Testy Psychologiczne w Praktyce i Badaniach, 2015, 01

ISSN:

Jakociowa analiza odpowiedzi w Tecie Matryc Ravena

w wersji dla zaawansowanych
Maria Szecwka-Nowak
mszecowka@yahoo.com
Dolnolska Szkoa Wysza

Artyku koncentruje si przede wszystkim na poszukiwaniu jakociowych aspektw Testu

Matryc Ravena w wersji dla Zaawansowanych. Celem prezentowanego badania jest propozycja analizy i kategoryzacji wszystkich moliwych odpowiedzi na zadania Testu Matryc Ravena zarwno tych diagnostycznych (zgodnych z kluczem testu), jak i tych niediagnostycznych (niezgodnych z kluczem). Przedstawione rezultaty eksploracyjnego badania stanowi
cz szerszego projektu badawczego zmierzajcego do poszukiwania moliwoci uzyskiwania dodatkowych (poza standardowo przyjtymi przez autora testu) informacji diagnostycznych.

WPROWADZENIE TEORETYCZNE
Test psychologiczny jest jedn z najpowszechniej stosowanych metod w procesie diagnozy psychologicznej. Badaniom testowym poddawane s osoby w prawie wszystkich krajach na wiecie i niemal w kadym wieku - od okresu niemowlcego a do pnej staroci.
Przeprowadzane s one midzy innymi: w celu okrelenia stanu aktualnego, przeszego
i przyszego osb badanych, do oceny efektw wdraanej interwencji, w diagnozie zaburze
oraz specjalnych potrzeb, w procesie rekrutacji pracownikw i w planowaniu kariery osb
zatrudnionych, w postpowaniach administracyjnych. Mona obserwowa rosnce zapotrzebowanie na metody umoliwiajce dokonywanie diagnozy psychologicznej (Blanton, Jaccard,
2006; Fernndez-Ballesteros i in., 2001; Oakland, 2004). Istotne, zatem jest podejmowanie
dziaa wicych si z tworzeniem i/lub rozwojem testw psychologicznych.
Jednym z najczciej stosowanych w praktyce psychologicznej testw na wiecie jest
Test Matryc Ravena. Badania dotyczce jego wasnoci psychometrycznych prowadzone byy
w kilkudziesiciu krajach (Jaworowska, Szustrowa, 2000). Przez kilkadziesit lat by i jest
stosowany w psychologicznych badaniach naukowych (np.: Cockcroft, Israel, 2011; Lilien-

76

JAKOCIOWA ANALIZA ODPOWIEDZI W TECIE MATRYC RAVENA W WERSJI DLA

ZAAWANSOWANYCH

thal, Tamez, Myerson, Hale, 2013; Rao, Baddeley, 2013; Ren, Wang, Altmeyer, Schweizer,
2014; Shamama-tus-Sabah, Gilani, Iftikhar, 2012).
Test Matryc Ravena w kontekcie klasyfikacji testw psychologicznych
Pord testw stosowanych w badaniach psychologicznych znajduj si testy inteligencji i zdolnoci (waciwoci poznawczych), ktre okrelane s, jako wystandaryzowane
i znormalizowane narzdzia mierzce sprawno intelektualn na podstawie skutecznoci
wykonywania zada umysowych (Matczak, 2000). W literaturze mona spotka rne klasyfikacje testw psychologicznych (Anastasi, Urbina, 1999; APA, 1985; Hornowska, 2001;
Matczak, 2000; Strelau, 1997). Pord testw zdolnoci wyrniane s testy indywidualne
i grupowe. Ponadto testy te rozrniane s ze wzgldu na materia, z ktrego zbudowane zostay zadania testowe - wyrnia si testy werbalne (np. testy wiadomoci) i testy wykonaniowe, ktrych materia stanowi np.: symbole, obrazki. Uwzgldniajc format pozycji testowych wyodrbnia si testy zamknite, w ktrych osoba badana otrzymuje zadania wraz z pulami alternatywnych rozwiza i testy otwarte, w ktrych osoba badana sama formuuje odpowied. Pord testw waciwoci poznawczych wyrnia si take testy szybkoci i testy
mocy. Te pierwsze zawieraj stosunkowo atwe zadania, ale czas ich rozwizywania jest
ograniczony. Z kolei testy mocy zawieraj zadania zrnicowane pod wzgldem trudnoci,
a o wyniku osoby badanej decyduje to, czy jest ona w stanie je rozwiza, nie za szybko,
z jak je wykonuje (zob. te: Guilford, 2005). Podzia testw zdolnoci bywa dokonywany
rwnie ze wzgldu na to, co stanowi punkt odniesienia przy interpretacji wynikw testowych. W wypadku, gdy przy interpretacji wynikw punktem odniesienia jest konkretna populacja, wwczas mamy do czynienia z testami zorientowanymi na normy. Natomiast, gdy test
pozwala na interpretacj wynikw w odniesieniu do okrelonego poziomu funkcjonowania
(np. konkretnego zakresu wiedzy), wtedy okrela si go, jako test zorientowany na kryterium.
W wietle przytoczonych wyej rodzajw testw psychologicznych, mona stwierdzi, e Test Matryc Ravena jest testem waciwoci poznawczych. Moe on by stosowany
zarwno do bada indywidualnych, jak i grupowych. Jest testem wykonaniowym zbudowanym z materiau percepcyjnego, atematycznego. Cechuje si zamknitym formatem pozycji
testowych. Ponadto jest przede wszystkim testem mocy, a jego interpretacji dokonuje si odnoszc wyniki uzyskane przez osob badan do wynikw uzyskanych przez grup odniesienia.
77

