PROJEKTOWANIE ORAZ REALIZACJA

BADAŃ W PSYCHOLOGII
ROZWOJOWEJ
 Planowanie badań

 Badania w psychologii rozwojowej

przeprowadza się według tego samego
schematu co w innych dyscyplinach
psychologii
 Brzeziński (1996):

1. Sformułowanie problemu i
hipotezy badawczej
2. Określenie zmiennych
istotnych dla badanego
zjawiska
 Planowanie badań

3. Operacjonalizacja zmiennych (właściwe ich

zdefiniowanie i odpowiedni ich dobór)

4. Wybór modelu (eksperymentalny,

korelacyjny)

5. Dobór próby z populacji

6. Wybór modelu statystycznego (testy t,
analiza korelacji, regresji itp.)

7. Weryfikacja hipotez

8. Ocena, interpretacja rezultatu

 Przykłady zjawisk interesujących dla
badacza w obszarze psychologii rozwoju

 Geneza różnych rodzajów przywiązania we

wczesnym dzieciństwie w rodzinach, w których
oboje rodzice są bardzo zaangażowani w
budowanie swoich karier zawodowych

 Trudności w nabywaniu mowy przez dzieci z

rodzin dwujęzycznych oraz decydujących się na
emigrację albo dłuższy wyjazd za granicę z
dzieckiem, które nie opanowało jeszcze mowy
ojczystej
 Przykłady zjawisk interesujących dla
badacza w obszarze psychologii rozwoju

 Uwarunkowania braku gotowości aktywnych

zawodowo i stale kształcących się kobiet i
mężczyzn do wchodzenia w związki o
charakterze intymnym w okresie wczesnej
dorosłości

 Dynamika rozwiazywania kryzysu wieku

średniego u mężczyzn pracujących i
bezrobotnych; mających dzieci i bezdzietnych
 Planowanie badań
 Na etapie planowania badacz odwołuje się
do teorii psychologicznej, w ramach której
dane zjawisko zostało już zdefiniowane i ma
swoją definicję

 wyszukuje badania z interesującego go

zakresu i na tej podstawie formułuje hipotezę

 szuka zmiennych, które mogą mieć wpływ na

badane zjawisko
 Planowanie badań
 W zależności od tego, co chce badać wybiera
odpowiedni plan badawczy:
1. Badania diachroniczne i synchroniczno –
funkcjonalne (zmienność tylko jednego zjawiska w
czasie lub to jak zmieniają się w czasie powiązania
między zjawiskami)

2. Badania eksperymentalne i typu ex post facto

3. Badania poprzeczne, podłużne lub ukośne

Badacz dobiera najlepiej losowo osoby do
próby,
a jeśli tego nie robi – nie generalizuje
wyników
 Strategie/plany badawcze
i metody badawcze stosowane w
psychologii rozwojowej
Strategie i plany
 W celu badania zmian w jakimś obszarze
życia psychicznego zależnych od wieku
stosuje się trzy strategie/plany badań:

1. Badania poprzeczne
2. Badania podłużne (LONGITUDINALNE)
3. Badania ukośne
Badania poprzeczne
 Strategia ta polega na badaniu grup ludzi w
różnym wieku i porównywaniu ze sobą
wyników
 Każda osoba jest badana tylko raz
 Badacz analizuje istniejące między grupami
podobieństwa i różnice
 Badacz nie może wnioskować o istniejącej
(lub nie) sekwencji rozwojowej
Badania poprzeczne
Badania poprzeczne – np. porównywanie
wartości moralnych przez osoby we wczesnej i
późnej dorosłości
Badacz w tym samym czasie przeprowadza testy/obserwacje w 2
grupach osób
Zalety badań poprzecznych
 Strategia szybka i mało kosztowna

 Badania można łatwo powtórzyć

 Służy do potwierdzania różnic między

grupami wiekowymi lub wyróżnionymi ze
względu na jakieś inne kryterium, wnioski
mogą być następnie badane bardziej
szczegółowo
Słabości badań poprzecznych
 Wyniki nie informują o zmianach
wewnątrzindywidualnych (pomiar
dokonywany jest tylko raz) ani globalnych
tendencjach rozwoju jakiejś cechy

 Osoby należące do odmiennych grup

wiekowych mają odmienne doświadczenia
kulturowe i społeczne (a więc różnice mogą
być wynikiem oddziaływań kulturowych a nie
stricte wieku)
Badania podłużne
(longitudinalne)
 To badanie tej samej grupy osób w kolejnych
odstępach czasu

