You are on page 1of 11

‫زانكويا دهوك‬

‫كوليذا كارطيَري و ئابووري‬

‫ثشكا ‪ :‬ئامار‬

‫قوناغا ‪ :‬ئيَكيَ‬

‫بابةت ‪ :‬جينو سايد‬

‫ناظيَ قوتابي ‪ :‬ئاراس حممود حممد‬

‫(جينو سايدا حةلةبضة)‬

‫)‬ ‫هةلسةنطينةرىَ دووىَ (‬ ‫)‬ ‫هةلسةنطينةرىَ ئيَكىَ (‬


‫‪1‬‬
‫)‬ ‫منرا راثورتا دوماهيىَ (‬
‫ناظةروك‬

‫ثيشةكى ‪3 ......................................................................................................‬‬

‫زاراظىَ جينو سايد ‪3 ............................................................................................‬‬

‫جوطرافى حةلةلبضة ‪4 .......................................................................................‬‬

‫كارةساتا كيميا بارانا حةلةبضة ‪5 ............................................................................‬‬

‫ئةو طازين هاتني بكارئينيان د كيميا باران كرنا حةلةبضة ‪6 ................................................‬‬

‫حةلةبضة و هةلويستسَن دولةتيَن جيهانىَ‪7 ...................................................................‬‬

‫سياسةتا كومارا ئريانىَ سةبارةت كوردستانىَ و تايبةتى حةلةبضة‪8 .........................................‬‬

‫كيميا بارانا حةلةبضة طفتوطوا نةتةويَن ئيَك طرتيدا‪8 ...............................................‬‬

‫دانثيَدانيَن حاجى شةوكةت مشريى سةبارةت حةلةبضة ‪9 ...................................................‬‬

‫ئةجنام ‪10 ......................................................................................................‬‬

‫ذيَدةر ‪11 .......................................................................................................‬‬

‫‪2‬‬
‫ثيشةكى‬
‫طةلةك كيم راثورت لسة ظى بابةتى هايى كرن كو ئة بابةتة ئيَك ذ وان بابةتانة كو دظيت ثشتطرى ىلَ بيتة كرن ضونكى ئةظ‬
‫بابةتة باس لسة ر ذناظ ضونا ‪5‬هزار سظيال دكةت و ئةظ بابةتيَ من ظة يكولني لسة كري بشيوةكي طشتى باس ل وان كاراستا دكةت‬
‫ييَن جينوسايدتا حةلةبضة دا رويداين طةلةك هةلويستيَن جودا سةبارة ظي بابةتى هاتنة طوتن ذ ذ خراب ترين هةلويستا هاتية‬
‫طون ئةو ذيك يىَ بةرثرسيَ ليوا ‪ 42‬موشات (عةىل حةسةن ئةجمليد ) كو طوت (ب ضةكى كيمياوى دىَ هةمى (كوردان)‬
‫كوذم ‪ .‬كىَ دظيَت ئاخفتنةكي بيذيت هةر ض بيت بال بيَذيت ! ) و جظاتا نيظ دةولةتى طوهىَ خو دا وان ئاخنتنا ‪ .‬ئةم دى‬
‫بةحسا طوفتوطوا نةتوين ئيَطرتى و هةلويسى يرانىَ بو بةرذة وةنديىّ خوة‬

‫زاراظىَ جينوسايد ‪:‬‬


‫(جينوسايد زاراظةكة ذ دوو برطا ثيَكهاتية (جينو (‪ )Genos‬ثةيظةكا طريكية يوناني ب رامانا رةطةز يان نظش دهيَت‬
‫(‪ )caeder‬ثةيظةكا التينية ب رامانا ذناظربن و قركرن دهيَت ‪ ,‬هةر دوو ثةيظ ثيكظة قركرنا رةطةزى دهيَت ‪ .‬بكارئينانا زاراظىَ‬
‫جينوسايد بو جارا ئيَكىَ ذ اليىَ شارازايىَ ياسايىَ يىَ ثولةندى (رافائيل ليمكني ) ل مةدريد د كومفراسةكيدا ل ساال ‪ 1932‬ب‬
‫كارئيناية و لساال ‪ 1942‬بنظيسني هاتية توماركريية )‪)6( .‬‬