MARIA SZECWKA-NOWAK

Test Matryc Ravena podstawy teoretyczne

Test Matryc Ravena opublikowano w 1938 roku i od tego czasu jego podstawowe zaoenia pozostaj niezmienione. Jest testem niewerbalnym - zadania maj posta matrycy,
w ktrej naley uzupeni brakujcy fragment wybierajc go spord figur zaproponowanych
przez autora testu. Liczba poprawnie rozwizanych zada skada si na wynik oglny, ktry jest wskanikiem moliwoci intelektualnych jednostki (Jaworowska, Szustrowa, 2000).
Raven, jako pierwsz, opracowa wersj Standardow Testu Matryc, ktra przeznaczona jest do badania osb w dowolnym wieku i o rnym poziomie zdolnoci.
Nastpnie skonstruowa wersj Kolorow, a jako ostatni wersj dla Zaawansowanych. Test
Matryc Ravena w wersji dla Zaawansowanych (TMZ) zosta stworzony w 1947 roku
do badania osb ponadprzecitnie zdolnych. W 1962 roku dokonano jego rewizji i ta forma
testu stosowana jest do dzi. Wszystkie wymienione wyej wersje i formy Testu Matryc s
dostpne w Polsce (Jaworowska, Szustrowa, 2000).
Test Matryc Ravena ma swe rdo w koncepcji inteligencji Spearmana (1920). Czynnik g lecy u podstaw zdolnoci umysowych przejawia si dwojako w postaci zdolnoci
edukcyjnych i reprodukcyjnych. Testy Ravena umoliwiaj dokonanie oceny zarwno zdolnoci edukcyjnych (Testy Matryc) jak i reprodukcyjnych (Skale Sownikowe) (Jaworowska,
Szustrowa, 2000; Raven 1950, 1960). Teori, ktr posuy si Raven konstruujc Test Matryc jest teoria noegenezy Spearmana (1931) zgodnie, z ktr proces percepcji form przebiega
w trzech fazach. Pierwsza faza procesu percepcji form - polega na bezporednim uwiadomieniu wrae dostarczonych przez zmysy. Druga faza - polega na wykrywaniu zwizkw
zachodzcych pomidzy spostrzeonymi elementami (edukcja relacji). Trzecia faza percepcji
form - to wnioskowanie na podstawie korelacji. Polega ono na tym, e znajc elementy wrae oraz zwizek, jaki zachodzi pomidzy nimi, mona wykry nowe wspzalene elementy
wystpujce w polu percepcyjnym (edukcja korelatw).
Za teoretyczn podstaw Testu Matryc Ravena posuya take teoria percepcji form
rozwinita, przez psychologw postaci. Kade zadanie stanowi cao zoon z wielu elementw uoonych wzgldem siebie w okrelonych stosunkach. Na proces percepcji, wystpujcy podczas rozwizywania zada tego testu, skada si spostrzeganie: globalne, analityczne i syntetyczne (Hornowski, 1970).
Test Matryc Ravena suy do oceny aktualnych zdolnoci jednostki w zakresie spostrzegania i poprawnego mylenia (zdolnoci edukcyjne), bez wzgldu na jej minione do-

78

JAKOCIOWA ANALIZA ODPOWIEDZI W TECIE MATRYC RAVENA W WERSJI DLA

ZAAWANSOWANYCH

wiadczenia czy aktualn zdolno do werbalnego komunikowania si (Jaworowska, Szustrowa, 2000).

Cechy psychometrycznego pomiaru waciwoci poznawczych
W literaturze obecne s analizy cech testowego pomiaru inteligencji i zdolnoci (Anastasi, Urbina, 1999; Hornowska, 2001; Matczak, 2000). Wymieniane s m.in. nastpujce
waciwoci pomiaru psychometrycznego tych konstruktw:

oceny sprawnoci intelektualnej dokonuje si na podstawie skutecznoci dziaa umysowych, a wyniki osoby badanej porwnuje si z rozkadem wynikw w populacji,
do ktrej ta osoba naley,

testy s najczciej zbiorami zada majcymi okrelone, zaoone przez autora, poprawne rozwizania,

wskanikiem sprawnoci intelektualnej w testach mocy jest umiejtno znajdowania

poprawnych rozwiza, a w testach szybkoci umiejtno znajdowania tych rozwiza w ograniczonym czasie,

system punktowania odpowiedzi zazwyczaj nie uwzgldnia sposobu rozwizywania

zada testowych,

poprawno wykonania zwykle oceniana jest w kategoriach dobrze le. Ostateczny wynik jest sum wszystkich punktw, niezalenie od tego, za co zostay przyznane,

rzadko system punktowania uwzgldnia trudno zada,

wynik 0 punktw moe mie wiele znacze np.: zadanie bdnie rozwizane, zadanie rozwizywane, ale niedokoczone, zadanie wykonane czciowo poprawnie, zadanie rozwizane po upywie limitowanego czasu.
Wyniki testw porzdkuj osoby badane ze wzgldu na liczb poprawnych odpowie-

dzi, wic jeli jedna osoba uzyskaa niszy wynik od innych osb, prawdopodobne s dwa
wnioski taki, e jest ona mniej zdolna i taki, e gorzej wykorzystuje swoje moliwoci
(Matczak, 1994). Zatarciu ulegaj wane rnice w zakresie sposobw wykonania zada testowych i nie wiele wiadomo o psychologicznych mechanizmach stwierdzanych waciwoci
zachowania si jednostki (Kossowska, 2000; Matczak, 1986, 1994; Ncka, 1994). Ilociowe
podejcie do bada intelektu stawia sobie za cel przede wszystkim szacowanie poziomu moliwoci w zakresie czynnoci intelektualnych. Procedura stosowania tradycyjnych testw inte79

MARIA SZECWKA-NOWAK

ligencji najczciej ograniczona jest do analizy wyniku lub profilu wynikw w sensie czysto
ilociowym. W wikszoci przypadkw pomijane s jakociowe aspekty poznania. Tymczasem ten sam wynik ilociowy moe oznacza zupenie rne sposoby funkcjonowania intelektualnego (Kossowska, 2000; Ncka, 1994). Ilustracj mog by wyniki bada skoncentrowanych na analizowaniu rnych sposobw rozwizywania zada testowych prowadzonych
przez Hunta (1974 za: Ncka, 1994). Wykazay one midzy innymi, e Test Matryc Ravena
mona rozwizywa na dwa rne jakociowo sposoby. Pierwszy z nich polega na dobieraniu
brakujcego elementu na podstawie graficznego ukadu bodcw tak, aby caa matryca tworzya dobr figur w sensie czysto wizualnym. Drugi sposb analityczny polega na wyabstrahowaniu logicznych wspzalenoci midzy elementami zadania, a nastpnie wyborze
takiej moliwoci, ktra najlepiej spenia te zalenoci. Te dwa sposoby rozwizywania zada, mog prowadzi do rnych wynikw globalnych w tecie Ravena.
W rezultacie tradycyjnie dokonywanych pomiarw funkcjonowania poznawczego
niewiele wiadomo o naturze zjawiska, ktre badane jest za pomoc testu. Z kolei analiza sposobu rozwizywania zada testowych umoliwia ujmowanie aktywnoci czowieka jakociowo odkrywajc sposb dziaania, a nie jedynie jego efekt. Podejcie jakociowe koncentruje
si nie tyle na okrelaniu poziomu (skutecznoci) dziaa umysowych, co na sposobie funkcjonowania intelektualnego (np.: na rodzaju zaangaowanych operacji umysowych) (Anastasi, Urbina, 1999; Baron, 1996; Chan, 2003). Zatem mona stwierdzi, e dane ilociowe pozwalaj przede wszystkim dokonywa oceny poziomu funkcjonowania jednostki, natomiast
dane jakociowe przyczyniaj si do rozumienia funkcjonowania jednostki (Ernest, 2001).
Jakociowe aspekty Testu Matryc Ravena klasyfikacja rodzajw bdnych odpowiedzi
Raven konstruujc matryce opracowa klucz odpowiedzi, ktry pozwala na ocen danej
odpowiedzi, jako poprawnej lub bdnej. Zasugerowa take, e odpowiedzi bdne mona
scharakteryzowa odwoujc si do czterech kategorii jakociowych (Raven, 1971):

niepeny korelat (incomplete correlate) - polega na braku umiejtnoci uchwycenia

wszystkich zmiennych okrelajcych natur poprawnego rozwizania,

bdna zasada (wrong principle) to wykorzystanie zupenie innej reguy ni ta, ktrej zastosowania wymagao zadanie,

