You are on page 1of 29

‫دواكەوتووی ژیری‬

‫كورت ة مَيذوي ةك لةس ةر خ اوةن ثَيداويس تي تايب ةت بةش َيوةيةكي طش تي و دواك ةوتني ذي رى‬
‫بةشَيوةيةكي تايبةت ‪:‬‬
‫هةر لة كؤنةوة تَيروانيني كؤمةَلطة كؤنةكان بةرامبةر كةمئةندامان بةرون و ئاشكرايي ديار بووة‬
‫كة تَيروانينَيكي باش نةبووة بؤ نمونة‬
‫* تَيروانيني ئيغريقيةكان ‪ /‬تَيروانيني ئيغريقيةكان تَيروانينَيكي نةرَيني بووة واتا بة رق و قين ةو‬
‫بةضاوَيكي كةمةوة سةيري ئ ةم بةش ةي كؤمةَلط ةيان ك ردووة تةنان ةت ه ةوَلي لةناوبردنيش يان‬
‫ئةدرا بةبيانوي ئةوةي كة ئةم بةشةي كؤمةَلط ة ن اتوانن ئاط اداري خؤي ان ببن و ن اتوانن خؤي ان‬
‫بةخَيوبكةن و بوونةتة بارَيكي قورس لةسةر كؤمةَلطا ‪.‬‬
‫* تَيروانيني رؤمانيةكان ‪ /‬تَيروانيني رؤمانيةكانيش ل ة ئيغريقيةكان باش تر ن ةبووة رؤمانيةكان‬
‫وةك كةرةستةيةكي طاَلتةجاري و كاتبةسةربردن و رابواردن س ةيري ك ةم ئةن دامانيان ك ردووة‬
‫تةنانةت زؤر ج ار فرَييان دةدان ة س ةر ش ةقامةكان ب ؤ ئ ةوةي وةك بوكةَلةي ةك خ ةَلكي ياري ان‬
‫ثَيبكةن ثًييان ثَيبكةنن ‪.‬‬
‫* تَيروانيني يؤنانيةكان ‪ /‬تَيروانيني ئةوان ئةوةبوو دةيان طؤت ئةم بةشةي كؤمةَلطة كةس انَيكي‬
‫بَيكةلكن و هيض سةنطَيكيان نيية لةناو كَؤمةَلط ة وب ارطراني و زةرةرن ب ؤ دةول ةت ‪،‬ه ةروةها‬
‫ثرؤسةي ذن و ذن خوازيشيان لَي غةدةغة كرابوو بؤئةوةي رَيطري بكةن ل ة زؤربونيان ‪ .‬ه ةر‬
‫لةم سةردةمةدا بؤ كةمكردنةوةي رَيذةيان ضةند هةنطاوَيكيان طرتة بةر لةوانة ‪:‬‬
‫دةركردنيان بؤ دةرةوةي ماَل و شار نةطةرانةوةيان بؤ ئةوةي لە برسانا بمرن‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫لة زستاندا دةيانخستنة بةر سةرماو سؤَلَيكي بةهَيز تاكو لةسةرمايا رةق ببنةوة ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫فرَييان دةدانة ناو روبارةكان بؤ ئةوةي بخنكَين ‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫*تَيروانيني ميس رو دؤَلي رافي دةين و هندي ةكان ‪ /‬تَيروانيني ئ ةمان جياوازي ةكي بةخؤي ةوة‬
‫ديبوو بةبةراورد بة (رؤمانيةكان و ئيغريقيةكان و يؤنانيةكان ) لةالي ميس رو دؤَلي رافيدةين‬
‫و هنديةكان جؤرَيك لة طرينطي ثَيدانَيكي باش هةبوو بةرامبةريان بةَلط ةش ب ؤ ئةم ة وَين ةي‬
‫ئةو منداَلة كةمئةندامانةبوو كةلةسةديواري ثةرستطاكانيان هةَليان كؤليبوو‬
‫*تَيروانيني ضةرخي ناوةراست ‪ /‬ئةوان تَيروانينيان وابوو كة دةيانطؤت ئةم بةشة خواي ط ةورة‬
‫رقي لَييان ة بؤي ة خ واي ط ةورة كةمئةن دامي ك ردوون ‪،‬تةنان ةت ناوي ان ل ة كةمئةن دامان ن ابوو‬
‫(دوذمنةكاني خودا) (كورةكاني شةيتان) ‪.‬‬
‫* بة تَيثةربوون كات و بةهؤي ئةو ثَيشكةوتنة ثلةدارةي كة كؤم ةَلطا بةخؤي ةوةي ديت ط رينطي‬
‫دانيش ب ة كةمئةن دامان بةش َيوةيةكي ثل ةداري زياديكردلةس ةر ئ ةو بنةماي ةي ك ة دةي انطوت‬
‫كةمئةندامان بةشَيكي جيانةكراوةي ئةم كؤمةَلطايةن ‪.‬‬
‫* تَيروانيني س ةرةتاي س ةدةي ن ؤزدةم‪ /‬ل ةم س ةردةمةدا دةس تكرا ب ة دروس تكردن و دةزط او‬
‫سةنتةري تايبةت بة كمئةندامان ‪،‬لةسةردةمي (جون كندي) لةساَلي (‪ )1962‬طرينطيةكي تايب ةت‬
‫بةم بةشة درا ئةويش لةرَيط ةي كردن ةوةو رَيكخس تني خ وولي تايب ةت ب ة ي اري كةمئةن دامان و‬
‫كردنةوةي ثاَلةوانيةتي تايبةت بة كةمئةندامان ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫* تَيروانيني ناوةراستي سةدةي بيستةم‪ /‬لةم سةردةمةدا طرينطيةكي زؤرو بةرض او ب ةم بةش ة‬
‫دةدرا ئةوةش لةرَيطةي ريكخراوو سةنتةرو ‪ ....‬كة تايبةت بوون بةم بةشة لةوان ةش رَيكخ راوي‬
‫(يةنيس َيف ‪،‬يونس كؤ ‪ )....‬ل ة رَيط ةي ئ ةم رَيكخراوان ةوة خ ةلك ئام ادةدةكرا ب ؤ يارمةتيدان و‬
‫ثةروةردةكردن و ضارةسةركردني كةمئةندامةكان ‪،‬هةروةها لةم سةردةمةدا هةولي بةدةس تهَينان‬
