1.

Zadaci os koje treba da obavlja se mogu navesti na osnovu funkcija koje treba da ima računarski
sistem:1. Autom. Funkc. računara(racunar treba da radi bez intervencije korisnika jer je ljudska
intervencija sporija od brzina rada racunara).

U aktivnosti koje os treba da izvrsava bez ljudske intervencije spadaju: Prebacivanje podataka sa hard
diska u ram memoriju ili izvrsavanje nekog programa. Drugi zadatak je mogucnost planiranja i
rasporedjivanja poslova(misli se na programe) koji ce se izvrsavati od strane procesora. U tom smislu
postoji odg jezik za upravljanje poslova. Treba utvrditi redoslijed izvrsavanja programa od strane
procesora

Treci zadatak je multiprogramiranje. To je tehnika pokretanja vise programa u isto vrijeme na datom
racunaru. Svaki se progr smjesta u ram memoriju i dobije svoj odredjeni dio, a zatim se procesor koji
ce izvrsavati date programe dobiva prema funkciji za raspored poslova.

Četvrti zadatak je eliminisanje rada procesora od ulaznih i izlaznih operacija.

OS mora da izoluje izvrsavanje izlazno ulaznih operacija od procesora. To se postize upotrebom brzim
medijima za privremeno memorisanje ulazno izlaznih podataka.

OS treba da obavlja:

1. Da upravlja poslovima tj programima, njihovim sekvenciranjem i rasporedom i da interpretira odg

jezik

2. Da rukuje ulazno izlaznim operacijama

3. Da rukuje greskama i prekidima interaptno

4. Da upravlja resursima racunara tj hard disk, ram

5. Da omogucava visestruke pristupe

6. Da se zastite resursi od raznih napada npr hakeri, slucajnih gresaka, te greskama kako u
sistemskom softveru tako i u aplikarivmom softveru

7. Da se OS objezbeduje dobar interfejs za korisnika

8. Ima zadatak da obracunava i evidentira podatke o koristenju racunara od strane korisnika

2. Zahtjevi koji se postavljaju na karakteristike savremenih OS

Mozemo ih podijeliti na 2. Grupe:

Sistemski

Korisnicki

Sto se korisnickih zahtjeva tice OS treba da bude lagan za koristenje, mora biti pouzdan, mora biti
bezbijedan, mora biti brz i treba biti takav da je lako za nauciti.

Sto se sistemskih zahtijeva tice OS treba da bude takav da ga je jednostavno projektovati, da ga je

jednostavno implementirati i odrzavati.

OS treba da bude fleksibilan. OS treba biti pouzdan. Treba da radi bez grijesaka i da ke efikasan.

OS je u proslosti pisan u assembleru.

Pisu se danas u programima viseg nivoa npr c programski jezici.

Prednosti pisanja OS sa jezicima novije generacije su:

Source code se mnogo brže piše

Mnogo je kompaktniji

Mnogo se lakse razumije i otklanjaju greske

Mnogo se lakse prenosi na drugu racunarsku arhitekturu

Pozeljne osobine OS su:

1. Visok nivo efikasnosti

Efikasnost OS podrazumijeva kriterije kao sto su 2. sr. vrijeme izmedju obavljanja poslova,

3. vrijeme za koje je sistem neiskorišten,

4. vrijeme prolaska za paketnu obradu

5. Vrijeme odziva tj. kad ce doci rezultat obrade

6. Iskoristenost resursa

Uvodimo pokazatelje efikasnosti kao odnos vremena za koje procesor radi neke korisne stvari i
ukupnog vremena dok je racunar u koristi

E= t korisno/ t ukupno

Efikasnost se krece u intervalu od 0 do 1. Uvodimo takodjer i pokazatelj gubitka vremena. Overhead je

odnos vremena za koje procesor radi poslove vezane za odrzavanje sistema (ne radi poslove vezane
za aplikaciju) i ukupnog vremena

O= t odrzavanja/ t ukupno

O se krece u intervalu od 0 do 1. E+O=1

Zatim imamo visok nivo pouzdanosti sto znaci da OS treba biti bez gresaka( a realno to nije moguce)

Mjera pouzdanosti je broj gresaka, odnosno srednje vrijeme izmedju neke dvije greske ili otkaza
sistema.

Jednostavnost odrzavanja sistema, treba omoguciti da sistem odrzava sto manji broj ljudi.

Prihvatljiva velicina sto znaci da OS u memoriji sto zauzima na hard disku treba da zauzima sto
manje.
3. Pozicija OS unutar cijelog racunarskog sistema

INFORMACIONI SISTEMI

KOMPJUTERSKE MREŽE

APLIKATIVNI SOFTVER

SISTEMSKI SOFTVER

HARDVER

Hardver: PC, Apple Mac, radna stanica

Operativni sistem: Windows, macOS, OS/2, novell, NT, Unix

Aplikativni softver: programski jezici, word, excel

Komunikacijske tehnologije: uređaji(ruteri, habovi, svičeri), aplikacije

Informacioni sistemi: TPS(sistemi za obradu transakcija), MIS(menadžment inf. sistema), DSS(sistemi

za podrsku odlucivanja), ES(ekspertni sistem)

Racunar se sastoji od hardvera(skupa dizickih uredjaja neophodnih za unos, ulaz izlaz i obradu
podataka), sistemskog softvera(skupa programa koji omogucava osnovnu funkciju racunara pri cemu
je OS njegov glavni podsistem), te aplikativnog softvera(skupa programskih jezika i drugih softverskih
alata koji se koriste za izradu racunarske aplikacije). Kao takav, racunar se može koristiti: u stand
alone modu ili se moze povezati u mrezu racunara. Racunar je osnova informacionog sistema i
zavisno od vrste obrade podataka mozemo imati vise razlicitih podsistema.
4. OS kao interfejs između čovjeka i računara

Obrada teksta

Excel(tabele)

Baze podataka Grafika

Upravljanje aplikacijama

Upravljanje hardverom

CPU(Procesor) Disk

Printer. Monitor

Na slici se moze vidjeti da OS usmjerava svoje aktivnosti na 2. Glavne komponente:

Aplikacije ili aplikativni softver i

Hardver

Sa aspekta korisnika OS ima ulogu interfejsa preko koga korisnik koristi računarski sistem.

U zavisnosti od tipa korisnika razlikujemo oblik interakcije sa OS. Ako imamo uobicajne korisnike oni
koriste OS kako bi koristili aplikativni softver ili elemente hardvera. Sa druge strane programeri kao i
sistem administratori imaju interakciju sa nizim nivoima hardverskih komponenti. Racunar moze da
radi pod raznim operativnim sistemima ali i OS treba da prihvati moguce elemente hardverskih
komponenti. Kada je rijec o PC korisnik ima odabir OS.

U trenutku paljenja racunara dolazi do podizanja OS, na kraju podizanja sistema korisnik dobija
interfejs prema računaru. Pokretanjem neke aplikacije npr tekst procesors za OS znaci naredba za
izvrsenje odredjenih aktivnosti, ta se aktivnost zove proces. Sidtemski softver podrazumijeva
programe koje upravljaju radom razlicitih komponenti racunara sa ciljem da se osigura efikasnost sa
aspekta potreba krajnjih korisnika.
5. Jezgro (Kernel) operativnih sistema

CPU - procesor

EU - izvršna jedinica

PC - program counter

IR - registar instrukcija

MAR - memorijski adresni registar

MBR - memorijski bafer registar

IO/AR - ulazno izlazni adresni registar

IO/BR - ulazno izlazni bafer registar

RAM - radna memorija

Na prethodnoj slici je prikazan klasican koncept rada PC sa hard diskom, radnom memorijom i
procesorom. Podrazumijeva se da je podignut OS i da smo dobili krajnji interfejs prema korisniku. I da
smo pokrenuli odgovarajuci aplikativni program tj. da je isti smjesten u radnu memoriju i da se treba da
se izvrsi. Izvrsavanjem programa podrazumijeva pokretanje program countera koji se sa svakom
novom instrukcijom ili podatkom preuzetim iz RAM-a povecava za 1.

MAR pokazuje adresu svake nove linije koda aplikacije koja se nalazi u RAM-u, a MBR pokazuje
sadrzaj te adrese. Kad podatak stigne u MBR analizira se njegov sadrzaj i ako je u pitanju instrukcija
prebacuje se u IR. Instrukcija ustvari naređuje sta ce raditi EU. Sve se aktivnosti EU jedinice svode na
sabiranje odnosno šiftanje. Rezultat izvođenja se smjesta u MBR i na kraju pohranjuje u radnu
memoriju. Po zatvaranju aplikacije sadrzaj se kopira na hard disk. Sličan proces odvija i ako podaci
dolaze iz bafera ulazno izlaznog modula (tastature). IO/AR pokazuje adresu lokacije u baferu a IO/BR
pokazuje sadrzaj te adrese. Nakon analize IO/BR registra EU izvrsna jedinica izvrsava određene
aktivnosti. Rezultat rada izvršne jedinice(EU) se pohranjuje u MBR registru i dalje prosljeđuje u radnu
memoriju odnosno hard disk.

