Ye Bet Krstiyan Tarik 01 and 02 PDF

የቤተክርስቲያን ታሪክ 1
ምዕራፍ አንዴ
1. የቤተክርስቲያን ታሪክ መግቢያ
1.1. የቤተክርስቲያን ትርጉም
ቤተክርስቲያን የሚሇው ቃሌ መሠረቱ ከግእዜ ሲሆን ‹‹ቤተ›› ከሚሇውና ‹‹ክርስቲያን›› ከሚሇው

ሁሇት ቃሊት የተመሠረተ ነው ፡፡
‹‹ቤተ›› የሚሇው ቃሌ ሦስት ትርጉሞች አለት፤ እነርሱም
ሀ. ኖረ፣አዯረ ማሇት ነው
ሇ. ወገን፣዗ር፣ትውሌዴ ማሇት ነው
ሏ. ጉባኤ፣ ማኅበር ማሇት ነው
ስሇዙህ ቤተክርስቲያን የሚሇው ቃሌ በሰዋሰው አመጣጥ /በግእዜ ቋንቋ/ በ዗ይቤም በምሥጢርም

ሦስት ትርጉሞች አለት ፡፡ አነርሱም
1ኛ. ሕንፃ ቤተክርስቲያን
‹‹ቤተ›› ማዯሪያ ሲሆን ቤተክርስቲያን የክርስቲያኖች ማዯሪያ፣ የክርስቲያኖች ቤት የሚሌ ትርጉም

በመሥጠት ቤቱን መሰብሰቢያውን ሕንፃውን ያመሇክታሌ ፡፡
ቤተክርስቲያን ክርስቲያኖች
 ከእግዙአብሔር ጋር ሇመገናኘት፣
 ስሇበዯሊቸው ምህረት ሇመሇመን፣
 ሕይወት የሆነውን የእግዙአብሔርን ቃሌ ሇመስማት፣
 ሇኃጢአት ሥርየት የተሰዋውን የክርስቶስን ሥጋና ዯም ሇመቀበሌ የሚሰባሰቡበት ቤት ነው

፡፡
ከጌታ ትንሣኤ በኋሊ ዯቀ መዚሙርቱ በኢየሩሳላም ከተማ የማርቆስን እናት የማርያምን ቤት እንዯ
ቤተክርስቲያን ይጠቀሙበት ነበር ፡፡ የመጀመሪያዋ ሕንፃ ቤተክርስቲያን የተሠራችው በፊሉጵስዩስ
ከተማ ነው ፡፡ አሁን ግን በዓሇም ሁለ ታንፃሇች ፡፡
2ኛ. እያንዲንደ ክርስቲያን
‹‹ቤተ›› ማሇት ወገን፣ ዗ር፣ትውሌዴ፣ጎሣ ማሇት ሲሆን ቤተክርስቲያን እያንዲንደን ክርስቲያን

ያመሇክታሌ ፡፡ የያዕቆብ ወገን የሆኑ ‹‹ቤተ ያዕቆብ›› የእስራኤሌ ወገን የሆኑ ‹‹ቤተ እስራኤሌ
እንዯሚባለ ሁለ የክርስቶስ ወገን የሆኑ ክርስቲያኖች ቤተክርስቲያን ተብሇው ይጠራለ፡፡ ስሇዙህም
ነው ቅደስ ጳውልስ ሇቆርንቶስ ምዕመናን “የእግዙአብሔር ቤተመቅዯስ እንዯሆናችሁ
የመ/ፓ/ቅ/ቅ/ማርያም ገዲም 1
ፈሇገ ሕይወት ሰንበት ት/ቤት
የእግዙአብሔርም መንፈስ እንዯኖረባችሁ አቃውቁምን? ማንም የእግዙአብሔርን ቤተመቅዯስ
ቢያፈርስ እግዙአብሔር እርሱን ያፈርሰዋሌ፣ የእግዙአብሔር ቤተ መቅዯስ ቅደስ ነውና ያውም
እናንተ ናችሁ” (1ኛ ቆር 3 ÷ 16-17) በማሇት የጻፈሊቸው
3ኛ. የክርስቲያኖች አንዴነት /ጉባኤ/ ማኅበር
‹‹ቤተ›› ማሇት ማኅበር፣ጉባኤ ተብል ሲፈታ ቤተክርስቲያን ማሇት የክርስቲያኖች አንዴነት ወይም
ማኀበር ማሇት ነው ፡፡ በሏዱስ ኪዲን ውስጥ ይህ ቃሌ ተዯጋግሞ ተጽፎ እናገኛሇን፡፡
ሇምሳላ ጌታ ስሇይቅርታ ሲያስተምር ‹‹ወንዴም ቢበዴሌህ ሄዯህ አንተና እርሱ ብቻችሁን ሆናችሁ
ውቀሰው .... ባይሰማህ ግን አንዴ ወይም ሁሇት ከአንተ ጋር ውሰዴ፣ እነርሱንም ባይሰማ
ሇቤተክርስቲያን ንገራት፣ ዯግሞም ቤተክርስቲያን ባይሰማት እንኳ እንዯ አረመኔና ቀራጭ
ይሁንሌህ›› (ማቴ 18 ÷ 15-17) በማሇት ገሌጿሌ ፡፡ እዙህ ሊይ ቤተክርስቲያን የሚሇው ቃሌ
የክርስቲያኖችን ጉባኤ እንዯሚያመሇክት ግሌጽ ነው ፡፡
ቤተክርስቲያን ዗ግብጽ፣ ቤተክርስቲያን ዗ኢትዮጵያ የሚሌ ንባብ ቢገኝ በግብጽ የሚኖሩ የክርስቲያኖች
ማኅበር፣ በኢትዮጵያ የሚኖሩ የክርስቲያኖች ማኅበር ማሇት ነው ፡፡ ይኸውም በቅደስ ጴጥሮስ
አነጋገር ይታወቃሌ ፡፡
ቅደስ ጴጥሮስ ‹‹ከናንተ ጋር ተመርጦ በባቢልን ያሇች ቤተክርስቲያን ሌጅም ማርቆስ ስሊምታ
ያቀርቡሊችኋሌ›› (1ኛ ጴጥ 5 ÷ 13) በማሇት የገሇጸው በባቢልን ያሇችውን የክርስቲያኖች ማኀበር
ወይም ጉባኤ የሚየመሇክት ነው ፡፡
እኛ በግእዜ ቤተክርስቲያን የምንሇውን ጽርዓውያን ኤክላሲያ ይለታሌ ፡፡ ፍቺውም ‹‹የተጠሩ ወይም

የምርጦች ሽንጎ›› ማሇት ነው፡፡ በ284 ከጌታ ሌዯት በፊት ከብለይ ኪዲንን ከዕብራይስጥ ወዯ ጽርዕ
የተረጎሙት 70 ሉቃናት ሙሴ ካሃሌ (Qehal) በማሇት የጻፈውን ኤክላስያ እያለ ተርጉመውታሌ ፡፡
በእግዙአብሔር የተመረጠ የእስራኤሌ ጉባኤ ማሇት ነው ፡፡ ይህም ቃሌ በብለይ ኪዲን 96 ጊዛ
በሏዱስ ኪዲን ዯግሞ ቤተክርስቲያን የሚሇው (ወይም የዙሁ ተመሳሳይ ትርጉም ያሇው) ቃሌ 114
ጊዛ ተጠቅሷሌ ፡፡
ኤክላሲያ የሚሇው ቃሌ ኅሩያነ እግዙአብሔር (በእግዙአብሔር የተመረጡ) ማሇት በመሆኑ ቋንቋው

ክርስቲያኖችን በቀጥታ ቢያመሇክትም ‹‹ቤተክርስቲያን›› የሚሇውን ቃሌ በመጀመሪያ የተጠቀመበት
ጌታችን መዴኃኒታችን ኢየሱስ ክርስቶስ እንዯሆነ ቅደስ ወንጌሌ ያስረዲሌ ፡፡ ማቴ 16÷18፣
18÷18፡፡
ምዕመናን (ዯቀመዚሙርት) ሇመጀመሪያ ጊዛ ክርስቲያን የተባለት በአንጾኪያ ቢሆንም ቤተክርስቲያን

የሚሇው ስያሜ ቀዴሞ በጌታችን የተሰጠን አምሊካዊ ስጦታችን ነውና እንጠብቀዋሇን ፡፡
የቤተክርስቲያን መጠሪያዎች
ቤተክርስቲያን በባሕርይዋ አንዱት ብትሆንም ማንነቷን ሇመግሇጥና ሇማስተዋወቅ እንዱሁም

ከአገሇግልቷ አንጻር የተሇያዩ መጠሪያዎች አለት ፡፡ ሏዋርያትም በዙሁ መንገዴ በተሇያየ ሰም
እንዯጠሯት እንዯሚከተሇው ማየት እንችሊሇን ፡፡
ሀ. ቤተክርስቲያን ዗ክርስቶስ (዗እግዙአብሔር)
ቅደስ ጰውልስ በተሇያዩ ቦታዎች ቤተክርስቲያንን ቤተክርስቲያን ዗ክርስቶስ፣ ቤተክርስቲያን

዗እግዙአብሔር እያሇ ጠርቷታሌ ፡፡
ሇምሳላ
o ሇሮም ምዕምናን በሊከው መሌእክቱ ሊይ ሲሰናበታቸው ‹‹የክርስቶስ አብያተ ክርስቲያናት ሁለ

ሰሊምታ ያቀርቡሊችኋሌ›› ብሎሌ ፡፡ ሮሜ 16÷16 ፡፡
o ሇቆሮንቶስ ምዕመናንም ‹‹... በቆሮንቶስ ሊሇች ሇእግዙአብሔር ቤተክርሰቲያን›› በማሇት ጽፏሌ ፡፡

1ኛ ተሰ 1÷4 ፣ 1ኛ ጢሞ 3÷5
የቤተክርስቲያን ራሷ ፣ ገዥዋ ፣አዲኟ ክርስቶስ ሰሇሆነ (ኤፌ 5÷1) ቤተክርስቲያን ዗ክርስቶስ

ቤተክርስቲያን ዗እግዙአብሔር ትባሊሇች ፡፡
ሇ. ማኅዯረ እግዙአብሔር (የእግዙአበሔር ማዯሪያ)
እግዙአብሔር አምሊክ በብለይ ዗መን በመገናኛው ዴንኳን እያዯረ ሕዜቡን እንዯጎበኘ (዗ጻ 25÷8 ፣
1ኛ ነገ 8 ÷27- ፍፃሜ ፣ 2ኛ ዛና 7 ÷12 -16) ሁለ በሏዱስ ኪዲንም በቤተክርስቲያን እያዯረ
በመንፈሱ ምዕመናንን ይጎበኛሌ ፡፡ ይህም ሲባሌ እግዙአብሔር በቦታ ይወሰናሌ ማሇት ሳይሆን
በቃሌኪዲኑ በቸርነቱ ያዴርበትና ሕዜቡን ይጏኝት ዗ንዴ በቤተክርስቲያ የሚገሇጥና ጸጋውን የሚሰጥ
መሆኑን የሚገሌጥ ነው ፡፡ ኢሳ 36÷1 ፣ ኤፌ 2÷20-22 ፡፡
ስሇዙህ ከእግዙአብሔር ጋር ሇመገናኘት ወዯ ቤተክርስቲያን መጠጋት ብቻ ሳይሆን መግባት

ያስፈሇናጋሌ ፡፡ ይሌቁንም ዯግም ‹‹ሁሇት ወይም ሶሰት በስሜ በሚሰበሰቡበት በዙያ በመካከሊቸው
እሆናሇሁና›› የሚሇው አምሊካዊ ቃሌ ቅዴስት ቤተክርስቲያንን የእግዙአብሔር ማዯሪያ፣ መኖሪያ
መሆኗን ያረጋግጥሌናሌ ፡፡ ማቴ 18 ÷20
ስሇዙህ ቤተክርስቲያን የእግዙአብሔር ማዯሪያ ትባሊሇች ፡፡
ሏ. መዜገበ ጸጋ (የጸጋው ግምጃ ቤት)
ሁለን በሁለ የሚያዯረገው አንደ እግዙአብሔር ሌዩ ሌዩ የሆኑ የጸጋ ስጦታዎች አለት (በዕውቀት
የመናገር፣የጥበብ፣ የመፈወሰ፣ የመተርጎሞ ወ዗ተ)፡፡ 1ኛ ቆር 12÷11 ሮሜ 12÷6-7 እነዙህ
ጸጋዎች ግን ከቤተክርስቲያን ውጭ አይገኙም ፡፡
ሇምሳላ
የሌጅነት ጸጋ በቤተርክርስቲያን ተጠምቀው በቅብዓ ሜሮን ሲከበሩ፣ የባሌ የሚስት አንዴ የመሆን
ጸጋ በሥርዓተ ተኪሉሌ በክርስቶስ ሥጋና ዯም ሲታተሙ ነው የሚገኘ ፡፡ ቅደስ ጳውልስ ‹‹.....
ምሕረትን እንዴንቀበሌ በሚያስፈሌገንም ጊዛ የሚረዲንን ጸጋ እንዴናገኝ ወዯ ጸጋው ዘፋን በእምነት
እንቅረብ ፡፡›› (ዕብ 4÷6) ብሎሌ ፡፡ ስሇዙህ ቤተክርስቲያን የጸጋው ሁለ ግምጃ ቤትና ጸጋው
የሚታዯሌባት ቦታ ናትና መዜገበ ጸጋ ተብሊ ትጠራሇች ፡፡
መ. ቤተ ጸልት (የጸልት ቤት)
አስቀዴሞ በትንቢት ‹‹ ቤቴ ሇአሕዚብ ሁለ የሚሆን የጸልት ቤት ይባሊሌ›› ብሎሌ (ኢሳ 56÷7)

ክርስቲያኖች ሁለ በጸልት ከእግዙአብሔር ጋር የሚናኙበት ምሥጢራቸውንም ከእርሱ ጋር
የሚወያዩባት ቤተክርስቲያን ናት ፡፡ እግዙአብሔር የሰልሞንን ሌመና ሰምቶ በሰጠው ቃሌ ኪዲን
መሠረት ‹‹በዙህ ሥፍራ ሇሚጸሇይ ጸልት ዓይኖቼ ይገሇጣለ፣ ጀሮዎቼም ያዲምጣለ ፡፡ አሁንም
ስሜ ሇ዗ሊሇም በዙያ ይኖር ዗ንዴ ይህን ቤት መርጫሇሁ ቀዴሻሇሁ፣ዓይኖቼም ሌቤም ዗ወትር በዙያ
ይሆናለ ፡፡›› ብሎሌና (2ኛ ዛና 7÷15-16) በቤተክርስቲያን የሚጸሇየውን ጸልት በእውነት ይሰማሌ ፡፡
ስሇዙህ ቤተክርስቲያን ቤተ ጸልት ትባሊሇች ፡፡
ሠ. ምስካየ ኅዘናን (የነዲያን መጠጊያ)
ቤተክርስቲያን አንደ እየበሊ ላሊው ጦሙን እንዱያዴር፣ አንደ እየተራበ ላሊው ጠግቦ እንዱተርፈው
አትፈቅዴም፡፡ የሚቀበሌ ሳይኖር የሚሰጥ አይኖርምና ነዲያን በመቀበሌ ባሇጠጎች ዯግሞ በመስጠት
አንደ በሥጋ ላሊው በመንፈስ ይተሳሰባለ፡፡ ለቃ 16÷16-31 1ኛ ጴጥ 4÷9-11 ‹‹ሳታንጎራጉሩ እርስ
በርሳችሁ እንግዲ መቀበሌን ውዯደ ...››
በቤተክርስቲያን ሁለም የአንዴ የክርስቶስ ቤተሰቦችና አካሊት በመሆናቸው አንደ የላሊውን ቁስሌ
ይጠግናሌ፣ የላሊውንም ዴካም ይሸፍናሌ ፡፡ እያንዲንደም የላሊው ብሌት (አንዴ የሰውነት ክፍሌ)
በመሆኑ እርስ በርሳቸው ይረዲዲለ፣ ሁለም በአገሌግልታቸው ይተጋለ ፡፡ ሮሜ 12÷4-8
በመሆኑ ቤተክርስቲያን ምግበ ሥጋ ምግበ ነፍስ የሚገኝባት ሰዎች ሁለ ያሇነቀፋ በሌግሥና

ከሚሰጠው ከጌታችን ዋጋ ሇመቀበሌ የሚመጡባት አንደ ሇላሊው ያሇ ብዴራት ቸርነት የሚያዯርበት
ሊ዗ኑ ሇተቸገሩ ሁለ መጠጊያ ናት ፡፡ ስሇዙህም ምስካየ ኅዘናን ተብሊ ትጠራሇች፡፡
1.2. የቤተክርስቲያን ባሕርያት
ቤተክርስቲያን የክርስቶስ አካለ ናትና አንዴ ባሕርይ ናት ፡፡ ኤፌ 4÷4-6 ባሕሪዋ የሚገሇጥባቸውን

ነጥቦችም እንዯሚከተሇው እንመሇከታሇን ፡፡
1.2.1. አንዱት ናት
ቤተክርስቲያን ራሷ አንዴ ክርሰቶስ ነውና (ኤፌ 4÷4-6) ላሊ ሁሇተኛ ተዯራቢ ቤተክርሰቲያን ሉኖር
አይችሌም ፡፡ ሰዎች የተሇያየ ሏሳብ፣ የተሇያየ ምኞትና ፈቃዴ ቢኖራቸውም ቤተክርስቲያን የአንዴ
ክርስቶስ አካለናትና አንዱት ናት፡፡ አትከፋፈሌም፡፡ ከእምነቱ ከሥርዓቱና ከትውፊቱ የወጣ ቢኖር
እርሱ ይሇያሌ ወይም ከቤተክርስቲያን ውጪ ይሆናሌ፡፡
አንዴ ጊዛ ብቻ በክርስቶስ ዯም የተመሠረተችና የጸናች ቤተክርሰቲያን አንደ ዗መን አሌፎ ላሊ

዗መን፣ አንዱ ሰው አሌፎ ላሊ ሰው ቢተካ፣ በተሇያዩ ቦታዎች በተሇያዩ ሰዎች ሥርዓቷን የጠበቁ
የተሇያዩ የሕንፃ አሠራር ሁኔታ ቢኖርም አንዱት ናት ፡፡
1.2.2. ቤተክርስቲያን ቅዴስት ናት
ቤተክርስቲያን
 ክርስቶስ በቅደስ ዯሙ መሥርቷታሌ፣ አንጽቷታሌ፣ቀዴሷታሌና (ኤፌ 5÷25-27፣
የሏዋ 2ዏ÷28፣) ቅዴስትናት፣
 ቅዴስና የባሕሪው የሚሆን የሉቀ ቀዲስያን የመንፈስ ቅደስ ማዯሪያ ናትና
(1ኛ ቆሮ 6÷19፣3÷1ዏ) ቅዴስት ናት፣
 በኃጢአት በክህዯት ረክሰው የነበሩ በእምነት በንስሏ ወዯ እሷ ገብተው ይቀዯሳለና
(ቆሊ 1÷21 ፣ ቲቶ 53÷3-6፣ ኤፌ 2÷5) ቅዴስትናት ፡፡
በአጠቃሊይ የተቀዯሰ ሥራ የሚሠራባት፣ በውስጧም የሚገቡትና የሚኖሩበት ሁለ በየጊዛው

ራሳቸውን የሚቀዴሱባት ቤት ናት፡፡ በቤተክርስቲያን ኃጢአትና ርኩሰት አይፈጸምባትም፡፡ አንደ
ቢያጠፋ ላሊው መገሰጽ አሇበት፡፡ ምክንያትቱም ምዕመናን በክርስቶስ አንዴ አካሌት ናቸውና በአንደ
ምክንያት የሚመጣው መቅሰፍት ሁለንም ያገኛቸዋሌና ነው፡፡ሇዙህም የኤሉ ሌጆች ታሪክ ማስረጃ
ሉሆነን ይችሊሌ፡፡1ኛ ሳሙ 2÷4
1.2.3. ቤተክርስቲያን የሁለና በሁለ ያሇች ናት
ክርስቶስ የዓሇም ሁለ ጌታ እንዯሆነ ቤተክርስቲያንም በሥሊላ ሥም ሇተጠመቁ ሁለ ናት በቦታ፣

በ዗ርና በቋንቋ አትከፈሌም አትወሰንም ፡፡ ወይም የነእገላ ናት የነእገላ አይዯሇችም አትባሌም፡፡ ኤፌ
1÷23፣ ገሊ 3÷26 29 ምክንያቱም ቤተክርስቲያን እግዙአብሔር ግእዚን ካሊቸው ፍጠረታት ጋር
ያሇው ግንኙነት ናትና በአንዴ አካባቢ ሌትወሰን አትችሌም ፡፡
1.2.4. ቤተክርስቲያን ሏዋርያዊት ናት
ቤተክርስቲያን ሏዋርያት ያስተማሩትን ትምህርት ታስተምራሇች፣ እንዯሏዋርያት ምሥጢራትን

ትፈጽማሇች፣ ሏዋርያት የተቀበለትን ትውፊት ትቀበሊሇች ተቀብሊም ትሰራበታሇች፣ እንዯእነርሱም
የተሇያየ ቅደስ ስብስባ (ሲኖድስ) ያሊት በዙህም ሥርዓት የምትመራ በእነርሱ የሥርዓት መሠረት
ሊይ የታነጸች ስሇሆነች ሏዋርያዊት ነች፡፡ ኤፌ 2÷2ዏ-22 ‹‹በነቢያትና በሏዋርያት መሠረት
ሊይ ታንጻችኋሌ…..››
በዙች ቤተክርስቲያን ውጪ የክርስቶስን ስም በመጥራትና ክርስቲያን ነን በማሇት ብቻ ቤተክርስቲያን
ማዴረግ አይቻሌም ፡፡ 1ኛ ቆሮ 3÷1ዏ 14 ‹‹ከተመሰረተው በቀር ማንም ላሊ መሠረት ሉመሠረት
አይችሌም››
1.2.5. ቤተክርስቲያን በሰማይም በምዴርም ያሇች ናት
ቤተክርስቲያን በምዴር በሕይወተ ሥጋ ከከሏዱያን፣ ከመናፍቃን፣ከፍትወተ እኩያት የሚጋዯለ ፣

ተጋዴልአቸውን ፈጽመው የጽዴቅና የዴሌ አክሉሌ ተቀዲጅተው በሰማይ በአጸዯ ነፍስ የሚኖሩ
የምዕመናን አንዴነት ናት ፡፡ ራዕ 5÷9-12 ፡፡ ይህ አንዴነት ስሊሇ ነው ሕያዋን ሇሙታን ሙታን
ሇሕያዋን ይጸሌያለ የተባሇው ፡፡ ሄኖ 12÷33-36 ፡፡
1.3. የቤተክርስቲያን ምንጮች
የቤተክርስቲያን ታሪክ ምንጮች
1. መጽሏፍ ቅደስ ፣
2. ቅደሳን አበቶች የፃፏቸው የታሪክ መጻሕፍት (ቅደስ አትናቴዎስ፣ ቅደስ ዮሏንስአፈወርቅ)፣
3. የቤተክርስቲያን ጉባኤዎችና ውሳኔዎቻቸው፣
4. ታሪኩ በተጻፈበት ቦታና ጊዛ ተገኝተው የቤተክርሰቲያንንና የ዗መኑን ታሪክ የጻፉ ፀሏፊዎች

(ሩፊኖስ ፣ ሶቅራጥስ፣ ዮሴፍ ወሌዯ ኮርዮን፣ አውሳብዮስ…..) የጻፏቸው መጽሏፍት፣
5. በየጊዛው የሚገኙት የክርስቲያኖች መቃብራት፣መቅዯሶች፣ሥዕልች፣ገን዗ቦች፣ የዴንጋይ ሊይና

የብራና ጽሐፎች፣ የአርኪዎልጂ/ የጥንታዋያን ነገሮች ምርመራ/ ጥናት ግኝቶች ወ዗ተ
ሇአስረጂነት ይጠቅማለ፣
6. መንፈሳዊያንም ሆኑ ዓሇማውያን ነገሥታት በቤተክርስቲያን ሊይ የዯነገጓቸው ሌዩ ሌዩ

ሕግጋት፣
7. ትውፊት
ትውፊት አወፈየ ከሚሇው የግእዜ ቃሌ የወጣ ሲሆን ትርጉሙም ውርስ፣ ቅብብሌ ማሇት ነው
ትውፊት አንዴ ትውሌዴ ከእርሱ በፊት ከነበሩት ወርሶ ወይም ተቀብል ሇተተኪው ትውሌዴ
የሚያስተሊሌፍበት ነው ፡፡ ትውሌዴ ያሇ ትውፊት አይኖርም ፡፡ ጠቃሚም ይሁን ጏጂ በመስማት፣
በማየት ካሇፈው ትውሌዴ የሚረከበው ነገር አሇው ፡፡ ሇምሳላ የአበሻ ቀሚስ፣ የወንዴና የሴት
ሌብስ፣ የአመጋገብ ሥርዓት ከቀዯሙት አበው ያየነውን የተረከብነውን፣ የሰማነውን መሠረት
አዴርገን ነው ፡፡ እኛም ኢትዮጵያውያን የሚያሰኘን የቀዯሙትን ወርሰን መገኘታችን ነው ፡፡
በክርስትናው ዓሇምም ጌታችን ካስተማራቸው፣ ሠርቶ ካሳያቸው፣ ሂደና አስተምሩ ብል ካ዗ዚቸው

ከሏዋርያት ዯቀ መዚሙርቶቻቸው ብዘ ነገር ወርሰዋሌ፡፡ እነዙህ ዯቀ መዚሙርቶቻቸውም ሏዋርያነ
አበው ሇመባሌ የበቁት ሏዋርያትን መስሇው፣ ሆነውም በመገኘታቸው ነው ፡፡
ሏዋርያው ቅደስ ጳውልስ ሇመንፈስ ሌጁ ሇጢሞቴዎስ ‹‹አንተ ግን ትምህርቴንና አካሄዳን፣

አሳቤንም፣ እምነቴንም፣ ፍቅሬንም፣ መጽናቴንም፣ ስዯቴንም፣ መከራዬንም ተከተሌህ›› 2ኛ ጢሞ
3÷1ዏ-11 በማሇት እንዯመሠከረሇት በክርስትናው ጉዝ አባቶቹን የሚተካው ትውሌዴ ሁሇመናቸውን
ወርሶ መገኘት አሇበት ፡፡ ያሇበሇዙያ ትውሌዴ ነው ተብል ሉቆጠር አይችሌም፡፡
የራሱን አመሇካከት መንገዴና ፍሌስፍና ብቻ በመከተሌ አዱስ መሠረት እጥሊሇሁ ባይ ስሇሚሆን

ከጥንት ሲፈስ የነበረው መንፈስዊ ጅረት በርሱ ዗መን ይገዯብበታሌ፡፡ ክርስትና ዯግሞ ምንጩም
ወንዘም አንዴ ነው፡፡ ስሇዙህ ያሇፉት አበው መንፈሳዊ ኑሮ፣ ባሕሌ፣ሥርዓት፣ ታሪክ እና ገዴሌ
ያቆየናሌ፡፡ እኛም ክርስትናን ተቀባዮች እንጂ ጀማሪዎች አይዯሇንምና ተቀብሇን አባቶቻችንን
እንመስሌበታሇን፡፡
ቤተክርስቲያናችን ጥንታዊት በመሆንዋ ከቀዯሙት አበው የወረሰችው አያላ ነገሮች አለ እነርሱም

ሁሇት አይነት ናቸው፡፡
1. ቁሳውያን፡ መጽሏፍ ቅደስ፣ የትርጓሜ መጽሏፍት አዋሌዴ መጽሏፍት፣ የቅደሳን ገዴሌ፣

ዴርሳናት፣ ሥንክሳር፣ ንዋያተ ቅዴሳት፣ አብያተ ክርስቲያናት፣ ገዲማት፣ አዴባራት ወ዗ተ
ናቸው ፡፡
2. ቃሊዊያንና ራእያውን፡ ባሕሌ፣ ንግግር፣ ክርስትያናዊ ሥርዓት ናቸው ፡፡
ሇምሳላ ዗ፍ. 4÷1-17 አቤሌና ቃየን መሥዋዕት ሲሰዉ፣
዗ፍ. 8÷2ዏ ኖኅ ሇእግዙአብሔር መስዋዕትን ሲያቀርብ፣
዗ፍ. 28 ÷ 22 ያዕቆብ አስራት ስሇመክፈለ እንመሇከታሇን ፡፡
ምዕራፍ ሁሇት
2. የቤተክርስቲያን ምሳላዎች
ቤተክርስቲያን በዴንገት እንዯ ውሃ ፈሳሽ እንዯ እንግዲ ዯራሽ የተገኘች ሳትሆን ከጥንት ጀምሮ
በተሇያዩ ዗መናት የተሇያዩ ምሳላዎች ነበሯት ፡፡ በክርስቶስ ተመስርታ አማናዊ ሆና እስክትገሇጥ
ዴረስ በብለይም በሏዱስም ዗መን በተሇያዩ ጥሊዎች (ምሳላዎች) ተመስሊ ተገሌጣሇች ፡፡ ሇአብነት
ያህሌ የሚከተለትን ምሳላዎች እንመሇከታሇን ፡፡
የመሊእክት አንዴነት
መሊእክት እግዙአብሔር ሰማይና ምዴርን በፈጠረበት በመጀመሪያው ቀን በዕሇተ እሁዴ የተፈጠሩ

ረቂቃን መንፈሳዊያን ፍጥረታት ናቸው ፡፡ እግዙአብሔር መሊዕክትን ከፈጠረ በኋሊ ካሌፈሇጉት
የማይገኝ፣ ባህርይው የማይመረመር መሆኑን ሲያጠይቅ ተሰወረባቸው እነርሱም ‹‹ፈጣሪያችን ማን
ይሆን?›› እያለ ይጠይቁ ጀመር ፡፡ በዙህ ጊዛ በክብር ሊቅ ብል ይገኝ የነበረው ሳጥናኤሌ ‹‹እኔ ነኝ
የፈጠርኳችሁ››በማሇቱ ክርክር ተነስቶ መሊዕክት ሇሁሇት ተከፈለ ፡፡ በዙህ ጊዛ መሌአኩ ቅደስ
ገብርኤሌ ‹‹የፈጠረንን እስክናውቅ ዴረስ ሁሊችንም ባሇንበት እንጽና›› ብል አረጋጋቸው ፡፡
በመጨረሻም እግዙአብሔር ተገሌጦሊቸው ሳጥናኤሌንና ሠራዊቱን ወዯ ዗ሇዓሇም ፍርዴ፤ ባለበት
የጸኑትን ቅደሳን መሊእክትን ዯግሞ የ዗ሇዓሇም ሕይወትና ክብር ሰጣቸው፡፡ራዕ 12÷7-8 ፣ ኢሳ
14÷15፡፡ በዙህም መሊእክት ከእግዙአብሔር አምሊክ ጋር ግንኙት ጀመሩ፡፡ መሊእክት እግዙአብሔርን
ያሇማቋረጥ ቅደስ፣ቅደስ፣ቅደስ እያለ የሚያመሰግኑ ምሥጋናቸው እረፍታቸው፤ እረፍታቸው
ምሥጋናቸው የሆነሊቸው ናቸው ፡፡
መሊዕክት የተፈጥሮ ክብራቸው እኩሌ ቢሆንም አገሌግልታቸው በየነገዲቸው የተከፋፈሇ ነበር

