.
2. Sformułowanie hipotezy
3. Zaprojektowanie badania – sprawdzanie hipotezy przy użyciu metody naukowej.
4. Przeanalizowanie danych i wyciągnięcie wniosków
5. Przedstawienie sprawozdania z uzyskanych wyników
6. Rozpatrzenie nierozstrzygniętych kwestii
7. Zajmowanie się nierozstrzygniętymi kwestiami

Teoria to zorganizowany zbiór pojęć, który wyjaśnia zjawisko lub zbiór zjawisk.

Determinizm – idea, która głosi, że wszystkie zdarzenia fizyczne, psychiczne i behawioralne są wynikiem działania
specyficznych czynników przyczynowych (są przez nie zdeterminowane).

 Zachowania i procesy psychiczne podlegają regularnym układom zależności, które można wykrywać i
ujawniać za pomocą badań.
 Teorie psychologiczne są zazwyczaj twierdzeniami dotyczącymi czynników przyczynowych stanowiących
podłoże takich regularnych zależności.

Hipoteza to prowizoryczne, sprawdzalne twierdzenie dotyczące związku między przyczynami i następstwami. (Jeśli …
to…).

Metoda naukowa to ogólny zbiór procedur służących do zbierania i interpretowania materiału dowodowego w taki
sposób, aby ograniczyć źródła błędów i wyciągnąć wnioski, na których można by polegać.

 Wszystkie dane i metody muszą być dostępne weryfikacji środowiskowej, tzn. inni badacze muszą mieć
możliwość sprawdzenia, skrytykowania lub powtórzenia i odrzucenia danych i metod.

Celem metody naukowej jest umożliwienie badaczom wyciągania wniosków z maksymalnym obiektywizmem.

Wnioski są obiektywne wtedy, gdy nie podlegają wpływowi emocji lub osobistych nastawień badaczy.

ZAGROŻENIA DLA OBIEKTYWIZMU

 TENDENCYJNOŚĆ OBSERWATORA
Tendencyjność obserwatora to zniekształcenie danych percepcyjnych spowodowane osobistymi motywami i
oczekiwaniami obserwującego.

Dlaczego stanowi zagrożenie? Do obserwowania każdy obserwator wnosi inny zbiór uprzednich doświadczeń, a
często do tych doświadczeń należy zaangażowanie się w określoną teorię. Bezstronne oko wolne od tendencyjności.

Środki zaradcze

Standaryzacja oznacza stosowanie jednakowych, stałych procedur we wszystkich fazach zbierania danych. Wszystkie
cechy testu czy sytuacji eksperymentalnej powinny być wystandaryzowane, tak żeby wszyscy uczestnicy badań
doświadczali tych samych warunków eksperymentalnych. Oznacza też zadawanie pytań w ten sam sposób i
przypisywanie reakcjom wartości liczbowych zgodnie z ustalonymi wcześniej regułami.

Same obserwacje też powinny być wystandaryzowane. Naukowcy muszą rozwiązać problem, jak przełożyć swoje
teorie na pojęcia o stałym znaczeniu.

Operacjonalizacja to strategia pozwalająca standaryzować znaczenie pojęć.

Definicja operacyjna standaryzuje znaczenie w obrębie danego eksperymentu, definiując pojęcie w kategoriach
ściśle określonych operacji czy procedur stosowanych do zmierzenia zjawiska określonego tym pojęciem lub do
ustalenia jego występowania.

Zmienną jest każdy czynnik, który zmienia się pod względem wielkości lub rodzaju.

Zmienna niezależna to czynnik, którym badacz manipuluje, funkcjonuje ona jako przyczynowy element związku.

Zmienna zależna jest tym co eksperymentator mierzy. Odgrywa rolę skutku.

Jeśli twierdzenia dotyczące przyczyny i skutku są poprawne, to wartość zmiennej zależnej będzie zależna od wartości
zmiennej niezależnej.

Metody eksperymentalne: alternatywne wyjaśnieni i potrzeba procedur kontrolnych

Metody eksperymentalne – manipulowanie zmienną niezależną, aby ustalić jej wpływ na zmienną zależną. Celem tej
metody jest sformułowanie kategorycznych twierdzeń o przyczynowym wpływie jednej zmiennej na drugą.

ZAGROŻENIE DLA OBIEKTYWIZMU

 Im więcej możliwych alternatywnych wyjaśnień danego wyniku, tym mniejsza pewność, że początkowa
hipoteza jest trafna.

Zmienna zakłócająca – coś innego niż to, o eksperymentator celowo wprowadza do sytuacji badawczej zmienia
zachowanie osoby badanej i utrudnia interpretację danych.

Typy zmiennych zakłócających: efekty oczekiwania i efekty placebo.

Niezamierzone efekty oczekiwania występują wtedy, gdy badacz lub obserwator w subtelny sposób komunikuje
uczestnikom badania, jakiego zachowania od nich oczekuje – wywołuje u nich tę reakcję. (oczekiwania
eksperymentatora, a nie zmienna niezależna przyczyniają się do wywołania reakcji)

 EFEKT PLACEBO
występuje wtedy, gdy uczestnicy zmieniają swoje zachowanie mimo braku jakiejkolwiek manipulacji
eksperymentalnej. Na jakąś reakcję behawioralną oddziałuje nie specyficzna interwencja czy procedury stosowane w
celu wywołania tej reakcji, lecz oczekiwania danej osoby na temat tego co ma zrobić, lub jak się czuć.

