You are on page 1of 12

‫ميرنشيني سؤران‬

‫ضؤمان تةقيَدين‬

‫ميرنشيني سؤران يةكيَك ة ل ةو ثيَنج ميرنش ينة طرنطان ةي كوردس تان كةل ة ميَ ذووي سياس ي وكؤمةالَي ةتي‬
‫وكلتوري وئةدةبي كوردي دةوريَكي بةرضاويان بينيووة كةلةذيَر كاريط ةري وه ةذموني ميرنش يني بابان دا‬
‫بووة‪,‬وةميرنشيني سؤران ل ةبواري سياس يداوبزاظي رزط اريخوازي نيش تماني كوردس تان دةوريَكي ب االَي‬
‫طيَراوة بةتايبةتي دةوري ميرمةحمةدبةط(ثاشاكويَرة‪-‬ثاشاكؤرة)‪,‬كة ميرنشيني سؤران نةك ه ةر كاريط ةري‬
‫بةرضاوي هةبووة لةسةر ناوضةي ِرةواندوز بةتايبةتي وناوضةكاني سؤران وت ةواوي ئيَس تاي ثاريَزط اي‬
‫ه ةوليَر بةطش تي وه ةريَمي باش ووري كوردس تان ه ةبووة‪,‬ب ةلَكو كاريط ةري دي اري ه ةبووة لةس ةر‬
‫ثارض ةكاني ت ري كوردس تاني ط ةورة بةتايب ةتي خؤره ةالَتي كوردس تان وةك و ميرنش يني برادؤس ت‬
‫وشيَروان‪.‬‬

‫ميَذووي دامةزراندني ميرنشيني سؤران‬

‫تائيَس تا ميَ ذووي دامةزران دني ميرنش يني س ؤران ِروون وئاش كرا نيي ة‪,‬ك ة لةض ي س الَيَكدا ميرنش ينةكة‬
‫دامةزراوة‪,‬بةلَكو ئةوةي زانراوة كة ميَذووي دامةزراندني ميرنشينةكة لةسةرةتاكاني س ةدةي س يانزدةهةمي‬
‫زايينيية‪,‬كةلة اليةن م ير ك ةلؤس بةط ةوة دام ةزراوة وة م ير ك ةلؤس ب ةط ب ةر ل ةوةي ميرنش يني س ؤران‬
‫ني ‪,‬كاري شوانةيةتي بؤ خةلَكي لة ناوضةي ِرةواندوز وهاوديان كردووة‪,‬ك ة دوات ر لةس ةرةتاكاني‬ ‫دابمةزريَ َ‬
‫سةدةي سيانزدةهةم تواني ميرنشيني سؤران دابمةزريَن َي لةناوض ةي ِرةوان دوز ل ة يةكيَك ة ل ة ناوض ةكاني‬
‫دةظ ةري س ؤران‪,‬وة دوات ر طةش ةي بةس نووري ميرنش ينةكةي دا ك ةتواني ت ةواوي ناوض ةكاني س ؤران‬
‫ةرمانرةوايي ميرنش ينةكةيان‬
‫ِ‬ ‫وري وض ةندةها م يري ت ر ف‬ ‫بطريَت ةوة‪,‬وة ل ةدواي مردنيش ي‪,‬ميرعيس اي ك ِ‬
‫طرتةدةس ت ك ة هةن ديَك ميري ان‪,‬تواني ان بةه ةمان ش يَوةي ميرك ةلؤس بةط ةوة‪,‬دريَ ذيان داوة ب ةكاري‬
‫بةرفراوان كردني ميرنش ينةكة‪,‬وةه ةرووةها تواني ان هةريَم ةكاني ميرنش ينةكة ئ اوةدان بكةن ةوة‪,‬وةتواني ان‬
‫ئاسايش وئارامي وهيَمني وخؤش ط وزةراني ب ؤ دانيش تواني ميرنش ينةكة دابين بك ةن‪,‬بةتايب ةتي س ةردةمي‬
‫ز)بةروون وئاشكرايي دةرئةكةويَت‪,‬وةب ةالَم بةداخ ةوة‬
‫ِ‬ ‫ميرمةحمةدبةط(ثاشاكويَرة‪-‬ثاشاكؤرة)(‪1837-1826‬‬
‫فةرمانرةوايي خؤيان لةناوخؤياندا خ ةريكي ج ةنطي ن اوخؤيي‬‫ِ‬ ‫هةنديَك ميريان بؤمانةوةودريَذثيَدان بةماوةي‬
‫بوون‪.‬‬

‫ذمارةي ميرةكاني ميرنشيني سؤران‬

‫ةروون وئاشكراودياروبةرض اوة ئةوةي ة ك ةذمارةي ميرةك اني ميرنش يني س ؤران ن زيكي(‬ ‫ئةوةي تائيَستا ب ِ‬
‫ميرانة‪,‬كةفةرمانرةوايي ميرنش ينةكةي ك ردووة‪,‬م يريَكي بيَطان ة ب ووة بةنس بةت‬
‫ِ‬ ‫‪)25‬مير بووة‪,‬كةيةكيَك لةو‬
‫بةدانيش تواني ميرنش يني س ؤران ك ةناوي م ير حوس يَني دووةم ب ووة(ك ة م يرةكورديَكي ميرنش يني داس ني‬
‫يةزيدي)بووة‪,‬وةهةرووةها يةكيَكي لةو ميرانة‪,‬ئافرةتيَك بووة بةناوي خاتوو(خانزاد)خ ان‪,‬كةل ةدواي م ردني‬
‫ميرس ليَمان ب ةطي ب اوكي ي ان براك ةي دةس ةالَتي ميرنش يني س ؤراني طرتةدةس ت وةبةش يَوةيةكي زؤر‬
‫ليَهاوليَزانانة كاروباري ميرنشيني بةريَوةبردووة‪,‬كةئةمان ةش ن اوي ه ةر بيس ت وثيَنج ميرةك ةي ميرنش يني‬
‫سؤران‪.‬‬
‫‪-1‬ميركةلؤس بةط(؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫‪-2‬ميرعيسا بةط(؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫‪-3‬ميرشاعةلي بةط(؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫‪-4‬ميرثيربداط بةطي يةكةم(؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫‪-5‬ميرسةيفةدين بةطي يةكةم(؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫‪-6‬ميرحوسيَن بةطي يةكةم (؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫كوري شاعةلي بةط(؟‪-‬؟)‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫‪-7‬ميرسةيدبةط‬
‫‪-8‬ميرعيَزةدين شيَر بةط(؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫‪-9‬ميرحوسيَن بةطي دووةم(ميري ميرنشيني داسني كورداني يةزيدي) (؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫‪-10‬ميرسةيفةدين بةطي دووةم(؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫‪-11‬ميرقؤلي بةط(؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫‪-12‬ميرثيربداطي دووةم(؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫‪-13‬ميرحوسيَن بةطي سيَيةم(؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫‪-14‬ميرسليَمان بةطي يةكةم(؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫‪-15‬ميرخاتووخانزادخان(كضي يان خؤشكي ميرسليَمان بةطي يةكةم بووة) (؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫‪-16‬ميرعةلي بةط(؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫‪-17‬ميرئؤزطوربةطي يةكةم(؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫‪-18‬ميرميران‪,‬بةط(؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫‪-19‬ميرئةحمةدبةطي‪,‬دووةم(؟‪1756-‬ز) (؟‪-‬؟)‪.‬‬
‫سال‪.‬‬
‫‪-20‬ميرئؤزطوربةطي‪,‬دووةم(‪1768-1756‬ز)‪َ 12‬‬
‫‪-21‬ميرمةستةفابةط(‪1826-1768‬ز) ‪58‬سا َل‪.‬‬
‫‪-22‬ميرمةحمةد(ثاشاكويَرة‪-‬ثاشاكؤرة)(‪1837-1826‬ز)‪.‬‬
‫‪-23‬ميرئةحمةدبةطي‪,‬دووةم(‪1839-1837‬ز)‪.‬‬
‫‪-24‬ميرسليَماني دووةم(‪1840-1839‬ز)‪1‬سا َل‪.‬‬
‫‪-‬ميررةسو َل بةط(‪1847-1840‬ز)‪7‬سا َل‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫‪25‬‬