እግዙአብሔርን በማመሇክ፣ በማመስገንና ይህን በመሳሰሇው ሁለ አንዴ በመሆናቸው ይህ
አንዴነታቸው ወይም ኅብረታቸው የአማናዊት ቤተክርስቲያን ምሳላ ነው ፡፡
ሏመረ ኖኅ (የኖኅ መርከብ)
 ኖኅ የአዲም ሌጅ የሴት ትውሌዴ ነው ፡፡ ዗ፍ. 5÷28 ፡፡
 በጻዴቁ በኖኅ ዗መን ሰዎች ከሕገ እግዙአብሔር ወጥተው በማይገባ የኃጢአትና የበዯሌ ሕይወት
ውስጥ በመገኘታቸው (዗ፍ. 6÷1-8) እግዙአብሔር የጥፋት ውሃን በምዴር ሊይ እንዯሚያመጣና
እርሱና ቤተሰቦቹ የሚዴኑበትን ሶስት ክፍሌ ሊለት መርከብን እንዱሰራ ሇጻዴቁ ሇኖኅ ነገረው ፡፡
዗ፍ. 5÷32 ፡፡ እግዙአብሔርም በንፍር ውሃ ዓሇምን ሲዯመስስ ኖኅና ቤተሰቡ እንዱሁም ወዯ
መርከብ ያስገባቸው እንስሳት፣ አራዊትና አዕዋፍ ከጥፋት ዴነዋሌ ፡፡ ዗ፍ 7፣ ዗ፍ 8፣ ዗ፍ. 9 ፡፡
የኖኅ መርከብ የቤተክርስቲያን ምሊላ ናት፤ እንዳት ቢለ፡-
 የኖኅ መርከብ በውሰጧ የነበሩትን ነፍሳት ሁለ ከጥፋት ውኃ እንዲዲነች ቤተክርስቲያንም

በክርስቶስ የባሕርይ አምሊክነት አምነው ወዯ እርሷ የገቡትን ከኃጢአት ሞት ታዴናቸዋሇች ማቴ
11÷28 ፡፡ ከ዗ሇዓሇማዊ መቅሰፍትም ይዴናለ፤ ወዯ መርከቧ ያሌገቡ እንዲሌዲኑ በክርስቶስ
አምሊክነት፣ በእመቤታችን አማሊጅነት አምነው ወዯ ቤተክርስቲያን ያሌገቡ ግን የመዲን ተስፋ
የሊቸውም ያሇ እመቤታችን ክርስትና አይታሰብምና ፡፡
 የኖኅ መርከብ ሶስት ክፍሌ አሊት ቤተክርስቲያንም ሶስት ክፍልች አሎት (ቅኔ
ማኅላት፣ ቅዴስት እና መቅዯስ) ፡፡ ኖኅ በሶስቱ ክፍሊት ቀሊሌ፣ ማዕከሊዊያን፣ ክቡዲን ብል
በመሇየት በዯረጃ አስቀመጧቸዋሌ ፡፡ ይህም በመቅዯስ ካህናት ፣ በቅዴስት ንስሏ የገቡ ሥጋ
ወዯሙ የሚቀበለ ምዕመናን የዱያቆናትና የካህናት ሚስቶች፣ በቅኔ ማኅላት ንዐሰ ክርስቲያን
በየዯረጀው መቆማቸው ምሳላ ነው ፡፡ አንዴም በአንዱት የኖኅ መርከብ ውስጥ ሶስት ክፍሌ
መኖሩ በአንዱት ቤተክርስቲያን የአንዴነትና የሶስትነት ነገር ሇመነገሩ ምሳላ ነው ፡፡
 የኖኅ መርከብ ያዲነችው ሰውንም አራዊቱንም ነው፤ ይኸውም ኖኅ የክርስቲያኖች፣ አራዊቱ

የአሕዚብ ምሳላ ናቸው ቤተክርስቲያን በክርስቶስ ክርስቲያን የተባለትን ብቻ ሳይሆን አሕዚብንም
ክፉ ግብራቸውን ጥሇው ከመጡ ታዴናቸዋሇች፣ ከአራዊትነት ጠባይ በእግዙአብሔር ቃሌ
መድሻነት ሇውጣ ከቅደሳን ጋር በክብር ታቆማቸዋሇች ፡፡ አንዴም ቤተክርስቲያን አንዱትና
የሁለም (የሕዜብም የአሕዚብም) መሆኗን ያጠይቃሌ ፡፡
 ኖኅ የካህን፣ በመርከብ ውስጥ ያለት ነፍሳት የአንዴ ቤተሰብ ምሳላ ናቸው ፡፡ ይህም ሇአንዴ
ቤተሰብ አንዴ ካህን ሇማስፈሇጉ ምሳላ ነው ፡፡
‹‹ምሳላ ዗የሏጽጽ ምሳላ ከሚመስሌሊት ነገር ያንሳሌ›› እንዱለ ቤተክርስቲያን ከኖኅ መርከብ
ትበሌጣሇች ፡፡ የኖኅ መርከብ ያዲነችው ከሞተ ሥጋ ነው ፤ ቤተክርስቲያን ግን ከሞተ ነፍስም
ታዴናሇች ፡፡ በኖኅ መርከብ ውስጥ የነበሩ አውሬዎች በወጡ ጊዛ ከአውሬነታቸው አሌተሇወጡም፤
ወዯ ቤተክርስቲያን የሚገቡ ግን ቀማኛው መጽዋች፣ ዗ማዊው ዴንግሌ ይሆናለ፡፡
ዯብረ ሲና
 ዯብረ ሲና እግዙአብኤር ሇሙሴ ምሥጢር የገሇጠበት ተራራ ነው ፡፡ ዗ጸ. 3÷1-5 ፡፡
 ሙሴ ቁጥቋጦ (ሏመሌማሌ) በእሳት ሲነዴ ነገር ግን ሳይቃጠሌ ሏመሌማለም እሳቱን ሳያጠፋው

ማየቱ ሏመሌማሌ የትስብእት (የሥጋ)፣ ነበሌባሌ የመሇኮት ምሳላ፣ መሇኮት ትስብዕትን
ሳይውጠው፣ ትስብእትም መሇኮትን ሳያጠፋው በተዋሕድ ከሁሇት ባሕርይ አንዴ ባህርይ
ሇመሆናቸው ምሳላ ነው ፡፡
 ሙሴ የቆምክባት ሥፍራ የተቀዯሰች መሬት ናትና ጫማህን ከእግርህ አውጣ መባለ ሇጊዛው
ከአማቱ ከዮቶር የተማርከውን ‹‹ፋሌ›› የሚባሌ የጥቆሊ ትምህርት ከእግረሌቦናህ አውሌቀህ ና
ሲሇው ነው ፡፡ ፍጻሜው ግን እኛም ምሥጢረ ሥጋዌ፣ የተዋሕድ ነገር በሚነገርባት፣ ሥጋ
ወዯሙ በሚፈተትባት ቅዴስት ቤተክርስቲያን ከነጫማችን እንዲንገባ ሥርዓት ሲሰራሌን ነው ፡፡
ሏዋ 3÷33 ፡፡ አንዴም ጫማ የኃጢአት ምሳላ ነው ፤ ጫማ አውሌቀን መግባታችን በሌባችን
የተጫማነውን ሌክ ኃጢአት ከቤትህ አውሌቀናሌ፤ ዯግሞ የኃጢአትን ጫማ በሌባችን አንሰካውም
ብሇን ከእግዙአበሔር ቃሌ መግባታችን ነው ፡፡
 ዯብረ ሲና እግዙአብሔር ሇሙሴ ሕግጋትና ትእዚዚትን የሰጠበት፣ ሥርዓት የተሰራበት ተራራ
ነች ፡፡ ዗ጸ 19÷1፣ 2ዏ÷3-21 ፣ ዗ጸ 31÷18፣ 32÷15 16፣ ዗ጻ 9÷9-12
ሥርዓት፡- ሕዜቡ ወዯ ዯብረ ሲና ከመውጣታቸው ሶስት ቀን በፊት ጀምረው ራሳቸውን እንዯቀዯሱ

መኝታ እንዱሇዩ ሌብሳቸውን እንዱያጥቡ የሚሌ ነው ፡፡ ከውጡ በኋሊ ዯግሞ ሕዜቡ ወዯ ተራራ
እንዲይወጡ ታዜ዗ዋሌ፤ ሙሴና አሮን ወዯ ተራራው ወጥተዋሌ፤ በመጨረሻም ሙሴ ብቻ
እግዙአብሔርን ያነጋገረበት የጨሇማ ቦታ አሇ ፡፡ ይህም ተራራው ሶስት ክፍሌ እንዯተዯረገበት
ያመሇክታሌ ፡፡ ሕዜቡ ያሇበት፣ አሮን ያሇበትና ሙሴ ያሇበት ፡፡ አቀማመጡን ስንመሇከት የቅኔ
ማኅላት፣ ቅዴስትና መቅዯስን ስዕሌ ይዝ ነው ፡፡
 ተራራ ሇመውጣት ብዘ ዴካም አሇ፤ ከወጡ በኋሊ ግን ንፁህ አየር ፍጹም ሰሊም አሇበት፣
የራቀውን አቅርቦ ያሳያሌ፣ ሁለን አሰተካክሇው አጥርተው ሲያዩም ዯስ ያሰኛሌ ፡፡ ወዯ
ቤተክርስቲያንም ሇመግባት ብዘ ፈተና አሇ ፡፡ ከፍትወተ እኩያት ከአጋንንት ጋር ውጊያ አሇ ፡፡
ነገር ግን ሁለን ዴሌ አዴርጎ ሲገባ ፍጹም ዯስታ ዗ሊቂ ሰሊም ይገኛሌ ፡፡ የረቀቀው ምሥጢር
ጎሌቶ ይታወቃሌ ፡፡ የራቀው በእውነት መነጽር ቀርቦ ይታያሌ ፡፡
 በሲና ተራራ ሕግ ተስርቷሌ ፤ቤተክርስቲያንም የሕግ መገኛ ናት ፡፡
ዯብተራ ኦሪት
ዯብተራ ማሇት ዴንኳን ማሇት ነው፡፡ዯብተራ ኦሪት ሉቀ ነቢያት ሙሴ በዯብረ ሲና ሥርዓት የሠራት
መቅዯስ ናት፡፡ዯብተራ ኦሪት ሇእግዙአብሔር የሚሰገዴባትና እግዙአብሔር በረዴኤት የሚገሇጽባት
ወይም ሰውና እግዙአብሔር የሚገናኙባት ስሇነበረች የመገናኛ ዴንኳን ወይም የእግዙአብሔር ዴንኳን
ትባሊሇች፡፡
዗ጸ 27÷9፣ 2÷42፣ 33 ÷7- 1ዏ፣ራዕ 21÷ 3 ፣ ዕብ 8÷2 -5 ፡፡
ዯብተራ ኦሪት የቤተክርስቲያን ምሳላ ናት፡፡እንዳት ቢለ፡-
በመገናኛው ዴንኳን ከውስጠኛው ክፍሌ በቅዴስተ ቅደሳን ውስጥ አስርቱ ቃሊት (ትእዚዚት)
የተጻፈባቸው ሁሇት ጽሊቶች፣ መና ያሇበት የወርቅ መሶብና የአሮንን በትር ይዞሌ ፡፡ ዗ኁ. 17÷1-
11 ፣ ዗ጸ. 16 ÷32 ፡፡ ዚሬም አማናዊቷ ቤተክርስቲያን ውስጥ የቃሌ ኪዲኑ ጽሊትና የመገሌገያ
ንዋያተ ቅደሳት ይገኛለ ፡፡ ይኸውም መና የሥጋው፣ የወርቅ መሶብና የአሮን በትር የእመቤታችን፣
የቤተመቅዯሱ ንወያተ ቅዴሳት የቤተክርስቲያን ንዋያተ ቅዴሳት ምሳላ ናቸው ፡፡
ዯብረ ታቦር
ጌታችን መዴኃኒታች ኢየሱስ ክርስቶስ ዯቀመዚሙርቱን በቂሳሪያ ‹‹የሰውን ሌጅ ማን ይለታሌ?››

ብል ከጠየቃቸው ከስዴስት ቀን በኋሊ በሰባተኛው ቀን ሶስቱን ዯቀመዚሙርት (ቅደስ ጴጥሮስ፣
ቅደስ ያዕቆብና ቅደስ ዮሏንስ) ይዝ ወዯ ዯብረ ታቦር ወጣ ፡፡ በዙያም ግርማ መሇኮቱን ገሇጠ ፡፡
ሙሴና ኤሌያስም ከነርሱ ጋር ሲነጋገሩ ታዩ ፡፡ ቅደስ ጴጥሮስም መሌሶ ‹‹ጌታ ሆይ በዙህ መሆን
ሇእኛ መሌካም ነው፤ ብትወዴስ ሶስት ዲስ አንደን ሇአንተ፣ አንደን ሇሙሴ አንደን ሇኤሌያስ እንስራ
፡፡›› አሇ ፡፡ ወዱያውም ብሩህ ዯመና ጋረዲቸው ከዯመናውም ‹‹በእርሱ ዯስ የሚሇኝ የምወዯው ሌጄ
ይህ ነው እርሱን ስሙት የሚሌ ዴምጽ መጣ ፡፡ ምሥጢረ ሥሊሴ ተገሇጠ ፡፡
ዯብረ ታቦር የቤተክርስቲያን ምሳላ ናት ፡፡ እንዳት ቢለ፡
 በዯብረ ታቦር ምሥጢረ ሥሊሴ እንዯተገሇጠ በቤተክርስቲያንም የሥሊሴ አንዴነትና ሶስትነት

ይነገርበታሌ ፣ እንዱሁም ሥሊሴ በማኅላትና በቅዲሴ ይመስገኑባታሌ ፡፡
 ዯብረ ታቦር ራሱ /ጫፉ/ ከፍ ያሇ ነው ፡፡ ተራራ መሠረቱ ከመሬት ጫፉ ከሰማይ ነው

ቤተክርስቲያንም መሠረቷ በምዴር ሲሆን ራሷ ከሰማይ ነው ፡፡ የቤተክርስቲያን መሥራቾች
ሏዋርያትም የተጠሩት ከዓሇም /ከምዴር/ ሲሆን ክብራቸው ግን ሰማያዊ ነው ፡፡
U°^õ 4
u?}¡è+Á” Ÿ 33 eŸ 100 ¯.U.

¾SËS]ÁÃ~ u?}¡è+Á” ›Sc^[
Ñ@‹” SÉ’>‹” ›=¾c<e ¡èe ŸS<” Ÿ}’d u%EL eŸ ®[Ñu Ñ>²? É[e eK
Ó²=›wN?` S”ÓY pÆd” Nª`Á” Áe}T^¨< ›w ¾cÖ¨<” ¾}eó nM ÃIU
uS”ðepÆe eŸ=ÖSl É[e u›=¾\dK?U ”Ç=q¿ ›²³¨<1:: u›=¾\dK?U ”Ç=q¿
T²²<U eK fe ’Ñ` ’¨< - ucm
ucmK K=“ KTq¾

u›ê”*} u› S”ðepÆe” ”Ç=kuK<
uS”ðepÆe vMÅc c¨<’¨< ›Q³w SŸ^ ”ÇÁç’<v¨< ’¨<2::
Ÿ²=I u%EL Á¿ Ÿõ Ÿõ ›K ÅS“U Ÿ¯Ã“¨< c¨[‹¨<:: G<K ’Ýß ¾Kuc<
c‹U /SL¡/ #”Ç=G< c=Á`Ó ÁÁ‹G< ›UL¡ ”Ç=G< ÃS×M$ ›K<›¨< pÆd”
Nª`ÁU ¨Å ›=¾\dK?U uSSKe uT`qe “ uT`ÁU u? uçKA Ã}Ñ< ’u`::
S HÁ¨< ¾Ñ@ u?}cw }cweu¨< dK K=k Nª`Á pÆe â?Øae Ñ@¨<” ›dMö
ucÖ¨< uÃG<Ç U¡ K?L Nª`Á ”Ç=}" ¾wK<Ã Ÿ=Ç”” ”u=‹” uSØke Gdw ›k[u3::
Ÿ²=I u%EL ¾ÃG<Ç” eõ^ ¾T>ëÉ K?L c¨< SS[Ø4 ”ÇKu G<K<U eK}eTS< õèS<”
”Ç=S`Ø ¨Å Ó²=›wN?` çK¿:: KNª`Á’ ¾ÛU ›=ÄeÙe “ TÁe ’u\
°×¨<U KTÁe eK¨×K ŸpÆd” Nª`Á }qÖ[::
›ÃG<É uwK<Ã Ÿ=Ç” ÁŸwb¨< Ÿ’u\ fe ¯uÃ u¯L S"ŸM u’u[¨< uu¯K
â”Ö?qeÖ? /u¯K c©/5 °K S HÁ¨< u?}cw G<K< u›=¾\dK?U GÑ` u’T`ÁU u?
}cweu¨< Su?‹”” É”ÓM T`ÁU” S"ŸM ›É`Ñ¨< ŸÖª~ uZe c¯ çKA
uT>ÁÅ`Ñ²? #eŸ ¯KU õéT@ É[e Ÿ“”} Ò` ’‡ $ ”ÇK ¾`c< ¨Å cTÃ T[Ó u›"K YÒ
SK¾ w‰ SJ’<” uSÑ”²w“ uS”ðe Ó” Ÿ’`c< Ò` ”ÇK uTcw uS<k}
S”ðepÆe õ\H” ¾’u\ Åóa‹ J’¨< ¾"Æ”“ ¾}”kÖkÖ< ØK¨< ¾gg<”
¾¡èe” SekM KSgŸU ¾TÁ¨L¨<K< J’<'ŸwM¾ Åc<' u›UaU ÔKSc<::
u¯K<” KT¡u` ¾SÖ< c‹ ÅkS³S<`~ u}KÁ¿ s”s‹ c=“Ñ\ v¿ Ñ>²? w²<
c=Å’l ›”Ç”Ê‹ Ó” #¾¨Ã” ÖÏ ÖÓuªM $ ›K<:: ÃI” Ñ>²? pÆe â?Øae e^›?M
eÖwk¨< ¾’u[¨< Sc=I `c< ¡èe ”ÅJ’' `c<”U ›ÃG<É u=cpK„`v ›Ã’<`$ ›ÃG<É uÃG<Ç w` ¾Ñ²< S_ u›=¾\dK?U KT>V~ ”ÓÊ‹
¾T>J” ¾Snw` eõ^ J’ ”Í= `c<U J’ T”U ›ÃÑKÑMuU ’u`:: T27:3-8' Nª1:20
4
#g<S~” K?L Ã¨<cÇ$ S´ 109:8
5
ÃI u¯M ›ÃG<É eK G<K ’Ñ` ÁŸw\ ’u` ¾SËS]Á¨< ¾SŸ` u¯M ²Ç 16:9 uTK c=J” K?L†¨<
Ó²=›wN?` uS<c? ›T"‡’ QÑ<” ¾c×¨< u²=I k” ’¨< wK¨< ÁU’< eK’u` ’¨<::
”Å}’d“ u’u=¿ u›=¿›?M ”Å}’Ñ[¨< ’`cÑMê ewŸ
›Å[Ñ:: ÃIU ŸÑ@” °`Ñ u%EL KSËS]Á Ñ>²? uNª`Á ¾}cÖ ewŸ ’¨<::
¾}cucuJ’< c‹ ¡è“” }kwK¨<
}ÖSl:: uÅkS³S<`“ u’²=I u}ÖSl ¾SËS]ÁÃ~ u?}¡è+Á” }Sc[}‹7::
¾¡èe” ›UL¡’ ÁKõ`H KSSeŸ` ¾‰K< ›ê“‡ S”ðepÆe” Ÿ}kuK< u%EL eKJ’
¾%EL K=n¨<” ’ pÆe ÄN”e ›ð¨`p Nª`Á S”ðepÆe” ¾}kuK<v” °K
#¾u?}¡è+Á” ¾MÅ k”$ “ wKª•M::
pÆd” Nª`Á“ ¾›ÃG<É S]‹
u¡èe ÅU ¾}Sc[}‹¨< u?}¡è+Á”8 Nª`Á© }M°¢ª” uUóØ”u Ñ>²?
w²< US“” KÑ@ ÃÚS\K ’u`9:: Ñ@‹”U # ....ueT@ ›Ò””” Á¨×K<' u›Ç=e s”s
Á“Ñ^K<'....Í¨<”U uÉ¨<Ä‹ LÃ Ãß“K< ’`c<U ÃÉ“K<$10 wKA ›ekÉV ”Å}“Ñ[
pÆe ÄN”e“ pÆe â?Øae ¨Å u?}SpÅe KçKA c=H@Æ ŸMÏ’~ ËUa ›”"d ¾’u[¨<”“
u²=Á¨< uu?}SpÅc< u` KÃ Uêª •¾KS’ Ã„` ¾’u[¨<” c¨< ð¨c<:: ÃI””“
eK¡èe ”d›? Te}T^¨<” }ŸKA cÆn¨<Á”“ ¾›ÃG<É K=n“ upÆd” Nª`Á
LÃ“ ”Ç=G<U ¾Nª`Á }ŸÃ uJ’< LÃ Teð^^“ ³‰ ÁÅ`Ñ<v¨< ’u` 11:: ’`c<
Ó” ³‰¨<” ŸU”U dÃqØ\ Áe}U\“ }›U^” ÁÅ`Ñ< ËS`:: ui}•‹U G<K< KSÇ”
Nª`Á ¨ÇK<u Ãcucu< ’u`:: ÃI” Á¿ ›ÃG<É eK}gu\ pÆd” Nª`Á” ug”Ô ò
›lSª¨< #u²=I c¨< eU ”Çe}U\ ›MŸKŸM“‹G<U”;$ wK¨< ŸcdD¨< Nª`ÁU
#Ÿc¨< ÃMp KÓ²=›wN?` M”²´ ÃÑvM$ wK¨< SKc<L¨<:: ›ÃG<ÉU K=ÑÉLD¨<
›cu<:: ’Ñ` Ó” ¾QÓ ›e}T] ¾’u[¨< ÑTMÁM ÃI ’Ñ` ŸÓ²=›wN?` ¾J’ ”ÅJ’
TØó ”ÅTÃ‰M U¡\” uSKÑc< Nª`Á ŸSÑÅM ÃMp }Ñ`ð¨< }Kkl:: ’`c¨<” ¾Ñ@‹”” nM uTcw uSÑ[ó¨< Åe
ÁL¨< ¨Ö<:: ke ukeU ¾¡è+Á„‹ lØ` ÚS[ S× Ÿc?‹“ ŸMÐ‹ ue}k`
›Ue g=I ÁIM c‹ ›S’<::
¾SËS]Á ¡è+Á„‹ QÃ¨
u›=¾\dK?U ¾}Sc[}‹¨< u?}¡è+Á” Y` ¾’u\ ¡è+Á„‹ uS<K< Gdv¨<
›”É ’u`13:: TIu^©U J’ S”ðd© Ñ<ÇÄ‹” uÒ^ ÃðêS< eK’u` ÃI” uõp` ¾}SL
IÃ¨¨<” ¾}SKŸ~ u¡è“ w²<‹ ›U’ªM::
Tu^© IÃ¨
u¨”ÉTT‹’ S”ðe ¾}dc\ SJ“¨<” uSÓKê u›”É’ T°É Ãq`c<
/ÃSÑu</ ’u` ÃIU Y`¯ ›Òü ÃvLM::
6
›=¿ 2:28-32
7
34 ¯.U.
8
Nª 20:28
9
Nª 5:14
10
T`16:17
11
Nª4:1' 5:17-42
12
T 5:11' ÄN 15:20
13
Nª 4:32
Ñ”²w” uTª× ‹Ó` ¾Å[cv¨<” Ã[Æ ’u`::
GwV‹ ÁK›eÑÇÏ’ ÉJ‹ Ã[Æu ²”É ”w[¨<” uSgØ uNª`Á

Ó` e` Á„\ ’u`14::
S”ðd© IÃ¨
c¯ ë’¨< uçKA Ã}Ñ< ’u`::
¾Ñ@ k” u}vK‹ uK} G<É pÆe YÒ¨<” ¡u<` ÅS<” ÃkuK< ’u`::
Uêª” ÃSç¨<~ ’u`::
¾¡èe” ”X›? u®Ã“¨< Á¿ SJ’<” “ ŸwK<Ã Ÿ=Ç” ”u=‹15 eK

Sc=I ¾T>“Ñ\ u¡èe SðçT¨<” ÃTT\ ’u`::
ŸpÆd” Nª`Á °[õ u%EL SM¡‰¨< uTIu` Ã’uw ’u`::16

¡è+Á„‹ ÁLS’<” uIÃ¨¨<“ uUI`¨< ¾du< ¨Å TIu[ ¡è+Á’<
¾T>Ñu< ¾u²< H@Æ:: ›ÃG<É ¡è+Á„‹” ÑK=L¨<Á”' “´^¨<Á” ÃLD¨< ËS`:: ’`c< Ó”
è u`d¨< ¨”ÉV‹' ÅkS³S<` ¾}vvK< ÃÖ^\ ’u`17:: ¡è+Á” SvM Ó”
u%EL u›”ëŸ=Á ¾}ËS[ ’¨<:: ÃIU ¡èe” uTUK"¨< c=Áô²<v¨< ’u`::18
¾cv~ Ç=Áq“ U`Ý
¾¡è+Á„‹ lØ` u¾Ñ>²?¨< ¾u³ eKH@Å u›”É’ Y^ ¨<eØ }Ó}¨< ›¡w[¨<
¾T>ðêS< Ów[ Ñx‹“ Y^ ¾TÃ¨Æ c’ö‹ }Ñ‟<:: u²=IU U¡”Á ¾Ó]¡ s”s }“Ò]19
uJ’< ›ÃG<Ç¨<Á” ¡è+Á„‹ “ ¾›[TÃ¡ s”s }“Ò] uJ’< ›ÃG<Ç¨<Á” S"ŸM
›KSÓvv }ðÖ[:: ÁKSÓvv~U S”e›?U Nª`Á u¾°K~ K¡è+„‹ ŸT>ÁŸóõK<
UÓw SuK‰¨< ¾T>Ñv¨<” É`h ›ÁÑ‟ÁÑKÓK< K²=I Y^ ¾T>J’< Øuw” ¾}SK<' S”ðd© p“ ÁL¨<'
uQ´w ²”É ¾}¨ÅÆ“ S”ðe pÆe ÁÅ[v¨<” cv c‹ U[Ö< ›K<›¨<:: Iúna“' Ö=V“' ä`T@“' ”Ç=GqLe” S[Ö<:: pÆd” Nª`ÁU S”ðepÆe” Í¨<” uSÝ”
›dÅ\v¨<:: ¾Ó²=›wN?Ù nM ¾có H@Å Ÿ*] "I“U w²<‹ ›S’<::
Ÿcv~ Ç=Áq“ pÆe K<ne uSêNñ /Ñw[ Nª`Á/ ”Å²ÑuM” pÆe eÖ=ó„e
“ pÆe òMæe Ÿ}SuÅu²? ”w[~” uSgØ uNª`Á ›Ó` e` Á„[¨< ¾qåac< u`“ve /Äc?õ/ ’¨<:: Nª4:32
15
Nª 13:15
16
qL 4:16
17
Nª 1:15' 6:1
18
Nª11:26
19
Ñ@‹” ›=¾c<e ¡èe u²=I UÉ` u’u[u ²S” Áe}Uù ¾’u[¨< u›[TÃ¡ s”s ’u`:: ÃŸ}K<
Ÿ’u\ u›w³†¨²? ›[T¨<Á”“ uK?L ›Ña‹ ¾T>„\
›ÃG<ÇÁ” u¡èe Ñ“ ›LS’<U ’u`::
pÆe eÖ=ó„e /Nª 6 - 8/
eÖ=ó„e TK uÓ]¡ #›¡K=M$ TK ’¨<:: ›v~ eU±” “~ N“ ÃvLK<::
¨<MÇ¨<U Ÿ’ÑÅ w”ÁU ’¨<:: ¾}¨KÅ¨< ue^›?M GÑ` N„e u}vK eõ^ ue°K
’¨<:: Ñ“ ŸIé”’~ ¾*] UG<` Ÿ’u[¨< ŸÑTMÁM ²”É uSH@É wK<Ã Ÿ=Ç”” ¾}T[ c=J”
u%ELU ¾pÆe ÄN”e SØUp ÅkS´S<` ’u`:: ŸÑ@‹” u%EL Á[ð `c< eKJ’ #kÇT@
cT°$ /¾SËS]Á¨< cT°/ ÃvLM::
eÖ=ó„e õèU U’ ÁK¨<“ US“”” ŸTÑKÑM vhÑ` UI`} ¨”Ñ@M”
¾Teóó' É¨<Á”” ¾Sðë' }›U^” ¾TÉ[Ó ¾S”ðe pÆe çÒ” ¾}SL ¾ç“
S”ðd© p“ ’u[¨<:: u›=¾\dK?U Ÿ’u\ w²< ¾›ÃG<É UŸ<^x‹ #¾’é ›¨<ß‹
UŸ<^w$ ¾}vK<“ K?KA‹U eÖ=ó„e” Ãn¨S< ¾’u[ u=J”U `c< Ã“Ñù ¾’u[¨<”
Øuw“ S”ðe SssU ›M‰K<U:: eK²=IU `c<” uS¡ce ¾Nc ¨_ Áe¨\u ËS`::
¡fU uS<c?U LÃ wKAU uÓ²=›wN?@` LÃ ¾eÉw” ’Ñ` c=dÅw cU}’ªM' ¾S<c?”
Y`¯ ÃK¨<×M ¾T>K< ’u\20::
pÆe eÖ=ó„eU SêNõ” ªu= ›É`Ô eK¡èe ›UL¡’ ŸScŸ[ u%EL
¾¡w`” ›UL¡ cpL‹%EM“ ”eN Óu< u=L¨< Ø`d¨<” ›óÛu ¾`c< ò Ó” ”Å
ìNÃ Áu^ ’u`:: ’`cÁÅ`Ñ<” ›Á¨<lU“ Ãp`
uL¨<$ wKA UI[” KU„ ›[ð:: ÅÒÓ ¡è+„‹U •ÁKkc< ku\:: u²=Á” k”U
u›=\dK?U vK‹ u?}¡è+Á” LÃ Lp eÅ J’::
pÆe òMæe
upÆe eÖ=ó„e °[õ U¡”Á ŸNª`Á ue}k` G<K<U ucT`Á' uÑLÁ'
uÃG<Ç“ uK?KA‹ GÑa‹ Ÿ}cÅÆ ›”Æ òMæe ’u`:: ¾’`c²? Ñ”²u<” ›UØ #Î” ¾Uß”u G<K<
S”ðe pÆe” ÃkuM ²”É K’@ ÅÓV ÃI” YM×” eÖ<‡$ ›K:: pÆe â?ØaeU
U’}u=e’~” uSÓKê ¾Ó²=›wN?`” eÙ uÑ”²w KSÓ³ TcwI“ KØó M¨<K¨<
uSðKÓI K²K¯KU ›•Ñ‟¨²? ËUa Ÿu?}¡è+Á” }¨ÑÅ21::
¾Ñ@ SM›¡ òMe” ¨Å Ò³ ”Ç=H@É ›SKŸ}¨<:: ¾›ÄåÁ S”Óe vKYM×”
¾’u[ ›=¾\dK?U N?Ê u¯M ›¡wa ¨Å ›Ñ\ uSSKe LÃ dK ¾’u=¿” ¾›=dÃÁe” SêNõ
›cU c=Á’w òMæe cU Í”Å[v¨<” }Ñ“‟¨<:: òMæeU Á’w ¾’u[¨<” ¾SêNõ ¡õM
Ÿ}[ÔSK u%EL ¨<H Ç` c=Å`c< uÍ”Å[v¨< ðnÉ òMæe ›ÖSk¨<::
òMæe Ñ<µ¨<” uSkÖM u›³Ù”“ umd`Á ¨”Ñ@M” ›e}UbM:: òMæe ”u=
¾T>“Ñ\ ›^ c? MÐ‹ ’u\22::
20
uÑ@‹”U LÃ }SddÃ ¡e k`xu ’u`:: T` 14:61:64
21
c=V” uu?}¡è+Á‹” ¨<ò Sc[ `c S“õn” /¾S“õn” ê/ ’¨<:: YM×’ ¡I’” KSkuM“
KSeÖ Ñ”²w ¾T>kuK< G<K< c=V“¨<Á” ÃvLK<:: ¾u?}¡è+Á” ]¡ uK<K? SM›Ÿ< Ñê 19
22
Nª 21:8
¾¡è“ U’ Seóó U¡”Á‹
¾wK<Ã Ÿ=Ç” SéQõ uuØK=Ve ²S’ S”Óe p.M.¡ /285-246/ Ÿ°w^ÃeØ
¨Å Ó]¡ eK}}[ÔS I²u< eK ¡èe ¾}’Ñ\ ”u=” uTS” ¡è“”
}kuK<::
¾aU S”Óe œKS<” SÓ³~- U¡”Á~U ¾aT Ó³ ”Å³_¨<

cLM}ŸóðK“ ¾ÃKõ ¨[k ¾Td¾ ÓÈ eLM’u[ cvŸ=‹ ¨ÅðKÑ²? ¾Ó]¡ s”s u›w³†¨< ¾¯KU ¡õM Ã’Ñ` eK’u` “
¾wK<ÃU J’ ¾NÇ=e Ÿ=Ç” SéIõ ¾}éñ uÓ]¡ s”s eK’u` ¨”Ñ@M”
KTeóó ÖpSM::
ŸK?KA‹ ›Ña‹ ¾›ÃG<É” u¯M KT¡u` SØ}¨< ¡è“’” }kwK¨< ¾’u\

c‹ ¨ÅGÑ^¨< c=SKc< ¡è“” K=Áeóñ ‹KªM::
¡è+„‹ ¾’u^¨< IÃ¨::
¾pÆe eÖ=ó„e” cT°’ SkuM }ŸKA ¾S×¨< eÅ “ K?KA‹U

