STD

Podstawowe zasady etyczne

Prawo klienta Obowiązek psychologa

Prawo do autonomii, podmiotowość kontrakt (dobrowolna i świadoma zgoda udzielona przez klienta), informacje zwrotne

Prawo do prywatności, intymności kontrakt (jasne określenie kto ma dostęp do informacji, prawo nieudzielenia odpowiedzi

Godność właściwe traktowanie klienta

Prawo do poufności zachowanie tajemnicy zawodowej

Co musi znaleźć się w kontrakcie?

afiliacja i opis kompetencji psychologa

ustalenie celu działania psychologa

zakres działania (diagnozy) psychologa

oczekiwane przez klienta skutki działań

czas trwania badania (liczba spotkań)

efekty działania (diagnozy): kto otrzyma wyniki, informacje zwrotne

UWAGA! Nie należy rozbudzać nierealistycznych oczekiwań. Ze względu na dobro klienta, koniecznie należy określić jasno i
jednoznacznie możliwe naruszenie prywatności klienta. Dodatkowo: ciche i spokojne miejsce badania, pozwalające na prywatność, w miarę
możliwości zapewniające komfort

💡 Podstawowe zasady etyczne psychologa to prawa klienta, takie jak prawo do autonomii, prywatności, intymności,
godności i poufności, oraz obowiązki psychologa, takie jak zachowanie tajemnicy zawodowej, właściwe traktowanie
klienta i jasny kontrakt. Kontrakt powinien zawierać afiliację i opis kompetencji psychologa, cel i zakres działania,
oczekiwane skutki działań, czas trwania i efekty. Należy unikać nierealistycznych oczekiwań i zapewnić klientowi
prywatność i komfortowe warunki badania.

Powtórka z psychometrii
Pięć reguł pomiaru cech psychometrycznych
Zasada 1: Cechy psychologiczne powinny być definiowane zarówno w terminach operacyjnych, jak i w kontekście związków z innymi
konstruktami teoretycznymi czy obserwowalnymi zjawiskami

Zasada 2: Realizacja pomiaru NIE JEST uniwersalna. Pomiar cech psychologicznych jest zawsze pomiarem pośrednim.

Zasada 3: Pomiar psychologiczny jest oparty na ograniczonej próbce zachowań.

Zasada 4: Wyniki są zawsze obarczone błędem.

Zasada 5: Wyniki nie zawsze przekładają się na skale o dobrze zdefiniowanych jednostkach.

Definicja testu

Według APA (1985): Test psychologiczny jest specyficzną procedurą diagnozowania. Może on być zbiorem zadań lub pytań, które -
w standardowych warunkach - mają wywołać określone rodzaje zachowań i dostarczyć wyników o pożądanych właściwościach
psychometrycznych, tj. posiadających wysoką rzetelność i wysoką trafność.

Według Hornowskiej, podsumowanie różnych definicji:

Test psychologiczny to narzędzie, które:

pozwala na zebranie takiej próbki zachowań, o których można przyjąć, że są wskaźnikami interesującej nas cechy
psychologicznej

STD 1
 dostarcza reguł obliczania wartości mierzonej cechy

spełnia określone kryteria formalne: obiektywność, standaryzacja, rzetelność, trafność, normalizacja

jasno określa zakres i rodzaj dopuszczalnych zachowań ze strony diagnosty

zakłada kooperacyjną postawę osoby badanej

Testy dzielą się na:

szybkości VS mocy

obiektywne VS nieobiektywne

słowne VS bezsłowne

wł. poznawczych VS wł. afektywnych

zorientowane na normy VS zorientowane na kryterium

💡 Pięć reguł pomiaru cech psychometrycznych obejmuje definiowanie cech w terminach operacyjnych, pomiar pośredni,
oparcie na ograniczonej próbce zachowań, wyniki obarczone błędem i wyniki nie zawsze przekładają się na skale o
dobrze zdefiniowanych jednostkach. Test psychologiczny to narzędzie, które pozwala na zebranie próbki zachowań,
dostarcza reguł obliczania wartości mierzonej cechy, spełnia określone kryteria formalne i jasno określa zakres i rodzaj
dopuszczalnych zachowań ze strony diagnosty. Testy dzielą się na szybkości i mocy, obiektywne i nieobiektywne, słowne i
bezsłowne, własności poznawczych i afektywnych oraz zorientowane na normy i na kryteria.

Kryteria dobroci testów

OBIEKTYWNOŚĆ

Test jest obiektywny, jeżeli uzyskane w nim wyniki są interpretowane w taki sam sposób niezależnie od osoby, która tej
interpretacji dokonuje. (jasno określony klucz oceniania odpowiedzi)

STANDARYZACJA

Test jest wystandaryzowany, jeżeli warunki badania są jednolite (takie same podczas każdego badania).

Standaryzacja dotyczy:

procedury badania (zasad ogólnych, instrukcji, stosowanych pomocy),

procedury obliczania wyników,

procedury interpretacji wyników.

TRAFNOŚĆ

Trafność to informacja o funkcji badania, o tym co dokładnie bada, co można wywnioskować na podstawie wyniku.

Rodzaje trafności

Trafność treściowa: czy treść testu odpowiada temu, co powinien mierzyć?

Trafność fasadowa: dotyczy odbioru testu i tego, co wydaje się mierzyć (jednocześnie niekoniecznie tego, co mierzy)

Trafność kryterialna: określa trafność wnioskowania pośredniego, diagnozy i prognozy (np. introwersja a prognozowanie
funkcjonowania społecznego)

Trafność teoretyczna: na ile test odzwierciedla konstrukt teoretyczny (m.in. analiza korelacji z innymi testami i analiza
czynnikowa)

RZETELNOŚĆ

Rzetelność to dokładność pomiaru, informacja o tym, w jakim stopniu uzyskane wyniki odzwierciedlają poziom mierzonej cechy.

RZETELNOŚĆ TEST - RETEST

Rzetelność Test - Retest = Rzetelność powtarzalności testu

STD 2
 Na ile te same osoby uzyskają podobne wyniki po upływie określonego czasu? Wyższa korelacja między tymi wynikami
świadczy o wyższej rzetelności powtarzalności testu.

NORMALIZACJA

Normalizacja to procedura tworzenia zbiorów wyników testu dla osób o określonych właściwościach zdefiniowanych za pomocą
kryterium zewnętrznego. Efektem normalizacji jest zbudowanie zestawu norm (np. ze względu na przedział wiekowy). Wyniki
surowe uzyskane w teście mają znaczenie dopiero w odniesieniu do norm.

ADAPTACJA

adaptacja =/= tłumaczenie

Adaptacja to dostosowanie testu do specyfiki kultury lokalnej,

np. w wersji polskiej jest pytanie “Ile tuzinów liczy kopa?”, w
angielskim “How many pints make a quart?” (Ile pint składa się
na kwartę). W wersji polskiej pytanie “Kto jest autorem Raju
Utraconego?” nie ma sensu, a w krajach anglojęzycznych ta
książka jest omawiana w szkołach: porównywalne do Pana
Tadeusza lub Balladyny.

💡 Kryteria dobroci testów to obiektywność, standaryzacja, trafność i rzetelność. Normalizacja to procedura tworzenia
zbiorów wyników testu dla osób o określonych właściwościach zdefiniowanych za pomocą kryterium zewnętrznego.
Adaptacja to dostosowanie testu do specyfiki kultury lokalnej.

Rodzaje skal
1. Skale oparte na rozkładzie prostokątnym

STD 3
 percentyle, centyle → od 0 do 100, 101 centyli, M = 50 (TMS)

2. Skale oparte na rozkładzie standardowym (normalnym)

steny → od 1 do 10, 10 stenów; M = 5,5; S = 2 (NEO-FFI)

staniny → od 1 do 9, 9 staninów; M = 5; S = 2 (FCZ - KT-R)

tetrony → od 0 do 20, 21 jednostek; M = 10; S = 4

Słownik pojęć
Adaptacja

Adaptacja to dostosowanie testu do specyfiki kultury lokalnej.

Kiedy test jest adaptowany na warunki polskie, musi nie tylko zostać przetłumaczony na język polski, ale
również przejść normalizację.

Ekstrawertyzm

Cecha osobowości wg Wielkiej Piątki, która determinuje jakość i ilość interakcji społecznych, poziom
aktywności, energii, zdolności odczuwania pozytywnych emocji. Osoby ekstrawertywne są przyjacielskie
i serdeczne, towarzyskie i rozmowne, skłonne do zabawy oraz poszukiwania stymulacji, wykazują tendencję
do dominowania w kontaktach społecznych i są życiowo aktywne i pełne wigoru, wykazują optymizm
życiowy i pogodny nastrój.

Neurotyczność

Cecha osobowości wg Wielkiej Piątki, podatność na doświadczanie negatywnych emocji (gniew, strach,
poczucie winy...) oraz wrażliwość na stres. Osoby o dużym nasileniu tej cechy są podatne na irracjonalne
pomysły, mniej zdolne do kontrolowania swoich popędów oraz zmagania się ze stresem.

Normalizacja

Normalizacja to procedura tworzenia zbiorów wyników testu dla osób o określonych właściwościach
zdefiniowanych za pomocą kryterium zewnętrznego. Efektem normalizacji jest zbudowanie zestawu norm
(np. ze względu na przedział wiekowy). Wyniki surowe uzyskane w teście mają znaczenie dopiero w
odniesieniu do norm.

Obiektywność testu

Test jest obiektywny, jeżeli uzyskane w nim wyniki są interpretowane w taki sam sposób niezależnie od
osoby, która tej interpretacji dokonuje.

Otwartość na doświadczenie

STD 4
 Cecha osobowości wg Wielkiej Piątki, tendencja do poszukiwania doświadczeń życiowych i
wartościowania ich pozytywnie, ciekawość poznawcza, ciekawość zjawisk zarówno świata
zewnętrznego, jak i wewnętrznego, tolerowanie nowości. Osoby o dużej otwartości są kreatywne,
wykazują zainteresowanie sztuką oraz dużą wrażliwość estetyczną, są niekonwencjonalne, skłonne do
kwestionowania autorytetów, niezależne w sądach, nastawione na odkrywanie nowych idei.

Rzetelność

Rzetelność to dokładność pomiaru. Rzetelność mówi nam o tym, w jakim stopniu wynik testu
odzwierciedla poziom mierzonej cechy, a nie wpływ czynników losowych.

Standaryzacja

Test jest wystandaryzowany, jeżeli warunki badania są jednolite (takie same podczas każdego
badania). Standaryzacja dotyczy: procedury badania (zasad ogólnych, instrukcji, stosowanych
pomocy), procedury obliczania wyników oraz procedury interpretacji wyników

Sumienność

Cecha osobowości wg Wielkiej Piątki, determinuje stosunek do pracy, zorganizowanie, wytrwałość,

motywację w działaniach zorientowanych na cel. Osoby o dużej sumienności są skrupulatne,
obowiązkowe, punktualne, rozważne i rzetelne w pracy oraz mają duże osiągnięcia akademickie i zawodowe.
Duże nasilenie tej cechy wiąże się także z pracoholizmem, skłonnością do utrzymywania porządku i
perfekcjonizmem.

Test mocy

Test mocy stwarza każdej osobie badanej szansę na rozwiązanie wszystkich pozycji z testu. Trudność
zadań w takim teście stopniowo rośnie. W testach mocy znajdują się zadania na tyle trudne, że mało
kto potrafi je rozwiązać. Jedynie niewielka liczba osób ma szanse otrzymać maksymalny wynik.

Test psychologiczny

Test psychologiczny to narzędzie pomiarowe, które:

pozwala na zebranie takiej próbki zachowań, o których można przyjąć, że są

wskaźnikami interesującej nas cechy psychologicznej

dostarcza reguł obliczania wartości mierzonej cechy

spełnia określone kryteria formalne: obiektywność, standaryzacja, rzetelność,

trafność, normalizacja

jasno określa zakres i rodzaj dopuszczalnych zachowań ze strony diagnosty

zakłada kooperacyjną postawę osoby badanej

Test szybkości

STD 5
 Test, w którym ograniczony jest czas wykonania i z założenia żadna osoba badana nie powinna
ukończyć go w wyznaczonym czasie. Różnice indywidualne są głównie determinowane szybkością
wykonania. Składa się z zadań generalnie niezbyt trudnych, tj. takich, które mogą rozwiązać osoby, dla
których przeznaczony jest test.

Trafność

Trafność testu to empirycznie potwierdzony obszar zastosowania testu, informacja o funkcji badania,
o tym co dokładnie bada, co można wywnioskować na podstawie wyniku. Dobra trafność testu
świadczy o tym, że test mierzy taki obszar, który miał mierzyć zgodnie z założeniem twórcy.

Ugodowość

Cecha osobowości wg Wielkiej Piątki, determinuje zaufanie do innych, wrażliwość na sprawy innych
ludzi, nastawienie kooperacyjne (w opozycji do rywalizacyjnego). Osoby o dużej ugodowości są
sympatyczne w stosunku do innych i skłonne do udzielania im pomocy oraz sądzą, że inni ludzie mają
identyczne postawy, co one.