‫و زؤركردني ئةو كةرةستانةيان ئةدا كة تايبةت بوون بة كةمئةندامان ‪،‬ه ةروةها ط رينطي ئ ةدرا‬
‫بة ثرؤطرامةكاني فَيركاري و راهَيناني و ضارةسةري‬
‫* ئاين ة ئاس مانيةكان ‪ /‬ديانةت ة ئاس مانيةكانيش بةه ةموو جؤرةكانيةوة (ت ةورات – ئينجيل –‬
‫قورئ ان) ئاماذةي ان ب ة ب ووني كةمئةن دامان ك ردوةو ئامؤذطاري ان ك ردووة ك ة دةبَيت باش بين‬
‫لةطةَليان ‪.‬‬
‫* لة ئاينى يةهوديةكان هاتووة ك ةدةَلَيت كةمئةن دامان ح ةقي ذي انَيكي ثارَيزراوي ان هةي ة وةك و‬
‫هةمووكةساني تر ‪ .‬لة ديني مةسيحي بانطةوازي بؤ خؤشةويستي و ئاش تي و ثَيك ةوذيان ك ردووة‬
‫لةنَيوان كةمئةندامان و كةس ي ئاس ايي ‪ .‬وة دي ني ئيس الميش بةه ةمان ش َييوة ئام اذةي ب ة رَي زو‬
‫خؤشةويستي كردووة بةرامبةر كةمئةندامان ‪.‬‬
‫* لةسةردةمي ئيس تاماندا ئ ةم ط رينطي ثَيدان ة ب ةردةوام ل ة زيادبونداي ة ب ةردةوام هةوَل دةدرَيت‬
‫ئاستي فَيركردنيان و ضارةسةركردنيان و ث ةروةردةكردنيان باش تربكرَيت لةرَيط ةي كردن ةوةي‬
‫خولي فَيركاري و راهَيناني و بةس تني ض ةندين ك ؤنطرةو ك ؤرو س يمينار ه ةروةها كردن ةوةي‬
‫خولي تايبةت بؤ ئةو مامؤستاو راهَينةرانةي كة بةرثرسن لة ثةروةردكردنيان ‪.‬‬
‫* كوردس تانيش بَيب ةش ني ي ة ل ةو ثَيش كةوتنةي ك ة جيه ان بةخؤي ةوةي بينيوة وة طرينطيةكي‬
‫تايب ةتش ب ة كةمئةن دامان داوة بةلط ةش ب ؤ ئةم ة كردن ةوةي دةزط او س ةنتةرو كؤمةَلط ةو‬
‫خوَيندنطةي تايبةت و دابينطردني مامؤستاو ثسثؤري تايبةت بةئةوانة‪.......‬‬
‫ضةمكي دواكةوتني ژیری ‪:‬‬
‫بةشَيكة لة بةشةكاني خاوةن ثَيداويستي تايبةتةكان و ئةم بةشة دياردةية نةخؤشي نيية ئةم دياردةية‬
‫لة منداَلدا روودةدات لة ماوةي قؤناغةكاني طةشةيدا هةتا دةطاتة تةمةني ثَيش (‪ )18‬ساَلي ‪.‬‬
‫دواكةوتني عةقلي ئةو كةسةية كة دةناَلَينَيت ب ةهؤي ك ةمي ي ان خ اوي ي ان دواك ةوتني طةش ةي‬
‫مَيشكيةوة ئةمةش وادةك ات ك ة رَي ذةي زي رةكي و تَيك ةاَل وبووني كؤمةاَل ي ةتي روو ل ة داب ةزين‬
‫بكات‪ ،‬هةروةها توانا مَيشكيةكاني لةطةَل تةمةنةكةيدا هاوتا نين و تَيكناكاتةوة بؤ نمونة من داَلَيكي‬
‫توشبوو تةمةني (‪ )10‬سااَل نة بةاَل م هةَلسوكةوت و رةوشت و توانستة مَيشكيةكاني هي منداَلَيكي (‬
‫‪ ) 4‬سااَل نة ‪.‬‬
‫هةروةها توانستي منداَلي توشبوو بؤ فَيربوون و وةرطرتن و باوةربةخؤبوني كةمترة يان خ اوترة‬
‫بةراورد بة منداَلي ئاسايي هاوتةمةني خؤي ‪،‬بةاَل م ئةمة ماناي ئ ةوة نيية ك ة ن اتوانرَيت توانس تة‬
‫كارامةيي و راهَيناني و فَيربوونيي ئةم كةسانة باشبكرَيت بةَلكو دةتوانرَيت ئ ةم توش بوانة كارام ة‬
‫عةقَلي و راهَيناني فيركاري ةكانيان باش تر بك رَيت ئ ةويش بةه ةبووني ئ ارامي و لةس ةرخؤيي و‬
‫كارام ةيي و زي رةكي كةس ي فَيرك ةر و هةوَل دان ب ؤ دؤزين ةوةي باش ترين و طونج اوترين‬
‫رَيطةكاني فَيربوون ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫وةدةت وانرَيت ئ ةم كةس انة بةرَيذةي ةكي زؤر ب اش الي ةني كارام ةيي و دةروني و فَيركاري ان‬
‫ضاكبكرَيت بة رادةيةك كة بتوانن خؤيان خؤيان بةرَيوة بةرن و اعتماد بكةنة سةر خؤيان ‪.‬‬
‫وة دواكةوتني عةقلي ماناي كؤتايي ذيان نيية بؤ كةسي ت وش ب وو و كؤت ايي ه ةمو ش تَيكش نيية‬
‫بةَلكو دياردةيةكة دةبَيتة هؤي دواكةوتني يان خاوي لةطةشةي عةقلي كةسَيك و بةماناي وةس تاني‬
‫يةكجاري مَيشك نايات‪.‬هةروةها دواك ةوتني ميش كي مرؤظَي ك وةك و ه ةموو م رؤظَيكي ئاس ايي‬
‫بةقؤناغ ةكاني ذيان دا تَيث ةر دةبَيت وةك و ه ةموو كةس َيكي ئاس ايي ثَيويس تي ب ة ئاس ايش و‬
‫خؤشةويستي و طرينطثَيدان و ثاَلثشتي هةية بؤ ئةوةي بتوانَيت وةك كةس َيكي ئاس ايي ب ةطوَيرةي‬
‫توانستةكاني سةربةخؤبَيت ‪.‬‬
‫مةبةست لة دواكةوتني ذيري ضيية ‪:‬‬
‫مةبةست لة دواكةوتني ذيرى كةمبونةوةي رَيذةي زيرةكي كةسةكةية ‪.‬‬
‫يان دواكةوتني مَيش كي ئةوكةس انة دةطرَيت ةوة ك ة كؤئةن دامي دةماري ان وةك ثَيويس ت طةش ةي‬