80

JAKOCIOWA ANALIZA ODPOWIEDZI W TECIE MATRYC RAVENA W WERSJI DLA

ZAAWANSOWANYCH

natok pomysw (confluence of ideas) polega na nierozrnianiu cech istotnych

od nieistotnych w matrycy i decydowaniu si na odpowied, w ktrej wystpuje maksymalna liczba cech,

powtrzenia (repetitions) osoba badana dobiera, jako prawidowe rozwizanie, figur, ktra jest jedn z ssiadujcych w matrycy z brakujcym wycinkiem.
Raven opracowa szczegow tabel bdw dla wersji Kolorowej (1956)

oraz najczciej wystpujcych bdw dla TMZ (1971). Okrglicka-Forysiak (1993) opracowaa szczegow tabel bdw dla wersji Standardowej (dla serii C, D i E). W

dalszej

czci artykuu przedstawione s rezultaty kategoryzacji (wedug rodzajw bdw) wszystkich odpowiedzi testowych dla TMZ.

Jakociowe aspekty Testu Matryc Ravena reguy konstrukcji zada i odpowiedzi

Zadania wraz z odpowiedziami w Tecie Matryc Ravena mona take, sklasyfikowa
odwoujc si do nastpujcych piciu regu konstrukcyjnych (Carpenter, Just, Shell, 1990;
Verguts, De Boeck, 2002):

stao w rzdzie - ta sama warto (lub ta sama lokalizacja wartoci, np. gra lub d)
wystpuje w caym rzdzie, lecz zmienia si w obrbie kolumn;

progres w stosunku do ssiedniej figury, wystpuje ilociowy przyrost lub ubytek

w obrbie takich cech jak: rozmiar, pozycja lub liczba elementw;

dodawanie lub odejmowanie wartoci figura z jednej kolumny jest dodawana (zestawiana lub nakadana) lub odejmowana od figury z drugiej kolumny, aby powstaa
figura z trzeciej kolumny;

dystrybucja trzech wartoci wystpuj trzy rne wartoci i kada z nich tylko jeden
raz pojawia si w rzdzie;

dystrybucja dwch wartoci w kadym rzdzie dana warto obecna jest w dwch
dowolnych kolumnach, natomiast dla trzeciej kolumny warto wynosi zero.
W dalszej czci artykuu zaprezentowane s rezultaty kategoryzacji wynikajcej
z regu konstrukcyjnych - wszystkich odpowiedzi testowych dla TMZ.

81

MARIA SZECWKA-NOWAK

BADANIA WASNE
Przeprowadzone badanie miao przede wszystkim charakter jakociowej eksploracji
i stanowi cz obszerniejszego projektu badawczego. Gwnym celem byo dokonanie analizy i kategoryzacji wszystkich moliwych odpowiedzi na zadania w TMZ (w serii drugiej)
zarwno tych diagnostycznych, czyli zgodnych z kluczem testu (wskazanych, przez Ravena,
jako poprawne), jak i tych, niediagnostycznych, czyli niezgodnych z kluczem (uznanych
przez tego autora, jako bdne). Analizy i kategoryzacji odpowiedzi testowych dokonano
w oparciu wspomniane wczeniej dwie klasyfikacje rodzajw odpowiedzi. Jako pierwsz zastosowano klasyfikacj bdw zaproponowan przez Ravena natomiast, jako drug - klasyfikacj opart na reguach konstrukcyjnych. Celem badania byo take zdiagnozowanie czstoci wybierania przez osoby badane okrelonych kategorii odpowiedzi w kontekcie obu klasyfikacji.

Metoda

W badanu zastosowano Test Matryc Ravena w wersji dla Zaawansowanych (TMZ).

Jest to test percepcyjny i mierzy zdolno do spostrzegania i poprawnego mylenia bez
wzgldu na minione dowiadczenia czy aktualn zdolno do werbalnego komunikowania si
osoby badanej. Zadania uoone s wraz ze wzrastajc trudnoci. Test skada si z dwch
serii: seria pierwsza 12 zada (standardowo w badaniach diagnostycznych peni one rol
treningu dla osoby badanej) i seria druga 36 zada (zgodnie z instrukcj testu, w badaniach
diagnostycznych tylko jej wyniki skadaj si na wynik oglny) (Jaworowska, Szustrowa,
1991). Ze wzgldu na eksploracyjny charakter badania zastosowano jedynie seri drug.

Procedura badania
W badaniu wzio udzia 321 osb. Do analizy wyselekcjonowano wyniki 290 osb.
Podstawowym kryterium, jakie decydowao o ich wyborze byo udzielenie przez osob badan odpowiedzi na wszystkie zadania TMZ (31 osb nie wypenio testu w caoci). Analizie
poddano wyniki 178 kobiet i 112 mczyzn o rednim wieku 26,5 (SD = 6,75). Najmodsza
osoba badana miaa 18 lat, a najstarsza 51. Zdecydowan wikszo osb badanych stanowili
studenci nastpujcych wyszych uczelni: Uniwersytet Wrocawski, Dolnolska Szkoa

82

JAKOCIOWA ANALIZA ODPOWIEDZI W TECIE MATRYC RAVENA W WERSJI DLA

ZAAWANSOWANYCH

Wysza, Wysza Szkoa Zarzdzania i Finansw we Wrocawiu, Akademia HumanistycznoEkonomiczna w odzi. Osoby badane rekrutowane byy z rnych kierunkw studiw licencjackich, magisterskich i podyplomowych (np.: zarzdzanie i marketing, politologia, pedagogika).
Osoby badane proszone byy o rozwizanie drugiej serii TMZ. Instrukcj do testu prezentowaa osoba przeprowadzajca badanie, po czym upewniaa si czy wszyscy badani j
zrozumieli. Podczas bada nie stosowano limitw czasowych. Badania odbyway si
w grupach liczcych do 30 osb.