Obserwacje
Co uwzględniać podczas obserwacji, co odnotować?

komentarze osób badanych w trakcie i po badaniu

obserwacja zachowań, oznaki stresu

czytanie poleceń na głos

reakcje na trudniejsze zadania

okoliczności badania (np. zmęczenie, osoba po całym dniu pracy, po chorobie, późna lub wczesna godzina badania)

Inwentarz osobowości NEO-FFI

TEORIA WIELKIEJ PIĄTKI
Pięcioczynnikowy model osobowości: Costa i McCrae (1992)

Ewolucja z teorii PEN Eysencka (powiela ekstrawersję i neurotyczność, rozbija psychotyczność na ugodowość i sumienność, dodaje
otwartość na doświadczenie)

NEO-FFI to skrócona wersja NEO-PI-R (zawiera 60 stwierdzeń, NEO - PI - R 240)

Czynniki osobowości
Pierwsze badania: Costa i McCrae na podstawie 16PF Cattella: uzyskanie 3 czynników: neurotyczność, ekstrawersja, wyobraźnia
(odpowiednik otwartości na doświadczenie).

Ugodowość i sumienność włączona pod wpływem badań leksykalnych.

O C E A N (NEOAC)

O - Openness (Otwartość na doświadczenia)

C - Conscientiousness (Sumienność)

E - Extroversion (Ekstrawersja)
A - Agreeableness (Ugodowość)
N - Neuroticism (Neurotyczność)

STD 6
 NEUROTYCZNOŚĆ

podatność na doświadczanie negatywnych emocji (gniew, strach, poczucie winy...) oraz wrażliwość na stres

czynnik ryzyka zaburzeń zachowania, ale wymiar normalnej osobowości (w odróżnieniu od ujęcia Eysencka)

sugerowana zmiana nazwy: reaktywność emocjonalna

EKSTRAWERSJA

jakość i ilość interakcji społecznych

poziom aktywności, energii, zdolności odczuwania pozytywnych emocji

introwersja: brak ekstrawersji, a nie jej odwrotność (np. brak optymizmu =/= pesymizm; preferowanie samotności i nieśmiałość =/= lęk
społeczny)

OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIA

tendencja do poszukiwania doświadczeń życiowych i wartościowania ich pozytywnie

ciekawość poznawcza

tolerowanie nowości

największy związek z cechami intelektu (ale nie ogólnie inteligencją, tylko raczej z kreatywnością i myśleniem dywergencyjnym -
wiele rozwiązań jednego problemu)

UGODOWOŚĆ

zaufanie do innych

wrażliwość na sprawy innych ludzi

nastawienie kooperacyjne (w opozycji do rywalizacyjnego)

skrajne bieguny: mogą być zachowania patologiczne

skrajne bieguny cechy mogą być czynnikami ryzyka chorób psychosomatycznych:

mała ugodowość → choroba wieńcowa

duża ugodowość → choroby nowotworowe

SUMIENNOŚĆ

stosunek do pracy

zorganizowanie, wytrwałość, motywacja w działaniach zorientowanych na cel

w połączeniu z ugodowością tworzy wtórny wymiar psychotyczności (wg. Costa i McCrae)

Charakterystyka NEOAC
Cechy charakteryzują osobowość normalną, chociaż ich ekstremalne bieguny mogą sprzyjać powstawaniu zaburzeń zachowania i
chorób psychosomatycznych

Cechy nie są typami, mają charakter ciągły i rozkład normalny w populacji

Każda cecha ma swoje wady i zalety

NEUROTYCZNOŚĆ

duża - Osoby o dużym nasileniu tej cechy są podatne na irracjonalne pomysły, mniej zdolne do kontrolowania swoich popędów oraz
zmagania się ze stresem. Reagują silnie lękiem, napięciem, wykazują tendencję do zamartwiania się, często doświadczają stanów
wrogości i gniewu, łatwo zniechęcają się i załamują w trudnych sytuacjach i wykazują niskie poczucie wartości, wstydliwość i poczucie
zmieszania w obecności innych.

przeciętna - Osoby ogólnie spokojne i zrównoważone, ale czasami doświadczające gniewu, smutku i poczucia winy.

mała - Osoby z małą neurotycznością są emocjonalnie stabilne, spokojne, zrelaksowane i zdolne do zmagania się ze stresem, bez
doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienia.

EKSTRAWERSJA

STD 7
 duża - Osoby ekstrawertywne są przyjacielskie i serdeczne, towarzyskie i rozmowne, skłonne do zabawy oraz poszukiwania stymulacji,
wykazują tendencję do dominowania w kontaktach społecznych i są życiowo aktywne i pełne wigoru, wykazują optymizm życiowy i
pogodny nastrój.

przeciętna - Osoba przeciętna pod względem towarzyskości i aktywności, lubi kontakty z innymi, ale także ceni sobie prywatność i
intymność.

mała (Introwersja) - Osoby introwertywne wykazują rezerwę w kontaktach społecznych, brak optymizmu oraz preferencje do
przebywania w samotności i nieśmiałość.

OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIE

duża - Osoby o dużej otwartości są ciekawe zjawisk zarówno świata zewnętrznego, jak i wewnętrznego, są kreatywne, mają żywą i
twórczą wyobraźnię, wykazują intelektualną ciekawość i zainteresowanie sztuką oraz dużą wrażliwość estetyczną. Jednocześnie są
niekonwencjonalne, skłonne do kwestionowania autorytetów, niezależne w sądach i nastawione na odkrywanie nowych politycznych,
społecznych oraz etycznych idei.

przeciętna - Osoba praktyczna, ale mająca także niekonwencjonalne zainteresowania, stara się utrzymać równowagę między
"przywiązaniem do starego" a "fascynacją nowością".

mała - Osoby o niskiej otwartości są konwencjonalne w zachowaniu i w poglądach. Cenią sobie tradycyjne wartości, mają
pragmatyczne zainteresowania i preferują uznane społecznie sposoby działania.

UGODOWOŚĆ

duża - Osoby o dużej ugodowości są sympatyczne w stosunku do innych i skłonne do udzielania im pomocy oraz sądzą, że inni ludzie
mają identyczne postawy, co one. Osoby te mogą być zatem scharakteryzowanie jako prostolinijne, prostoduszne, szczere, altruistyczne,
potulne i łagodne oraz skromne i uczuciowe w stosunku do innych ludzi.

przeciętna - Osoba ogólnie miła i przyjazna, ale czasami może być nastawiona rywalizacyjnie.

mała - Osoby mało ugodowe są egocentryczne, sceptyczne w opiniach na temat intencji innych ludzi oraz przejawiają raczej
nastawienie rywalizacyjne, niż kooperatywne, są agresywne i oschłe w kontaktach z innymi ludźmi.

SUMIENNOŚĆ

duża - Osoby o dużej sumienności wykazują silną wolę, są zmotywowane do działania oraz wytrwałe w realizowaniu swoich celów.
Zazwyczaj też są skrupulatne, obowiązkowe, punktualne, rozważne i rzetelne w pracy oraz mają duże osiągnięcia akademickie i
zawodowe. Duże nasilenie tej cechy wiąże się także z pracoholizmem, skłonnością do utrzymywania porządku i perfekcjonizmem.

przeciętna - Osoba przeciętnie zorganizowana, ma zazwyczaj jasno określone cele życiowe, chociaż nie dąży do osiągnięcia ich "za
wszelką cenę".

mała - Osoby o małej sumienności wykazują raczej małą skrupulatność w wypełnianiu obowiązków i małą motywację do osiągnięć
społecznych, hedonistyczne nastawienie do życia, brak jasno sprecyzowanych celów życiowych i rozleniwienie oraz impulsywność przy
podejmowaniu decyzji i spontaniczność w działaniu.

NEO-FFI
1. Płeć i wiek

K>M we wszystkich 5 skalach

z wiekiem: tendencja spadkowa dla neurotyczności, ekstrawersji, otwartości

z wiekiem: tendencja wzrostowa dla: ugodowości i sumienności

Zależności te są widoczne i w oryginale, i w polskiej adaptacji.

2. Rzetelność skal

Najwyższe współczynniki rzetelności: Sumienność (0,82), Neurotyczność (0,80), Ekstrawersja (0,77)

Niższe współczynniki rzetelności: Otwartość (0,68), Ugodowość (0,68)

rzetelność alfa Cronbacha → wewnętrzna zgodność testu

NEO-FFI VS NEO-PI-R
NEO-FFI NEO-PI-R

STD 8
 ocena 5 czynników osobowości, ale bez poszczególnych pozwala na ocenę poszczególnych podskal
podskal
240 stwierdzeń, 35- 45 minut
60 stwierdzeń, ok. 15 minut
adaptacja: Jerzy Siuta (2006)
adaptacja: Bogdan Zawadzki, Jan Strelau, Piotr Szczepaniak,
Magdalena Śliwińska (1998)

NEO-PI-R

Neurotyczność (Lęk, Agresywna wrogość, Depresyjność, Nadmierny krytycyzm, Impulsywność i Nadwrażliwość)

Ekstrawertyczność (Serdeczność, Towarzyskość, Asertywność, Aktywność, Poszukiwanie doznań i Emocje pozytywne)

Otwartość na doświadczenie (Wyobraźnia, Estetyka, Uczucia, Działanie, Idee i Wartości)

Ugodowość (Zaufanie, Prostolinijność, Altruizm, Ustępliwość, Skromność i Skłonność do rozczulania się)

Sumienność (Kompetencja, Skłonność do porządku, Obowiązkowość, Dążenie do osiągnięć, Samodyscyplina i Rozwaga).

Cechy - badanie cech osobowości

Definicja cechy
Właściwości zachowania, wykazujące interindywidualną zmienność oraz intraindywidualną stałość
czasową i sytuacyjną.

Specyfika Costy i McCrae: pojęcie "podstawowych" wymiarów osobowości, najbardziej ogólnych

cech.

Kryteria czynników osobowości

OGÓLNOŚĆ

Model postuluje pięć ogólnych cech

Cechy te pozwalają na pełny i wyczerpujący opis osobowości w kategoriach ogólnych (5 cech) i szczegółowych (30 składników)

REALNOŚĆ

Możliwość szacowania cech na podstawie obserwacji

Stabilność cech w czasie

Znaczenie cech w procesie adaptacji

NIEZMIENNICZOŚĆ

Wymiary NEOAC da się wyodrębnić w badaniach leksykalnych i w innych modelach osobowości

Cechy z innych modelów da się sprowadzić do wymiarów NEOAC, ich podwymiarów lub wypadkowych

UNIWERSALNOŚĆ

Uniwersalność kulturowa

Uniwersalność demograficzna

Podstawowe cechy nisko skorelowane lub ortogonalne (tj. niepowiązane)

BIOLOGICZNOŚĆ

Cechy są w pewnym stopniu uwarunkowane genetycznie

Ponadkulturowe

Najwyższe współczynniki odziedziczalności: neurotyczność, ekstrawersja, otwartość na doświadczenia

ALE: brak powiązania z konkretnymi mechanizmami anatomo-fizjologicznymi

NEOAC a funkcjonowanie jednostki

STD 9
 Znaczenie adaptacyjne

Otwartość: związek z kreatywnością, myśleniem dywergencyjnym, radzeniem sobie przez humor, ujemnie: religijność

Neurotyczność: obwinianie się, regresja, niedecyzyjność itd.

Ekstrawersja: optymizm, racjonalne działanie, wyparcie

Ugodowość: samopoświęcanie się

Sumienność: skuteczne radzenie sobie ze stresem, ujemnie z regresją

Uzewnętrznione reakcje na stres, projekcja: wysoka N, niska A

Uwewnętrznione reakcje na stres, represja: wysoka N, wysoka A (a więc znaczenie ma kombinacja cech)

Powodzenie szkolne i zawodowe

Sumienność: predyktor powodzenia na różnych stopniach kształcenia i powodzenia zawodowego

Otwartość: też, ale mniej niż sumienność

Otwartość i ekstrawersja: wpływ na wybór wykonywanej pracy (otwartość: praca badawcza, kreatywna, intelektualna)

Neurotyczność: negatywny wpływ na satysfakcję z wykonywanej pracy

NEOAC a zdrowie

Osobowość narcystyczna: wysoka N, niska A

OCD: wysoka C, niska O, niska A, wysoka N

Antyspołeczne zaburzenia osobowości: niska A, niska C, podwyższona N

Cechy osobowości mają znaczenie dla doboru rodzaju terapii (np. osoby o dużej O dobrze reagują na metody niekonwencjonalne)

NEOAC - zastosowanie
Przydatne głównie do badań eksploracyjnych

Obecny kształt modelu umożliwia jedynie formułowanie albo intuicyjnych, albo wręcz pozornie oryginalnych, a w istocie
tautologicznych hipotez badawczych

Model NEOAC to korzystny punkt wyjścia do dalszych analiz

NEO-FFI - przedziały ufności

wyniki surowe przeliczamy na wyniki stenowe z tabelki w podręczniku, odpowiedniej dla płci i wieku

przeliczamy przedziały ufności

dla prawdopodobieństwa błędu 15% do wyników stenowych dla NEU, SUM i EKS doliczamy +/-1 sten (np. wynik 6 sten
interpretujemy jako wynik w przedziale <5; 7>), a dla OTW i UGD +/- 2 steny

dla prawdopodobieństwa błędu 5%: NEU, SUM i EKS +/-2 steny, dla OTW i UGD +/- 3 steny

interpretacje stenów piszemy dla przedziału, tzn. że wynik nasilenia cechy nie musi być jednoznacznie niski, przeciętny, wysoki, ale
może być też np. między niskim a przeciętnym (np. dla stenu 3 i przedziału <2; 4>) albo przeciętnym a wysokim (np. dla stenu 6 i
przedziału <5;7>)

Regulacyjna teoria temperamentu (RTT)

Definicja temperamentu

Temperament to podstawowe, względnie stałe cechy osobowości odnoszące się przede wszystkim do
formalnych charakterystyk (energetycznych i czasowych) reakcji i zachowań. Cechy te ujawniają się już
we wczesnym dzieciństwie i mają swój odpowiednik w świecie zwierząt. Temperament, choć pierwotnie
uwarunkowany wrodzonymi mechanizmami neurobiochemicznymi, podlega powolnym zmianom pod
wpływem dojrzewania i specyficznych dla jednostki oddziaływań między genotypem a środowiskiem.