6. Procesi prilikom pokretanja OS

Pokretanje racunara predstavlja složen proces u kome je hardver i softver naizmjenicno preuzimaju
glavne uloge. Nakon trenutka ukljucivanja računara pokrece se post sekvenca maticne ploce koja
provjeava osnovne hardverske dijelove racunara. Po zavrsetku ove procedure BIOS dobiva punu
kontrolu nad hardverom sa osnovnim ciljem pokretanja OS. BIOS prvo pretrazuje RAM, glavnu
memoriju i hard disk kako bi ucitao jezgro OS. Najcesce se danas u praksi radi o njegovom imidzu.
Redoslijed pretrazivanja mjesta gdje se nalazi boot sektor sa OS je podesen od strane korisnika. Po
pronalasku odgovarajuceg imidza OS BIOS ucitava programski kod u radnu memoriju i izvrsava ga. U
boot sektoru se nalazi program boot loader. A taj program dalje vrsi kopiranje jezgra OS(kernela) u
radnu memoriju. Na ovaj nacin se postize da nismo ograniceni velicinom boot sektora. Boot loader
(kopira kernel u RAM) mora biti manji od 512 bajta cime imamo odgovarajuca ogranicenja. Kao npr.
Pise se u asembleru da bi dobio na velicini. Kako bi BIOS prepoznao da je rijec o boot loaderu onda
zadnja 2 bajta boot sektora moraju imati odgovarajucu oznaku 0x55 odnosno 0xaa. Ukoliko se jezgro
OS ucitava sa hard diska BIOS prvo ucitava MBR koji se nalazi u prvom sektoru i sadrzi tabelu
primarnih particija. MBR pretrazuje prisustvo boot loadera na particiji koja ima boot oznaku, a zatim i
na ostalim particijama. I ako boot loader najcesce ucitava kernel u memoriju on mora prethodno da
uradi dodatnu inicializaciju. Kao sto je npr. prebacivanje u odgovarajuci nacin rada npr. iz 32 u 64 bitni
nacin rada. Kada se kernel ucita on incijalizira hardverske dijelove, prebroji memoriju, provjeri sisteme
za rad sa resursima i nakon toga ucita korisnicke programe koje smo mi sebi definisali kao interfejs...
Znaci na desktopu postavili ikonu onoga sto hocemo da se otvori.

7. Organizacija rada sa memorijom

bootloader u proces paljenja racunara kopira jezgro os na tacno odredjenu poz i radnoj memoriji.
jedan od prvih djelova kernela je organizacija rada s memorijom. zog toga ce os imati punu kontrolu
nad fizickom memorijom racunara. ovdje nije u pitanju samo ram tj radna memorija. to mislimo i na
bios memoriju, tabelu prekida i video memoriju. dio rama je u startu rezervisan pa ce npr bios na
adresni prostor od adrese 0x7c00 do 7xdff ucitat boot sektor na kojem se nalazi os. pored fizicke tj
radna memorija postoji tzv virtuelna memorija - je abstrakvija fizicke memorije i provodi se kako na hd-
skom nivou tako na nivou jezgra os. virtuelna memoirja omogucava koricenje veceg adresnog
prostora nego sto pruza samo fizicka radna memorija. ovaj dio jezgra os dajr podrsku za dodjelu istog
virtuelnog adresnog prostora razlicitim procesima. takodjer on omogucava zastitu memorije od
pristupa drugih procesa. ovaj dio vezan za upravljanje memorije od strane kernela os se zove memory
managment unit i ima obavezu da alocira dodjeli i obezbjedi memoriju procesu koji zahtjeva memoriju
zatim da alocira tj oslobodi prethodno dodjeljenu memoriju i da lealocira prestum na vec dodjeljenu
memoriju poveca novi memorijiski blok. postoje 2 osnovna principa rada sa memoijom to su
segmentacija i stranicenje. stranicnji os koriste oba pristupa. segmentavija podrazumijeva podjelu
memorijskog prostora na segmente. segment predstavlja tacno onoliko memorije koliko je potrebno
nekom procesu da bi se izvrsilo. problem kod ovog nacina jepreviliki gubitak memorije pri slucaju kad
se odredjeni memorijski prostor oslobodi za dalje koristenje jer moze doc na izvisenje neki novi proces
kome taj oslobodjeni segment nije dovoljan. drugi nacin rada je stranicenje sto znaci da nekom
procesu dodjeljujemo odgovarajuci memorijski prostor ali u dijelovima - Vise stranica. ovdje gubitak
memorije moze biti samo do kraja zadnje dodjeljene stranice. s jedne str imamo manji gubitak
memorije a sdruge str imamo problem zato sto se stranice kojs cine dodjeljeni prostor ne nalaze u
radnoj memoriji jedna do druge nego svaka str ima svoje zaglavlje u kome definisemo status stranice
te pokazivac na sljedecu slobodnu stranicu u nizu sto znaci da prilikom rada peograma tj izvrsenja
procesa procesor mora uvijek iznova da racuna poziciju novog segmenta i dok kod segmenata
mozemo imat veci gubitak memorije kod stranice mozemo korisziti vise vremena od strane procesora.

8. Upravljanje procesima

Dodijeljivanje proceskorskog vremena procesima koji treba da se izvrse je 2. uloga kernela. Sve
procese mozemo podijeliti na aktivne tj one koji se izvrsavaju i to je u principu 1 proces u nekom
vremenskom trenutku po procesoru. Imamo spremne, to su procesi koji cekaju da im se dodijeli
procesorsko vrijeme i procese koji su blokirani, bilo da cekaju zavrsetak rada nekog drugo procesa sa
resursom pa sa oni dobiju taj resurs ili da cekaju zavrsetak nekog drugog procesa i kad se ispune
uslovi cekanja oni postaju spremni za izvrsenje.

Najjednostaniji nacin organizovanje procesa je dodjela proceskog vremena 1. procesu koji se izvrsava
i to onoliko proceskog vremena koliko mu je potrebno. Kad se taj proces zavrsi prelazi se na slijedeci
proces u nizu spremnih procesa, ovo je tkzv first come first serve. Ovaj je tzv first come first serve nije
optimalan nacin realizacije jer mozemo imati preveliko vrijeme cekanja na neki kratki proces koji moze
doci iza dugog procesa. Jedan od kvalitetnijih algoritama je Round Robin algoritam. Ovim se
algoritmom odreduje tacno fiksno vrijeme rada procesora koje ce dobiti svaki proces koji se izvrsava,
ako je to vrijeme relativno malo procesi ce se izvrsavati gotovo simultano, medutim gubit cemo dosta
vremena s prebacivanja s procesa na proces. Ako je to vrijeme koje se dodjeljuje relativno veliko tada
ovaj Round Robin prelazi u FCFS algoritam jer ce se proces izvrsiti prije nego mu istekne dodjeljenjo
vrijeme. Danas se koriste najceste multiple feedback algoritam koji daju orednost kracim procesima
inace svi su procesi osim podjele na osnovu stanja podijeljenji u kategorije. Procesi koji pripadaju
kategoriji sa manjim rednim brojem imaju veci prioritet. Svaki novi proces koji se pohrani u listu
spremnih procesa postaje proces prve kategorije. Najjaca je nulta kategorija i ona je vezana za
procese jezgra OS. Za samo izvrsavanje procesa koristi se Round Robin alg s tim sto se procesorsko
vrijeme cesce dodjeljuje procesima s vecom kategorijom. Nakon sto neki proces dobije odredeni broj
puta procesorsko vrijeme on prelazi u kategoriju sa manjim prioritetom, na ovaj nacin se kraci procesi
brze izvrsavaju a algoritam sam po sebi pruza mogucnost korekcije od strane korisnika zato sto sam
korisnik moze uticati na promjenu vremena koje se dodjeljuje. Svaki od ovih algoritama se dalje moze
nadogradivati kreiranje posebnih grupa procesa po raznim kriterijima.