‫ن ةكردووة واي ك ردووة كةس ةكة ن ةتوانَيت وةك ثَيويس ت هةس ت ب ة خؤطونجان دن لةط ةَل‬
‫هاوتةمةنةكاني ذينطةكةي بكات ‪.‬‬
‫هةندَيك لة سةرضاوةكان ئةلَين كة دواكةوتني عةقل ئةو كةسانة دةطرَيتةوة كة طةشةي مَيش كيان‬
‫لةتةمةني (‪ )17‬ساَلي راوةستاوة جا ئةم راوةستانة هؤكارةكةي بؤ ماوةيي بَيت يان دةستكةوت ‪.‬‬
‫لة روانطةي ئةمانةي سةرةوة ئةتوانين بلَيين ك ة دواك ةوتني ع ةقل تَيكض ونَيكي مَيش كيية دةبَيت ة‬
‫هؤي خاوو خليسكي وروذاندن و كةمبونةوةي توانستي فَيربوون و تَيكةاَل وبوني كؤمةاَل يةتي ‪.‬‬
‫ثَيناسةي دواكةوتني ذيرى ‪:‬‬
‫ضةندين زاراوة بةكارهاتووة بؤ دةربريني دواكةوتني ذيرى لةوان ة (الوازي ع ةقَل ‪،‬دواك ةوتني‬
‫عةقَل ‪،‬كةم عةقَلي ‪ )..‬بة ضةندين جؤر ثَيناسةكراون بةم شَيوةيةي خوارةوة ‪:‬‬
‫* بريتيية لة طةشةكردني مَيشكي كةسَيكي خوار تةمةن (‪ )18‬ساَل بة شَيوةيةكي نات ةواو ب ةهؤي‬
‫هؤكاري بؤ ماوةيي يان دةستكةوت ‪.‬‬
‫* بريتية لة كامل نةبووني مَيشكي كةسَيك بةشَيوةةيةكي تةواو ك ة ب ة هؤي ةوة كةس ةكة ن اتوانَيت‬
‫خؤي بطونجَينَيت لةطةَل ذينطة سروش تيةكةي دةوروب ةري و هاورَيك اني و وة نات ةوانَيت خ ؤي‬
‫خؤي بةريوة بةرَيت‪.‬‬
‫* حالةتَيك ة ئام اذة ب ةوةدةكات ك ة كةس ي ت وش ب وو ئ ةتوانَيت فةرمان ة عةقليةكاني رؤذان ةي‬
‫جَيبةجَي بكات بةرَيذةيةكي خوار مام ناوةند‪.‬‬
‫ئةطةر ووردتر لةم ثَيناسانةي سةرةوة كة بؤ نات ةواوي مَيش ك ك راوة دةبينين ئاماذةي ان ب ة س َي‬
‫ئاراستةي سةرةكي كردووة ئةوانيش بريتين لة ‪:‬‬
‫زيرةكي يان فكر ‪:‬‬ ‫‪-1‬‬
‫هةَلسوكةوت ‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫قؤناغةكاني طةشة‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫‪3‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫لة روانطةي ئةمانةي لة ثَيشةوة باسمانكرد بنضينةكاني دواكةوتواني عةقلي بريتين لة ‪:‬‬
‫دواكةوتني ذيرى دةطةرَيتةوة بؤ راوةستاني طةشةي عةقلي ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫رَيذةي زيرةكيان كةمةو دياريكراوة‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ناتوانَيت وةك ثَيويست بة رؤَلي كؤمةاَل يةتي و ئابوري خؤي هةَلبستَيت ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫قؤناغةكاني طةشةي خاوة‬ ‫‪‬‬
‫رَيضكةكاني دياريكردني دواكةوتني ذيرى‪:‬‬
‫دوو رَيضكة هةية بؤ دياريكردني دواكةوتني ذيرى ئةوانيش بريتين لة ‪:‬‬
‫ئةو ثَيوةرانةي رَيذةي زيرةكي دياريدةكةن ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫ئةو ثَيوةرانةي توانستي وةزيفي كؤمةاَل يةتي دياريدةكةن ‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫رَيذةي زيرةكي ل ةالي كةس َيكي ئاس ايي (‪ )100‬نمرةي ة وة هةرض ةندة ئ ةم نمرةي ة بةرزبَيت ةوة‬
‫ماناي واية كةسةكة زياتر زيرةكة وة هةرضةندة ئةم نمرةية داببةزَيت ماناي واية كةسةكة كةمتر‬
‫زيرةكة (دواكةوتني عةقلي هةية) ‪.‬‬
‫وة لةرَيطةي ثَيوةري زيرةكيةوة زان راوة ك ة نم رةي زي رةكي (انيش تاين) (‪ )160‬نم رة ب ووة ‪،‬‬
‫(نابليون )(‪ )145‬نمرة بووة (بيل غيتس) (‪ )162‬نمرة بووة ‪،‬وة بةرزترين ثلةي زيرةكي ثالةواني‬
‫جيهاني شةترةنج (غاري كاسبارؤف) بووة كة نمرةي زيرةكيةكةي (‪ )190‬بووة ‪.‬‬
‫وة بؤ دياريكردني تةمةني عةقلي ئةم ياسايةي خوارةوة بةكاردةهَينين ‪:‬‬
‫رَيذةي زيرةكي × تةمةني كاتي‬
‫تةمةني عةقلي =‬
‫‪100‬‬
‫ب ؤ نمون ة‪ /‬ئةط ةر ويس تمان تةم ةني ع ةقلي كةس َيكي تةم ةن (‪ )15‬س اَل ب زانين و رَي ذةي‬
‫زيرةكيةكةي (‪ )80‬نمرة بَيت؟‬
‫‪120‬‬ ‫‪15× 80‬‬ ‫رَيذةي زيرةكي × تةمةني كاتي‬
‫= ‪ 12‬ساَل‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫تةمةني عةقلي =‬
‫‪10‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬

‫‪4‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫ثلةكاني دواكةوتني ذيرى و زيرةكي ‪:‬‬


‫زانراوت رين دابةش كردني ثل ةكاني دواك ةوتني ع ةقلي و زي رةكي ثش ت دةبةس تَيت ب ة ثَي وةري‬
‫فاكتةري زيرةكي دواي تاقيكردنةوةي رَيذةي زيرةكي كةسةكان دةتوانرَيت كةسةكان دابةشبكةين‬
‫بؤ ضةند كؤمةَلةيةك بة ثشتبةستن بة نمرةي الداني ثَيوانةيي لة رَيذةي سروشتيالداني ثَيوان ةيي و‬
‫فاكتةري زيرةكي وةك لةم هَيلكاريةي خوارةوة رونكراوةتةوة ‪:‬‬
‫دواكةوتواني عةقل‬
‫خاو‬ ‫ئاساييةكان‬ ‫بةهرةمةندةكان سةركةوتوةكان‬
‫فَيربوونةكا‬
‫ن‬
‫‪0.13% 2.14%‬‬ ‫‪13.59 34.13% 34.13%‬‬ ‫‪13.59% 2.14% 0.14%‬‬

‫‪85‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪115‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪145‬‬


‫رَيذةي زيرةكي‬ ‫‪55‬‬ ‫‪70‬‬
‫‪1-‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1+‬‬ ‫‪2+‬‬ ‫‪3+‬‬
‫الداني ثَيوانةيي‬ ‫‪3-‬‬ ‫‪2-‬‬

‫دابةشبونَيكي سروشتي توانستي ذيرى‬


‫بةهرةمةندةكان ‪:‬‬
‫فاكتةري زيرةكي زياتر لة ‪130‬‬
‫رَيذةي بةرباَل ويان ‪%2.27 :‬‬
‫زيرةكةكان ‪:‬‬
‫فاكتةري زيرةكي ‪% 130 – 115‬‬
‫رَيذةي بةرباَل ويان ‪%13.59 :‬‬
‫‪5‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫ئاساييةكان ‪:‬‬
‫فاكتةري زيرةكي ‪% 115 – 85‬‬
‫رَيذةي بةرباَل ويان ‪%68.26 :‬‬
‫ذَير ئاساييةكان (دواكةوتواني خوَيندن) ‪:‬‬
‫فاكتةري زيرةكي ‪80 - 70‬‬
‫يةك الداني ثَيوانةيي كةمترة لة ئاساييةكان‬
‫رَيذةي بةرباَل ويان ‪%13.59 :‬‬
‫دواكةوتواني ذيرى نين بةاَل م لة خوَيندن دواكةوتون ‪.‬‬
‫دواكةوتواني عةقَلي سادة ‪:‬‬
‫فاكتةري زيرةكي ‪69 – 55‬‬
‫رَيذةي بةرباَل ويان ‪%2.14 :‬‬
‫تةمةني عةقلي ‪10 – 6‬‬
‫دةتوانرَيت فيري (نوسين و خوَيندن و ذماردنيان )بكرَيت وة بة راهَينان كردن دةتوانرَيت فَيري‬
‫(كارو ثيشة ) بكرَين ‪ ،‬دةتوانن ثشت بة خؤيان ببةستن لة راثةراندني كاروباري رؤذانةيان ‪.‬‬
‫دواكةوتواني عةقَلي مامناوةند ‪:‬‬
‫فاكتةري زيرةكي ‪54 – 40‬‬
‫رَيذةي بةرباَل ويان ‪%0.13 :‬‬
‫تةمةني عةقلي ‪6 – 2‬‬
‫دةتوانرَيت بة راهَينان كردن فَيري (كارو ثيشة ) سادة بكرَين ‪ ،‬ناتوانن ثشت بة خؤيان ببةستن لة‬
‫راثةراندني كاروباري رؤذانةي ماَلةوةو قوتابخانة بةاَل م لةكؤاَل ن و طةرةك ناتوانن ثشت بة‬
‫خؤيان ببةستن ‪.‬‬

‫دواكةوتواني ذيري توند ‪:‬‬


‫فاكتةري زيرةكي ‪39 – 25‬‬
‫رَيذةي بةرباَل ويان ‪%0.05 :‬‬
‫تةمةني عةقلي كةمتر لة ‪ 2‬ساَل‬

‫‪6‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫ناتوانرَيت فيري (نوسين و خوَيندن و ذماردنيان )بكرَيت ‪،‬ناتوانن بة سادةترين كاروباري‬