“¨<::
¾Nª`Á •]¡
Nª`Á ¾T>K¨< nM R[ "K¨< ¾Ó´ Óe ¾¨× c=J” `Ñ<S< H@Å' H>ÁÏ' ¾}LŸ'
M®<¡ TK ’¨<:: ¨”Ñ@K S”ÓY”' ¾¯KU” É’ KTe}T` }MŸªM“ Nª`Á
}vK<:: pÆd” Nª`Á ¾T>vK< Ñ@‹”” u¯Ã“¨< Á¿' Ÿ`c< UI`” ukØ
¾}T\' }›U^ TÉ[Ñ<” u›Ã“¨< Á¿” ’¨<:: lØ^¨< 12 c=J’< uwK<ÃŸ=Ç” •]¡
KY^›?L¨<Á” 12 ’ÑÉ ”Å’u^¨< u²=Á ›”é` KY^›?M ²’õe /¡è+Á„‹/ ¾¨”Ñ@M”
nM ¾T>e}LMñ 12 Nª`Á” S[Ö::
pÆd” Nª`Á ¾}S[Ö< Ÿ}KÁ¾ Y^ c=J” ›w³† ÅÓV Ÿ¯d ›ØTÏ’
’¨<:: Ñ@‹” ›=¾c<e ¡èe ¯X ›ØTÐ‹” uw³ ¾Öû” U¡”Á ›”É ¾’Ñ[ SK¢
K=p c=ÑMê #w²<¨<” Ñ>²? ¯X ¾TØSÉ S<Á ¾’u^¨< c‹ ÁKU”U Y^ lß wK¨<
›Ã¨<K<U:: ›”ÉU ¾TØSÆ” }Óv[ ÁŸ“¨<“K< ›KuK²=ÁU Ã²ÒÍK< ¨ÃU S[x‰¨<”
ÃÖÒÓ“K<:: ¯X ›ØTÐ‹ }eó ¾Tq`Ö<“ Òj‹ SJ” ›Kv¨<:: uSc[~ K?KA‹”
(¾TÁU’<”) ¨Å ¡èe KTU× Óe“ }eó ›KSq[Ø ›eðLÑ> ’¨<:: ”Å²=GÁÑ‟<›¨<“ •”È
”ÅT>Ã²<›¨< ŸK?KA‹ MUÉ SpcU ›Kv¨<:: ’õd” ST[Ÿ<U u=J” wMH”
ÃÖÃnM:: ŸG<K<U uLÃ ¾TØSÉ Y^ U’” ÃÖÃnM ¯X ›ØTÐ‹ ¯X¨<” KT¾
eKTÃ‹K< S[x‰¨< u¯X SVL“ ›KSS<L¨<” ›ekÉS¨< `ÓÖ•‹ K=J’<
›Ã‹K<U:: ’õd” ST[¡U u=J” U’”“ ”n” ÃÖÃnM ›K²=ÁU ¨<Ö? ›Mv
ÃJ“M::$ uTK ÑMë›M::
1. Nª`Á¨< pÆe â?Øae
›v~ Ÿ’ÑÅ au?M “~ ÅÓV Ÿ’ÑÅ eU±” ’u[‹:: “~ ¨Å¨< eK’u[ u’ÑÇD eU
eU±” wL Ö`ªK‹:: u%ELU Ñ@‹” u›[TÃ¡ Ÿ?ó wKAM ÃIU uÓ]¡
â?Øae'u›T`† ›K TK ’¨<23:: pÆe â?Øae ŸSÖ^~ uò uu?}dÃÇ ›"vu= ¯X
uTØSÉ Ã}ÇÅ` ’u`:: u%EL Ó” upõ`“JU „^M24:: ¨Å Ñ@‹” ÁS×¨< ¨”ÉS<
”É`Áe c=J” vKÇ`“ ¾55 ¯S ¾ÉT@ vKçÒ ’u`:: ŸpÆe T`qe“ Ÿu`“veU Ò`
¾Òw‰ ÚÉ“ ›L¨<:: pÆe â?Øae Ÿfe~ ¾UeÖ=` Nª`Á ¾T>SÅw c=J” Ñ@•U
uu?~ ›`óM' uËMv¨< ›c}UbM' eKU’~ Ø”"_ c=vMU w²< }›U^” Ñ@
›É`ÔK•M:: KUdK?:-
›T~” ð¨<dD•M T`1:29
uvI` LÃ }ÛÇDM T 14:28
Ów` KS¡ðM Ÿ¯X JÉ ¨<eØ ›¨<Ø ”Ç=ŸõM J“M:: T 17:23 w²<

Ñ>²? G<K<”U Nª`Á uS¨ŸM Ã“Ñ` ¾’u[ c=J” ‹Ÿ<MU ’u`::
ŸÑ@‹” °`Ñ u%EL uÃG<Ç U¡ K?L Nª`Á ”Ç=S[Ø Gdw Ák[u¨< `c< ’u`::
uu¯K HUd ¾SËS]Á¨<” ewŸ uSeÖ Ze g=I ’õd” ›dU„ ¾SËS]Á¨<”
›Øu=Á u?}¡è+Á” Se`}M:: u}ÚT]U u›=¾\dK?U ²<]Á ÁK<” ›wÁ}¡è+Á“”
ÃÔu‡ ’u`::
cT`Á Nª8:14
ÑK=L Nª9:13
›=Äâ? Nª 9:36
md`Á Nª 10
MÇ Nª 9:32
ca“ Nª 9:35
pÆe â?Øae K=k Nª`Á c=J” ÃI””U T°[Ó ÁÑ‟¨< uiUÓM“ “ u›v’'
Ñ@‹” umd`Á ucÖ¨< nMŸ=Ç” “ uØwÁÊe vI` LÃ ucÖ¨< nM Ÿ=Ç” ’¨<:: GÑ[
ewŸ~ õMeØ›?U' ä”Ù”' ÑLÁ' käÊpÁ'u=”Á' aU .... c=J’< u’@a” od` ²S’
S”Óe ¾aU” SnÖM }ŸKA uS×¨< ¾u?}¡è+Á” eÅ u67 ¯.U. lMlK= }cpKA
›`÷M:: °K} °[õ~U NUK? 5 k” uu?}¡è+Á” Ã•cvM::
2. Nª`Á¨< pÆe Á°qw
pÆe Á°qw ¾ÄN”e ¨”Ñ@L© ¨”ÉU c=J” ŸK?KA‹ ¾eS V¡g? KSK¾ #•Ll
Á°qw' ¾²wÈ-e MÏ Á°qw$ uSvM ÃÖ^M:: `cSÅw c=J” Ñ@‹” c=Ö^¨< ›w[¨< uÑK=L vQ` Ÿ›v¨< Ò` ¯X ÁÖUÆ ’u`::
G<K~U ¨”ÉTTŒ‹ Y^¨<“ Gdv¨< uÃM ¾}SL eK’u` Ñ@‹” #x›’@`Ñ@e$25
wLDªM:: ¾]¡ S³Ów pÆe Á°qw Ÿ›=¾\dK?U dÃ¨× ²=Á¨< ”Ç[ð u=²ÓuM ›SL"Ÿ ›K::
25
#x›’@`Ñ@e$ TK u›[TÃ¡ s”s ¾’ÔÉÑEÉ MÐ‹ TK ’¨<:: K<n9:49-55' T`3:17
¾T>ÑMè S[Í‹ }Ñ‡}ªM:: uÑÉK Nª`Á LÃ ÅÓV ŸpÆe â?Øae Ò` uSJ” I”É
GÑ` É[e uSH@É Nª`Á© }M°¢¨<” ”ÅðçS ÃÑMéM::
pÆe Á°qw ¨MÅ ²wÈe ŸK?KA Nª`Á ucT°’ ¾kÅS “ uSêNõ
pÆe ¨<eØ cT°’~ ¾}Ökc w† Nª`Á c=J” u”Ñ<e H@aÉe ›Ó]ä ²S” u44 ¯.U.
›”Ñ~” uSc¾õ cT°’” }kwKDM26:: pÉe u?}¡è+Á”U ¾²=I” •Lp Nª`Á
Scu=Á T>Á²=Á 17 Å`ÒK‹::
3. Nª`Á¨< pÆe ÄN”e
’ÑÆ u›v~ Ÿ’ÑÅ ÃG<Ç u“~ ÅÓV Ÿ’ÑÅ K?© ’¨<:: ŸÓw\ Ò` u}ÁÁ² w²< pêM
eV‹ ÁK< Nª`Á ’¨<::
Ñ@ Ã¨Å¨< ¾’u[ (õl[ Ó²=) :- uQÃ¨~“ u’<a¨< Ñ@‹”” KSUcM ÃØ`
eK’u` Ñ@ Ã¨Å¨< ’u`:: ¨”Ñ@K<” c=êõ ^c<” #Ñ@ Ã¨Å¨< ¾’u[$ ÁK ’¨<::27
¨MÅ ²wÈ-e :- ¾Ll Á°qw “i ¨”ÉS< eKJ’ “ ›v~ eS< ²wÈ-e
eKT>vM #¾²wÈe MÏ ÄN”e$ •¾}vK ÃÖ^M::
¨MÅ ’ÔÉÕÉ :- Ÿ¨”ÉS< Ò` J’¨< Kc\ Lp ¾ÃM Y^ Ñ@‹” ¨MÅ’ÔÉÕÉ

wKDªM:: (l.25 ¾Ó`Ñ@ Te¨h }SMŸ)
’vu? SK¢ (•*KAÔe) :- ’Ñ[ SK¢” ŸK?KA uuKÖ ›UM“ ›ØMq uTe}T\
’vu? SK¢ }wLDM::
›u<kKUc=e :- uÓ]¡ vK ^Ã TK ’¨<:: Lò¨<”“ Sß¨<” u^•Ã SêNñ

eKÑKÖ u²=I eU ÃÖ^M::
lè[ Ñê ( òè uN²” ¾Öq[) :- uK} ›`w uÓ[ SekK< }Ñ‡ ¾Ñ@‹”” SŸ^
uT¾~ Ÿ²=Á‹ c¯ ËUa ò~ uN²” }sØa Ã„` e’u` ÃI eU }cØ•M::
”Ç=Á¨<U u²=Á” K Á¾¨<” SŸ^ ´ ÁK¨< }[ð ÉT@¨<” ¾ðçS¨< u”v
’¨<::
pÆe ÄN”e Ñ@‹” ›=¾c<e ¡èe” eŸ Ó[SekK< ¾}Ÿ}K Nª`Á eK’u`
¡`c=Á„‹” ¨¡KA ¾Su?‹”” “’ ŸÑ@ }kwLEM:: NÑ[ ewŸ~U ueÁ u}KÃ
u›?ôf” ª“ S”u\ ›É`Ô u²=Á ²S” Ÿ›¨<aä ¨Å S"ŸK†¨< Ue^p uT>ëÅ¨< S”ÑÉ
Ç` u}q[q\ Ÿ}V‹ ›wÁ} ¡è+Á“” ›e}"¡KA ääd” jVLªM::
cT°’~:- uß"’@¨< uT>¨k¨< u”Ñ<e ÉUØÁ„e /Domition/ ²S” ¨”Ñ@M” uTe}T\

¾}’d u×* ›ULŸ=‹ }Ÿf Kõ`É Ÿk[u u%EL uõM ¨<H }cnÃ uõØV Åc?
}Ó³DM:: u²=I x cv ¯S ¾q¾ c=J” ›ckÉV Ñ@‹” nM uÑvK uW[ V”
›MkScU ”Å ›?MÁe“ N?„¡ ¨Å wN?[ QÁª” N?ÇDM::28 pÆe ÄN”e MÅ~ SeŸ[U 4
c=J” ¾}c¨[u k” ÅÓV Ø` 4 k” ’¨<::
26
Nª12:1-3
27
ÄN 19:26' 21:20
28
ÄN 21:21-23
4. /êRÃW QÇS XNDRÃS
xÆt$ kb@t éb@L XÂt$ kb@t SMâN s!çn# ymjm¶Ã t-¶ ¼mjm¶Ã yt-‰¼ /êRÃ
nWÝÝ bmjm¶Ã y×/NS m_MQ dq mZÑR nbrÝÝ QÇS XNDRÃS kGB„ UR ytÃÃz
y¸¬wQÆcW SäC nb„T
1. PéèKl@èSÝ mjm¶Ã yt-‰ ¥lT nWÝÝ mjm¶Ã Slt-‰ yts-W SM nWÝÝ
2. xStÆÆ¶Ý ytÆlbT MKNÃT ksW UR ymGÆÆT ClÖ¬ SlnbrW b/êRÃT zND

XNd xStÆÆ¶ Yö-R nbRÝÝ
3. yb@tsB /êRÃÝ yg@¬CNN ¥d¶Ã µy b“§ lwNDÑ lQÇS ’@_éS bmÂg„

yM|‰c$N lb@tsb# b¥Bs„ yts-W SM nWÝÝ
4. ywÈèC /êRÃÝ b_BRÃìS Æ?R x-gB k-êT XSk ¥¬ s!¥R löyW ?ZB
y¸çN MGB xMST XNj‰ XÂ h#lT xœ yÃzWN wÈT wd g@¬CN xQRï
xSÆR÷¬LÂ ywÈèC /êRÃ XytÆl Y-‰LÝÝ
5. yx?²B wÄJ /êRÃÝ g@¬CNN l¥yT yflÑ<TN xH²B yÃgÂ¾cW nbRÂ yx?²B
wÄJ /êRÃ YÆ§LÝÝ29
QÇS XNDRÃS yb@tKRStEÁN ¬¶K [/ð xWúB×S XNdgliW /gr SBkt$ y_Nt$
S÷tt&S ¼„SÃ¼ ½ bb!¬NÃ ½ gÆTÃÂ „¥NÃ XNÄ!h#M bG¶K nWÝÝ ymjm¶ÃW yöS-
N_NÃ ÔÔS XNdnbRM Yng‰LÝÝ
S¥:Tnt$Ý- bG¶K bxµY xW‰© Ô_¶S btÆlC ï¬ b60 ›.M. bsm¥:TnT xRÐLÝÝ
yhg„ sãC bKRSèS xYnT mSqL xMœÃ l!sQl#T s!zgU° XRs# g@¬ü btsqlbT
Kb#R mSqL xMœÃ LsqL xYgÆ"M b¥lT yXNGl!z¾WN ðdL x@KS ¼X¼ bmsl
mSqL XNÄ!sqL ç„LÝÝ b›l XrFt$ ¬~œS 4 qN bb@tKRStEÃÂCN YŸbRl¬LÝÝ
5. /êRÃW QÇS bRtlÖ»ãS
TWLÇ kngd NF¬l@M nWÝÝ YH /êRÃ ‰s#N yÒl xND /êRÃ XN©! ÂTÂx@L
wYM yÂTÂx@L l@§ SÑ xYdlMÝÝ30 /gr SBkt$ bxRmN yMTg" åLêH ¼YHC ï¬
²Ê yT XNdMTg" xT¬wQM¼ ½ ?ND XÂ x!T×ùÃ brTÂ lÖ¸ b¸bÆL ï¬ WS_
wd TG‰Y xµÆb! xStM…LÝÝ
S¥:Tnt$Ý g!x@NlÖS btÆl ï¬ s!ÃStMR xKRÔ btÆl Ng#| äT tfRìbT x¹ê

btä§ kr-!T WS_ tkè kn?Ywt$ wd Æ?R WS_ XNÄ!ÈL ç„LÝÝ b›l XrFt$M
mSkrM 1 qN nWÝÝ
6. /êRÃW QÇS è¥S
ngÇ kngd xs@R s!çN TNœx@ Ñ¬N ylM BlW k¸ÃMn#T wgN XNdnbr
Yng‰LÝÝ31 yg@¬CN ymD`n!¬CN yx!ys#S KRSèSN TNœx@ wNDäc$ /êRÃT s!nG„T
29
×/. 12Ý20-22
30
¥t&. 10Ý3
31
¥t&. 22Ý29
µ§yh# µLÄsSk# x§MNM BlÖ ynbrW lz!H nWÝÝ g@¬CNM yè¥S XMnT Ml#: XNÄ!çN
tgLõl¬LÝÝ32yqDä SÑ Ä!Ä!äS nWÝÝ
/êRÃW QÇS è¥S kk/êRÃT h#l# Rö wd M|‰Q ytÙz /êRÃ nWÝÝ hgr
SBkt$ pR¹!Ã XÂ ?ND ÂcWÝÝ yQÇS è¥S yqDä Gw„ GNb"nT nWÝÝ
s¥:Tnt$Ý- b?ND ¥§ÆR y¸ñ„ ÈåT xM§k!ãC öÄWN gfW SLÒ bmS‰T bsWnt$
§Y =W bmnSnS läT xBQtW¬LÝÝ ÃrfW GGNïT 26 qN b66 ›.M. nWÝÝ
7. /êRÃW QÇS ¥t&ãS
bb@tKStEÃN TWðT msrT y¥t&ãS xÆt$ Ä!q$ XÂt$ dGä K„Ts!Ã TÆ§lCÝÝ
b¥RöS wNg@L GN yxÆt$ SM XLF×S tBlÖ t-RaL33 YHM l@§ SÑ nWÝÝ y¥t&ãS
yjm¶Ã SÑ l@êE s!çN ¥t&ãS y¸lWN SM ÃwÈlT g@¬ nWÝÝ TRg#ÑM ytmr-
¥lT nWÝÝ
¥t&ãS yqDä S‰W q‰+nT ¼GBR sBúb!nT¼ s!çN Ys‰bT ynbrW ï¬ kgl!§
Æ?R x-gB bMTgßßW bd¥Ì yQFRÂçM kt¥ nbrCÝÝ g@¬CN x!ys#S KRSèS bz!Ã
s!ÃStMR wd¸qR_bT -U BlÖ tktl" xlW ¥t&ãSM S‰WN Tè tktlWÝÝ
xÆèÒCN ¥t&ãSN yq$M tSµ„N xW_è g@¬N ytktl /êRÃ nW Yl#¬LÝÝ MKNÃt$M
l/êRÃnT btmr- g!z@ bb@t$ dGî g@¬N Ub²*LÂ nWÝÝ34
/êRÃW QÇS ¥t&ãS bFLS-@M ½ bÍRS ½ bÆb!lÖN ½ bx!T×ùÃÂ bxrb!Ã

xµÆb! XNdsbk Yng‰LÝÝ Bz# yM|‰QM çn yM:‰B l!”WNT XNÄ!ÃWM bs¥:TnT
ÃrfW bx!T×ùÃ nW y¸L xmlµkT x§cWÝÝ YH xmlkµkT GN TKKL xYdlM
MKNÃt$ s¥:T Slmçn# bx!T×ùÃ |n {/#F ¼TWðT¼ xlmgßt$ nWÝÝ
bb@tKRStEÃN ¬¶K XNd¸gl-W bx!T×ùÃ xSqDmW wNg@LN ysbk#T b›l

¦MúN l¥KbR wd x!y„úl@M /@dW bnb„T wQT y/êRÃW QÇS ’@_éS SBkT µmn#
ƒST ¹!H M:mÂN mµkkL bnb„T x!T×ùÃWÃN nWÝÝ QÇS ×/NS xfwRQ bb›l
¦Mœ DRún# XNdgliW q_lÖM x!T×ùÃêEW ©NdrÆ nWÝÝ
yQÇS ¥t&ãS wd x!T×ùÃ mMÈT kz!H b“§ nWÝÝ bl@§W ›lM KRSTÂN
xSqDmW ytqbl#T DçCÂ bZQt¾ n#é y¸gß# s!çn# bx!T×ùÃ GN xSqDmW
bBl#Y k!ÄN ynbrWN TNb!T ÃWq$TM Y-Bq$TM SlnbR KRSTÂW qDä ytsbkW
bng|¬T xµÆb! nWÝÝ x!T×ùÃêEW ©NdrÆM yNGSt úÆ ygNzÆ* x²™ bmçn# ¼bxh#n#
x-‰R XNd gNzB ¸n!St&R¼ bmçn# ng|¬t$ ytqbl#TN XMnT rGõ ¥t&ãSN
ls¥:TnT y¸ÄRG l!ñR xYCLMÝÝ XNÄ!ÃWM x!T×ùÃWÃNN kl@§W ›lM KRStEÃN
HZB L† y¸ÃdRÑN yxNDM /êRÃ dM úYfS ¥mÂCN nWÝÝ
gDl /êRÃT QÇS ¥t&ãS bG¶K xùlÖN btÆlC ÈåT b¸mlKÆT ï¬

XNÄSt¥r YÂg‰LÝÝ bm=rš GN bFLS-@M s!ÃStMR yxYh#DNÂ yxr¥WÃNN
32
×/. 20Ý26
33
¥R. 2Ý14
34
¥t&. 9Ý10-13
TMHRT s!”wM DWÃNN s!fWS xUNNTN s!ÃwÈ b¥y¬cW yhg„ sãC wd XSR
b@T _lW lNg#\# kss#T Ng#\#M bmµ*NNt$ tmRè b¥t&ãS §Y äT frdbTÝÝ
_QMT 12 qN xNgt$ tsYæ bs¥:TnT ;rfÝÝ
8. /êRÃW QÇS Ã:öB
TWLÇ kngd UD nWÝÝ yg@¬ wNDM ½ wLd XLF×S ½ ¬Â¹# Ã:öB XytÆl
t-RaLÝÝ Slz!H¾W Ã:öB h#lT ›YnT xmlµkT xlÝÝ
×s@F kqDä ¸St$ ywldW nW
yg@¬CN yxKKSt$ LJ nWÝÝ
[lÖT wÄD bmçn# lBz# s›¬T Sl¸öM XG„N ÃmW nbRÝÝ bz!HM ytnú XNd xS‰
xNÇ /êRÃT tzêWé l¥St¥R ÆlmÒl# yx!y„úl@M x@’!S öÕS bmçN tëmÝÝ
bx!y„úl@M mNbR l28 ›m¬T xgLG§*LÝÝ bb50 ›.M. xµÆb! bx!y„úl@M ytdrgWN
yQÇS s!ñìS g#Æx@ bl!q mNbRnT ym‰WM XRs# nWÝÝ35
bx!y„úl@M kt¥ t&R×BSÈ ytÆlC dG s@T TñR nbRÝÝ ÆLê x¥N×S y¸ÆL
kxYh#D wgN ynbr sW nWÝÝ l20 ›m¬T bTÄR s!ñ„ LJ xLnb‰cWM xND qN
yQÇS Ã:öBN ´Â s¥‹Â wd XRs# /@Ä XÆKH XHz!xB//@R LJ XNÄ!s-" [LYL"
B§ lmnCWÝÝ QÇS Ã:öBM xYø> xTz" Xm" XN©! YdrGLšLÝÝ BlÖ x}Nè wd
b@a sdÄTÝÝ
QÇS Ã:öB YHN bng‰T b›mt$ wND LJ SlwldC wd QÇS Ã:öB wSÄ
xSÆrkCWÝÝ STmlSM yçnWN h#l# lÆLê xÅwtCW XRs# GN XJG Sltbú=
yKRStEÃñC `YL Xy-nkr kÿd¥ Ã\UÂL y¸L ¦œB SltqribT lwQt$ yx!y„úl@M
l!q µHÂt$ l/ÂNÃ nGé xYh#DN l¥úm} MKNÃT f_rW Ã:öBN xs„TÝÝ
l!q µHÂt$ xYh#DN bb@t mQdS z#¶Ã ksbsb b“§ QÇS Ã:öBN wd mQds#
ÅF xW_è kz!H ?ZB ðT KRSèSN KdH xStMR s!L xzzWÝÝ z@Â xYh#DN yÉfW
×s@F wLd÷R×N X”dgliW QÇS Ã:öB g@¬N bmµD fN¬ Slg@¬CN mD`n!¬CN
x!ys#S KRSèS mmSk„N q-lÝÝ bz!H ytÂdÇT yxYh#D xlöC Ã:öBN kb@tmQdS
ÅF wrw„T kz!ÃM bSR ytsbsb#T xYh#D bDNUY dBDbW gdl#TÝÝ YHM XNd
×s@F wLd÷R×N zgÆ yµtET 10 qN b62 ›.M. nWÝÝ
9. Nª`Á¨< pÆe •È-e (ÃG<Ç)36
Nª`Á¨< pÆe Èe uNª`Á ´`´`' uTe“ ¾T`qe ¨”Ñ@KA‹ Èe
(MwÉÄe) wK¨< c=Ö\ K<ne ÅÓV u¨”¨Ñ@K< #¾Á°qw ÃG<Ç$' uNª`Á Y^ #¾Á°qw
MÏ ÃG<Ç$ ÃKªM:: ¾Ñ@ ¨”ÉV‹ Ÿ}vK< S"ŸM ›”Æ c=J” u›^~U ¨”Ñ@L
¾Nª`Á ´`´` ¾›Y[† x• Ãµ ÃÑ†M::
y/ê. 15Ý12
35
36
ÃI Èe Ÿ72 ›`É° ¨ÑÑ” ŸJ’¨< Èe ÃKÁM:: Èe [É° ¾Nª`Á¨< Te ÅkS´S<`
¾J’“ ¾f`Á” u?}¡è+Á” ¾Sc[} ’¨<::
uu?}¡è+Á” ¨<ò SW[ ¾Èe NÑ[ ewŸ Ÿ›=¾\dK?U 150 Ÿ=.T@. `k
LÃ uUÑ‟¨< f`Á ’¨<:: ÃI pÆe Nª`Á ¨”Ñ@M” c=Áe}U` w²< LLp }›U^”
ÁÅ[Ñ c=J” Ÿ’²=IU S"ŸM ŸpÆe â?Øae Ò` uSJ” u›”É k” ¾›”É ›[Ò©” ¾e”È
Td ²`}¨< SŸ` ”Åcucu<“ ÓSM” uS`ô kÇÇ ”ÇjKŸ ucò¨< Ã¨nM:: ÃI
Nª`Á Ÿ›Ç=e Ÿ=Ç” SéQõ ›”É SM¡37 ê÷M:: cT°’~ Ÿf`Á u%L c=Áe}U`
uø`g=Á c=Áe}U` qÃ NUK? G<K k” ›`÷M::
10. Nª`Á¨< pÆe òK=æe
’ÑÆ Ÿ’ÑÅ ³wKA” NÑ\ u?} dÃÇ X>J” ““›?M” ¨Å Ñ@‹” Ák[u¨< `c<
’¨<::38 Ó]¢‹ Ñ@‹”” KTÓ‟ uðKÑ< Ñ>²? ŸpÆe ”É`Áe Ò` ÁÑ“†¨<U Ã¤¨<
Nª`Á ’¨<:: u¾ªI’ Ñ@” ›w” ›d¾”“ Ãun“M wKA uSÖ¾l UYÖ=[ YLc?”
}UbM::39
GÑ[ ewŸ~ cT`Á' Ò³'“h eÁ “¨<::cT°’~ u“h eÁ uH@^þK=e Ÿ}T
c=Áe}U` u}nªV‹ Ï }cpKA ucT’ ›`óM:: Á[ðuU k” QÇ` 18 ’¨<::
11. Nª`Á¨< pÆe eU*” (““›?M)
k“}†¨< eU*” ’ÑÆ Ÿu?} w”ÁU c=J” K?L eS< ““›?M ’¨<:: ÃI”” eU
Á¨×K Ñ@‹” c=J” `Ñ<S< ¾Ó²=›wN?` eÙ TK ’¨<:: pÆe ›¨<ÓeÖ=„e
““›?M” UG<[ *] ÃKªM KU” u=vM Ÿ“´_ SM"U ’Ñ` Ã¨×M” wKA ¾’u=Á”
UI` eLe¨c ’¨<:: ““›?M ¾k’“¨<Á” (zealots}u<É” ›vM KSJ” Áun¨< u²=G<
u²=G< K*] QÓ u’u[¨< p“ ’¨<::
NÑ[ ewŸ~ uf`Á' uvu=KA”' uÓwê“ u’<u=Á(c<Ç”) ’¨<:: cT°’~ uÓwê
c=Áe}U` ›[T¨<Á” uSp“¨< G<Ÿ ›e’e}¨< ¾T”ðMÑ¨<” HÃT„ }kuK< ÃK“M
uTK KÓwê ”Ñ<e ›”É`Á„e Ÿc¨< ”Ñ<c cT° ’¨< (ŸpÆe T`qe
uò)::
12. Nª`Á¨< pÆe TÁe
u›eqa~ ÃG<Ç U¡ ¾}jS c=J” ›ekÉV Ÿ72 ›`É° ¨Ñ” ”Å’u`
¾u?}¡è+Á” ]¡ çNò ›¨<dwÄe ÃÑMéM:: uÑÉK Nª`Á LÃ ”Å}ÑKç¨< pÆe
TÁe ”Ç=Áe}U` °× ¾Å[c¨< NÑ` c¨< ¾T>uK< c‹ vK<u ›"vu= c=J” (¾³_ª
\c=Á) K40 k” ÁIM ea upÆe ”É`Áe ›T"‡’ ŸSð~ uò K40 k“ ÁIM
U”U ”ÇMkSc }ê÷M:: Ÿe` ’í Ÿ¨× u%EL ÅTeq uSH@É ¨”Ñ@M” c=e}U`
u›ÃG<É “ u›[T¨<Á” pekd G<Ÿ }’e `c<” uSÁ´ Kcv k“ ÁIM uw[ ›MÒ
›e}‡}¨< d ÁKTs[Ø u=Á’ÆuU [É›?} Ó²=›wN?` ŸMKA ›”Ç‹ ’Ñ` dÃ’"¨<
uIÃ¨ KSÑ‟ ‹LDM:: ’²=ÁU ›[T¨<Á” }çê}¨< ›U’¨< ”Å}}Sl ÑÉK<
Ã’Ó[“M::
37
¾N`Á¨< ¾ÃG<Ç SM¡
38
ÄN 1:46
39
ÄN14:8
uSÚ[h uNÑ[ ÃG<Ç c=Áe}U` Ÿq¾ u%EL Òl” u}vK x• •ÉT@ ÖÓx u}ðØa
V ›`÷M:: u¯K °[õ~U SÒu= 8 Ã•cvM::
pÆe ä¨<KAe
uu?}¡è+Á” K=n¨<” ¾›I³w Nª`Á uSvM ¾T>¨k¨< ÃI ›v ¾¡è“
U’ nMŸ=Ç” Ÿ}’Ñ[L¨< TKU Ÿ›ÃG<É ¨<Ü vK< ›[T¨<Á”“ ›I³w wKAU ¾¯KU
G<K< U’ ”Ç=J” uY^ “ uTe}T` ŸK?KA ScKA ÃMp w²< ¾}Ò “ u¡è“
]¡ Ñ<MI É`h ÁK¨< ›v ’¨<:: ¾¨×’ ²S” ]Ÿ< w²<U ¾¨k vÃJ”U
uSêNõ pÆe ¨<eØ ]Ÿ< ŸK? Nª`Á ÃMp ¾}éðK “ Ÿ›Ç=e Ÿ=Ç” SéIõ
›w³†¨<” •`c< Séñ Ã•¨nM:: u›ÖnLÃ Ó” IÃ¨~” ¡è+Á„‹” uTdÅÉ ËUa
ucT°’ ¾ðçS Lp Nª`Á ’¨<::
Nª`Á¨< pÆe ä¨<KAe ²\ Ÿ°w^¨<Á” ’ÑÆ Ÿw”ÁU ’ÑÉ40 c=J” ¾}¨KÅ¨Ñ‟¨< ¾ð]d¨<Á” UI` u? uð]d¨<Á” ²”É Mp Ÿu_ ŸT>c×¨<
[u“ ›”Æ ŸJ’¨< ŸÑTMÁM *]” “ ¾›ÃG<É” ¨<ò uT>Ñv ¾}T[ c=J” u¨p~
uaT Ó³ Ã’Ñ` ¾’u[¨<”“ ¾”ÓÉ s”s ¾J’¨<” Ó]¡† ›kLØö S“Ñ` Ã‹M ’u`::
Ÿéó¨< SM¡ ²Ãu? /style/ uS’dU ›”Ç”É ¾u?}¡è+Á” ]¡ çNò‹ ¾Ó]¡
õMeõ“” ”Å}T[ ÃÑMéK<::
u›ÖnLÃ uÑ>²?¨< Ÿõ}† x Ãc×¨< ¾’u\” ¾Ze NÑ` s”s vIM“ UI`
Á¨SÖSÖcÖ< u›S¡”Ä /logic/ ' Ÿð]d¨<Á” KT>c’²\u
ØÁo‹ °w^© Á¨ÑØS< ‹Óa‹ ¡w`” u}Luc “ Éõ[ u}SLu
G<’@• Sw~” uTeŸu` ¨”Ñ@M” ŸNÑ` NÑ` ›eóõM::41
d¨M ŸLÃ ”Å}ÑKç¨< u×U ›¡^] “ ¨Ó ›Øvm Ÿ’u\ Ÿð]d¨<Á” ¨Ñ” ¾’u[
c=J” K›v U’ Ÿ’u[¨< p”® ¾}’d u?}¡è+Á”” KTõ[e ÃØ` ’u`:: ”Å¨²? ¾}Ÿ^Ÿ[¨<
`c< ’u`:: uÉ”Ò }¨Óa cT°’ c=Á`õU ¾¨Ò]” Mwe ÃÖwp ¾’u[¨< `c<
’u`:: pÆe ›¨<ÓeÖ=„e #ueÖ=ó„e çKA u?}¡è+Á” ¾Öó¨<” ä¨<KAe” ›Ñ‟‹$
uTK }“ÓbM::
¾pÆe ä¨<KAe SSKe (Nª.9)
¾pÆe ä¨<KAe SSKe uu?}¡è+Á” ]¡ ¨<eØ Lp x ¾T>cÖ¨<“ Ÿu¯K
â”Ö?qeÖ? u%EL ¾}Ñ‟ Mp ¾¡è“ õ_ ’¨<:: ¡è“” u›ÅÑ† G<’@ c=ÁdÉÉ ¾’u[
c¨< ¨Å ¡è“ ›eT]’ SSKe U”† Lp SK¢© }›U` ’¨<!
40
Nª 7:58 òM 3:5' Nª 21:3
41
Nª 17:16-34' òM 3:5' Nª22:3' 16:35-39
d¨<M ¾pÆe eÖ=ó„e [õ” “ u›=¾\dK?U ÁK< ¡è+Á„‹ Su}”” }ŸKA
uÅTeq ¾T>Ñ‟<” ¡è+Á„‹ Ác[ KTU× ŸK=k "I“~ ²”É ¾ðnÉ ÅwÇu? ›Ñ‟::
ßõa” ›eŸKA ¨Å ÅTeq c=ÁS^ ¨ÅŸ}Tª KSÉ[e Øm c=k[¨< ’u` ŸcTÃ
¾¨[Å¨< w`H” ›"vu=¨<” ÁKuc¨<“ #d¨<M d¨<M KU” •dÉÅ†KI;$ ¾T>K¨<” ÉUê
¾cT¨<:: d¨<MU #Ñ@ JÃ T” ’I;$ wKA Ö¾k #›”} ¾UdÉÅ‡ ¾“´_~ ›=¾c<e ’‡
¾S¨<Ñ>Á¨<” w[ wnÜ u›”} ÃwewHM$ c=M SÉ’>‹” }“Ñ[¨<:: Á” Ñ>²?U
u¨Åku J„ ¾}”kÖkÖ #Ñ@ JÃ U” ›Å`Ó ²”É ¨ÇKI;$ wKA c=ÖÃp ¨Å ÅTeq
”Ç=Ñv }’Ñ[¨<::
¾Nª`Á¨< ¯Ã„‹ T¾ eLM‰K< ¾}S^ ¨Å ÅTeq Ñv Kfe k“ ÁIM IM
›MkScU ’u`:: u²=Á‹ °K Ó²=›wN?` uÅTeq KT>Ñ‟¨< KN“”Á u^°Ã }ÑMÙK
d¨<M” ”Ç=ÁÖUk¨< u=’Ó[¨<U `c< Ó” ¾`c<” T”’ Kð×]¨< uTe[Ç SŸ^Ÿ`
ËS[:: uSÚ[h Ó” #u›Q³w u’ÑYU ue^²?MU MÐ‹ ò eT@” ÃgŸU ²”É
K’@ ¾}S[Ö °n ’¨<“ eK eT@ e” SŸ^ K=kuM ›SK¡}ªK¨<“$ uTK Ó²=›wN?`
N“”Á” LŸ¨<:: N“”ÁU pÆe ä¨<KAe” c=ÁÖUk¨< ¨Ç=Á¨< ”Å p`ò ÁK Ÿ¯Ã’< ¨Åk
Á” Ñ>²?U ÅÓV ›¾::
pÆe ä¨<KAe Ÿ}ÖSk u%EL ÁÅ[Ñ¨<” ”pekcc? ¾Nª`Á Y^ uWò¨<
}ÓxM:: K›w’ ÁIMU:-
Ÿ}SKc u%EL Kfe ¯S uu[N ›dMóM:: ÑL.1:17
uÅTeq UŸ<^w eK¡èe uTe}T\ Ÿ›ÃG<É ¾Å[cu ‹Ó`:: Nª.9:20 - 25
¨Å ›=¾\dK?U SN?É “ uu`“ve ›T"‡’ Ÿ¡è+Á„‹ Ò` SÅvKp:: Nª.9:27
u›”ëŸ=Á ¨”Ñ@M” Te}T` Nª.11
u›=¾\dK?U KT>Ñ‟< ¡è+Á„‹ `Ç Ãµ SSKe “ ÁÅ[Ò¨< Ñ<µ‹ Mp