9. Organizacija rada sa resursima

PROCES A. RESURS 1

PROCES B. RESURS 2

Trenutak t1

PROCES A. PROCES B

ZAHTIJEVA. ZAHTIJEVA

RESURS 1. RESURS 2

Trenutak t2

PROCES A

RESURS 1

ZAHTIJEVA RESURS 2

PROCES B

RESURS 2
 ZAHTIJEVA RESURS 1

Trenutak t1

Treci dio kernela OS je menadzer resursa koji vodi racuna o dodjeli resursa pojedinih resursa i
zavisno od toga asistira u organizaciji procesa tako sto blokira pojedine procese. Glavni zadatak mu je
da sprijeci odgovarajuce kriticne situacije kao sto se vidi na prethodnoj slici da u trenutku t3 ni jedan
proces ne moze da dobije novi resurs i oba bivaju blokirana. Ovo moze biti problem koji može blokirati
rasporedjivanje resursa po procesima. Rjesenje ovog problema ima nekoliko varijanti. Najjednostavniji
nacin je da zabranimo upotrebu bilo kojeg resursa dok je jedan resurs zauzet. To nije efikasno
rjesenje. Drugi pristup je obaveza da svi procesi(programi) prijave resurse koje ce koristiti sto sa
strane programera nije efikasno. Treci nacin je uvodjenjem menadzerom resursa tj. mehanizma koji ce
organizovati kako djeljive tako i ne djeljive resurse. Primjer ne djeljivog resursa je stampac. A primjer
djeljivog resursa je pcp/ip. S toga se namece kao logicno rjesenje implementacija menadzera resursa
kao modularnog sistema kod kojeg se svaki poseban resurs koristi poseban menadzer resurs. Svaki
menadzer resursa ima sopstvemi model kako da se obezbijedi od OS, a kernel moze pruzati dodatnu
uslugu prekida čekanja na neki resurs ukoliko to predje neku kritičnu granicu. Tako npr za stampac
njegov menadzer resursa implementira spooling sistem gdje se cuvaju podaci programi prispjelih za
stampanje. Ovakav ne demtralizirani nacin rada imaju drivere i pogodan je za distribuirane OS.

10. Organizacija rada sa fajlovima

Bit je osnovna jedinica podataka u fizickom smislu i da je to neka el velicina koja se mjeri na izlazu iz
flip flopa multivibratora.

Za cuvanje podataka na racunaru u logickom smislu koristimo fajlove, najcesce je rijec o trajnom
cuvanju podataka. Za pojam fajla vezani su sadrzaj fajla i atributi fajla. Sadrzaj fajla obrazuju korisnicki
podaci, a atributi fajla opisuju fajl i to u dijelu fajla koji se zove deskriptor fajla. Atributi fajla se odnose
na vrijeme kreiranja datog fajla, na njegovu velicinu, na oznaku vlasnika fajla, zatim na prava pristupa
fajlu. Kako za vlasnika fajla tako za njegove saradnike i ostale korisnike. Deskriptor fajla takode sadrzi
i podatak da li je fajl zakljucan tj. da li se moze mijenjati ili ne. Pošto svaki izvrsni fajl obicno sadrzi
pogram a program prilikom svog izvrsavanja od strane procesora postaje proces, to kod izvrsnih
fajlova podatak vezan za numericku oznaku vlasnika fajla postaje numericka oznaka vlasnika procesa.
Ovaj deskriptor fajla takode sadrzi i datum posljednje promjene kad je u pitanju fajl.

Ova cinjenica da je deskriptor fajla odreden da cuva prava pristupa fajlu podrazumijeva da je sadrzaj
HDD fizicki zasticen. A to znaci da su centralni dijelovi racunara procesor, radna memorija, HDD
zasticeni, a da su samo periferni dijelovi kao sto je npr stampac na raspolaganju korisnicima. Podatak
da je neki fajl zakljucan odnosno da nije se uvodi radi medusobnog iskljucivanja procesa u toku
pristupa fajla. Podrazumijeva se da su aktivnosti procesa medusobno iskljucive u toku obavljanja
operacije zakljucavanja fajla. Ovakav vid zastite fajla obezbijeduje da se podaci u fajlu nece promijeniti
bez znanja ili saglasnosti vlasnika fajla. Pristup datoteci tj fajlu obezbijedu 3 prava. Pravo citanja pravo
izvrsavanja i pravo pisanja datoteke. Pa se nq osnovu ovih prava za svakog korisnika definise koje
mogucnosti upravljanja ima kad je u pitanju datoteka. Svaka datotrkw posjeduje naziv koji bira korisnik
i taj naziv obicno ukazuje na konkretan sadrzaj datog fajla. Takode naziv asocira i na vrstu sadrzaja
radi klasifikacije datoteka prema njihovom sadrzaju. Pa su nazivi datoteka dvodjelni. Prvi dio naziva
oznacava sadrzaj, a drugi vrstu sadrzaja odnosno tip sadrzaja. Ova dva dijela imena datoteke
razdvaja tacka.

Treci.txt sadrzi podatke o ucenicima treceg razreda neke skole. Na to ukazuje prvi dio naziva treci, tog
txt govori da je tekstualna datoteka i da sadrzi samo ASCII znakove. Upravljanje datoteka obuhvata ne
samo upravljanje sadrzajem nego i njenim nazivom. Datoteke se grupisu u direktorije a fajlovi u
foldere. Ti direktoriji sadrze nazive svih datoteka obuhvacenih pomenutim skupom. Naziv direktorija
obicno bira korisnik. Za direktorije nije potrebno da imamo nazive uz dva dijela. To su jednodijelni
nazivi. U toku OS postoji modul za upravljanje fajlovima. Njegov je zadatak da omoguci otvaranje i
zatvaranje fajlova odnosno citanje i pisanje sadrzaja fajlova. Zbog toga ovaj modul vodi evidenciju o
blokovima memorije na HDDu koji sadrze sadrzaje fajlova. Ovaj modul se brine o prebacivanju
sadrzaja fajlova izmedu RAMa I HDDa. Iz modula za upravljanje fajlovima pozivaju se operacije ulaza
odnosno izlaza podataka. Ove operacije iniciraju operacije otvaranja odnosno zatvaranja fajlova
(citanja i pisanja fajlova). Kad se pozove operacija ulaza fajlova odnosno citanja fajlova tad se pokrene
proces prebacivanja sadrzaja fajla sa HDD u RAM. Odnosno kad operacija izlaza pod iz modula za
rad s fajlom pokrene operaciju zatvaranja tj pisanja pod tad se pokrece proces kopiranja sadrzaja fajla
iz RAMa na HDD.

11. Glavna i eksterna memorija

Kad je u pitanju radna memorija racunara onda se njeno upravljanje moze posmatrati iz 3 aspekta.

Prvi aspekt je hardverski. Drugi aspekt je aspekt OS. I treci aspekt je aplikacijski aspekt. Sve 3
dimenzije su implementirane kod vecine savremenih racunara i predstavljaju razlicite slojeve u
rasponu izmedju krajnjeg korisnika i hardvera koji se koristi za memoriju. Na hardverskom nivou se
radi o elektronskim uređajima koji ustvari fizicki pohranjuju podatke kao npr. Flip flop. Savremeni
racunari mogu raditi sa dva osnovna tipa memorije i to radna memorija(RAM) I eksterna memorija.
Zavisno od memorijskog medija moze da bude u formi HDD, CD, USB STICK, DISKETE itd.

Glavna memorija podrazumijeva prostor za pohranjivanje podataka sa vrlo brzim pristupom i radnu
memoriju koriste sa jedne strane procesor a sa druge strane izlazno ulazni uredjaju. Vrijeme pristupa
radnoj memoriji je vrijeme koje protekne od trenutka kad procesor zatrazi podatke pa do trenutka kad
se podaci nadju na sabirnici. Procesor ucitava iz radne memorije instrukcije odnosno podatke u fazi
pripreme za realizaciju linije koda. Isto tako po zavrsetku date realizacije onu radnu memoriju upisuje
rezultantne podatke. Radna memorija je jedini memorijski prostor kojem procesor direktno pristupa.
Da bi neki podatak procesor obradio prvo ga mora prebaciti u radnu memoriju. Također i instrukcije
moraju biti u radnoj memoriji da bi ih mogao procesor izvrsiti. Savremeni racunari mogu se koristiti za
programe vrlo velikog raspona u pogledu zahtijevane radne memorije. Da bi se poboljsao stepen
korisnosti procesora kao i brzina odgovora racunara na eventualne zahtjeve korisnika ti programi koje
procesor zahtijeva se moraju drzati u RAMu. U tom smislu postoje razlicite šeme odnosno algoritmi
upravljanjem memorijom a njihova primjena zavisi u prvom redu od dizajna harsvera.

Kada je u pitanju eksterna memorija za nju se moze reci da sluzi za memorisanje vece kolicine
podstaka odnosno programa duzi vremenski period. Za razliku od RAMa koji sluzi za peivremene
pohranjivanje podataka. Eksterna memorija je u fizickom smislu odvojena od procesora ali su putem
sabirnice direktno sa njim spojeni. Za radnu memoriju moze se reci da je najcesce koristena
tehnologija memorijskih cipova izgradjenih pp tehnologijama dok se za eksternu memoriju moze reci
da se nalazi na razlicitim medijima. Najcesci je tvrdi magnetni disk. I kapaciteti hard diskova se krecu
do nivoa TB. Postoje razlicite vrste kontrolera koje upravljaju radom hard diskova. Kod nas se
najcesce koriste IDE, ADA, SATA i SCSI. Razlikuju se po nacinu pristupa hard disku. Pored hard
diskova mozemo spomenuti CD I DVD kod kojih se zapisi podataka vrse optickim putem. Prije bilo
ROM a danas ima mogucnost brisanja i ponovnog upisa. Mozemo i spomenuti magnetno opticke
diskove i streamer trake, flash memorije. I zajednicka osobina im je da im je vrijeme pristupa podatke
eksternoj memoriji puno vece nego RAM.