‫رؤذانةيان هةَلبستن ‪،‬زؤر ثَيويستيان بة ماَلةوةية‪.‬‬
‫دواكةوتواني عةقَلي زؤر توند (ثشت بةستوةكان بة كةساني ديكة) ‪:‬‬
‫فاكتةري زيرةكي كةمتر لة ‪25‬‬
‫تةمةني عةقلي كةمتر لة ‪ 2‬ساَل‬
‫ناتوانرَيت فيري (نوسين و خوَيندن و ذماردنيان )بكرَيت ‪،‬بةهيض شَيوةيةك ناتوانن ب ة س ادةترين‬
‫كاروباري رؤذانةيان هةَلبستن ‪،‬ناتوانن لخؤيان لةهيض مةترسيةك بثارَيزن ‪،‬بةباشي قسة ناكة ‪.‬‬
‫ثؤلَينكردني دواكةوتني ذيرى ‪:‬‬
‫دواكةوتني عةقلي لة كةسَيكةوة بؤ كةسَيكي ديكة ض ةند جياوازي ةكي هةي ة وات ا ه ةموويان وةك‬
‫يةك نين و جياوازن لة (توانستي عةقلي ‪،‬رةفتار ‪،‬تَيك ةاَل وبوني كؤمةاَل ي ةتي ‪ ،‬توانس تي فَيرب ون ‪،‬‬
‫رَيذةي زيرةكي ‪)......،‬‬
‫لةبةر بووني ئةم جياوازيان ة ش ارةزايان دواك ةوتني ع ةقيان ث ؤَلَين ك ردووة ب ؤ ض ةند ئاس تَيكي‬
‫جياواز ‪:‬‬
‫يةكةم ‪/‬ثؤليني كؤمةَلةي ئةمريكي ‪:‬‬
‫كؤمةَلةي ئةمريكي كةساني توشبوو بة دواكةوتني عةقلي ثؤلَينكردووة بؤ (‪ )4‬ئاستي سةرةكي ب ة‬
‫ثشتبةستن بة رَيذةي زيرةكي كةسةكة ‪.‬‬
‫ئاستي يةكةم ‪/‬دواكةوتواني عةقلي سادة ‪:‬رَيذةي زيرةكيان (‪. )70 – 55‬‬
‫ئاستي دووةم ‪ /‬دواكةوتواني عةقلي مام ناوةند ‪:‬رَيذةي زيرةكيان (‪. )54 – 40‬‬
‫ئاستي سَييةم ‪ /‬دواكةوتواني عةقلي توند ‪:‬رَيذةي زيرةكيان (‪. )39 – 25‬‬
‫ئاستي ضوارةم ‪ /‬دواكةوتواني عةقلي زؤر توند ‪:‬رَيذةي زيرةكيان لة (‪ )25‬كةمترة‪.‬‬
‫وةك لةم خشتةيةي خوارةوة رونكراوةتةوة ‪:‬‬

‫رَيذةي زيرةكي‬ ‫ئاستي دواكةوتني عةقل‬


‫‪70 – 55‬‬ ‫دواكةوتني ذيرى سوك (سادة)‬
‫‪54 – 40‬‬ ‫دواكةوتني ذيرى مام ناوةند‬
‫‪39 – 25‬‬ ‫دواكةوتني ذيرى توند‬
‫كةمتر لة ‪25‬‬ ‫دواكةوتني ذيرى زؤر توند‬

‫دووةم ‪ /‬ثؤلَي ني ث ةروةردةيي ‪ :‬شارةزاياني ب واري ث ةروةردة كةس اني تةش بوو ب ة دواك ةوتني‬
‫عةقلي ثؤلَيندةكةن بؤ ضةند ئاستَيك بة طوَيرةي تواني فَيربووني كةسةكة بةم شَيوةيةي خوارةوة‪:‬‬

‫‪7‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫‪ )1‬تواناي كةسي توشبوو بؤ فَيربوون ‪ :‬رَيذةي زيرةكي ئ ةم كةس انة دةطات ة نَي وان (‪- 50‬‬
‫‪ ، )80‬وة ئ ةم كؤمةَلةي ة توان اي فَيربونيان هةي ة دةت وانن بطةن ة ث ؤلي (س َييةم ) ي ان‬
‫(ض وارةم) بن ةرةتي هةن دَيك سةرض اوةش دةلَين جاريواهةي ة دةطةن ة ث ؤلي (شةش ةم)‬
‫بةمةرجَيك لة شوَينَيكي تايبةت بةخؤيان بخوَينن ‪ ،‬وة ئ ةم كةس انة دةطرَيت ةوة ك ة رَي ذةي‬
‫توشبوةكانيان دواكةوتني عةقلي سادةية وة ئةم تايبةتمةنديانةيان هةية ‪:‬‬
‫‪ ‬ثَيويستيان بة شَيوازي فَيربووني تايبةت هةية ‪.‬‬
‫‪ ‬بؤ خؤطونجاندني كؤمةاَل يةتي ثشت بة خؤيان دةبةستن ‪.‬‬
‫‪ ‬تةمةني عةقليان (‪ )9 – 6‬سااَل نة ‪.‬‬
‫‪ )2‬توانس تي كةس ةكة ب ؤ راهَين انكردن ‪ :‬رَي ذةي زيرةكيان كةوتوةت ة نَي وان (‪)50-20‬ئ ةم‬
‫كةسانة تواني فَيربووني بابةتي ئةكاديميان نيية ‪ ،‬ب ةاَل م ب ةراهَينانكردن دةت وانرَيت فَي ري‬
‫كاري دةستي ببن ئةويش بة طوَيرةي تواني معةقلي كةسةكة ‪ .‬وة ئةم كةس انة دةطرَيت ةوة‬
‫كة رَيذةي توشبوةكانيان دواكةوتني عةقلي مام ناوةندة وة ئةم تايبةتمةنديانةيان هةية ‪:‬‬
‫‪ ‬ئامادة نين بابةتي ئةكاديمي فَيربن هةتا دةطةنة تةمةني هةرزةكاري ‪.‬‬
‫‪ ‬كةمتةرخةمن لة خؤطونجاني كؤمةاَل يةتي ‪.‬‬
‫‪ ‬لةكارامةكاني وةك (دانيشتن ‪ ،‬رؤيشتن لةسةر زط ‪،‬رؤيشتن )دوادةكةون ‪.‬‬
‫‪ ‬دةتوانرَيت راهَينانيان ثَيبكرَيت لةسةر ياري ة بض وكةكان ‪،‬كارام ة جةس تةييةكان ‪،‬كارام ة‬
‫عةقليةكان ‪،‬دةت وانرَيت فَي ري ثيش ةيةك ببن بةيارم ةتي كةس اني ت ر وة راهَينانكردنيان‬
‫بةبةردةوامي ‪.‬‬
‫‪ ‬تةمةني عةقليان (‪ )6 – 3‬سااَل نة ‪.‬‬