‫‪3‬‬
‫جوطرافى حةلةلبضة‬

‫ثاريزطةها حةلةبضة ئيَكة ذ باذيَريت هةرة طرنطيَت هةريَما كوردستانا باشور‪ ,‬كو دكةفيتة ناظةراستا باكورىَ عرياقىَ و باشورىَ‬
‫هةريَما كوردستانىَ كو دكةفيتة لسةر دريَذيا هيَال ثلة ‪ 46‬ل اليىَ روذهةالتى و ل سةر هةر دوو هيَليَن بازنة ثانى ب ثلةيا ‪ 36-35‬ل‬
‫باكورى هةروةسا ‪ 83‬كيلو مةتر ل باشورىَ روذهةالتىَ باذيَرىً سليَمانيىَ كو روبةرىَ وىَ ‪ 1599‬كيلومرتيَن ضارطوشة ية ‪,‬ل دةمىَ كو‬
‫ثاريَزطةها حةلةبضة بةشةك بو ذ ثاريَزطةها سليَمانيىَ ‪ 39.9‬ذ سةدىَ يا وىَ ثاريَزطةهىَ ثيَك دئينات‪ ,‬هةروةسا ب دريذيا ‪75‬‬
‫كيلومةترا هة ظ سنورة دطةل ئريانىَ و هةروةسا دةشتا شارةزوور كو ئيك ذ دةشتيَن هة رة ناظداريَت جيهانىَ دهيَتة نياسني‪ ,‬كو‬
‫بةشك هةرة مةزن ذ ظىَ ثاريزطةهىَ ثيَك دهيَنت ‪ ,‬دةشتا شارةزوو ل روذئاظايىَ باذيَرَ حةلةبضة دةستثيَدكةت و ل روذهةالتىَ ناحيا‬
‫سورداش دووماهيك دهيَت‪ ,‬و هةروةسا دريَذيا وىَ نيَزيكى ‪ 100‬كيلومةترا دبيت ‪ ,‬و ياطرنطة بهيَت زانني كو ذيَدةرىَ ذيانا‬
‫طةلةك ذ خةلكني ظىَ دةظةرىَ ب داهاتىَ ذ ظىَ دةشتيَظة طريداية‪,‬‬

‫ل ديظ فةرمانطةها ئامارا ثاريَزطةها حةلةبضة ل ساال ‪ 1977‬ز ذ ضوار طةرةكيَن سةرةكى ثيك دهات ئةو ذي (باموَك ‪ ,‬ثاشا ‪,‬‬
‫سةراى ‪ ,‬ثري مةحةمد) سةرمجىَ دانيشتويَن وىَ نيزيكى (‪)2411‬كةس بوون ذمارا وان خيَزانا ين ل وان طةرةكا ذ‬

‫(‪ ) 3850‬خيَزانا ثيَك دهات ‪ ,‬ئانكو ‪ %37‬ذ دانشتويَن سنورىَ ئيدارةيا ظىَ دةظةرىَ ثيَك دهيَنات‬

‫ذمارا وان خانيَن اهلى و ين طريداى ب دةولةتىَ ظة (‪ )3628‬خانى بوون ل ديف خزمةتطوزاريت طشتى ذ (‪ )17‬قوتاخبانا و (‪)2‬‬
‫نةخوشخانا ثيَك دهات بةىلَ ئاماريَت ساال (‪ )1987‬سةرجةم دانشتويَن سنورىَ ئيدارةيا ظىَ ثاريَزطةهىَ (‪)115299‬كةس بني و‬
‫ئةظة زى ‪ % 11.12‬ذ سةرجةمىَ دانشتويَن ثاريَزطةها سيَمانىَ ثيَك دهينات‪ ,‬ئانكو ل ناظبةرا ساال ‪ 1988-1977‬ريَذا دانشتويَن‬
‫ظىَ دةظةرىَ طةشة يةكا باش يا كرى ب ريَذا ‪ % 3.3‬هةر وسا ل ديظ هةمان ئامار ل وىَ ساليَدا كو ذمارا خانني هاتينة دورستكرن ين‬
‫اهلى و دةولةتىَ ين دناظ باذيَريدا نيَزيكى (‪)6008‬خانى بوون ‪ ,‬و (‪ ) 5506‬خانى ذاليىَ خزمةت طوزاريَن طشتى نة و ذ (‪)61‬‬
‫قوتاخبانا و (‪( )2‬نةخوشخانا) و (‪ )1‬بنطةهىَ تةندرستى ثيَك دهات ‪ ,‬ل ديظ دوماهيك ئامارا سةر ذميَرياريىَ كو دناظبةرا ساال‬
‫‪ 2013-1998‬دا هاتية كرن ذمارا دانشتويَن ظلى باذيَرى طةهشتية ( ‪ ) 186000‬كةسان و هةروةسان ذمارا مزطةفتا ل ظى‬
‫باذيَرى دطةهيتة (‪ )12‬مزطةفتا ل ديف دماهيك ئامارا سةر ذميَرياريىَ يا ل ساال ‪.2013‬‬

‫ذيانا خةلكىَ دناظ باذيَرىَ حةلةبضة ‪:‬‬

‫‪4‬‬
‫خةلكىَ دانشتويَن ثاريَزطةها حةلةبضة ذيانا وان ب كاروباريت دوكانداريىَ و بازرطانيىَ و كشتوكاليىَ و كارمنديَن حكومةتيَ و‬
‫خودا نكرنا تةرشو تةواىل و كاروباريَت سة ر ثيان وهاتو ضو ل سةر سنوريَت ئريانىَ و طرتنا ماسيان ريظة دبن و هةردوو ئاينيَت‬
‫(كاكى) و (ئسالمىَ)سةرجةم دانشتو ثيَك ئيناية‪ .‬ل ديظ ئامارا ذمارة (‪ ) 27‬يا روذناما ثيَشكفنت بةالفكرى كو ل سةر (‪ )6509‬كة‬
‫سان كرى بو ذيَك جوداكرنا رةطةزىَ وان كو ذ وان (‪)2249‬زةالم بون و هةروةسا (‪ )2103‬ذن بون و (‪ )1051‬كض بون و‬
‫(‪ ) 1106‬كور بون كو زورينةيا خةليَكىَ ثاريزطةها حةلةلبضة ذ رةطةزىَ نيَر ثيَك هاتبون‪)1( .‬‬