12. Driveri

Drajveri su programi koji kontrolisu rad kontrolera tj hardverskih uredjaja direktno vezanih za ulazno
izlazne uredjaje koje povezujemo na centralnu jedinicu. Oni cine nevidljivim rad tih uredjaja.

Tipicne operacije drajvera su operacija incijalizacije(incijalizacija je samo kod pokretanja racunara tj da

se svi uredjaji postave na inicijalno stanje)

Operacija ulaza odnosno izlaza blokova podataka koja se koristi kod rada sa fajlovima odnosno
datotekama

Pod tri upravljacka operacija

Ona se koristi kod rada sa znakovima koje dobijamo sa tastature i uz pomoc nje je moguce
podesavanje funkcionalnih osobina npr. kao sto je brzina prenosa znakova.

Za adresu svake od ovih operacija predjivdjeno je posebno polje u takozvanoj tabeli drajvera. Kada se
instalira neki uredjaj instalira se ustvari njegov drajver i taj se drajver upisuje u tabelu drajvera
odnosno upisuju se adrese operacija koje taj drajver podrzava. Ako neku operaciju drajver ne
podrzava kao sto je npr operacija ulaza kod drajvera stampaca(ne mozemo unositi podatke sa
stampaca samo mozemo sa komp na stampac) tada je ta operacija ustvr lazna adresa jer kad
uzmemo adresu date operacije ona se nikada nece izvrsiti. Tabela drajvera povezuje proces
upravljanja datotekama tj fajlovima i proces upravljanja ulazno izlaznim uredjajima.

Zajednicko svojstvo ili osobina drajvera je da upavljaju odredjenm klasom uredjaja tako da obicno
jedan drajver moze da posluzi vise uredjaja iste klase kao npr sa stampacima. Ako imamo stampac
novije generacije njega moze posluziti drajver starije generacije.

Osnovna podjela drajvera je prema uredjajima koje opsluzuju:

drajveri uredjaja koji rade sa blokovima podataka tzv blokovski uredjaji

drajveri uredjaja koji rade sa znakovima tj znakovni uredjaji.

DRAJVERI UREDJAJA KOJI RADE SA BLOKOVIMA PODATAKA

Aktivnost svakog drajvera zapocinje incijalizacijom njegovog kontrolera nakon toga vrsi se prenos
blokova podataka od ovih uredjaja do radne memorije i obrnuto.

Zbog ovoga su za drajversku operaciju ulaza odnosno izlaza blokova podataka obavezni argumenti:
redni broj podatka koji se prenosi i adresa u memoriji

Drajvefsku operaciju ulaza bloka podataka poziva operacija citanja iz rada sa fajlovima, a drajversku
operaciju izlaza bloka podataka poziva operacija pisanja iz rada sa fajlovima. Drajver mora da zna
karakteristike uredjaja kojeg opsluzuje npr. kada je u pitanju hdd drajver mora da zna broj sektora na
stazi, broj staza na cilindru i broj cilindara na hdd. Na osnovu ovih podataka drajver racuna redni broj
bloka podataka i pretvara u adresu tj poziciju na hard disku(tj sektor, stazu i cilindar na kojem se
nalaze podaci)

Drajver treba da iskoristi sve mogucnosti kontrolera. Da bi rad sa glavom za citanje odnosno pisanje
bio maksimalno funkcionalan odnosno efikasan ili da bi se povecala pouzdanost hard diska. Npr ako
ima neka prasina na hdd onda reincijizacijom prasine moze doci do normalnog funkcionisanja hdd

DRAJVERI UREDJAJA KOJI RADE SA ZNAKOVIMA

Njihova aktivnost zavisi od korisnika koji preko tastature unosi neke podake. Svaki pritisak tipke sa
tastature izaziva prekid i on aktivira obradu prekida tastature odnosno znak sa tastature se preuzima i
smjesta u odgovarajuci ulazni bafer ili registar gdje ceka da ga neki proces preuzme. To radi
drajverska operacija ulaza znaka. Obrada prekida sa tastature znak prosljedjuje prema ekranu
odnosno pokrece se drajverska operacija izlaza znaka na ekran. Osim ove dvije vrste drajvera imamo
i drajver sata. Drajver sata prati protok vremena na racunaru tako sto broji periodicne takt signale sate
a sat je kvarcni oscilator sa pravilnom frekvencijom i brojacem. Ovdje se broje taktovi sata a njihov zbir
predstavlja sistemsko vrijeme na racunaru. Drajver sata vodi racuna o odrzavanju sistemskog
vremena o dodjeli vremena nekom procesu da se izvrsi o pracenju ukupnog vremena koje se dodjeli
nekom procesu. Provjerava da li je nastupilo vrijeme aktiviranja odredjenog procesa i vodi sve
statisticke aktivnosti o izvrsavanju nekog procesa. Tj svih procesa koji se mogu odvijati na racunaru.

13.Shell

Korisnik koji koristi operativni sistem u interaktivnom nacinu rada ustvari koristi komande komandnog
jezika. Te komande mu sluze da upravlja datotekama odnosno procesima pa nema potrebe da zna sta
se desava kada pokrene neki fajl sa procesima koji iza toga nastaju. U tom smislu korisnik koristi
interpreter komandnog jezika tj shell.

Zadatak komandnog jezika je da korisniku omoguci da zada komandu koja odredjuje vrstu upravljanja
i objekt upravljanja.

Interpreter komande pokrece proces koji se odvija u pozadini. Neka je data komanda:

KOPIRAJ GODINA1.txt GODINA (2.txt...interpreter analizira komandu i uradi ono sto ona trazi...(MD
CD DELETE.. made directory copy direcotory delete))

ova komanda podrazumjeva izvrsavanje programa kopiraj iz datoteke kopiraj.bin stvara novu datoteku
godina2.txt tako sto u nju kopira sadrzaj iz datoteke godina1.txt

Pretpostavka je da se kopira i datoteka i datoteka1 i godina i godina 1 i da se nalaze u radnoj

memoriji.

Izgled nacin rada i mogucnost interpretera zavisi od ciljeva koje komandni jezik treba da ostvari. A
ciljevi u krajnjoj istanci mogu biti

-da se izvrsi neki korisnicki pogram

da se kombinkvano izvrsi vise programa

da se upravlja kombinovanim datotekama(nekada se zovu i skripte)

Komandni jezici mogu biti znakovni i graficki(graf je kad imamo misa pa os mora prepoznati sta je mis
uradio tj kad kliknemo na neku ikonu na desktopu pokrece se neki fajl jer je ikona samo adresa datog
fajla u memoriji)

Znakovni komandni jezici

Interpreter znakovnog komandnog jezika ostvaruje zadate ciljeve tako sto sa standardnog ulaza prima
niz znakova koji obrazuju komandu. Datu komandu prepoznaje zatim analizira operator komande i
preduzima odredjenu akciju odnosno pokrece odgovarajuce procese a kao argumente koristi
operande komande.

Interpreter znakovnog komandnog jezika prati izvodjenje komande i ceka na kraj aktivnosti posljednjeg
procesa u nizu procesa koje pokrece data komanda. Interpreter znakovnog komandnog jezika
podrzava i ponavljanje izvrsavanja programa ali i druge mogucnosti tipicne za proceduralne
programske jezike.

Standardne komande sa upravljanim datotekama omogucavaju promjenu naziva datoteke. To je

komanda rename

poredjenje sadrzaja datoteka

kopiranje datoteka

kao i brisanje tj ponistenje datoteke.

Postoje komande i za upravljanje direktorijima i to su komande za kreiranje i brisanje direktorija.

Komande za proglasavanje direktorija radnim.

Komanda za pregled sadrzaja direktorija.

Komanda za promjenu naziva direktorija i kopiranje direktorija.

Imamo takodjer i administratorske komande. To su komande za pokretanje i zaustavljanje rada

racunara.

Spasavanje i vracanje datoteka.