Strelau

STD 10
 Temperament
Cechy temperamentu są uniwersalne demograficznie i kulturowo, można je diagnozować u dzieci i dorosłych.

Temperament jest moderatorem zachowań w życiu codziennym i formach aktywności, w stylu wykonywania czynności
zawodowych i w sytuacjach stresowych.

Temperament ma znaczenie w patogenezie zaburzeń psychofizycznych i neurobiochemicznych.

Cechy energetycznego poziomu zachowania (EPZ)

WRAŻLIWOŚĆ SENSORYCZNA

zdolność do reagowania na bodźce zmysłowe o niskiej wartości stymulacyjnej i/ lub wykrywania niewielkich różnic w
wartości stymulacyjnej bodźców zmysłowych

wysoka wrażliwość i czułość zmysłowa

wysoka wrażliwość: spostrzegawczość, czujność, otwartość na otoczenie zewnętrzne, tendencja do silniejszego odczuwania

WYTRZYMAŁOŚĆ

zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej i wysoce stymulującej aktywności,

przejawiające się w wysokiej odporności na zmęczenie i dystraktory

wysoka wytrzymałość: wytrzymałość na trudy i niewygody życia codziennego, radzenie sobie pomimo niekorzystnych warunków
otoczenia i samopoczucia

zdolność do intensywnej pracy przez dłuższy czas bez robienia przerw

REAKTYWNOŚĆ EMOCJONALNA

tendencja do intensywnej reakcji na bodźce emocjogenne, przejawiająca się w wysokiej wrażliwości i niskiej odporności
emocjonalnej

łatwe i intensywne reagowanie emocjami w sytuacjach o niedużej wartości stymulacyjnej

mała odporność emocjonalna, skłonność do załamywania się w trudnych chwilach

obniżona efektywność w sytuacjach stresowych, częste przeżywanie napięcia emocjonalnego

AKTYWNOŚĆ

tendencja do podejmowania się wysoce stymulującej aktywności i/ lub do podejmowania zachowań dostarczających
stymulacji zewnętrznej, z otoczenia

wysoka aktywność: duża aktywność zawodowa, społeczna, fizyczna, duża towarzyskość, ekspansywność, tendencja do
podejmowania wielu różnych zadań

tendencja do działań impulsywnych i ryzykownych

negatywne reakcje na monotonię i brak zadań

Cechy czasowej charakterystyki zachowania (CCZ)

ŻWAWOŚĆ

tendencja do szybkiego reagowania i utrzymywania wysokiego tempa wykonywanych czynności

duża żywość i energiczność zachowania

PERSEWERATYWNOŚĆ

tendencja do utrzymywania i/ lub powtarzania zachowania pomimo ustania bodźca, który wywołał to zachowania

wysoka: skłonność do drobiazgowej analizy zdarzeń i już podjętych decyzji, powracania w myślach i pamięci do przeszłych
wydarzeń, szczególnie wzbudzających negatywne emocje, powtarzanie pewnych zachowań i reakcji, zwłaszcza w stresie

RYTMICZNOŚĆ

tendencja do rytmicznego wykonywania czynności związanych z cyklem snu i czuwania, spożywania posiłków

styl życia przejawiający się w regularnych przerwach pomiędzy jednorodnymi reakcjami

utrzymywanie regularnego trybu życia nawet, gdy nie wymagają tego okoliczności zewnętrzne

STD 11
 TYPY TEMPERAMENTU

adekwatna regulacja stymulacji nieadekwatna regulacja stymulacji

małe możliwości przetwarzania stymulacji typ zharmonizowany (melancholik) typ niezharmonizowany (choleryk)

duże możliwości przetwarzania stymulacji typ zharmonizowany (sangwinik) typ niezharmonizowany (flegmatyk)

1. Melancholik - typ o małych możliwościach przetwarzania stymulacji oraz adekwatnej regulacji stymulacji

niska żwawość

wysoka perseweratywność

niska wrażliwość sensoryczna i wytrzymałość

wysoka reaktywność emocjonalna i niska aktywność

Efektywna regulacja stymulacji dzięki nastawieniu na rozładowywanie stymulacji i unikanie pobudzenia, co prowadzi do
uzyskania optymalnego poziomu

Mniejsze możliwości przystosowawcze, najlepsze funkcjonowanie w sytuacjach o małej wartości stymulacyjnej

2. Sangwinik - typ o dużych możliwościach przetwarzania stymulacji oraz adekwatnej regulacji stymulacji

wysoka żwawość

niska perseweratywność

wysoka wrażliwość sensoryczna i wytrzymałość

niska reaktywność emocjonalna

wysoka aktywność

Efektywna regulacja stymulacji i nastawienie na jej poszukiwanie, co prowadzi do optymalnego poziomu pobudzenia.

Duże możliwości przystosowawcze

3. Choleryk - typ o małych możliwościach przetwarzania stymulacji oraz nieadekwatnej regulacji stymulacji

wysoka żwawość

wysoka perseweratywność

wysoka wrażliwość sensoryczna

niska wytrzymałość

wysoka reaktywność emocjonalna

wysoka aktywność

Nieefektywna regulacja stymulacji i nastawienie na rozładowywanie zbyt wysokiego, nieoptymalnego pobudzenia, spotęgowanego
wysoką aktywnością (brak unikania stymulacji)

zachowania impulsywne, łatwe reagowanie emocjami

4. Flegmatyk - typ o dużych możliwościach przetwarzania stymulacji oraz nieadekwatnej regulacji stymulacji

niska żwawość

mała perseweratywność

niska wrażliwość sensoryczna

wysoka wytrzymałość

niska reaktywność emocjonalna

niska aktywność

Nieefektywma regulacja stymulacji, nastawienie na ograniczenie zachowań rozładowujących oraz brak tendencji do poszukiwania
stymulacji

Stan permanentnego niedostymulowania w stosunku do możliwości przetwarzania pobudzenia

Osobowość a temperament - Wielka Piątka a RTT

Ekstrawersja koreluje dodatnio bardzo wysoko z aktywnością i dodatnio nisko ze żwawością

STD 12
 Neurotyczność koreluje dodatnio z reaktywnością emocjonalną, perseweratywnością oraz ujemnie z wytrzymałością

Otwartość na doświadczenie dodatnio umiarkowanie koreluje z wrażliwością sensoryczną

Sumienność dodatnio umiarkowanie koreluje ze żwawością

Neurotyczność umiarkowanie koreluje ujemnie ze żwawością

Konstruowanie FCZ-KT-R
FCZ-KT: pierwsza wersja, 120 pytań, odpowiedzi tak/ nie

FCZ- KT-R: 100 pytań, czterostopniowe odpowiedzi: zdecydowanie nie zgadzam się, nie zgadzam się, zgadzam się, zdecydowanie
zgadzam się

badania pilotażowe: 2014, badania normalizacyjne: 2015

podwymiary Kontroli zachowania i Aprobaty społecznej: podjęto próbę konstrukcji tych skal, ale nie weszły do ostatecznej wersji
narzędzia

Kontrola zachowania: skala odrzucona na podstawie niesatysfakcjonujących wyników analizy czynnikowej i niezgodności z
oczekiwaniami teoretycznymi; wymiar wtórny do reaktywności emocjonalnej i perseweratywności

Aprobata społeczna: skala również wykluczona, ale zasadniczo prawidłowo skonstruowana, wg autorów w razie potrzeby można ją
włączać do badania

stwierdzono niskie obciążenie wyników aprobatą społeczną, niskie korelacje

Korelacje między cechami temperamentu

Cechy EPZ - Energetycznego Poziomu Zachowania

cechy, wyznaczane różnicami indywidualnymi w mechanizmach fizjologicznych,

odpowiedzialne za poziom energetyczny, za rozładowywanie i kumulowanie energii;
wyznaczenie poziomu pobudzenia i korygowanie tego poziomu do poziomu
optymalnego

w RTT: wrażliwość sensoryczna, wytrzymałość, reaktywność emocjonalna, aktywność

Cechy CCZ - Cechy Czasowej Charakterystyki Zachowania

cechy charakteryzujące przebieg reakcji w czasie

w RTT: żwawość, rytmiczność, perseweratywność

Zależności między cechami:

wytrzymałość ujemnie związana z reaktywnością emocjonalną

wytrzymałość dodatnio związana z aktywnością

reaktywność emocjonalna ujemnie związana z aktywnością

wrażliwość sensoryczna: niezależna od cech EPZ

perseweratywność dodatnio związana z reaktywnością emocjonalną

perseweratywność ujemnie związana z wytrzymałością

żwawość ujemnie związana z reaktywnością emocjonalną

żwawość dodatnio związana z wytrzymałością

perseweratywność i żwawość: nisko ujemnie skorelowane

rytmiczność: odrębny mechanizm

STD 13
 Wrażliwość Reaktywność
Żwawość Perseweratywność Rytmiczność Wytrzymałość Aktywn
sensoryczna emocjonalna
odrębny
Żwawość X ujemnie (nisko) niezależna dodatnio ujemnie
mechanizm
odrębny
Perseweratywność ujemnie (nisko) X niezależna ujemnie dodatnio
mechanizm

Wrażliwość odrębny
niezależna niezależna X niezależna niezależna niezależ
sensoryczna mechanizm
odrębny odrębny odrębny odrębny odrębny
Rytmiczność niezależna X
mechanizm mechanizm mechanizm mechanizm mechan
odrębny
Wytrzymałość dodatnio ujemnie niezależna X ujemnie dodatni
mechanizm
Reaktywność odrębny
ujemnie dodatnio niezależna ujemnie X ujemnie
emocjonalna mechanizm
odrębny
Aktywność niezależna dodatnio ujemnie X
mechanizm

Wyniki
skala staninowa

1-3 stanin: wyniki niskie

4-6 stanin: wyniki umiarkowane/ średnie

7-9 stanin: wyniki wysokie

jeżeli przedział ufności zawiera wartości odpowiadające różnym interpretacjom, podajemy obie, np. dla wspomnianej wartości 4(3-6)
nasilenie cechy byłoby niskie - umiarkowane

Różnice związane z wiekiem i płcią

K wyższe wyniki od M wskalach: PE, RE, WS

K niższe wyniki od M w skalach: ŻW, AK, WT

K i M takie same wyniki w skali RT

Wraz z wiekiem wzrastają wyniki w skalach RE, RT

Wraz z wiekiem spadają wyniki w skalach PE, AK, WT

Wzorzec odwróconego "U" (tj. początkowy wzrost, następnie spadek): ŻW, WS

Zmiany związane z wiekiem: takie same dla K i M

Adaptacyjne znaczenie temperamentu

ŻW, AK, WS, WT i PE sprzyjają szybkiej pracy percepcyjnej

RT, RE spowalniają pracę percepcyjną (na podstawie korelacji z testem TUS w wariancie 6/9)

ŻW i WS mają związek z inteligencją ogólną (test CFT), możliwe znaczenie zdolności do detekcji bodźców i szybkości reagowania dla
przetwarzania informacji w testach maksymalnego wykonania

ŻW i WS związane z inteligencją emocjonalną (TIE)

Cechy temperamentu a zdrowie psychiczne

PTSD

PTSD: zespół stresu pourazowego; zaburzenie ma charakter przewlekłego pobudzenia

Dodatnie korelacje między objawami PTSD a RE i PE

Ujemne korelacje między objawami PTSD a WT

W grupie ofiar wypadków drogowych: RE i PE predyktorami nasilenia objawów PTSD

Strażacy: wyłącznie PE jako predyktor

Powodzianie: RE, ŻW, RT, AK jako predyktory

STD 14
 Zaburzenia osobowości

RE i PE dodatnio skorelowane z zaburzeniami osobowości

WT i ŻW ujemnie skorelowane z zaburzeniami osobowości

chodzi o zaburzenia mierzone kwestionariuszem PBQ, czyli osobowość: paranoiczna, schizoidalna, schizotypowa, antyspołeczna,
borderline, histrioniczna, narcystyczna, unikająca, zależna, obsesyjno- komplusywna.