‫كارةساتا كيميا بارانا حةلةبضة‬


‫ل دةميَ ريدانا دلتةزينا كيميا باران كرنا باذاريَ حةلةبضة كو ئةو روذا رةش ض جاران ذ بريا مة ناجيت و ريدانيَت ويَ روذا رةش هةر‬
‫ييَل بريا مة و ض جاران ئةو ريدان ناهني ذ بريكرن ‪.‬‬

‫ل روذا ‪ 1988/3/15‬ل دةمذميَر ‪ 8‬ي ئيَظاري هيَرشيَن ئريانيَ دةست ثيَكرن ‪ ,‬د ظي شةريَ دناظبةرا عيَراق و يرانيَ دا هيًزين‬
‫كوردستاني بةشداري نةكر ‪ ,‬تينَ هيزيَن عرياقي بةشداري دظي شةريدا كرن و هةر ذ دةست ثيكيًَ اليةنيَ كوردي نة رازي بوونا خو ل‬
‫سةر ظيَ شةري ديار كر‪ ,‬بةليَ يرانيَ هةمي الين ئاطةدار كرن خو ئةطةر هيَزين كوردي بةشدار بن يان بةشدار نةبن ديَ هيَرشيَن‬
‫خو ئةجنام دةت ‪ ,‬بةليَ ئةطةر روليَ ئةظان اليةنان ثاراسنت و رزطاركرنا خةلكيَ بيت ‪ ,‬باشرتة ذ هنديَ خةلكيَ بيَ دةست هةالت‬
‫بكةظنة بنظيَ هيَرشا هةردوو وة التيَن درندة و زل هيَز يَن دووذمنيَت كورد ‪ ,‬ب تايبةتي ثارستنا خةلكيَ ئةظيَ دةظةريَ ذ هةر دةست‬
‫دريَذيةكا كوشتينَ ذ اليَ هيَزيَن ئرياني ظة ‪ ,‬هةرضةندة ل ويَ دةمي كوردستان ل وةرزيَ ئاداريَ بي ‪ ,‬ئةظة بي ئةطةريَ هنديَ هيَزيَن‬
‫خو دابهش بكت ل سةر دةظةريَن (هةورةمان) و (خورمال) و (سريوان) و (حةلةجبة) و (هاوار) ‪ ,‬ئةوهيًزيَن هيًرذ بهربني ل سنوريَن‬
‫(مةريوان ‪ ,‬ثاوة ‪ ,‬خوارويً ‪ ,‬دةربةدخيان ) بةرةف حةلةبضة ضوون و ئةو هيَزة طةهشنت خورمال و بةرةف ئةو ريَكا سرتاتيجي يا‬
‫دناظبةرا سليَماني و حةلةبضة دا ئةوا ثيكظة طريَدةت كو ئةو ذيك ثرا (زةلَمة ) ل سريوان بو ‪.‬‬

‫ثشيت طشتنا وان ئةو ثرة ثةقاندن و ريَك ل هيَزيَن عيَراقي طرتن ‪ ,‬ئةظة بي ئةطةر برةظن و هاريكاري نةطةهينَ ‪ ,‬ئةظي بارو‬
‫دووخي نة جاركرن سانةهي خو ب دةست ظة بةردن ‪ ,‬ريَذاوان زيَدةتر بي ذ ثيَنج هزار سةربازا ‪ ,‬ب ظيَ ثيَنطاظيً باذيَريَ حةلةجبة‬
‫هةتة ثاراسنت ‪ .‬بيَ كو هيض ئةطةرةك هة بيت ريَكيَ ل (علي حسيَن عبيد ) بةرثرسيَ ليوا ‪ 42‬موشات ‪ ,‬كو سةر ثةرشتيا‬

‫‪5‬‬
‫دامةزراندنا راثةرينا مةزن يا ساال ‪1987‬ىَ دكر ل روذا ‪ 3/16‬هيَمن و ئارامي و دل خوشيَ ئةمسانيَ ئةظي باذيَرىَ ديَرين و شورةش‬
‫طيَر طرت ‪ ,‬بةس ذ بةر ئةزمونيت دانيشتويَت وىَ باذيَ ري يًت كةظن دزانني ديَ عيَراق توال خو ظةكت ‪.‬‬

‫بةليَ د وىَ باوةريً دا بني ديَ ب ريَكا توث يان راجيمة يان فروكيَن توث هاظيَذ يان ذي ب موشةكيَن مةزن يَن دير هاظيَذ توث باران بكن‬