‫‪ )3‬نةبووني توانستي فَيربون وراهَينانكردن (ثشت بةستوةكان بة كةساني ديكة )‪:‬‬


‫رَي ذةي زيرةكيان ك ةمترة ل ة (‪ )%20‬وة رَي ذةي دواك ةوتني ع ةقليان زؤر ب ةرزة وة‬
‫تةمةني عةقيان لة (‪ )3‬ساَل تَيثةر ناكات ‪ .‬ئةم تايبةتمةنديانةيان هةية ‪:‬‬
‫‪ ‬ثَيويستيان بة ضاودَيريةكي بةردةوام هةية لةاليةن كةساني ترةوة ‪.‬‬
‫‪ ‬زؤر جا بَيجطة لة دواكةوتني عةقلي لةوانةية كةموكوري تريشيان هةبَيت ‪.‬‬
‫‪ ‬ناتوانن سود لة ثرؤطرامي فَيركاري و راهَيناني ببينن ‪.‬‬
‫سَييةم ‪ /‬ثؤلَيني ثزيشكي ‪:‬‬
‫دواك ةوتني ع ةقلي ثةيوةس ت ب ة نةخؤش ية طواس تراوةكان‪ :‬وةك نةخؤش ي (س ورَيذةي‬ ‫‪-1‬‬
‫ئةَلماني –الزهري)‬
‫دواكةوتني عةقلي ثةيوةست ب ة نةخؤش ي ذةهراويب ون ‪ :‬وةك ذةهراويب ون ب ة ( طولل ة –‬ ‫‪-2‬‬
‫زرنيخ – دوانة ئؤكسيدي كاربؤن )‬
‫دواكةوتني عةقلي ثةيوةست بة ثَيكان ‪ :‬وةك ثَيكاني سةري كؤرثة( لةكاتي مناَل بوون – لة‬ ‫‪-3‬‬
‫دواي مناَل بوون )‪.‬‬
‫دواكةوتني عةقلي بة هؤي هؤكارة ناديارةكانةوة (نةزانراوةكانةوة)‬ ‫‪-4‬‬
‫ضوارةم ‪ /‬ثؤلَيني كلينيكي ‪ /‬ئةم ثؤَلَينةيان تايبةتة بةهةندَيك خاسيةتي (توَيكاري و كارئةندامي ) ‪:‬‬
‫نيشانةكاني داون (المنغولين) ‪:‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪8‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫طةورةيي قةبارةي سةر ‪.‬‬ ‫‪-2‬‬


‫بضوكي قةبارةي سةر ‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫ئيفليجي مَيشك ‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫هؤكارةكاني دواكةوتني ذيرى ‪:‬‬
‫لةطةَل ئةوةي هةوَلَيكي زؤر دراوة بؤ زانيني هؤكارةكاني توشبوون ب ة دواك ةوتني ع ةقل ب ةاَل م‬
‫لةط ةَل ئ ةوةش هَيش تا هؤكارةك اني دواك ةوتني ع ةقل بةت ةواوةتي ن ةزانراوة ‪ ،‬وة زؤرب ةي‬
‫حالةت ةكاني دواك ةوتني ع ةقل هؤكارةك ةي دةطةرَيت ةوة ب ؤ (ئاس تي رؤش ةنبيري‬
‫خَيزان ‪،‬كؤمةَلطة ‪،‬طوزةراني ذيان ‪،‬فةقيري و دةوَلةمةندي ‪).....‬‬

‫دةتوانين هةندَيك لة هؤكارةكاني دواكةوتني عةقل دةستنيشان بكةين وةكو ‪:‬‬


‫يةكةم ‪ /‬هؤكارةكاني ثَيش منداَلبوون ‪ :‬لة ‪ %91‬حالةتةكاني دواكةوتني عةقل دةطةرَيتةوة بؤ ب ؤ‬
‫ئةم هؤكارة ‪ ،‬حالةتةكاني ثَيش منداَلبوون بريتين لة ‪:‬‬
‫* س ورَيذةي ئ ةَلماني ‪ :‬توش بوني دايكي دوو طيان ب ةم نةخؤش ية كاريط ةري هةي ة لةس ةر‬
‫كؤرثةكةي ناو سكي دةبَيتة هؤي دواكةوتني طةش ةي ع ةقَلي و جةس تةيي كؤرثةك ة ل ةناو س كي‬
‫دايكي ‪.‬بةتايبةتي ئةطةر دايكةكة لة ‪ 3‬مانطي يةكةمي دووطيانيدا بوو ‪.‬‬
‫* ذةهراويبوني ثالزما ‪ :‬ئةمةيان بةرثرسة لة هةندَيك حالةتةكاني دواكةوتني عةقلي قورس‪،‬دةبَيتة‬
‫هؤي طةورةبوني قةبارةي كةلةسةري كؤرثةكة ‪،‬هةروةها دةبَيتة هؤي نةخؤشي ( فَى )‬
‫* نةخؤش ي الزه ري ‪ :‬توش بوني دايكي دوو طيان ب ةم نةخؤش ية كاريط ةري هةي ة لةس ةر‬
‫كؤرثةكةي ناو سكي دةبَيتة هؤي دواكةوتني عةقلي بةتايبةتي كاتَيك كؤرثةكة ل ة دوا قؤناغ ةكاني‬
‫طةشةيدابَيت ‪ .‬توَيذينةوةكان سةلماندويانة لة ‪ %32‬توشبواني دواكةوتني عةقلي هؤكارةك ةي ئ ةم‬
‫نةخؤشيةية ‪.‬‬
‫* ثَيكان ‪:‬ئةم حالةتة رودةدات كاتَيك دايكي دووطيان توشي روداوَيك دةبَيت وةك بةربونةوة ‪،‬ي ان‬
‫كاتَيك باري كؤرثةكة نائاسايية وة ئةطةر ئةم بارة نا ئاسايية زوو ضارةس ةر ن ةكرَيت كاردةكات ة‬
‫سةر ثةردةي مَيشك و توشي ثةككةوتني دةكات بةمةش منداَلةكة توشي دواكةوتني عةقَل دةبَيت ‪.‬‬
‫* كةمي ئؤكسجين ‪ :‬ل ة ك اتي دووطيانيدا كاتَي ك ئؤكس جين بةرَيذةي ةكي زؤر ك ةم ب ؤ كؤرثةك ة‬
‫بضَيت ئةم كةم ئؤكسجينة دةبَيتة هؤي ثةكك ةوتني ث ةردةي مَيش ك و منداَلةك ة توش ي دواك ةوتني‬
‫عةقَل دةكات ‪.‬‬
‫* بةرك ةوتن دايكي دووطيان ب ة تيش كةكان ‪ :‬كاريط ةري تيش كةكة ب ة ط وَيرةي ج ؤرو هَي زي‬
‫تيشكةكة دةطؤرَيت ئةم بةركةوتنة كاريطةري هةية لةسةر مَيشكي كؤرثةك ةو توش ي دواك ةوتني‬
‫عةقلي دةكات بةتايبةتي تيشكي (نةوةوي ) و تيشكي (‪.)X‬‬

