You are on page 1of 7

‫دزةكولينةكا مةيدانيدا دياركرية بةرى ئوثةراسيونا ئةنفاىلَ ريَذا (‪ )%96.

2‬ذن‪ ،‬كض ماىلَ بوون وذدةرظة‬


‫ض كار نةدكر (‪ ) %2.8‬كارى جوتيارى وكشتوكاىل دكر وةك هةظكار كرن دخيَزانىَ دا هةروةسا ريَذا‬
‫(‪ )%1‬ل داموو دةزطةهيَن حكومى وخزمةتطوزارى فةرمانبةربوون(‪ )1‬ىلَ ثشتى ئوثةراسيونا ئةنفاىلَ‬
‫طوهورين بسةر ظان ريَذا هات (‪ )%44.9‬ذن وكض ناف ماىلَ ض كارا ناكةن‪ )%13.6( ،‬دكاريَن ئازاد دا‬
‫كاردكةن وريَذا (‪ )%10.4‬قوتابينة (‪ )%8.1‬ثيَشمةرطةنة (‪ )%7.5‬دكاريَن حكوميدا كاردكةن (‪ )%1.2‬و‬
‫(‪ )%0.4‬دكاريَن كشتوكاىل دا وخودانكرنا ئاذةالن(‪.)2‬‬

‫ئاريشةك دى ذ ئةجنامىَ ئةنفاىلَ ئةوبى كاظلكرنا طوند وباذيَريَن كوردستانىَ تووشى ئابوورىَ‬
‫كوردستانىَ وعرياقىَ بوينة بيَكارية‪ ،‬كو هذمارةكا زورا ذ كريَكاريَن كوردستانىَ وعرياقىَ تووشبووينة‪.‬‬

‫ئةنفاىلَ كاودانيَت زور نةخوش ييَت ئابورى لديظ خو هيَالن هةتا وى رادةى تا دةمةكىَ دريَذ ريَذا‬
‫(‪ )%25.3‬ذظان خيَزانا ذاليىَ ريَكخراويَن مروظى ظة ييَن نافخويى دبيانى ظة هاريكارى دطةلدا دهاتة‬
‫كرن(‪.)3‬‬

‫تةوةرىَ سيىَ‪ :‬كاريطةريا ئةنفاىلَ ذاليىَ دةروونيظة‪:‬‬


‫مةبةستا مة ثىَ ئةو نةخوشية نةكو ذ ئةجناميَ ئةطةريَن كومةاليةتى وئابورى واتة ذ ئةطةرىَ‬
‫رودانيَن ذيانىَ مروظ توش دبيتىَ‪ .‬دياردة ونةخوشييَن دةرونى ل وى دةمى ثةيدا دبن كو كةسةك‬
‫تووشى رووداوةكا دةملدةست يان يا ضاظةرىَ نةكرى دبيت و دئةجنامدا شيانيَن كةسى بو‬
‫بةرنطاربوونا هةر كريارةكىَ كينا ب طوىلَ برينداربوون‪ ،‬ئازار وئةشكةجنادان‪ ،‬دةستدريَذيا سكسى‪،‬‬
‫مرنا دةملدةست كةسةكىَ خوشتظى ونيَزيك نامينيت‪ ،‬و ل دةمىَ نةخوشيا دةروونى نةهيَتة‬

‫‪ - 1‬عةدالةت عومةر ساحل‪ ،‬ئةنفال وئافرةت‪ ،‬الثةر‪.194‬‬


‫‪ - 2‬عةىل تةتةر نريوةيي ‪ ،‬بزاظة رزطارى خوازى‪ ،‬الثةر ‪.490‬‬
‫‪ - 3‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ضارةسةركرن خودانىَ وىَ تووشى ضةندين فشاريَن دةرونييَن ديرت دبيت‪ ،‬بو كيَمكرنا ظىَ نةخوشيىَ‬
‫ريَيا ضاريا كاريطةر نابينيت ونةخوشييَت دةرونى دىَ ل دةف ظى كةسى زور بن(‪.)1‬‬

‫دماوىَ ئوثةراسيونيَن ئةنفاالندا‪ ،‬تيَكدان وسوتنا مال وسامانىَ خةلكىَ كوردستانىَ‪ ،‬كوشنت‬
‫وئةنفالكرنا كةس وكاريَن وخوشتظيان ثيَش ضاظيَن وان‪ ،‬ثشتى مانا بةهرا ثرتيا وان ل‬
‫(بةندخيانةييَن نوطرة لسةملان‪ ،‬دوبز وسةاليىَ) بو ماوىَ ضةند هةيظان و ب برسى وترسىَ ظة وةكر‬
‫ئةنفالكرى دبارةكىَ دةروونىَ ولةشيىَ طةلةك توند دا بذين وتوشى جورةها نةخوشيان بنن‪ ،‬مينا(‪.)2‬‬