Uzyskane wyniki
Rezultaty analizy i kategoryzacji odpowiedzi w TMZ opartej na klasyfikacji bdw zaproponowanej przez Ravena. W pierwszej kolejnoci przeprowadzono klasyfikacj wszystkich odpowiedzi testowych w oparciu o zaproponowan przez Ravena (1971) kategoryzacj
bdnych odpowiedzi (niepeny korelat, bdna zasada, natok pomysw i powtrzenia). Kategoryzacj odpowiedzi przeprowadzono odwoujc si do danych z bada Ravena przedstawi on jednak jedynie kategoryzacj najczciej wystpujcych bdw. Dlatego w niniejszych badaniach pozostae odpowiedzi skategoryzowano na podstawie ocen sdziw kompetentnych. Zadaniem sdziw kompetentnych byo ocenienie odpowiedzi testowych, ktrych
nie skategoryzowa Raven. Dotyczyo to kategorii: niepeny korelat, bdna zasada, natok
pomysw, powtrzenia. Sdziami kompetentnymi byo dwch psychologw i jeden pedagog.
Opracowano klucz kodowy zgodnie z wytycznymi, jakie proponuj Krejtz i Krejtz (2005).
Wedug nich klucz kodowy dla sdziw kompetentnych stanowi spis kategorii jakociowych
zawierajcych nazw i definicj ich znaczenia, przykady treci, ktre mog by zaklasyfikowane do kadej kategorii oraz instrukcj kodowania dla sdziw kompetentnych. W niniejszym badaniu posuono si kategoriami znaczeniowymi, ktre zaproponowa Raven (niepeny korelat, bdna zasada, natok pomysw, powtrzenia). Ich operacjonalizacja zostaa
omwiona w instrukcji dla sdziw kompetentnych. Sdziowie zapoznali si z przykadami
odpowiedzi kodowanych do poszczeglnych kategorii. Nastpnie spjno midzy sdziami
bya analizowana w zakresie klasyfikacji odpowiedzi testowych do kategorii klucza kodowego. Uzyskano satysfakcjonujcy poziom zgodnoci ocen sdziw (tabela 1).

83

MARIA SZECWKA-NOWAK

Tabela 1. Dane dotyczce oceny przez sdziw kompetentnych rodzaju odpowiedzi w TMZ.
Wskanik

Warto
0,813
1095,56
0,0001
52 %

W-Kendalla
Chi-kwadrat
Poziom istotnoci
Cz wsplnej wariancji oszacowa sdziw

Warto W-Kendalla zalena jest od liczby sdziw, dlatego zosta obliczony take
procent wsplnej wariancji oszacowa dla wszystkich sdziw metod redniej korelacji rangowej (zob. Brzeziski, 2003). Z uwagi na eksploracyjny charakter bada uzyskany wynik
52%, cho niezbyt wysoki, zosta zaakceptowany.
Otrzymane za pomoc metody sdziw kompetentnych dane oraz rezultaty uzyskane
przez Ravena (dotyczce najczciej popenianych bdw) umoliwiy zaklasyfikowanie
wszystkich odpowiedzi na zadania w TMZ do okrelonej kategorii jakociowej (tabela 2).
Uzyskane wyniki stanowi realizacj tezy Ravena o tym, e w Tecie Matryc, odpowiedzi,
ktre w standardowej procedurze uznawane s za bdne, mog zosta pogrupowane
na zasugerowane przez niego kategorie jakociowe. Moe to stanowi krok, w kierunku uzyskiwania dodatkowych (niedostpnych w standardowej procedurze diagnostycznej) danych
o funkcjonowaniu osb badanych (por. Okrglicka-Forysiak, 1993).

Zadania

Tabela 2. Klasyfikacja rozwiza w TMZ oparta na rodzajach bdw.

Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19

1
2
1
3
3
2
1
2
1
3
5
2
5
5
1
2
3
3
2
2

2
2
5
5
3
2
5
4
2
3
5
5
3
1
3
1
3
3
2
2

3
3
5
2
3
1
3
5
2
3
4
3
5
2
3
3
5
2
2
1

Odpowiedzi
4
5
5
1
5
2
3
3
1
5
3
2
3
3
5
3
5
4
3
5
1
3
3
1
3
3
3
2
3
3
4
2
1
4
2
5
4
2
2
2

6
5
4
4
3
3
2
1
5
2
3
3
1
2
2
2
3
1
3
2

7
4
2
1
3
2
5
3
5
3
4
3
3
2
5
3
3
4
1
2

8
2
3
2
3
3
3
3
3
1
3
5
3
5
5
2
4
5
3
2

84

JAKOCIOWA ANALIZA ODPOWIEDZI W TECIE MATRYC RAVENA W WERSJI DLA

ZAAWANSOWANYCH
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36

3
3
3
3
3
4
3
3
3
3
3
2
4
3
1
5
3

2
3
2
2
5
3
1
3
2
2
5
2
3
3
2
3
1

3
2
2
2
1
3
3
2
2
2
5
2
5
2
3
1
3

4
2
3
3
2
4
3
3
2
5
2
1
2
3
2
3
3

3
3
4
3
2
5
2
2
1
3
1
3
2
1
3
2
3

3
3
3
1
2
3
2
3
3
1
3
2
3
3
2
3
4

2
3
1
3
3
1
3
1
3
2
3
3
4
2
2
4
3

1
1
4
2
3
4
3
4
2
3
2
2
1
3
2
2
3

Czstoci wybierania przez osoby badane odpowiedzi zgodnych z kluczem i odpowiedzi

bdnych nalecych do okrelonej kategorii (z klasyfikacji bdw zaproponowanej
przez Ravena). W TMZ mona wyrni trzy poziomy trudnoci zada tworzcych test
(Raven, 1971). Analiza odpowiedzi 290 osb badanych ujawnia, e na zadania z pierwszego
poziomu trudnoci (zadania od 1 do 12) odpowiedziao poprawnie od 65,5 do 90,7 % osb
(M = 79,9; SD = 6,5). Na drugim poziomie trudnoci (zadania od 13 do 24) dane dotyczce
poprawnych odpowiedzi wynosz od 26,9 do 74,1 % (M = 53,2; SD = 14,1). Natomiast odpowiedzi zgodne z kluczem na zadania z trzeciego poziomu trudnoci (zadania od 25 do 36)
stanowi od 9,3 do 37,9 % (M = 25,1; SD = 7,0). Szczegowe dane dotyczce czstoci
udzielania odpowiedzi poprawnych przez osoby badane przedstawia tabela 3. Uzyskane wyniki wskazuj, e rednia czsto udzielania przez osoby badane poprawnych odpowiedzi
na kolejnych poziomach trudnoci spada. Rezultaty te s spjne z zaoeniem Ravena o wzrastajcej trudnoci poziomw matryc.
Tabela 3. Czsto udzielania przez osoby badane (N=290) odpowiedzi zgodnych z kluczem
w TMZ.
Nr Zadania
(I poziom
trudnoci)
1
2
3
4
5