‫‪9‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫* ش لةذاني زين دةثاَل و خ ؤراك ‪ :‬زين دةثاَل بريتية ل ةو طؤرانكاري ة كيميايان ةي ك ة ل ة خان ة‬
‫زين دوةكان رودةدات ب ةهؤي ش لةذاني خؤراك ة مادةك اني ن او جةس تة ‪ .‬وة ئ ةم حالةت ة كاتَي ك‬
‫رودةدات كة دايكةكة توشي حالةتَيكي دةروني زؤر بةهَيز دةبَيتةوة ‪.‬‬
‫* ب ةكارهَيناني دةرزي و داوو دةرم اني ثزيش كي ل ة ك اتي دووطياني ‪ :‬وةك دةرم اني‬
‫هيمنك ةرةوةي (كالف اليوم) ‪،‬داو دودةرم ان ودةرزي كاريط ةري ن ةرَيني هةي ة لةس ةر طةش ةي‬
‫كؤرثةكة ‪.‬‬
‫* ئاَلودةبوون بة خواردن ةوة طازي ةكان ‪ :‬دةبَيت ة ه ؤي ك ةمي طةش ةو ش َيواندني دةم وو ض اوو‬
‫كةلةسةر هةروةها دةبَيتة هؤي كةموكوري لة ثةلةكان و دواكةوتني ع ةقَلي س ادةو هةن دَيك ج ار‬
‫دواكةوتني عةقَلي توند‪.‬‬
‫* نةخؤشي درَيذ خايان ‪ :‬وةك (ثاَلةثةستةي خ وَين و ش ةكرةو نةخؤش يةكاني طورض يلة) ئةمان ة‬
‫هةمةةي لةوانةية ببنة هؤي دواكةوتني عةقلي كؤرثةكة ‪.‬‬
‫* منداَلبووني ثَيشوةخت ‪ :‬هةندَيك هؤكار هةية دةبنة هؤي منداَلبوني ثَيشوةخت لةوان ة (دوطياني‬
‫جمك ‪ ،‬جطةرةكَيشانَيكي نائاسايي لةكاتي دوطياني ‪ ،‬ذةهراويبوني دووطيانيةكة )‬
‫* ثيسبووني ئاوو هةواو هةندَيك هؤكاري ديكة ‪ :‬وةك (ثيسبوون و تَيكضوني خؤراك ‪ ،‬كةمي يؤد‬
‫) ئةم هؤكارانة لةوانةية ببَيتة هؤي دواكةوتني عةقَلي‪.‬‬
‫دووةم ‪ /‬هؤكارةكاني كاتي منداَلبوون ‪ :‬حالةتةكاني كاتي منداَلبوون بريتين لة ‪:‬‬
‫* ثَيكاني سةري (مَيشكي) كؤرثةكة لةكاتي منداَلبوونةكة ‪.‬‬
‫* كاتَيك دايكةكة بة زةحمةت منداَلةكة دادةنَيت‪.‬‬
‫* كةمي ئؤكس جين ل ةكاتي من داَل دانانةك ة‪ :‬ئةط ةر ئ ةم ك ةم ئؤكس جينية زي اتر ل ة (‪ )3‬خول ةك‬
‫بخايةنَيت مَيشكي كؤرثةكة توشي ثةككةوتن دةبَيت‪.‬‬
‫* ناكامي كؤرثةكة ‪:‬كاتَيك كؤرثةك ة ك ةم كَيش و ك ةم طةش ة بَيت لةوانةي ة كاريط ةري ن ةرَيني‬
‫لةسةر كؤرثةكة دروست بكات ‪.‬‬
‫سَييةم ‪ /‬هؤكارةكاني دواي منداَلبوون ‪:‬‬
‫* هةوكردني مَيشكي منداَلةكة وةكو (سةحايا)‪.‬‬
‫* ئةو ثَيكانانةي توشي منداَلةكة دةبَيت ‪.‬‬
‫* ذةهراويب ون زؤر ج ؤرة ذةهراويبونم ان هةي ة لةوان ة (خ واردني داوو دةرم ان ب ة هةَل ة ي ان‬
‫دةرزيلَيدان بة هةَلة ‪ ،‬خواردني بابةتي كيميايي‪،‬ذةهراويبون بة طوللة ‪).....‬‬
‫* ئةو نةخؤشيانةي توشي مَيشك دةبن بةهؤي ظايرؤسةوة ‪.‬‬
‫* هؤكارة ذينطةييةكان ‪ :‬وةك بارودؤخي خراثي ئابوري ‪،‬دةروني ‪،‬كؤمةاَل ي ةتي ك ة منداَلةك ةي‬
‫ثَيدا تَيذةر دةبَيت ‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫ضوارةم ‪ :‬ضةند هؤكارَيكي ديكة ‪ :‬وةكو ‪:‬‬


