Metody alternatywne w

ocenie toksyczności
 Każda inwazyjna lub nieinwazyjna forma wykorzystywania
zwierząt w celu realizacji określonego celu naukowego lub
edukacyjnego, która może spowodować u zwierzęcia ból,
cierpienie, dystres lub trwałe uszkodzenie organizmu. Są to także
czynności mające na celu lub mogące spowodować urodzenie się
lub wylęg zwierzęcia albo powstanie i utrzymanie genetycznie
Testowanie zmodyfikowanej linii zwierząt w warunkach bólu, cierpienia,
dystresu lub trwałego uszkodzenia organizmu.
na
Pomimo istnienia wielu kontrowersji na tle etycznym, istotną
zwierzętach rolę dla rozwoju nauk medycznych — między innymi w
farmacji, stanowią zwierzęta laboratoryjne. Doświadczenia z
użyciem zwierząt stanowią wstępny etap badań nad lekiem.
Poprzedza on badania kliniczne, w których dochodzi do
kontaktu substancji z organizmem ludzkim. Eksperymenty takie
przeprowadza się zawsze w specjalnych pomieszczeniach i za
zgodą Komisji Etycznej ds. Doświadczeń na Zwierzętach.
 Podstawę zastosowania metod alternatywnych w
badaniach toksykologicznych opisuje Zasada „3R”. Po raz
pierwszy została ona określona w 1959 roku w
opracowaniu „Zasady ludzkich technik eksperymentalnych”
autorstwa W.M.S. Russell i R.L. Burch. Zgodnie z definicją,
Zasada „3R”, a tym samym metody alternatywne mają na
celu: 
• REPLACE, czyli zastąpić zwierzęta metodami bez
Zasada 3R ich udziału (in vitro, ex vivo lub in silico - za pomocą
analizy komputerowej).
• REDUCE, czyli zmniejszyć liczbę zwierząt wykorzystanych
do uzyskania określonej ilości informacji za pomocą
badań, 
• REFINE, czyli udoskonalić badania toksykologiczne, w celu
zmniejszenia cierpień zwierząt lub stresującego
oddziaływania, 
Zgodnie z powyższą definicją metody alternatywne to nie tylko metody
in vitro, ale również ulepszone, zmodyfikowane metody in vivo. Te trzy
rodzaje postępowań alternatywnych, nie wykluczają siebie nawzajem i
na przykład badania in vitro mogą służyć jako częściowe zastąpienie
badań na zwierzętach w odniesieniu do niektórych rodzajów badanych
substancji, czy też szczególnego typu i / lub zakresu zagrożenia
toksykologicznego. Jeżeli zaś testy in vitro zostały użyte w kontekście
wielopoziomowej strategii badań, może to również służyć jako
ograniczenie i udoskonalenie metod alternatywnych (np. może
zmniejszyć liczbę substancji testowanych na zwierzętach, a szczególnie
ilość toksycznych substancji).
 Do częściowego lub całkowitego
zastąpienia zwierząt w eksperymentach
toksykologicznych mogą być stosowane
Zastępowanie następujące systemy:
zwierząt w • metody in vitro: hodowle komórkowe,
zrekonstruowane tkanki, systemy co-cultur 
eksperymentach
toksykologicznych • ex vivo: wyizolowane zwierzęce tkanki i
organy, 
• in silico: symulacje komputerowe i
modele matematyczne, np. QSAR
 Stosuje się ją do oceny:
• cytotoksyczności podstawowej,
• potencjalnego działania drażniącego na oko i
skórę,
Metoda in • Potencjalnego działania uczulającego,
vitro • Działania fototoksycznego,
• Toksyczności ostrej.
Przykład.
Badanie cytotoksyczności przeprowadza się na unieśmiertelnionych
liniach komórkowych, szybko rozmnażających się, o wolnym
metabolizmie. 
Cytotoksyczność można określić na podstawie różnych parametrów:
• Integralności błony komórkowej
• Zdolności proliferacji komórek
• Zdolności metabolicznej komórek
• Dwie pozostałe zasady alternatywnych metod oceny toksyczności
(reduce, refine) zostały częściowo uwzględnione w zaktualizowanych
wytycznych OECD dotyczących badania subsancji chemicznych.
• Przykładem mogą być: metoda ustalonej dawki, metoda skokowa,
metoda klas toksyczności w badaniu toksyczności ostrej doustnej.
Wszystkie te trzy metody pozwalają na redukcję liczby zwierząt i
zmniejszenie ich cierpienia.
Przykład.