Yõ^ Ãc×ªM::
¾Nª`Á¨< pÆe ä¨<KAe Ñ<µ‹
¾SËS]Á¨< Ñ<µ /46 - 49/
Nª`Á¨< pÆe ä¨<KAe Ÿ›=¾\dK?U ¨Å ›”ëŸ=Á Ÿ}SKc u%EL uS”ðe pÆe Ø]
u›Q³w NÑ` ¨”Ñ@M” KSeu¡ Ÿu`“ve Ò` ¨Ö<::42 u²=I Ñ<µ›¨< ¨Å 2000 Ÿ.T@. ¾gð’<
c=J” Ze ¯S” ðÏvªM:: u²=I Ñ<µ ¾}gð’< NÑa‹ c=K=”¨<mÁ' qåae'
eMT“' äó' ä`Ñ@”' ÑLÁ' åeÉÁ' ›=q”Ä”' K=n*”' MeØ^' Åù?”' å”õMÁ'
›=MÁ“ ›”ëŸ=Á “¨<:: uÑ<µ›¨K< Ö”sÃ upÆe ä¨<KAe
Ódç? S•¨`43
T`qe ¾}vK¨< ÄN”e44 Ñ<µ¨<” ›k`Ù SSKe
u›=q”ÄU ›[T¨<Á”“ ›ÃG<Ç¨<Á” ’ pÆe ä¨<KAe” uÉ”ÒÃ K=¨Ób¨<

S’d
uMeØ^ •Ó\ ¾cKKu c¨< Sðë “ Qú< ”Å ›TM¡

”ÅqÖb¨<
u›”ëŸ=Á ¾pÆe ä¨<KAe uÉ”ÒÃ S¨Ñ` “ u²=Á¨< u›”ëŸ=Á iTÓK?‹”

(kd¨<e) Ku?}¡è+Á” Övm’ SjT¨< uÑ<µ¨< ¾}Ÿ“¨’< ®uÃ ’Ña‹
“¨<::
G<K}†¨< ¾pÆe ä¨<KAe Ñ<µ (50-52)
Ÿ›=¾\dK?S< Ñ<v¯@ u%EL Ÿ›ÃG<É ¨Ñ” uJ’<“ Ÿ›I³w ¨Ñ” uJ’< ¡è+Á„‹
S"ŸM ÁK¨< ›KSÓvv [Ñw "K u%EL pÆe ä¨<KAe c=Le” ›eŸKA u}KÁ¿ ›¨<^Í‹
¨”Ñ@M” KTc}T` KG<K}† Ñ>²? }’d:: ’Ñ` Ó” uSËS]Á¨< Ñ<µ LÃ pÆe T`qe
å”õMÁ c=Å`c< uSSKc< pÆe ä¨<KAe u²=I Ñ<µ LÃ ›wa ”Ç=H@É ›MðKÑU u`“ve
Ó” ”Ç=H@É ðMÔ ’u`:: u²=IU U¡”Á #è u`d¨< eŸ=KÁ¿ É[e SŸóðM J’$45
u`“ve T`qe” Ãµ ¨Å qåae c=H@É pÆe ä¨<KAe ÅÓV c=Le” Ãµ ›wÁ}¡è+Á“”
•¾Ôu‟“ Áç“ ¨Å f`Á“ Ÿ=MpÁ H@Å:: u²=I Ñ<µU ¾}Ÿ“¨’< ®uÃ Y^‹:-
uMeØ^” Ö=Ve ¾}vK¨<” ›ÃG<Ç© Ñ`µ TeŸ}K< (16:1)
v¾¨< ^°Ã SW[ uSoÊ”Á ¨”Ñ@M Te}T\ (16:9)
¾MÉÁ “ ¾u?}cvE TS” “ SÖSp (16:15)
vLS’< c‹ pÆe ä¨<KAe “ c=Le ¡ñ† SÅwÅv¨<' Sc^¨< “ ¾c[•

Övm ue` u?~ u}Å[Ñ¨< }›U` U¡”Á Ÿ’u?}cu< TS”
¾}cKA”o u?}¡è+Á” SSW[
u›“ ðKAeö‹ uT>Ñ‟eÁ' ÑLÁ'
Ö=a›Ç' dVô' “ùK=' K=Måe¿e' }cKA”o' u?`Á' ›“' qa”e' ¡`¡^*e'
›?ôf”' md`Á' ›=¾\dK?U“ ›”ëŸ=Á “¨<:: pÆe ä¨<KAe G<K~” ¾}cKA”o
46
SM°¡‹ ¾çó¨< u²=I Ñ<µ¨< u›”ëŸ=Á K›ß` Ñ>²?Á uq¾ Ñ>²? ’¨<::
Ze}†¨< ¾pÆe ä¨<KAe Ñ<µ (54-56)
u²=I Ñ<µ pÆe ä¨<KAe Ÿ²=I uò ¾}Sc[~” ›wÁ}¡è+Á“” •¾Ôu‟“
Tu[ ª’† }Óv\ ’u`:: ¨Å›?ôf” H@Ê Áe}T[ c=J” u²=ÁU Ze ¯S qÃ}M::
43
ÃI Ö”sÃ u`c< LÃ u}Å[Ñ¨< }›U` ›U“EM ÃvLM:: #¾Ó²=›wN?` S”Óe ]¡ uUÉ` LÃ$ k/Ê/`
U¡[YLc? ¨/›T’<›?M Ñê 106
44
#ÄN”e$ ¾pÆe T`qe K?L eU ’¨<::
45
Nª 15:39
46
#¾Ó²=›wN?` S”Óe ]¡ uUÉ` LÃ$ k/Ê/` U¡[YLc? ¨/›T’<›?M Ñê 111
u²=ÁU uqa”e ÁK‹ u?}¡è+Á” SŸóðM ”ÇK uSeT~ ¾SËS]Á¨<” ¾qa”e
SM¡ “ KÑLÁ ¡è+Á„‹ SM¡” ê÷M::
ÃI Ñ<µ¨< u›?ôf” ÏÓ õ_ÁT u=J”U #›`Ö?Ue$ ¾UvM ×±” ¾T>ÁSMŸ<
c‹ ŸvÉ ¾J’ }n¨<V upÆe ä¨<KAe “ uÕÅ• LÃ ›’e}¨<v¨< eK’u` Ÿ}Tª”
}¨< ¨ÅK?KA‹ Ÿ}V‹ uSH@É ¨”Ñ@M” uTe}T` q¿47:: uqa”e dKU ¾aT@
SM¡” ê÷M::u²=I Ñ<µU ¾}gð’< Ÿ}V‹ ÑLÁ' õ`ÓÁ' ›?ôf”' SoÊ”Á'
òMåe¿e' qa”e' Ö=a›Ç' ›f”' T>K=Ö=’>”' ›”ÖkŸe¿' aÑ>K=¿U' SeÖ<' qe'
\É' äØ^' Ö=ae' åMTÃe' md`Á “ ›=¾\dK?U “¨<::
pÆe ä¨<KAe Ÿ›ÃG<É ¨Ñ” ¨Å ¡è“ u}SKc<“ Ÿ›I³w ¨Ñ” ¨Å ¡è“
u}SKc< S"ŸM ¾’u[¨< M¿’ Ú`f ”Ç=¨ÑÉ U•~ ’u`:: Ÿ›I³w ¨Ñ”
¾}SKc<”U uTe}vu` u›=¾\dK?U K’u[‹¨< “ u?}¡è+Á” ¾’u^¨<” õp`
KSÓKêU u›=¾\dK?U K’u\ ‹Ó[•‹ ¾T>J” ¾Ñ”²w °`Ç Ãµ ›=¾\dK?U Ñv:: ’Ñ`
Ó” `c< ¾Ñvu Ñ>²? ¾óc=" u¯M eK’u` ŸM¿ M¿ NÑa‹ ¾}cucu< ›ÃG<É uŸ}Tª
’u\:: ’²=I u´`¨ ¾T>„\ ›ÃG<É Nª`Á¨< pÆe ä¨<KAe” u¾NÑ^¨< uUI`~
¾}’d c=n¨S< ¾’u\ “¨<::
’²=I ›ÃG<É pÆe ä¨<KAe” u›=¾\dK?U c=Á Lp }n¨<V ›’c<u:: `c<U
}n¨<V›¨<” KSÓ ”Å ›ÃG<É QÓ uu?}SpÅe ¾S”é W`¯ SðçU ËS[
’Ñ` Ó” Ÿ›?ôf” ¾}Ÿ}K¨<” ØaòUe” ¨Å SpÅe ÁeÑv¨< SeKA›¨< }n¨<V›¨<
u[ Ÿ}Tª”U ›Sc<:: ÃI ’u` pÆe ä¨<KAe” u58 ¯.U. uaU KG<K ¯S KlU
Y` ¾}Ç[Ñ¨<:: u60 ¯.U. uõ`É u? ³´ ¾aU” S”ÓY ¾T>nÜ U”U ¨”ËM
eLM}Ñ‟u u’í }Kkk::
›^}†¨< ¾pÆe ä¨<KAe Ñ<µ (58-63)
ÃI ¾SÚ[h¨< Ñ<µ¨< uNª`Á Y^ LÃ ÁM}Ökc c=J” ¯LT¨qåMÄ”' w[”Ç=e” Ôw‡}M:: u}ÚT]U ¨Å eü” KSH@É
}eó vÅ[Ñ¨< SW[48 ¨Å eü” ”ÅH@Å Ã’Ñ`KM::
pÆe ä¨<KAe Ÿeü” ŸSSKc< uò u64 ¯.U. ’@a” od` u¡è+Á„‹ LÃ eÅ
›¨<Ð eK’u` ä¨<KAe c=SKe }Ãµ c[:: ŸG<K ¯SU u%EL uaU Ÿ}T ucÃõ
›”Ñ~” }kM }ÑÅK::
¾›=¾\dK?U Ñ<v¯@ /49-50/
ÃI Ñ<v¯@ ¾}Å[Ñ¨< ŸpÆe ä¨<KAe ¾SËS]Á Ñ<µ u%L c=J” KÑ<v¯@¨< Scwcw
S”e¯@ ¡è“” u}kuK< ›ÃG<É “ ›Q³wU S"ŸM u}ðÖ[ ›KSÓvv U¡”Á
’¨<::
›ÃG<É:- ¾›w`HU ²` ¾J’<' Ó²=›wN?`” ¾T>ÁSMŸ<' ¾}Ñ²\' ¾S<c?” IÓ
¾T>Öwl' ŸScKA‰¨< ¨<Ü Òw‰” ¾TÃðêS< ¾’u\ Q´x‹ ¾’u\ c=J’< ¡è“”
47
Nª 19:23' 2qa 1:8
48
aT@ 15:23' 28
Ÿ}kuK< u%LU ¾S<c?” QÓ SÖup K¡è“ ›eðLÑ>“ Sc[© ’Ñ` ’¨< wK¨< ¾T>Áeu<
’u\::
›Q³w:- ¾kÅS ]"¨< u}KÁ ›TM¡ c=ÁSMŸ< ¾’u\' ”u= ÁM}’Ñ[L¨<'
c<v¯@ ÁM}qÖ[L¨<' uQÓ “ uY`¯ ¾TÃH@Æ Q´x‹ ¾’u\ u=J’ÁÑ“‟¨<
’Ñ` eLM’u[ ›ÃG<É c=ðêS< ¾’u[¨<” ›”Ç”É Y`¯ ›ÃðêScT¨<
UI` Ÿ›I³w ¾}SKc< ¡è+Á„‹ LÃ ›K<© }ê„ TdÅ` ËS[:: u²=I Ñ>²?
u›I³w GÑ` u}KÃU u›”Ÿ=Á ¾}Sc[}‹¨< u?}¡è+Á” Sc[ S’n’p ËS[ eK²=IU
SõN? KTÓ‟ “ ŸpÆd” Nª`Á Ò` KSS"Ÿ` pÆe ä¨<KAe”“ u`“ve ¨Å
›=¾\dK?U H@Æ:: ›ÃG<É Áe}Ub¨< ¾’u\ UI‹ ¨”Ñ@M ÁK *]' ØUk ÁK
Ó´[' ¡èe ÁK S<c? K=ÁÉ’< ›Ã‹KM Ã² ÁL¨< ’u\::
pÆd” Nª`Á eK²=I Ñ<ÇÃ SõN? KTU×“ u?}¡è+Á”” ŸG<Ÿ KS•ÅÓ
u50 ¯.U. u›=¾\dK?U Ñ<v¯@ ›Å[Ñ<:: uÑ<v¯@¨< LÃ G<K<U Nª`Á ¾}Ñ‟< c=J” uK=k
S”u`’ ¾S^¨< ¨<Æe Á°qw ’u`:: pÆe ä¨<KAe“ u`“veU uÑ<v¯@¨< }Ñ‡}¨< eKÑ<Ç¿
U”’“ Ó²=›wN?` u›I³w S"ŸM ’`c<” U¡”Á ›É`Ô ÁÅ[Ñ¨<” É”p G<K< u´`´`
’Ñb¨<::
K=k Nª`Á pÆe â?Øae Ó²=›wN?` ŸK?KA ›ekÉV K`c< ›Q³w”
¾Te}T` ›ÑMÓKA” ›”ÅcÖ¨<“49 S”ðepÆeU K’`cŸ}K<” ¨<d’@ ŸS”ðepÆe Ò` #•†“ S”ðepÆe
ðpÅ“M$ c=K< ›e}LMðªM::
K×± ¾}cª¨<” ”ÇÃSÑu<
ŸÅU Ò` }kLpKA ¾}²ÒË¨<” UÓw /ÅU ”ÇÃuK</
”q ¾V} ¨ÃU V ¾}Ñ‟ ”ed YÒ ”ÇÃuK<
Ÿ´S< ”Ç=Öul /›”É K›”Ç= ”Ç=¨c’</50

ŸLÃ ¾²[²`“¨<” ¨<d’@‹ ¾Ñ<v¯@¨<” ¨<d’@ uÑ<Ñ< ÃÖwl K’u\ u}KÃU
u›”ëŸ=Á' uf`Á“ uŸ=MpÁ KT>„\ ¨”ÉV‹
49
Nª10
50
²ç 34:15' ²K? 17:10' ²õ 9:5
ምዕራፍ አምስት
5. ቤተክርስቲያን በ዗መነ ሏዋርያን አበው
ከጌታ እግር ሥር ቁጭ ብሇው በዋሇበት ውሇው ባዯረበት አዴረው በቃሌም በግብርም የተማሩትን
ሏዋርያት እንሊቸዋሇን፡፡ በሚቀጥሇው የጊዛና የታሪክ ሂዯት በተራቸው ሏዋርያት የተማሩትን
ሲያስተምሩ በነበሩበት ወቅት የሏዋርያት ዯቀመዚሙርት የነበሩትን ‹‹ሏዋርያነ አበው›› ብሇን
እንጠራቸዋሇን፡፡
዗መነ ሏዋርያነ አበው የሚባሇው ዗መን ከ70 እስከ 160 ዓ.ም ዴረስ ያሇው ዗መን ሲሆን ይህ ዗መን
ሏዋርያነ አበው ከሏዋርያት የሰሙትን፣ ከሏዋርያት የተማሩትን በሏዋርያት መንበር ተተክተው
ያስተማሩበት ዗መን ነው፡፡
ከሏዋርያነ አበው ብዘ መጽሏፍትን የጻፈ፣ የተረጎመ በመምህርታቸው ክርስቲያኖችን ያጽናኑ

ይገኛለ፡፡ እነዙህም፡-
 ቀላምንጦስ ዗ሮም
 ቅደስ አግናጥዮስ ዗አንጸኪያ
 ቅደስ ፓሉካርፐስ
 ቅደስ ሄሬኔዎስ
 ቅደስ ፓፒያስ ናቸው፡፡
5.1. ቅደስ ቀላምንጦስ ዗ሮም
ቅደስ ቀላምንጦስ የተወሇዯው ሮም ውስጥ ሲሆን ያዯገውም በሮምና በአካባቢዋ ነው፡፡ አባቱ
ስሙ ቀዉስጦስ ይባሊሌ፣ በቅደስ ጴጥሮስ ትምህርት ከቤተሰቡ ጋር ክርስትናን ተቀብል ሃብት
ንብረቱን ሇቤተክርስቲያን በማስረከብ አገሌጋይ ሏዋርያ ነበር፡፡
ከዙህ ዯግ ሰው የተወሇዯው ቀላምንጦስ ከግሪካውያን ፍሌስፍናን የተማረ ስሇነበረ በሮማውያን

዗ንዴ የተሇየ ክብር ነበረው፡፡ ቅደስ ቀላምንጦስ የቅደስ ጴጥሮስ ረዴዕ (ዯቀመዜሙር) ነበር፤
በመምህሩ ወንበር ተሹሞ የሮም አራተኛ ሉቀ ጳጳስ ነበር፡፡ /ፊሉ.4፡3/፡፡ ካህናቱንም የተቀበሇው
ከመምህሩ ከቅደስ ጴጥሮስ ነው፡፡ ቁጥሩ ከ81 መጻህፍት የሆነውን የሥርዓት መጽሏፍ
መጽሏፈ ቀላምንጦስን የጻፈው ቅደስ ቀላምንጦስ ነው፡፡
በተጨማሪም ከ81 መጻሕፍት ቁጥር ያሌሆኑ ሁሇት መሌእክታትን ሇቆሮንትስ ቤተክርስቲያን

ጽፏሌ፡፡
በመጀመሪያው መሌእክቱ የቅደስ ጴጥሮስን በሮም መቀመጥና ማስተማር፣ ቅደስ ጳውልስ ወዯ

እስፔን ያዯረገውን ጉዝ፣ በኔሮን ቄሳር ስዯት ጴጥሮስና ጳውልስ በሰማዕትነት ስሇማረፋቸው
በስፋት ጽፏሌ፡፡ ከዙህም በተጨማሪ መሌእክቱን በጻፈበት ጊዛ በጥሊቻና በቅናት በቤተክርስቲያን
ውስጥ መከፋፈሌ ስሇነበር በቤ/ክ ውስጥ የአንዴነት አስፈሊጊነትን፣ ክፉ የሆነ የአንዴነት ጠሊት
የሚወገዴበትን መፍትሔ፣ እግዙአብሔር አምሊክ ሇቤተክርስቲያን ፍፁም አንዴነትን እንዱሰጣት
የሚጸሌየውን ጸልት በሰፊው ጺፏሌ፡፡
በሁሇተኛው መሌእክቱ ምዕመናን ንስሏ መግባት ስሇሚገባቸው፣ እግዙአብሔርን ስሇማገሌገሌ፣

በኑሯቸው የተቀዯሰ ኑሮ እንዱኖሩ ስሇሚገባቸው፣ ትህትና፣ መታ዗ዜና እምነትን ከሕይወታቸው
እንዲይሇዩ ስሇሚገባቸው፣ ትንሳኤ ሙታን መኖሩን ማመን ስሇመገባቱ አስተምሯሌ፡፡ ምዕመናን
የሃይማኖት መሪዎቻቸውን እንዱያከብሩ ተዯጋጋሚና ግሌፅ መመሪያዎች ሰጥቷሌ፡፡
በአጠቃሊይ ቅደስ ቀላሞንጦስ በእምነት ጸንቶ፣ ሇክርስትና እና ሇቤተክርስቲያን ተሟግቶ፣ ብዘ

አረማውያንን ወዯ እምነት መሌሶ ገዴለን በሰማዕትነት ያጠናቀቀ አባት ነው፡፡ ይኸውም
በትራዲን ዗መነ መንግሥት የሏዋርያነት ተግባሩን ሲፈጽም ሳሇ ወዯ ክረሚያ ከተጓ዗ በኋሊ
አንገቱን ታንቆ ጥቁር ባሕር ውስጥ ተጥል ነው ሰማዕትነትን የተቀበሇው፡፡
ሏዋርያው ቅደስ ጳውልስ /በፊሉ.4፡3/ ሊይ ወንጌሌን በማስተማር ይተጋ እንዯነበርና ስሙም

በሕይወት መጽሏፍ እንዯተጻፈ ገሌጿዋሌ፡፡ ከዙህም የተነሳ ሏዋርያነ አበውን በምናጠናበት
ክፍሌ ቀዲሚውን ሥፍራ ይዞሌ፡፡
5.2. ቅደስ ኢግናጥዮስ ዗አንጸኪያ
ቅደስ አግናጥዮስ የጌታ ዯቀመዚሙርት በመንግሥተ ሰማያት ከሁለ የሚበሌጥ ማነው? ብሇው
ጌታችንን በጠየቁት ጊዛ በመካከሊቸው አቁሞ ‹‹እውነት እሊችኋሇሁ ካሌተመሇሳችሁ እንዯዙህም
ሕፃን ካሌሆናችሁ ወዯ መንግስተ ሰማያት ከቶ አትገቡም…›› /ማቴ.18፡1-5/ በማሇት ሇሏዋርያት
ምሣላ አዴርጎ ያቀረበው ሕጻን ነው፡፡
ከዙህ ጊዛ ጀምሮ ሕይወቱ ክርስቶስን ከሚከተለት ጋር አዴጎ ኋሊም የሏዋርያው የቅደስ

ዮሏንስ ዯቀ መዜሙር ሇመሆን በቅቷሌ፡፡ በዯቀመዜሙርነት ሥነ መሇኮትን ከቅደስ ዮሏንስ
በሚገባ ከተማረ በኋሊ በአባቶቹ እግር ተተክቶ ሦስተኛው የአንጾኪያ ሉቀጳጳስ ሆኖ ተሹሟሌ፡፡
ሇበርካታ አመታት ያሇዴካም ወንጌሌን ሰብኳሌ፡፡ በትምህርቱም ብዘዎን ወዯ እውነት መሌሷሌ፡፡
ትምህርቱ በምሥጢረ ሥሊሴና በምሥጢረ ሥጋዌ ሊይ ያተኮረ ነበር፡፡
ምሥጢረ ሥሊሴ፡-
 አግናጥዮስ በሠፊው ያስተማረውና የሚታወቅበት ነው፡፡
የሁለ ገዢ የሆነው እግዙአብሔር ፍጹም ገጽ፣ መሌክና አካሌ ያሇው ሦስትነትን እንዱሁም
የባሕርይ አንዴነትን የያ዗ መሆኑን ተናግሯሌ፡፡ እነዙህ ሦስት አካሊት አብ፣ ወሌዴ፣ መንፈስ
ቅደስ ሲሆኑ ነገር ግን አንዴ መሇኮት አካሊትን ባሇመጠቅሇሌ፣ አንዴነትንም ባሇመከፋፈሌ
መሆኑን አስተምሯሌ፡፡
ምሥጢረ ሥጋዌ፡-
በተሇየ አካለ ከእመቤታችን ስሇተወሇዯው ጌታችን ኢየሱስ ክርስቶስ ሲናገር ‹‹ከባሕርይ አባቱ
ከአብና ከበሕርይ ሕይወቱ ከመንፈስ ቅደስ ጋር በመሇኮትና በባሕርይ አንዴ ቢሆኑም
ከእመቤታችን በተወሇዯ ጊዛ በተሇየ አካለ ተወሇዯ እንጂ ሦስቱም አካሊት ተወሇደ ብሇን
አንናገርም፤ ሇአብና ሇመንፈስ ቅደስ መወሇዴ ግብራቸው አይዯሇምና…›› በማሇት እግዙአብሔር
ወሌዴ በተሇየ አካለ ከዴንግሌ ማርያም ከነፍሷ ነፍስን ከሥጋዋ ሥጋን ነሥቶ በተዋህድ
መወሇደን ገሌጿሌ፡፡
የክርስቶስን ፍፁም አምሊክነትና ፍፁም ሰውነት ሲያስረዲ ትስብእትና መሇኮት ተዋሕድ አሊቸው
በማሇት በሰው ነፍስና ሥጋ መስል አስተምሯሌ፡፡ በትምህርቱ ሁለ ግኖስቲካውያንን እና
በተሇይም የክርስቶስን ፍፁም ሰውነት ‹‹ምትሏት›› የሚለ መናፍቃንን እየነቀፈ ብዘዎችንም
መሌሷሌ፡፡ በቤተክርስቲያን አገሌጋዮች መካከሌ ያለትን ሦስቱን የማዕረግ ዯረጃዎች ዱቁና፣
ቅስናና ጵጵስናን በግሌፅ አሳይቷሌ፡፡
በአግናጥዮስ ትምህርት ‹‹ሰማዕትነት›› ታሊቅ የክብር ሕይወት ነው፤ ‹‹ሰማዕትነት የእውነተኛ

ሕይወት መመሪያ ነው›› ይሊሌ፡፡
በገዥው ትራጃን ዗መነ መንግሥት /98-117/ በትምህርቱ ምክንያት ተከሶ በሞት ሉቀጣ ወዯ
ሮም ተሊከ፡፡ ሇሰማዕትነት በሮማውያን ወታዯሮች ታጅቦ ከሶርያ ወዯ ሮም ሲወሰዴ እዜሚርን
በሰነበተበት ጊዛና ሮም እስኪዯርስ ዴረስ በነበረው ጊዛ በአፌሰን፣ በፊሊዱሌፊያ፣ በማግኒስይ፣
በቴራሉስ፣ በሮምና በመሳሰለት ሀገሮች ውስጥ ሊለ ክርስቲያኖች ሰባት መሌእክታትን በሰባት
ዓይነት አርዕስት ጽፎሊቸዋሌ፡፡
እነርሱም፡-
1. መናፍቃንን በፍጹም መቃወም እንዯሚገባ