Upravljanje vremeno

Sabijanjem slobodnog prostora na hard disku

Azuriranje podataka o korisnicima racunara i njihovim pravima te generisanje raznih izvjestaja o

koristenju racunara zatim

opis konfiguracije rada i provjera ispravnosti rada itd

Kada su u pitanju graficki komandni jezici ovdje korisnik ne mora da zna napamet nazive komande niti
da zadaje komande putem tastature. Ovdje se uvode ikone tj graficke predstave komande ili Meni
spiskovi komandi. a korisnik ima mogucnost da izabere ikonu ili neku od komandi sa spiska komandi
iz Menija

Komanda se automatski pokrece datim izborom pod uslovom da se podrazumijeva da izabrana

datoteka predstavlja moguci operand date komande.

Izbor omogucava mis tj pokazivacki uredjaj on ustvari pokazuje tacku na odredjenom podrucju na
ekranu koju predstavlja ikona.

Interpreter grafickog komandnog jezika na osnovu pozicije tj koordinata pokazane tacke odredjuje sta
zeli korisnik.

Ako pokazana tacka pripada ikoni na ekranu tada pritisak na tipku misa mijenja boju pozadine date
zone kojoj pripada tacka.

Naknadni pritisci na tipku duzina pritiska ili broj pritisaka odredjuju pozivanu komandu.

Mi mozemo na taj nacin definisati sta ce komanda raditi npr ako dva puta brzo pritisnemo tipku misa u
zoni date ikone pokrenut cemo komandu otvaranja datoteke. Ako ta dva pritiska misa uradimo sa
odredjenim vremenskim razmakom onda cemo pokrenuti komandu promjene naziva date datoteke.
Prema tome iste akcije korisnika u raznim okolnostima imaju razlicito znacenje.

Interpreter treba da na ispravan nacin protumaci te akcije.

14.Korisnicki alati i programi namjenjeni za optimizaciju OS

Usko grlo OS se obicno odnosi na rad najsporijih resursa u racunarskom sistemu.

Najsporiji resurs obicno presudno utice na performanse, ali ponekad stvarni uzrok sporog rada ili
slabih performansi stoji iza nekog drugog problema. Ako smo npr zakljucili da OS radi sporo zbog
procesora jer je on 100 posto zauzet prvi bi nam zakljucak bio da promijenimo procesor tj da ugradimo
procesor boljih performansih. Medjutim ako daljnom analizom utvrdimo da je raspoloziva memorija
blizu 0 odnosno minimalna onda mozemo zakljuciti da je OS ostao bez radne memorije i da Hard Disk
ucestvuje u komunikaciji jer se neprekidno razmjenjuju podaci izmedju procesora i Hard Diska preko
radne memorije. posto procesor stalno mora da prebacuje neophodne programe i podatke sa hdd u
radnu memoriju a potom da ih izvrsava onda je on veoma zauzet pa usporava svoje druge aktivnosti
pa bi onda bio sljedeci zakljucak da mozda treba povecati RAM.

Generalno uska grla racunara podrazumijrvaju 4 kategorije:

1. Radna memorija

2. Procesor

3. Hard disk

4. Racunarska mreza

Ukoliko zelimo optimizirati operativni sistem to podrazumijeva niz aktivnosti pocevsi od samog
ubrzanja vremena podizanja ili gasenja racunara pa do automatskog zatvaranja svih aplikacija koje se
zaglave.

To je moguce ostvariti ako imamo u vidu koje se sve aplikacije podizu sa operativnim sistemom.

Cim se neki novi program pohrani u listi ovih aplikacija dobijamo informaciju da se nesto instaliralo u
start up sekciju... to moze biti virus..

Potrebno je takodjer imati predstavu da li se podize neki drajver nekog uredjaja kojeg smo davno
instalirali a nismo obrisali mada ne koristimo dati uredjaj. Ako imamo uvid u ovakvu vrstu problema
mozemo osigurati sistem tj osloboditi ga ne neophodnih drajvera.

Samo ubrzanje programa se prakticno ostvaruje povecanjem prioriteta koji se daje datom programu
odnosno procesu koji iz njega nastaje.

Sa instalacijom OS dolaze brojni alati za odrzavanje disk defergmenet disk clean up itd

14.Korisnicki alati i programi namjenjeni za optimizaciju OS

Usko grlo OS se obicno odnosi na rad najsporijih resursa u racunarskom sistemu.

Najsporiji resurs obicno presudno utice na performanse, ali ponekad stvarni uzrok sporog rada ili
slabih performansi stoji iza nekog drugog problema. Ako smo npr zakljucili da OS radi sporo zbog
procesora jer je on 100 posto zauzet prvi bi nam zakljucak bio da promijenimo procesor tj da ugradimo
procesor boljih performansih. Medjutim ako daljnom analizom utvrdimo da je raspoloziva memorija
blizu 0 odnosno minimalna onda mozemo zakljuciti da je OS ostao bez radne memorije i da Hard Disk
ucestvuje u komunikaciji jer se neprekidno razmjenjuju podaci izmedju procesora i Hard Diska preko
radne memorije. posto procesor stalno mora da prebacuje neophodne programe i podatke sa hdd u
radnu memoriju a potom da ih izvrsava onda je on veoma zauzet pa usporava svoje druge aktivnosti
pa bi onda bio sljedeci zakljucak da mozda treba povecati RAM.

Generalno uska grla racunara podrazumijrvaju 4 kategorije:

1. Radna memorija

2. Procesor

3. Hard disk

4. Racunarska mreza

Ukoliko zelimo optimizirati operativni sistem to podrazumijeva niz aktivnosti pocevsi od samog
ubrzanja vremena podizanja ili gasenja racunara pa do automatskog zatvaranja svih aplikacija koje se
zaglave.

To je moguce ostvariti ako imamo u vidu koje se sve aplikacije podizu sa operativnim sistemom.

Cim se neki novi program pohrani u listi ovih aplikacija dobijamo informaciju da se nesto instaliralo u
start up sekciju... to moze biti virus..

Potrebno je takodjer imati predstavu da li se podize neki drajver nekog uredjaja kojeg smo davno
instalirali a nismo obrisali mada ne koristimo dati uredjaj. Ako imamo uvid u ovakvu vrstu problema
mozemo osigurati sistem tj osloboditi ga ne neophodnih drajvera.

Samo ubrzanje programa se prakticno ostvaruje povecanjem prioriteta koji se daje datom programu
odnosno procesu koji iz njega nastaje. Sa instalacijom OS dolaze brojni alati za odrzavanje disk
defergmenet disk clean up itd

15. Nestandardni dodaci OS

Ubrajamo igrice, desktop teme, screensavere... Desktop teme podrazumijevaju display i kroz opciju
properties mi biramo detaljnije osobine. Mozemo postaviti background, boju ili sliku pozadine, mozemo
postaviti neki drugi pattern, wallpaper, mosemo koristiti slike sa neta. Screensaver - tu podesavamo
opciju da se pokrene neki zeljeni cuvar ekrana ako se nista ne radi na racunaru. Kroz opciju settings
podesavamo parametre screensavera. Appearence tu se podesavaju boje elemenata ekrana,
podesava se rezolucija ekrana itd...

16. Virusi

Kompjuterski virusi su mali programi koji za cilj imaju nanosenje stete tj zloupotrebu nazvani su tako
jer imaju sposobnost razmnozavanja(sami sebe kopiraju na vise mejsta na racunaru)

Bez obzira na nacin dopremanja zarazenog softvera sam virus se u pravilu ponasa na slican nacin.
Obicno prvo zarazi racunar na koji dospije a zatim ulazi u fazu razmnozavanja. U tom periodu koristi
razlicite postupke prenosa informacija kako bi sa zarazenog racunara dospio na druge racunare. Za
vrijeme tog perioda nece korisniku uciniti nikakvu stetu kako bi ostao neopazen. Tek nakon nekog
vremena program ce postici punu fleksibilnost odnosno spreman je da nacini odgovarajucu stetu.
Kako je dolazilo do razvoja raznih softverskih proizvoda tj virusa razvijale su se i strategije odbrane
odnosno razni antivirus programi.

Virusi se mogu podijeliti u nekoliko osnovnih klasa:

1. Boot sektor virusi

Kod ovih virusa obrise se sadrzaj boot sektora i umjesto boot loadera koji se nalazi u boot sektoru tu
se kopira virus i sam sebe podize

Ako se zeli podici operativni sistem sa tako zarazenog hard diska aktivira se ovaj virus odnosno ucita
se u radnu memoriju i odatle taj virus zarazi svaki memorijski medij koji se bude ubuduce koristio.

2. Infektori datoteka ili fajl infektori se prenose putem fajlova koji su izvrsnog karaktera ili imaju
komponente koje su izvrsnog karaktera.

3. Makro virusi su mini programi napisani u nekom internom programskom jeziku

(skripte u okviru nekog drugog aplikativnog programa kao sto je word excel itd)

4. Internet virusi se krecu u sklopu mail poruka i najcesce se reproduciraju automatski putem adresa
koje se nalaze u adresaru

Virus kao program moze doci kao neki attachment i cesto je upakovan u razne forme kataloga
proizvoda cestitki za praznike i slicno

Zajednicka osobina im je da su izvrsni tj imaju .exe ekstenziju.