Metoda ustalonej dawki

modyfikacja klasycznych badań toksyczności ostrej drogą
pokarmową stosowana w celu ograniczenia liczby zwierząt. Polega na
dożołądkowym podaniu szczurom badanej substancji na ustalonych
poziomach stanowiących dawki różnicujące (5, 50, 500 i 2000) mg/kg
m.c. Umożliwia zakwalifikowanie substancji do klas toksyczności.
Klasy toskyczności
• Bardzo toksyczne
• Toksyczne
• Szkodliwe

Podstawą klasyfikacji są wartości LD50 .

Mediana dawki śmiertelnej (LD50) - statystycznie obliczona dawka substancji,
 
która w badaniach toksyczności ostrej powinna spowodować śmierć
50% badanych organizmów danej populacji. Wyraża się w mg/kg m.c. 
Jest to metoda, która wyraża zależność pomiędzy strukturą chemiczną a
właściwościami w sposób ilościowy, gdzie za pomocą zakodowanych w
liczbach informacji o danej strukturze chemicznej oraz jej efekcie
toksycznym można stworzyć model matematyczny, zdolny do
przewidywania wybranych właściwości związków nieprzetestowanych
eksperymentalnie.
Walidacja metod alternatywnych
Aby metoda alternatywna została
wprowadzona jako swoisty zamiennik
badania na zwierzęciu, musi przejść
skomplikowany proces walidacji oraz
rejestracji, prowadzony przez
Europejskie Centrum Walidacji Metod
Alternatywnych (ECVAM).
Proces walidacji jest wieloetapowy.
Badanie uznaje się za zatwierdzone, gdy
charakterystyka jego działania, korzyści i
ograniczenia zostały odpowiednio
określone dla konkretnego celu.
Zarówno, pomiary wiarygodności jak i
przydatności metody badania są
niezależnymi etapami walidacji nowej
metody badania i obie są wymagane.
W szczególności w trakcie walidacji określane są:

• wiarygodność i przydatność poszczególnych badań, 

• przystępność metody lub procesu badawczego, 

• niezawodność metody zdefiniowana jako zakres powtarzalności wyników w czasie badań w ramach jednego
laboratorium i pomiędzy laboratoriami, gdy wykonywane są przy użyciu tego samego standardowego protokołu, 

• trafność metody badania, która opisuje zależność między badaniem a jego wynikami u gatunków docelowych oraz czy
metoda badania jest znacząca i przydatna do określonego celu, wraz ze zidentyfikowanymi ograniczeniami. W skrócie,
jest to zakres, w którym pomiary stosowaną metodą są prawidłowe lub przewidują (biologiczny) efekt. 
• Badania alternatywne zdaniem
naukowców są często bardziej
wiarygodne od tych na zwierzętach.
Zastosowanie tkanek ludzkich w
badaniach toksyczności jest bardziej
precyzyjne niż badania na zwierzętach.
Badania alternatywne są bardziej
ekonomiczne, praktyczne i celowe,
zajmują mniej czasu. Dowodem jest fakt,
że niektóre substancje działają zupełnie
inaczej na zwierzęta, niż na ludzi.
Bibliografia
• Joanna Organiściak, Badania toksykologiczne – alternatywne metody
w kosmetologii, 2011
• J. Piotrowski, Podstawy toksykologii; Warszawa, 2006
• https://biotechnologia.pl/farmacja/badania-na-zwierzetach-przeglad-
organizmow-i-aspekty-prawne,12387
• http://leksykon.pzh.gov.pl/index.php/Badanie_toksyczno%C5%9Bci_o
strej_drog%C4%85_pokarmow%C4%85_%E2%80%93_metoda_ustalo
nej_dawki