Zastosowanie praktyczne FCZ-KT-R

badania kliniczne

doradztwo zawodowe

doradztwo wychowawcze

procesy rekrutacyjne

badania naukowe

Inteligencja
Inteligencja - definicja
konstrukt teoretyczny

odnosi się do względnie stałych warunków wewnętrznych (neuroanatomia, neurofizjologia)

determinuje efektywność wykonywania takich działań jak: wnioskowanie, rozumowanie, planowanie, myślenie abstrakcyjne,
samokontrola, uczenie się

Inteligencja A i B (Donald Hebb, 1949)

Inteligencja A

potencjał intelektualny organizmu, zdeterminowany przez genotyp

górna granica możliwości człowieka

nie podlega obserwacji

Inteligencja B

zdeterminowana przez fenotyp

uzewnętrznione zdolności intelektualne

interakcja inteligencji A ze środowiskiem

Inteligencja C (Philip Vernon, 1979)

zachowania ujawniające się w badaniach testami

określana na podstawie poziomu wykonywania zadań

in. inteligencja psychometryczna

Dwuczynnikowa teoria zdolności

Spearman, 1904

Dwa niezależne czynniki: inteligencja ogólna i zdolności specjalne

inteligencja ogólna = general = czynnik g

zdolności specyficzne = specific = czynnik s

z założeń Spearmana: niezależne, bez układu hierarchicznego

Badania empiryczne Spearmana

uczniowie szkoły wiejskiej

oceny z różnych przedmiotów

STD 15
 pomiary progów wrażliwości zmysłowej (różnicowanie dźwięków, światła i dotyku)

współczynniki korelacji między poszczzególnymi pomiarami (pierwowzór analizy czynnikowej)

Czynnik g
wspólny dla wszystkich pomiarów, ale im większe zaangażowanie procesów umysłowych w rozwiązanie zadania, tym większe
nasycenie g w pomiarze

stały dla każdej jednostki i mocno zróżnicowany między jednostkami

"wkracza" w każdy pomiar zdolności

energia umysłowa, zdeterminowana genetycznie

najbardziej znane testy inteligencji próbują mierzyć właśnie g

Czynnik s
różny dla różnych pomiarów

niezależny od g

każde s niezależne od drugiego s

Czynniki równorzędne
Truman Kelley, 1928
5 czynników równorzędnych:

zdolności przestrzenne

zdolności liczbowe

zdolności werbalne

pamięć

szybkość przebiegu procesów poznawczych

Hierarchiczna struktura inteligencji

Czynnik g na szczycie hierarchii

poniżej g: specyficzne zdolności poznawcze specyficzne zdolności poznawcze są w różnym stopniu nasycone g, czynnikiem
inteligencji ogólnej

im niżej w hierarchii, tym niższe nasycenie g

im niżej w hierarchii, tym bardziej uzależnione od specyfiki zadania/ problemu

Podstawowe zdolności umysłowe Thurstone'a (1967)

rozumienie słów (V)

płynność słowna (W)

zdolności liczbowe (N)

zdolności przestrzenne (S)

zdolności rozumowania (R)

pamięć (M)

szybkość spostrzegania (P)

wg Thurstone'a czynniki równorzędne

późniejsze badania: nadrzędna zdolność indukcji (zbieżność z g)

Triadowa teoria struktury zdolności Cattella

STD 16
 Trzy główne czynniki zdolności: możliwości umysłowe, zdolności lokalne, zdolności pośredniczące (instrumentalne)

możliwości umysłowe: biologicznie ograniczone, szybkość i płynność przebiegu procesów umysłowych, pamięć, centralne miejsce:
inteligencja płynna

zdolności lokalne: obok gf i gc, percepcja wzrokowa i słuchowa, sprawność motoryczna

zdolności pośredniczące: zdolności podstawowe Thurtsone'a, centralne miejsce: inteligencja skrystalizowana

Inteligencja płynna (gf)

właściwości fizjologiczne struktur nerwowych

zależy od czynnika genetycznego

podobna do Inteligencji A

wpływa na wszystkie czynności umysłowe

najbardziej ujawnia się w zadaniach dot. ujmowania stosunków między elementami

wrodzona zdolność do rozumowania

rozwija się do okresu dojrzałości

Inteligencja skrystalizowana (gc)

zbliżona do Inteligencji B

wynik doświadczenia i uczenia się

zmienna z wiekiem

zależna od czynników kulturowych

“produkt końcowy” doświadczenia

kształtuje się do starości

Hierarchia gf i gc
inteligencja płynna: gf

inteligencja skrystalizowana: gc

wg Cattella: nie ma nadrzędnego g nad gf i gc

późniejsze analizy: gf i gc korelują dodatnio i mają wspólną wariancję z czynnikiem trzeciego stopnia - nadrzędnego g

Trójwarstwowa struktura inteligencji według Carrolla

Na górze hierarchii: warstwa III - inteligencja ogólna, G, 3G

warstwa II: 8 czynników, ich odległość od G na schemacie wskazuje na nasycenie g

warstwa I: zdolności specjalne, treści i procesy podczas wykonywania zadań

STD 17
STD 18
 Testy indywidualne
zalety:

w tym samym czasie bada się tylko jedną osobę

możliwość dokładnej obserwacji zachowania badanego, jego reakcji w czasie wykonywania zadania i sposobu rozwiązywania testu

bezpośredni kontakt z osobą badaną może oddziaływać na jej motywację

wady:

oddzielne badanie grupy osób zabiera dużo czasu

diagnoza wymaga odpowiednich kwalifikacji

W pracy klinicznej niemal wyłącznie testy indywidualne.

przykłady:

WAIS - R

WISC - R

Skala Wykonaniowa Arthur

Stanfordzka Skala Inteligencji Bineta

ocena wieku umysłowego dzieci

zadania: wykazywanie analogii i różnic w eksponowanym materiale, wykrywanie niedorzeczności, zapamiętywanie słów/
liczb, rozumienie treści zadań

Testy grupowe
jednoczesne badanie większej liczby osób

grupowe testy inteligencji mogą być również stosowane do badań indywidualnych

zastosowanie: badania wstępne lub orientacyjne dla celów edukacyjnych lub zawodowych

przy wyniku odbiegającym istotnie od wyników przeciętnych, zaleca się przeprowadzenie badania indywidualnego.

przykłady:

STD 19
 Testy Matryc Ravena

Testy Alfa i Beta (I wojna światowa, potrzeba testu inteligencji pozwalającego na masową selekcję i klasyfikację rekrutów
do służb wojskowych; Alfa - werbalny i Beta - niewerbalny)

Test „Narysuj Człowieka” Goodenough (narysuj postać mężczyzny, kobiety i samego siebie.)

Test Inteligencji Kuturowo Neutralny (pomiar zdolności ujmowania stosunków między obiektami.)

Czynniki wpływające na wyniki testów

aktualny stan organizmu

poziom aktywacji

motywacja

wiedza

otrzymana instrukcja

stresory, dystraktory

Czynniki te zmieniają się z sytuacji na sytuację

Stronniczość testu

💡 Test jest stronniczy, jeżeli osoby z określonych grup mają systematycznie gorsze lub lepsze wyniki

błąd stały, systemowy, a nie przypadkowy

ang. bias

Źródła stronniczości testu

niewłaściwa treść

pomiar różnych charakterystyk

zakłócenia trafności prognostycznej

język sformułowania testu

niewłaściwa próba standaryzacyjna

różnice grupowe w średnim wykonaniu testu

niejednakowe konsekwencje społeczne

Neutralność kulturowa testów

Neutralność: rozwiązywanie testu nie zależy od wpływów kulturowych; stąd też często stosuje się je
również do badań antropometrycznych oraz międzykulturowych.

przykłady kulturowo neutralnych testów:

Test Labiryntów Porteusa

STD 20
 Klocki Kohsa

Test Knoxa

STD 21
 Test Healy’ego

Test Seguina

STD 22
 Skala wykonaniowa Arthur
5 testów w Skali Wykonaniowej:

Test Labiryntów Porteusa

Klocki Kohsa

Test Knoxa

Test Seguina

Test Healyego (nie w PL)

Grace Arthur w 1930 zebrała roku najbardziej diagnostyczne w jej przekonaniu testy

Podsumowując:

💡 Teoretyczna koncepcja inteligencji odnosi się do stabilnych wewnętrznych warunków, takich jak neuroanatomia i
neurofizjologia, które wpływają na wydajność działań intelektualnych, takich jak rozumowanie, planowanie,
abstrakcyjne myślenie, samokontrola i uczenie się.

Wyróżniono różne rodzaje inteligencji, takie jak inteligencja A, B i C. Dwuczynnikowa teoria inteligencji podkreśla
istnienie ogólnej inteligencji (g) oraz zdolności specyficznych (s).

W hierarchii inteligencji ogólna inteligencja (g) zajmuje najwyższe miejsce, a konkretne zdolności stają się mniej
powiązane z ogólną inteligencją w miarę schodzenia w hierarchii.

Thurstone wskazał na główne umiejętności intelektualne, Cattell zaproponował trójjedynkową teorię inteligencji, a
Carroll opracował trójwarstwową teorię inteligencji.

Trudności związane z testami to np. wpływ aktualnego stanu fizycznego i psychicznego, motywacji, wiedzy oraz
instrukcji. Uprzedzenia w testach wynikają z nieodpowiedniej zawartości, różnic w cechach pomiarowych i różnego tła
kulturowego.

Skala Grace Arthur zawiera pięć testów diagnostycznych, takich jak Labirynt Porteusa, Klocki Kohsa, Test Kubka
Knoxa, Forma Seguina i Test Uzupełniania Obrazu Healy'ego.

WAIS-R to test mierzący ogólną inteligencję, prezentujący wyniki w skali IQ, ale ma pewne ograniczenia, np. najniższa
wartość IQ wynosi 45, a zakres diagnostyczny obejmuje jednostki, których IQ nie przekracza 3 13 odchylenia
standardowego powyżej lub 3 2/3 odchylenia standardowego poniżej średniej IQ populacji. Na wyniki testów mogą także
mieć wpływ czynniki takie jak płeć, wiek i wykształcenie.

TMS, TMK, TMZ - Testy Matryc Ravena

Test matryc Ravena
test niewerbalny

STD 23
 matryce z "luką"

6 lub 8 elementów do wyboru

serie z rosnącym poziomem trudności

zwykle czas nieograniczony= test mocy

ograniczenie czasowe: czasem przy TMZ

wersje:

1. Wersja Standard TMS

2. Wersja Kolorowa TMK

3. Wersja dla Zaawansowanych TMZ

TMS
dla osób o zróżnicowanym poziomie zdolności edukacyjnych, ale nie skrajnie niskim lub wysokim

60 zadań

5 serii po 12 zadań

TMK
dla małych dzieci, osób o obniżonej sprawności intelektualnej i ludzi starych

3 serie, 12 zadań

pierwsza i trzecia seria TMK to dwie najłatwiejsze serie z TMS, ale na kolorowym tle

dwie postaci: papierowa i układanki

układanki: bardzo małe dzieci, osoby o obniżonej sprawności intelektualnej

TMZ
dla osób bardziej niż przeciętnie zdolnych

2 serie, pierwsza 12 zadań, druga 36 zadań

pierwsza seria jako trening, druga jako zadanie właściwe

pierwsza sesja: wstępna ocena do wyboru wersji testu

druga seria: może być z ograniczeniem czasowym

ZDOLNOŚCI EDUKCYJNE VS ZDOLNOŚCI REPRODUKCYJNE

ZDOLNOŚCI EDUKCYJNE: "dostrzeganie sensu w chaosie", tworzenie nowych pojęć, wychodzenie poza
dostarczone informacje, niezależne od doświadczenia

ZDOLNOŚCI REPRODUKCYJNE: przypominanie sobie i korzystanie ze zdobytej wiedzy, werbalnej,

będącej zasobem kulturowym

Pomiar inteligencji
Zdolności edukacyjne i reprodukcyjne: blisko Cattella i jego inteligencji płynnej i skrystalizowanej

Badania empiryczne: Test Matryc Ravena jest najlepszą pojedynczą miarą czynnika g

Test Matryc Ravena: oparty na teorii Spearmana

Raven, podobnie jak Spearman: nie utożsamiał g z inteligencją

2 rodzaje zdolności

STD 24
 Testy Matryc Ravena, Skale Słownikowe

zdaniem Ravena, dopiero te dwa pomiary pozwalają ocenić intelekt

* nie przeprowadzono adaptacji Skal Słownikowych w Polsce

Wersje TMS
Pierwsza: 1938

TMS Klasyczna

5 serii: A, B, C, D, E

każda po 12 pytań (matryc)

Pierwsze w serii najłatwiejsze, uczą metody myślenia, stopniowo coraz trudniejsze

TMS Równoległa

Zmienione miejsce poprawnych odpowiedzi - ograniczenie uczenia się odpowiedzi

Równoważna do klasycznej

TMS Plus

wybrane zadania z wersji równoległej i dodatkowe trudniejsze;

Podobna moc dyskryminacyjna dla osób o zróżnicowanym poziomie zdolności umysłowych, co wersje Klasyczna i Równoległa w
‘40

TMS
Standaryzacja w 2000 roku
Prowadzona na populacjach:

młodzieży ze szkół średnich

osób dorosłych w wieku 21-79

na populacji żołnierzy

Trudność
dla młodzieży ze szkół średnich: łatwe, trudno mówić o stopniowaniu trudności w seriach, A i B równie łatwe

Dla dorosłych do 64. r.ż. i żołnierzy - przeciętnie trudne

Dla osób starszych 65+ - trudne

Wpływ czynników
Wiek

Wykonanie 15 -18 r.ż.: stały poziom

21 - 64 r.ż.: do 50 r.ż. łagodny spadek, potem wyraźny spadek

Po 65 r.ż.: poziom osiągnięty w wieku 65 - 69 r.ż. utrzymuje się do 79 r.ż. (czyli granicy próby standaryzacyjnej)

Płeć

właściwie nie różnicuje

17,6- 19,5 oraz 31- 40 M >K

Miejsce zamieszkania

właściwie nie różnicuje

21 - 30 oraz 41 - 50: duże miasta > wieś

Wykształcenie

W grupie dorosłych i w grupie żołnierzy: im wyższy poziom wykształcenia, tym wyższy wynik TMS Plus

STD 25
 Rzetelność
Rzetelność na podstawie trafności wewnętrznej: bardzo wysoka (ok. 0,9; u uczniów powyżej 0,8)

Trafność
Oceniana na podstawie korelacji APIS-Z, WAIS-R

Wyższe współczynniki korelacji ze skalą bezsłowną WAIS-R, niż słowną → inteligencja płynna

Korelacja WCST: rozumowanie abstrakcyjne

Czas wykonania
Test mocy, nie ma ograniczenia czasowego

Standaryzacja Plus:

żołnierze - śr. 32 min

dorośli - 60 min

młodzież - 56 min

istotna korelacja dodatnia między czasem rozwiązywania a wynikiem (0,4 - 0,5)

Osoby z wynikami 1-3 sten: 30-40 min

Osoby 8-10 sten: >1h

Ograniczenie czasowe nie ma sensu, najsłabsze osoby i tak robią szybko

Instrukcja
Zalecana procedura grupowa nawet w badaniach pojedynczych

Instrukcje procedury indywidualnej: duży udział psychologa

Instrukcja indywidualna

Dzieci do 8 r.ż.