‫خةموكى‪:‬‬

‫كو زوربةيا رزطاربووييَن ئةنفاالن ذ ئةجنامىَ وان بارودوخيَن تايبةتيَن ل دةمىَ ثروسيََسا ئةنفاىلَ‬
‫ودبةندخيانةييَن حكومةتا عرياقيَظة ديتني‪ ،‬هةموو طاظان دخوموكييَدا دذين(‪.)3‬‬

‫دلة راوكىَ‪:‬‬

‫دظةكولينةكيَدا دياربووية كو ريَذا (‪ )%26.98‬ذ ذنيَن خيَزانيَن كةس وكاريَن ئةنفالكريان توشى ظىَ‬
‫نةخوشيىَ بووينة‪.‬‬

‫ترس‪:‬‬

‫دظةكولينةكيَدا دياربووية كو ريَذا (‪ ) %26‬ذ ذنيَن كةس وكاريَن ئةنفالكريا توشى ترسىَ بووينة‪،‬‬
‫هةروةسا (‪ )%32.77‬ذ طةجنان دبيَذن هةمو دةما ترس ل دةف مة هةية كو ئةظ روودانيَن ئةنفاالن‬
‫جارةكا دى دووبارة بنةظة‪ ،‬ديسان (‪ ) %25.74‬دبيَذن هةرطاظا مة ضاظ ب طةلةك مروظان دكةظيت ئةم‬
‫دترسني‪ ،‬هةروةسا بتنىَ ئوثةراسيونيَت ئةنفاىلَ ذى كةسو كاريَن ئةنفالكريان ب تايبةت ذن‪ ،‬ذيانا‬
‫وىَ بةردةوام دمةترسيىَ داية وئةظة ذى بيَطومان ذ نةوةيةكىَ بوض نةوةيةكىَ دى دهيَتة‬
‫ظوطوهاسنت(‪.)4‬‬

‫‪ - 1‬فاتح سةنكاوى‪ ،‬املصدر السابق‪ ،‬ص‪.359-358‬‬


‫‪ - 2‬يوسف دزرةيى‪ ،‬ذيَدةرىَ بةرىَ‪ ،‬الثةر ‪194‬‬
‫‪ - 3‬عةدالةت عومةر ساحل‪ ،‬ئةنفال وئافرةت‪ ،‬الثةر‪.194‬‬
‫‪ - 4‬عةدالةت عومةر ساحل‪ ،‬ئةنفال وئافرةت‪ ،‬الثةر‪.196‬‬

‫‪2‬‬
‫ذبريظةضوون‪:‬‬

‫ريَذا (‪ )%7.44‬ذ ذن وكةس وكاريَن ئةنفالكريان تووشى ظىَ نةخوشيىَ ببون وشيَوازىكىَ خرابكر بوو‬
‫سةربارىَ خيَزانىَ ودةروونيىَ كةس وكاريَن ئةنفالكريان(‪.)1‬‬

‫ذبريكرن‪:‬‬

‫ذوان نةخوشييَن هذمارةكا كةس وكاريَن ئةنفالكريان تووشبوويينَ ذبريكرن بووية‪ ،‬ريَذا (‪ )%15.17‬ذ‬
‫ذنا ذ كةس وكاريَن ئةنفالكريان توشى ذبريضوونىَ بوون‪.‬‬

‫ثشتى ظةكولينةكىَ دن اظ كةس وكاريَن ئةنفالكريان زوربةيا وان دبيَذن ل دةمىَ وان طوهـ ل ثةيظا‬
‫ئةنفال دبيت هةست ب (توورة بوون‪ ،‬خةمبارى‪ ،‬طريان‪ ،‬خةموكى وتةنيايى‪....‬تاد) دكةن‪ ،‬ل ظيَرىَ‬
‫ل ديظ روىلَ جياوازىَ ذن وزةالمى وكومةلطةها كورديدا دىَ بينني بارىَ تورةبوون وكةربىَ زورتر ب‬
‫سةر زةالمان دا زال دبيت ودبيتة ئةطةرىَ دروستبوونا هةستىَ حةزكرنىَ ب تولظةكرنىَ ذ‬
‫ئةجنامدةريَن ئةنفاىلَ(‪ .)2‬دظةكولينةكا دى دا هاتية دياركرن ريَذا (‪ )%35.74‬ذطةجنان دبيَذن هزريَن‬
‫تولظةكرنىَ لدةف مة ثةيدابووينة ذ ئةجنامدةريَن ظىَ تاوانىَ‪ .‬ريَذا (‪ )%22.34‬دبيَذن بةهرا ثرتا دةمى‬
‫ئةم تورةينة(‪.)3‬‬