‫هةلَبذاردني شاري ِرةواندوز وةك ثايتةختي ميرنشيني سؤران‬

‫ميرنشيني سؤران لةضةند قؤناغيَك و ِرةوتي جياوجياوجياوازي سةردةمةكاني ميرنشينةكة بةهؤي هةبووني‬
‫هؤك اري جياجياوجي اوازي س ةربازي وئ ابووري وكؤمةالَيةتي دا‪,‬ك ة هةري ةكيَكيان ل ِ‬
‫ةرةوتي ثيَش كةوتن‬
‫وطةشةس ةندني ميرنش ينةكةدا دةوري خؤي ان طيَ راوة‪,‬ب ةالَم ن ةيانتواني تاس ةر لةط َ‬
‫ةل ثيَش كةوتنة سياس ي‬
‫وئ ابووري وكؤمةالَتيي ةكاني ميرنش يني س ؤران ب ةردةوام بن بةتايب ةتي ثيَش كةوتنةكاني ل ةبواري‬
‫سياسيدا‪,‬وةكو ش ارةوئاواييةكاني هاودي ان‪,‬دوين‪,‬ه ةوليَر‪,‬ش ةقالَوة‪,‬ه ةرير‪,‬خ ةليفان‪,‬هةربؤي ة ئ ةبوو م يراني‬
‫ميرنشيني سؤران شاريَكي ت ر دةس ت نيش ان بك ةن بؤئ ةوةي ميرنش ينةكة طةشةس ةندنةكاني ب ةردةوام بيَت‬
‫ةتواني ثايت ةخت داط يري بك ات‪,‬ك ةدواتر‬
‫َ‬ ‫وةناوض ةيَكي بةرزوس ةخت بيَت بؤئ ةوةي دوذم ني دةرةكي ن‬
‫ئةوةبوو شاري ِرةواندوزيان دةست نيش ان ك رد‪,‬كةببيَت ة ثايت ةختي ميرنش يني س ؤران‪,‬وةهةلَ ذاردني ش اري‬
‫ِرةواندوز وةكو ثايتةخت‪,‬بؤطةليَك هؤكار ئةطةريَتةوة‪,‬كةيةكةميان ئ ةوةبوو ك ة ش اري ِرةوان دوز ش ويَنيَكي‬
‫سةختةوناوضةيةكي بةرزةودوذمن بةئاساني نةيئةتواني بةرةو ث يري بض يَت وداط يري بك ات‪,‬وةدووةمي ان‬
‫كةرةواندوز ريَطاي ةكي بازرط اني بةس ةرةوةبووة‪,‬كةهةميش ة بؤشارةكةوميرنش يني س ؤران‪,‬ب ووة‬ ‫ئةوةبوو ِ‬
‫مايةي خيَروخؤشي ‪,‬ضونكة لةسةريَكةوة دةسةالَتي ئةداي ة‪,‬وةلةس ةريَكي تريش ةوة ب ةهؤي ب اخ وس ةرانةوة‬
‫سامانيَكي زؤري دةست ئةكةوت سةران ودانيشتواني ميرنشينةكة‪.‬‬

‫طةشةسةندني ئةدةب لةميرنشيني سؤران‬

‫ةرووي طةشةس ةندني ئةدةب ةوة‪,‬كةوت ةوة ذيَركاريطةريي ةكاني جوالَن ةوة ئةدةبيي ةكاني‬ ‫ميرنشيني سؤران ل ِ‬
‫ميرنشيني بابانةوة‪,‬كة ئةوةبوو هؤزانظانان وهةلَبةستظاناني ميرنشيني س ؤران ئ ةبينين ك ة لةذيَره ةذمون و‬
‫كاريطةرييةكاني هةلبةستظاناني وةكو نالي وسالم وك وردي كةبةس َي كؤض كةي قوتابخان ةي ش يعري باب ان‬
‫ناسراوةن‪,‬كة ئةوةبوو ِرةوانبيذان وهؤزانظاني ميرنشيني سؤران هةلَبةستيان طوتووةونووس يووة‪,‬كةبةم ةش‬
‫هؤزانظ اني ميرنش يني س ؤران ل ةثا َل هؤزانظان اني ميرنش يني باب ان دةوريَكي دياروبةرض اويان طيَ راوة‬
‫ناوةراس ت‪,‬ت ابووة زم انيَكي س تاندار بؤبةش يَكي‬
‫ِ‬ ‫لةبةرةو ثيَشضووني زم اني ك وردي ب ةدياليَكتي كرم انجي‬
‫هةرةزؤري دانيشتواني باشووروخؤهةالَتي كوردستاني طةورة كةئيَستا زم اني ف ةرمي حكوم ةتي ه ةريَمي‬
‫باشووري كوردستانة‪.‬‬

‫سنووري ميرنشيني سؤران‬

‫ميرنش يني س ؤران ه ةروةكو ميرنش ينةكاني ت ر كوردس تان‪,‬لةس ةرةتاوة س نووريَكي بض وكي ه ةبووة‪,‬ك ة‬
‫بةت ةواوي بؤميَذوونووس ان ِروون بووت ةوة ك ة لةس ةرةتاي دامةزران دني ميرنش يني س ؤران ناوض ةي‬
‫ِرةواندوزودةوروبةري بووة سنووري يةكةم سنووري بووة‪,‬وةبةالَم دواتر ميراني ميرنش ينةكة‪,‬كةدةس ةالَتي‬
‫ميرنش ينةكةيان كةي ةك ل ةدواي ي ةك طرتووةتةدةس ت ك ةتوانيان س نووري دةس ةالَتداري ميرنش ينةكةيان‬
‫ب ةرفراوان ك ردووة‪,‬كةت ةواوي س نووري ئيَس تاي ثاريَزط اي ه ةوليَري ئةطرت ةوة‪,‬ب ةالَم هةن ديَك م يري‬
‫ميرنش ينةكة ل ةدواي بةدةس ةالَت طةيش تنيان‪,‬هةرن ةك ن ةيانتواني س نووري دةس ةالَتي ميرنش ينةكةيان‬
‫بةرفراوان نةكردووة‪,‬بةلَكو بوونة هؤي لةدةستداني ناوضةي ميرنش ينةكة ب ؤ ميرنشينةهاوس يَيةكانيان وةك و‬
‫ميرنش يني باب ان ض ونكة لةوكات ةدا ميرنش يني باب ان دةس تي كردب وو ب ةفراوانخوازي لةسةرحس ابي‬
‫ميرنش ينةكاني ت ر بةتايب ةت لةس ةر حس ابي ميرنش يني س ؤران‪,‬ب ةالَم ل ةدواي بةدةس ةالَت طةيش تني‬
‫ميرمةحمةدب ةط(ثاش اكويَرة‪-‬ثاش اكؤرة)(‪1837-1826‬ز)بؤدةس ةالَتي ميراي ةتي ميرنش يني س ؤران ت واني‬
‫لةميانةي بزوونتةوةض ةكدارييةكةيدا س نووري ميرنش ينةكة زؤر ب ةرفراوان بك ات‪,‬ك ة ت واني ناوض ةكاني‬
‫ي لةميرنش يني باب ان‪,‬وت ةواوي ناوض ةكاني ذيَردةس ةالَتي‬ ‫هةريروهةوليَرومةخموروكؤيةوراني ةوثرد َ‬
‫ميرنشيني برادؤست لةخؤرهةالَتي كوردستان‪,‬وناوضةكاني نةسبين وماردين لةميرنشيني بؤتان ل ةباكووري‬
‫ي وسيَمل ودهؤك وزاخؤ وتةواوي ناوضةكاني ميرنش يني بادين ان‪,‬وناوض ةي‬ ‫كوردستان‪,‬وناوضةكاني ئاكر َ‬
‫داسني ي كورداني يةزيدي داطيركردوخستية سةرميرنشينةكةي‪,‬ك ة ئ ةتوانين‬ ‫َ‬ ‫شيَخان وشةنطا َل لةميرنشيني‬
‫سنووري ميرنشيني سؤران لةميانةي سةردةمي دةسةالَتداري ميرثاشاكؤرة بةم ش يَوةية ب وو‪,‬كةل ةباكوورةوة‬
‫ش ارةكاني نةس بين وم اردين ل ةباكووري كوردس تان‪,‬ولةخؤرهةالَت ةوة ناوض ةكاني ميرنش يني برادؤس ت‬
‫ي‬
‫ردي وكؤي ة‪,‬ول ةخؤرئاواوة ناوض ةكاني ئ اكر َ‬
‫َ‬ ‫لةخؤره ةالَتي كوردس تان‪,‬وةلةباش وورةوة ناوض ةكاني ث‬
‫وشيَخان ودهؤك وزاخؤوئةنطا َل وتةواوي ميرنشيني باديناني ئةطرتةوة‪.‬‬

‫دةوري ميرنشيني سؤران لةبزاظي رزطاريخوازي كوردستان‬

‫أ‪-‬دورةي ميراني ميرنشيني سؤران بةرلةميرثاشاكويَرة لةبزاظي رزطاريخوازي كوردستان ‪:‬‬

‫ميرنش يني س ؤران ه ةروةكو ميرنش ينة نيمضةس ةربةخؤييةكاني ت ري ئةوكات ةي كوردس تان‪,‬ميرةك اني‬
‫ميرنشيني سؤران هةولَي ئةوةيان ئةدا كةوا ميرنشيني سؤران بكةنة ن اوكي دةولَ ةتيَكي س ةربةخؤ ب ؤ والَتي‬
‫كوردس تان‪,‬وةت ةواوي كوردس تان ي ةكبخات ل ةذيَر دةس ةالَتي خؤي دا‪,‬ب ةالَم بةداخ ةوة هةولَ ةكانيان س ةري‬
‫دي م يري تري ان كةجيَط ةي‬ ‫نةطرت بةهؤي هةبووني كيَشةوملمالَنيَي ن اوخؤيي ميرنش يني س ؤران‪,‬وة هةن َ‬
‫َ‬
‫هةول بؤ بةدي هيَناني خةوني سةربةخؤيي كوردستان بيَهيَنةدي‪,‬بةالَم بةفيتي دةولةتةداطيرك ةرةكاني‬ ‫َ‬ ‫ئةوةي‬
‫ئةوسةردةمةي كوردستان(عوس ماني وئيَ راني)م ةناوخؤيي ميرنش ينةدا كةوتبوون ة طي اني ي ةكتري ل ةثيَناو‬
‫هةندي ميري تر س ةرجةم هةولَ ةكانيان خس تبووة ط ةر ل ةثيَناو‬
‫َ‬ ‫ثاراستني دةسةالَتة ميرايةتييةكةيان‪,‬وةبةالَم‬
‫سةربةخؤيي مسرنشني سؤران وتةواوي والَتي كوردستان‪.‬‬