Osoby starsze, mające problem z zapisaniem odpowiedzi

Generalnie: kiedy osoba badana może sobie nie poradzić z samodzielną pracą

Procedura grupowa

Dowolna liczba osób w grupie

Na 10-15 osób jedna osoba pomagająca w prowadzeniu badania

Odległości między badanymi uniemożliwiające ściąganie

Co jest najważniejsze, żeby zawrzeć w instrukcji

w zeszycie nie należy niczego pisać

test spostrzegawczości i poprawnego myślenia

pokazanie na arkuszu, gdzie wpisywać odpowiedzi

Obliczanie wyników
Wynik surowy (liczba prawidłowych rozwiązań)

błąd pomiarowy

steny i centyle

kategorie i interpretacje centyli

Przedziały ufności: Tabele w podręczniku, wartość do dodania do WS z 85% lub 95% przedziału ufności

uczniowie szkół średnich: Tabela 36, s. 62

dorośli 21-79 lat: Tabela 46, s. 72

żołnierze: Tabela 57, s. 82

STD 26
 Steny i centyle z tabel w Aneksie, dla obu wyników skrajnych przedziału ufności

kategorie centyli: służą interpretacji

I kategoria: powyżej 95 osoba wybitna intelektualnie

II kategoria: 75-94 osoba zdecydowanie powyżej przeciętnej w zakresie zdolności intelektualnych

III kategoria: 25-74 osoba intelektualnie przeciętna

IV kategoria: 5-24 V kategoria: poniżej 5 osoba znacząco poniżej przeciętnej w zakresie zdolności intelektualnych

V kategoria: poniżej 5 osoba intelektualnie upośledzona

Przykładowa interpretacja

38 poprawnie rozwiązanych zadań

z prawdopodobieństwem 85% wynik między 35 a 41 pkt

z prawdopodobieństwem 85% wynik zawiera się między 11. a 50. centylem

możliwości intelektualne są przeciętne lub znacząco poniżej przeciętnej (obie te konkluzje równie prawdopodobne)

Zastosowanie testu
Ocena możliwości intelektualnych ALE tylko zdolności edukcyjne, niepełna ocena

Nie ma Skal Słownych w polskiej adaptacji

Ryzyko symulowania upośledzenia umysłowego (np. w celu otrzymania renty)

Podsumowując:

💡 Wersje TMS to klasyczna, równoległa i Plus. Test jest standaryzowany, a jego trudność zależy od wieku badanych.
Czynniki takie jak płeć i miejsce zamieszkania nie wpływają na wyniki, ale wykształcenie ma wpływ na wyniki TMS
Plus. Test jest rzetelny i trafny, a czas wykonania zależy od wyników. Instrukcja zaleca procedurę grupową, ale
instrukcja indywidualna jest zalecana dla dzieci i osób starszych. Wyniki są obliczane w stenach, centylach i kategoriach,
a przedziały ufności są dostępne w tabelach. Test TMS ocenia tylko zdolności edukcyjne, a nie pełne możliwości
intelektualne.

WAIS-R
Historia testu
opracowany w 1981

na podstawie wcześniejszych: Wechsler-Belleveu z 1939 i WAIS z 1955

polska adaptacja: 1988- 1996

renormalizacja: 2003

Najważniejsze informacje
pomiar inteligencji ogólnej

czas pomiaru: 60- 90 min.

badanie indywidualne

normy: dla wieku 16-79

Skala IQ
Termin IQ: Stern, 1912

Dawniej IQ rozumiane jako proporcja wieku umysłowego i wieku faktycznego dziecka

Wechsler: zmienił znaczenie

IQ ma to samo znaczenie niezależnie od wieku

dawniej: wynik w odniesieniu do grupy odniesienia 20-34 lata (grupa z najwyższymi wynikami)

STD 27
 obecnie: wynik odnosimy do grupy wiekowej, do której należy osoba badana

w każdej grupie IQ ma średnią 100 i sd równe 15

IQ = dewiacyjne ilorazy inteligencji

Skala IQ pozwala na bezpośrednie porównania wyników osób z różnych grup wiekowych

Błąd prawdopodobny P. E.
50% populacji osiąga wynik w granicach IQ 100+/- 1 P.E.

1 P.E.= 0,6745 SD

dawna miara zmienności w próbie, zastąpiona później odchyleniem standardowym (SD)

Klasyfikacja IQ
130+: bardzo wysoka

120-129: wysoka

110-119: powyżej przeciętnej

90-109: przeciętna

80-89: poniżej przeciętnej

70-79: pogranicze upośledzenia

69 i niżej: upośledzenie umysłowe

Klasyfikacja IQ dla upośledzenia umysłowego

upośledzenie lekkie: 55-69

umiarkowane: 40-54*

znaczne: 25-39*

głębokie: 0-24*

* najniższa wartość to 45 w WAIS-R, więc nie można tym zmierzyć

Ograniczenia WAIS-R
Najniższa wartość: 45 IQ

Najwyższa wartość: 150 IQ

Skala WAIS-R: do diagnozy osób z IQ odchylony w górę o nie więcej niż 3 13 SD i w dół nie więcej niż 3 23 SD

Konstrukcja skali
Skala WAIS-R: 11 testów

5 testów Skali Bezsłownej

6 testów Skali Słownej

można stosować osobno Skalę Bezsłowną i Skalę Słowną (zastosowanie przy badaniach osób nierozumiejących danego języka)

Skala Słowna
Wiadomości

29 pytań z wiedzy ogólnej

Nie podpowiadamy, dopytujemy tylko na zasadzie: Proszę powiedzieć o tym coś więcej ALBO Proszę wyjaśnić, co Pan/Pani przez
to rozumie

Jeżeli pada odpowiedź i prawidłowa, i nieprawidłowa: oceniamy w zależności od tego, czy się wykluczają

Do każdego pytania jest przygotowany klucz oceny odpowiedzi

Powtarzanie Cyfr

Powtarzanie cyfr: wprost i wspak

STD 28
 Wydłużające się ciągi cyfr

od 3 do 9 cyfr w ciągu

po 2 zestawy ciągów każdej długości

28 pkt łącznie

Słownik

35 słów, rosnący poziom trudności

Przykład: CHLEB

2 pkt: pieczywo

1 pkt: wypiek; pożywienie; jemy na śniadanie

0 pkt: potrzebny do życia

Arytmetyka

1 zadanie: te same klocki co w teście Klocki

zapisujemy na arkuszu: odpowiedź, czas, liczbę pkt

spontaniczna poprawka: zaliczamy

14 pytań

Rozumienie

16 pytań dotyczących rozumienia zachowań oraz rozumienia przysłów

maksymalny wynik: 32 pkt

np. Dlaczego pierzemy odzież?

2 pkt: żeby była czysta

1 pkt: żeby była ładna

0 pkt: jest to zdrowe; należy tak robić

Podobieństwa

Podajemy 2 elementy, osoba badana podaje co je łączy

Maksymalna liczba punktów: 28

np. Gazeta - Radio

2 pkt: środki przekazu

1 pkt: można wiadomości się dowiedzieć

0 pkt: w radiu jest muzyka, w gazecie nie

Skala Bezsłowna
Braki w obrazkach

18 obrazków w książeczce

na każdym obrazku 1 brakujący element

Przykładowe braki:

drzwi bez klamki

dzwon bez serca

słońce bez cienia

liść bez żyłki

Porządkowanie obrazków

10 zestawów

historyjki obrazkowe

STD 29
 Klocki

pomoce: 9 klocków o 2 ścianach czerwonych, 2 białych i 2 czerwono-białych

10 kart wzorów do odwzorowania

limity czasu: zadania 1-4: 1 min, 5-9: 2 min.

wzór musi być w tę samą stronę co w książce

granica poprawności: 25 stopnii odchylenia

Układanki

4 układanki

liczba punktów równa liczbie połączeń w układance

dodatkowe premie czasowe

maksymalna liczba pkt: 41

2 układanki z limitem czasu 2 min i 2 układanki z limitem 3 min

Symbole Cyfr

Pomoce: tabela z zadaniami, ołówek bez gumki, szablon do oceny

liczby i przypisane im znaki

Ciągi liczb, osoba badana "przekodowuje" na symbole w kwadratach poniżej

limit 90 sekund

Maksymalna liczba punktów: 93

Zalecana kolejność badania

1. Wiadomości

2. Braki w obrazkach

3. Powtarzanie cyfr

4. Porządkowanie obrazków

5. Słownik

6. Klocki

7. Arytmetyka

8. Układanki

9. Rozumienie

10. Symbole cyfr

11. Podobieństwa

Obliczanie wyników
Sumujemy wyniki surowe, pamiętamy o premiach czasowych i punktach za najprostsze, pomijane pytania

wyniki przeliczone: normy dla wieku, Aneks 8, tabela 47

przedział ufności dla wyniku przeliczonego: dodajemy i odejmujemy wartości z tabeli 38 (95%) albo 39 (85%)

Suma wyników przeliczonych (WP) Skali Słownej

Suma wyników przeliczonych Skali Bezsłownej

Suma obu skal

Wynik i w WP, i w IQ

WP na IQ: Aneks 8, Tabela 48

Zapis wyników

STD 30
 WS: pojedyncza wartość

WP: przedział ufności i zaznaczona wartość środkowa, np.: 10 (11) 12

WP całości i IQ też zapisane jako 3 wartości: granice przedziału i środkowa w nawiasie

Jeżeli w co najmniej połowie testów osoba badana ma 0 pkt, to nie liczymy IQ.

Zakładamy, że mamy zbyt małą próbkę zachowań, aby były one diagnostyczne.

Czynniki demograficzne
Płeć

M wyższe wyniki od K w Arytmetyce, na każdym poziomie wieku

M wyższe wyniki od K w Wiadomościach, powyżej 35 r.ż.

K wyższe wyniki od M w Symbolach cyfr, w wieku 16- 44 r.ż.

Brak systemowych różnic w zakresie średniego ilorazu inteligencji

Wiek

Wiek istotnie różnicuje wyniki we wszystkich testach

w Skali Słownej: istotne obniżenie powyżej 64 r.ż.

w Skali Bezsłownej: obniżenie powyżej 34 r.ż.

Różnice między osobami młodszymi i starszymi większe w Skali Bezsłownej, niż Słownej

Wykształcenie

Poziom wykształcenia bardzo wyraźnie różnicuje

Im wyższe wykształcenie, tym wyższe wyniki w teście

Podsumowując:

💡 Podczas badania WAIS-R mierzona jest inteligencja ogólna, a wyniki przedstawiane są na skali IQ. Test składa się z 11
pojedynczych testów, a wyniki przeliczane są na podstawie norm dla wieku. WAIS-R ma swoje ograniczenia, takie jak
najniższa wartość IQ wynosząca 45, a także skala, która pozwala na diagnozowanie osób z IQ odchylonym w górę o nie
1 2
więcej niż 3 3 SD i w dół nie więcej niż 3 3 SD. Czynniki demograficzne, takie jak płeć, wiek i wykształcenie, również
wpływają na wyniki testu.