2. ሇሥርዓተ ቤተክርስቲያን መገዚት እንዯሚገባ
3. ስሇ ክርስቲያኖች ሕብረት አስፈሊጊነት
4. ስሇ እመቤታችን ቅዴስት ዴንግሌ ማርያም ፍጹም ዴንግሌና፡- ቅዴመ ወሉዴ - ጊዛ
ወሉዴ ዴኅረ ወሉዴ
5. ስሇ ምሥጢረ ጥምቀት
6. ስሇ ጌታችን ፍጹም ሕማምና መከራ
7. ስሇ ምሥጢረ ቁርባን ናቸው፡፡
እጅግ አዜነው በሮም ይጠባበቁት የነበሩ ክርስቲያኖችን ሲያረጋጋ ‹‹ሞትን ሳይሆን የምፈራው
የእናንተ ፍቅር ይህንን የሰማዕትነት ዕዴሌ እንዲያሰጣኝ ብቻ ነው፤ ወዯ እግዙአብሔር ሇመሔዴ
ከዙህ የተሻሇ ዕዴሌ የሇኝምና›› ብሎሌ፡፡
ሮም በዯረሰም ጊዛ በትራጃን ፈቃዴ በከሀዴያኑ እጅ ሇተራቡ አናብስት ተሰጥቶ በሰማዕትነት

አርፏሌ፡፡ ያረፈበት ዕሇት ታህሣስ 24 ቀን ነው፡፡
5.3. ቅደስ ፓሉካርፐስ
ቅደስ ፓሉካርፐስ በ64 ዓ.ም አካባቢ በሰርምኔስ ከተማ ተወሇዯ፡፡ ሰርምኔስ የታሊቁ የግሪክ
ባሇቅኔ የሆሜር ትውሌዴ ሥፍራ ናት፡፡ ቅደስ ፓሉካርፐስን ያሳዯገችው ካሉቶስ የተባሇች ዯገኛ
ሃይማኖተኛ ሴት ናት፡፡ አስቀዴሞ የክርስትና ትምህርት ያስተማረቸው እርሷ ስትሆን በኋሊም
የቅደስ ዮሏንስ ዯቀመዜሙር የነበረው የሰርሜነሱ ሉቀ ጳጳስ ቡኩልስ ነገረ ሃይማኖትን
ከሌጅነቱ ጀምሮ በሚገባ አስተምሮታሌ፣ ዱቁናንም የሾመው እርሱ ነው፡፡
ቡኩልስ ሲያርፍ ሏዋርያው ቅደስ ዮሏንስ ፓሉካርፐስን በሰርምኔስ መንበር ሉቀ ጳጳስ አዴርጎ
ሹሞታሌ፡፡ ሏዋርያው ፖሉካርፐስ በመንበሩ እንዯተቀመጠ የቅዴሚያ ተግባሩ ያዯረገው በበዓሇ
ትንሣኤ አከባበር ሊይ ከአካባቢው ክርስቲያኖች ዗ንዴ ሇተነሣው ጥያቄ መሌስ መስጠት ነበር፡፡
ፓሉካርፐስ በሮም በነበረበት ጊዛ ግኖስቲኮች የክህዯት ትምህርታቸውን እየነዘ ስሇነበር
በተ዗ዋወረበት ቦት ሁለ ሇኑፋቄ ትምህርታቸው መሌስ ይሰጥ ነበር፡፡ የክህዯት ትምህርት
በእጅጉ የጠሊ ነበር፡፡ የኑፋቄ ትምህርት ሲሰማ ‹‹ወዯ እግዙአብሔር! እንዳት ሊሇው ዗መን
አቆየኸኝ! እንዱህ ያሇውንም አሳዚኝ ነገር ጆሮዎቼ ሇመስማት በቁ›› እያሇ ያሇቅስ ነበር፡፡ ሇሌጆቹ
በመሌካም መሌዕክትም ከኑፋቄና ከስህተት እንዱርቁ አጥብቆ ይመክር ነበር፡፡ የኑፋቄ አሳብ
ተከታይ የሆኑ መናፍቃንን አስተምሮ ወዯ ርትዕት ሃይማኖት መሌሷቸዋሌ፡፡
አንቶኒዮስ በነገሠበት ዗መን /138-161/ ፓሉካርፐስ በወታዯሮች ተይዝ ሇጥያቄ ቀረበ፡፡ የአውራጃ
ገዢውም ሦስት ጥያቄዎችን ጠየቀው፡-
አንዯኛ፡- ‹‹ከሃዱዎች ይጥፉ በሌ›› ተብል ክርስቲያኖችን እንዱረግም ተጠየቀ፡፡ ቅደስ ፓሉከርፐስ
ግን እጆቹን ወዯራሳቸው ወዯ ከሀዴያኑ ጠቁሞ ‹‹ከሃዱዎች ይጥፉ›› አሇ፡፡
ሁሇተኛ፡- ‹‹ክርስቶስን ካዴ፣ ስዯብ›› ተብል ታ዗዗፡፡ ፓሉካርፐስ ሲመሌስ ሇ8ት ዓመታት ጌታዬን
አገሌግዬዋሇሁ፡፡ እስካሁን ምንም ያስቀየመኝ ነገር የሇም፡፡ ስሇዙህ እንዳት ጌታዬና
መዴኃኒቴን ክፉ ቃሌ እናገረዋሇሁ? እንዳትስ እሰዴበዋሇሁ? አሇ፡፡
ሦስተኛ፡- ‹‹በቄሣር ስም ማሌ›› ተባሇ፡፡ እርሱም ‹‹እኔ ክርስቲያን ነኝ፣ እናንተም ክርስትናን ማወቅ
ከፈሇጋችሁ ሊስተምራችሁ›› አሊቸው፡፡
በዙህም ምክንያት ገዥው በእሳት እንዱያቃጥለት ወታዯሮቹን አ዗዗፡፡ ወታዯሮቹም እያዲፉ እሳት
ወዯሚነዴበት ሥፍራ ሲወስደት ቅደስ ፓሉካርፐስ ‹‹ሇዙህ ሥርዓት የተገባሁ ያዯረግኸኝ ጌታዬ
ሆይ አመሠግንሃሇሁ፡፡ በመንፈስ ቅደስ በሚወጣው ክብር ከቅደሳን ሰማዕታት ጋር ሇመነሣት
የክርስቶስን የመከራ ጽዋ ተካፋይ ስሊዯረግኸኝ አመሠግንሃሇሁ፡፡›› እያሇ እያመሠገነ ወዯ እሳት
ተጣሇ፡፡ በመሆኑም በ86 ዓመቱ የሰማዕትነት ክብርን ተቀዲጅቶ በክብር አረፈ፡፡ ክርስቲያኖችም
አካለ የተቃጠሇበትን አመዴ ሇበረከት ተካፈለት፡፡
5.4.ቅደስ ፓፒያስ
 ፓፒያስ የተወሇዯው በ60 ዓ.ም ሲሆን የሏዋርያዊ የቅደስ ዮሏንስ ዯቀ መዜሙር፣ የቅደስ
ፓሉካርፕስ ወዲጅና የቅርብ ሰውም ነበረ፡፡
 ቅደስ ፓፒያስ በታናሽ እስያ ልድቅያ አካባቢ ባሇች ቦታ ጵጵስና ተሹሞ ነበር፡፡
 ቅደስ ፓፒያስ በወንጌሌ ያሌተጻፈና በቃሌ እየተወራረሱ የቆዩ የጌታችን የመዴሏኒታችን
የኢየሱስ ክርስቶስ ትምህርቶችን ከተሇያዩ ምንጮች በማሰባሰብ ‹‹የጌታችን ትምህርቶች
ማብራሪያ›› በሚሌ መጽሏፍ አ዗ጋጅቷሌ፡፡ ከዙህም በተጨማሪ ሏዋርያትና
ዯቀመዚሙርቶቻቸው ክርስትናን እንዳት እንዲስፋፉ ጽፏሌ፡፡ የአራቱን ወንጌሊዊያን
እውነተኛነትንም ጽፏሌ፡፡
በአጠቃሊይ ቅደስ ፓፒያስ በጊዛው ስሇነበረው የክርስትና ሕይወት እንዱሁም የሏዋርያት

ሕይወት ምሥክርነት ሰጥቷሌ፡፡
5.5. ቅደስ ሔርማሰ ኖሊዊ
ስሇ ቅደስ ሔርማስ ሕይወት ብዘ የሚታወቅ ባይኖርም የጻፋቸው ጽሁፎ አምስት ራዕዮች፣ 12

ትዕዚዚትና 10 ምሣላዎችን የያዘ ናቸው፡፡ በሥነ ምግባር ትምህርቶች ዘሪያ ሰፊ ማብራሪያ
ይሰጣሌ፡፡ በምሥጢረ ንስሏ ሊይም ሰፊ ትኩረት ያዯረገ ትንታኔ አሇው፡፡
በራእዩ ውስጥ እጅግ በእዴሜ የገፋች ሴት እንዯተመሇከተ ያስረዲሌ፡፡ ተኝቼም ሳሇ በአንዴ መሌከ
መሌካም ሰው ይህ ራዕይ ተገሇጠሌኝ፡፡ እንዱህም ሲሌ ጠየቀኝ፡- ይህች ሴት ማናት? እኔም
የጥንት ግሪክና ሮማውያንን ዕጣ ፈንታ የምትናገር ናት ብዬ መሇስኩ፡፡ ነገር ግን ያሰው
‹‹ተሳስተሃሌ›› አሇኝ፡፡ እንግዱያውስ ማናት ብዬ ስጠይቀው ‹‹ቤተክርስቲያን ናት›› ሲሌ
መሇሰሌኝ፡፡ ታዱያ ሇምን እንዱህ አረጀች ብዬ ስጠይቀው ‹‹ ይህማ ከፍጥረታት ሁለ በፊት
ስተፈጠረች ፍጥረታት ሁለ ሇእርሱ ስሇተፈጠሩ ነው እያሇ ስሇቤተክርስቲያን አስረዲኝ፡፡›› ብሎሌ፡፡
በላሊም ራዕይ ከውሃ ውስጥ የወጣ አንዴ ትሌቅ ግንብ ሲገነባ የሚያበሩና የሚያብረቀረቁ
ጡቦችም እንዯነበሩ አየ፡፡ መሊእክትም ሕንፃውን ሲሰሩ ነበር፡፡ የሚጠቁሙባቸውን ጡቦችም
ይመርጡ ነበር፡፡ የተስማማ፣ የሚጣሌና የሚጠባበቃ ዓይነት ነበረው፡፡ የተስማሙት ጡቦች
የጳጳሳት፣ የሏዋርያት፣ የቀሳውስት፣ የዱያቆናትና የላልችም ቅደሳን አገሌጋዮች ምሣላ ናቸው፡፡
የሚጣሇውን የሚመስሌ ዯግሞ ያሊመኑ በውሃ ጥምቀት ያሊሇፉ የኃጥአን ምሣላ ናቸው፡፡
የሚጠባበቁት በሕይወተ ሥጋ ያለ ሇእምነትና ሇምግባር ቀሪ ዕዴሌና ተስፋ ያሊቸው ናቸው፡፡
ሁሇተኛው የትዕዚዚት ወይም ሇክርስቲያናዊ ሕይወት አስፈሊጊ ስሇሆኑ አሥራ ሁሇት መሠረቶች
የተነተነበት ነው፡፡
እነዙህም፡-
1. እምነት 7. ትዕግሥት
2. ፈሪሃ እግዙአብሔር 8. ፍርዴን ሚዚናዊ ሇማዴረግ ነገሮችን መሇየት
3. የአንዯበት ቁጥብነት 9. ጽናት
4. ምጽዋትና ቁጥብነት 10. ራስን መግዚት
5. እውነተኛነት 11. ክፉና ዯጉን መፈተን መቻሌ
6. ዴንግሌናን እስከ ጋብቻ መጠበቅ 12. ንጽሕና ናቸው፡፡
ሦስተኛው የምሣላያት ክፍሌ ክርስቲያኖች ከዓሇማዊነት እንዱርቁ፣ ከዜሙት እንዱጠነቀቁ፣ ጾም

እንዱጾሙና ፈተናን በጽናት እንዱያሌፉ እያስተማረ እነዙህን ሁለ ማሇፍ እንዲሇባቸው
ያስጠነቅቃሌ፡፡
ንስሏና በተመሇከተ ሲናገር፡- የሁለም ዓይነት የኃጢአት ሥርየት የሚገኝበት መንገዴ መሆኑን
ያስረዲሌ፡፡
በአጠቃሊይ ቅደስ ሔርማስ ክርስቲያናዊ ሕይወትን በተመሇከተና ሥነ ምግባር ሊይ ያተኮረ ይ዗ት

ባሇው ጽሁፍ ያበረከተ ሉቃውንትን ሙገሳ አትርፏሌ፡፡
5. ዗መነ ሰማዕታት
በቤተክርስቲያን ሊይ ከባዴ ስዯት የተነሣውና አያላ ክርስቲያኖች በጭካኔ ተጨፍጭፈው በግፍ

የተገዯለበት የስዯት ዗መን የተጀመረው በሮሙ ቄሣር በኔሮን ዗መነ መንግሥት ቢሆንም አብዚኛውን
ጊዛ ብዘ ሉቃውንት ‹‹዗መነ ሰማዕታት›› የሚለት ከ160-312 ዓ.ም ያሇውን ዗መን ነው፡፡ ከዙህ
በፊት ማሇትም በኔሮን ቄሣር ዗መነ መንግሥት (57-68)፣ በዴምጥያኖስ ዗መነ መንግሥት (81-96)
እና በትራጃን ዗መነ መንግሥት (98-117) ዓ.ም የነበሩት ስዯቶች በመሊው የሮም ንጉሠ ነገሥት
መንግሥት ውስጥ በሁለም ክፍሊተ አህጉር ሳይሆን በአንዲንዴ ክፍሊተ ሀገራት ብቻ ነበር የነበረው፡፡
ከ160 ዓ.ም በኋሊ ግን በክርስቲያኖች ሊይ የታወጀው ስዯት በመሊው የሮም ንጉሠ ነገሥት
መንግሥት ውስጥ ባለት ክርስቲያኖች ሁለ ሊይ ነበር፡፡ ብዘ ክርስቲያኖች ያሇቁት፣ ብዘ የአብያተ
ክርስቲያን ቅርሶችም የጠፉት በዙህ ዗መን ውስጥ ነበር፡፡ ከዙህ ቀጥል ዋና ዋናዎቹን
በቤተክርስቲያን ሊይ የዯረሱትን ስዯቶች በአጭሩ ሇማየት እንሞክራሌን፡፡
5.1. ቤተክርስቲያንና ነገሥታተ አሕዚብ
ቤተከርስቲያን ትምህርቷን እያሰፋች አሕዚብን በማረከች ቁጥር ራሳቸውን እንዯ አማሌክት

የሚቆጥሩና ምስሊቸውን አቁመው የሚያሰግደ ነገሥታትና በጣኦታቱ ስም ከአሕዚብ የሚያገኙት ገቢ
የተቋረጠባቸው ካህናተ-ጣዖታት በጋራ ክርስትናን ሇማጥፋት ታጥቀው ተነሱ፣ በክርስቲያኖች ሊይ
አሠቃቂ መከራም አዯረሱ፡፡
የክርስትናን ሃይማኖት ይቃወሙ ከነበሩ የአሕዚብ ነገሥታት ጥቂቶቹን በየ዗መናቸው

እንመሇከታሇን፡፡
5.1.1.ማርቆስ አውሪሉዮስ
ቄሣር ማርቆስ አውሪሉዮስ እጅግ የተማረ ፈሊስፋ ስሇነበር ‹‹ፈሊስፋው›› ንጉሠ ነገሥት እየተባሇ
ይጠራ ነበር፡፡ አውሪሉዮስ እጅግ ዯግ፣ ሏቀኛና በራሱ የሚተማመን ንጉሠ ነገሥት ነበር፡፡ ነገር ግን
ፍሌስፍናን የሚከተሌ ስሇነበር ሇክርስትና እምነት ምንም ዓይነት በጎ ስሜት አሌነበረውም፡፡
የክርስትና ሃይማኖትን እንዯ አጉሌ ከንቱና የአክራሪዎች እምነት አዴርጎ ነበር የሚቆጥረው፡፡ በዙያን
ጊዛ የተነሱ እንዯነ ሜሉቶ፣ አታናጎራስ እና ላልችም የቤ/ክ ጠበቆች ማራኪ የሆኑ ጽሐፎች ጽፈው
ሇአውሪሉዮስ ሌከውሇት ነበር፡፡ እርሱ ግን እነዙህን ጽሐፎች ከቁም ነገር አሌቆጠራቸውም፡፡
ሇሮማውያን አማሌክትም ፈጽሞ ግዴ አሌነበረውም፡፡ ከነዙህ ይሌቅ ሇአይሁዴ ‹‹የአንዴ አምሊክ
እምነት›› በጎ ስሜት ነበረው፡፡ ከአይሁዴ ረበናት (መምህራን) ጋር መሌካም ግንኙነት እንዲሇውም
ይነገራሌ፡፡
ሰው ከሞተ በኋሊ ወዯ መሇኮታዊ ባህርይ/ሰውነት ይሇወጣሌ የሚሇውን የረዋቅያንን ፍሌስፍና

ስሇሚከተሌ አውሪሉዮስ የሰው ነፍስ የማትሞትና ሰው ከሞተ በኋሊ ነፍሱ ወዯ ጽዴቅ ወይም ወዯ
ኩነኔ ትሄዲሇች የሚሇውን የክርስትናን እምነት ጨካኝና አረመኔያዊ ትምህርት ነው በማሇት
አሌተቀበሇውም፡፡ ሆኖም ክርስቲያኖችን ይጨቁን የነበረው አዋጅ በሥራ ሊይ አዋሇ እንጂ አዱስ
አዋጅ አሊወጀም፡፡ ነገር ግን በሀገር ሊይ ጦርነት፣ ወረርሽኝ (በሽታ)፣ ጎርፍና የመሬት መንቀጥቀጥ
በዯረሰ ጊዛ በክርስቲያኖች ምክንያት አማሌክት ተቆጥተው ነው በማሇት ሕዜቡ በክርስቲያኖች ሊይ
ሲነሣ ንጉሡም ስሜታቸውን ይዯግፍ ነበር፡፡ ብዘ ክርስቲያኖች በታሊቅ ሥቃይና መከራ ሰማዕትነት
ተቀብሇዋሌ፡፡ በጭፍጨፋው የተካፈለት ሰዎች ሲዯክሙ ብቻ ነበር ግዴያው የቆመው፡፡
ከማርቆስ አውሪሉዮስ በኋሊ ሌጁ ኮሞደስ በነገሠ ጊዛ (180-192) በሰሜን አፍሪካ፣ በታናሽ እስያና
በሮም የነበሩ ክርስቲያኖች እምነታቸውን በገዥዎች ፊት በዴፍረት ስሇተና዗ዘ (ክርስቲያን
መሆናቸውን ስሇተናገሩ) ፣ በቄሣሩ ስም መሏሊ ባሇመፈጸማቸው ገሚሶቹ በሰይፍ ተሰይፈው
ተገዴሇዋሌ፣ ላልቹ ዯግሞ በሕይወት ሇአንበሶች ተጥሇዋሌ፡፡ በኋሊ ግን አንዱት ማርሲያ የተባሇች
ባፍያ ሇአገሌግልት ቤተመንግሥት ከገባች በኋሊ ሇንጉሡ የተወዯዯች እቁባት ስሇሆነችና ክርስቲያን
ስሇነበረች በእርሷ ምክንያት ንጉሡ በክርስቲያኖች ሊይ የነበረውን ጥሊቻ ሇውጦ ስዯት እንዱቆም
ከማዴረጉም በሊይ ብዘ የታሰሩ ክርስቲያኖች እንዱሇቀቁ አዯረገ፡፡
5.1.2. በሴፕቲሚዮስ ሴቬሩስ (ሳዊሮስ) ዗መነ መንግሥት (193-218) ይህ ዗መን ብዘ ክርስቲያኖች

በመሊው የሮም ንጉሠ ነገሥት መንግሥት ውስጥ በጭካኔ የተፈጁበት ዗መን ነበር፡፡ የቄሳር ሳዊሮስ
ሚስት ሶርያዊ ስሇነበረች በዙያ ይመሇክ እንዯነበረው ፀሏይን ከአማሌክት አንደ አዴርጎ ያመሌክ
እንዯነበረ ይነገራሌ፡፡
በሦስተኛው ምእት ዓመት መጀመሪያ ሊይ ንጉሥ ሳዊሮስ የሚከተለትን አዋጆች አውጇሌ፡-
የክርስትና ሃይማኖት በመንግሥቱ እንዲይስፋፋ፣

ማንኛውም በሮም ግዚቶች የሚኖር ሰው ወዯ ክርስትና እምነት እንዲይገባ፣
በሮም ንጉሠ ነገሥት መንግሥት ውስጥ የሚኖሩ ሁለ የሮም አማሌክትን እንዱያመሌኩ፣
ሇቄሣር ምስሌ እንዱሰግደና መሥዋዕት እንዱያቀርቡ፡፡
በዙህ አዋጅ መሠረት በተሇይ በግብፅና በሰሜን አፍሪካ በካርቴጅ ከባዴ ስዯት ተነስቶ ብዘ
ክርስቲያኖች በብዘ ሥቃይ ሕይወታቸውን አጥተዋሌ፡፡ ብዘዎች ሇተራቡ አንበሶች ተጥሇዋሌ፣
ላልችም ዯግሞ በሰይፍ በመሰየፍ ዯማቸው እንዯ ጎርፍ ፈስሷሌ፣ በእስትም የተቃጠለ ነበሩ፡፡
ክርስቲያኖን እያሰቃዩ ከሚገዴለተ የቄሣር ወታዯሮች አንደ ክርስቲያኖች ሇሃይማኖታቸው ያሊቸውን

ብርታትና ጥንካሬ አይቶ በመዯነቅ ‹‹እኔም በክርስቲያኖች እምነት እምናሇሁ›› ብል በመጮሁ
ወዱያዉኑ በሰይፍ ተሰይፎ ተገዴሎሌ፡፡ የሌዩን ኤጲስቆጶስ ሔሬኔዮስ በሰማዕትነት ያረፈው በዙህ ጊዛ
ነው፡፡
5.1.3. በዲክዮስ ዗መነ መንግሥት (249-251)
በቤተክርስቲያን ሊይ የመጨረሻውን ዴሌ ሇማግኘት ብዘ ቄሣሮች ባሇቸው ኃይሌና ዗ዳ በሙለ

ተጠቅመዋሌ፡፡ ከዙህ ሁለ ከበዴ ያሇው ዗ዳ ግን በዲክዮስ ዗መነ መንግሥት የወጣው አዋጅ ነው፡፡
ዲክዮስ ወዱያው እንዯነገሠ የክርስቲያኖችን መመሪያ አጥንቶ ክርስቲያኖችን በጣም የሚጎዲቸውን
ነገሮች ‹‹በሮም ግዚት በሮማዊ ዛግነት የሚኖሩ ክርስቲያኖች ሁለ በሮማ ባሕሌ መሠረት የሮማ
መንግሥት ሕጋዊ ነው ብል የተቀበሇውንና ነገሥታቱም ሲያመሌኳቸው የኖሩትን ጣዖታት በግዳታ
እንዱያመሌኩና ሇጣዖታቱም መስዋዕት እንዱሰዉ እምቢ ቢለ ግን በሞት እንዱቀጡ›› የሚሌ አዋጅ
አወጀ፡፡ በዙህ ጊዛ ክርስቲያኖች ላሊ አማራጭ መንገዴ ስሇላሊቸው አዋጁን አሊከበሩም፡፡ ስሇዙህ
ወንዴ፣ ሴት፣ ህፃን፣ ሽማግላ ሳይሇይ በሮማ ግዚት በሚኖሩ ክርስቲያኖች ሊይ የሞት ቅጣት ታ዗዗፡፡
ሕፃናት ሁለ ከእናታቸው እቅፍ ታረደ፣ እናቶችም የሌጆቻቸውን መታረዴ ካዩ በኋሊ አንዴ
እግራቸው በግንዴ ሊይ እያታሰረ ላሊው አካሊቸው ዯግሞ ወዯታች እየተንጠሇጠሇ በአሠቃቂ አሟሟት
የሰማዕታትን ጽዋቸውን ተረከቡ፡፡
ከዙህ ዗መን ጀምሮ ክርስቲያኖች ሥቃይ ስሇጸናባቸው ኑሮአቸውን ሇመኖርም ሆነ ሃይማኖታዊ

ተሌዕኮአቸውን ሇመፈፀም እንዱችለ በተሇይም በሮማና በአካባቢዋ ዋሻ በማ዗ጋጀት የዕሇት ፍርክታ
ሇመፈሇግ ወዯ ግበ ምዴር ገቡ፡፡
5.1.4. በዱዮቅሌጥያኖስ ዗መነ መንግሥት (284-305)
ከሊይ ከተገሇጹት ቄሣሮች በኋሊ በዓይነቱም ሆነ በብዚቱ ተመሳሳይና ተወዲዲሪ የላሇው የክርስቲያኖች
እሌቂት የተፈጸመው በዱዮቅሌጥያኖስ ዗መነ መንግሥት ነው፡፡ ዱዮቅሌጥያኖስ የሮማ መንግሥት
ንጉሠ ነገሥት ሆኖ ከተሾሙበት ጊዛ አንስቶ እስከ 295 ዓ.ም ዴረስ ቤተክርስቲያንን ሇማጥፋት
አሌሞከረም ነበር፡፡ ጋላሪዮስ የተባሇ የሌጁ ባሌ ከበታቹ ሆኖ የምሥራቋን ክፍሌ ይገዚ የነበረው
ክርስትናን በጣም ይጠሊ ስሇነበር በእርሱ ምክር በመመረዜ መጀመሪያ በጦር ሠራዊቱ የነበሩትን
ክርስቲያኖች ሇጣዖት እንዱሰግደ ሲያዚቸው እምቢ ስሊለ ማዕረግ ያሊቸውን ማዕረጋቸውን እየገፈፈ
ተራ ሰዎችንም ጭምር አባረራቸው፡፡ ከ295–296 ዓ.ም ዴረስ ሇሁሇት ዓመታት ያህሌ እያከታተሇ
በክርስቲያኖች ሊይ ሌዩ ሌዩ የሆኑ ጥብቅ አዋጆችን አወጀ፡፡ አዋጆቹም የሚከተለት ነበሩ፡-
1. አብያተ ክርስቲያናት እንዱዯመሰሱ፣

2. ክርስቲያኖች እርስ በርሳቸው እንዲይገናኙ፣
3. ስሇ ክርስትና ሃይማኖት የሚናገሩ መጻሕፍት ሁለ እንዱቃጠለ፣
4. የቤተክርስቲያን ንብረት የሆነ ሁለ እንዱወረስ፣
5. ማንኛውም የሮማ ዛጋ ክርስቲያን ከሆነ ከመንግሥት ሥራ እንዱወገዴ፣
6. ባሮች ክርስትናን ከተቀበለ ነፃ የመውጣት መብት የሊቸውም፣
7. ክርስቲያኖች ሕጋዊ ምክንያት ቢኖራቸውም በማንም ሊይ ክስ መመሥረትና ስሇመብታቸው
መከራከር አይችለም የሚሌ ነበር፡፡
ከዙህ በኋሊ ሇጣዖት መስዋዕት አናቀርብም ያለ ክርስቲያኖችን ከአራዊት ጋር በማታገሌ፣ በመጋዜ

በማሰንጠቅ፣ በእሳት በማቃጠሌ፣ ሇተራቡ አውሬዎች በመጣሌ፣ ዯማቸውን እንዯጎርፍ በማፍሰስ
ፈጁአቸው››
እንዯዙህ ያለት ስቃዮች ክርስቲያኖችን በማጥፋት ፈንታ እያዯፋፈሯቸውና እያበረታቷቸው ይሄደ

ነበር፡፡ ከሊይ ከተጠቀሱት ቄሣሮች ላሊ ሌዩ ሌዩ ስዯቶችን በክርስቲያኖች ሊይ ያወጁ ቁሣሮችም
ነበሩ፡፡ ከ300 የመከራና የስዯት አመታት በኋሊ ቤተክርስቲያን ጥቂት ዕረፍት ያገኘችው በታሊቁ
በቆስጢንጢኖስ ዗መነ መንግሥት ነው፡፡
5.2. ቤተክርስቲያን በቆስጠንጢኖስ ዗መነ መንግሥት
ቆስጠንጢኖስ ናይሳን በምትባሌ ቦታ ከአባቱ ከኮንስታንትዮስ (ቁንስጣ) እና ከእናቱ ከእላኒ በ258

ዓ.ም ተወሇዯ፡፡ የጦር ጀግና ስሇነበረ በሠራዊቱ ዗ንዴ ይወዯዴ ነበር፡፡ ከአባቱ ሞት በኋሊ ሕዜቡና
የጦር ሠራዊቱ ንጉሠ ነገሥት አዴርገው ሾሙት፡፡ እርሱም የጦር ሠራዊቱንና በውጭ የነበሩትን
ክርስቲያኖች በመሌካም ዓይን ይመሇከታቸው ነበር፡፡
በአንዴ ወቅት ቆስጠንጢኖስ ከጠሊቱ ከማክሴንዱዮስ ጋር ሉዋጋ ሲሄዴ በጉዝ እንዲሇ ‹‹በዙህ ዴሌ
ታዯርጋሇህ›› የሚሌ ጽሐፍ በመስቀሌኛ ቅርፅ በጠፈር ሰማይ ተጽፎ ስሊየ ሁለም ሠራዊቱ በፈረሱ
አንገትና በመሣሪያው ጫፍ ሊይ የመስቀሌ ምሌክት አዴርገው ወዯ ጦርነቱ በመግባት ዴሌ አዯረጉ፡፡
በመጨረሻም ንጉሡ ማክሴንዱዮስ በጦርነት ሊይ እንዲሇ ሞተ፡፡
ቆስጠንጢኖስ በእናቱ ምክንያት ሇክርስትና ትምህርት እንግዲ ባይሆንም የመስቀለን ኃይሌ ካየ በኋሊ
የበሇጠ ሇክርስትና እንዱመራመርና ክርስቲያኖችንም እንዱያውቅ አዴርጎታሌ፡፡ ከዙህ በኋሊ
የቆስጠንጢኖስ ጦር የሚታወቀው በመስቀለ ነበር፡፡ ሇ40 ዓመታት ያህሌ ሇአራት ተከፍሊ ትገዚ
የነበረችው የሮም ግዚት በአንዴ ቆስጠንጢኖስ ሥሌጣን ሥር ሆነች፡፡ በክርስቲያኖች ሊይ ይፈጸም
የነበረው ግፍ አቆመ፡፡ ሇቤተክርስቲያን ሙለ የአስተዲዯር፣ የሃይማኖትና የሥርዓት ትምህርቱን
የማስፋፋት ነፃነት ተሰጣት፡፡
ቆስጠንጢኖስ ሇቤተክርስቲያን ከሰጣቸው መብቶች ዋና ዋናዎቹ፡-
1. ቤተክርስቲያን ከግብር ነፃ ናት፣

2. ከመንግሥት ገቢ ሇቤተክርስቲያን የተወሰነ ዴርሻ አሊት፣
3. ዕሇተ እሁዴ በንጉሠ ነገሥቱ ግዚት ውስጥ ሥራ አይሠራባት፣
4. ንብረቱን ሇቤተክርስቲያን አወርሳሇሁ የሚሌ ምዕመን ካሇ ሇቤተክርስቲያን ኑዚዛ የመቀበሌ፣
ውርስ የመውረስ መብት አሊት፣
5. በክርስቲያኖች መካከሌ ሇሚፈጠሩ አሇመግባባቶች ከኤጴስ ቆጶስ የዲኝነት ሥሌጣን ሰጥቷሌ፡፡
በጠቅሊሊው ቤተክርስቲያን የመዲን መሌዕክት ወንጌሌን እያወጀች ሏዋርያዊ ጉዝዋን እንዱቀጥሌ

ያሌተቆጠበ ጥረትና ዕርዲታ ያዯረገሇት ቆስጠንጢኖስ ነው፡፡
ቆስጠንጢኖስ የክርስትናን እምነት ይቀበሌ እንጂ በይፋ ተጠምቆ ወዯ ቤተ/ክ የገባውና ክርስቲያን
የሆነው ሇሞት በተቃረበ ጊዛ ነበር፡፡ የጠመቀውም የኒቆሜዱያው ኤጶስ ቆጶስ ቅደስ አውሳብዮስ
ነው፡፡ እናቱ ቅዴስ እላኒ የጌታ መስቀሌ ከተቀበረበት ቦታ በወጣ በዓመቱ ያረፈች ሲሆን ሌጇ ታሊቁ
ቆስጠንጢኖስ በ337 ዓ.ም ግንቦት 22 ቀን የጰራቅሉጦስ ዕሇት እሁዴ አርፏሌ፡፡
ምዕራፍ ስዴስት
6. የቤተክርስቲያን የውስጥ ጠሊቶች
6.1. መግቢያ
ቤተክርስቲያን ከተመሠረተችበት ጀምሮ ከውጭም ከውስጥም ብዘ ችግሮች ገጥመውታሌ፡፡