‫ب‪-‬دورةي ميرثاشاي طةورة لةبزاظي رزطاريخوازي كوردستان‪:‬‬


‫‪-1‬كارةكاني ميرثاشاي طةورة‪:‬‬

‫ةرووي ك اري‬ ‫ثاشاي طةورة وةكو سةرثةش تياري ميرنش يني س ؤران دةس ت نيش ان كرالةس الَي(‪1808‬ز)ل ِ‬
‫جي بةج َي كرد‪,‬ل ةثيَناو بةهيَزوثت ةوكردني ميرنش يني س ؤران‪,‬كةئ ةتوانين ب ةم‬
‫كارطيَرييةوة ضةندين كاري َ‬
‫شيَوةية كارة كارطيَرةكاني دةست نيشان بكةين كةئةنجامي داكةبريتيين لة‪:‬‬

‫يةكةم‪-‬كارةكارطيَرييةكان‪:‬‬

‫كارةكارطيَرةكاني ثاشاي طةورة لةماوةي سةرثةرشتياري وكاتي ميريدا ئةنجامي دا بؤ سةرثةرشتي كردني‬
‫كارةك اني ميرنش ينةكةي بري تي ب وون‪,‬لةدامةزران دن ودورس ت ك ردني ض ةند ليَذنةي ةك بؤسةرثةرش تي‬
‫كاروبارةكاني ميرنشيني سؤران بوو‪,‬كةلةثيَناو بةهيَزوثتةوكردني ميرنش ينةكةي‪,‬كةئ ةم ليَذانان ة‪,‬ب ةم ش يَوةية‬
‫كارةكانيان ئةنجام ئةدا‪:‬‬
‫‪-1‬ليَذنةي سةروةري‪:‬ئةم ليَذنةية لةالي ةن خ ودي ثاش اي ط ةورة سةرثةرش تي ئ ةكرا‪,‬ك ةكاري ئ ةم ليَذنةي ة‬
‫كارةك ةي ِراويَ ذكاري ب وو بؤس ةرجةم كاروبارةك اني ميرنش يني س ؤءران‪,‬ك ة ل ةكاري ثةرلَ ةماني ئيَس تا‬
‫ئةضوو‪.‬‬
‫‪-2‬ليَذنةي سةربازي وئاسايش‪:‬ئةم ليَذنةية لةالي ةن ئةحمةدب ةطي براي ةوة سةرثةرش تي ئ ةكرا‪,‬ك ةكاري ئ ةم‬
‫ليَذنةية بريتي بوو لةدابين كردني ئارامي وئاسايش وهيَمني بؤميرنشينةكة‪,‬كةتواني س نووريَك بؤك اري دزي‬
‫اورووت وتاالَن كردن دابنيَت وسزاي بؤتاوانباران وئةنجامدةراني تاوان دياري بكات‪.‬‬ ‫ور ِ‬
‫ِ‬
‫‪-3‬ليَذنةي زانايان‪:‬ئةم ليَذنةية سةرثةرشتي داناني ياس اذيارييةكان(م دني)وئايين ةكاني ئ ةكرد بؤسةرثةرش تي‬
‫كردني حوكمةكاني شةريعةت ‪,‬كةكاري ئةم ليَذنةية زياتر لةكاري ليَذنةي فةتواي ئيَستا ئةضوو‪.‬‬
‫‪-4‬ليَذن ةي بنياتن ان ودورس ت ك ردن‪:‬ك اري ئ ةم ليَذنةي ة‪,‬سةرثةرش تي ك ردني‪,‬ك اري دورس ت ك ردني‬
‫ثرد‪,‬وسةنطةر‪,‬وق ةالَ‪,‬وش وورة‪,‬وبالَةخان ةكاني س نووري ميرنش ينةكةي ئ ةكرد‪,‬ك ةكاري ئ ةم ليَذنةي ة زي اتر‬
‫ئةضي‪.‬‬
‫َ‬ ‫لةكارةكاني شالياريةتي(وةزارةتي)ئاوةدانكردنةوةونيشتةج َي كردني ئيَستا‬
‫‪-5‬ليَذن ةي ئ ابووري وبازرط اني‪:‬ك اري ئ ةم ليَذنةي ة بري تي ب وو لةسةرثةرش تي ك ردني بةريَوةض ووني‬
‫بازاروثاراس تني ل ةكاري قؤخك اري‪,‬ك ةكاري ئ ةم‬ ‫ِ‬ ‫كاروباري بازرط اني وئ ابووري وس ةقامطيري ك ردني‬
‫ليَذنةية زياتر بةكاري هةردووشالياريةتي(وةزارةتي) بازرطاني وئابووري ودارايي ئيَستا ئةضيَت‪.‬‬

‫ثارة‪:‬‬
‫دووةم‪-‬ليَداني سكةي ِ‬

‫ارةي ئاس ن‪,‬ب ةناوي ميرنش يني‬


‫ئةم كارةيةي كةثاشاي طةورة ئةنجامي دا بريتي بوولةكاري ليَداني س كةي ث ِ‬
‫ثارةك ة م ؤري ثاش اي ط ةورة ليَ دراوة‪,‬وةلةديوةك ةي تريش ييةوة‬ ‫ةرووي ِ‬
‫س ؤرانةوة‪,‬كةلةي ةكيَك ل ِ‬
‫راو(لةروان دوز ليَ دراوة)كةئ ةم كارةي ةي ثاش اي ط ةروة ك ةواي ك رد ميرنش يني س ؤران زي اتر‬
‫ِ‬ ‫نووس‬
‫َ‬
‫لةدةولةتيَكي سةربةخؤ ئةضوو‪,‬وةئةو ِراس تيةي ئةس ةل َماند‪,‬كةميرمةحمةدب ةط ض ةند بةت ةنط س ةربةخؤيي‬
‫وسةربةس تي ميرنش ينةكةي ب ووة‪,‬وةهةرووةهابةلَطةي ةكي زؤر ِروون وئاش كرابوو كةميرنش يني س ؤران‬
‫لةسةردةمي ثاشاي طةورةدا سةربةخؤيانة ِرةفتاريان كردووة‪.‬‬

‫سيَيةم‪-‬بةهيَزكردني سوثاي ميرنشين‪:‬‬

‫كارةكاني ثاشاي طةورة لةبواري كارطيَري وليَداني سكةدا نةوةستا‪,‬بةلَكو ميري طةورةلةبواري س ةربازيي‬
‫وريَكخستنةوةي س وثايَكي بةهيَزوتؤكمةلةس ةر ش يَوازي‬ ‫وسوثاييةوة هةلَسا بةدووبارة بنياتنان وضاكسازي ِ‬
‫نوي كةثيَكهاتبوو لةسةربازي ثيادةوسةربازي سوارة ويةكةي تؤثخانة‪,‬وةبؤ ثرض ةككردني س وثابةهيَزةكةي‬ ‫َ‬
‫ةوتفةنط‬ ‫ؤث ودةمانض‬ ‫ردني ت‬ ‫تك‬ ‫ةريَك بؤدورس‬ ‫ابةدامةزراندني كارط‬ ‫هةلَس‬
‫وخةنجةروشمش يَروبارووت‪,‬وةه ةرووةها ثاش اي ط ةورة ِرووي ثةيَوةن دي س ةربازييةوة ت واني ثةيَوةن دي‬
‫وري ثاش امةحمةدعةلي ثاش اي ميس ر‪,‬ك ةئيبراهيم ثاش ا سوثاس االري س وثاي‬ ‫بك ات ب ةئيبراهيم ثاش اي ك ِ‬
‫َ‬
‫ميس ر‪,‬ل ةثيَناو يةكخس تني ه ةولض وكؤشش ةكانيان بؤدذاي ةتي ك ردني دةولةتةن ةخؤش والوازةك ةي‬
‫عوسماني‪,‬وةذم ارةي س ةربازةكاني س ةثاي ميرنش يني س ؤران لةس ةردةمي دةس ةالَتداري م يري ط ةورةدا‬
‫رووبةرووبوون ةوةي هةرئةط ةريَك وثيَش هاتيَك ومةترس ييَك‬
‫ِ‬ ‫طةيشتةنزيكي ثةنجاهةزارسةربازي ئامادة ب ؤ‬
‫كةهةرةش ةبيَت بؤداط يركردن وتيَك داني هيَم ني وئ ارامي ميرنش ينةكة‪,‬ك ة ئ ةم زؤري ةي س ةربازاني‬‫ِ‬
‫س وثابةهيَزوئامادةكةي واي ل َي ك رد كةهةلَس َي بةدةس ت ثيَك ردني جوالَنةوةرزطاريخوازةض ةكداريةكةي‬
‫لةسالَي‪1826‬دا‪.‬‬