Trudność testów
wskaźniki trudności: stosunek liczby pkt uzyskanych przez wszystkie osoby do maksymalnej możliwej liczby pkt

im wyższy wskaźnik trudności, tym łatwiejsze zadanie

porządek zadań w testach: rosnący poziom trudności w każdym z nich

Najwyższe wskaźniki trudności: Układanki (0,58), Rozumienie (0,49), Braki w obrazkach (0,48) - najprostsze

Najniższe wskaźniki trudności: Porządkowanie obrazków (0,28), Arytmetyka (0,33), Powtarzanie cyfr (0,35) - najtrudniejsze

Rzetelność testu
Zgodność wewnętrzna: na podstawie współczynników rzetelności połówkowej (korelacje 2 połówek testu, parzyste i nieparzyste
pozycje)

Powtarzanie Cyfr i Symbole Cyfr: oszacowano metodą stabilności bezwzględnej (korelacje dwukrotnego badania, odstęp 3 tygodnie)

Rzetelności Skal: Słownej, Bezsłownej, Pełnej: alfa Cronbacha

Ogólnie: rzetelność WAIS-R jest wysoka

Skala Pełna: ok. 0,9;

Skala Słowna: między 0,86 a 0,91;

Skala Bezsłowna: ok. 0,8 (najniższa)

Najwyższa rzetelność: Słownik (przekracza 0,9)

STD 31
 Bardzo wysoka: Wiadomości (0,89-0,94) i Arytmetyka (0,87-0,93)

Najniższa: Układanki (0,52-0,69)

Niska: Porządkowanie obrazków (0,57-0,75)

WISC
WISC: Wechsler Intelligence Scale for Children
wiek 6-16

część testów taka sama co do zasady, tylko prostsze

łącznie 21 testów

WISC- V: adaptacja 2020

badania indywidualne

Konstrukcja skali
Podkreślone - analogiczne do WAIS
Pogrubione - specyficzne dla WISC

1. Wzory z klocków

2. Podobieństwa

3. Matryce

kolorowe matryce 2x2 albo ciągi/ sekwencje

uzupełnianie brakujących elementów

5 odpowiedzi do wyboru

4. Powtarzanie liczb

5. Kodowanie

6. Słownik

dla dzieci 6-7: nazywanie obrazków, starsze dzieci podają definicje

7. Ważenie

rysunek wagi z szalami

dziecko wybiera spośród narysowanych opcji ciężarek/ zestaw ciężarków, elementów, które należy położyć na pustej szali, aby
zrównoważyć wagę

8. Układanie wzoru

rysunek wzoru

wskazanie 3 z 6 obrazków, które wspólnie ułożyłyby podany wzór

9. Zapamiętywanie obrazków

prezentowana strona z bodźcami obrazkowymi przez kilka sekund

następnie strona z różnymi obrazkami, dziecko wskazuje te, które były na stronie bodźcowej

początek: 1 obrazek bodziec i 2 do wyboru

pod koniec: 8 bodźców i 12 do wyboru

10. Szukanie symboli

jeden lub kilka symboli wzorcowych

rząd różnych symboli do "przeszukania"

wskazanie wzorcowych symboli w rzędzie

1-2 wzorce, rzędy po 6 symboli

STD 32
 11. Wiadomości

12. Tworzenie pojęć

dopasowanie pasujących tematycznie obrazków

2-3 rzędy obrazków, dziecko wybiera po 1 z każdego rzędu tak, aby utworzyły one grupę o wspólnej cesze

13. Porządkowanie liter i liczb

Ciągi liczb i cyfr do powtarzania, coraz dłuższe

Powtarzanie: liter alfabetycznie, cyfr rosnąco, albo odwrotnie

przykład

A- 3- 2

2- 3- A

A- 2- 3

14. Wykreślanie

Rozsypanka obrazków

Dziecko ma za zadanie wykreślić tylko zwierzęta

15. Szybkość nazywania obrazków

obiekty różnej wielkości i koloru, litery, liczby

obrazki ułożone w rzędy w książeczce

dziecko ma za zadanie nazywać

16. Szybkość liczenia

dziecko liczy liczbę kwadratów w ramce (liczbę małych kwadratów w dużym kwadracie)

17. Tłumaczenie znaków

Proste graficzne symbole, przypisane im znaczenie

Dziecko uczy się znaków i tłumaczy szereg symboli na wyrazy, zestawienia, proste zdania

18. Rozumienie

19. Arytmetyka

20. Odroczone tłumaczenia znaków

Po ok. 20- 30 min. dziecko ponownie tłumaczy ciągi znaków

Przez ten czas między jednym a drugim tłumaczeniem znaków, rozwiązuje inne zadania

21. Rozpoznawanie znaków

Dziecko patrzy na znak i wybiera poprawne tłumaczenie spośród możliwości czytanych przez badającego

Często testy podzielone na wersje 6-7, 8-16 albo 6-7, 8-11, 12-16 itd.

Podział testów
Podstawowe

wśród 10 podstawowych 7 służy obliczeniu FSIQ

1. Podobieństwa

2. Słownik

3. Klocki

4. Układanki (wzory)

5. Matryce

6. Ważenie

7. Powtarzanie cyfr

STD 33
 8. Zapamiętywanie obrazków

9. Kodowanie

10. Szukanie symboli

FSIQ: Iloraz inteligencji w Skali Pełnej

Dodatkowe (6)
Uzupełniające (5)

APIS-Z
Historia testu
Pomiar inteligencji ogólnej

Pomiar inteligencji ogólnej dotyczy oceny zdolności umysłowych, które pozwalają na rozwiązywanie
problemów poprzez wykorzystanie umiejętności i wiedzy o znaczeniu kulturowym. Inteligencję
skrystalizowaną według Cattella można opisać jako zdolności umysłowe, które pomagają w radzeniu
sobie z problemami dzięki wykorzystaniu kulturowo istotnej wiedzy i umiejętności. Test APIS nie
mierzy inteligencji płynnej. Zadania w APIS opierają się na kontekstach kulturowych, co oznacza, że
oceniane są umiejętności, które są obciążone wpływem kultury. Proces krystalizacji inteligencji zachodzi w
selektywny sposób, co oznacza, że rozwój pewnych zdolności może odbywać się kosztem innych. W
rezultacie różnice intelektualne mogą występować w obrębie jednostki.

Cztery typy zdolności

abstrakcyjno-logiczne

werbalne

wzrokowo-przestrzenne

społeczne

Osiem testów
1. Zachowania

2. Kwadraty

3. Synonimy

4. Klasyfikacje

5. Przekształcenia liczb

6. Nowe słowa

7. Klocki

8. Historyjki

Zdolności abstrakcyjno-logiczne
zdolność do przeprowadzania operacji rozumowania logicznego na materiale abstrakcyjnym, np. symbolach, pojęciach, relacjach

Testy: Klasyfikacja, Przekształcenia liczb

Klasyfikacja

15 zadań zamkniętych

uzupełnianie klas

zadania 1-6: 3 rzeczowniki należące do klasy, czwarte słowo badany dobiera z 5 do wyboru

STD 34
 zadania 7-15: dwie klasy, po 2 słowa reprezentujące każdą klasę, badany dobiera słowo pasujące do obu klas, z 5 do wyboru

6 min.

Przekształcenia liczb

10 zadań

2 pary liczb powiązane taką samą relacją

pojedyncza liczba, osoba badana musi dopisać do niej brakującą liczbę, tworząc trzecią parę

są też liczby ułamkowe

różne działania matematyczne, odwracanie cyfr itd.

9 min.

Zdolności werbalne
rozumienie mowy, czynne posługiwanie się nią, znajomość słów, reguł językowych, wydobywanie słów z pamięci, płynna realizacja

Testy: Synonimy, Nowe słowa

Synonimy

15 zadań

podane słowo, obok pierwsza litera synonimu i kropki, których liczba odpowiada pozostałym literom w wyrazie; osoba badana
dopisuje synonimy

błędy ortograficzne nie wpływają na ocenę poprawności, nawet jeżeli nie zgadza się liczba kropek

7 min.

Nowe słowa

15 zadań

podane 3 różne słowa

osoba badana znajduje czwarte słowo, o określonej liczbie liter, które z każdym z podanych słów tworzy nowe słowo

8 min.

Zdolności wzrokowo- przestrzenne

zdolność wykonywania operacji związanych z umysłową reprezentacją przemieszczeń, przekształceń fizycznych

Testy: Kwadraty, Klocki

Kwadraty

umiejętność rotacji wyobrażeniowej

10 zadań

rysunki wielokątów

osoba badana ma narysować taką jedną linię prostą, która podzieli wielokąt na 2 części, które po zrotowaniu utworzyłyby
kwadrat

6 min.

Klocki

orientacja w przestrzeni

10 zadań

rysunek trójwymiarowej konstrukcji zbudowanej z prostopadłościennych klocków

osoba badana ma podać liczbę klocków potrzebną do zbudowania konstrukcji

6 min.

Zdolności społeczne

STD 35
 rozumienie ludzkich zachowań, relacji interpersonalnych, planowanie skutecznych sposobów oddziaływania na ludzi i na sytuacje
społeczne, zdolności do wnioskowania społecznego i rozumienia zasad i norm społecznych

Testy: Zachowania, Historyjki

Zachowania

15 zadań

pytania w formie: Dlaczego w takiej to a takiej sytuacji należy/nie należy zachowywać się w taki to a taki sposób?

pytania zamknięte, 5 odpowiedzi do wyboru

5 min.

Historyjki

15 zadań

układanie chronologicznie historyjek

4-5 obrazków w każdej historyjce

tylko jedno ułożenie jest sensowne

13 min.

Przebieg badania
może być prowadzone grupowo, lub indywidualnie

łączny czas 60 min.

nie informujemy o czasie, jaki pozostał do końca poszczególnych testów

nie podajemy dodatkowych informacji, ani instrukcji

Obliczanie wyniku
wynik surowy: poprawne odpowiedzi

obliczamy za pomocą klucza

z tabel w podręczniku przeliczamy na steny

wynik ogólny: suma wyników stenowych z ośmiu testów, wartości: 8-80

z tabeli w podręczniku odczytujemy sten dla wyniku ogólnego

wynik ogólny jest najlepszym wskaźnikiem inteligencji mierzonej APIS-Z

wyznaczamy przedziały ufności na podstawie Tabeli 35, s. 115

przedziały ufności dla 8 testów oraz dla wyniku ogólnego WO, 85% albo 95%

Interpretacje stenowe
niskie wyniki: 1-3; przeciętne: 4-7; wysokie: 8-10

ALBO

bardzo niskie: 1

niskie: 2-3

obniżone: 4

średnie: 5-6

podwyższone: 7

wysokie: 8-9

bardzo wysokie: 10

Cechy demograficzne
Płeć

STD 36
 w grupie uczniów

Chł > Dz Klocki

Dz > Chł Zachowania

w grupie dorosłych

M > K Kwadraty, Klasyfikacja, Przekształcenia liczb, Klocki

K > M Zachowania

M > K WO

Wiek

obraz zmian zależny od wykształcenia

grupy normalizacyjne: uczniowie szkół średnich i osoby dorosłe do 66 r.ż.

wykształcenie wyższe

obniżają się wyniki w teście Historyjki

wyniki wzrastają z wiekiem dla testów Synonimy, Nowe słowa

wykształcenie średnie

obniżają się wyniki w testach: Zachowania, Kwadraty, Klasyfikacja, Przekształcenia liczb, Klocki, Historyjki, zwłaszcza
po 50 r.ż.

wiek nie różnicuje Synonimów, Nowych słów

WO obniża się z wiekiem, szczególnie wyraźnie po 50 r.ż.

Wykształcenie

Wyższe wyniki u osób z wyższym wykształceniem

Typy szkół

Uczniowie liceów wyższe wyniki niż uczniowie techników

Brak różnic: Kwadraty i Klocki (zdolności wzrokowoprzestrzenne), Nowe słowa

Miejsce zamieszkania

Uczniowie z dużych miast wyższe wyniki ogólne oraz w Klasyfikacji, niż uczniowie ze wsi i małych miast (do 100 tys.)

Dorośli: brak różnic w testach zdolności wzrokowoprztestrzennych (Klocki i Kwadraty)

Różnice (na korzyść osób z większych miast): w testach Zachowania, Synonimy, Klasyfikacja, Przekształcenia liczb, Nowe słowa i
Historyjki, wynik ogólny

Rzetelność
współczynniki rzetelności połówkowej

satysfakcjonujący poziom w większości prób (>0,7)

niska rzetelność: Zachowania w obu grupach

niska rzetelność tylko u uczniów: Kwadraty, Klasyfikacja

stabilność po 4 tyg.: lepsza u dorosłych

u uczniów stabilność niższa w testach zdolności werbalnych

Trafność
trafność czynnikowa

analiza eksploracyjna i analiza konfirmacyjna

analiza eksploracyjna, wyodrębnione czynniki odpowiadają podziałom zdolności (wyjątek: Historyjki)

miał mierzyć zdolności społeczne, ALE obciążenie zdolnościami wzrokowo - przestrzennymi i abstrakcyjno - logicznymi

pozostałe testy zgodne z teoretycznymi założeniami APIS-Z

STD 37
 przeprowadzono analizy konfirmacyjne nad konkurencyjnymi modelami czynnikowymi, żaden nie okazał się lepszy od modelu
wynikającego z założeń teoretycznych, więc Historyjki nadal są liczone jako zdolności społeczne

Trudność
Przekształcenia i Klocki trudniejsze dla dorosłych, niż dla uczniów (reszta testów bez różnicy)

Zachowania, Synonimy, Klasyfikacje, Klocki i Historyjki: wskaźnik trudności ok. 0,5

Kwadraty, Przekształcenia liczb i Nowe słowa: 0,280,42

Dla uczniów najtrudniejsze: Kwadraty

Dla dorosłych: Kwadraty i Przekształcenia liczb

Kategorie zawodowe
Zawody wymagające:

biegłości w posługiwaniu się językiem (bibliotekarz, filolog, dziennikarz, historyk, politolog, prawnik...)

operowania liczbami i rozwiązywania problemów logicznych (bankowiec, chemik, fizyk, logistyk, matematyk...)

orientacji przestrzennej i rozwiązywania problemów technicznych (architekt, elektryk, grafik, mechanik, projektant wnętrz...)

umiejętności interpersonalnych i społecznych (lekarz, psycholog, pedagog, nauczyciel...)