 Badacz uzyskuje wyniki tych samych osób i

je porównuje, śledzi zmiany w obrębie
badanej zmiennej i określa, czy zmiana ma
charakter liniowy, stadialny czy też cykliczno
- fazowy
Badania podłużne
 Grupa osób badana jest w ciągu jakiegoś
czasu, zwykle kilku/kilkunastu lat
 Jeśli badania nie są anonimowe, wyniki
globalne informują o różnicach
intraindywidualnych
 Interwały czasowe – w zależności od
badanego zjawiska
 Badając wartości moralne można by było
zbadać jedną grupę badanych co 10 lat (od
15 r.ż.- 45 r.ż.)
Badania podłużne
 Wyniki dostarczają informacji o rozwoju
jednostek w danym okresie
 Za pomocą tej strategii można badać
stabilność rozwoju
 Przy częstych pomiarach można śledzić
trajektorię rozwoju jakiegoś procesu
psychicznego (odtworzyć jego mikrogenezę)
Zalety badań podłużnych
 Wyniki dostarczają informacji o rozwoju
jednostek w danym okresie
 Za pomocą tej strategii można badać
stabilność rozwoju
 Przy częstych pomiarach można śledzić
trajektorię rozwoju jakiegoś procesu
psychicznego (odtworzyć jego mikrogenezę)
Wady badań podłużnych
 Pochłaniają wiele czasu i pieniędzy
 „Wykruszanie się” osób badanych
 Zaznajomienie się osób badanych z
narzędziami
 Inne narzędzia pomiarowe (ze względu na
wiek)
Strategia kohortowa (ukośna)
 Jej rozwinięciem jest strategia kohortowo-
sekwencyjna
 Łączy niektóre właściwości badań
poprzecznych i podłużnych (badanie oceny
środowiska szkoły przez dzieci urodzone w
latach 1980 i 1987)
 Każda kohorta badana jest podłużnie w kilku
pomiarach
Strategia kohortowo -
sekwencyjna
 Wyniki dostarczają danych poprzecznych, jak
i podłużnych
 Z powodu swojej złożoności i
czasochłonności bywa stosowana rzadko
 Dezaktualizacja narzędzi badawczych
Metody badań psychologii
rozwoju
 W obrębie strategii badawczych wykorzystuje
się szeroką gamę metod zbierania danych i
prowadzenia obserwacji
EKSPERYMENT
- Manipulowanie i kontrolowanie są
podstawowymi cechami metody
eksperymentalnej
EKSPERYMENT
 Badacz manipuluje jedną zmienną – zwaną
niezależną – i obserwuje jej wpływ na inną
zmienną – zwaną zależną
 W tym czasie wszystkie inne czynniki, które
mogłyby mieć wpływ na zmienną zależną są
kontrolowane
 Eksperymenty przeprowadza się w
laboratoriach lub bardziej naturalnych
warunkach
ZALETY EKSPERYMENTU
 Ponieważ można kontrolować zmienne
zakłócające, możliwe jest wyciąganie
„twardych” wniosków co do wpływu zmiennej
niezależnej na zależną, a więc tego czy
występuje między nimi związek przyczynowo-
skutkowy
 Badania łatwo jest powtórzyć w takich
samych warunkach (replikacja)
WADY EKSPERYMENTU
 Sztuczność sytuacji
 Eksperymenty zwykle trwają bardzo krótko
 Z powodów etycznych niektóre zachowania
nie mogą być manipulowane
eksperymentalnie (np. narażanie na stres)
 Nie zawsze jesteśmy w stanie kontrolować
wszystkie możliwe zmienne zakłócające
METODA OBSERWACYJNA
 Stosując różne techniki obserwacyjne badacz
rejestruje naturalne zachowania, które
prezentuje osoba badana, przy czym w
psychologii rozwojowej zasadą jest
ograniczenie do minimum oddziaływania
obserwatora na przebieg zachowania
OBSERWACJA
 Obserwacja w warunkach naturalnych (jej
przedmiotem jest spontaniczne zachowanie
w naturalnym otoczeniu) np. badania Silvy i
wsp. (1980) nad rodzajami zabaw. Badali
dzieci w przedszkolu i wymienili następujące
cechy zabaw:
 obecność dorosłego (nauczyciela)
niekierującego zabawą, poprawia jakość
zabaw
 Najbardziej rozwinięte zabawy polegają na
budowaniu, konstruowaniu, rysowaniu,
układaniu puzzli
 Mniej rozwinięte zabawy polegają na
rozrabianiu, nieustrukturyzowanym bawieniu
się małymi zabawkami; wydają się obniżać
napięcie i podtrzymywać kontakty społeczne
ZALETY OBSERWACJI
w warunkach naturalnych