‫تةوةرىَ ضارىَ‪ :‬كاريطةريا ئةنفاىلَ ذاليىَ دميوكرافيظة‬


‫‪ -‬طهورينا بارودوخىَ دميوكرافيىَ دةظةريَن كوردستانىَ ئيَك بوو ذ بنةماييَن سةرةكييَن سياسةتا‬
‫ثاقذكرنا رةطةزىَ ئةوا ذاليىَ حكومةتا عرياقيَظة دذى كوردان دهاتة جىَ بةجىَ كرن‪ ،‬حكومةتا‬
‫عرياقىَ دظيا موركا كوردايةتيىَ ل دةظةريَن كوردستانىَ هيَدى هيَدة نةهيَلن‪ ،‬تا دئةجنامدا هةبوونا‬
‫ميللةتةكىَ بناظىَ كورد ول سةر ظىَ ئاخىَ نةمينيت ول جهيَ وان عةرةب وكلتورىَ وان زالبيت(‪.)4‬‬

‫‪ - 1‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬
‫‪ - 2‬فاتح سةنكاوى‪ ،‬املصدر السابق‪ ،‬ص‪.359-358‬‬
‫‪ - 3‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬
‫‪ - 4‬ساالر حممود‪ ،‬ئةنفال ودادطا‪ ،‬سليمانى‪ ،2007 ،‬ل‪.47‬‬

‫‪3‬‬
‫هةروةسا نةهيَالنا كوردان بو هندىَ بوو بةالنسا طةشةكرنىَ وزيَدةبوونا ئاكنجيا دعرياقيَدا زيَدةتر‬
‫الى زوربةيا عةرةبا ب خوظة بطريت(‪.)1‬‬

‫حكومةتا عرياقىَ زور هةولدان دكرن كو سروشتىَ هةريَما كوردستانىَ بطوهوريت ذ روويىَ ئاكنجيان‬
‫ظة هذمارا كوردان كيَم بكت‪ ،‬ضونكة ئةطةر ئةم ذ روويىَ دميوكرافيظة بةرىَ خو بدةينة ريَذا‬
‫ئاكنجيان دكوردستانيَدا ل ديف وان سةر ذميَريَن دعرياقيَدا هاتينة كرن‪ ،‬دىَ بينى ريَذا دايك بوونىَ‬
‫ثرتة ل هةريَما كوردستانىَ ثرت ذ يا ناظةراستا باشورىَ عرياقىَ(‪.)2‬‬

‫هةروةسا ريَذا مرنىَ ذى دهةريَما كوردستانيَدا كيَم ترى ذ يا ناظةراستا باشورىَ عرياقىَ ئةف‬
‫ضةندةذى دزظريت بو هندىَ طور هةبوونا ضيا هةبوونا ئاظا ثاقذ وهةوايةكىَ ثاقذ وكيَم نةخوشيا‬
‫ذبةر ظان ئةطةران ريَذا ئاكنجييَن هةريَما كوردستانىَ ثرت ىلَ هاتن وحكومةتا عرياقىَ بري لظىَ ثالنىَ‬

‫كر داكو ذمارا كوردان كيَم بكت‪ .‬و ئوثةراسيونا ئةنفاىلَ بوو كيَم كرنا ريَذا كوردان ب طشتى وتةخا‬
‫طةجنان بتايبةتى(‪.)3‬‬

‫‪ -‬ظةطوهاستنا كوردان‪:‬‬

‫حكومةتا عرياقىَ بو كيَمكرنا ريَذا ئاكنجييَن كوردا ل هةريَما كوردستانيَدا تايبةت باذيَرىَ كوركووكىَ‬
‫هةر زى دةست ب ظةطوهاستنا كوردان كر‪ ،‬بةلطةنامة قةرمى ئاماذىَ بوىَ ضةندىَ دن‪ .‬هذمارةكا زور‬
‫يا كوردان ل مةلبةندىَ كةركوك‪ ،‬دةظةريَن شيَروانة‪ ،‬قةرة حسةن وقادر كةرةم‪ .‬هةردوو ثاريَزطةهيَن‬
‫هةوليَر وسليَمانى ظةطوهاسنت(‪ ،)4‬هذمارا خيَزانيَن هاتني ظةطوهاسنت ل طونديَن سةر كةركوكىَ ظة‬
‫دطةهشتنة ‪ 27726‬خيَزانيَن جوتيار وهةر خيَزانةك ذظان كيَمى ‪ 5‬زاروكا هةبوون‪.‬‬