‫دةم طةهشتة ‪ 10:40‬سةرىَ سحارىَ و هةر ئارمىَ بةردةوامة وةك هةر روذةكا دي يا ئاساىَ خةلك دضوون بازاري ‪ ,‬بةلي ئةظ‬
‫ئازادية طةلةك نة ظةكيشا ثشيت ضةند دمذمريةكان فروروكيت رذميا عرياقي ئاطر ب سةر ئةمساني ظي باذيري دا باراند و باذي‬
‫ردا بةر موشةكني ويران كةر دةسثيَكيً توث باران كرنا طةرةكا (سةرا)كر ضونكي دامودةزطاييَ ظي باذيَري ل ظي طةرةكيَ بون ‪.‬‬

‫مةبةست تا وان ئةو بو كو هةمي بةلطان ذناظ ب بن ثشتى دوماهيك هاتنا ظي ئةركى ثاشي هيَرش كرن سةر هةمي دةظةرين دي‬

‫ب شيوةكي درندانة توث باران كرنا وان دة ظةرا كرن ‪,‬فروكني هريش بةر ريك نة دا خةلك خو رزطار بكت ‪ ,‬ئانكو خاني خاني توث‬
‫باران كرن هةتا هةرفيبان و ثاشي دا سوذن ‪,‬ئةظ هريشة كرن بي كو هيض ريطريةك لظان هريشان بهيت طرتن ‪ ,‬طةل ظان هيَرشان‬

‫هندةك جاران هيَرش كرنة سة ر وان كةسان ئةوين كةلو ثةل د ظةطوهاسنت و ئةو كةس خةلكيَ يرانيَ و هندةك ماليت يراني و‬
‫ئة هريشني درندة هةتا دةمذمري ‪2‬ثشتى نيظرو بةردةوام بوون بيَ راوستيان و كوشيت و بريندار هةبوون ‪ ,‬ئةو كةسني شيان برةظن‬
‫بو ذدةرظةي باذيَري ضوون و ئةوين بيَ دةست هةالت و بي ترومبيل نة بوون و نةشيان ذ وان تونيال دةر كةن ئةوين هاتينة دروست كرن‬
‫ذ بو خو ثار اسنت ذ هيَرشيَن فروكاين يراني ئةو تونيلة بو وانا بينة جهيَ ثاراستينَ خةلكي باذيَري د ويَ باوةرييَ دابوون ديَ باذيَر‬
‫هيمن بيت راستة باذيَر هيمن بو بةلي تينَ بو ماوي دةمذمريةكي ئانكو رودانا دل تةزين ل دةم ذمري ‪ 3‬ثشتى نيظرو فروكني كيميا‬
‫هاظيذ ئةمسانيَ حةل ةبضة ب طازين كوذةك رةشاندن هةواييَ باذيري رةش و تاري و ديكالوي كر ‪ ,‬بيَهنا سريا و خيار و كةسكاتى و‬
‫فيقي بةالظ ر ئةو خةلكي ذ ئةطةريَ توث باراني ماين ض سوتنب يان ريندار بنب يان خو فةشارتنب ثشيت هافيتنا طازين كيمياي‬
‫طةلةك دةم نة ضوو ئةو ئةوان كةسان هةست ب به يَن تةنطييَ و سوتانا لةشي و سوربونا ضاظا كورة بوون و بيَهوش بون ‪.‬‬

‫ئةو طازين هاتني بكارئينيان د كيميا باران كرنا حةلةبضة‬

‫‪-1‬طازى خنكينةر (فوزوجني) ‪....‬طازيكى بيَ رةنط و بوني طيا و سةوزةي تازة ىلَ ديت كارتيكردني زور بة زووي‬ ‫(‬
‫دةبيت لةطةل بوني ئةم نيشانانة كوكة حاليت رشانوة و ذانة سةر هةناسةي كورت سوتانةوةي بوريةكانى هةناسة‬

‫‪ -2‬طازي خويَن (سيانيك ‪ -‬اتروذين ‪ -‬كلورايت ‪ -‬سيانوذين )بوني بادةمي تالي ليَديَتو نيشانةكاني (ذانة سةر ‪-‬‬
‫طيَذبون ‪ -‬زياد بوني هةناسة ‪ -‬سوربوني ليَيوورمةت)‬

‫‪6‬‬
‫‪-3‬ثورك هينةر (خةردةل ‪ -‬ئةرسينطةكان ‪ -‬طازة كانى ثيوة دةر ) طازةكى وشكة و بونى سريي ليًديت كارتيكردني‬
‫دريش خايةن دواي دوو سعت ثيسيت لةش سور دة بيت دواي دوو روذ ثيست ثوك هةل ئة هينى ثاشان دةبيت برين‬

‫‪ -4‬ئةعساب (سارين و سومال )طازةكى ئاوة طري بوني شيوةي ميَوةية ئةطةر خاليس بيت بوني نية كارتيكر دني‬
‫دريذ خايةنة نيشانةكانى ‪ ,‬هاتنة وةي خاري ئاو دةم و لوت و ضاو ‪ ,‬ضاولةوربون ئةضيت و ميز كردني ال يرادي و ذانة‬
‫(‪)2‬‬ ‫سةر حالةتي رشانةوة )‬
‫حةلةبضة و هةلويستسَن دولةتيَن جيهانىَ‪.‬‬
‫سياسةت و بةرنامىَ دةولةتان سةبارت ريدانان و ريدانةكا سياسى و كومةالتى ‪ ,‬و سروشتى ل هة ر طوشة يكا‬
‫جيهانيَدا ل ديظ بةرذةوةنديَت ئة وان دةولةتان ريددةت ‪ ,‬كارةساتا بومبةبارانا حةلةبضة دكةظيتة هةمان بازنةدا‬

