Haberler > Yazarlar > Emre Dorman > Üzüntüyü yenmenin çareleri

Emre Dorman
edorman@hurriyet.com.tr

Üzüntüyü yenmenin çareleri

26 Haziran 2016

İlk İslam filozofu olarak bilinen ve aynı zamanda matematikçi, fizikçi, astronom,
hekim ve coğrafyacı olarak çok yönlü bir kişiliğe sahip olan El-Kindi’nin
‘Üzüntüyü Yenmenin Çareleri’ isimli bir makalesi vardır.

Kindi, söz konusu makalesinde insanı üzüntüye sevk eden şeyler ve bunlardan
kurtulma yolları üzerine çeşitli tespitlerde bulunur.

- Kindi, insanın başına gelen bütün mutsuzlukların beden ya da cisme

bağlanmaktan kaynaklandığını düşünür.

- Maddi iyiler insanın içsel dengesine, gerçek özerkliğine zarar verirken, onu
yoldan çıkarıp acı ve üzüntülere sevk eder. Yani maddi şeylere bağlanmak bireyin
ruhsal dengesini bozar ve bu sözde iyileri kaybetmek korku, endişe ve üzüntülere
yol açar.

Ona göre gerçek mutluluk, insanın dünyevi ve maddi iyilere karşı aldırmazlık
içinde olmasından geçer. Gerçek saadet, erdemli bir hayatla mümkün olur.

Onun sözünü ettiği erdemler hikmet (bilgelik), hilm (yumuşak huylu olmak) ya da
itidal (ölçülü olmak), adalet ve cesarettir. En önemlisi ise bilgeliktir.

Kindi’ye göre üzüntü, sevilenlerin kaybından ve isteklerin gerçekleşmemesinden

kaynaklanan psikolojik bir rahatsızlıktır.

- Hiçbir kimsenin bütün isteklerini elde etmesi mümkün olmadığı gibi sevdiği her
şeyi sonuna kadar elde tutması da mümkün değildir. Bunun nedeni, içinde
bulunduğumuz oluş ve bozuluş dünyasında değişmezlik ve sürekliliğin olmaması
yani her şeyin bir sonu olmasıdır.

- Oysa akıl ve gönül âlemine ait olan erdemli şeyler için değişmezlik ve süreklilik
söz konusu edilebilir.
 

Öyleyse sevdiklerimizi yitirmemek ve isteklerimize ulaşmak istiyorsak akıl ve

gönül âlemine ait olan erdemli şeyleri gözetmeli; seveceğimizi, elde edeceğimizi
ve isteklerimizi bunlar üzerinden gerçekleştirmeliyiz.

Böyle yapıldığında hiç kimse bizim edindiğimiz değerleri gasp edemeyeceği gibi
sevdiğimiz akli değerleri yitirmemiz de söz konusu edilemez.

- Zira bu değerler tehlikelere maruz kalmaz ve ölmezler. Bir başkasının bunlara

talip olması bizim onlara sahip olmamızı engellemez.

NEDEN ÜZÜLÜRÜZ

Kİndİ, üzüntünün ne olduğu düşünüldüğünde, ya bizim ya da başkalarının yaptığı

bir şeyden dolayı üzüldüğümüze dikkat çeker ve şöyle söyler:

- “Bizden kaynaklanan bir şeyi, bize üzüntü verdiğini bile bile yapıyorsak, yani
üzülmeyi istemediğimiz halde yapmayı istemediğimiz bir şeyi yapıyorsak, o
halde, istemediğimiz bir şeyi istiyoruz demektir. Bu ise, akıldan yoksun olanların
özelliğidir.”

Yine üzüntü sebebimiz, başkalarının yaptığı bir şeyden kaynaklanıyor ve bunu

önlemek elimizde ise, bunu önleyerek üzüntüden kurtulmamız gerektiğini söyler.

- Şayet bu yolla üzüntü sebebini ortadan kaldırmak mümkün değilse, henüz

gerçekleşmediği halde, ilerde üzüleceğimizden kaygılanarak üzülmenin de bir
anlamı olmadığını vurgular.

Kindi’ye göre aksi halde belki de hiçbir zaman gerçekleşmeyecek bir üzüntüyle
kendimizi huzursuz etmiş oluruz ki, bu da başkası yüzünden değil, yine kendi
elimizle kendimize üzüntü çektirmek demek olur.

- İnsanın kendine üzüntü vermesi, başkasından daha cahil, zalim ve acımasız

olduğunu gösterir.

- Yani sebebin ortaya çıkmasından önce üzülmekle, bu sebep ortadan kalkmaz.