Po izvrsenju zaista se moze prikazati neka slika ali sigurno ce se zaraziti racunar virusom. (U principu
sta god da nam dodje na racunar u vidu poste trebalo bi da skeniramo to sa nekim antivirusom)

Osnovna zastita od virusa je se provodi upotrebom programa protiv virusa to su antivirusni programi.

Ovi programi u sebi imaju podatke(definicije) koje mu omogucavaju prepoznavanje razlicitih virusa.

Pa onog trenutka kada se naidje na fajl zarazen virusom sprecavamo aktiviranje tog fajla. Antivirus
program podize odgovarajuci vid uzbune odnosno obicno salje poruku upozorenja da je odredjeni fajl
zarazen virusom. Kod antivirus programa koriste se dva pristupa za otkrivanje da li je fajl zarazen
virusom. Jedan postuoak se zove skeniranje a drugi heuristika.

Skeniranjem se otkrivaju redovi koda na osnovu kojih se prepoznaje neki virus ili neka njegova
varijanta a heuristika podrazumijeva metod trazenja neobicne aktivnosti.

(def virusa je programski kod koji def sta taj kod radii)

Svi antivirusni programi se sastoje iz vise dijelova: jedan dio je monitor i on je dio antivirusa koji se
stalno nalazi u memoriji i kaze se da je rezidentan jer neprestano stiti od virusa dok je drugi skener i
njemu se omogucava skeniranje cijelog sistema ili nekog pojedinog njegovog dijela.

Ovi antivirus programi ukljucju razlicite nacine zastite rada racunara od malicioznog koda. Najcesce je
to zastita u vremenu odnosno zastita na zahtjev korisnika.

Osim antivirusa koji ima ulogu da zastiti lokalno tj racunar na kojem se instalira, zastitu racunara
mozemo izvesti na mrezi racunara(na LANu)

To je kompleksni vid zastite.

17. Zastita od virusa

Osnovna zastita od virusa se provodi upotrebom programa protiv virusa, to su antivirusni programi.
Ovi programi u sebi imaju podrake (definicije) kojima omogucavaju prepoznavanje razlicitih virusa, pa
onog trenutka kad se naidje na fajl zarazen virusom sprecavamo aktiviranje tog fajla. Antivirus
program podize odg vid uzbune obicno salje poruku upozorenja da je odredjeni fajl zarazen virusom.
Kod antivirus programa koriste se dva pristupa za otkrivanje da li je fajl zarazen virusom:

1. Skeniranje

2. Heulistika.

Skeniranjem se otkrivaju redovi koda na osnovu kojih se prepoznaje neki virus. A heolistika
podrazumijeva metod trazenja neobicnih aktivnosti. Svi antivirusni programi se sastoje iz nekoliko
dijelova. Monitor on se stalno nalazi u radnoj memoriji i residentan i neprestalno stiti od virusa dok je
drugi skener, i njime se omogucava skeniranje cijelog sistema ili nekog pojedinog njegovog dijela.
Osim antivirusa koji ima ulogu da zastiti racunar na koji se instalira zastitu od virusa mozemo izvoditi i
na mrezi racunara, LAN. Ponekad se ovo pokazuje ne prakticnim kad ove antivirusne definicije zastsre
jer se obnova moze raditi na svakom racunaru pojedinacno a predpostavimo da nemamo pristup
internetu. Antivirus ovog tipa, tj mrezni antivirus, administratoru omogucava da sa servera imamo
pregled svih racunara, da vidi da li je na svakom racunaru uredno pokrenut antivirus i koliko su stare
definicije. Primjeri antivirusa mogu biti: sofos, mcafee
18. Historijat OS

Prva generacija OS podrazumijeva period od drugog svjetskog rata do 60ih godina.

Tu se upravljanje racunara manuelnim putem.

Jer se rucno pokretao odredjeni broj uredjaja u sistemu. Obrada podataka se izvrsavala u serijskom
nacinu rada. Jedan program u jednom vremenskom periodu. To je bio sistem busenih kartica koje su
se citale od strane racunara a rezultati izvrsavanih operacija su se pohranjivale na trake odnosno
diskove. to je bila prva gen OS.

Druga generacija OS je period 60ih godina i podrazumijeva multiprogramiranje. Vise programa se

nalazi u glavnoj radnoj memoriji i procesor ima mogucnost da aktivnost prebacuje sa programa na
program. Uvode se terminali umjesto ovih busenih kartica pa korisnik moze da radi interaktivno sa
sistemom.

Treca generacija je period 7desezih godina. To su bili sistemi opste namjere za interaktivnu obradu
podataka u realnom vremenu.

Osamdesete godine su donijele 4u generaciju operativnih sistema to su bili stand alone odnosno
single used sistemi tj DOS 16bitni racunari.

19._______________________________

1981 god IBM je napravio svoj koncept racunara sa procesorom ramom i hdd.

(Von Neuman njemacki mat je to u drugom svjetskom ratu osmislio i onda kasnije su pronasli njegove
materijale i poceli to razvijati.)

Za ovaj racunar microsoft je napravio DOS operativni sistem.

Ovaj racunar je pored ove tri komponente imao jednu disketnu jedinicu flopy disk.

Ram je bio 640 kB, 10 blokova po 64 kB.

DOS je jednokorisnicki i jednoprocesni sistem . Pristup ostalom dijelu memorije iznad 640 kB na HDD
se radi metodom swapovanja tj preklapanja (to je onaj koncept virtuelne memofije)

Ovaj mehanizam je dodatak DOS operativnom sistemu. Dakle nije unutar jezgra OS.

Rad DOSa se bazira na komandnoj liniji ...to je onaj shell interpreter...

I imamo nekoliko verzija korisnicke ljuske od kojih je najpopularniji 4DOS. Za sve naprednije funkcije
potrebni su dodatni programi.

Zadnja verzija DOSa je bila 6.22

U isto vrijeme kad i microsoft na razvoju OS radila je i kompanija Apple pa je 1983. god lansirala svoj
OS sa grafickim interfejsom pod nazivom VISA
U to vrijeme kao nadgradnja DOSu rade se verzije operativnih sistema sa prozorima(windowsima)
ikonama uvodi se mis, folderi, duzi format fajla i sve su to karakteristike windows 95 OS.

Sto se tice microsofta takodjer kod verzije DOS 2.0 imamo podrsku za HDD drajvere uredjaja koje
spajamo na racunar, hijerharijski fajl sistem itd.

20._______________________________

Windows je porodica OS koja predstavlja daljni razvoj na bazi DOS OS.

Prve verzije windowsa koristile su DOS kao osnovu odnosno dio sistemskih programa u sklopu DOSa.

Osnovne karakteristike podrazumijevaju graficki interfejs, viseprocesni rad, i uopste sada imamo
ugradjen princip da ono sto radimo i imamo u RAMu mozemo vidjeti i na ekranu. ..What you sees that
you get...

Taj princip se javlja 1987 godine.

Kompanija IBM je 88 takodjer objavila svoj OS da grafickim interfejsom. Njihov OS je bio OS/2.

Sto se tice windowsa sljedeca funkcija koja se uvodi je mogucnost umrezavanja racunara u radne
grupe tj u lokalne mreze.

To je opcija kod windowsa koja se zove windows for workgroup 3.1(to je 1992 godina)

Postoje dvije osnovne linije razvoja windows OS koje se razlikuju prema jezgru OS koje koristimo.
Jedna je bazirana na DOSu i to je windows 9x linija koja podrazumijeva windows 95, windows 98

Druga linija je bazirana na takozvanoj ljuski razvijenoj kao viseprocesni operativni sistem za potrebe
servera i ona podrazumijeva OS kao sto su windows NT, windows 2000, windows xp 7 itd...

Windows 95

Radi na 16 bitnoj Intel x86 platformi.

(16 bita su registri u procesu)

Windows 95 je operativni sistem koji podrazumijeva multitasking tj mogucnost rada vise aplikacija u
isto vrijeme, vise korisnika ne moze raditi u punom smislu rijeci jer OS dozvoljava samo jednom
korisniku rad na racunaru u nekom trenutku ili vremenskom periodu.

Windows 95 je bio prvi OS kompanije microsoft koji nije zahtjevao da se prethodno instalira DOS

Graficki interfejs je stvorio jaz izmedju Windowsa i Mac OS.

Dobilo se na fleksibilnosti jer se neki zadatak obicno mogao uraditi na vise nacina.

Znatno je poboljsana podrska za mrezno okruzenje uvodjenjem TCP/IP protokola.

Uveden je dial up pristup internetu klasicnim telefonskim linijama i ugradjena je podrska za elekrobsku
postu. Naravno duzi nazivi fajlova.