‫ل ديف هةمان سياسة ضةند بوضونيَت جودا هاتنة مةيدانيَدا‬

‫(‪-1‬هةلويستىَ ئيَكىَ ‪ ,‬زوربةيا دةولةتيَن جيهانىَ راستةخو بةحسىَ بومبة بارانا باذيَرىَ حةلةبضة دكر و دةولةتا‬
‫عيَراقىَ تاوانبار دكر‪.‬‬

‫‪-2‬هةلويستىَ دووىَ ‪ :‬بةحسىَ بومبة بارانا حةلةبضة كر بة َ‬


‫ىل بيَكو ناظىَ دةولةتةك َى بينيت‪.‬‬

‫‪-3‬هةلويستىَ سيىَ ‪ ,‬هةلويست َى بيدةنطى!‬

‫‪ -4‬هةلويست َى ضارىَ ‪ ,‬هةلويستىَ ثشتةظانى كرنا دةولةتا عيَراقىَ ‪.‬‬

‫‪-5‬هةلويستىَ ثيَنجىَ‪ ,‬هيَرشيَن سياسى ل سةر دولةتا عيَراقىَ و خةمباربون بو هةلةبضة و دةولةتا ئسرايلىَ و‬
‫ئريانىَل سةر ظ َى ضةندىَ طةلةك رذد بوون‪).‬‬
‫بكورتى بةحسىَ هةلويستىَ دةولةتا ئريانىَ‪ ,‬كو ئةو ب خو ذي ئيَكة ذ وان دةولةتا يَن كوردستان داطري كرين‪ ,‬و ب‬
‫هرياتى دابزانني بوضى ئة ظ هةلويستة بةرامبةر دةولةتا عيَراقىَ هةبو‪)3(.‬‬

‫‪7‬‬
‫سياسةتا كومارا ئريانىَ سةبارةت كوردستانىَ و تايبةتى حةلةبضة‪.‬‬
‫ىل ل اليىَ ئايدلوذى و جيَوازى هةية دطةل سيستةمىَ ثاشايةتى‬
‫دولةتا ئريان َى دولةتةكا كومارى و ئيسالميية بة َ‬

‫سةبارة ت ب سياسةتا ل ناظا ئريانىَ و ب طشتى ئة نةتةويَن ل ناظا دةولةتا ئريانيدا كوردان ذي هةمان سياسةت‬
‫وريَبازا ثاشايةتيىَ هةية و ئة ظ دةولةتة ذ بلى كو هيَزا ويىَ يا سةربازى ضةك و تانك و توث و فروكة ل دذى خةلكىَ‬
‫كوردستانىَ و شورةشا كورستانىَ بكارئيناية و دةست هةالتا ئاينى و ضةك َى ئاينى ذي بكارئيناية ‪ ,‬ئةو سياسة و توندو‬
‫تيذيا دةولةتا ئريانىَ سةبارةت ب بومبة بارانا حةلةبضة و بةرامبةر دةولةتا عرياقىَ بكار ئيناية ذ اليىَ ئازادي‬
‫خوازي َى و دوستيني َى و خوشتظيياتيا كوردا و خةلك َى حةلةبضة نة بوون ‪ ,‬ئةظ دةولةتة بو ماوىَ ‪ 8‬ساالن د شةرةكىَ خوين‬
‫ريذيدا بوو دطةل عيَراقيدا دظى شةريدا بارىَ سةربازى كوشتى و برينداريَن زور هةبون هةروةسا ضةندين باذيَر و‬
‫هةروسا سةدان طوندين ئريانىَ ويَران كرن و ذ اليىَ ئابوريظة زيانةكا مةزن ب دةولةتا ئريانىَ كةفت و ذ اليىَ‬
‫سياسيفة ذ بلى شكةستن َى ض تشتيَن دى ب دةست نةكةفت ‪ ,‬ئايتوال خومينى ل دةم َى ئيمزاكرنا ثةياما دوماهيكا شةرى‬
‫اين جام زهر را مينوشم! دةولةتا ئريان َى دظيا بومبةبارانا حةلةبضة و كو ضةكةك بةرامبةر عيَراقىَ ب كار بينيت‬
‫وةكو ضةكةك سياسى و مةرةميَت خو ين تايبة دفيا بكار بينيت و هةروةسا دظيا ب ظى كارى كاريَ خو يىَ درندانة ل‬
‫كورستان َى ظةشرييت و هة روة سا خو وةك مروظ دوست و ئازادى خاست خو ب جيهانىَ بدة ت نياسني‪)3(.‬‬