አይሁዴና የሮም ነገሥታት የአረማውያን አማሌክት ተከታዮች የክርስትና ሃይማኖት መስፋፋት
የእነርሱን እምነት መዴከምና መጥፋት የሚያስከትሌ መሆኑን በመገን዗ብ በቤተክርስቲያን ሊይ
ታሊቅ ዗መቻን አካሂዯዋሌ፡፡ እነዙህ የውጭ ጠሊቶች ሲሆጁ ከውስጥ ዯግሞ ክርስትናን
ተቀብሇናሌ ብሇው ከቤተክርስቲያን እምነትና ትምህርት ግማሹን ይ዗ው ግማሹን የካደ፣
እንክርዲዴ ስንዳ መስል እንዯሚያዴግ በቤተክርስቲያን ውስጥ የበቀለ አሳሳቾች የቤተክርስቲያን
የውስጥ ጠሊቶች ይባሊለ፡፡ የቤተክርስቲያን የውስጥ ጠሊቶች በጌታ አነጋገር ‹‹ጸራዊ››፣
በሏዋርያት አነጋገር ‹‹ቢጽ ሏሳውያንን››፣ በሉቃውንት አነጋገር ‹‹መናፍቃን›› ይባሊለ፡፡
6.2. ቢጽ ሏሳዊያን
‹‹ቢጽ ሏሳዊያን›› ማሇት ሏሰተኞች ወንዴሞች ማሇት ነው፡፡ እነዙህም ከአይሁዴ ወገን ክርስትናን
ተቀብሇው ካመኑና ከተጠመቁ በኋሊ ተመሌሰው ወዯ አይሁዴ እምነት ያ዗ነበለ ናቸው፡፡ እነዙህ
ሰዎች ከአህዚብነት ወዯ ክርስትና የመጡትን ከማጠራጠር አሌፎ ‹‹ወንጌሌ ያሇኦሪት፣ ጥምቀት
ያሇግዜረት፣ ክርስቶስ ያሇ ሙሴ›› አይጠቅማችሁም እያለ ያውኳቸው ነበር፡፡ ነገር ግን ይህ
ትምህርት በ50 ዓ.ም በተዯረገው የሏዋርያት ጉባዔ የተሳሳተ ትምህርት መሆኑ በግሌጽ
ተበይኗሌ፡፡ ስሇዙህ እነዙህ ሰዎች ዋነኛ የቤተክርስቲያን የውስጥ ጠሊቶች ናቸው፡፡ የውስጥ ጠሊት
ያሰኛቸው ሁሇት ነገሮች ናቸው፡፡
1ኛ. የቤተክርስቲያን ሰዎች ሳይሆኑ ቤተክርስቲያንን እንዯ ዋሻ ተዯብቀውባት መኖራቸው፣
2ኛ. ከቤተክርስቲያን እምነትና ትምህርት ግማሹን ይ዗ው ግማሹን ያሌያዘ መሆናቸው፡፡
6.3. ግኖስተኮች /Gnostics/
ግኖስቲክስ የሚሇው ቃሌ ‹‹ግኖሲስ›› (ዕውቀት) ከሚሇው የግሪክ ቃሌ የወጣ ሲሆን ትርጉሙ
‹‹አዋቂዎች›› ወይም ‹‹ጥበበኞች›› ማሇት ነው፡፡ በግኖስቲኮች አስተሳሰብ ‹‹ግኖሲስ›› ማሇት ጥሌቅ
የሆነ ፍሌስፍናዊ ዕውቀት ወይም ረቂቅ የሆነ ከሰብአዊ ባህርይ በሊይ የሆነ እውቀት ማሇት ነው፡፡
ግኖስቲኮች ማሇት አዋቂዎች (የዕውቀት ሰዎች) ማሇት ነው፡፡ ትምህርታቸው ግኖስቲሲዜም
(Gnosticism) ይባሊሌ፡፡ ዕውቀታዊ ማሇት ሲሆን መዲን በዕውቀት ብቻ እንጂ በእምነት አይዯሇም
የሚለ ናቸው፡፡
ግኖስቲኮች ክርስትናን ከተቀበለ በኋሊ አወቅን ብሇው በ዗መናቸው የነበረውን የፍሌስፍና፣
የጥንቆሊና የምትሏት እንዱሁም ሌማዲዊ አስተሳሰባቸውን ከክርስትና ትምህርት ጋር ይቀሊቅለ
የነበሩ ክርስትናን ከእምነት ይሌቅ በፍሌስፍና ሊይ ሇመመሥረት ይጥሩ የነበሩ ሁለም ፍሌስፍና
በራሱ ጎጂ አይዯሇም የሚለ ናቸው፡፡
ቅደስ ጳውልስ ሌጁን ጢሞቴዎስን ሲመክረው (1ኛ ጢሞ.6፡2021) ከእምነት መንገዴ ከሚያወጣ
ዕውቀት ራቅ ብልታሌ፡፡ እንዱሁም ‹‹ጥበበኞች ነን ሲለ ሞኞች ሆኑ›› በማሇት አዋቂዎች ነን
ባዮችን ይወቅሳሌ /ሮሜ.1፡2/፡፡ የግኖስቲኮች የሏሰት ትምህርትና የቅሌቅሌ ሕይወት የተጀመረው
ክርስቲያኖች በብዚት በሚገኙባቸውና ፍሌስፍና በተስፋፋባቸው ከተሞች በሶሪያ/አንጾኪያ/፣
በግብፅ/እስክንዴርያ/፣ በታናሽ እስያ ሲሆን አስተሳሰባቸውም የመነጨው ከቤተ አሕዚብ ከተመሇሱ
ክርስቲያኖች ነው፡፡
በመጽሏፍ ቅደስ እምነትና ዕውቀት የተሇያዩ መሆናቸው ተገሌጿሌ፡፡ /ማቴ.13፡11፣ 1ኛ ቆሮ.1፡1-
10፣ 12፡8/
1ኛ. ስሇ አምሊክ የግኖስቲኮች ትምህርት
ግኖስቲኮች የፕሊቶን የፍሌስፍና ትምህርት ይ዗ወ ፈጣሪ ከዓሇም የተሇየ፣ ፍጹም፣ ሌዐሌ፣
ከፍጥረቱ ጋር ግንኙነት የላሇው፣ የማይታወቅ፣ ከዕውቀት ሁለ በሊይ የሆነ የማይናገር
ስሇርሱም ሉነገርሇት የማይቻሌ ነው የሚለ ናቸው፡፡ ይህንንም አምሊክ “The silence The
Depth” ይለታሌ፡፡
ከዙህ በተጨማሪም ዓሇምን የሚያስተዲዴሩ ሁሇት አማሌክት እንዲለ ያስተምራለ፡፡
አንዯኛው ጨሇማንና በዓሇም የሚገኙ ክፉ ነገሮችን ሁለ የፈጠረ ክፉ አምሊክ ሲሆን፣
ሁሇተኛው አምሊክ ዯጉን ነገር ሁለ (ብርሃንን፣ ረቂቁንና የማይታየውን ዓሇም) የፈጠረ
ለዓሊዊ ዯጉ አምሊክ ነው ይሊለ፡፡ የሚታየውንና ግዘፉን ዓሇም የፈጠረው ታሕታዊ የሆነው
ክፉው አምሊክ ነው በማሇት ያስተምራለ፡፡ በእነሱ ትምህርት ብለይ ኪዲንን የሠራው
የእስራኤሌ አምሊክ ክፉ አምሊክ ነው ይለ ነበር፡፡ በሃይማኖት ሳይሆን በዕውቀት
(በፍሌስፍና) ስሇሚመሩ ብለይ ኪዲንንና የብለይ ኪዲንን ተከታዮች አይሁዴን ይጠሎቸው
ነበር፡፡ ከሏዱስ ኪዲን መሥራች ስሇሆነ ዯግ አምሊክ ነው ይለት ነበር፡፡ ይህ የሁሇት
አማሌክት ትምህርት ምንታዌ ወይም ሁሇትነት (dualism) በመባሌ ይታወቃሌ፡፡
2ኛ. ስሇ ሥነ-ፍጥረት የግኖስቲኮች አስተሳሰብ
ይህ ዓሇም በክፋ አምሊክ የተፈጠረ ስሇሆነ የኃጢአት ምንጭ ነው፡፡ ስሇ ዓሇም አፈጣጠር
ሲናገሩ ከመሇኮት ባሕርይ እንዯ ምጣዴ ብሌጭታ፣ እንዯ እሳት ነበሌባሌ ክፋይ የሚወጡ
ነገሮች (aeons) ከእግዙአብሔር እየራዩ ቢሔደ ፍጹምነታቸው እየቀነሰ የተፈጠሩ ናቸው
ይሊለ፡፡ ከፍጹምነታቸው መቀነስ በተጨማሪ ከእነዙህ ነገሮች አንደ ተሳሳተ ከመስመርም
ወጣ፣ ስሇዙህ ወዯዙህ ዓሇም ተጣለ፡፡ ይህ የተሳሳተና የተጣሇው በመጨረሻ ቁሳዊውን ዓሇም
ፈጠረ ይሊለ፡፡ በሥነ ፍጥረት ከተመራመሩ በኋሊ የፍጥረታት ፈጣሪዎች ላሊውን
የሚያንቀሳቅሱ እነሱ ግን የማይንቀሳቀሱ ናቸው ይሊለ፡፡ ይህን ዓሇም በመግባት
የሚያስተዲዴሩትም ከመሇኮት ባሕርይ እየተከፈለ እነዯጉም ብናኝ የሚወጡ እነዙህ ረቂቅ
አካሊት ናቸው፡፡ የክርስትናም አመጣጥ እንዯ እነዙህ አካሊት ነው ይሊለ፡፡
3ኛ. ስሰ ሰው ተፈጥሮ የግኖስቲኮች አስተሳሰብ
እንዯ ግኖስቲኮች አስተሳሰብ ሰው በመባሌ የሚታወቀውና ሰብአዊ ክብርም ያሇው ነፍስ እንጂ
ሥጋ አይዯሇም፡፡ የሰው ነፍስ እንዯ እሳት ነበሌባሌ ክፋይ ከመሇኮት ባሕርይ እየተከፈሇች
የምትመጣ ናት፡፡ ሥጋ ግን ምዴራዊ ስሇሆነ የኃጢአትና የርኩሰት መሣሪያ ነው፡፡ የመዲን
ተስፋ ያለትም ነፍስ ብቻ ናት፡፡ ሥጋ ግን በባሕርይ ሇጥፋት የተፈጠረ ስሇሆነ ፈርሶ በስብሶ
ይቀራሌ፡፡ የሰው ነፍስ የመሇኮት አካሌ ስትሆን በመዋቲ ሥጋ ውስጥ በዕዴሌ ሰንሰሇት
ተጠፍራ ወይም ታስራ ትኖራሇች፡፡ ይህን እስራት ሉፈታ የሚችሇው ዯግሞ ዕውቀት ብቻ
ነው፤ ዕውቀት የሚሥጢር ቁሌፍ ነውና ይሊለ፡፡
ግኖስቲኮች ሰውን በሦስት ዯረጃዎች መንፈሳዊ፣ ነፍሳዊና ሥጋዊ በማሇት ይከፍለታሌ፡፡
1. መንፈሳዊ
መንፈሳዊ የሚለት ራሳቸውን ሲሆን ዯረጃው የፍጹምነት ዯረጃ ነው፡፡ በእውቀታችን
አስቀዴመን ዴነናሌ ባዮች ናቸውና፡፡
2. ነፍሳዊ
ነፍሳዊ የሚለት ክርስቲያኖችን ሲሆን ዯረጃው የማዕከሊዊነትና የወጣትነት ነው፡፡ በመዲንና
በመጥፋት መካከሌ ያለ ናቸው ቢያውቁ (የእነርሱን ፍሌስፍና ቢይዘ) ይዴናለ ያሇዙያ ግን
ይጠፋለ ይሊለ፡፡
3. ሥጋዊ
ሥጋዊ የሚለት አሕዚብንና አይሁዴን ነው፡፡ ሇጥፋት የተፈጠሩ ናቸው የመዲን ተስፋም
የሊቸውም ይሊለ፡፡
በግኖስቲኮች እምነት ነፍስና ሥጋ በሞት በሚሇያዩበት ጊዛ ሥጋ ፈርሶ በስብሶ ይቀራሌ፣ ነፍስ
ግን ወዯነበረችበት ወይም ወዯመጣችበት ወዯ ባሕርይ መሇኮት ትመሇሳሇች ይሊለ፡፡
4ኛ. ግኖስቲኮች ስሇ ምሥጢረ ሥጋዌ ያሊቸው አመሇካከት
ግዘፍ አካሌ ወይም ሥጋ የኃጢአትና የርኩሰት ምንጭ ስሇሆነ ከረቂቁ፣ ከንጹሁና ከቅደሱ
ጋር ተቃራኒ ነው፡፡ ስሇዙህ መሇኮታዊ ቃሌ ከአካሊዊ ሥጋ ጋር አሌተዋሏዯም ብሇው
ያምናለ፡፡ ኢየሱስ የዮሴፍ ሌጅ እንጂ በሕቱም ዴንግሌና ተፀንሶ በሕቱም ዴንግሌና
አሌተወሇዯም ይሊለ፡፡ ኢየሱስ የማስተማር ሥራውን ሇመጀመር በዮርዲኖስ በተጠመቀ ጊዛ
ክርስቶስ ከሰማየ ሰማያት በርግብ አምሳሌ መጥቶ አዯረበት፤ የማስተማር ሥራውን ጨርሶ
ወዯ መስቀሌ በሚወጣበት ጊዛ ክርስቶስ ተሇይቶት ሄዯ፣ ኢየሱስ ብቻውን መከራ ተቀበሇ
ይሊለ፡፡ ዴኀነትም የሚገኘው ክርስቶስ ባዯረገው ሥራ ሳይሆን በእርሱ በተገሇጠው እውቀት
ነው ይሊለ፡፡
በዙህ ሁኔታ ከመጀመሪያው ምዕተ አመት አጋማሽ ጀምሮ እስከ ሦስተኛው መ.ክ.዗. ዴረስ
ቤተክርስቲያንን ሲያውኳት ኑረዋሌ፡፡ በየጊዛው ኃይሊቸው ቢዯክምም መሌካቸውንና
ሥሌታቸውን እየሇዋወጡ ጨርሰው ግን አሌጠፉም፡፡
6.4. ዋና ዋና ግኖስቲኮችና ትምህርቶቻቸው

ግኖስቲኮች እጅግ በጣም የተሇያየና ብዘ ዓይነት መሊምት ቢኖራቸውም ዋና ዋናዎቹ ግኖስቲኮችና
ትምህርቶቻቸውን በመጠኑ እንመሇከታሇን፡፡
1. ሲሞን መሠርይ
በሰሜን ፍሌስጥኤም በሰማርያ ግዚት በጥንቆሊ ሥራ ይተዲዯር የነበረ ነው፡፡ /ሏዋ.8፡13-24/
ከጥንቆሊና ከምትሏት ሥራው ጋር የሚስማሙ የፍሌስፍና ትምህርቶችን በማጥናት
የግኖስቲኮችን ትምህርት ያስፋፋ መናፍቅ ነው፡፡
እንዯ ሲሞን አስተሳሰብ ሁለን የፈጠረ ሁለንም የመዯምሰስ ኃይሌ ያሇው እሳት ነው፡፡ እሳት
የሚታይና የማይታይ ሁሇትነት ባሕርይ አሇው ይሊሌ፡፡ የሚታየው የእሳት ባሕርይ ግዘፉን
(የሚታየውን) ዓሇም ይገዚሌ ይመረምራሌ፡፡ የማይታየው የእሳት ባሕርይ ዯግሞ ረቂቁን
ዓሇም ይገዚሌ ይገሌጣሌ ይሊሌ፡፡ ስሇ ራሱ አመጣጥም ሲገሌጥ በሰማርያ እንዯ አብ፣
በይሁዲ እንዯ ወሌዴ፣ በብሔር አሕዚብ እንዯ መንፈስ ቅደስ ሆኜ የታየሁና የተገሇጥኩ
መሲህ ክርስቶስም እኔ ነኝ እያሇ የምንታዊ (የሁሇትነት) ትምህርት ያስተምር ነበር፡፡
ሲሞን መሠርይ ይህን ዓሇም የሚመግቡ ሌዩ መናፍስት ‹‹ኤዎኔስ›› መኖራቸውንም እንዯ
ፕሊቶንና እንዯ ፊልን ያምን ነበር፡፡ ስሇ ግዘፉ ዓሇም አፈጣጠርም ሲያስተምር ትምህርቱ
ከመጽሏፍ ቅደስ ጋር ምንም ዓይነት ግንኙነት የሇውም፡፡ እንዯ እርሱ አስምህሮት ይህ
ዓሇም የተፈጠረው ሰው በስህተቱ ከፈጣሪው ከተጣሊ በኋሊ ነው ይሊሌ፡፡
ከሊይ እንዯተገሇፀው ሁሇት አማሌክት አሇ ብል ስሇሚያምን ይህን ዓሇም የፈጠረው
ዜቅተኛው /ተወራጁ/ አምሊክ ነው ይሌ ነበር፡፡
ሲሞን የቅደሳት መጽሏፍትን ታሪክ ሇውጦ እንዯመሰሇው ይተረጉም ነበር፡፡ ሲሞን
በቤተክርስቲያን ታሪክ የመጀመሪያው መናፍቅ ስሇነበረና በቤተክርስቲያን ትምህርት የውስጥ
ንትርክን ሇመፍጠር አንጋፋ ስሇነበር የቤተክርስቲያን አባቶች ርእሰ መናፍቃን የሚሌ
ቅጽሌ ሰጥተውታሌ፡፡
ሲሞን የሞተው በ53 ዓ.ም በሮም ውስጥ ነው፡፡ አሟሟቱም በቤተክርስቲያን ታሪክ
እንዯሚነገረው ቅ.ጴጥሮስ ሮም ገብቶ ወንጌሌን ሲሰብክ ሲሞን የቅደስ ጴጥሮስን ትምህርት
እያስተባበሌ የክርስቶስን ዕርገትም በምትሏት ራሱ የፈፀመው በማስመሰሌ ዴርጊቱንም
ሲያሳይ ቅደስ ጴጥሮስ በመስቀሌ ምሌክት ቢያማትብበት ከአየር ሊይ ተንኮታኩቶ ወዴቆ
ሞቷሌ፡፡
2. መርቅያን
መርቅያን ፐንደ በምትባሌ በታናሽ እስያ ግዚት የተወሇዯ ሲሆን አባቱ ኤጲስ ቆጶስ ነበር፡፡
መርቅያን በሌጅነቱ በቤተክርስቲያን በፈጸመው ጥፋት አባቱ ከሃገረ ስብከቱ ስሇአባረረው
በ105 ዓ.ም ወዯ ሮም ሄዯ፡፡ አግኖስቲኮች ማኅበር ገባ፣ ትምህርቱንም ማስፋፋት
የጀመረው በ108 ዓ.ም ነው፡፡ ከዙያም ሇዴሆች በጣም ብዘ ገን዗ብ በመስጠት በቤተክህነት
ተቀባይነት አገኘ፡፡ ነገር ግን ብዘም ሳይቆይ ከመናፍቃን ጋር እየተከራከርኩ ነው በሚሌ
ሽፋን ራሱ ኑፋቄን ያስተምር ስሇነበር ከቤተክርስቲያን ተባረረ፡፡
መርቅያን እንዯ ልልቹ ግኖስቲኮች ሁሇት አማሌክት (ክጋናዱና) መኖራቸውን ቢጻጻፍም
ከላልቹ ግኖስቲኮች ተሇይቶ ክፉው አምሊክ ከዯጉ አምሊክ የተከፈሇ አይዯሇም፣ ራሱን የቻሇና
዗ሇዓሇማዊ ነው ይሌ ነበር፡፡ ይህ ዓሇምና በውስጡም ያለ ክፉ ነገሮች ሁለ የክፉው አምሊክ
ፍጥረታት ናቸው፡፡ መርቅያን በክፋት የሚጠራውና የሚያማክረው የእስራኤሌን አምሊክ
(ያህዌን) ነው፡፡
በመርቅያን አስተሳሰብ ክፉው አምሊክ በብለይ ኪዲን ሲሠራ ሲቀጣ የኖረ ጨካኝ ዲኛ ነው፣
ምሕረትና ርኀራሄን አያውቃቸውም፡፡ ዯጉ አምሊክ ግን ክርስቶስ እስከመጣበት ዴረስ ማንም
የሚያውቀው ሳይኖር ተሰውሮ የኖረ ነው፡፡ በኋሊ ግን ክርስቶስ መጥቶ ስሇሱ አስተማረ
ሏዱስ ኪዲንንም ሰራ፣ ሕዜቡንም ከክፉው አምሊክ አሊቀቀ፡፡ መርቆያን ሥጋ የክፋት ሁለ
ምንጭና መገኛ መሆኑን ያምናሌ፡፡ ስሇዙህ የክርስቶስን ሰው መሆንና ሥጋ መሌበስ
በምትሏት እንጂ አማናዊ ነው አይሌም፡፡ ክርስቶስ የተቀበሇው መከራ መሰቀሌም በምትሏት
ስሇሆነ እሱን አሊገኘውም ባይ ነው፡፡
መርቅያን ጸዋሚ ተኀራሚ በመሆኑ ተከታዮቹም ጾምና ትህርምትን እንዱያ዗ወትሩ አጥብቆ
ያዜዜና ያስተምር ነበር፡፡ ይህም ከሥጋ ቶል ሇመሇየትና ከዙህ ዓሇም ፈጣሪም ሇመገሊገሌ
ነው ይሊሌ፡፡ ብለይ ኪዲንንም አጥብቆ ስሇሚጠሊ በብለይ ኪዲን ሕግ የዕረፍትና የዯስታ ቀን
የሆነችው ቅዲሜ የጾምና የሀ዗ን ቀን እንዴትሆን ወስኗሌ፡፡ ሮማውያን ቅዲሜን የሚጾሙ
ከዙህ ወስዯው ሣይሆን አይቀርም፡፡ የጋብቻም ሕግ የብለይ ኪዲን አምሊክ ስሇሠራው
በመርቅያን ዗ንዴ የረከሰ ነው፡፡ ነገር ግን ጋብቻ ክቡር መኝታውም ንጹሕ ነው፡፡ መርቅያን
ካህን ነኝ ይሌ ስሇነበር የሚያጠምቃቸውም ያሊገቡትንና ከሴት ርቀው ንጽሕናን ጠብቀው
የሚኖሩትን ብቻ ነው፡፡
መርቅያን እስከ ሦስት ጊዛ ጥምቀት እንዱኖር ያዜ ነበር፡፡ ምሥጢረ ቁርባን እያሇ
የሚሠራውም በኅብስትና በውሃ ነበር፡፡ መርቅያን የሚሠራባቸው የሏዱስ ኪዲን መጽሏፍት
የተጠቀሰ ወንጌሌና በሥሩ ያለ የጳውልስ መሌዕክታት ናቸው፡፡ ሦስቱን ወንጌልች ወዯ
ጢሞቴዎስ የተሊኩትን መሌዕክቶች፣ ወዯ ሪቶ፣ ወዯ ፊሉሞናና ወዯ ዕብራውያን የተሊኩ
መሌዕክታትን አይቀበሌም ነበር፡፡
መርቅያን በክፉ ትምህርቱ በቤተክርስቲያን አባቶች ዗ንዴ በጣም የታወቀ ስሇነበር ቅደስ
ፓሉከርፐስ “በኩረ ሰይጣን” መርጦታሌ የተባሇውም የቤተክርስቲያን ሉቅ “የፓንደ ተኩሊ”
እያለ ይጠሩት ነበር፡፡
3. ማኒ
ማኒ በ216 ዓ.ም በፋሪስ (በኢራን) ከጠንቋይ ቤተሰብ ነው የተወሇዯው፡፡
ሕፃን ሳሇ የሀገሩ ብሔራዊ ሃይማኖት የነበረውን የዝራስተር የምንታዌን (የሁሇትነት)
ትምህርትና ፍስስፍና አጠና፡፡ ተከታዮቹም መነናውያን ተብሇው ይጠሩ ነበር፡፡ መነናዊነት
(manichacism) በመጀመሪያ የጣኦት እምነት ዓይነት (seet) ነበር፤ በኋሊ ግን ከክርስትና ብዘ
ነገሮችን ወሰዯና የኑፋቃ ዓይነት ሆነ፡፡
ማኒ በ242 ዓ.ም በሳፑር ቀዲማዊ ዗መነ መንግሥት አዱስ ሃይማኖት አስተምራሇሁ፣
የክርስትናን ትምህርት በጎዯሇ ሇመሙሊት ክርስቶስ የሊከኝ ጰራቅሉጦስ ነኝ እያሇ ያስተምር
ነበር፡፡ በ272 ዓ.ም ወዯ ፋርስ ተመሌሶ ቆይቶ በ276 ዓ.ም ተገዯሇ፣ ቆዲውንም ገፍፈው
በገሇባ ሞሌተው በፋሪስ ዋና ከተማ በር ሊይ ሰቀለት፡፡ የማኒ ትምህርት ከግኖስቲኮች ጋር
አንዴ ዓይነት ሲሆን ብዘ የምትሏትና የጥንቆሊ ሥራም አሇበት፡፡
በአጠቃሊይ የማኒ የትምህርት ሁኔታ በሁሇት አማሌክት መኖር ያምናሌ፤ ሁሇት ዗ሊሇማዊ
አምሊኮች አለ፡፡ እነርሱም ረቂቅ አምሊክ (ዯጉ አምሊክ) የብርሃን አምሊክ እና ክፉ (የጨሇማ)
አምሊክ ናቸው ይሊሌ፡፡ ሇረቂቁ አምሊክ የሚታ዗ዘ የክፋት መሊእክት አለት፡፡ ዯጉ አምሊክ
ዓሇመ ብርሃንን ሲገዚ ክፉ አምሊክ ዯግሞ ዓሇመ ጽሌመትን (የጨሇማ ገዥ) ነው ይሊሌ፡፡
ማኒ ስሇ ሰው ተፈጥሮ ያሇው ትምህርት ሰው ሁሇት ነፍስ አሇው ይሊሌ፡፡ አንዱቱ የሥጋ
ሕይወት ናት፡፡ የተገኘችውም ከግዘፍ አካሌ ስሇሆነ በባሕርይም ክፉ ናት ይሊሌ፡፡
ሁሇተኛይቱ ዯግሞ ብርሃናዊት ነፍስ ናት፡፡ ከመሇኮት የሥጋ ሕይወት የምትታወቀው
በመጥፎ ግብሯ ሲሆን ረቂቀ ነፍስ ዯግሞ በመሌካም ግብር ትታወቃሇች፡፡
በሚኒ ፍሌስፍና በዙህ ዓሇም የሚኖሩ የጨሇማ ገዥዎች /መኳንንተ ጽሌመት/ በዯጊቱ
ነፍስ ሊይ ስቃይ ስሊጸኑባት እሷን ሇማዲን ኢየሱስ ሰው መስል መጣ፡፡ ኢየሱስም የሄዯው
ሥራውን ሳይፈጽም በመሆኑ መንፈስ ቅደስን ሇሏዋርያት ሊከ ይሊሌ፡፡
4. ምንዲን
ምንዲን በፍርግይ ታናሽ እስያ ውስጥ በ150 ዓ.ም ከአረማውያን የተወሰዯ ነው፡፡ እርሱ ግን
የክርስትናን እምነት ተቀብል ሇቅስና ማዕረግ በቅቶ ነበር፡፡ ኋሊ ግን በምትሏታዊ ተመስጦ
ወዯቀ፣ ራዕይ አያሇሁ ትንቢት እናገራሇሁ አሇ፡፡ ከዙህም አሌፎ ተርፎ ጰራቅሉጦስ ማሇት እኔ
ነኝ አሇ፡፡
ምንዲን ትንቢቱንና ትምህርቱን ሇማስፋፋት እንዱመቸው ሁሇት ሴቶችን ተከታይ አዯረገ፡፡
እነርሱም (መክሲሚሊና ጵርስቅሊ) እነዯ እርሱ የትንቢት ሀብት አሇን የሚለ ናቸው፡፡
ምንዲን ትምህርት የክርስቶስን ምጽአትና በዙህ ዓሇም የሚመሠርተው የሺህ ዓመት
መንግስትን መሠረት ያዯረገ ነው፡፡ ምንዲን ጠበቅ ባሇ የገዴሌ ሥርዓትማ ሕግ በመምራት
ፈንታ ሥርየተ ኃጢአትን (ንስሏን) እያስተማረች የባሰ ሌጆቿን በኃጢአት ታባሌጋሇች እያሇ
ቤተክርስቲያንን ይነቅፍ ነበር፡፡
በምንዲን የሥነ ሥርዓት (የሞራሌ) ትምህርት መሠረት ሁሇተኛ ጋብቻ ክሌክሌ ነው፡፡
ሁሇተኛም ያገባ እንዯ ዜሙት ስሇሚቆጠርበት ጾምና ንፅሕና ይይዜ ነበር፡፡ ተከታዮቹም
በመሪያቸው ስም ምንዲውያን ይባሊለ፡፡ በአጠቃሊይ ምንዲውያን የራሳቸው ሥነ-ሥርዓት
ነበራቸው፡፡ እነዙህም፡-
1. ሁሇተኛ መግባት ክሌክሌ ነው፣
2. ወሰን የላሇው ትህርምትና ተጋዴል ግዳታ ነው፣
3. ሇሞት የሚያበቃ ኃጢአት የሰሩ ሰዎች እስከ ዕሇተ ሞት በንስሏ መቆየት
አሇባቸው፣
4. በመከራ ጊዛ መሸሽ ሃይማኖትን ከመካዴ ቁጥር ነው፣
5. ዯናግሌ ሁሌጊዛ መሸፋፈን አሇባቸው፣
6. ሴቶች ምቾት እንዲይሇምደ መከሌከሌ አሇባቸው፣
7. በዓሇም ያሇው ሳይንሳዊ ምርምርና የሳይንስ ጥበብ ውጤት የተናቀ ነው፡፡
ምንዲዊያን ራሳቸውን መንፈሳዊያን ብሇው ሲጠሩ ላልችን ግን ሥጋዊያን እያለ ይንቁ ነበር፡፡
ምንዲን ስሇ ሥነ-ፍጥረትና ስሇ ሚሥጢረ ሥጋዌ ከቤተክርስቲያን የተሇየ ባሇመሆኑ
ከግኖስቲኮች የተሇየ አስተምህሮት ያሇው ይመስሊሌ፡፡
ምዕራፍ ሰባት
7. ሁሇቱ የትርጓሜ ትምህርት ቤቶች
ቅደሳን ሏዋርያት ሦስት ዓመት ከሦስት ወር የተማሩትን ትምህርት ሇማስተሊሇፍ የረዲቸው

ትምህርት ቤቶችን ማቋቋም ነበር፡፡ በቤተክርስቲያን የሚታወቁት የትርጓሜ ትምህርት ቤቶች
የእስክንዴርያ የትርጓሜ ትምህርት ቤት እና የአንጾኪያ የትርጓሜ ትምህርት ቤት ናቸው፡፡
7.1. የእስክንዴርያ የትርጓሜ ትምህርት ቤት