‫‪-2‬هيَرش وثةالَمارةكاني ميري طةورة‪:‬‬

‫يةكةم‪-‬هيَرش وثةالَمارةكاني ناوخؤيي ميرنشين‪:‬‬

‫لةدواي ئ ةوةي ب اوكي واتةمةس تةفابةط لةجيَط ةي خ ؤي كردي ة سةرثةرش تياري ميرنش ينةكة‪,‬ثيَش ئ ةوةي‬
‫بةشيَوةيةكي فةرمي ببيَتة م يري ميرنش يني س ؤران‪,‬ض ةندين ثةالَماروهةلَم ةتي ئ ةنجامي دا ل ةدذي ن ةيارة‬
‫سياس يةكاني ‪,‬كةزؤرب ةي نةيارةسياس يةكاني لةخزم ة زؤرنزيك ةكاني خ ؤي ب وون‪,‬كةتؤم ةتي ثيالَنط ِ‬
‫يري‬
‫تنةثال وةي ةك ل ةدواي ي ةك ل ةناوي ب ردن‪,‬ك ة يةك ةم ك ةس قورب اني ئ ةم سياس تةي م يري ط ةورةبوو‬ ‫َ‬ ‫خس‬
‫عةبدولالَثاشاي خةزنةداربوو‪,‬كةهةرلةسةردةمي ميرمةستةفابةطي باوكييةوة خةزنةداري ميرنشيني س ؤران‬ ‫َ‬
‫نطيران لةطة َل مامةكاني واتة(يةحيابةط وتةيموربةط)ل ةدذي ثاش اي ط ةورة‪,‬لةس يَدارة‬
‫ِ‬ ‫بوو‪,‬كةبةتؤمةتي ثيالَ‬
‫َ‬
‫درا‪,‬وةدواب ةدواي ئ ةو كارةي ةي بؤل ةناوبردني مام ةكاني وهةلم ةتي س وثايي ل ةدذيان هيَض ك اتي‬
‫بةفيرؤن ةدا‪,‬كةئ ةوةبوو لة‪14‬ي ديس مبةري س الَي‪ 1814‬ب ةئامانجي ليَ داني تةيمورب ةطي م امي هيَرش ي‬
‫ةرمانرةوايي‬
‫ِ‬ ‫كردةس ةر ش ارةديَي هاودي ان كةي ةكيَك لةكؤنةثايتةخت ةكاني ميرنش يني ب وو‪,‬وةيةحياب ةط ف‬
‫ئةوش ارةبوو‪,‬وةم امي لةق ةالَي ش ةيتانةدا خ ؤي ش اردووة‪,‬وةث اش زياترل ةمانطيَك لةط ةمارؤدان لة‪10‬ي‬
‫يةنايةري سالَي‪ 1815‬هيَرشيَكي خويَن اوي وويَرانك ةري كردةس ةر ق ةالَي ش ةيتانة وت واني دةس ت بط ريَت‬
‫بةس ةريدا وةت ةواوي س ةربازاني ناوقةالَك ةي كوش ت وةت واني تةيمورب ةط ومةحمةدب ةطي ك ِ‬
‫وري‬
‫ةوي لةس يَداري دان‪.‬ئينج ا دوات ر ِرووي هيَرش ةكةي ك ردة يةحياب ةطي م امي‬ ‫َ‬ ‫دةس تطيربكات وةهةالرل‬
‫كةفةرمانرةوايي ناوضةي سيدةكان بوو‪,‬وةئةوةيش خؤي لةق ةالَي س يدةكان ش اردووة‪,‬وةت واني ق ةالَ ويَ ران‬
‫ِ‬
‫كوري دةست بةسةربكات‪,‬وةلةس يَدارةي دان‪,‬وةل ةكاتي هيَرش ةكةيدا ب ؤ‬ ‫ِ‬ ‫بةطي‬ ‫وعوسمان‬ ‫‪,‬وةيةحيابةط‬ ‫بكات‬
‫ةرمانرةوايي ناوض ةكةي‬
‫ِ‬ ‫ناوضةي سيدةكان ثةالَماري قةالَي رؤستي دا لةدؤلَي رؤس ت وويَ راني ك رد وةف‬
‫كوشت‪.‬‬

‫دووةم‪-‬هيَرش وثةالَمارةكاني دةرةوةي ميرنشين‪:‬‬

‫‪-1‬هيَرش وثةالَمار بؤسةرهةردوو ميرنشيني برادؤست وشيَروان وتيرةوخيَلَةكاني دةوروبةر‪:‬‬


‫لةدواي ئةوةي لةهيَرشةكاني بؤلةناوبردني نةيارةسياس يةكاني ل ةناوخؤيي ميرنش ينةدا س ةركةوتن بةدةس ت‬
‫‪,‬رووي هيَرش ةكاني كردةهاوس يَيةكاني وةك و ه ةردوو ميرنش يني برادؤس ت وش يَروان وخيَلَ ةكاني‬ ‫بهيَ ن َي ِ‬
‫سورضي ومامش وخؤشناو ك ةتواني ي ةك ل ةدواي ي ةك تيَك ِرايي ئ ةواني تيَكش كاند‪,‬ك ةتواني س ةرؤكةكاني‬
‫ميرم ةهمالي وميريوس في وميرثوش تطاليي ك ة س َي خيَلَةس ةرةكييةكي فيدراس ؤني خؤش ناوبوو‬
‫بكوش يَت‪,‬وةه ةرووةها ه ةمزةئاغاي سةرؤكةناس راوةكةي خيَلَي مامش ي كوش ت وت ةواوي ئةوميرنش ين‬
‫وخيَالَنةي خستةذيَردةسةالَتي خؤيةوة‪.‬‬

‫‪-2‬هةلَطيرساني جةنط لةطة َل ميرنشيني بابان‪:‬‬

‫ثاش اي ط ةورة‪,‬ل ةدواي ئ ةوةي ت واني ميرنش ينةكاني برادؤس ت وش يَروان وخيَلَ ةكاني سورض ي و م امش‬
‫ةل بابانيي ةكان‬
‫وخؤش ناوي تيَكش كاند‪,‬ك ة ئيترئ ةوةبوو‪,‬ن ةيتواني خ ؤي لةج ةنط وثيَك دادان لةط َ‬
‫بب ويَريَت‪,‬كةض ونكة ميرنشينةوخيَلَةتيَكش اوةكاني ناوض ةكة لةدةس تي ض اوةيان ل ةهيَزي بابانيي ةكان‬
‫ةرةوريي م يري ط ةورة داب نيَت‪,‬ضونكةدةس ةالَتي ميرنش يني باب ان‬ ‫ب وو‪,‬كةس نووريَك ب ؤ دةس دريَذي وس ِ‬
‫َ‬
‫تاشارةديَي هةرير هاتبوو‪,‬كةهةريري ةكيَك بوولةكؤنةثايتةخت ةكاني ميرنش يني س ؤران ب وو‪,‬ب ةالم ميرنش يني‬
‫بابان لةناوخؤيي دا تووش ي كيَش ةوملمالَ َ‬
‫ني ب ووة‪,‬كةنةيئ ةتواني س نووريَك ب ؤ كةس نووريَك ب ؤ دةس تدريَذي‬
‫وسةرةوريي ميري ط ةورة داب نيَت ئةط ةر كيَش ةوملمالَنيَب ن اوخؤيي ميرنش يني باب ان نةبوواي ة واس وثاي‬
‫ِ‬
‫ميرنش يني باب ان ئ ةيتواني بةرثةرض ي دةس تدريَذةكاني س وثاي م يري ط ةورة بدات ةوة‪,‬وةس نووريَكي‬
‫بؤبةرزةفرةيي ةكاني داب نيَت‪,‬كةئةوةبوولةس الَي‪1822‬دا ‪,‬هيَرش ي ك ردة ش ارةديَي ه ةريروتواني‬ ‫ِ‬
‫شارةكةداطيربكاوفةرمانرةوابابانييةكةي‪,‬ه ةرير ِراي ك رد‪,‬وةم يري ط ةورة ه ةر ب ةوة نةوةس تالةبةرامبةر‬
‫ِ‬
‫بابانيي ةكان‪,‬وةلةئؤكتؤب ةري س الَي‪ 1823‬هيَرش ي كردةسةرش اري كؤي ةوداطيري ك رد وةتاش اري دوك ان‬
‫ثيَش ِرةويي ك رد وةلةناوض ةي دوك ان ق ةالَيَكي بنياتناب ةناوي ق ةالَي سارتكةكةتائيَستائاس ةواري‬
‫ي(ئالَتون كؤثري)ي داط يري ك رد‪,‬وةلةفيَبراي ةري‬ ‫ماوة‪,‬وةلةسيَثامبةري هةمان سالَدا شارةكاني هةوليَروثرد َ‬
‫سالَي‪ 1824‬هيَرشي كردسةرشاري رانية وداط يري ك رد‪,‬كةلةئ ةنجامي ئ ةم س ةرةرؤيي وفراوانخوازيي ةي‬
‫كةثاش اي ط ةورة(ثاش ا ك ؤرة‪-‬ثاش اكويَرة)ب وو ك ةزيَي بض وك ب ووة س نووري نيَ وان ميرنش يني س ؤران‬
‫وميرنشيني بابان‪.‬‬