‫كيميا بارانا حةلةبضة طفتوطوا نةتةويَن ئيَك طرتيدا‪.‬‬


‫ثش تى كيميا بارانا حةلةبضة ناكوكى دناظبةرا ئريانا و عيَراقيدا دةستثيَكر ‪ ,‬ئريانى طةلةك بةلطة رادةستى (خاظيَر ثريَز‬
‫ديكوئيار) بو هندىَ دا كو بدةت دياركرن و عيَراقىَ حةلةبضة كيَميا باران كرية ئريانىَ راطةهاند هيَرشيَن عيَراقىَ بةردةوام بوون و‬
‫د وان هيَرشاندا(‪) 5000‬هزار كةس هاتنة كوشن و هةروةسا( ‪) 5000‬هزار كةس هاتنة بريندار كرن ‪ ,‬ئريانىَ طةف ل نةتةويَن‬
‫ئيَكطرتى كرن كو ئةطةر تيمةكىَ ظةكولينىَ نة هنيَريتة ئريانىَ ئيدى ثشكداريىَ د كومبونيت نةتةويَن ئيَكطرتى ناكةت‪,‬‬

‫ل ‪ 24‬ئادارىَ ل ساال ‪ 1988‬طوتةبيَذىَ نةتةويَن ئيَكطرتى راطةهاند كو سكرتيَرىَ نةتةويَن ئيَكطرتى دىَ تيمةكىَ بو ظةكولينىَ‬
‫دةربارةى بكارئينانا ضةكىَ كيمياى ل دذي سظيالن ريَكةت ئريانىَ ‪ ,‬ذمارةكا وةالتان ئةندام د ئةجنومةنا ئاسايشا نسف دةولةتى ذ وان‬
‫ذي ئةمريكا طةلةك هةولدان داكو سكيَرتيَرىَ نةتةويَن ئيَكطرتى رازيكة كو وىَ تيمىَ ريَنةكةت بو ئريانىَ و وى ذ بريارا وى‬
‫ثةشيَمان بكةن و ئةوان جةخت ل سة ر هندىَ كر ئةطةر وان تيمان بنهيَريت ئريانىَ طوفتوطويَن ئاشتيىَ ين دناظبةرا هردوو‬
‫وةالتاندا تيَك بدة تكو بريارة ل هةيظا بيهيَت دةستثىَ هيَت كرن‪ ,‬هةر د هةمان روذ (ثريَز ديكوئيار) راطةهاند بةلطةيَن دورست‬
‫ل بةر دستني ئريانىَ يت هةين كو عيَراقىَ ضةكىَ كيمياى بة رامبة ذمارة كا زورا خةلكىَ بكار ئيناية و ذ وان ذي بارا ثرت خةلكيَن‬

‫‪8‬‬
‫سفيلن بةىلَ ئريانىَ ئة ك وتنيَت سكيَرتيَرىَ طشتى بةس نسنة و دظيَت ثيَنطاظةكىَ ب كريار باظيَذيت ثشتى راطةهاندنا سكيَرتيَرىَ‬
‫طشتى يىَ نةتةويَن ئيَكطرتى هةر ذ زو نةرازيبونا عيَراقىَ ل ديف خو دا ئينات و نامةكا توند بو سكيَرتيَرىَ طشتى يىَ نةتةويَن‬
‫ئيَكطرتى هنارت و د وىَ ناميَدا رةتكر كو باذيَرىَ حةلةبضة هاتبيت كيميا بارانكرن ض اليىَ عيَراقىَ ظة ‪ ,‬و طوت ئةم دوثات دكةين‬
‫كو ئريانىَ ضةند جاران ضةكىَ كيمياى ل بةروكيَن شةيدا بكارئيناية و هةروةسا هةتا نوكة ذي ل ناظ شةرو هيَرشني خودا بكار دئينيت و‬
‫(تارق عزيز ) دوماهيكا ناميَدا جةخت ل وىَ ضةند ىَ دكة ت كو طةىلَ مة بريار يا داىهةمى هيَز و شيانيت خو ل دذى داطريكةران و‬
‫هةروةسار تاوان كارا بكار بينيت ‪ ,‬ب هةر شيَوةكىَ عيَراقىَ بةرثرسايةتيا كيميا بارانا حةلةبضة ئيَخستة ستويىَ ئريانىَ سكيَرتيَ{ىَ‬
‫طشتى تيمةك ريَكرة ئريانىَ ل وىَ تيمىَ نةشيا سةرةدانا حةلةبضة بكةت ل ‪ 4‬نيسانىَ (تارق عزيز ) نةتةويَن ئيَكطرتى‬
‫ئاطةهدار كر كو ئريانىَ ل ‪ 30‬ئادارىَ ضةكيَن كيمياى ل دذى حةلةبضة بكار ئيناية ‪ ,‬و تيما نةتةويَن ئيكطرى دةمىَ ذ تارانىَ زفرين‬
‫ئيك سةر هاتنة ريَكرن بو ثايتةختىَ عيَراقىَ بةقداد ل (‪ )8‬تا (‪ )11‬بو بةري خودانا برينداريَت عيَراقى ‪ ,‬ل (‪ )25‬نيسانىَ راثورتا‬
‫وىَ تيمىَ هاتة ثيَشكيَشكرن بو ئةجنومةنىَ ئاسايشىَ كو تيَدا سكيَرتيَ رىَ طشتى هةستيَن خو دةربرى سةبارة ت بكارئينانا ضةكىَ‬
‫كيمياى ل شةرىَ ناظبةرا ئريانىَ و عيَراقيَدا كو تيَدا جةخت ل وىَ ضةندىَ كر كو روذ بو روذىَ ذمارةكا زورتر يا خةلكىَ مةدةنى دبنة‬
‫قوربانييَت ضةكيَن كيمياى‪ ,‬ثزيشكيَن بسثور طةهشتنة وى ئةجنامى كو هيَزين ئريانىَ و هةروةسا خةلكىَ ئريانىَ ذ ئةطةرىَ طازا‬
‫(خةردةل ) و (دةمارةوة) بريندار بوينة و بوينة قوربانيَت وىَ طازىَ‪ ,‬ئةظ طازة سكاال هندىَ ل سة ر هةية ل باذيَرىَ حةلةبضة و ل‬
‫(‪ ) 31‬ئادارىَ ل بةرامبة خةلكىَ سظيل بكار هاتية ‪.‬‬