Ona göre her halükârda sebebin gerçekleşmesini önlemek esastır. Dünyadaki her
şey geçici olduğuna göre, üzüntü de geçici ve sonludur. Yani mutlu olmak
elimizde olduğu sürece bedbahtlığa rıza göstermemeliyiz.
 

KURTULDUĞUMUZ ESKİ ÜZÜNTÜLERİMİZ

Kindi, üzüntüyü yenmenin başka bir yolunun da, kendimizin ve başkalarının

uğradığı üzüntüleri yani kurtulduğumuz eski üzüntülerimizi düşünerek bunlarla
teselli bulmak olduğunu söyler.

- Yani yeni üzüntülerimizin yerine eskilerini koymak ki, zaten onlardan

kurtulmuşuzdur.

Böylece, başkalarının atlattığı üzüntüleri düşünmekle, ilk musibete uğrayanın biz

olmadığımızı, musibetin sadece tek kişinin başına gelen bir olay olmadığını
anlamış olacağımıza dikkat çeker.

Kindi’ye göre insan, başına hiç musibet gelmesini istemiyorsa, hiç var olmak da
istemiyor demektir. Çünkü musibetler, bozulma niteliği taşıyan şeylerin
bozulmasından ileri gelir.

- Eğer bozulma olmasaydı, varlık da olmazdı. Öyleyse musibetlerin olmamasını

istemek, tabiattaki oluş ve bozulma kanununun ortadan kalkmasını istemektir.

- Tabiatta olanın olmamasını istediğimizde ise, imkânsızı istemiş oluruz.

İmkânsızı isteyen, muradından mahrum olur, muradından mahrum olan bedbaht
olur.

GERÇEK KAZANCIMIZ

Başkalarının ortak olamadığı ve sadece bize ait olan şeyler bizim gerçek
kazancımız ve manevi hayırlarımızdır. Kaybedecek olsak üzülmemiz gereken
şeyler de işte bu manevi hayırlarımızdır.

- Kindi’ye göre şunu akıldan çıkarmamak gerekir ki, müşterek menfaatlerden

olup bizim elimizde olan her şey, bu şeyleri bize veren ve bu şeylerin yaratıcısı
olan Allah’tır.

- O dilediği zaman emanetini geri alabilir ve dilediği bir başkasına verebilir.

- O nimetlerinin en büyüğünü ve en değerlisini, yani başkalarının el uzatamadığı,

kimsenin bizimle paylaşmadığı nimetleri bizde bırakmıştır.
Yani nimetlerinin önemsiz olan az bir kısmını geri aldıysa da, ruhumuz sürekli var
olduğu sürece, pek çok nimetini bizde bırakmıştır.

 
*

Kindi, maddi ihtiyaçları azaltmanın, üzüntüleri azaltmak anlamına geldiğini

söyler. Bu konuda bir örnek verir:

- Atinalı Sokrat’a ‘Üzülmemeyi nasıl başarıyorsun?’ diye sorduklarında;

‘Kaybettiğim takdirde üzüntüsünü çekeceğim şeylere sahip olmuyorum’ diye
cevap vermiştir.

Kindi’ye göre musibetlerinin az olmasını isteyen kişi, haricî ihtiyaçlarını

azaltmalıdır.

- Nitekim harici ihtiyaçlar, elde edilmesi yorgunluğa, kaybedilmesi acıya,

ulaşılamaması özlemlere yol açan şeylerdir.

ALLAH’IN İSİMLERİ

Hayy:

Sürekli diri. Hayatın kaynağı. Kendisi için ölüm söz konusu edilemeyen.

Karîb:

Çok yakın olan. Kullarına şah damarlarından daha yakın olan.

iSLAM BİLİM TARİHİNDEN

Kopernik ve Kepler’i etkileyen Müslüman: Zerkali (1029-1087)

Endülüs’ün en ünlü astronomu olarak bilinen Zerkali, Batı’da ‘Zerkali tableti’

olarak anılan, çok hassas bir usturlab geliştirdi.

* Batı’da en etkili birkaç astronomik tablodan biri olan ve kendi döneminin en

hassas astronomik bilgilerini içeren ‘Toledo tabloları’nın hazırlanmasında çalıştı.

* Hiçbir hesaplamaya gerek duymadan gök cisimlerinin yerini veren, tutulmaları

bildiren almanaklar (yıllıklar) hazırladı.

* Zerkali’nin, yörüngelerin yuvarlak olmak zorunda olmadığını iddia ederek

Johannes Kepler’i etkilediğini düşünenler de vardır. Diğer taraftan Nicholas
Kopernik’in de Zerkali’nin çalışmalarından faydalandığı bilinmektedir.

* Ay’da bir krater Zerkali’nin ismini taşımaktadır.