APIS-Z a TMZ
korelacje w każdym z testów

najsilniejsze korelacje wyniku ogólnego

silniejsze związki dla testów niewerbalnych

CISS
Kwestionariusz radzenia sobie w sytuacjach stresowych

Stres
Definicja

wg Lazarusa i Folkman (relacyjna koncepcja stresu): Stres to określona relacja pomiędzy osobą i
oroczeniem, która oceniana jest przez tę jednostkę jako obciążająca jej zasoby i narażająca na szwank jej
dobre samopoczucie.

wg Strelaua: Stres to stan, w którym określona jednostka doświadcza silnych negatywnych emocji (strach,
lęk, złość, wrogość). Emocjom towarzyszą zmiany fizjologiczne i biolchemiczne, przekraczające
spoczynkowy stan aktywacji. Stan stresu spowodowany jest rozbieżnością między wymaganiami, a
możliwościami jednostki do radzenia sobie z nimi.

u wg Stevena Hobfolla (teoria zachowania zasobów): Stres psychologiczny to reakcja wobec otoczenia, w
którym istnieje:
- zagrożenie utratą zasobów
- utrata zasobów
- brak wzrostu zasobów po ich zainwestowaniu

Stresory obiektywne i subiektywne

Obiektywne stresory
istnieją uniwersalne stresory

STD 38
 sytuacje postrzegane jako stresujące niezależnie od płci, wieku, stanu cywilnego, wykształcenia

kataklizmy, katastrofy, traumatyczne wydarzenia

Subiektywność
Stan stresu stanowi wynik interakcji pomiędzy rzeczywistymi LUB spostrzeganymi wymaganiami a możliwościami jednostek
odpowiadającymi tym wymaganiom, BEZ względu na to, czy możliwości te są rzeczywiste czy spsotrzegane.

Radzenie sobie ze stresem

Stale zmieniające się poznawcze i behawioralne wysiłki jednostki mające na celu opanowanie określonych
zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej
zasoby. (Lazarus i Folkman)

zmienność wysiłków

zależność od kontekstów

trudności w empirycznej weryfikacji

Style radzenia sobie ze stresem

Styl skoncentrowany na zadaniu

podejmowanie zadań

rozwiązywanie problemu poprzez poznawcze przekształcenia, lub próby zmiany sytuacji

zadanie, planowanie rozwiązania problemu - na to główny nacisk

Styl skoncentrowany na emocjach

koncentracja na sobie i własnych przeżyciach emocjonalnych, np. złości, poczucia winy, napięcia

myślenie życzeniowe, fantazjowanie

cel działań: zmniejszenie napięcia emocjonalnego związanego z sytuacją

ale czasami: wzrost poczucia stresu, napięcia, przygnębienia

Styl skoncentrowany na unikaniu

unikanie myślenia, przeżywania, doświadczania sytuacji

dwie formy: angażowanie się w czynności zastępcze; poszukiwanie kontaktów towarzyskich

Kwestionariusz
Konstrukcja kwestionariusza
48 stwierdzeń (16x3)

odpowiedzi 1-5, określające częstotliwość występowania zachowań

16-80 pkt w każdej skali

wynik dla każdej skali liczymy oddzielnie

Procedura badawcza
grupowa lub indywidualna

samodzielne wpisanie danych personalnych i przeczytanie instrukcji

czas nie jest ograniczony

w praktyce: zwykle poniżej 20 min.

upewniamy się, czy nie pominięto żadnych pozycji

Zastosowanie

STD 39
 dla osób powyżej 18 r.ż.

polskie dane normalizacyjne: zadowalające własności psychometryczne też w grupie 16- 17 r.ż.

normy 16-79 oraz odrębne normy dla żołnierzy zasadniczej służby wojskowej.

Obliczanie wyników
obliczamy wyniki osobno dla każdej skali

punktacja odpowiada punktom 1-5 na arkuszu

przedziały ufności

wyniki stenowe

Dominujący styl
porównywanie wyników między skalami: minimalne istotne wartości różnicy między stenowymi wynikami

Tabela 35 w podręczniku

dominuje ten styl, z którego mamy najwyższy wynik i jest on istotny po uwzględnieniu minimalnych istotnych wartości różnicy

Czynniki demograficzne
Wiek

osoby 16-24 istotnie wyższe wyniki w SSU niż pozostałe grupy wiekowe

osoby 16-24 niższe wyniki SSE niż pozostałe grupy wiekowe (mniej istotne różnice niż w SSU)

Płeć

K > M w SSE we wszystkich grupach

w grupie 55-79 K > M w SSU (zarówno ACZ, jak i PKT)

Wykształcenie

osoby z wykształceniem wyższym mają wyższe wyniki SSZ, niż osoby na niższym poziomie wykształcenia

Miejsce zamieszkania

mieszkańcy wsi wyższe SSZ, niższe SSE i SSU niż mieszkańcy miast, zwłaszcza małych miast

Podsumowanie

SSZ: związek przede wszystkim z wykształceniem, wyższe wyniki u osób z wyższym wykształceniem

SSE: związek przede wszystkim z płcią, kobiety uzyskują wyższe wyniki

SSU: związek przede wszystkim z wiekiem, młodzi dorośli (16- 24) uzyskują istotnie wyższe wyniki

CISS - korelacje
CISS a NEO-FFI
Skala SSE koreluje wysoko z neurotycznością (0,59)

ujemne korelacje neurotyczności z SSZ (-0,22)

SSU koreluje z ekstrawersją (0,39) , z PKT (0,48)

SSZ koreluje z ekstrawersją (0,29)

otwartość koreluje z SSZ (0,23)

zależności nie są zbyt wysokie - style radzenia sobie ze stresem stanowią specyficzne, indywidualne właściwości zachowania i
reagowania

CISS a FCZ-KT-R
SSE koreluje z reaktywnością emocjonalną i perseweratywnością

SSE ujemne korelacje z wytrzymałością

STD 40
 SSU koreluje z aktywnością

ACZ i PKT koreluje z aktywnością (PKT wyższe współczynniki)

SSZ dodatnie (ale niskie) korelacje z wrażliwością sensoryczną

CISS a WAIS-R
dodatnie korelacje wyników skali pełnej WAIS-R i SSZ u osób do 64 r.ż.

SSE koreluje ujemnie z wynikami WAIS-R u osób 45-64 r.ż.

SSU koreluje ujemnie z WAIS-R u osób 20-34 r.ż. oraz 55-69 r.ż.

ujemne korelacje z ACZ, z PKT brak istotnych zależności

CISS a rodzaje mechanizmów obronnych

DSQ: The Defense Style Questionnaire

3 rodzaje mechanizmów obronnych: dojrzałe, niedojrzałe, neurotyczne

SSZ korelował dodatnio z mechanizmem obronnym dojrzałym

SSE korelował z mechanizmem obronnym niedojrzałym i neurotycznym

SSU korelował z mechanizmem obronnym niedojrzałym i neurotycznym, ale tylko u kobiet

Wyniki CISS - alkoholicy

w porównaniu z grupą kontrolną: wyższe nasilenie SSE

niższe nasilenie SSZ

wyższe SSU: istotna zależność, ale mniejsze różnice niż przy pozostałych 2 stylach

Wyniki CISS w różnych populacjach

populacja osób, które muszą umieć kontrolować emocje: lekarze, policjanci

populacja osób, które nie umieją kontrolować emocji: więźniowie, agresywni żołnierze

lekarze i policjanci mieli istotnie wyższe wyniki we wszystkich skalach, niż więźniowie i agresywni żołnierze

u policjantów i lekarzy dominował styl SSZ

Zagadnienia teoretyczne
Kwestionariusz
narzędzie samoopisowe (wady i zalety)

lista pytań lub stwierdzeń

badany wybiera najlepiej pasującą do niego odpowiedź

nie ma odpowiedzi prawidłowych i nieprawidłowych

Kwestionariusze: CISS, NEO-FFI, FCZ-KT-R itd.

Kwestionariuszami NIE są np.: APIS-Z, TMS, WISC, WAIS

Rozkład normalny a rozkład prostokątny

STD 41
 np. centyle są prostokątne, steny nie

Błąd pomiaru
Losowy

STD 42
 przypadkowy

źródła

czynniki dotyczące sytuacji testowej, wynikające z osoby badanej lub badającej, warunki badania

konstrukcja testu, dobór treści w teście

ocena wyników, błędy mechaniczne, subiektywizm w ocenie wyników

Systemowy
nie ma związku z badaną cechą, wynika ze stałych cech narzędzia albo stałych cech osoby badanej (np. styl odpowiadania)

Stronniczość testów
Test jest stronniczy, jeżeli osoby z określonych grup mają systematycznie gorsze lub lepsze wyniki. Stały, systemowy błąd.

Rzetelność
związek jaki zachodzi między wynikami prawdziwymi a wynikami obserwowanymi

w jakim stopniu wariancja wyników prawdziwych określa wariancję wyników otrzymanych

nie mamy dostępu do wyników prawdziwych

sprawdzamy powtarzalność wyników otrzymanych

Pomiar rzetelności
1. metoda powtarzania testu

technika test-retest

współczynnik rzetelności w tej technice = współczynnik stabilności bezwzględnej

informacja o tym, na ile wynik zależy od przypadkowych zmian

przerwa między testami: od kilku tygodni do kilku miesięcy

2. wersje równoległe

dwukrotne badanie

dwie wersje tego samego testu, alternatywne

współczynnik równoważności międzytestowej: kiedy wykonujemy bez przerwy pomiędzy testami

współczynnik stabilności względnej: z przerwą pomiędzy testami

3. metoda połówkowa

jednokrotne badanie

formy równoległe w obrębie jednego testu

dwie połowy testu, równoległe względem siebie

uwzględniamy poziom trudności pozycji

współczynnik równoważności międzypołówkowej

4. badanie zgodności wewnętrznej

jednokrotne badanie

współczynnik zgodności wewnętrznej

na ile pozycje testowe są jednorodne

alfa Cronbacha

STD 43
 5. testy szybkości

metoda połówkowa: osobne badania, połowa czasu

powtórne testowanie

wersje alternatywne

Współczynnik wiarygodności testu

Współczynnik rzetelności dla testu wykonanego dwukrotnie, ale bez przerwy czasowej, jeden po drugim.

Błędy pomiarów rzetelności

Trafność

Trafność to informacja o funkcji badania, o tym co dokładnie bada, co można wywnioskować na

podstawie wyniku.

Trafność treściowa

STD 44
 stopień poprawności doboru pozycji testowych do oceny określonego obszaru zachowania

określenie zakresu uniwersum, dobranie reprezentatywnej próbki, oceny sędziów, współczynnik trafności testowej (liczy, na ile
sędziowie zgodnie ocenili pozycje jako trafne)

Trafność kryterialna
zakres, w jakim wyniki empiryczne powiązane są z interesującym nas kryterium; skuteczność diagnozowania/ prognozowania
funkcjonowania jednostki w danej sferze

współczynnik korelacji między wynikami testu a między wynikami zmiennej kryterialnej, r Pearsona

Trafność teoretyczna
określenie na ile test mierzy cechę, która ma być przedmiotem pomiaru; związek z teorią psychologiczną

analiza różnic międzygrupowych (grupy o innym nasileniu cechy)

analiza macierzy korelacji (korelacje z innymi testami)

analiza czynnikowa (znalezienie grupy zmiennych mniej licznej niż grupa zmiennych oryginalnych, które wyrażają to, co wspólne
między oryginalnymi zmiennymi)

analiza struktury wewnętrznej testu (korelacja między wynikami poszczególnych pozycji testowych a wynikiem ogólnym)

analiza zmian nieprzypadkowych wyników testu (dwukrotne badanie, wprowadzona manipulacja, np. terapia, lek; Eysenck podawał
leki uspokajające i pobudzające i mierzył skalę ekstrawersji u introwertyków)

analiza procesu rozwiązywania testu (obserwacja kolejności wykonywania, czasu itd.)