‫ثشتى بورينا دوو حةفتيان ئةجنومةنىَ ئاسايش بريار دا كود وماهيك بو ضونا خو بةرامبةر يف بابةتى بدةت دياركرن‪,‬‬

‫ثشتى بورينا دوو حةفتيان ذ هيَرشا حةلةبضة ل (‪ ) 9‬طوالنىَ ئةجنومةنىَ ئاسايش ب زورينةيا دةنطا بريارةك ثةسةندكر و‬
‫ثيَداطرى ل سةر وىَ ضةندىَ كر كو ضةكىَ كيمياى هاتية كارئينان د جةنطا عيَراقىَ و ئريانيَدا ‪ ,‬بكارئينانا ضةكىَ كيمياى ذ اليىَ هةر‬
‫دوو وةالتان ظة شةهمزار كر ‪ ,‬بريارا ئةجنومةنىَ ئاسايش هند الواز و درةنط هاتة دان كو ئيَدى ض كاريطةريا خو نةبيت ثشتى (‪)3‬‬
‫حفتيا دةمىَ عرياقىَ هيَرشكرى سةر ئريانىَ دوبرة ضةكىَ كيمياى بكار ئينات و هةروسا طونديَن كوردان ذي كيميا باران كرن و ل‬
‫هةيظا تةموزىَ ل ساال (‪( ) 1988‬تارق عزيز ) ب ئاشكرى دانثيَداكر كو عيَراقىَ ضةكىَ كيمياى ل دذى ئريانىَ ب كار ئيناية و‬
‫هةروةس ا عيَراقىَ خةت ل وىَ ضةندىَ كؤ كو ئةو مافىَ رةواىَ عرياقىَ ية ‪ ,‬ضونكى ئريان ذي ضة كىَ كيمياى بكارئيناية و بانطةشةيا‬
‫وىَ ضةندىَ دكر كو ئريانىَ دةستثيَكىَ بكار ئيناية‪)4(.‬‬

‫دانثيَدانيَن حاجى مشريى سةبارةت حةلةبضة‬


‫بةريز شةكةت ى دانثيدان ب وان راستيا دكةت كو هةردةم جهيَن شكىَ و طومانىَ بوو نةشيان باوةري ز مةترسيا خرابكرن (( هةمي‬
‫ئةو ثيكولني مــة داين دطـةل و دميكورات و جظاكى دا هةرجةندة ثيكوالن وان دطةل جظاكي بتنى نامةكا ديار نةبو ب هيج‬
‫رةنكةكيى باوةر مة نةهاتة كرن و هيز و مال و زاروك ذ سنورى نةهاتنة ديركةفنت ئةظةذى ذبةر جةند ئةطةرةكا ‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫(‪ )1‬ب ض شيوا هةست ب هاتنو جونا هيزا مةزنا ئرياني نة هاتة كرن لسة رى هزراواندا نةبو كو ئةطةر حكومةتاى بظيت د‬
‫دةمى ‪ 24‬دةم ذميارا دا مةزنرتين هيز كومبكةت و رىَ بيخةت ‪.‬‬
‫(‪ )2‬طةلةك جارا حكومةتا ئريانىَ بو خابث ندنا هيزين عرياقىَ هيز كوم دكرن لسةر سنوةرةكى بةلي طةلةك و ل جهةكىَ‬
‫ديرت هريش دهاتة كرن سةر كو طةلةك ديربوو ل وى جهىَ هيز هاتنة كومكرن و دةنط و باسىَ بالظ بونا هيني‬
‫كومكرين ‪.‬‬
‫(‪ )3‬زظستان بو سارمايةكا طةلةك دذواربوو و ياا ساناهى نةبو وان هةمى بارةطاين ظة طوهيَزين ‪ .‬و ب وي جةستةى باوةرى‬
‫نةبو ن كو ئريان لظينى بكةت ل وان ناوضةين ضياى ين سار ‪.‬‬
‫(‪ )4‬وةكو بيَشرتمة طوتى كو ‪ 500 :‬ثيَشمةرطا شةر دكرن ب باشرتين ضةك ل وان سنورا دا بون ‪ ,‬ذ بلى وان هيزين‬
‫بةرطريى و بليطرين حيزبى و نيَزيكى ‪ 300 - 250‬كةسني ضةكدار هةبون ‪ .‬هةمى ضياين بلند دةورو بةرو بشتني خو‬
‫مكوم كربون ‪ ,‬زاتا باوةري ب خو هةبو كو ئةطةر ئريان هريشسةر وان دي هيَرشا وان شكينت ‪ ,‬ذ بلي هندىَ باوةر ب هندى‬
‫هةبوو كو هيزا (ينك) هاريكاريا هيَزىَ يرانيَ ناكن د شةري دا‬
‫(‪ )5‬يا دياربوو كو ئةو طوت طوتك و ئةو ئاخفنت هاتينة طوتن كةتبني بةر كوهني حكومةتا عرياقىَ ئةوان ذي ئةو همي‬
‫تشت ب درةو قةمل دان الىَ دميوكراتا و ريك ب وان ندا كو هوسا ساناهي وان سنورا ظاال بكةن ضونكي لدةف عرياقى بتنىَ‬
‫ئةو طوت طوتكني ئريانىَ نة بو شاشكرنا هيزين عرياقىَ نة كو مذيلى شةرى سةركردايةتى بوو ‪,‬كارةساتا كيميا باران‬
‫كرنا هةلةبضة بةهارا ‪ - 1988‬شةوكةت حاجى مشري ل ‪)5(. 108‬‬