% odpowiedzi
zgodnych z kluczem
90,7
84,5
85,9
75,5
76,6

Nr Zadania
(II poziom
trudnoci)
13
14
15
16
17

% odpowiedzi
zgodnych z kluczem
50,7
74,1
57,2
66,6
65,9

Nr Zadania
(III poziom
trudnoci)
25
26
27
28
29

% odpowiedzi
zgodnych z
kluczem
37,9
37,9
26,2
21,7
20,3

85

MARIA SZECWKA-NOWAK

6
7
8
9
10
11
12

89,3
75,5
78,6
79,3
65,5
80,7
74,5

18
19
20
21
22
23
24

55,2
55,9
61,7
41,4
38,3
45,2
26,9

30
31
32
33
34
35
36

28,6
21,4
22,8
29,3
23,4
22,4
9,3

W kolejnym kroku analiz porwnano rezultaty bada Ravena oraz bada wasnych
w zakresie czstoci wystpowania odpowiedzi poprawnych i bdnych w TMZ (tabela 4).
W badaniach Ravena (1971) rednia dla poprawnych rozwiza w tecie wynosi 59,8 %
(SD = 28,6), natomiast w badaniach autorki rednia dla odpowiedzi poprawnych jest nieco
nisza i wynosi 52,9 (SD = 24,4). Porwnujc wyniki bada Ravena i autorki, identyczne
oszacowania co do najczstszych i drugich co do czstoci odpowiedzi bdnych wystpiy
w wypadku 7 zada (zadania: 17, 20, 21, 26, 27, 35, 36). W 12 zadaniach pojawiy si tosame oszacowania przynajmniej jednej z wartoci w wypadku najczstszych lub drugich,
co do czstoci odpowiedzi bdnych (s to zadania: 3, 4, 6, 7, 8, 12, 13, 19, 24, 25, 31, 34).
Z kolei w 14 zadaniach pojawiy si te same odpowiedzi bdne, ale w badaniach Ravena
np., jako najczstszy bd, a w badaniach autorki, jako drugi, co do czstoci lub odwrotnie
(dotyczy to zada: 1, 2, 5, 9, 10, 11, 14, 15, 16, 18, 23, 28, 29, 30). Jedynie w wypadku
dwch zada (32 i 33) pojawiy si w badaniach Ravena i autorki zupenie inne odpowiedzi
bdne, jako najczstsze lub drugie, co do czstoci. Wyniki s spjne z tymi, ktre kilkadziesit lat temu uzyska Raven. Mona je potraktowa rwnie, jako dodatkowe dane
wiadczce o rzetelnoci TMZ.
Tabela 4. Czsto wystpowania odpowiedzi poprawnych i bdnych wedug bada Ravena
oraz bada wasnych (N=290) autorki w TMZ.

Nr
zadania

1
2
3
4
5
6
7
8

Rezultaty bada Ravena

% prawidoNr odpoNr odpowiewych rozwiedzi
dzi bdnej
wiza
bdnej
drugiej, co do
najczciej
czstoci
wystpujwystpowacej
nia
98
2
1
96
2
6i7
93
6
4
91
2
8
90
7
1
89
7
2
89
2
4
87
4
5

Rezultaty bada wasnych

% prawidoNr odpoNr odpowiewych rozwiedzi
dzi bdnej
wiza
bdnej
drugiej, co do
najczciej
czstoci
wystpujwystpowacej
nia
90,7
1
7
84,5
6
8
85,9
6
8
75,5
7
8
76,6
1
7
89,3
7
1
75,5
2
5
78,6
2
5

86

JAKOCIOWA ANALIZA ODPOWIEDZI W TECIE MATRYC RAVENA W WERSJI DLA

ZAAWANSOWANYCH
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36

88
88
84
84
79
80
79
73
69
65
64
59
58
50
49
49
45
37
38
32
29
26
24
16
24
13
14
5

3
8
4
5
7
5
4
1
3
5
5
2
1
8
8
1
2
6
4
4
2
4
8
4
7
3
1
1

4
7
1
4i7
6i8
4
6
5
4
1
8
4
4
2
5
8
8
5
--3
7
8
2
5
4
2
4i7
8

79,3
65,5
80,7
74,5
50,7
74,1
57,2
66,6
65,9
55,2
55,9
61,7
41,4
38,3
45,2
34,5
37,9
37,9
26,2
21,7
20,3
28,6
21,4
22,8
29,3
23,4
22,4
9,3

1
7
3i7
5
5
4
8
5
3
1
5
2
1
8
3
3
2
6
4
3
7
2
8
7
2
3
1
1

3
8
4
8
6
6
6
8
4
5
6
4
4
5
8
8
1
5
6
2
3
4i5
7
1
8
5
4
8

W dalszej czci analizy oszacowano liczb osb badanych (N = 290), ktre wybray dany rodzaj odpowiedzi - zgodn z kluczem, niepen zgodno, bdn zasad, natok pomysw lub powtrzenia, w kolejnych zadaniach w TMZ. Obliczono nastpnie czstoci wystpienia okrelonego rodzaju odpowiedzi w danym zadaniu testu (tabela 5). Analiza odpowiedzi
osb badanych ujawnia, e najwysz redni uzyskay odpowiedzi typu bdna zasada (M =
20,6; SD = 18,9 ) i niepena zgodno (M = 18,1 ; SD = 17,3), natomiast najnisze rednie
dotycz natoku pomysw (M = 5,2; SD = 8,9 ) i powtrze (M = 3,4; SD = 7,4). Rwnie
biorc pod uwag trzy poziomy trudnoci zada w Tecie Matryc najwysz redni osigny odpowiedzi typu bdna zasada (I poziom: M = 10,1; SD = 9,3; II poziom: M = 16,6; SD
= 17,9; III poziom: M = 35,01; SD = 18, 9) i niepena zgodno (I poziom: M = 4,2; SD = 5,6;
II poziom: M = 23,5; SD = 14,3; III poziom: M = 26,4; SD =20,2) natomiast nisze rednie
dotycz natoku pomysw (I poziom: M = 3,6; SD = 5,3; II poziom: M = 4,5; SD = 6,2; III
poziom: M = 7,6; SD = 13,3) i powtrze (I poziom: M = 2,3; SD = 2,7; II poziom: M = 2,1;
SD = 2,9; III poziom: M = 5,8; SD =12,2).
87

MARIA SZECWKA-NOWAK

Zadania

Tabela 5. Wystpowanie (N = 290) poszczeglnych typw odpowiedzi (wedug klasyfikacji

Ravena) w zadaniach w TMZ.

Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36

Procent osb badanych wybierajcych okrelony typ odpowiedzi

Zgodna z kluNiepena zgodNatok pomyBdna zasada
Powtrzenie
czem
no
sw
90,7
4,5
1,4
2,8
0,7
84,5
2,1
3,1
6,6
3,8
85,9
7,2
3,8
2,8
0,3
75,5
0
21
0
3,4
76,6
19,3
4,1
0
0
89,3
0,3
1,7
0
8,6
75,5
1
5,5
17,9
0
78,6
9,7
1
5,2
5,5
79,3
3,4
16,9
0
0,3
65,5
0
23,4
7,9
3,1
80,7
3,4
13,8
0
2,1
74,5
0
25,2
0
0,3
50,7
42,4
1,7
0
5,2
74,1
6,6
13,4
0
5,9
57,2
33,8
4,1
4,8
0
66,6
0
9,7
20
3,8
65,9
28,3
1,4
3,1
1,4
55,2
33,1
3,8
7,9
0
55,9
44,1
0
0
0
61,7
17,9
11
9,3
0
41,4
24,5
34,1
0
0
38,3
9,7
43,1
9
0
45,2
30,3
24,5
0
0
26,9
11,7
53,1
0
8,3
37,9
0
28,3
30
3,8
37,9
35,9
26,2
0
0
26,2
17,6
53,8
2,4
0
21,7
58,3
20
0
0
20,3
50
26,6
0
3,1
28,6
23,8
28,6
0
19
21,4
53,8
24,8
0
0
22,8
19,7
15,2
39,3
3,1
29,3
17,6
53,1
0
0
23,4
34,1
42,4
0
0
22,4
5,9
21,7
9,3
40,7
9,3
0
80,3
10,3
0

Uzyskane wyniki wskazuj na to, e osoby badane wybierajc odpowied bdn, najczciej posuguj si bdn zasad lub niepen zgodnoci, natomiast rzadko odwouj si
do natoku pomysw i powtrze. Tendencja ta dotyczy czstoci wybierania odpowiedzi
bdnych zarwno na przestrzeni caego testu, jak i na trzech poziomach trudnoci.