‫‪-3‬هيَرش وثةالَمار بؤسةركورداني ئيَزيديان‪:‬‬

‫ني ئةمجارة ِرووي هيَرش ةكاني‬ ‫دواي ئةوي تواني سةركةوتن ميرنشين وخيَلَةكاني دةوروبةري بةدةست بهيَ َ‬
‫كردة ناوضةكاني ك ورداني ئيَزي دي ك ةناوي ميرنش يني داس ني ب وو‪,‬ب ةبيانووي ئ ةوةي ك ةميري ك ورداني‬
‫ئيَزي دي ميرع ةلي ب ةطي داس نيَي ب وو‪,‬كةس ةرؤكي خيَلَي ئةلقؤش ي كةي ةكيَك ب وو لةخيَلَ ةكاني عةش يرةتي‬
‫م زووري ب وو ب ةناوي ع ةلي ئاغ اي ب ةلتي كوش تووة‪,‬لةوكات ةي ميرع ةلي ب ةط م يري ئيَزي ديان نامةي ةك‬
‫بؤع ةلي ئاغ اي ب ةلتي نووس يووة كةح ةز بةئاش ت ببنةوةودؤس تايةتي ئ ةكا‪,‬وةه ةرووةها بانطهيَش ي ك رد‬
‫لةطةل ضةندسوارةيةكي كةم طةيشتة بارةطاي م يري ئيَزي ديان‪,‬وةم يريش‬ ‫َ‬ ‫بؤباعةرديَي ثايتةخت‪,‬وةئةوةيش‬
‫َ‬
‫بي ئ ةوةي ك ات بةفيرؤب دات ويةكس ةر كوش تي وة ب انطي هةرض ل س ةرؤك خيَلي‬ ‫كاتيَك بةوش يَوةية بي ني َ‬
‫ئيَزي ديان ك رد كةهةري ةكيان خةنج ةريَك لةلةش ي طيربك ةن‪,‬وةدةرئ ةنجامي ئ ةم ك ارة‪,‬واليَكدةدراي ةوة‬
‫كةخيَلَ ةكاني م زووري هيَ رش بكةنةس ةر ك ورداني ئيَزي دي ب ةالَم م يري ميرنش يني بادين ان داواي‬
‫مةمزوورييان كرد ك ةهيَرش نةك ةن‪,‬ب ةالَم مةالي ةحيامزووري ك ةئامؤزاي ع ةلي ئاغاب ةلتي ب وو يةكس ةر‬
‫ضوو الي ميري ط ةورة م يري ميرنش يني س ؤران‪,‬داواي ل َي ك رد ك ةوا تؤلَ ةي خويَ ني ئ امؤزا بؤبكات ةوة‬
‫بةرزةفري‬
‫ِ‬ ‫كةئةمة سةرةتاي كارةساتيَكي بوو بؤدانيشتواني كورداني ئيَزيدي وبادينان‪,‬وةئةوةيش لةسؤنطةي‬
‫ةرةوريي وهةلَث ةكاني‪,‬م يري ط ةورة ل ةذيَربيانووي ئايني دا ِرازي ب وو بةداواك ةي‬ ‫ِ‬ ‫وس‬
‫َ‬
‫مةاليةحيامزووري‪,‬ئامادةكاري بؤهيَرش وثةالَمار ئةكرد بؤسةر كورداني ئيَزيدي بةبيانووي تؤلةي كوشتني‬
‫عةلي ئاغاب ةلتي كةبنض ينةدا ئ ةم هيَرش ة ب ؤ تؤلَةن ةبوو‪,‬بةلَكول ةثيَناو ب ةرفراواني س نووري دةس ةالَتةكةي‬
‫بوو‪,‬كةلةسالَي‪ 1831‬ميري طةورة بةس ةركردايةتي هيَ زيَكي ط ةورة ل ةديَي كةلةك ةوة هيَرش ةكةي دةس ت‬
‫ثيَكرد‪,‬كةسةرةتا دانيشتواني ئيَزيدي كةلةكي كؤمةلَكؤذ كرد‪,‬وةدواتر بةرةو باكوور كشا‪,‬وةتةواويي ك ورداني‬
‫ئيَزي دي ناوضةش اخاوييةكاني خؤره ةالَتي موس لَي هةرل ةزيَي ط ةورةوة تارووب اري خ اثوور ل ةنيو‬
‫دال ب ةديل ط يران وس ةربردران‪,‬بةم ةش‬ ‫ئاطروخويَند ش ةهيدوكؤمةلَكؤذ ك رد‪,‬كةبةه ةزاران ثي اوو ذن ومن َ‬
‫ذمارةيةكي زؤر كورداني ئيَزيدي كؤمةلَكؤذ ولةناوبران بةداخةوة‪,‬كةتةنياذمارةيةكي كةم لةكورداني ئيَزيدي‬
‫ئاراس تةيي ش اري موس َل‬ ‫رزطاريان بوو‪,‬كةثةنايان بردةبةرشاخابةرزةكاني ناوضةكة‪,‬بةالَم ئةوانةي بةرةو ِ‬
‫ِرايان كرد كةكاتيَك طةيشتنة بةري خؤرهةالَتي رووب اري دةض لَة(ديجل ة)لةبةرامب ةر ش اري موس َل ب ةالَم‬
‫ثردةكة بةشاري موسلَيان ئةطةياند رووخابوو‪ ,‬وبؤية ئةوةبوو كةوتنةبةر هيَرشي سوثاي ميرنش يني س ؤران‬
‫كةس ةرجةميان ش ةهيدكران‪,,‬ةئافرةت ةكانيان ب ةثيَي جوانةك ةيان ل ةنيَوان خؤي ان داب ةش ك رد‪,‬هةربةت ةنيا‬
‫كورداني ئيَزيدي نةبوو تووشي ِرةشةكؤذييةكةي سوثاي ميرنشيني س ؤران ب وون‪,‬ب ةلَكو براي اني كريس تيان‬
‫كةناوض ةكةيان ك ةوتبووة س ةر ِريَط اي هيَرش ي س وثاي ثاش اي ط ةورة‪,‬وةئ ةوانيش تووش ي ِرةش ةكؤذيي‬
‫وكؤم ةلَكؤذيي وت االَن ك ردن بوون ةوة‪,‬طون دي ئ ةلَقؤش كةمةس يحي نش ين ب وو‪,‬دانيش توانةكةي‬
‫شةهيدكران‪,‬كليَساي رةبان هورموز كةنزيك ناوض ةكةبوو تووش ي ت االَن ك ردن ه ات وقةش ةكةي ك ةناوي‬
‫طابريل دامبؤ بوو كوذرا‪,‬كةبةشيَكي زؤري دةستنووسي كؤني ناوكليَس الةناوبرا‪,‬وةكليَس اي ش ياك مةتاش يش‬
‫ةراي ميَ ذوونووس (ئ ةداي س يَجر)دواي ئ ةوةي ع ةلي ب ةط م يري ك ورداني‬ ‫بةهةمان شيَوة تاالَن ك را‪,‬وةب ِ‬
‫ئيَزيدي لةاليةن ميري ط ةورة ب ةديل ط يرا وة ِرةوان ةي ش اري ِرةوان دوزي ثايت ةخت ك را دواي دووس ال‬
‫ةراي ميَ ذوونووس(س ةديق دةةلم وجي) بةرل ةوةي‬ ‫َ‪,‬شةهيد كرا كةكاتيَك ئامادةنةبوو ببيَت ة موس لَمان‪.‬ب ةالَم ب ِ‬
‫اكري‬
‫َ‬ ‫ميري طةورة هيَرش بكاتةسةر ناوضةكاني كورداني ئيَزيدي ميرع ةلي ب ةط ه ةالَتووة بؤض ياكاني ئ‬
‫ي خؤي شاردووة‪,‬بةالَم لةدواي ضةند سالَيَك لةاليةن ئينجةبةيرةقدار مةحمةدثاشا والي موسلَةوة بةديل‬ ‫وةلةو َ‬
‫ط يراوة وةثاش ان لةش ويَنيَكدا كةبةكفرمةحمةدناس راوة لةس ةر‪,‬رووب اري طؤمل ة ش ةهيد ك را ك ةكاتيَك‬
‫ئامادةنةبوو ببيَتة موسلَمان‪.‬‬