‫ئةجنام‬

‫د ئةجنامىَ ظىَ جينو سايدىَ دا ثشتى بكار ينانا ضةكى كيمياوى ذ اليىّ سوثايىَ عرياقىَ يا بر نياس ب رذميا (بةعس) ‪ 5000‬هزار‬
‫سظـيل ذ ئةطةرىَ كيميا بارانى طيانىَ خو ذ دةست دان و نيزيكى ‪ 10000‬هزار كةسان برين دار بني ذ ئةطةرىَ ظىَ كيميا باراني و‬
‫برينىَ وان ذيك بشيوىَ جودا بني ئةظة ذيك ئيك ذ جينوسايدىَ هةرة مةزنىَ ب سةرىَ طةىلَ كود هتني بةىل ب خمابين ظة ئةظ‬
‫جينو سايدة نة هاتية ذاليىَ نةتةوين ئيطرتى نة هاتية نا س كرن ب جينو سايد ذ بةر ثةيوةنديىَ دناظ بةرا هةردوو وةالتني عرياق و‬
‫يرانىَ و هةتا نوكة ذيك ئةظ جينو سايدة ذ اليىَ نةتةوىً ئيك طرتى نة هاتية نيا سن ‪ ,‬و كاريطةريا ظي ضةكى كيمياى هيشتا لسة‬
‫خةلكى هةلةبضة هةي و هةر وةسا ئاخا وىَ بيهيز كرة بو ضاندنىَ ‪ ,‬بةىلَ نوكة دا حةلةبضة ئيكة ذ ثاريزطةهني هةرميا كوردستانىً‬

‫‪10‬‬
‫ذيَدةر‬

‫(‪)1‬ويكيثيديا ماثةرةك ئازادة‪-:‬‬


‫‪https://ckb.m.wikipedia.org/wiki/%DA%BE%DB%95%DA%B5%DB%95%D8%A8%D8%AC%DB%95‬‬
‫‪?fbclid=IwAR3zMlvi8whEhiXM8PTSK_MtlHAHuHsfuou3EgVGft3ThN9K_PPZvzWATJc‬‬

‫(‪ )2‬ثةرتوك‪ ,‬هةلَةبضة كارةساتى كيميابارانى ساىل ‪ , 1988‬ضاثا ئيَكىَ ‪ 2000‬هةولري ‪ ,‬نفيسةر ‪ :‬هةورةمان عةىل توفيق‬
‫‪ ,‬بةر ثةر ‪19-18-17‬‬
‫(‪ )3‬ثةرتوك ‪ ,‬لةيادى هةلةبضة تا هةلواسنى سةدام‪ ,‬ضاثا ئيَكىَ ‪ 2010/10/10‬نظيسة‪ ,‬سةعى سةقزى قايشى ‪ ,‬بةرثةر‬
‫‪68-67-59‬‬
‫(‪ )4‬ثةرتوك‪,‬هةلةبضة و ئةنفال لة بةلطة نامة نهينية كاني ئةمريكا ئامادةكرنا بةلطا و وةرطريان ‪,‬وريا‬
‫رمحاني‪,‬بةرثةر‪40-39-38-37‬‬
‫‪https://pmnews.se/?p=44410‬‬ ‫(‪)5‬‬
‫(‪ )6‬ثةرتوكا قوتا بييَن ثوال دةهىَ بنةرةت‬

‫‪11‬‬

You might also like