88

JAKOCIOWA ANALIZA ODPOWIEDZI W TECIE MATRYC RAVENA W WERSJI DLA

ZAAWANSOWANYCH

Rezultaty analizy i kategoryzacji odpowiedzi w TMZ z zastosowaniem klasyfikacji opartej na reguach konstrukcyjnych. Dokonano jakociowej analizy budowy wszystkich moliwych odpowiedzi w TMZ opierajc si na reguach konstrukcyjnych (Carpenter, Just, Shell,
1990; Verguts, De Boeck, 2002): stao w rzdzie, progres, dodawanie lub odejmowanie
wartoci, dystrybucja trzech wartoci, dystrybucja dwch wartoci. Ze wzgldu na obszerno
materiau w wypadku tej kategoryzacji nie odwoano si do metody sdziw kompetentnych.
Kategoryzacja odpowiedzi na zadania w tecie wedug wspomnianych regu konstrukcyjnych
zostaa przeprowadzona przez autork (tabela 6).
Otrzymane rezultaty ukazuj, e budowa niektrych odpowiedzi na zadania testowe
odwouje si nie do jednej, ale do dwch regu konstrukcyjnych. Odnosi si
to do nastpujcych 13 zada: 2, 10, 13, 14, 19, 20, 21, 25, 27, 29, 31, 32 i 34 (zob. tabela 6).
Pojawiy si te takie odpowiedzi, ktrych konstrukcja nie koresponduje z adn z piciu regu (oznaczone s numerem 11 w tabeli 6). Uzyskane wyniki w postaci skategoryzowanych
wedug piciu regu konstrukcyjnych wszystkich odpowiedzi testowych mog zarysowywa
kierunek poszukiwa dodatkowych informacji diagnostycznych o funkcjonowaniu poznawczym, ktre w standardowej procedurze stosowania TMZ s pomijane.

Nr zadania

Tabela 6. Klasyfikacja rozwiza w TMZ oparta na reguach konstrukcyjnych

Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21

1
6
1
7
6
11
1
8
1
11
6i7
11
11
9
1
11
11
11
10
8 i 10
10
6i9

2
9
6
7
11
7
7
11
11
11
6
11
10
1
11
1
11
11
10
10
8 i 10
6

3
9
7
6
8
1
7
8
9
6
6i7
11
11
6i9
11
9
10
6
10
1
10
6i9

Odpowiedzi
4
5
6
1
11
6
11
11
1
8
6
7
11
11
11
11
9
11
11
6
1
11
11
1
10
10
6i9
6i9
6
6
9
8
1
10
9
11
10
10
8,10
10
10
10
6i9
11

6
11
6i7
11
11
11
11
1
11
11
6
11
1
6i9
6i7
8
10
1
11
8 i 10
11
11

7
6
6
1
11
7
11
8
11
6
6i7
11
11
9
6
9
11
11
1
8 i 10
10
11

8
9
6
6
11
11
6
11
11
1
7
11
10
6
6i7
8
10
6
10
8 i 10
1
1

89

MARIA SZECWKA-NOWAK

22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36

10
10
11
6i8
7
9
11
10
11
10
7
11
1
11
11

10
10
11
8
1
10
9
9 i 10
11
9 i 10
11
11
6i9
11
1

10
10
1
11
11
9
9
9
9
10
7
11
6i9
1
8

11
11
11
6i8
11
9
9
7
9
1
6i7
11
6i9
11
11

10
10
8
6i8
9
9 i 10
1
7
1
9
6i7
1
6i9
11
11

11
1
11
6
9
9
9
1
9
9 i 10
11
11
9
11
11

1
11
11
1
11
1
9
7i9
11
11
6i7
8
6i9
8
10

10
10
11
6
11
9
9
7 i 10
9
11
1
11
6i9
11
11

Czstoci wybierania przez osoby badane okrelonych kategorii (wynikajcych

z klasyfikacji opartej na reguach konstrukcyjnych odpowiedzi w TMZ. W dalszej czci
analizy oszacowano liczb osb badanych (N = 290), ktre w kolejnych zadaniach w TMZ
wybray okrelon odpowied - odwoujc si do okrelonej reguy konstrukcyjnej - stao
w rzdzie, progres, dodawanie lub odejmowanie wartoci, dystrybucja trzech wartoci, dystrybucja dwch wartoci. Obliczono nastpnie czstoci wystpowania poszczeglnych rodzajw odpowiedzi dla danego zadania (tabela 7). Budowa niektrych odpowiedzi odwouje
si nie do jednej, ale do dwch regu konstrukcyjnych (zob. tabela 6 zadania: 2, 10, 13, 14,
19, 20, 21, 25, 27, 29, 31, 32 i 34) i w zwizku z tym, oszacowania procentowe dla zada zawarte w tabeli 7 nie zawsze sumuj si do 100 %.
Wyniki analizy odpowiedzi osb badanych (N = 290) ujawniy, e najwysz redni
uzyskay odpowiedzi typu: inna regua - nie bdca odpowiednikiem adnej z piciu regu
konstrukcyjnych (M = 15,3; SD = 21,5), dystrybucja dwch wartoci (M = 13,9; SD = 24,4),
dystrybucja trzech wartoci (M = 9,7; SD = 16,9) i stao w rzdzie (M = 9,5; SD = 17,8).
Z kolei najnisze rednie dotycz dodawania i odejmowania (M = 4,1; SD = 9,3) i progresu
(M = 4,8; SD = 13,4). Dodatkowo majc na uwadze trzy poziomy trudnoci zada w tecie
najwysz redni na pierwszym poziomie trudnoci uzyskay odpowiedzi typu inna
(M = 10,0; SD = 7,5), na drugim poziomie dystrybucja trzech wartoci (M = 20,7; SD = 22,7),
natomiast na trzecim poziomie dystrybucja dwch wartoci (M = 31,9; SD = 31,4).

90

JAKOCIOWA ANALIZA ODPOWIEDZI W TECIE MATRYC RAVENA W WERSJI DLA

ZAAWANSOWANYCH

Zadania

Tabela 7. Wystpowanie (N = 290) poszczeglnych typw odpowiedzi (wynikajcych z regu konstukcyjnych) w zadaniach w TMZ.

Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36

Zgodna z
kluczem
90,7
84,5
85,9
75,5
76,6
89,3
75,5
78,6
79,3
65,5
80,7
74,5
50,7
74,1
57,2
66,6
65,5
55,2
55,9
61,7
41,4
38,3
45,2
26,9
37,9
37,9
26,2
21,7
20,3
28,6
21,4
22,8
29,3
23,4
22,4
9,3

Procent osb badanych wybierajcych okrelony typ odpowiedzi

Stao
Dodawanie
Dystrybucja Dystrybucja
w rzProgres
lub odejmo3 wartoci
2 wartoci
dzie
wanie
5,2
0
0
3,8
0
13,8
7,6
0
0
0
7,2
1,4
0
0
0
1
0
5,2
0
0
0,7
14,8
5
0
0
0,3
1,7
0
0
0
0
0
2,4
0
0
0
0
0
5,2
0
7,2
0
0
0
0
12,1
28,6
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
22,1
43,4
0
0
46,6
0
22,4
8,6
0
0
0
0
0
33,1
9
0
0
0
0
0
25,5
24,5
0
0
4,5
0
0
0
0
0
42,2
0
0
15,9
0
44,1
0
0
16,2
0
33,4
51
0
0
49,3
0
0
0
0
0
54,5
0
0
0
0
48,3
0
0
3,8
0
0
40
0
42,1
0
0
0
3,4
0
35,9
0
0
0
0
69,7
14,5
0
0
0
75,5
0
0
45,5
0
50
25,2
0
0
0
42,1
0
0
0
0
33,4
36,6
43,1
62,1
0
0
0
0
0
7,2
0
0
69
0
0
76,6
0
0
0
9,3
0
0
0
0
7,9
0
2,1

Inna
0,3
0,7
5,5
18,3
7,9
8,6
22,1
16,2
13,4
4,8
19,3
3,4
0
3,4
0,7
7,9
5,2
2,4
0
4,8
7,6
7,2
6,6
69,3
2,4
22,8
0
2,8
0
29,3
31,4
15,2
63,4
0
68,3
80,7

Otrzymane rezultaty wskazuj na to, e osoby badane wybierajc odpowied bdn,

najczciej posuguj si inn regu, dystrybucj dwch albo trzech wartoci lub staoci
w rzdzie.

91

MARIA SZECWKA-NOWAK

Dyskusja
Przeprowadzone badanie o charakterze eksploracyjnym miao na celu prb kategoryzacji wszystkich moliwych odpowiedzi na zadania w TMZ - zarwno tych zgodnych z kluczem testu, jak i tych, ktre standardowo traktowane s, jako niediagnostyczne, czyli niezgodne z kluczem. Analizy i kategoryzacji odpowiedzi testowych dokonano w pierwszej kolejnoci w oparciu o klasyfikacj bdw zaproponowan przez Ravena natomiast, jako drug
zastosowano klasyfikacj opart na reguach konstrukcyjnych.
Badanie umoliwio zaklasyfikowanie wszystkich odpowiedzi na zadania w TMZ
do okrelonej kategorii jakociowej wyznaczanej przez rodzaj bdu. Uzyskane wyniki wskazuj na to, e osoby badane wybierajc odpowied bdn, najczciej posuguj si bdn
zasad lub niepen zgodnoci, natomiast rzadziej odwouj si do natoku pomysw i powtrze. Raven (1956) proponujc kategorie jakociowe bdnych odpowiedzi przyj zaoenie, e mog one stanowi istotne rdo danych diagnostycznych to, jakie odpowiedzi
bdne wybiera osoba badana, jego zdaniem, nie jest bez znaczenia.
Dodatkowo otrzymane wyniki wskazuj na to, e rednia czsto udzielania przez
osoby badane poprawnych odpowiedzi na kolejnych poziomach trudnoci testu spada. Rezultaty te s spjne z zaoeniem Ravena (1971) o wzrastajcej trudnoci trzech poziomw zada
w matrycach. Ponadto analizujc wyniki w zakresie czstoci wystpowania odpowiedzi poprawnych i najczciej popenianych bdw przez osoby badane w TMZ uzyskano wyniki
spjne z rezultatami uzyskanymi przez Ravena (1971) w tym zakresie. Wydaje si, e mona
te wyniki potraktowa rwnie, jako dodatkowe dane dotyczce rzetelnoci TMZ.
Przeprowadzono rwnie prb klasyfikacji odpowiedzi do kategorii jakociowych
wyznaczanych przez pi regu konstrukcyjnych, o ktrych wspominali Carpenter, Just i Shell
(1990) oraz Verguts i De Boeck (2002). Otrzymane rezultaty ukazuj, e budowa niektrych
odpowiedzi na zadania testowe odwouje si nie do jednej, ale do dwch regu konstrukcyjnych. Sabszym aspektem (wymagajcym weryfikacji) przeprowadzonej kategoryzacji jest
fakt, e niektrych odpowiedzi nie udao si przyporzdkowa do ktrej z piciu regu.
W wietle uzyskanych wynikw sensowna wydaje si dalsza eksploracja zmierzajca
do operacjonalizacji odpowiedzi niediagnostycznych, ktra zapewniaby diagnostyczn uyteczno

wszystkim

zachowaniom

testowym

pozwolia

na

ich

interpretacj

(zob. Paluchowski, 2001).

92

JAKOCIOWA ANALIZA ODPOWIEDZI W TECIE MATRYC RAVENA W WERSJI DLA

ZAAWANSOWANYCH

ZAKOCZENIE
Pomiar testowy w psychologii czsto uznawany jest za podstaw zarwno bada naukowych, jak i dziaa na gruncie praktyki psychologicznej. Pomiar konstruktw psychologicznych stosowany jest chociaby do testowania teorii, do formuowania planw oddziaywa czy te do ewaluacji zastosowanych planw interwencji (Blanton, Jaccard, 2006).
W artykule zostay zaprezentowane rezultaty uwzgldniajce wybrane aspekty bada nad
Testem Matryc Ravena w wersji dla Zaawansowanych z perspektywy jakociowej. Poddano
analizie wszystkie odpowiedzi testowe zarwno zgodne z kluczem (wskazane przez autora
testu, jako poprawne), jak i niezgodne z kluczem (uznane przez autora testu, jako bdne).
Przedstawione zostay moliwoci skategoryzowania wszystkich odpowiedzi testowych. Zastosowano w tym celu klasyfikacj rodzajw bdw stworzon przez Ravena, a take klasyfikacj opart na reguach konstrukcyjnych testu. Przytoczone badanie stanowi cz szerszego projektu badawczego, ktrego celem jest weryfikacja zaoenia, e w trakcie rozwizywania testowych zada intelektualnych, udzielane przez osoby badane odpowiedzi niezgodne
z kluczem mog stanowi rdo cennych informacji diagnostycznych (por. Paluchowski,
2001; Okrglicka-Forysiak, 1993).