‫‪- 1‬طوران شيَخ موستةفا‪ ،‬ذيَدةرىَ بةرىَ‪ ،‬ل‪.126‬‬


‫‪- 2‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬
‫‪- 3‬لةتيف فاتح فةرةج‪ ،‬جينوسايد وكالبوونةوة‪ ،‬سليمانى‪ ،2004 ،‬ل‪.92‬‬
‫‪ - 4‬لةتيف فاتح فةرةج‪ ،‬ذيَدةرىَ بةرىَ‪ ،‬ل‪.92‬‬

‫‪4‬‬
‫ئينان وئاكنجيكرنا عةرةبان‪ :‬حكومةتا عرياقىَ بو دةظةريَن كوردى كو عةرةبان ىلَ ئاكنجى بكن‬
‫طةلةك ثيَنطاظ هاظيَنت وجورةها ءئاسانكارى ثيَشكيَشى وان خيَزانيَن عةرةب وةك زةظى بو جوتيارا‬
‫و زةرباطةهيَن نيَزيكى جهىَ ئاكنجى كرنا وان(‪.)1‬‬

‫طهورينا ناسناما نةتةوايةتى‪:‬‬

‫ئةظةذى ل دةمىَ دةستهةالتا عرياقىَ لذيَر فشارا ظةطوهاستنىَ ودةربةدةركنىَ هندةك خيَزانيَن كورد‬
‫نةضاركرن كو رةطةزناما خو يا نةتةوايةتى بطهورن ذ كوردى بو عةرةبى‪ .‬ئةظةذى لذيَر ناظىَ راست‬
‫كرنا نةتةوايةتى دئةجنامدا ضةند خيَزانيَن كوردى ناسناما خو طوهارت بو عةرةبى‪ .‬و ثةنا برنا‬
‫كوردان بو ظى كارى ئةوبى دا كو خو ذ ضةوساندنا دةست هةالتداريَن عرياقىَ رزطاربكةت‪ .‬وهةمان‬
‫مافىَ خاندنىَ هةبني هةروةسا ض جاران ب ضاظىَ يةكسانيىَ بةرىَ خو نةدان كوردان(‪.)2‬‬

‫ليستا ذيَدةرا‬
‫‪ -1‬قورئانا ثريوز‬

‫‪ -2‬ثةرتووك‬

‫‪ - 1‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬
‫‪ - 2‬طوران شيَخ موستةفا‪ ،‬ذيَدةرىَ بةرىَ‪ ،‬ل‪.127‬‬