‫‪-4‬هيَرش وثةالَمار بؤسةر ميرنشينةكاني بادينان وبؤتان‪:‬‬

‫لةدوايي ئةوةي سوثاي ثاشاي طةورة تواني ِرةشةكؤذي وكؤمةلَكؤذي كورداني ئيَزيدي وبراي اني كريس تيان‬
‫ثي‬‫ئ ةنجام دا‪,‬كةئ ةوةبوو هيَرش ي كردةسةرميرنش يني بادين ان‪,‬كةسةرةتالةش اري ئاكريَي ةوة دةس تي َ‬
‫وفةرمانرةواك ةي ب ةناوي ئيس ماعيل ثاش ا ِراي ك رد‪,‬وةق ةالَش‬
‫ِ‬ ‫اكري‬
‫َ‬ ‫ك رد‪,‬وةط ةمارؤي خستةس ةرقةالَي ئ‬
‫كةوتةدةست ميري طةورة بةالَم زيَبارييةكان بةسةختي رووبةرووي س وثاي م يري ط ةورة بوون ةوة ب ةالَم‬
‫سةرئةنجام شكان‪,‬وةلةثاشاندا ِرووي كردة شاري ئاميَدي ثايتةختي ميرنشيني بادينان‪,‬وةل ةثاش بةرطريي ةكي‬
‫زؤر ش اري ئاميَ دي داط يركرا وميرسةعيدثاش اي م يري ميرنش يني بادين ان ِراي ك رد‪,‬كةثاش اي ط ةورة‬
‫لةجيَطةي ميرسةعيدثاش ا‪,‬موساثاش اي ك ةخزمي س ةعيد ثاش ا بووكردي ة م يري ميرنش ينةكة‪,‬كةل ةثاي ئ ةو‬
‫خزمةتةي بةثاشاي طةورةي كردبوو لةداطيركردني شاري ئاميَدي دا‪,‬وةثاش ان ش ارةكاني ده ؤك وزاخ ؤش‬
‫بةئاساني لةاليةن ثاشاي طةورة داطيركرا‪,‬كةئةوةبوو ِرووة باكوور ب ةرةو ميرنش يني بؤت ان كش اوتواني ب َي‬
‫بةرطرييةكةي ئ ةوتؤ ناوض ةي ج ةزيرةي ئيبن عوم ةر داطيربك ات‪,‬كةئ ةوةبوو ثاش اي طةورةوس وثاكةي‬
‫لةبةرامبةر سوثابةهيَزةكةي بةدرخان ثاشاي ميري ميرنشيني بؤتان خؤي بينيي ةوة‪,‬ب ةالَم س وثاي ميرنش يني‬
‫ةراوكيَي ل ةنيو ب ةرطريكاراني ش اري‬ ‫س ؤران ت واني ب ةرةو ثيَش ةوة ثيَش ِرةويي ك را‪,‬ك ة ت رس وتؤقاندودلَ ِ‬
‫حةس ةنكيَف بالَوبكات ةوة و ش ارةكةي داط يركرد‪,‬وة هةردووش اري نس يَبين وم ارديني ي ةك ل ةدواي ي ةك‬
‫داطيركرد‪,‬وةطةمارؤي خستةسةرشاري ئ ازيخ ب ةالَم ن ةيتواني ش ارةكةبطريَت ضونكةدانيش توان وس وثاي‬
‫ميرنش يني بؤت ان زؤرئازانةي ة ب ةرطرييان لةش ارةكةئةكرد‪,‬وةه ةرووةها لةثايت ةختي ميرنش يني بادين ان‬
‫ميرسةعيدثاشاي ميري ثيَشوي ميرنشين بةهةوكاري دانيشتواني شاري ئاميَدي ثايتةخت ل ةدذي موساثاش اي‬
‫ميري ميرنشيني بادينان ِراثةري‪,‬تواني لةميرايةتي بخات كةسةرئةنجام ئةوةيش ِراي ك رد ب ووة‪,‬وةدووب ارة‬
‫ميرسةعيد بووة ميري ميرنشين‪,‬بةالَم سوثاي ميرنش يني س ؤران دووب ارة ث ةالَماري ش اري ئاميَ دي داي ةوة‬
‫بي ئ ةوةي‬ ‫وتواني دووبارة داطيري بكاتةوة‪,‬وةكةوتة كوشتني ثيَاوماقؤالَن وريش سثياني شارةكة‪,‬وةئ ةمجار َ‬
‫ةسول بةطي براي كردة ميري ميرنشيني‬ ‫َ‬ ‫ي بداتة هةست وسؤزي خةلَكي ئاميَدي وميرنشينةكة ئةوةبوو ِر‬ ‫طو َ‬
‫بادين ان وبةس تيةوة بةميرنش يني س ؤرانةوة‪,‬ب ةالَم لةس الَي ‪ 1837‬ل ةدواي ب ةكؤتاهاتني بزووتن ةوة‬
‫اكري ت واني ميرنش يني‬
‫َ‬ ‫ةرمانرةوايي ثيَش ووي ش اري ئ‬
‫ِ‬ ‫ضةكدارييةكةي ثاشاي ط ةورة‪,‬ئيس ماعيل ثاش اي ف‬
‫بادينان لةدةست داطيركاري ميرنشيني سؤران رزط ار بك ات وةخ ؤي ب ووة م يري ميرنش ينةكة وة لةس الَي‬
‫ةرزةرؤمي دووةم‬ ‫‪ 1847‬ميرنشيني بادينان بةردةوام كةلةو سالَدا دةولَةتي لةثاش م ؤركردني ثةيَماننام ةي ئ ِ‬
‫جيهان(رووسياي قةيس ةري‬
‫ِ‬ ‫لةطةلض دةولَةتي ئيَران بةناوبذيواني هةردوو دةولَةتة زلَهيَزةيةكةي ئةوكاتةي‬
‫ةرزةرؤمي ب اكووري كوردس تان‪,‬كةبةم ةش بةي ةكجاري كؤت ايي ه ات‬ ‫وب ةريتانياي م ةزن)لةش اري ئ ِ‬
‫بةميرنشيني بادينان‪,‬وةميرنشيني بؤتانش تواني ثاشماوةي سوثاي ميرنشيني سؤراني لةخاكي دةركرد وةي ةك‬
‫لةدواي يةك شارةكاني رزطاركرد‪.‬‬

‫هؤكارةكاني فراوانخوازي وسةركةوتني ثاشاي طةورة_ثاشاكويَرة)‬

‫‪-1‬ناوض ةي ِرةوان دوز‪,‬ناوض ةيَكي ش اخاويي وس ةخت وب ةرزة‪,‬ك ةدوذمن بةئاس اني ن ةيتوانيووة داط يري‬
‫بكات‪,‬وةهةرووةها ِرةواندوز ئةكةوتة سةر ِريَطاي كارواني بازرط اني‪,‬ك ة بؤدانيش تواني ش اري ِرةوان دوز‬
‫وميرنشيني سؤران مايةي خيَروخؤشي بوو‪,‬كةلةاليةكةوة بووة هؤي ئةوةي كةدةس ةالَتي سياس ي ميرنش يني‬
‫سؤران كةناوضةكة بةهيَز بيَت‪,‬وةلةاليةكي ترةوة بةهؤي ئ ةو ب اج وس ةرانةيةي كةلةكاروانةي ةكان دةس تي‬
‫ئةكةوت سامانيَكي زؤر بؤميرنشينةكة ئةرذا‪.‬‬
‫َ‬
‫ةرلةبةرامبةردةولةتةكاني‬‫‪-2‬دةولَ ةتي عوس ماني بةت ةواوي الوازب وو‪,‬ب ةهؤي دؤراني لةب ةرةكاني ش ِ‬
‫ةري جيابوون ةوةي يؤن ان(طري ك)لةس االَني(‬ ‫ئةوروثا‪,‬كوبووة ه ؤي جيابوون ةوي ض ةندهةريَميَك ليَي‪,‬وةش ِ‬
‫‪1832-1821‬ز) و والَتي ميسرسالَي(‪1805‬ز)‪,‬كةئةو الوازي ة واي لةميرنش يني س ؤران بك ات بةميراي ةتي‬
‫بي ئ ةوةي هيَض حس ابيَك بؤدةولَ ةتي عوس ماني بك ات دةس تي ك رد‬ ‫ثاش اي ط ةورة(‪1837-1826‬ز) َ‬
‫بةفراوانخوازي‪.‬‬
‫‪-3‬ميرنشيني بابان‪,‬بةهؤي كيَش ةوملمالَنيَي ناوخؤيي ةوة ِ‬
‫بةرادةي ةك الواز ب و‪,‬كةنةيئ ةتواني هيَزةك اني خ ؤي‬
‫كؤبكاتةوةو لةدذي هةلَثةو فراوانخوازييةكاني ثاشاي طةورةي ميري ميرنشيني سؤران بوةست َي‪,‬وةسنووريَك‬
‫بؤ فراوانخوازي وخراثةكاريةكاني ميري طةورةي ميري ميرنشيني سؤران دابنيَت‪,‬وةهةرووةها ميرنش يني‬
‫لةرووي دةولَةتي ئيَران‪.‬‬
‫كةبووستي ِ‬
‫َ‬ ‫سؤران لةجيَطةي سؤران بووة ديواريَك‬
‫ةبووة‪,‬لةثةرةس ةندن وثيَش كةوتني‬
‫ِ‬ ‫‪-4‬ثاش اي ط ةورة كةس ايةتيَكي كاريطةروبةهيَزوبةهةيب ةتي ه‬
‫ميرنش ينةكةوبةهؤي ئ ةو ريَ زة زؤرةي ةي ه ةيبووة ل ةالي دانيش تواني ناوض ةكة‪,‬وةه ةرووةها ب ووني‬
‫ئةوهيَزةسوثايية زؤرةي كةدورستي كردبوو‪,‬كةهي ئةوةن ةبوو هي ميرنش ينةكةي بض وك بيَت ب ةلَكو زي اتر‬
‫ل ةهي دةولَ ةتيَكي س وربةخؤوبةهيَز ئةض وو‪,‬كةل ةدواي رووخان دني ئيمثراتؤري اي ساس انيان هيَض‬
‫وهيَزوس وثايَكي ك ورد لةوميَ ذووة ب ةدواوة ئةوةن دي س وثاي وميرنش يني س ؤران ب ةهيَز ن ةبوو‪,‬ك ةخاوةني‬
‫ضةكي قورس وجبةخانةبيَت‪,‬كةتةنانةت ذمارةي ثاسةوانةتايبةتييةكاني ثاش اي ط ةورة ن زيكي س َي ه ة زار‬
‫ئةبوو‪.‬‬