Windows 98
Radi na 24bitnoj Intelx86 platformi. To je samo poboljsano adresiranje 2 na 24 je alokacijaa koja se
moze alocifati u memoriji.

Od strane korisnika verzkka windows 98 je bila mnogo ocekivana sa obzirom na brojne bugove koje
smo imali sa 95. Sa korisnicke strane nemamo puno promjena tj razlika i te su promjene uglavnom
bile kozmeticke prirode. Najveca razlika je bila u pogledu novih hardverskih uredjaja koji su se sada
mogli instalirati. Odnosno u broju novih drajvera za date uredjaje.

Imamo DVD podrsku. Osim DVD imamo novi modelski pristup IDN. Tj sve preko telefona.

Brzien pristupa idu umjesto u kHz u MHz. u Khz je bilo kod dial upa.

Zatim imamo FAT32. File alocation table imamo mogucnost alociranje 2 na 32 memorije.

Imamo TV podrsku pa mozemo povezati kompjuter na tv da bude monitor.

Zatim imamo poboljsan pristup webu tako sto je taj pristup koji se odnosni na pretrazivace pomocu
internet explorrra. znaci uopste stabilnost kod 98 je povecana uvodjenjem maintance wizarda. tj
optimizacije sistema.

Zatim uvodjenjem Task scedulera to je pomoc za izvrsavanje zadataka. Zatim windows updata imamo
mogucnost azuriranja OS.

ActiveX kontrola itd.

Vece stabilnosti i pouzdanosti rada u vecem okruzenju.

Zatim ovdje se koristi i vise novi sistem za lokaciju fajlova tkzv NT file system.

Imamo i login prilikom pristupa racunaru i bolje su mu karakteristike kod peer to peer operativnog
sistema.

A sto se tice nedostataka u odnosu na Windows 95 OS ovdje smo imali manju tj slabiju podrsku plug
and play standarda.(dakle dovoljno je samo povezati stampac da ga kompjuter prepozna jer stampac
nosi svoj os i komp ga prepoznaje)

Osim ove podrske plug and play standarda imamo manju podrsku drajveta i imamo podrsku samo
32bitnim aplikacijama.

Zatim imamo slabiju podrsku za PCMCIA kartice. To je bilo vazno za notebook racunare.

Najveca razlika je u orijentisanosti prema korisniku jer su bili manje korisnicki orijentisani zatim u
pojednostavljenom radu u mrezi. Pa su ovo bili prvi server operativni sistemi koji su se koristili kao
servefi u mreznom okruzenju... inace podrska os do tog doba je bila jako slaba...

Windows 2000

Podrazumijeva dvije verzije

Windows 2000 profesional i Windows 2000 server

Windows 2000 profesional je namijenjen obicnim korisnicina sa malo jacim zahtjevima. To je desktop
OS ali se moze koristiti i kao klijentska verzija klijent u mreznom okruzenju i imao je sljedece
karaktetistike:
Veci stepen pouzdanosti u odnosu na windows x

Bolju podrsku plug and play standardu u odnosu na windows NT work station.

Siri spektar ili veci skup drajvera u odnosu na NT workstation.

Smanjena je potreba restartovanja kod instalacija novih hardverskih uredjaja smanjeno je vrijeme
reboota i poboljsana podrska za vpn mreze.

Povecana je podrska za multimediju. To je jednostavno bolji operativni sistem za notebook racunare.

Sto se tice windows 2000 servera on ima slj verz:

windows server standard

windows advanced server

windows data centar server

Ovaj Os kombinuje elemente sigurnosti od windows NT i korisnicku orijentisanost sa eindows 9x

operativnim sistemom.

Windows Vista je Windows OS kojeg je kompanija Microsoft lansirala 2006 godine

Kompaktibilan je sa svim prethodnim desktop OS od 95 do XPa.

Kod njega je mozda znacajno sto mu je interfejs iskopiran sa linuxa.

Moze se primjeniti da imamo novi nacin pristupa pojedinim dijelovima OS zatim nove nazive za
pojedine komponente, podrska i odrzavanje ovog OS je orijentisano putem interneta, updateima
povecana je sigurnost i stabilnost u odnosu na prethodne i ovim OS se pokusalo naci rjesenje u cilju
kompaktibilnosti aplikacija koje se izvrsavaju na linuxu.

21._______________________________

UNIX OS(preteca linux os)

Unix je porodica OS koja podrzava visekorisnicki rad i svi su viseprocesni. Kreirala ga je

telekomunikaciona kompanija ITNT a poslije je izvornj kod ovog OS nesto modifikovan na univerzitetu
Bertli u kaliforniji. Tamo je nastala XBSD porodica OS. Imamo verzije FreeBSD NetBSD i OpenBSD.

Orignalno ime UNIXA je zasticeno zakonom kao izvorni kod.

Pravo na koristenje UNIX naziva imaju odgovarajuce kompanije samo koje imaju dlzvolu.

U principu podrzavaju samo tekstualni nacin rada mada imaju mogucnost koristenja windows OS.

Unix OS podrazumijeva hardver koji se dijeli u grupe i nemamo uobicajni nacin klijent srrver
organizacije gdje je jedan racunar vazniji i ima ulogu servera a ostali racunari su klijenti manje vazni i
putem njih se pristupa resursima glavnog racunara.

Ovdje se hardveri organizuju u grupe i sve su grupe iste vaznosti i mogu medjusobno komunicirati.

Ovo je nasljednik Windows 2000 server OS i od njega je preuzeo najbolje osobine sa tim sto je
uvedena kompaktibilnost i druge mogucnosti sa windows xp operativnim sistemom.

Ovaj OS omogucava laksi upgrade sa Windows NT OS tj azuriranja za razliku od update sa Windows

2000 OS.

Posebno kada je u pitanju rad sa active directory.

Ovdje se vidi znacajan napredak po pitanju upravljanja sa grupama korisnika.

Ovaj OS je donio takodjer poboljsanja u radu sa HDD ukljucujuci mogucnost bacupa otvorenih fajlova
tj fajlova koje se izvrsavaju. Do sad je bilo potrebno da se aplikacije zatvore kako bi se spasili podaci.

U odnosu na 2000 server nijedna serverska komponenta nije ukljucena automatski.

Sve je to u cilju da bi se smanjila osjetljivost na napade hakera prilikom instalacija.

Imamo nekoliko izdanja prvo je standard edition i to je rjesenje za male i srednje firme.

Zatim enterprise edition to je server OS za velike firme podrzava do 8 procesora i 32 GB rama za 32

bitnu verziju a kod 64bitne verzije kod titanium procesora moguca je podrska takodjer do 8 procesora i
64 GB rama

Zatim imamo Data centar edition to je server OS za ogromne sisteme i ovdje se podrazumijeva visoka
pouzdanost i sigurnost

Zatim imamo Web Edition to je OS namijenjen za Web aplikacije odnosno XMNS servise plus je
upotrebljavan Microsoftov Web Server IIS

Microsoft je na trziste plasirao Windows XP 2001 godine u cilju zamjene 98 linije.

U odnosu na svoje prethodnike XP ie donio znatno poboljsan graficki interfejs.

Bolja podrska za umrezavanje racunara.

Veca pouzdanost i bezbjednost.

Podrska za 64bitne arhitekture(znaci registri u procesu posebno adresni da mozes adresirati 2 na 64

bita memorije) bez obzira na procesore bili Intelovi ili AMD.

XP dobro koristi klijent server arhitekturu umrezeni nacin rada i kompaktibilan je sa aplikacijama
namijenjenim drugim operativnim sistemima. Postoje dvije verzije XP:

Profesional

Personal Edition

Nova verzija Windowsa server tipa se pojavila sljrdece godine tj 2002 godine i imala je istu kodnu
strukturu kao Windows XP, a to je bio Windows 2003 server.

Dizajnerski ciljevi Windows XPa su bili sljedeci

1. bezbjednost( u odnosu na prethodne ovo je bio najbezbjedniji OS)

2. pouzdanost(u tom smislu XP je nadmasio dotada najpouzdaniji Windows 2000 OS jer se ovdje
detaljno provjerava kod, vrse se brojna testiranja odnosno automatska detekcija gresaka kada su u
pitanju drajveri novih uredjaja koje treba spojiti)

U windows xp se uvodi mogucnost updejta tj mogucnost skidanja zakrpa sa interneta prije nego sto
korisnici uoce neki problem.

Sto se tice korisnickog graf interfejsa dobili smo bolji vizuelni dizajn uz povecanu intuitivnost kod
koristenja Menia

3. kompatibilnost sa Windows i POSIX aplikacijama(to su apl koje rade na 95 i 98 OS)

XP posjeduje svoje kompatibilnosti koje se nalaze izmedju apl i windows programskog interfesja.