Literatura cytowana
American Psychological Association, APA (1985). Standardy dla testw stosowanych w psychologii
i pedagogice. Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Laboratorium Technik
Psychologicznych.
Anastasi, A., Urbina, S. (1999). Testy psychologiczne. Warszawa:
Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.

Pracownia

Testw

Baron, H. (1996). Strengths and Limitations of Ipsative Measurement. Journal of Occupational and
Organisational Psychology, 69, s. 49-56.
Blanton, H., James, J. (2006). Arbitrary metrics in psychology. American Psychologist, Vol. 61, No.1,
27-41.
Brzeziski, J. (2003). Metodologia bada psychologicznych (wyd. 4). Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Carpenter, P.A., Just, M.A., Stell P. (1990). What One Intelligence Test Measures: A Theoretical
Account of the Processing in the Raven Progressive Matrices Test. Psychological Review, 97,
3, s. 404-431.
Chan, W. (2003). Analyzing Ipsative Data in Psychological Research. Behaviormetrika, 30, 1, s. 99121.

93

MARIA SZECWKA-NOWAK

Cockcroft, K., & Israel, N. (2011). The Raven's Advanced Progressive Matrices: a comparison of
relationships with verbal ability tests. South African Journal of Psychology, 41(3), 363-372.
Ernest, J.M. (2001). An Alternate Approach to Studying Beliefs about Developmentally Appropriate
Practices. Contemporary Issues in Early Childhood, 2, 3 s. 337-353.
Fernndez-Ballesteros, R., De Bruyn, E.E.J, Godoy, A., Hornke, L.F., Ter Laak, J., Vizcarro, C.,
Westhoff, K., Westmeyer, H., Zaccaganini, J.L. (2001). Guidelans for the assessment process
(GAP): a proposal for discussion. European Journal of Psychological Assessment, Vol. 17,
Issue 3, 187-200.
Guilford, J.P. (2005). Teoria testw psychologicznych. W: J. Brzeziski (red.), Trafno i rzetelno
testw psychologicznych (s. 26-61). Seria: Psychologia: Teksty rdowe, t. 1. Gdask:
Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Hornowska, E. (2001). Testy psychologiczne. Teoria i praktyka. Seria: Wykady z Psychologii, t. 6.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Hornowski, B. (1970). Analiza psychologiczna Skali J. C. Ravena. Warszawa: PWN.
Jaworowska, A., Szustrowa, T. (1991). Test Matryc Ravena w wersji dla Zaawansowanych.
Warszawa: Pracownia Testw Psychologicznych PTP.
Jaworowska, A., Szustrowa, T. (2000). Test Matryc Ravena w wersji Standard TMS. Formy:
Klasyczna, Rwnolega, Plus. Polskie standaryzacje. Warszawa: Pracownia Testw
Psychologicznych PTP.
Kossowska, M. (2000). Strategie dziaania. Krakw: TA i WPN Universitas.
Krejtz, K., Krejtz, I. (2005). Rzetelno w analizie treci. W: K. Stemplewska-akowicz, K. Krejtz
(red.), Wywiad psychologiczny. Wywiad jako postpowanie badawcze (s. 217-230). Warszawa:
Pracownia Testw Psychologicznych PTP.
Lilienthal, L., Tamez, E., Myerson, J., & Hale, S. (2013). Predicting performance on the Raven's
Matrices: The roles of associative learning and retrieval efficiency. Journal of Cognitive
Psychology, 25(6), 704-716. doi:10.1080/20445911.2013.791299.
Matczak, A. (1986). Modele funkcjonowania intelektualnego w diagnozie zdolnoci. Psychologia
Wychowawcza, 5, 497-510.
Matczak, A. (1988). Bdne rozwizania zada intelektualnych jako rdo informacji przydatnych
w diagnozie zdolnoci dziecka. Psychologia Wychowawcza, 1, 76-89.
Matczak, A. (1994). Diagnoza intelektu. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Matczak, A. (2000). Testy inteligencji i zdolnoci. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podrcznik
akademicki. Tom 1: Podstawy psychologii (s. 448-469). Gdask: Gdaskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
Ncka, E. (1994). Inteligencja i procesy poznawcze. Krakw: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Oakland, E. (2004). Use of Educational and Psychological tests Internationally. Applied Psychology:
An International Review, 53 (2), 157-172.

94

JAKOCIOWA ANALIZA ODPOWIEDZI W TECIE MATRYC RAVENA W WERSJI DLA

ZAAWANSOWANYCH
Okrglicka-Forysiak, E. (1993). Test Matryc J.C. Ravena. Diagnoza ilociowa i jakociowa.
W: E. Okrglicka-Forysiak (red.), Wybrane metody diagnostyczne w psychologii. Wrocaw:
Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego.
Paluchowski, W.J. (2001). Diagnoza psychologiczna. Podejcie ilociowe i jakociowe. Seria: Wykady z Psychologii, t. 7. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Rao, K., & Baddeley, A. (2013). Raven's matrices and working memory: A dual-task approach.
Quarterly
Journal
of
Experimental
Psychology,
66(10),
1881-1887.
doi:10.1080/17470218.2013.828314.
Raven, J. C. (1950). Guide to using The Mill-Hill Vocabulary Scale with Progressive Matrices sets A,
B, C, D and E. London: H. K. Lewis and Co. Ltd.
Raven, J. C. (1956). Guide to using The Coloured Progressive Matrices, sets A, Ab, B. London: H. K.
Lewis and Co. Ltd.
Raven, J. C. (1960). Guide to The Standard Progressive Matrices, sets A, B, C, D and E. London:
H. K. Lewis and Co. Ltd.
Raven, J. C. (1971). Advanced Progressive Matrices, Sets I and II. Plan and use of the scale with
report of experimental work. London: H. K. Lewis and Co. Ltd.
Ren, X., Wang, T., Altmeyer, M., & Schweizer, K. (2014). A learning-based account of fluid
intelligence from the perspective of the position effect. Learning And Individual Differences,
3130-35. doi:10.1016/j.lindif.2014.01.002.
Shamama-tus-Sabah, S., Gilani, N., & Iftikhar, R. (2012). Ravens Progressive Matrices: Psychometric
evidence, gender and social class differences in middle childhood. Journal of Behavioural
Sciences, 22(3), 120-131.
Spearman, C. C. (1920). Manifold sub-theories of 'the two factors.'. Psychological Review, 27(3), 159172. doi:10.1037/h0068562.
Spearman, C. C. (1931). Our need of some science in place of the word 'intelligence.'. Journal
of Educational Psychology, 22(6), 401-410. doi:10.1037/h0070599.
Strelau, J. (1997). Inteligencja czowieka (wyd. 2). Warszawa: Wydawnictwo ak.
Verguts, T., de Boeck, P. (2002). The induction of solution rules in Raven's Progressive Matrices Test.
European
Journal
of
Cognitive
Psychology,
14(4),
521-547.
doi:10.1080/09541440143000230.

95