ቤተክርስቲያን ታሪክ የሚታወቀው የመጀመሪያው የክርስቲያኖች ትምህርት ቤት ሲሆን
የተመሠረተችው በ60 ዓ.ም በቅደስ ማርቆስ ወንጌሊዊ ነው፡፡ እንክንዴርያ የተመሠረተቸው
በ311 ከጌታ ሌዯት በፊት በታሊቁ እስክንዴር ነው፡፡ አስቀዴማ የግብፅ ዋና ከተማ ስትሆን
ከክርስትና መምጣት በኋሊ ግብፅ በፋሪሶች ወይም በአረቦች እስከ ወዯቀችበት እስከ ሰባተኛው
መ.ክ.዗. ዴረስ የታሊቋ የሮም ግዚት ሁሇተኛ ዋና ከተማ ሁና ቆይታሇች፡፡ የትምህርት ቤቱም
ዓሊማ አዲዱስ አማኞችን በቅደሳት መጻሕፍት ትምህርት ሇማሰሌጠንና ከዙያም ሲወጡ
ወገኖቻቸውን ሇማስተማር የሚያስችሊቸውን መንፈሳዊ ዕውቀት እንዱገበዩበት ነው፡፡ እንዱሁም
በእስክንዴርያ ከተማ ብዘ የግሪክና የግብፅ ፈሊስፎችና የጥበብ ሰዎች ስሇነበሩ ክርስቲያኖችም
እምነታቸውን ሇማስተዋወቅና የጥበብና የፍሌስፍና ሰዎችን ሇመማረክ ሲለ ትምህርት ቤቱን
በእስክንዴሪያ መሠረቱ፡፡
በሁሇተኛውና በሦስተኛው መ.ክ.዗. ይህ ት/ቤት እየተስፋፋ ስሇሄዯ መንፈሳዊውን ብቻ
ሳይሆን ክርስቲያኖች ሁሇገብ የሆነውን እውቀትና ፍሌስፍናም ጭምር ይማሩበት ነበር፡፡ ብዘ
የፍሌስፍና መምህራን ዯቀዚሙርቶቻቸውን እየያዘ ወዯዙህ ት/ቤት ገቡ፣ የፍሌስፍና
አስተሳሰባቸውንም እየተው ክርስቲያኖች ሆኑ፡፡ በትምህርት ቤቱም የሚሰጠው የትርጓሜ
ትምህርት ሇወጣንያን በመጀመሪያ ዯረጃ የሚሰጥ መሆኑ ቀርቶ በተራቀቀና በተመሣጠረ ስሌት
መቅረብ ጀመረ፡፡ በዙህን ጊዛ ብዘ የፍሌስፍና በተሇይም የፕሊቶን አስተሳሰብ ወዯ ትምህርት
ቤቱ ሰርጎ ገባ፡፡
7.2. የአንጾኪያ የትርጓሜ ትምህርት ቤት
የአንጾኪያ ከተማ የተመሠረተችው ከጌታ ሌዯት በፊት በ3ኛው መ.ክ.዗. መጨረሻ ገዲማ ነው፡፡
ሇሮማ መንግሥት ሦስተኛ ዋና ከተማ ስትሆን ሇሶርያ ዯግሞ ዋና (የመናገሻ) ከተማ ነበረች፡፡
የአንጾኪያ ከተማ በሏዱስ ኪዲን ታሪክ ውስጥ ከአሕዚብነት ወዯ ክርስትና የተመሇሱ
ክርስቲያኖች ዜነኛ መነኸሪያ ስሇነበረች “አርዴእት” የሚሇው ስያሜ ተሇውጦ ክርስቲያኖች
ሇመጀመሪያ ጊዛ ክርስቲያን የሚሇውን ስያሜ ያገኙባት ከተማ ናት፡፡
የአንጾኪያ ምዕመናን ሇመማር የበቁ የነቁ ፍሊጎትም ያሊቸው ስሇነበሩ በዙች ከተማ ትምህርት
ቤት ሉመሠርት ችሎሌ፡፡ መሥራቿም ለቅያኖስ ይባሊሌ፡፡ የመሠረተውም በሦስተኛው መቶ
ክ.዗. አጋማሽ ሊይ ነው፡፡ በዙህ ት/ቤት ብዘ ፈሊስፎች እየገቡ የክርስትናን ትምህርት
ተምረዋሌ፡፡ በዙህ ጊዛ የፍሌስፍናው አስተሳሰብ የክርስትናውን እምነትና ትምህርት
በክልታሌ፡፡ ይሌቁንም ፍሌስፍና የነገሰው በዙህ ትምህርት ቤት ነበር ማሇት ይቻሊሌ፡፡
እነዙህ ሁሇቱ የትርጓሜ ትምህርት ቤቶች በአተረጓጎም (መንፈሳዊ ትርጉም በመስጠት) ረገዴ
የተሇያዩ ናቸው፡፡
የእስክንዴርያ የትርጓሜ ትምህርት ቤት ምሣላን መተርጎም መንፈሳዊ ትርጉም በመስጠት
ከገጸ ምንባቡ በራቀ (በተሇየ) ሁኔታም ቢሆን ማራቀቅ (allegorism) ያተኮሩ ናቸው ይባሊሌ፡፡
ትርጓሜ ግን ያዴናሌ የሚለ ናቸው፡፡
የአንጾኪያ ትምህርት ቤት ዲግም የእስክንዴርያ ትምህርት ቤት ማመስጠርን ከመጠን በሊይ
ወስድታሌ ከሌክም አሳሌፎታሌ በማሇት ሇዙህ ሚዚን እንዱሆን ይመስሊሌ ማንኛውንም
የመጽሏፍ ቅደስ ገጸ ምንባባ በነጠሊ ትርጓሜ ብቻ ያስተምር ነበር፡፡ ሆኖም ይህ አካሄዴ
አንዲንድችን ከመጠን በሊይ ወዯ ጽንፍ በመውሰደ ወዯ ስህተት መርቷቸዋሌ፡፡
7.3. ከሁሇቱ ትርጓሜ ት/ቤቶች የወጡ መናፍቃን
የሁሇቱም ትምህርት ቤቶች መመሥረት በክርስትና ትምህርት አያላ ሉቃውንትን ጳጳሳትንና
መምህራንን አስገኝቷሌ፡፡ በአንጻሩ ዯግሞ በፍሌስፍናው ተጽዕኖ ብዘ ዯቀ መዚሙርት ኢ-
ክርስቲያናዊ በሆነ ሥጋዊ አስተሳሰብ ተመር዗ው ጠፍተዋሌ፡፡ ከነዙህ ውስጥ ሇአብነት ያህሌ
የሚከተለትን እናያሇን፡፡
1. ቀላምንጦስ ዗እስክንዴርያ (clement of Alexanderia)
ቀላምንጦስ ዗እስክንዴርያ በ150 ዓ.ም ከአረማውያን ቤተሰብ ነው የተወሇዯው፡፡ የሮማውያንና
የግሪኮችን ፍሌስፍና ከሌጅነቱ በሚገባ ያጠና ሲሆን ክርስቲያን ከሆነ በኋሊ በእስክንዴሪያ
ት/ቤት የቅደሳት መጽሏፍትን ትርጓሜ፣ የሏዋርያውያን አባቶችን ዴርሳናትና ምዕዲናትን
አጥንቷሌ፡፡ ከዙህ በኋሊ ከእስክንዴሪያ ሉቀ ጳጳስ ከዴሜጥሮስ ሥሌጣነ ክህነት ተቀብል በ190
ዓ.ም የት/ቤቱ መምህር ሆነ፡፡ ሇ10 ዓመታት ካስተማረ በኋሊ በ200 ዓ/ም የት/ቤቱ ርዕሰ
መ/ር ሆኗሌ፡፡ ነገር ግን አስቀዴሞ ፍሌስፍናን ተምሮ ስሇነበር ያስቸግር ነበር፡፡
እግዙአብሔርን ከፍጡራን የተሇየ አዴርጎ ይገምት ነበር፣ ወሌዴ ከአብ ያንሳሌ ይሌ ነበር፣
ሰው ኃጢአት የሚሰራው ባሇማወቅ ነው፤ ባሇማወቅና በግዳታ የሚሠራው ኃጢአት ዯግሞ
ሇቅጣት አያበቃም ይሌ ነበር፡፡
በአጠቃሊይ በቀላምንጦስ አስተሳሰብ መዲን የሚገኘው በፍጹም ዕውቀት ነው፡፡ ቃሌም ሰው
የሆነውና ሥጋን የሇበሰው ሇዓሇም የምንዴንበትን ዕውቀት ሇመግሇጥ ነው፡፡ ቀላምንጦስ
ማስተማር በጀመረ በ12 ዓመቱ በአንጾኪያ አረፈ፡፡
2. አርጌንስ
የተወሇዯው ከክርስቲያን ቤተሰብ በ185 ዓ.ም በእስክንዴርያ ነው፡፡ የመጀመሪያ ትምህርቱን
የተማረው በእስክንዴርያ ት/ቤት ሲሆን በትምህርት ኮትኩቶ ያሳዯገው ቀላምንጦስ ነው፡፡
በሙያው በንጽሕናው፣ በመንኖ ጥራት የሚዯነቅና አርአያ የሚሆን ነበር፡፡ ቀላምንጦስ
የእስክንዴርያን ት/ቤት ሇቆ በተሰዯዯ ጊዛ የ17 ዓመት ወጣት ሳሇ ቅደስ ዴሜጥሮስ
በመምህሩ እግር ተተክቶ እንዱያስተምር ሾሞታሌ፡፡
አርጌንስ የማስተማርና የመናገር ሥጦታ የነበረው፣ ብዘ ጊዛ ያስተማረ፣ ብዘ ዯቀመዚሙርት
የነበሩት፣ ብዘ መጻሕፍትን ያጻፈ ታሊቅ አባት ነበር፡፡ የትርጓሜው ስሌት ምሥጢርን እንጂ
዗ይቤን አይጠነቀቅም ነበር፡፡
አርጌንስ ወጣት ሳሇ የተሰጠውን ሥራ እየሠራ ከፍሌስፍና ት/ቤት ገብቶ የፕሊቶንን ፍሌስፍና
ከአምንዮስ ተምሯሌ፡፡ በዙህም ምክንያት የክርስትናን እምነት ከእውቀት ጋር ሇመቀሊቀሌ
የሞከረና የፕሊቶንን ፍሌስፍና እና አስተምህሮት የተከተሇ ነበር፡፡
አርጌንስ ቃሌ ሥጋን በመዋሏደ ምንም ዓይነት ውሊጤ እንዯላሇበትና ክርስቶስ የተናገራቸው
ሁለ የራሱ የሥጋው ቃሌ እንዯሆኑ ይናገር ነበር፡፡ ነገር ግን በአንጾኪያ ተዋሕድ ምንታዌን
/ሁሇትነትን) ሇሚያስተምሩ ሇአንጾኪያ ት/ቤት መምህራን ሁሇት ባሕርያትን የሚያመሇክቱ
ሁሇት ስሜቶች አለ ብል ያምን ስሇነበር ምንጫቸው ሆኗሌ፡፡ “ እኔ መንገዴና እውነት፣
ሕይወትም ነኝ ” /ዮሏ. 14፡6/ ያሇውን የመሇኮትን እንጂ የሥጋን ባሕርይ አያመሇክትም ይሌ
ነበር፡፡ “ ከእግዙአብሔር የሰማሁትን እውነት የነገርኋችሁን ሰው ሌትገዴለኝ ትፈሌጋሊችሁ”
/ዮሏ.8፡40/ ያሇውን ዯግሞ ሰብአዊ ባሕርይ ብቻ የሚያመሇክት ነው ብል የመሇኮትና የሥጋን
ውሕዯት በመሇያየት ያስተምር ነበር፡፡ አርጌንስ በትንሳኤ ከዕርገት በኋሊ የሥጋው ቃሌ አካሌ
ወዯ መሇኮትነት ተሇውጧሌ ይሊሌ፡፡
ስሇ ሥነ-ፍጥረትም ሲያስተምር በዓሇም በፊት ላልች ዓሇማት ነበሩ፡፡ ከዙህም ከአሁኑ ዓሇም
በኋሊ ላሊ ዓሇም አሇ ብል ያምናሌ፡፡ ዓሇም እንዯ ፈጣሪው ዗መን የማይቆጠርሇት ነው
ይሊሌ፡፡ ፍጥረታት ማን ፈጠራቸው? ራሳቸውስ ፈጣሪያን ናቸው ወይ? ሲባሌ መሌስ
ያሇውም፡፡
በአርጌንስ የክህዯት ትምህርት መሠረት የአጥፊዎች ወኅኒ ቤት ዓሇም ናት እርሷም
ትፈርሳሇች፣ የተጣሇውም የቅጣት ሕግ ይሻራሌ፡፡ ከዙህ በኋሊ ፍጥረታት የፈሇጉትን
ሇማዴረግ የተፈጥሮ ችልታ ስሇአሊቸው ወዯ ኃጢአት ማ዗ንበሊቸው የማይቀር ነው ይሌ
ነበር፡፡
አርጌንስ የመዲን ትምህርት፣ የእግዙአብሔር ምህረት ሇሰው ብቻ ሳይሆን ፍጥረታትን ሁለ

አጋንንትንም ጭምር የሚያጠቃሌሌ ነው ይሌ ነበር፡፡ በዙህ ትምህርቱ በ553 ዓ.ም
በቁስጥንጥንያ በተዯረገው ጉባኤ እርሱና ትምህርቱ ከነመጽሏፍቱ ተወግ዗ዋሌ፡፡ ከዙያ በኋሊ
በፊንቂ ክፍሌ በምትሆን በጢሮስ በ254 ዓ.ም ሞተ፡፡
3. ሰባሌዮስ(sebalius)
ሰባሌዮስ በሮም እግዙአብሔር አንዴ አካሌ አንዴ ገጽ ነው የሚሇውን ትምህርት ከሚያስተምሩ
መናፍቃን የተማረ ነው፡፡ እነዙህ መናፍቃን በሮም ያስተምሩት የነበረው ተምህርት
“modelistic monarchianism” ይባሊሌ፡፡ ይህም ማሇት አንዴ ገጽ በተሇያየ ዗መናት ቅርጹን
ሇዋውጦ ታየ ማሇት ነው፡፡
በሰባሌዩስ አስተሳሰብና ትምህርት አንደ አካሌ ራሱ ብለይ ኪዲንን ስሇሠራ አብ ተባሇ፣
በ዗መነ ሥጋዌ ራሱ አብ ሰው ሆኖ ሥጋ ሇበሶ ስሇታየና ሏዱስ ኪዲንን ስሇሰጠን ወሌዴ
ተባሇ፡፡ በኋሊ በበዓሇ ጰንጠቆስጤ በአምሳሇ እሳት ወርድ ሇሏዋርያት ምሥጢርን በመግሇጡ፣
ቋንቋን በማናገሩ መንፈስ ቅደስ ተባሇ እንጂ አንዴ አካሌ ነው ብሎሌ፡፡ ይህም /በማቴ.28፡19/
ሊይ ‹‹በስመ አብ ወወሌዴ ወመንፈስ ቅደስ›› ያሇውን ምሥጢረ ሥሊሴ ያፋሌሳሌ፡፡
4. ጳውልስ ሳምሳጣ (Paue of samosata)
ጳውልስ ሳምሳጣ የተወሇዯው በታናሽ እስያ በሶርያ አካባቢ ሲሆን ሳምሳጢ የተባሇው ኤጴስ
ቆጶስነት በተሾመበት ሳምሳት በተባሇች በሀገረ ስብከቱ ነው፡፡ ትምህርቱም እንዯ
ሰባሌዮሳውያን አንዴ ገጽ የሚሌ ነው፡፡ የጳውልስ ሳምሳጢ ክህዯት ‹‹ ዲይናሚክ
ሚናርኪያኒዜም (Dianomic manarchianism) ይባሊሌ፡፡ ይህም ማሇት ቃሌ አካሌ ሳይኖረው
በአብ አካሌ ውስጥ የኖረ ኃይሌ ነው፡፡ በእርሱ ትምህርት ከሥጋዌ በፊት ቃሌ አካሌ
አሌነበረውም በአብ ሕሌውና ውስጥ የሚኖር ዜርው ቃሌ ዜርው ኃይሌ ነው እንጂ፡፡ በሇው
ጭንቅሊት ውስጥ ንባብና አእምሮ እንዲሚኖሩ ማሇት ነው፡፡ ይህ ትምህርት ምሥጢረ
ሥሊሴን ስሇሚያፋሌስ ከሰባሌዩስ ክህዯት ጋር አንዴ ነው፡፡
የጳውልስ ሳምሳጢ ክህዯት በምሥጢረ ሥጋዌ ከማርያም የተወሇዯው ዕሩቅ በእሲ ነው፡፡
ስሙም ኢያሱስ ይባሊሌ፡፡ ዕሩቅ ብእሲ ኢየሱስ ከዮርዲኖስ በተጠመቀ ጊዛ በአብ ሕሌውና
ውስጥ የነበረው ዜርው ቃሌ መጥቶ አዯረበት፣ ከዙህ በኋሊ ራሱ ባዯረገው ተጋዴልና
በሠራው ትሩፋት በጸጋ/በግብር በማዯጉ/ የእግዙአብሔር ሌጆች ሇመባሌ በቃ በማሇት
ያስተምር ነበር፡፡ ዜርው ቃሌ የሚሇው ወሌዯ እግዙአብሔር እስከ መከራ መስቀሌ ዴረስ
ዕሩቅ ብእሲ የማርያም ሌጅ ኢየሱስ ክርስቶስ ጋር አብሮት ኖረ በመስቀሌ ሊይ በተሰወነ ጊዛ
ግን ተሇይቶት ሄዯ በማሇት ያስተምር ነበር፡፡
ጳውልስ ሳምሳጢ ከግኖስቲኮች በወረሰው የኅዴረት ትምህርቱ የቃሌን በቅዴምና መኖር
(የአካሌን ኪዊን) (ዮሏ. 1፡1)፣ በኋሊም በአማነዊ ተዋሕድ ሰው መሆኑን ሥጋ መሌበሱን
(ዮሏ.1.14፣ 1ኛ ዮሏ.4፡2-3) ስሇ ካዯ በ1268 ዓ.ም አንጾኪያ ጉባኤ ተዯርጎ እርሱም
ትምህርቱም ተወግ዗ዋሌ፡፡
5. ለቅያኖስ
የአንጾኪያ ትምህርት ቤትን የመሠረተና በትምህርት ቤቱም ሇረዥም ዓመታት በማስተማር
ያገሇገሇ ሰው ነው፡፡ የግሞስቲኮችን የፍሌስፍና ትምህርት አራማጅና ቃሌ (ወሌዴ) ከአብና
ከመንፈስ ቅደስ ጋር በመሇኮት አንዴ የሆነ በሥሌጣንም የተካከሇ መሆኑን የማይቀበሌ ነበር፡፡
የአንጾኪያ ተማሪዎች ብዘውን ጊዛ የማይታመኑበት ምክንያት ትምህርት ቤቱን የመሠረተው
ለቅያኖስ የጳውልስ ሳምሳጢ ዯጋፊ በመሆኑና መናፍቅ በመሆኑ ነው፡፡
የእስክንዴርያው ትምህርት ቤት ምሁር እስክንዴሮስ ለቅያኖስ የጳውልስ ሳምሳጢ አሌጋ
ወራሽ ነው ሲሌ የቆጵሮሱ ሉቀ ጳጳስም መርዜ የተቀባ ነው በማሇት በጽሁፉ ገሌጾታሌ
እንዱሁም ከአርዮስ በፊት የነበረ አርዮስ ይሇዋሌ፡፡
6. አርዮስ
አርዮስ በ257 ዓ.ም ገዯማ በሰሜን አፍሪካ በሉቢያ ተወሇዯ፡፡ አርዮስ ክርስቲያን የሆነበት ጊዛ
በቤተክርስቲያን ታሪክ ሳይመ዗ገብም ክርስቲያን ነበር፡፡ በአንጾኪያ ት/ቤት ከተማሩት፣
የቤተክርስቲያንን ክርስቲያን ነበር፡፡ በአንጾኪያ ት/ቤት ከተማሩት፣ የቤተክርስቲያንን
ትምህርት ወዯ ፍሌስፍና ሉመሌሱ ከሞከሩት እና በአንጾኪያ ትምህርት ቤት መንፈስ
ከሚጓዘት አንደ አርዮስ ነበር፡፡
አርዮስ ከቤ/ክ ጋር ያጣሇውን ትምህርት የወረሰው በአንጾኪያ በአንጾኪያ የትርጓሜ ትምህርት
ቤት ከለቅያኖስ ነው፡፡ ወዯ አንጾኪያ ት/ቤት ከመሄደ በፊት በእስክንዴርያ ት/ቤት እንዯነበር
ይነገራሌ፡፡ በአንጾኪያ ት/ቤት ትምህርቱን ካጠናቀቀም በኋሊ ወዯ እስክንዴርያ ተመሌሶ
የእስክንዴርያ ሉቀ ጳጳስ ከነበረው ከተፍጻሜተ ሰማዕት ቅደስ ጴጥሮስ የዴቁና ማዕረግ
ተቀብሎሌ፡፡ ሉቀ ጳጳሱ ዱቁናውን ከሰጠው በኋሊ በአርዮስ ሌቦና የተዯበቀውን ተንኮሌና ክፋት
የወዯፊት ሁኔታ በሱ ምክንያት ቤተክርስቲያን እንዯምትቸገር አስቀዴሞ እንዯተገሇጠሇት
በቤ/ክ ታሪክ ይነገራሌ፡፡ ተፈጻሜተ ሰማዕት ቅደስ ጴጥሮስ በራዕይ ቀሚሱ ሇሁሇት የተከፈሇ
ሕፃን መስል ጌታን ያየዋሌ፡፡ ዯንግጦም ተነሣና አንተ ጌታዬ ኢያሱስ ክርስቶስ አይዯሇህምን?
ሌብስህንስ ማነው የቀዯዯብህ? በማሇት ሲጠይቀው እርሱም መሌሶ ‹‹አርዮስ ቀዯዯብኝ››
ብልታሌ፡፡ ይህን ማሇቱ አርዮስ ከባሕርይ አባቴ ከአብ ሇየኝ ፍጡር ነው በማሇት የባሕርይ
ገን዗ቤን ገፈፈኝ ማሇቱ እንዯሆነ ሁሇቱንም ተማሪዎቹን አኪሊስንና አስእስክንዴሮስን ጠርቶ
ራዕዩንና ትርጉሙን ነገራቸው፤ ከአርዮስና ከአርቶሳውያን ጋርም ምንም ዓይነት ግንኙነት
እንዲይኖራቸው ነግሯቸዋሌ፡፡ አርዮስንም አውግዝታሌ፡፡
ተፍጸሜተ ሰማዕት ቅደስ ጴጥሮስ በሰማዕትነት ካረፈ በኋሊ አኪሊስ መንበሩን ወረሰ፡፡ በዙህ
ጊዛ አርዮስ ወዯ አኪሊስ ሃይማኖተኛ ሰው መስል ቀረበው፡፡ አኪሊስም የጴጥሮስን አዯራ
ሳይጠብቅና ሳያከብር የአባቱን የመምህሩን ቃሌ በመ዗ንጋት የአርዮስን ጥያቄ ተቀብል ቅስና
ሾመው፡፡ ከዙህ በኋሊ አኪሊስ በመንበሩ ብዘ አሌቆየም ከ311-312 ዓ.ም አንዴ ዓመት ቆይቶ
ወዱያዉኑ ሞቷሌ፡፡ የአኪሊስ አሟሟት የአባቱን የጴጥሮስን ቃሌ ኪዲን ስሊሌጠበቀ
የመቅሰፍት ሞት ነው ይባሊሌ፡፡
አርዮስ በትምህርቱና በእምነቱ ለቅያኖሳዊ ስሇነበር የቤተክርስቲያን አባቶች ‹‹ሉቀ መናፍቃን
ወይም›› ርዕሰ መናፍቃን›› እያለ ይጠሩታሌ፡፡ ከቤ/ክ አባቶች የቆጵሮስ ኤጶስ ቆጶስ የሆነው
ኤጲፋንዮስ ስሇ አርዮስ ሲናገር አርዮስ ቁመቱ በጣም ረጅም፣ ጠባዩም ብስጩና ተንኮሇኛ፣
ትምክህትና ውዲሴ ከንቱ ያጠቃው የነበር፣ ንጽህናን ጠብቆ ከሴት እርቆ የሚኖር፣
በሙያውም በኩሌ የአንጾኪያን ትምህርት ቤት ነጠሊ ትርጓሜና የምንታዊ/ፉዋሉዜም/
ትምህርት ያውቅ ነበር፤ ከዙህም በተጨማሪ ግጥም መግጠም ዴርሰት መዴረስ ስጦታው
እንዯነበር ጽፏሌ፡፡
የአርዮስ አመሇካከትና አስተምህሮት የጳውልስ ሳምሳጢን የአርጌንሶንና የለቅያኖስን አስተሳሰብ
ያጠቃሇሇ ነው፡፡
1. አሮዮስ እግዙአብሄር ፈጣሪነት አንጂ ወሊዱነት የሇውም፣ ቀዲሚ ጥንት የላሇው አብ ብቻ
ነው፡፡ ከእሱ በቀር ሁለም የተፈጠረ ነው ይሊሌ፡፡ መውሇዴን መፍጠር ሞክሼ ቃሊት እንጂ
የተሇያዩ ትርጉም የሊቸውም፡፡ እግዙአብሔር ከባሕርዩ ከፍል ሇማንም ፍጡር አሌሰጠም፤
ባሕርዩ የማትከፈሌ ያሌተፈጠረች ሇላሊ ፍጥረት የማትሰጥ የነበረች ያሇችና የምትኖር ናት
ይሊሌ፡፡
2. በምሥጢረ ሥሊሴም በኩሌ አብ አባት ተብል የተጠራው በአባትነት የታወቀው ከ዗መናት
በኋሊ እንጂ ከ዗መናት በፊት አብ አይባሌም ይሌ ነበር፡፡
3. አብ በራሱ ፈቃዴ ዓሇምን ሇመፍጠር ስሊሰበ መጸፈሪና መሊኪያ እንዱሆነው ላሊ ጥበብ
ፈጠረ ይሊሌ፣
4. በመጽሏፍ ቅደስ ጥበብ፣ ወሌዴ፣ ቃሌ በባሕርይ ፍጡር ስሇሆነ ያሌነበረበት ጊዛ ነበር፡፡
ይህም ከመፈጠሩም በፊት አሌነበረም በማሇት በባሕርዩ ፍጹም አይዯሇም፣ የአብን አካሊዊ
ባሕርይ ሇማየትም ሇማወቅም አይችሌም ይሊሌ፡፡
5. አርዮስ ስሇመንፈስ ቅደስ በተናገረበት አንቀጽ ወሌዴ ሇአብ የመጀመሪያ ፍጥረቱ እንዯሆነ
መንፈስ ቅደስም ሇወሌዴ የመጀመሪያ ፍጥረት ነው ብሎሌ፡፡ አርዮስ ስሇሰው ተፈጥሮና
ስሇመዲን አመሇካከቱን ስሊሌወሰነው ነው፡፡
6. ትምህርቱ በፍሌስፍና ብቻ ሳይሆን በቅደሳት መጻሕፍትም የተመሠረተ ነው ሇማስባሌ
በመጽሏፍ ቅደስ ሊይ ይጠቅሰው የነበረው ሇአባባለም መሠረት ያዯረገተው /ምሣ.8፡22/ ሊይ
‹‹ጥበብ ከፍጥረቱ ሁለ አስቀዴሞ እኔን ፈጠረኝ አሇች›› የሚሇውን ገጸ ንባብ ነው፡፡ ይህም
በአርዮስ አተረጓጎም ጥበብ የተባሇው ወሌዴ ነው፤ ፈጠረኝ ማሇትም እግዙአብሔር አብ
ፈጠረኝ ማሇት ነው በማሇት የክህዯት ትምህርቱን ያምናሌ፣ ያስተምራሌ፡፡
ምዕራፍ ስምንት
8. የቤተክርስቲያን ጠበቆች
በሁሇተኛውና ሦስተኛው መቶ ክፍሇ ዗መናት ቤተክርስቲያንን ከገጠሟት ታሊሊቅ ፈተናዎች አንደ

ግኖስቲካዊ የኑፋቄ ትምህርት ተጠቃሹ ነው፡፡ የዙህ ክፍሌ ዋና ዓሊማ እነዙህን ፀረ ኦርቶድክስ
እንቅስቃሴዎች ሇመከሊከሌ የተነሱ የቤተክርስቲያን ጠበቆች (Apologists) ማንነትና ሕይወት
እንዱሁም ትምህርታቸውን ማጥናት ነው፡፡
የቤተክርስቲያን ጠበቆች ስሇ ሃይማኖታቸው የጻፉ፣ በሥነ አመክንዮ ከሏሳውያን ጋር የተከራከሩ

የሥነ መሇኮት ሉቃውንትና የታሪክ መምህራን ናቸው፡፡ እነዙህ አባቶች ፍሌስፍናን፣ የአነጋገር
ጥበብን እንዱሁም ላልች የሚመጻዯቁበትን ትምህርት ሁለ የተማሩና ኋሊ ሁለን ሇክርስትና
ትምህርት ሁለን በማስገዚት፣ ሃይማኖትን ሇመቃወም የሞከሩትን ሁለ ያሳፈሩ የቤተክርስቲያን
ታሪክ የማይ዗ነጋቸው ሉቃውንት ናቸው፡፡ የሏሰት ምስክሮችን ሇማሳፈር ትክክሇኛውን
የክርስቲያን ሥነ ምግባር ገሌጠው አሳይተዋሌ፡፡ በነገሥታትና በመኳንንቱ ፊት ሞትን ሳይፈሩ
ቆመው ተሟግተዋሌ፡፡ ሊመኑትና ሇተቀበለት እውነት ሕይወታቸውን እስከመስጠት ታምነዋሌ፡፡
ይህ አርአያነት ክርስቲያናዊ ጽናትን ሇማሳዯግ ከፍተኛ ጠቀሜታ አሇው፡፡ በመሆኑም ቀጥሇን
የእያንዲንዲቸውን ትምህርትና ሕይወት እንመሇከታሇን፡፡
8.1. ሰማዕቱ ጀስቲን
ሰማዕቱ ቅደስ ጀስቲን ዚሬ ናብልስ ተብሊ በምትጠራው የፍሌስጥኤም ከተማ ተወሇዯ፡፡ ቅደስ
ጀስቲን በወጣትነቱ ፍሌስፍና ተምሮ የፍሌስፍና አዋቂና ስም ጥር ነበር፡፡ ከዙህ በኋሊ ክርስትናን
የማወቅ ሌዩ ፍሊጎት አዯረበት፡፡ ክርስትናን ካጠና በኋሊ የመጨረሻ የሌቡ ማረፊያ ሆነ፡፡
ያወቀውንና ያመነውን እየተ዗ዋወረ ማስተማር ጀመረ፡፡ የክርስትናን እና የፍሌስፍናን ትምህርት
በአግባቡ ካነጸጸረ በኋሊ ‹‹ብቸኛው እውነት ክርስትና ነው›› ብል ዯመዯመ፡፡ በነጠሊ ፍሌስፍና
ከክርስትና ርቀው የነበሩትንም አስተምሮ ወዯ ክርስትና አምጥቷሌ፡፡
ጀስቲን ማስተማር ብቻ ሣይሆን ሇክርስትና ትምህርት ተሟጋች የሆኑ ሁሇት ጽሁፎችን ጽፏሌ፡፡
በተጨማሪም በትንሣኤ ሙታን ዘሪያ በጻፈው ጽሁፍ ጽፏሌ፡፡ በተጨማሪም በትንሣኤ ሙታን
ዘሪያ በጻፈው ጽሐፍ በሠፊው ይታወቃሌ፡፡
የመጀመሪያው ጽሁፍ ፀረ-ክርስትና የሆነውንና እውነትን የሚዋጋውን የወቅቱን አስተሳሰብ በጽኑ

ይቃወማሌ፡፡ ስሇክርስቶስ የባሕርይ ሌጅነት ጽፏሌ፡፡ ጌታችን መዴሏኒታችን ኢየሱስ ክርስቶስ
የብለይ ኪዲን ትንቢትና ተስፋዎች ሁለ ፍጻሜ ነው የሚለትን በዜርዜር ያስረዲሌ፡፡ ሁሇተኛው
ጽሁፍ ዯግሞ ገዥዎች ክርስቲያኖችን በተመሇከተ ፍትሏዊ ይሆኑ ዗ንዴ የሚጠይቅ ነው፡፡
ላሊው ከአይሁዲዊ ጋር የተዯረገ ቃሇ ምሌሌስ ሲሆን በሦስት ክፍልች የተከፈሇ ትምህርት