Practest
oficjalna strona sprzedająca testy psychologiczne w Polsce

podręczniki, arkusze, pomoce, klucze: zestawy do kupienia

informacje o każdym zaadaptowany w Polsce teście

Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego

informacje o testach

autorzy

wiek osób badanych

kto może prowadzić badanie

czas trwania badania

procedura

konstrukcja testu (np. liczba pytań)

zastosowanie normy: dla kogo, jaka skala

wyszukiwanie testów

można wyszukiwać hasłowo, np. "depresja", "lęk", "samoocena" i znajduje wszystkie dostępne testy, służące do pomiaru danej
zmiennej

można wyszukiwać skróty literowe nazw testów (np. gdzieś usłyszycie coś o STAI, nie wiecie co to, możecie wpisać)

EPSILON

do badań komputerowych wybranymi testami z oferty Practestu

automatyczne obliczenie wyników i wygenerowanie raportu

odpłatne korzystanie

Wymagania
Student zna:

1. pojęcia inteligencji, temperamentu i osobowości w ujęciu teorii cech

STD 45
 2. główne sposoby pomiaru właściwości psychicznych

3. definicje rzetelności i trafności testu oraz zna sposoby wyznaczania odpowiednich współczynników

4. zasady standaryzacji i normalizacji technik psychologicznych

5. standardy etyczne niezbędne w procesie realizacji diagnozy psychologicznej

Student umie:

1. wyznaczyć i zinterpretować przedział ufności dla wyniku otrzymanego w teście psychologicznym

2. wyznaczyć i nadać interpretację wynikowi znormalizowanemu na każdej skali

3. przygotować kompletną pracę pisemną przedstawiającą wyniki diagnozy testowej

4. sformułować i przedstawić informację zwrotną z badania testem psychologicznym

5. posługiwać się podręcznikiem do testu

6. nawiązać kontakt diagnostyczny z osobą badaną

Student rozumie:

1. ograniczenia badania testowego

2. obowiązki psychologa związane z podstawowymi prawami badanego

Pojęcia
Trafność

Trafność to informacja o funkcji badania, o tym co dokładnie bada, co można wywnioskować na

podstawie wyniku.

Rzetelność

Rzetelność to dokładność pomiaru, informacja o tym, w jakim stopniu uzyskane wyniki

odzwierciedlają poziom mierzonej cechy.

Obiektywność

Test jest obiektywny, jeżeli uzyskane w nim wyniki są interpretowane w taki sam sposób niezależnie od
osoby, która tej interpretacji dokonuje.

Normalizacja

Normalizacja to procedura tworzenia zbiorów wyników testu dla osób o określonych właściwościach
zdefiniowanych za pomocą kryterium zewnętrznego. Efektem normalizacji jest zbudowanie zestawu
norm (np. ze względu na przedział wiekowy). Wyniki surowe uzyskane w teście mają znaczenie
dopiero w odniesieniu do norm.

Standaryzacja

Test jest wystandaryzowany, jeżeli warunki badania są jednolite (takie same podczas każdego
badania). Dotyczy to: procedury badania, obliczania wyników, interpretacji.

Test mocy

Test mocy stwarza każdej osobie badanej szansę na rozwiązanie wszystkich pozycji z testu. Trudność
zadań w takim teście stopniowo rośnie. W testach mocy znajdują się zadania na tyle trudne, że mało
kto potrafi je rozwiązać. Jedynie niewielka liczba osób ma szanse otrzymać maksymalny wynik.

Test szybkości

STD 46
 Test, w którym ograniczony jest czas wykonania i z założenia żadna osoba badana nie powinna
ukończyć go w wyznaczonym czasie. Różnice indywidualne są głównie determinowane szybkością
wykonania. Składa się z zadań generalnie niezbyt trudnych, tj. takich, które mogą rozwiązać osoby, dla
których przeznaczony jest test.

Procedura obliczania wyniku

Liczymy wynik surowy

Wybieramy alfa: 5% albo 15%

Wyznaczamy przedział ufności dla wyniku surowego

Wyznaczamy przedział ufności dla wyniku przeliczonego

Interpretujemy wynik (odnosimy do kategorii, interpretacji z podręcznika), uwzględniając cały przedział ufności

Cechy osobowości
Neurotyczność

Podatność na doświadczanie negatywnych emocji (gniew, strach, poczucie winy...) oraz wrażliwość na
stres. Osoby o dużym nasileniu tej cechy są podatne na irracjonalne pomysły, mniej zdolne do
kontrolowania swoich popędów oraz zmagania się ze stresem.

Ekstrawersja

Determinuje jakość i ilość interakcji społecznych, poziom aktywności, energii, zdolności odczuwania
pozytywnych emocji. Osoby ekstrawertywne są przyjacielskie i serdeczne, towarzyskie i rozmowne,
skłonne do zabawy oraz poszukiwania stymulacji, wykazują tendencję do dominowania w kontaktach
społecznych i są życiowo aktywne i pełne wigoru, wykazują optymizm życiowy i pogodny nastrój.

Otwartość na doświadczenie

Tendencja do poszukiwania doświadczeń życiowych i wartościowania ich pozytywnie, ciekawość

poznawcza, ciekawość zjawisk zarówno świata zewnętrznego, jak i wewnętrznego, tolerowanie
nowości. Osoby o dużej otwartości są kreatywne, wykazują zainteresowanie sztuką oraz dużą
wrażliwość estetyczną, są niekonwencjonalne, skłonne do kwestionowania autorytetów, niezależne w
sądach, nastawione na odkrywanie nowych idei.

Ugodowość

Determinuje zaufanie do innych, wrażliwość na sprawy innych ludzi, nastawienie kooperacyjne (w

opozycji do rywalizacyjnego). Osoby o dużej ugodowości są sympatyczne w stosunku do innych i
skłonne do udzielania im pomocy oraz sądzą, że inni ludzie mają identyczne postawy, co one.

Sumienność

Determinuje stosunek do pracy, zorganizowanie, wytrwałość, motywację w działaniach

zorientowanych na cel. Osoby o dużej sumienności są skrupulatne, obowiązkowe, punktualne,
rozważne i rzetelne w pracy oraz mają duże osiągnięcia akademickie i zawodowe. Duże nasilenie tej
cechy wiąże się także z pracoholizmem, skłonnością do utrzymywania porządku i perfekcjonizmem.

Temperament

Temperament to podstawowe, względnie stałe cechy osobowości odnoszące się przede wszystkim do
formalnych charakterystyk (energetycznych i czasowych) reakcji i zachowań.

STD 47
 Cechy temperamentu
CEPZ - energetyczny poziom zachowania
Aktywność

Tendencja do podejmowania się wysoce stymulującej aktywności i/ lub do podejmowania zachowań

dostarczających stymulacji zewnętrznej, z otoczenia
Wysoka aktywność: duża aktywność zawodowa, społeczna, fizyczna, duża towarzyskość,
ekspansywność, tendencja do podejmowania wielu różnych zadań, do działań impulsywnych i
ryzykownych, negatywne reakcje na monotonię i brak zadań

Wrażliwość sensoryczna

Zdolność do reagowania na bodźce zmysłowe o niskiej wartości stymulacyjnej i/ lub wykrywania

niewielkich różnic w wartości stymulacyjnej bodźców zmysłowych, wysoka wrażliwość i czułość
zmysłowa
Wysoka wrażliwość: spostrzegawczość, czujność, otwartość na otoczenie zewnętrzne, tendencja do
silniejszego odczuwania

Wytrzymałość

Zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej i wysoce stymulującej

aktywności, przejawiające się w wysokiej odporności na zmęczenie i dystraktory
Wysoka wytrzymałość: wytrzymałość na trudy i niewygody życia codziennego, radzenie sobie pomimo
niekorzystnych warunków otoczenia i samopoczucia, zdolność do intensywnej pracy przez dłuższy czas
bez robienia przerw

Reaktywność emocjonalna

Tendencja do intensywnej reakcji na bodźce emocjogenne, przejawiająca się w wysokiej wrażliwości i

niskiej odporności emocjonalnej łatwe i intensywne reagowanie emocjami w sytuacjach o niedużej
wartości stymulacyjnej, mała odporność emocjonalna, skłonność do załamywania się w trudnych
chwilach, obniżona efektywność w sytuacjach stresowych, częste przeżywanie napięcia emocjonalnego

CCZ - czasowa charakterystyka zachowania

Żwawość

Tendencja do szybkiego reagowania i utrzymywania wysokiego tempa wykonywanych czynności, duża

żywość i energiczność zachowania

Rytmiczność

Tendencja do rytmicznego wykonywania czynności związanych z cyklem snu i czuwania, spożywania

posiłków
Styl życia przejawiający się w regularnych przerwach pomiędzy jednorodnymi reakcjami
utrzymywanie regularnego trybu życia nawet, gdy nie wymagają tego okoliczności zewnętrzne

Perseweratywność

Tendencja do utrzymywania i/ lub powtarzania zachowania pomimo ustania bodźca, który wywołał to
zachowania
wysoka: skłonność do drobiazgowej analizy zdarzeń i już podjętych decyzji, powracania w myślach i

STD 48
 pamięci do przeszłych wydarzeń, szczególnie wzbudzających negatywne emocje, powtarzanie pewnych
zachowań i reakcji, zwłaszcza w stresie

Zależności RTT i Wielkiej Piątki (FCZ-KT-R i NEO-FFI)

Ekstrawersja koreluje bardzo wysoko z aktywnością i nisko ze żwawością

Neurotyczność koreluje dodatnio z reaktywnością emocjonalną, perseweratywnością oraz ujemnie z
wytrzymałością
Otwartość na doświadczenie umiarkowanie koreluje z wrażliwością sensoryczną
Sumienność umiarkowanie koreluje ze żwawością
Neurotyczność umiarkowanie koreluje ujemnie ze żwawością

Inteligencja

Konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych, determinujących

efektywność wykonywania takich działań jak: wnioskowanie, rozumowanie, planowanie, myślenie
abstrakcyjne, samokontrola, uczenie się

Inteligencja płynna

Wrodzona zdolność do rozumowania rozwija się do okresu dojrzałości.

Determinują ją właściwości fizjologiczne struktur nerwowych i jest zależna od czynnika genetycznego,
wpływa na wszystkie czynności umysłowe, najbardziej ujawnia się w zadaniach dot. ujmowania
stosunków między elementami.

Inteligencja skrystalizowana

Wynik doświadczenia i uczenia się, jest zmienna z wiekiem i zależna od czynników kulturowych, jest to
"produkt końcowy" doświadczenia, kształtuje się aż do starości. Konkretna wiedza i wyuczone
umiejętności, uzewnętrznione zdolności intelektualne.

Test neutralny kulturowo

Neutralność: rozwiązywanie testu nie zależy od wpływów kulturowych; stąd też często stosuje się je
również do badań antropometrycznych oraz międzykulturowych.
Przykłady: Test Labiryntów Porteusa, Klocki Kohsa, Test Knoxa, Test Seguina, TMS, TMK, TMZ

Skala stenowa

steny: od 1 do 10, 10 stenów, M= 5,5, s=2

stosowane np. w NEO- FFI, CISS, APIS- Z

Skala staninowa

staniny od 1 do 9, 9 stanin, M= 5, s=2

stosowana np. w FCZ- KT(R)

Skala centylowa, percentylowa

percentyle, centyle od 0 do 100, 101 centyli, M= 50

stosowana np. w TMS

Prawa osoby badanej

STD 49
 Prawo do autonomii
Prawo do prywatności
Prawo do poufności
Godność osoby badanej

Zakres pytań - kolokwium

1. Testy psychologiczne: kryteria dobroci, znajomość definicji

2. Skale: stenowe, staninowe, centylowe (rozumienie różnic, właściwości, interpretacja wyniku)

3. Znajomość omawianych na zajęciach testów: nazwy, skróty, co mierzą, zastosowanie, procedura badawcza, dla jakich osób badanych
przeznaczone (różne warianty TMS, TMZ, APIS- Z, WAIS- R, WISC- V, NEO-FFI, FCZ- KT- R, CISS)

4. Standardy badania testami: badania, obliczania wyników i interpretacji. Umiejętność obliczenia wyniku standaryzowanego i
interpretacji w oparciu o podane wyniki. Porównanie wyniku osoby badanej z grupami odniesienia surowe jednego z testów: NEO-
FFI, FCZ- KT- R, TMS, CISS

5. Podstawowe prawa badanych i związane z nimi obowiązki psychologa – w tym zawartość kontraktu diagnostycznego

6. Zasady formułowania informacji zwrotnej

7. Stronniczość testów – definicja

8. Neutralność testów- definicja i przykłady testów neutralnych kulturowo

9. Różne sposoby mierzenia trafności

10. Różne sposoby mierzenia rzetelności (bez wzorów)

11. Inteligencja płynna a inteligencja skrystalizowana – definicje

12. Testy szybkości i testy mocy – definicja i przykłady

13. Czynniki związane z osobą badaną, które mogą mieć wpływ na wynik w teście inteligencji

14. .Podstawowe wymiary osobowości według Wielkiej Piątki (definicje, znaczenie dla funkcjonowania, zmiany w trakcie życia)

15. Podstawowe wymiary temperamentu według RTT

16. Korelacje między cechami osobowości (NEO-FFI) a cechami temperamentu (FCZKT-R)

17. Stawianie hipotez dotyczących problemów adaptacyjnych osoby badanej w oparciu o profil uzyskany w FCZ-KT-R lub NEO-FFI

18. Klasyfikacja typów temperamentu

19. Współczynnik trudności testu- definicja, interpretacja

20. Różnice PEN i NEO- FFI

10 pytań otwartych typu (przykładowo) – oceniane 0-2pkt. :

1. Zinterpretuj wynik (na podstawie wyniku surowego, z pomocą podręcznika)

2. Postaw hipotezy (dotyczące konkretnego wyniku lub wskaźników dotyczących zachowania osoby badanej)

3. Zaplanuj pytanie testowe (inteligencja)

4. Oceń w skali 0-1-2 odpowiedź na przykładowe pytanie z WAIS

5. Podaj definicję

STD 50