XP podrzava 16 bitne aplikacije tako sto se one prevode u 32bitne, a 32bitne u 64bitne.
4. Visoke performanse. XP je projektovan da iz hardverske kombinacija izvuce najbolje bez obzira o
kojem je racunaru rijec dekstop ili server, a u tom smislu koriste se tehnike asihronog ulaza ili izkaza,
optimizirani mrezni protokoli, grafika se prebacuje u jezgro OS, uvodi se kesiranje podataka kada su
datoteke sa kojima se radi u pitanju itd...

5. Prosirivost podrazumijeva mogucnost OS da se nadogradi u skladu sa novim tehnoloskim

promjenama(bolji procesori vise rama drugacij nacin rada HDD itd) to se u XP omogucava tzv
slojevitom arhitekturom.

Source Code vezan za jezgro OS je zasticen i tu se obezbjedjuju one osnovne funkcije sistema
dodijeliti memoriju dodijrliti procesorsko vrijemd itd.

Na ovom sloju se nalazi vise serverskih podsistema i svaki je podsistem vezan za emulaciju nekog
drugog OS od DOSa do Windows 2000

6. Portabilnost tj prenosivost

Operativni sistem se moze prebaciti sa jedne hardverske ahritekture na drugu sa malim izmjenama.
Ovaj OS je napisan u prog jeziku C i C++.

7. Regionalna podrska odnosno ovdje se obezbjedjuje podrska za razne lokalizme kao sto su datum
vrijeme valuta i drugi nacionalni obicaji.

Mozemo navesti i odgovarajuxe dodatke za ovaj OS tj service packove.

Prvi service pack je bio podrska za USB 2.0 stick. Dok je drugi service pack bio namijenjen za
unaprijedjenje sigurnosti.

Uveden je novi firewall(zastitni zid il zastita lokalne mreze od eksternih upada hakera) i zvao se
windows firewall.

Poboljsana je zastita memorije.

Poboljsana je podrska za Wifi sisteme i bluetooth zatim za pop up blockere i tjt

22. Linux

Sto se tice ovog OS on koze da radi na 64 i 32 bitnoj arhitekturi a mogu doci u obzir od samog
pocetka razni procesori kao sto je Intel, AMD, IBM, Motorola 68060, 68040, 68020, 68000, zatim Sun
radne stanice, disk, irm procesori itd... Linux je baziran na MiniX ljusci Linux OSa. To je bilo u pocetku,
s vremenom je izbacio kompletan izvorni kod. Obicno ga razvijaju entuziasti. Linux je vezan za
svedskog studenta koji je zelio da olaksa rad ucenju studenata na univerzitetu u Stockholmu. Ovdje se
moze skinuti sa interneta ljuska i izvorni kod i sa setom alata moze omoguciti... i ovaj se OS mozda
razvija od drugih OS upravo zbog svoje otvorenosti i jednostavnosti. Postoji vise razlicitih varijanti koje
se distribuiraju, a sve su uglavnom besplatne. Najpoznatije su RedHat, Debian, Susev, Slackware, a
postoje verzije koje su primjenljive za nasu drzavu su... i koje je moguce besplatno downloadirati sa
neta. Distribucija podrazumijeva paket u kojem dobijamo ljusku i set programa sa aplikacijom koja
olaksava instalaciju. Ovaj je OS besplatan i omogucava umrezavanje racunarskih struktura sa
jednostavnim hardverom u velike grozdove racunara. Takvu strukturu imaju provajderi, tj pretrazivaci.
Chrome, takvi pretrazivaci smanjuju troskove kad su u pitanju veliki server sistemi.

23. Unix

Unix je poridica OS koja podrzava korisnicki rad. Kreirala ga je TK kompanija AT&T a poslje je izvorni
kod ovog OS nesto modifikovan na univerzitetu Bertly u Kaliforniji. Tamo je nastala XBS unix OS. To
znaci da imamo verzije free BSD, net BSD i open BSD. Orginalno ime Unix-a je zasticeno zakonom
kao izvorni kod. Pravo na koristenje Unix naziva samo imaju firme koje su prosle odgovarajuca
testiranja ako su uzeli ovo jezgro iz set alata. U principu podrzavaju tekstualni nacin rsda mada imaju
mogucnost koristenja Windows okruzenja. Unix OS podrazumijeva hardver koji se dijeli u grupe i
nemamo uobicajeni naziv clean server operacije gdje je jedan racunar vazniji i ima ulogu servera a
ostali racunari su klijenti. I putem njih se pristupa nesto racunara. Ovdje se hardveri organizuju u
grupe i sve su grupe iste vaznosti i mogu medjusobno komunicirati.

24. Windows Vista

Je desktop OS koji je kompanin Microsoft lansirala 2007 godine. Kompaktibilan je sa svim prethodnim
desktop OS od 95 do XP. Kod njeg je mozda znacajno sto mu je interfejs iskopiran sa linuxa. Moze se
primjetiti da imamo novi nacin pristupa novim OS zatim nove nazive za pojedine komponente, podrska
i odrzavanje neceg putem interneta, povecana je sigurnost i stabilnost u odnosu na prethodne i ovim
OS se pokusalo naci rjesenje u cilju kompaktibilnosti aplikacija koje se odrzavaju na Linux OS.

25. Windows 2003 server

Ovo je nastupnik Windows 2003 server OS i od njeg je preuzeo najbolje osobine s tim sto je uvedena
kompaktibilnost i druge mogucnosti na XP OSa. Ovan OS omogucava laksi upgrade sa Win NT OSa
za razliku od updejta sa Win 2000 OS posebno kad je u pitanju rad sa active directory. Ovdje se vidi
znacajan napredak po pitanju upravljanja sa grupama korisnika. Ovaj OS je donio poboljsanja sa
radom sa hard diskom omoguvacanjem backupa. Do tada je bilo obavezno da se zatvori neki fajl. U
odnosu na 2000 Server, ni jedna serverska komponenta nije ukljucena automatski. Sve je to u cilju da
bi se smanjila osjetljivost napada hackera kod instalacije. Imamo nekoliko izdavanja:

1. Standard edition - to je rjesenje za male i srednje firme.

2. Enterprise edition - to je server OS za velike firme pozdeava do 8 procesora i 32 gige rama za

32itnu verz, a kod 64 bitne verzije kod titanjum procesora moguca je podrska 8procesora i 64 gige
rama.

3. Datacentar edition - to je server OS za ogromne sisteme. Ovdje se podrazumijeva visoka puzdanost

i sigurnost.

4. Web edition - to je OS namjenjen za web aplikacije odnosno xml servise + upotrebljava Microsoft
server IIS.

26. Macintosh

Macintos je arhitektura u kjnoj vlada samo jedan os . I cijela arhitektura zasticena patentima softver i
hardver , sa vrlo skupom dokumentacijom . Mc osx je baziran na unixu i iznad te ljuske , jezgra,
imamo graf interfejs koji je posebno razvijen. Procesno je zahtjevan i nudi poseban stepen ugodjaja u
interakciji sa korisnikom.

Mc osx server

Predstavlja server os kompanije apple kodni naziv je rapsody moze raditi i na intel pentium platformi
kao i na apple motorola ibm power pc platformi. Optimizitan je za racunar power macintos pow 3 i 4
generaciue. Podrzava dijeljenje resursa preko mrezne komponente koja se zove apple file servis.
Moze se koristiti kao web server postu ukljucuje besplatni web server apache . Sadrzi i web objekt 4
aplikacijski server kao i za internet i intranet aplikaciju. Mc os x fajl sistem moze biti web server ,
aplikacinski server, fajl sistem moze biti baziran na unix operativnom sistemu i ima slijedece
specificnosti.

1.Vezan je za rad s fajlovima koje korisnici kreiraju cuvanu na ovom serveru. Imamo korisnicki home
direktorij'- podrazumijeva aplikacije i dokumente koje kreira i na ovom serveru cuva odredjeni korisnik

2. Local directorij podrazumijeva aplikacihe odnosno dokumente koje cuva korisnik na lokalnom
racunaru , to je ustvari direktorij lokarnog korisnika i pristup tim direktorijima je limitan odnosno
definisan odgovarajucim dozvolama za pristup.
3. Network direktorij - to je ustvari mrezni direktorij i ima ulogu pruzanja pristupa korisnicima koji su
udaljeni odnosno locirani na udaljenim sistemina

4. Sistem direktorij - to su aplikacije odnosno dokumenti ili resursi koji se odnose na sam os.
Sistemskog su karaktera. U principu kod ovog osa podrzan je visekorisnicki rad sa velikim brojem
simultanih veza ( vise korisnika u isto vrijeme pristupa resursima ). I ovaj os ima grafocki orijentisan
korisnicki interfejs u svrhu administracije tj u svrhu instalacije , upravljanje procesima , upravljanje
mrezom itd.