‫‪5‬‬
‫‪ .1‬ابو يزيد املتبث‪ ،‬تطور الفكر السياسي‪ ،‬االسنكدرية‪.1970 ،‬‬
‫‪ .2‬بسام العسلي‪ ،‬احلرب واحلضارة‪ ،‬املوسسة العربية للدراسات النشر‪ ،‬بريوت‪.1995 ،‬‬
‫‪ .3‬جاسم حممد حممد علي‪ ،‬ئةنفاىل طةرميان ليَكولينةوةيةك لة هوكارةكانى زوريى يىَ سةر‬
‫شوينكردنى خةلكى طةرميان‪ ،‬سليمانى‪.2002 ،‬‬
‫‪ .4‬خليل بن امحد الفراهيدي‪ ،‬كتاب املني‪ ،‬طبعة الثانية‪ ،‬موسسة دار اهلجرة‪1990 ،‬م‪.‬‬
‫‪ .5‬زمان عةبدة‪ ،‬مةرطةساتى ئةنفال‪ ،‬هةوليَر‪2010 ،‬ز‪.‬‬
‫‪ .6‬ساالر مةمحود‪ :‬ئةنفال ودادطا‪ ،‬سليمانى‪.2007 ،‬‬
‫‪ .7‬سةدرةدين حميَدين كةلورى‪ ،‬يادةوةرييةكانى كضة كورديَكى ئةنفالكراو‪ ،‬ج‪ ،3‬سليمانى‪،2005 ،‬‬
‫ل‪.52-39،44‬‬
‫‪ .8‬عبدالوهاب حومد‪ ،‬االجرام الدولي‪ ،‬مطبوعات جامعة الكويت‪.‬‬
‫‪ .9‬عةدالةت عومةر ساحل‪ ،‬ئةنفال وئافرةتى كورد‪ ،‬هةوليَر‪.2002 ،‬‬
‫‪ .10‬عةىل تةتةر نريوةيي ‪،‬سياسةتي حكومةتيَ عيَراق لةكوردستان لةسايةتى بةلطةنامة‬
‫فةرمييةكاندا‪ ،۱۹۹۱ – ۱۹۷۰‬بةرطي يةكةم‪ ،‬بةرطى دووةم‪ ،‬سةنتةرى ظةكولينيَن كورديَ‬
‫و ثاراستنا بةلطةنامان زانكويَا دهوك‪ ،‬دهوك‪.۲۰۱۰ ،‬‬
‫‪ .11‬عةىل تةتةر نريوةيي‪ ،‬بزاظى رزطارخيوازي نةتةوةيي كورد لةكوردستاني عيَراق لةسالةكاني‬
‫جةنطي عيَراق ‪ -‬ئيَران دا ‪ )۱۹۸۸ - 1۹۸۰‬دةزطاى سثرييَز‪ ،‬دهوك‪.2008 ،‬‬
‫‪ .12‬كةمال ئةمحةد‪ ،‬كوردستان لة سالةى نى شةرى يةكةمى جيهان‪ ،‬ضاثخانةى كورى زانيارى‬
‫كوردي‪ ،‬بةغداد‪.1975 ،‬‬
‫‪ .13‬لةتيف فاتح فةرةج‪ ،‬ذيَدةرىَ بةرىَ‪.‬‬
‫‪ .14‬حممد مجال الدين القامسي‪ ،‬حماسن التاويل‪ ،‬دار الكتب العلمية‪ ،‬بريوت‪.1997 ،‬‬
‫‪ .15‬حممد رئوف‪ ،‬ئةنفال ورةهةندة سوسيولوجيكان‪ ،‬سليمانى‪1998 ،‬ز‪.‬‬
‫‪ .16‬حممد سةنطاوى‪ ،‬بريةوةريةكانى سةنطاوى‪ ،‬سليمانى‪2004 ،‬ز‪.‬‬
‫‪ .17‬حممد سليم غزورى‪ ،‬جرمية ابادة اجلنس البشري‪ ،‬مطبعة التوفيق‪ ،‬عمان‪.1980 ،‬‬
‫‪ .18‬ميدل ئيَست ووض‪ ،‬عيَراق وتاوانى جينوسايد شاماوى ئةنفال دذى كورد‪ ،‬و‪ :‬مجال مريزا‪،‬‬
‫برلني‪2000 ،‬ز‪ ،‬الثةر‪.149‬‬

‫‪6‬‬
‫‪ .19‬هةردى عةىل‪ ،‬ترا ذيدياى مةطر جينوسايد – بةعسا‪ -‬ئةنفال‪ ،‬طوظارى‪ ،‬روشنطةرى‪ ،‬ذمارة (‪-7‬‬
‫‪ ،)8‬زستان وبةهار‪2000 ،‬ز‪.‬‬
‫‪ .20‬وليد محدي‪ ،‬الكورد يف الوثائق الربيطانية‪ ،‬لندن‪1992 ،‬م‪.‬‬
‫‪ .21‬يوسف دزةيى‪ ،‬ئةنفال كارةسات‪ ،‬ئةجنام ورةهةندةكانى‪ ،‬هةو َليَر‪2001 ،‬ز‪.‬‬

‫‪ -3‬ضافثيَكةفنت‬
‫‪ .1‬ضافثيكةفنت د طةل هةديا سليمان‪ ۲۰۱۱ ،‬دهوك‪ .‬ل ساال ‪ ۱۹۰۰‬ل طوندئ وةرةخةل ل‬
‫دةظةرا نيَروةو ثيكان ذ دايكبووية‪ ،‬ذ ئةجناميَ توثةراسيونني ئةنفاىل حةفت كةس ذ خيزانا‬
‫ويَ ب بةر فان توثةراسيَونا كةفنت و هاتنة ئةنفالكرن‪.‬‬
‫‪ .2‬ضافثيكةفنت دطةل نةجيبا يووسف‪ ،۲۰۱۱ ،‬كفريَ‪ .‬ل ساال ‪ ۱۹۳۹‬ل طوندئ بةلةكةييَ‬
‫مةزن ذ دايكبووية‪ ،‬طوندى وانذيَ ئيك ذ وان طوندان بوو ب لبةر ئةنفاالن كةفيتَ و د ئةجنامدا‬
‫زةالم و كور و براييَن وى هاتينة ئةنفالكرن و ب تينَ ئةو و دوو كض مابوون‪ ،‬ذيانةكا ثري‬
‫رةزالةت برية سةري تا ئةو زارويني وي يني ماين ب خودان كرين‪.‬‬

‫‪7‬‬

You might also like