 Uzyskanie bardziej realistycznego obrazu

ludzkiego funkcjonowania w warunkach
codziennych
WADY OBSERWACJI
w warunkach naturalnych

 Brak kontroli zmiennych, które mogą wpływać

na zachowanie (nie można wyciągać
wniosków przyczynowo-skutkowych)
 Czynnik „subiektywności spostrzeżeń” osoby
obserwującej
OBSERWACJA kontrolowana
 Jej przedmiotem jest spontaniczne
zachowanie, ale obserwator do pewnego
stopnia kontroluje i manipuluje sytuacją
 Przykładem są badania Ainsworth i Wittig
(1969) nad reakcjami niemowląt na nowe
sytuacje (matka opuszcza dziecko i wchodzi obca
osoba lub matka jest obecna i wchodzi obca osoba)
ZALETY OBSERWACJI
kontrolowanej
 Nadal nacisk położony jest na obserwowanie
zachowania spontanicznego
 Ponieważ środowisko, w którym zachodzi
obserwowane zachowanie jest do pewnego
stopnia kontrolowane, badacz ma większą
pewność co do zmiennych wpływających na
zachowanie badanego
WADY OBSERWACJI
kontrolowanej
 Manipulowanie sytuacją może wpływać na
spontaniczność
WYWIAD
 Rozmowa w 4 oczy z badanym
 Inna jest specyfika wywiadu prowadzonego z
dzieckiem i z dorosłym
 Faza wprowadzająca, zasadnicza i
podsumowująca wywiadu
 Pytania zamknięte, otwarte, projekcyjne
Zalety wywiadu

 Elastyczny i efektywny sposób zbierania

danych na interesujący badacza temat
(postaw, wyobrażeń), które nie zawsze są
dostępne bezpośredniej obserwacji
Słabe strony wywiadu
 Brak standaryzacji wyników uzyskanych za
pomocą różnych pytań stawianych przez
różne osoby
 Nie zawsze jest odpowiednią metodą (osoby
z deficytami mowy, niepełnosprawne
intelektualnie)
ANKIETA
 Do realizacji zadań rozwojowych często
badacze stosują autorskie ankiety, które
pozwalają ocenić na ile badany realizuje
przewidziane dla niego zadania
rozwojowe/jak radzi sobie z kryzysami
typowymi dla jego wieku
METODA KORELACYJNA
 Służy do określania czy między dwoma (lub
więcej) zmiennymi zachodzi związek
 Korelacja dodatnia: wraz ze wzrostem
częstotliwości oglądania programów
prezentujących agresję, wzrasta ilość
zachowań agresywnych
 Korelacja ujemna: wraz ze wzrostem
samokontroli, maleje ilość zachowań
agresywnych
ZALETY KORELACJI

 Możliwość oceny występowania związku

między dwiema zmiennymi, bez konieczności
manipulowania nimi
 Łatwa w obliczaniu
 Szybka w przeprowadzeniu
WADY KORELACJI
 Nie pozwala na wyciąganie wniosków
przyczynowo-skutkowych, gdyż badacz nie
kontroluje zmiennych tak jak w
eksperymencie (jakieś inne zmienne mogą być
odpowiedzialne za uzyskane wyniki)
 Na przykład: nie wiadomo czy to niska
samokontrola prowadzi do tego, że u
badanych obserwujemy więcej agresji czy
też może istotne są inne zmienne
METODA STIUDIUM
PRZYPADKU
 Polega na szczegółowym badaniu jednej
osoby lub małej grupy
 Informacje często zdobywa się na drodze
obserwacji i wywiadu; badani mogą również
zostać poproszeni o wypełnienie testu
psychologicznego lub ankiety
Metoda studium przypadku
 Najbardziej znanym badaczem stosującym
studia przypadków był Freud, który na
podstawie pojedynczych historii przypadków
jego pacjentów sformułował teorię rozwoju
psychoseksualnego
ZALETY I WADY
 Pogłębiona analiza danej osoby lub grupy
osób (w szczególności stosowana w
psychologii klinicznej)
 Ponieważ studia przypadków dotyczą
pojedynczych osób lub grup, wyniki nie mogą
być generalizowane, a interpretowane
jedynie w odniesieniu do tej osoby/grupy
 Bywają subiektywne
Zagadnienia etyczne w
badaniach nad rozwojem
 Chronimy osoby badane przed potencjalnymi
urazami psychicznymi, jakie może spowodować
badanie
 Przedstawienie celu badania i formalna zgoda
 Poufność
 Dobrowolność i możliwość wycofania się z
badania
 W wątpliwych przypadkach – zgoda Komisji
Etyki