‫لةناوضووني ميرنشيني سؤران‬

‫لةرووي سةربازييةوة‪,‬كة واي كرد دةولَةتي عوس ماني ل ةدواي‬ ‫لةدوا سةركةوتنةكاني سوثاي ميري طةورة ِ‬
‫ةرةكاني بةرامب ةر دةولَةت ةكاني ئ ةوروثا‪,‬ب ةالَم ت واني دووب ارة س وثا ث ةرش وبالَو‬ ‫دؤران دةكاني لةش ِ‬
‫هةندي ياخي بووني ناوخؤيي سةركوت بكات واليية ي اخي‬ ‫َ‬ ‫كؤبكاتةوة‪,‬ريَكيان بخاتةوة‪,‬كةتواني‬
‫ِ‬ ‫ودؤراوةكةي‬
‫ئةنادؤل وكوردستان‪,‬كةئةم كارانةش كةسوثاي عوسماني دةستي واالَبيَت‪,‬وةكةوتة ئامادةكاري ب ؤ‬ ‫َ‬ ‫بووةكاني‬
‫هيَ رش كردنةسةرميرنش يني س ؤران‪,‬س وثاي س ةرةكي عوس ماني بةفةرمان دةيي‬
‫ةوت‪,‬وةرووة باش وور بةدريَ ذايي ِريَط اي‬
‫ِ‬ ‫ِرةشيدمةحمةدثاشاضةركةس ي‪,‬لةباش ووري كوردس تان دةرك‬
‫شرةويي ك رد‪,‬وةلةهةردووناوض ةكةدا كةوت ة داثلؤس يني هيَزةك اني س وثاي ميرنش يني‬ ‫شةنطا َل‪-‬تةلةعفةر ثيَ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫س ؤران وش كاندني‪,‬دواي ئ ةوة لةئةس كي موس لةوة ل ةرووباري دةض لة(ديجل ة)ثةريي ةوة بؤناوض ةكاني‬
‫ميرنش يني س ؤران ب َي بةرطريي ةكي ئ ةوتؤتا ش ارةديَي ه ةرير ثيَش ِرةويي ‪,‬وةس وثاي دووةمي عوس ماني‬
‫بةفةرمان دةيي ئينجةبةيرةقدارمةحمةدثاش ا والي موس َل وس وثاي س يَيةمي عوس ماني بةفةرمان دةيي ع ةلي‬
‫ِرةزاثاشا والي بةغداد بؤثشيتواني سوثاي سةرةكي بةرةو ميرنشيني س ؤران ثيَش ِرةوييان ك رد‪,‬ب ةالَم ثاش اي‬
‫ط ةورة س ةرجةم هيَزةس ةربازييةكاني ب ؤ ناوض ةكاني س ؤران بةطش تي وش اري ِرةوان دوز بةتايب ةتي‬
‫كش اندووة‪,‬ك ةئامانجي ب ةرطري ب وو لةثايت ةخت‪,‬ك ةتواني شويَنةس ةختةكان بط ريَت بةتايب ةتي‬
‫ةيانرةواني بةس ةر ئ ةو ِريَط اي ب ةرةو ش اري‬‫ِ‬ ‫ئةوشويَنةس ةختانةي كةبةس ةر ط ةرووي ِروان دوزدا كةئ‬
‫ارةي‬‫لةريَطةض ِ‬
‫ِرةواندوز ئةهات‪,‬بؤية ِرةشيد مةحمةد ثاشا فةرماندةيي طش تي هيَزةك اني عوس ماني‪,‬ب يري ِ‬
‫ديثمؤماس ي ك ردووة‪,‬ض ونكة ط ةر هيَرش ي بكرداي ة وا زةرةدوزي اني س وثاي داطيرك ةري عوس ماني‬
‫لي كرد كةخؤي ل ةخويَن‬ ‫لةدةستكةوتةكاني زياتر ئةبوو‪,‬ئةوةبوو نامةيةكي بؤ ثاشاي طةورة نووسي وداواي َ‬
‫ي وةلةطة َمي ريَك بكةويَت وةهةرووةها دلَينايي كرد كةواز لةبةطري بهيَنت وخوي بةدةستةوة‬ ‫ريَذيي بثاريَز َ‬
‫َ‬
‫بدات‪,‬وابةشيَويةكي بةريَز مامةلةيدا ئةكريَت وةدووبارة دةسةالَتي ميرنشينةكةي خؤي ثيَدةدريَتةوة‪,‬وةثاش اي‬
‫ط ةورة ب ةوة ِرازي ب وو‪,‬وةب ؤ طفتوط ؤ ض وو ب ؤالي ِرةشيدمةحمةدثاش اي فةرمان ديي س وثاي‬
‫عوسماني‪,‬وةئةوةيش دةست بةسةري كرد ‪,‬لةنيو ثاس ةوانيَكي زؤر تؤكم ةدا ِرةوان ةي ئةس تانيؤلي ثايت ةختي‬
‫هةية‪,‬كةرةش يد مةحمةدثاش ا ثةيوةن دي بةزانائايين ةكاني‬
‫ِ‬ ‫دةولَةتي عوسماني كرا‪,‬بةالَم ِرايةكي تر لةوباريةوة‬
‫ةتي‬
‫خةتي بوو‪,‬كةواي لةمةالي خ َ‬ ‫َ‬ ‫ميرنشيني سؤرانةوة كرد يةكيَك كةلةوانة موفتي ميرنشيني سؤران مةالي‬
‫كرد فواتةيةك دةربكات‪,‬بةوةي كةهةر كةسيَك ضةك لةدذي سوثاي خةليفة؟ هةلَبطريَت ئةوا كافرة وت ةالَقي‬
‫ئةكةويَت وذنةكةي ليَي حةرامة‪,‬وةبالَبوونةوةي ئةم فةتوا ضةواشةكاريية لةناوريزةكاني س وثاي ميرنش يني‬
‫سؤران كاريطةري خؤي هةبوو ‪,‬كةواي كرد سةربازةكاني سوثاي ميرنشيني سؤران ضةكيان دانا وبةمةش‬
‫سوثاي ثاشاي طةورة تووشي لةيةكهةلَوةشان هات وب َي ب ةرطري ثاش اي ط ةورة خ ؤي دابةدةس تةوة دا ب ة‬
‫لي‬
‫ةهاوريَي ب وو زؤر ريَ زي َ‬
‫ِ‬ ‫عوسمانيرةشيدمةحمةدثاش اوة وةئ ةوةيش لةبةرئ ةوةي كؤن‬
‫ِ‬ ‫فةرمانديي سوثاي‬
‫طرت‪,‬لةنيو ثاسةوانيَكي زؤر تؤكمةدا ِرةوانةي ئةستانيؤلي ثايتةختي دةولَةتي عوس ماني ك را‪,‬كةب ةم ش يَوةية‬
‫كؤتايي هات بةبزووتن ةوة ض ةكداريةكةي ثاش اي ط ةورة لةس الَي‪,1837‬ب ةالَم ميرنش ينةكة ب ةردةوام ب وو‬
‫فةرمانرةواييان كردووة‪,‬كةلةس الَي‪ 1847‬بةي ةكجاريي‬
‫ِ‬ ‫سي ميري الواز‬‫بؤماوةي دةسا َل‪,‬كةلةوماوةدا نزيكي َ‬
‫كؤتايي هات بةميرنشيني سؤران‪.‬‬
‫كةسةرةرايي ئةمانة ض ةندين هؤك اري ن اوخؤيي ودةرةكي ه ةبوو ب ؤ كؤت ايي ه اتني بةميرنش يني س ؤران‬ ‫ِ‬
‫كةئةمان بوون‪:‬‬