ይሠጣሌ፡-
የመጀመሪያው በብለይ ኪዲን የተጠቀሱት የሙሴ ሕግጋት በሏዱስ ኪዲን የተተኩበትን
ሁኔታ ያስረዲሌ፡፡
ሁሇተኛው ክፍሌ ክርስቶስን ማምሇካችን እሥራኤሊዊያን ከሚጠነቀቁት አንዴ አምሊክ
እምነት ጋር እንዯማይጋጭ ይተነትናሌ፡፡
ሦስተኛው እውነተኛ እሥራኤሊዊያን አይሁዴ ሳይሆኑ ክርስቲያኖች መሆናቸውን
ይገሌጻሌ፡፡
ስሇ ትንሣኤ ሙታንም የሥጋ ትንሣኤን የሚቃወሙ ግኖስቲኮችን የተመሇከቱ ምሊሽ ይሠጣሌ፡፡

ጀስቲን የአረማውያንን ፍሌስፍና ከክርስትና ትምህርት ጋር ሇማስታረቅ የሞከረ የመጀመሪያው
አባት ነው፡፡ እንዯ ጀስቲን አባባሌ የታሊቁ ፈሊስፋ የፕሊቶ እይታዎች በክርስትና እምነት ውስጥ
በብቃት ተመሌሰዋሌ፡፡ እንዯ ፕሊቶን አገሊሇጥ አምሊክ የማይዯርስበት፣ የማይሇወጥ መንፈስ፣
ከጊዛና ቦታ በሊይ ነው ብሎሌ፡፡
ቃሌ ከእመቤታችን ሲወሇዴ እንዯኛ ፍጹም ሰው ፍጹም አምሊክ መሆኑን የሚገሌጽ መሌስ

ሰጥቷሌ፡፡
የቤተክርስቲያን ምሥጢራትን በተመሇከተም አስተምሯሌ፡፡ በተሇይም ጥምቀትና ሥጋ ወዯሙን

ሌዩ ትኩረት ሰጥቷቸዋሌ፡፡ ጥምቀት ሇኃጥአት ሥርየትና ሇአዱስ ሕይወት አስፈሊጊ መሆኑን፣
ሥጋ ወዯሙ ከተፈጥሮ ጀምሮ እስከተከናወነሌን የማዲን ሥራ ዴረስ አስበን በምሥጋና
የምንቀርብበት መሆኑን ገሌጿሌ፡፡ የቤ/ክንን አንዴነት እንዱሁም የዓሇም አቀፋዊነትን ሁኔታ
በሚገባ ተንትኖ አስተምሯሌ፡፡ በ዗መኑ ሇነበሩ ክርስቲያኖች ጽናት፣ ሇቤ/ክ አንዴነት እንዱሁም
ሇትምህርቱ ዕዴገት ያበረከተው አስተዋጽኦ እጅግ ብዘ ከመሆኑ አንጻር ጀስቲን የተሇየ ክብር
ይሰጠዋሌ፡፡
8.2. የሰርዱሱ ሚሉቶ
ሚሉቶ በታናሽ እስያ በምትገኝ ሰርዱስ በምትባሌ ሥፍራ ሉቀ ጳጳስ ነበር፡፡ የቤተክርስቲያን
ጠበቃ፣ የሥነ መሇኮት ሉቅና ተርጓሚ በመሆኑ እጅግ ታዋቂ ነው፡፡ በ170 ዓ.ም ሇገዥ ማርቆስ
አውሮሉዮስ፣ ክርስቲያኖች መቀጣት አሇባቸው የሚሇውን አዋጅ በመቃወም ጻፈሇት፡፡
ከዙህ በተጨማሪ በትንሣኤ በዓሌ አከባበር፣ በክርስቲያናዊ ሕይወት በነቢያትና በትንቢት

እንዱሁም በሥነ ፍጥረት ዘሪያ በርካት ጽሁፎችን ጽፏሌ፡፡ ነገረ ክርስቶስ በሚሉቶ ትምህርት
ውስጥ ከፍተኛውን ሚና የሚጫወት ነው፡፡ ይህም ነገረ ዴኀነትን መሠረት አዴርጎ ሰፊ
ትምህርት የሚሠጥ ነው፡፡ ክርስቶስ የእግዙአብሔር ሌጅ ነው፡፡ ፍጥረት ሁለ በእርሱ
ተፈጥረዋሌ፡፡ የፈጠረውን ሰው ሇማዲንና ያጣውን ሇመመሇስ ሰው ሆነ፡፡ ክርስቶስ ሰውን
ከኃጢአትና ከሞት ነፃ አወጣው፣ በመከራውና በሞቱ ዋጋ ከፍል በትንሣኤ ሰውን ወዯ ቀዯመ
ክብሩ መሇሰው፡፡ የመዲን ሕይወት ሇሰው ሌጆች ሁለ የተገሇጠ እውነት ነው የሚለት ሚሉቶ
ካስተማራቸው ትምህርቶች ውስጥ ዋና ዋናዎቹ ናቸው፡፡
8.3. የአቴንሱ አታናጎራስ
አታናጎራስ የአቴንስ ተወሊጅ ሲሆን የፕሊቶ ፍሌስፍና ተከታይና ፈሊስፋ ነበር፡፡ በመጀመሪያ
ክርስትናን አጥብቀው ከሚቃወሙ ወገኖች አንደ ነበር፡፡ መጽሏፍ ቅደስን ካጠና በኋሊ ግን ሇእምነቱ
እስከ መቆም ያዯረሰውን ጠንካራ የክርስትና ሃይማኖት መሠረትን አገኘ፡፡ በመቀጠሌም በእስክንዴርያ
የሚገኘው የቤ/ክ ትምህርት ቤተ መምህር ሆነ፡፡ በዙህ ትምህርት ቤት ሆኖ በ177 ዓ.ም ሇሮሙ ገዢ
ማርቆስ አውሮሉዮስ መሌእክቱን ጻፈሇት፡፡ በወቅቱ ክርስቲያኖች በሶስት አሳቦች ይከሰሱ ነበር፡፡
እነዙህም ‹‹ሃይማኖት የሇሾች፣ ሥጋ የሚበለና፣ ሥነ ምግባር የሇሾች›› የሚለ ነበሩ፡፡
ሃይማኖት የሇሾች የሚሇውን ትምህርት እግዙአብሔርን ከማብራሪያው ጋር ጽፎሇታሌ፡፡

የተቀሩትን ሁሇቱን ክሶችም ከክርስትና የሥነ ምግባር ትምህርቶችና ከቤተክርስቲያን
ምሥጢራት ጋር አያይዝ መሌሶሇታሌ፡፡
በላሊኛው ሥራው በዋናነት ያጠነጠነው በትንሣኤ ሙታን ምሥጢር ሊይ ነው፡፡ በዙህም ነፍስ
የሥጋ እረኛ ናት የሚሇውን ፍሌስፍና ተቃውሟሌ፡፡ እንዱሁም ሇግኖስቲኮች መሠረት
የሆነው የነፍስና ሥጋ ተቃራኒና ተፃራሪነት በተመሇከተ ሰፊ መሌስ ሰጥቶበታሌ፡፡ እንዯ
አታናጎራስ ትምህርት የሥጋ ትንሣኤ እርግጠኛና ሉታመንበት የሚገባ ነው፡፡ እንዱሁም ሞት
ሰው በዙህ ዓሇም የሚኖረው ሕይወት የሚቋረጥበት ሁኔታ እንጂ ዗ሊሇማዊ ጥፋት
አሇመሆኑን አስተምሯሌ፡፡
8.4. ቅደስ ኤሬኔዎስ
የቤተክርስቲያን ጠበቆች ብሇን ከምንጠራቸው ታሊሊቅ አባቶች መካከሌ ላሊኛው ስመ ጥር ቅደስ

ኤሬኔዎስ ነው፡፡ ኤሬኔዎስ ከሏዋርያነ አበው የሚቆጠረው የቅደስ ፓሉካርፐስ ዯቀመዜሙር
ነበር፡፡ ማርቆስ አውቴሉዮን ቤተክርስቲያንን በሚያሳዴዴበት ዗መን በሰማዕትነት የሞተውን
ፓንቱስ የተባሇ አባት ተክቶ የሌዩንሳን ቤተክርስቲያን እንዱመራ ሇካህናነት ተመረጠ፡፡ ከዙህ ጊዛ
ጀምሮ ጥቃት የበዚበትን ቤ/ክንን ሇመታዯግ፣ የግኖስቲኮችን የሏሰት ትምህርት እያፈረሰ ሙለ
ጊዛውንና ሕይወቱን ሰጥቶ ቤተክርስቲያንን አገሌግሎሌ፡፡
ከአባቶች ትውፊት ጋር የተያያ዗ ጥብቅ ቁርኝቱ፣ መጽሏፍ ቅደሳዊ ዕውቀቱና ጽናቱ ከታሊሊቅ
አባቶች አንደ እንዱሆን አዴርጎታሌ፡፡ ‹‹ፀረ-መናፍቃን›› የተሠኘ ባሇ አምስት ጥራዜ ታዋቂ
ጽሐፍ ጽፏሌ፡፡ የመጀመሪያው ጥራዜ በወቅቱ የተነሱ የተሇያዩ የኑፋቄ ትምህትቶችን
ይ዗ረዜራሌ፡፡ ከሁሇት እስከ አምስት ባለት ዯግሞ የኦርቶድክስ እምነትን የሚጠብቅ ምሊሽ
ይሠጣሌ፡፡ ከቤተክርስቲያን ጠበቆች አንደ የሆነው ተርቱሉያን ኤሬኔዎሰወን ‹‹ የቤተክርስቲያንን
ትምህርት ሇዓሇም የገሇጠ ታሊቅ አባት›› ነው ሲሌ መስክሮሇታሌ፡፡ ገሇፃዎቹ ሇቤተክርስቲያን
የሥነ መሇኪት ትምህርት እዴገት ከፍተኛ አስተዋጽኦ በማዴረጉም ‹‹ ታሊቁ የአርቶድክሳዊ ሥነ
መሇኮት አባት›› የሚሌ መጠሪያን አግኝቷሌ፡፡
ኤሬኔዎስ በግምስቲኮች የሚነገረው ምዴራዊ እውቀት ሇሰው ሌጆች ሕይወት የሚፈይዯው

አንዲችም ነገር የሇም ይሊሌ፡፡ ጠቃሚ የሆነው በክርስቶስ የተፈጸመው የሰው ሌጆች መዲን ነው፡፡
ክርስቶስ አምሊክ ነው፡፡ በማይገሇፅ መንገዴ ከአብ የተወሇዯ የእግዙአብሔር ሌጅ ኢየሱስ ክርስቶስ
ነው፡፡ የእግዙአብሔር አብ የባሕርይ ሌጅ ነው፡፡ /መዜ. 109፡3፣ ምሣ.8፡25፣ ገሊ. 4፡4/፡፡
በመንፈስ ቅደስ ከቅዴስት ዴንግሌ ማርያም ሲወሇዴ ፍጹም ሰው ፍጹም አምሊክ ሲሆን እኛም
ከአምሊካችን ጋር ያሇን ሕብረት እና ዴኅነት ፍጹም ሆነ፡፡ ዲግማዊ አዲም የተባሇው ክርስቶስ
ቀዲማዊ አዲም በወዯቀባቸው መንገድች ሁለ ያሇ ኃጢአት ኃጢአትን ዴሌ በመንሳት ተጓ዗፡፡
እርሱ በርሱ እንዱተገበር ያዯረገ ነው፡፡ እውነትና ሕይወትን የገሇጠ እርሱ ነው፡፡ በሚዯንቅ
የማዲን ሥራው የ዗ሇዓሇም ሕይወትን ሰጥቶናሌ የሚለት ከኤፌኔቃስ ትምህርቶች አንኳሮቹ
ናቸው፡፡ ትውፊታዊ መረጃዎች እንዯሚያስረደት እረፍቱ በ203 ዓ.ም ነው፡፡
8.5. የቅርጣግናው ሲፕሪያን
ሲፕሪያን ከአረማውያን ባሇጸጎች የተወሇዯ ሲሆን በጥንታዊቱ ቤተክርስቲያን ታሪክ ተጠቃሽ

ሇመሆን ከበቁት አባቶች አንደ ነው፡፡
ሲፕሪያን በ246 ዓ.ም ክርስቲያን ከመሆኑ በፊት በቅርጣግና በሕግ ሙያው ያገሇግሌ ነበር፡፡
በ248 ዓ.ም መጨረሻ ሊይ የቅርጣግና ሉቀ ጳጳስ ሇመሆን ተመረጠ፡፡ የሉቀ ጵጵስና ዗መኑ
በቤተክርስቲያን ምርጥ ተብል የሚጠቀስ ነው፡፡
ሲፕሪያን በቃሌ፣ በጽሁፍና በሕይወት በሚገሌጽ አቋም ቤተክርስቲያንን ከጥቃት ተከሊክሎሌ፡፡

የቤ/ክ ሉቃውንት እንዯሚገሌጹት ሲፕሪያን የጥሩ ጵጵስን፣ የመሌካም እረኛና የእውነተኛ
አስተዲዲሪ ምሣላ ሆኖ የሚጠቀስ ነው፡፡ “መሌካም እረኛ ሕይወቱን ስሇበጎቹ አሳሌፎ ይሠጣሌ››
እንዯተባሇ እስከ መሰየፍ በጽናት የቆመ አባት ነው፡፡ ሲፕሪያን የጻፋቸው ጽሁፎች በሁሇት
አበይት ክፍልች ይከፈሊሌ፡፡ እነርሱም ዯብዲቤዎችና በአንዴ ርዕሰ ጉዲይ ዘሪያ የሚያጠነጥኑ
ትምህርታዊ ጽሐፎች ናቸው፡፡ በአጠቃሊይ ሰማንያ አንዴ ዯብዲቤዎችንና 13 መሠረታዊ
የትምህርት ጽሁፎችን አ዗ጋጅቷሌ፡፡ በነዙህ በ13ቱ ውስጥ ታዋቂው “ አሇማቀፋዊት አንዱት
ቤተክርስቲያን” በሚሌ የተጻፈው ነው፡፡ በዙህ ጽሁፍ ውስጥ ቤተክርስቲያንን የ዗ሇዓሇማዊው ቃሌ
ኪዲን መፈጸሚያ እያሇ ይገሌጻታሌ፡፡
በክርስቲያኖች መካከሌ የሚፈጠር መከፋፈሌን አጥብቆ ይቃወማሌ፡፡ ክርስቶስ ቤተክርስቲያንን

በእርሱ ባሇ እምነት ሊይ መሥርቷታሌ፡፡ ይህ የመሠረቷ አንዴነት ሇክርስቲያኖች አንዴነት
መሠረት ነው፡፡ መሇያየትና ኑፋቄ ግን ከሰይጣን ናቸው እያሇ አስተምሯሌ፡፡ ሲፕሪያን
ክርስቲያናዊ ሥነ ምግባርን በሕይወቱ በመግሇጥ ጊዛው የሚፈሌገውን የቤተክርስቲያን እውነተኛ
ተሟጋች ሆኖ ተገኝቷሌ፡፡ በማንኛውም ሁኔታ ስምምነትን ሰሊምን የሚሻ ቅንና ታጋሽ ነበር፡፡
ሲፕሪያን በክርስትና እምነት ያኖረባቸው ዓመታት (12) በቁጥር ጥቂት ቢሆኑም በሥራውና
በሕይወቱ ከብዚት ይሌቅ ጥራት የሚሇውን የመሠከረ ታሊቅ አባትና የቤተክርስቲያን ጠበቃ ነው፡፡
8.6. የሮሙ ሂፓሉተስ
ሂፓሉተስ የኤሬኔዎስ ዯቀ መዜሙር ነበር፡፡ ኋሊም የመጽሏፍ ቅደስ ትርጓሜንና የቤተክርስቲያንን

ታሪክ ጽፏሌ፡፡
የቅዴስና ማዕረግ የነበረው ሲሆን በጊዛው በምሥጢረ ሥሊሴ ሊይ አካሊትን በማበሊሇጥ የሚሰጡ
የኑፋቄ ትምህርት፣ ግኖስቲካዊነትንና የሥነ ምግባር ብሌሹነትን ከቤተክርስቲያን ሇማጥፋት ብዘ
ታግሎሌ፣ ጽፏሌም፡፡ ከጽሐፎቹ መካከሌ የመጀመሪያዎቹ ሁሇት ጥራዜ መጽሏፍት ሇመናፍቃን
የሏሰት ትምህርት ምሊሽ የሰጠባቸው ናቸው፡፡ እንዯእርሱ አገሊሇጥ የመናፍቃን መሠረት የእምነት
ጉዲይና መጽሏፍ ቅደስን መሠረት ያዯረገ ሣይሆን የአረማውያንን ፍሌስፍና መሠረት ያዯረገ
ነው፡፡
“ፀረ-ክርስቶስ” በሚሌ ያ዗ጋጀው ጽሁፍ ዯግሞ የግሪኮችን ፍሌስፍና የአይሁዲውያንን እምነትና

የተሇያዩ የግኖስቲኮች ትምህርቶችን ከንቱነት ይ዗ረዜራሌ፡፡
ሥነ መሇኮታዊ ያ዗ት ባሇው ላሊ ጽሁፍ ዯግሞ ስሇ ሀሌዎተ እግዙአብሔር፣ በክርስቶስ ሰው

መሆን ምክንያት ስሇተፈጸመ ዴኅነት እና በትንሣኤ ሙታን ዘሪያ ያሇውን የቤተክርስቲያን
መሠረታዊ ትምህርት ጽፏሌ፡፡
ታሪክን መሠረት ያዯረገው አራተኛው ጽሐፍ በመጽሏፍ ቅደስ ውስጥ የተከናወኑ ዴንቅ ዴንቅ
ነገሮችን ታሪካዊ እውነታና የተፈጸሙባቻን እውነተኛ ጊዛያት ይጠቁማሌ፡፡
ሏዋርያዊ ትውፊት የተሰኘ ሥራም ነበረው፡፡ የጳጳሳት ሹመትና ማዕረግ አሰጣጥን፣ የቀሳውስትና
የዱያቆናትን አሰያየም ያብራራሌ፡፡ በተጨማሪም ስሇንስሏ ሕይወት ስሇ ዯናግሌና መግስባን፣ ስሇ
ጸልት፣ ስሇጥምቀት፣ ስሰ ፍቅር ማዕዴና ስሇ ትንሣኤ በዓሌ ሰፊ ትምህርቶችን ይሰጣሌ፡፡ ስሇዙህ
ከጥንታዊቱ ቤተክርስቲያን ከተሊሇፈሌን የሥርዓት መፈጸሚያ ዯንቦች እጅግ ጠቃሚ የሆነው
የሂፓሉተስ ጹሐፍ ነው፡፡ የሂፓሉተስ ሥራዎች ቅጂ በአብዚኛው በግብፅና በኢትዮጵያ
ቤተክርስቲያን እንዯሚገኙ ሉቃውንት ይመሠክራለ፡፡ በመጨረሻም በሰማዕትነት አርፏሌ፡፡
-------------------------------------//----------------------------------------//---------------------------------------
ወስብሏት ሇእግዙአብሔር
ምዕራፍ አምስት
ወስብሏት ሇእግዙአብሔር
ወሇ ወሊዱቱ ዴንግሌ
ወሇ መስቀለ ክቡር::

Ye Bet Krstiyan Tarik 01 and 02 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ye Bet Krstiyan Tarik 01 and 02 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

የቤተክርስቲያን ታሪክ 1

1. የቤተክርስቲያን ታሪክ መግቢያ

1.1. የቤተክርስቲያን ትርጉም

ቤተክርስቲያን የሚሇው ቃሌ መሠረቱ ከግእዜ ሲሆን ‹‹ቤተ›› ከሚሇውና ‹‹ክርስቲያን›› ከሚሇው

‹‹ቤተ›› የሚሇው ቃሌ ሦስት ትርጉሞች አለት፤ እነርሱም

ሏ. ጉባኤ፣ ማኅበር ማሇት ነው

ስሇዙህ ቤተክርስቲያን የሚሇው ቃሌ በሰዋሰው አመጣጥ /በግእዜ ቋንቋ/ በ዗ይቤም በምሥጢርም

1ኛ. ሕንፃ ቤተክርስቲያን

‹‹ቤተ›› ማዯሪያ ሲሆን ቤተክርስቲያን የክርስቲያኖች ማዯሪያ፣ የክርስቲያኖች ቤት የሚሌ ትርጉም

 ስሇበዯሊቸው ምህረት ሇመሇመን፣

 ሕይወት የሆነውን የእግዙአብሔርን ቃሌ ሇመስማት፣

 ሇኃጢአት ሥርየት የተሰዋውን የክርስቶስን ሥጋና ዯም ሇመቀበሌ የሚሰባሰቡበት ቤት ነው

2ኛ. እያንዲንደ ክርስቲያን

‹‹ቤተ›› ማሇት ወገን፣ ዗ር፣ትውሌዴ፣ጎሣ ማሇት ሲሆን ቤተክርስቲያን እያንዲንደን ክርስቲያን

3ኛ. የክርስቲያኖች አንዴነት /ጉባኤ/ ማኅበር

እኛ በግእዜ ቤተክርስቲያን የምንሇውን ጽርዓውያን ኤክላሲያ ይለታሌ ፡፡ ፍቺውም ‹‹የተጠሩ ወይም

ኤክላሲያ የሚሇው ቃሌ ኅሩያነ እግዙአብሔር (በእግዙአብሔር የተመረጡ) ማሇት በመሆኑ ቋንቋው

ምዕመናን (ዯቀመዚሙርት) ሇመጀመሪያ ጊዛ ክርስቲያን የተባለት በአንጾኪያ ቢሆንም ቤተክርስቲያን

ቤተክርስቲያን በባሕርይዋ አንዱት ብትሆንም ማንነቷን ሇመግሇጥና ሇማስተዋወቅ እንዱሁም

ሀ. ቤተክርስቲያን ዗ክርስቶስ (዗እግዙአብሔር)

ቅደስ ጰውልስ በተሇያዩ ቦታዎች ቤተክርስቲያንን ቤተክርስቲያን ዗ክርስቶስ፣ ቤተክርስቲያን

o ሇሮም ምዕምናን በሊከው መሌእክቱ ሊይ ሲሰናበታቸው ‹‹የክርስቶስ አብያተ ክርስቲያናት ሁለ

o ሇቆሮንቶስ ምዕመናንም ‹‹... በቆሮንቶስ ሊሇች ሇእግዙአብሔር ቤተክርሰቲያን›› በማሇት ጽፏሌ ፡፡

የቤተክርስቲያን ራሷ ፣ ገዥዋ ፣አዲኟ ክርስቶስ ሰሇሆነ (ኤፌ 5÷1) ቤተክርስቲያን ዗ክርስቶስ

ሇ. ማኅዯረ እግዙአብሔር (የእግዙአበሔር ማዯሪያ)

ስሇዙህ ከእግዙአብሔር ጋር ሇመገናኘት ወዯ ቤተክርስቲያን መጠጋት ብቻ ሳይሆን መግባት

ስሇዙህ ቤተክርስቲያን የእግዙአብሔር ማዯሪያ ትባሊሇች ፡፡

ሏ. መዜገበ ጸጋ (የጸጋው ግምጃ ቤት)

መ. ቤተ ጸልት (የጸልት ቤት)

አስቀዴሞ በትንቢት ‹‹ ቤቴ ሇአሕዚብ ሁለ የሚሆን የጸልት ቤት ይባሊሌ›› ብሎሌ (ኢሳ 56÷7)

ሠ. ምስካየ ኅዘናን (የነዲያን መጠጊያ)

በመሆኑ ቤተክርስቲያን ምግበ ሥጋ ምግበ ነፍስ የሚገኝባት ሰዎች ሁለ ያሇነቀፋ በሌግሥና

1.2. የቤተክርስቲያን ባሕርያት

ቤተክርስቲያን የክርስቶስ አካለ ናትና አንዴ ባሕርይ ናት ፡፡ ኤፌ 4÷4-6 ባሕሪዋ የሚገሇጥባቸውን

አንዴ ጊዛ ብቻ በክርስቶስ ዯም የተመሠረተችና የጸናች ቤተክርሰቲያን አንደ ዗መን አሌፎ ላሊ

1.2.2. ቤተክርስቲያን ቅዴስት ናት

 ክርስቶስ በቅደስ ዯሙ መሥርቷታሌ፣ አንጽቷታሌ፣ቀዴሷታሌና (ኤፌ 5÷25-27፣

የሏዋ 2ዏ÷28፣) ቅዴስትናት፣

 ቅዴስና የባሕሪው የሚሆን የሉቀ ቀዲስያን የመንፈስ ቅደስ ማዯሪያ ናትና

(1ኛ ቆሮ 6÷19፣3÷1ዏ) ቅዴስት ናት፣

 በኃጢአት በክህዯት ረክሰው የነበሩ በእምነት በንስሏ ወዯ እሷ ገብተው ይቀዯሳለና

(ቆሊ 1÷21 ፣ ቲቶ 53÷3-6፣ ኤፌ 2÷5) ቅዴስትናት ፡፡

በአጠቃሊይ የተቀዯሰ ሥራ የሚሠራባት፣ በውስጧም የሚገቡትና የሚኖሩበት ሁለ በየጊዛው

1.2.3. ቤተክርስቲያን የሁለና በሁለ ያሇች ናት

ክርስቶስ የዓሇም ሁለ ጌታ እንዯሆነ ቤተክርስቲያንም በሥሊላ ሥም ሇተጠመቁ ሁለ ናት በቦታ፣

1.2.4. ቤተክርስቲያን ሏዋርያዊት ናት

ቤተክርስቲያን ሏዋርያት ያስተማሩትን ትምህርት ታስተምራሇች፣ እንዯሏዋርያት ምሥጢራትን

1.2.5. ቤተክርስቲያን በሰማይም በምዴርም ያሇች ናት

ቤተክርስቲያን በምዴር በሕይወተ ሥጋ ከከሏዱያን፣ ከመናፍቃን፣ከፍትወተ እኩያት የሚጋዯለ ፣

1.3. የቤተክርስቲያን ምንጮች

የቤተክርስቲያን ታሪክ ምንጮች

2. ቅደሳን አበቶች የፃፏቸው የታሪክ መጻሕፍት (ቅደስ አትናቴዎስ፣ ቅደስ ዮሏንስአፈወርቅ)፣

3. የቤተክርስቲያን ጉባኤዎችና ውሳኔዎቻቸው፣

4. ታሪኩ በተጻፈበት ቦታና ጊዛ ተገኝተው የቤተክርሰቲያንንና የ዗መኑን ታሪክ የጻፉ ፀሏፊዎች

5. በየጊዛው የሚገኙት የክርስቲያኖች መቃብራት፣መቅዯሶች፣ሥዕልች፣ገን዗ቦች፣ የዴንጋይ ሊይና

6. መንፈሳዊያንም ሆኑ ዓሇማውያን ነገሥታት በቤተክርስቲያን ሊይ የዯነገጓቸው ሌዩ ሌዩ

በክርስትናው ዓሇምም ጌታችን ካስተማራቸው፣ ሠርቶ ካሳያቸው፣ ሂደና አስተምሩ ብል ካ዗ዚቸው

ሏዋርያው ቅደስ ጳውልስ ሇመንፈስ ሌጁ ሇጢሞቴዎስ ‹‹አንተ ግን ትምህርቴንና አካሄዳን፣

የራሱን አመሇካከት መንገዴና ፍሌስፍና ብቻ በመከተሌ አዱስ መሠረት እጥሊሇሁ ባይ ስሇሚሆን

ቤተክርስቲያናችን ጥንታዊት በመሆንዋ ከቀዯሙት አበው የወረሰችው አያላ ነገሮች አለ እነርሱም

1. ቁሳውያን፡ መጽሏፍ ቅደስ፣ የትርጓሜ መጽሏፍት አዋሌዴ መጽሏፍት፣ የቅደሳን ገዴሌ፣

2. ቃሊዊያንና ራእያውን፡ ባሕሌ፣ ንግግር፣ ክርስትያናዊ ሥርዓት ናቸው ፡፡

ሇምሳላ ዗ፍ. 4÷1-17 አቤሌና ቃየን መሥዋዕት ሲሰዉ፣

u?}¡`e+Á” Ÿ 33 eŸ 100 ¯.U.

ucmK K=“ KTq¾

GwV‹ ÁK›eÑÇÏ’ ÉJ‹ Ã[Æu ²”É ”w[¨<” uSgØ uNª`Á

Uêª” ÃSç¨<~ ’u`::

¾¡`ee” ”X›? u®Ã“¨< Á¿ SJ’<” “ ŸwK<Ã Ÿ=Ç” ”u=‹15 eK

ŸpÆd” Nª`Á °[õ u%EL SM¡‰¨< uTIu` Ã’uw ’u`::16

¾aU S”Óe œKS<” SÓ³~- U¡”Á~U ¾aT Ó³ ”Å³_¨<

ŸK?KA‹ ›Ña‹ ¾›ÃG<É” u¯M KT¡u` SØ}¨< ¡`e“’” }kwK¨< ¾’u\

¡`e+„‹ ¾’u^¨< IÃ¨::

¾pÆe eÖ=ó„e” cT°’ SkuM }ŸKA ¾S×¨< eÅ “ K?KA‹U

uvI` LÃ }^UÇDM T 14:28

Ów` KS¡ðM Ÿ¯X JÉ ¨<eØ ›¨<Ø ”Ç=ŸõM J“M:: T 17:23 w²<

¨MÅ ’ÔÉÕÉ :- Ÿ¨”ÉS< Ò` J’¨< Kc\ Lp ¾ÃM Y^ Ñ@‹” ¨MÅ’ÔÉÕÉ

›u<kKUc=e :- uÓ]¡ vK ^Ã TK ’¨<:: Lò¨<”“ Sß¨<” u^•Ã SêNñ

cT°’~:- uß"’@¨< uT>¨k¨< u”Ñ<e ÉUØÁ„e /Domition/ ²S” ¨”Ñ@M” uTe}T\

Ÿ}SKc u%EL Kfe ¯S uu[N ›dMóM:: ÑL.1:17

uÅTeq UŸ<^w eK¡`ee uTe}T\ Ÿ›ÃG<É ¾Å[cu ‹Ó`:: Nª.9:20 - 25

¨Å ›=¾\dK?U SN?É “ uu`“ve ›T"‡’ Ÿ¡`e+Á„‹ Ò` SÅvKp:: Nª.9:27

u›=¾\dK?U KT>Ñ‟< ¡`e+Á„‹ `Ç Ãµ SSKe “ ÁÅ[Ò¨< Ñ<µ‹ Mp

u›=q”ÄU ›[T¨<Á”“ ›ÃG<Ç¨<Á” ’ pÆe ä¨<KAe” uÉ”ÒÃ K=¨Ób¨<

uMeØ^ •Ó\ ¾cKKu c¨< Sð¨e “ Q´u< ”Å ›TM¡

u›”ëŸ=Á ¾pÆe ä¨<KAe uÉ”ÒÃ S¨Ñ` “ u²=Á¨< u›”ëŸ=Á iTÓK?‹”

uMeØ^” Ö=Ve ¾}vK¨<” ›ÃG<Ç© Ñ`µ TeŸ}K< (16:1)

v¾¨< ^°Ã SW[ uSoÊ”Á ¨”Ñ@M Te}T\ (16:9)

¾MÉÁ “ ¾u?}cvE TS” “ SÖSp (16:15)

vLS’< c‹ pÆe ä¨<KAe “ c=Le ¡ñ† SÅwÅv¨<' Sc^¨< “ ¾c[•

¾}cKA”o u?}¡`e+Á” SSW[

u›“ ðKAeö‹ uT>Ñ‟<u u›`ÄeóÔe Te}T` Øm “¨<::

K×± ¾}cª¨<” ”ÇÃSÑu<

ŸÅU Ò` }kLpKA ¾}²ÒË¨<” UÓw /ÅU ”ÇÃuK</

”q ¾V} ¨ÃU V ¾}Ñ‟ ”ed YÒ ”ÇÃuK<

Ÿ´S< ”Ç=Öul /›”É K›”Ç= ”Ç=¨c’</50