Środek zaradczy: procedury kontrolne

Procedury kontrolne – metody ułatwiające utrzymywanie na stałym poziomie wszystkich zmiennych i warunków,
poza tymi, które wiążą się ze sprawdzaną hipotezą.

Podwójnie ślepa kontrola – technika eksperymentalna polegająca na eliminowaniu wpływu oczekiwań

eksperymentatorów na wyniki badania przez utrzymywanie zarówno pomocników eksperymentatora, jak i osób
badanych w nieświadomości co do tego, które z tych ostatnich są poddawana danej procedurze.

Kontrola placebo – warunki eksperymentalne, w których uczestników nie poddaje się działaniu badanego czynnika;
stosuje się ją w przypadkach, w których mógłby wystąpić efekt placebo.

Środek zaradczy: schematy badawcze

Wielogrupowe plany eksperymentalne – schematy, w których różne grupy uczestników są losowo przydzielane do
grup eksperymentalnych lub kontrolnych.

Losowe przydzielanie do grup – wszyscy uczestnicy mają równe szanse znalezienia się w każdej z grup
wprowadzonych w danym eksperymencie.
Grupa eksperymentalna – grupa w eksperymencie, która jest poddana oddziaływaniu badanego czynnika, czyli
manipulacji zmienną niezależną.

Grupa kontrolna – grupa, która nie jest poddana oddziaływaniu badanego czynnika, czyli manipulacji zmienną
niezależną.

Populacja – cały zbiór jednostek, na który można dokonać generalizacji wyników otrzymanych w badaniu próby
eksperymentalnej.

Próba – podzbiór populacji, wybrany do uczestniczenia w eksperymencie.

Próba reprezentatywna – podzbiór populacji, który ściśle odpowiada ogólnym cechom tej populacji pod względem
proporcji osób płci męskiej i żeńskiej, grup rasowych, etnicznych, itd.

Losowy dobór próby – procedura, która zapewnia, że każdy członek danej populacji ma takie same szanse wzięcia
udziału w eksperymencie.

Jednogrupowy plan eksperymentalny – schemat badawczy, w którym każdy z uczestników jest wykorzystywany jako
swoja własna „osoba kontrolna”; np. zachowanie uczestnika przed poddaniem go oddziaływaniu próby
eksperymentalnej można porównać z jego zachowaniem po zastosowaniu tej procedury.

METODY KORELACYJNE
Metody korelacyjne – metody badawcze pozwalające określić, w jakim stopniu dwie zmienne, cechy czy atrybuty są
ze sobą związane.

Współczynnik korelacji – miara statystyczna opisująca stopień związku między zmiennymi. Dodatni współczynnik
oznacza, że gdy wyniki w jednym zbiorze wzrastają, to wzrastają także wyniki w drugim zbiorze. W przypadku
korelacji ujemnych wyniki w drugim zbiorze zmieniają się w kierunku przeciwnym niż wyniki w pierwszym zbiorze.

ODDZIAŁYWANIE PODPROGOWE

- komunikaty oddziałujące poza świadomością;

POMIAR PSYCHOLOGICZNY
Rzetelność oznacza zgodność danych dotyczących zachowania, których dostarczają testy psychologiczne lub badania
eksperymentalne. Rzetelny wynik będzie powtarzać się w kolejnych pomiarach w podobnych warunkach badania.

Trafność oznacza, że informacja uzyskana w badaniu lub teście pozwala mierzyć dokładnie tę psychologiczną
zmienną lub cechę, którą ma mierzyć.

MIARY SAMOOPISOWE
Miary samoopisowe to odpowiedzi słowne, pisemne lub ustne na pytania stawiane przez badacza (ankiety,
kwestionariusze). Sposób badania zachowania danej osoby na podstawie jej własnych obserwacji i sprawozdań.

MIARY BEHAWIORALNE I OBSERWACJE

Miary behawioralne to sposoby badania zewnętrznych działań oraz obserwowalnych i dających się zarejestrować
reakcji. Nie obejmuje samoopisu zachowań.

Obserwacja bezpośrednia – badane zachowanie musi być jawne, widoczne i łatwe do zarejestrowania.

Obserwacja naturalna – badacz przygląda się jakiemuś zachowaniu występującemu w sposób naturalny i nie
podejmuje żadnych prób, aby je zmienić lub zakłócić (dyskretny sposób).
Studium przypadku – Intensywna obserwacja konkretnej jednostki lub grupy jednostek.

PROBLEMY ETYCZNE W BADANIACH NA LUDZIACH I ZWIERZĘTACH

 Poszanowanie podstawowych praw ludzi i zwierząt jest podstawowym obowiązkiem wszystkich badaczy.
 Aby zagwarantować przestrzeganie zasad etycznych, specjalne komisje sprawdzają każdą propozycję badań,
stosując surowe wytyczne, opracowane przez Ministerstwo Zdrowia i Pomocy Społecznej.

Uzyskiwanie zgody od uczestników badań

Zgoda po otrzymaniu informacji – proces, za pośrednictwem którego jednostki są informowane o procedurach

eksperymentalnych, ryzyku i korzyściach, zanim wyrażą formalną zgodę na udział w badaniu.

Szacowanie ryzyka i korzyści

Celowe wprowadzanie w błąd

Rozmowa wyjaśniająca – rozmowa przeprowadzana na zakończenie eksperymentu, w której badacz dostarcza jego
uczestnikom jak najwięcej informacji na temat badania i stara się, żeby żaden uczestnik nie odszedł z uczuciem
zakłopotania, zdenerwowania czy zawstydzenia.