‫أ‪-‬هؤكارة ناوخؤييةكان‪:‬‬

‫‪-1‬دووب ةرةكي وملمالَنيَي ل ةنيَوان ئةن داماني بنةمالَ ةي م يراني ميرنش يني س ؤران‪,‬ب ةفيتي‬
‫دةولَةتةداطيركةرةكاني كوردستان(عوسماني وئيَراني)بؤئةوةي نةبيَتة ِريَطر لةب ةردةم ثيالَن ة ض ةوتةكانيان‬
‫لةدذي خةلَكي كوردستان‪.‬‬
‫ني ل ةنيَوان ميرنش يني س ؤران وميرنش ينةكاني ت ري كوردس تان وةك و ميرنش يني‬ ‫‪-2‬بةردةوامي شةروملمالَ َ‬
‫باب ان وبادين ان ‪ ,‬لةسةردةس ةالَتداريةتي ناوض ةكة‪,‬واي لةوس َي ميرنش ينة طرنطان ة كردب وو‪,‬كةب ةردةوام‬
‫لةملمالَن َي ي يةكتري دا بوون‪,‬لةجياتي ئ ةو س َي ميرنش ينة ي ةطبكرن وبةط ذ داطيرك ةرةكاني كوردس تاندا‬
‫ةر ئ ةدا ل ةدذي ي ةكتري‪,‬وة بؤئ ةوةي‬ ‫(عوسماني وئيَراني)دا بض نةوة كةب ةردةوام لةوكات ةدا كوردي ان بةش ِ‬
‫كةردان ميرنش ينةكاني خؤي ان نةكةن ة ن اوكي دةولَ ةتيَكي ك وردي لةوكات دا بؤئ ةوةي ن ةبن ب ةهيَزي س يَيةم‬
‫لةناوضةكةدا‪.‬‬
‫‪-3‬زولَم وزؤرداري وزةنط وتوندوتيذيي زؤري ثاشاي طةورة واي كةلةناوخؤدا‪,‬ناحةزودوذمني زياتري ب ؤ‬
‫خؤي دورست كرد‪,‬بةتايبةت ناوضةكاني ميرنشيني بادينان وداسني‪,‬كةئةو ناوضةنانةي هةردوو ميرنشينةكة‬
‫بةزةبري هيَز داطيركرد بوو‪,‬كة كؤمةلَكؤذييةكي زؤري لةدانيشتواني هةردوو ميرنشين كردبوو‪.‬‬
‫شةرزؤرةكاني ثاشاي طةورة‪,‬كمةب ةخيَوكردن‬ ‫ِ‬ ‫ورووتي خةلَكي ميرنشيني سؤران بةهؤي‬ ‫ورةش ِ‬‫‪-4‬هةذاري ِ‬
‫وخةرجييةكاني سوثاطةورةكةي ثاشاي طةورة لةسةر شاني دانيش تواني ميرنش يني س ؤران ب وو‪,‬كةئةم ةش‬
‫باري ئابووري سةرشاني خةلَكي ميرنشيني سؤران زؤر طران كردبوو‪.‬‬

‫ب‪-‬هؤكارة دةرةكييةكان‪:‬‬

‫بةهةول وثةلَهاويشتنةكاني ميري طةورة‪,‬كةوتة ثيالَن دانان وئ اذاوة‬


‫َ‬ ‫‪-1‬دةولَةتي عوسماني كاتيَك هةستي كرد‬
‫نانةوة وفيَل وتةلةكةبازي بؤ اةناوبردني ميرنشيني سؤران‪.‬‬
‫‪-2‬ثاشاي ط ةورة زؤر هؤش ياري ن ةبوو لوب واري سياس ةتدا ل ةو س ةردةمةدا‪,‬ض ونكة لةكاتيَك دا هيَزةك اني‬
‫خؤيان ئامادة ئةكرد بؤ هيَرش كردنة س ةر ميرنش يني س ؤران‪,‬و لةه ةولَي ثيالَن طيَ ران وئاذاوةنان ةوةبوون‬
‫لةناوخؤيي ميرنشيني سؤراندا‪,‬طةرضي لةبةرامبةر هةولَ ةكاني عوس ماني ئ ةوةيش خ ؤي ئام ادة بك ات ب ؤ‬
‫بةرطري كردن لةسنووري ميرنش ينةكةي‪,‬كةض ي س وثاي ثاش اي ط ةورة هيَرش ي ك ردة سةرناوض ةيةكي‬
‫ئيَران‪,‬بةم كارةشي دةولَةتي ئيَراني كردة دوذمني خؤي‪.‬‬
‫‪ -3‬ثاشاي طةورة بةزؤر بةئاس اني فيَلي ليَك را‪,‬ب راوي بةبةلَيَن ة دؤرين ةكاني ئينطليزوعوس ماني ك رد خ ؤي‬
‫دابةدةستةوة وبةديلي ِرةوان ةي ئةس تانبؤل ك را‪,‬وةلةه ةمان س الَدا لةش اري س يواس ل ةباكووري كوردس تان‬
‫لةسيَدارة درا‪.‬‬
‫‪-4‬ئيمثراتؤرياي بةريتانيا لةوكاتةدا لةبةرذةوةنديدا نةبوو‪,‬كة عوسمانييةكان لةوة زي اتر الواز بن‪,‬هةرض ؤن‬
‫لةدذي دةسةالَتةكةي مةحمةدعةلي ثاشاي ميسر وةس تايةوة‪,‬ئ اواش ل ةدذي ثاش اي ط ةورة م يري ميرنش يني‬
‫سؤران وةستايةوة‪,‬كة دةولَةتي عوسماني هاندا هيَرش بكاتة سةر ميرنشيني سؤران ولةناوي ببات‪.‬‬
‫‪-‬رووس ياي قةيس ةري ئام ادةيي خ ؤي دةرب ِري بؤدةولَ ةتي عوس ماني كةيارم ةتي ب دات ب ؤ ل ةناوبردني‬ ‫‪ِ 5‬‬
‫ميرنشيني سؤران‪,‬كةلةسةريَكةوة يارمةتي دةولَةتي عوسماني وئينطليزي ئةدا‪,‬وةلةسةرةيَكي ترةوة يارم ةتي‬
‫دةولَةتي ئيَراني ئةدا‪.‬‬
‫سةرضاوة‪:‬‬
‫‪-1‬عةبدولَالَ‪,‬نةخاتي‪/‬كوردستان وكيَشةي سنووري عوسماني‪-‬فارسي‪1847-1639‬ز‪-‬هةوليَر‪2001‬ز‪.‬‬
‫‪-2‬عةلياوةيي‪,‬دكتؤر عةبدولَالَ‪/‬كوردستان لةسةردةمي دةولَةتي عوسمانيدا‪-‬سليَماني‪2004‬ز‪.‬‬
‫‪-3‬جؤن ئيدمؤنس‪,‬سيسيل‪/‬كورد عةرةب تورك‪-‬لةفارسييةوة كردوويةتي بؤكوردي‪-‬حاميد طةوهةري‪-‬هةوليَر‬
‫‪2004‬ز‪.‬‬
‫َ‬
‫‪-4‬سابرسالع‪,‬ياسين‪/‬ئينسايكؤثيدياي طشتي‪-‬سليَماني‪2005‬ز‪.‬‬
‫دا‪-‬وةرطيَ راني بؤك وردي‪,‬حةم ةكريم ع ارف‪-‬ه ةوليَر‬
‫ِ‬ ‫‪-5‬كؤض يَرا‪,‬ك ريَس‪/‬كوردلةس ةدةي نؤزدةوبيس تةم‬
‫‪2006‬ز‪.‬‬
‫ار‪,‬رةفي ق‬
‫ِ‬ ‫َ‬
‫‪-6‬زةكي بةط‪,‬مةحمةدئ ةمين‪/‬خؤالص ةيةكي ت اريخي كوردوكوردس تان‪,‬ب ةرطي ض وارةم‪-‬ئامادةك‬
‫سالَع‪-‬سليَماني‪2006‬ز‪.‬‬
‫بدلسي‪,‬ميرشةرةف‪/‬شةرفنامة‪-‬وةرطيَراني بؤكوردي‪,‬م‪.‬هةذار‪-‬هةوليَر‪2006‬ز‪.‬‬
‫ِ‬ ‫‪-7‬خاني‬
‫َ‬
‫‪-8‬مةحمةدحاجي‪,‬كامةران‪/‬كوردستان لةبازنةي كيَشةي ِرؤذهةال تييدا‪-1900-1800‬هةوليَر‪2007‬ز‪.‬‬
‫‪-9‬بوركاي‪,‬كةمال‪/‬كوردوكوردستان‪-‬لةيؤنانييةوة كردوويةتي بؤكوردي‪,‬عةلي فةتحي‪-‬هةوليَر‪2008‬ز‪.‬‬
‫وكوردلةروانطةي نةخشةوانييةوة‪-‬هةوليَر‪2009‬ز‪.‬‬
‫ِ‬ ‫‪-10‬رةحماني‪,‬وريا‪/‬كوردستان‬
‫تان‪-‬وةرطيَ راني‬
‫ِ‬ ‫َ‬
‫‪-11‬بةشيرئةس كةندةر‪,‬د‪.‬س ةعيد‪/‬س ةرهةلدان ورووخان دني سيس تةمي ميرنش يني لةكوردس‬
‫بؤكوردي‪,‬جةوهةركرمانج‪-‬سليَماني‪2009‬ز‪.‬‬

You might also like