‫‪ -‬جياوازي ذمارةي كرؤمؤسؤمةكان ‪ :‬ذمارةي كرؤمؤسؤمةكان لةجياتي ئ ةوةي (‪ )46‬بَيت (‪)47‬‬
‫كرؤمؤسؤمة ئةم جياوازية وادةكات منداَلةكة توشي دولكةوتني عةقَلي و ك ةموكوري ت رببن وةك‬
‫(داون سيندرم) ‪.‬‬
‫دوطيانيةكي ناسروشتي ‪ :‬وةكو ‪:‬‬
‫منداَل بوون لة ثَيش وادةي خؤي‬ ‫‪‬‬
‫منداَلبوون لة دواي وادةي خؤي‬ ‫‪‬‬
‫منداَلةكة كَيشي زؤر كةمبَيت (كةمتر لة ‪ 5‬باوند و ‪ 8‬اونس)‬ ‫‪‬‬
‫سورَيذةي ئةَلماني (الحصبة االلمانية)‪:‬‬
‫نةخؤشيةكي فايرؤسي طواستراوةية توشي مرؤظ دةبَيت و لةس ةر ش َيوازي ثةَل ةي س ور لةس ةر‬
‫دةموض او دوات ر ه ةموو جةس تة دةردةك ةوَيت ‪ .‬م اوةي مان ةوةي ئ ةم ظايرؤس ة ل ة رؤذي‬
‫تةشبونيةوة (‪ )21 -14‬رؤذ دةخايةنَيت وة هةندَيك جار (‪ )|18‬رؤذ ‪.‬‬
‫لةرؤذي يةكةم و دووةمي نةخؤشيةكة ثةَلةي سور لةسةر دةم وو ض او دةردةك ةوَيت دوات ر باَل و‬
‫دةبَيتةوة بة هةموو جةستةدا وة ئةم نيشانانة لةرؤذي (‪ )5-4-1‬بةرةبةرة ب ةرةو كؤت ايي ئةض َيت‪.‬‬
‫بةكؤتايي هاتني ئةم نةخؤشية كةسةكة بةرطريةكي باش دروستدةكات و جارَيكي تر نايطرَينةوة ‪.‬‬
‫وة ئةم سورَيذةية جياوازة لةو سورَيذة ئاساييةي كة لةالي خؤمان ناسراوة ‪.‬‬
‫رَيطةي باَل و بونةوةي ‪:‬‬
‫ئةم نةخؤشية يةكَيكة لة نةخؤشية طواستراوةكان واتا لة رَيطةي هةواوة (ثذمين) لة كةسَيكةوة ب ؤ‬
‫كةسَيكي تر دةطوازرَيتةوة ‪ ،‬وةئةطةر كةسي توش بوو دوطيان بوو ئةوا نةخؤشيةكةي لةو رَيطة‬
‫تايبةتيةي كة دايك و منداَلةكة دةبةستَيتةوة دةضَيت بؤ كؤرثةكة‪.‬‬
‫نيشانةكاني سورَيذة ي ئةَلماني ‪:‬‬
‫‪ -1‬بةرزبونةوةي ثلةي طةرمي لةش بةشَيوةيةكي كةم لة (‪)38.4‬تَيثةرناكات ‪.‬‬
‫‪ -2‬هةَلئاوسان و بَيتاقةتي ئةو رذَينةي (الغدة الليمفاوية) كة دةكةوَيتةوة ثشت طوَي كانةوة ‪.‬‬
‫‪ -3‬سةرهةَلداني ثةلةي سور لةسةر دةموو ضاو دواتر هةموو جةستة ‪.‬‬
‫‪ -4‬ئازاري ماسولكة ‪.‬‬
‫بةرزبونةوةي ثلةي ط ةر مي ثةَلةس ورةكان ه ةتا (‪ )4-3‬رؤذ ب ةردةوام دةبَيت دوات ر بةرةب ةرة‬
‫نامَينَيت ‪.‬‬
‫توشبوني كؤرثة بة سورَيذةي ئةَلماني ‪:‬‬
‫دواي ئةوةي نةخؤشيةكة لة خوَيني دايكة دووطيانةكة باَل و بؤيةوة دةطوازرَيتةوة ب ؤ كؤرثةك ة وة‬
‫رَيذةي توشبونةكةشي بة شَيوةيةي خوارةوةية ‪:‬‬
‫‪11‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫‪ -1‬لة ‪ %47‬كؤرثةكة توش دةبَيت ئةطةر دايكةكة لة (‪ )4‬هةفتةي يةكةمي دوطياني دابوو ‪.‬‬
‫‪ -2‬لة ‪ %22‬كؤرثةكة توش دةبَيت ئةطةر دايكةكة لة (‪ )8-5‬هةفتةي يةكةمي دوطياني دابوو ‪.‬‬
‫‪ -3‬لة ‪ %7‬كؤرثةكة توش دةبَيت ئةطةر دايكةكة لة (‪ )12 -9‬هةفتةي يةكةمي دوطياني دابوو ‪.‬‬
‫‪ -4‬لة ‪ %6‬كؤرثةكة توش دةبَيت ئةطةر دايكةكة لة (‪ )16-13‬هةفتةي يةكةمي دوطياني دابوو ‪.‬‬
‫‪ -5‬لةدواي ئةم قؤناغانة مةترسي لةسةر كؤرثةكة نامَينَيت و كؤرثةكة سةالمةت دةبَيت ‪.‬‬
‫رَيذةي توندي توشبونةكة بة طوَيرةي كاتي توشبونةكة دةط ؤرَيت ب ةاَل م دةرئةنجامةك ةي لةس ةر‬
‫كؤرثةكة ناتوانرَيت دةستنيشان بكرَيت وة لةم حاَلةتانةش تَيناثةرَيت ‪:‬‬
‫‪ -‬رزطار بووني كؤرثةكة ‪.‬‬
‫‪ -‬مردني كؤرثةكة ‪.‬‬
‫‪ -‬شَيواندني كؤرثةكة ‪:‬‬
‫‪ -‬نابينا ‪ /‬رودةدات ئةطةر نةخؤشيةكة لة (‪ )6‬هةفتةي يةكةمي دوطياني دابَيت ‪.‬‬
‫‪ -‬نابيست ‪ :‬رودةدات ئةطةر نةخؤشيةكة لة (‪ )9‬هةفتةي يةكةمي دوطياني دابَيت‪.‬‬
‫‪ -‬شَيواوي دَل ‪ /‬رودةدات ئةطةر نةخؤشيةكة لة (‪ )10-5‬هةفتةي يةكةمي دوطياني دابَيت ‪.‬‬
‫‪ -‬شَيواوي ددانةكان ‪ /‬رودةدات ئةطةر نةخؤشيةكة لة (‪ )9-6‬هةفتةي يةكةمي دوطياني دابَيت‪.‬‬
‫‪ -‬داكةوتني عةقَلي ‪ /‬لة (‪ )3‬مانطي يةكةمي دوو طياني دا بَيت ‪.‬‬
‫ئ ةم حالةتان ةي س ةرةوة بةتايب ةتي (ددان ‪،‬ع ةقَل ‪ ،‬نابيس تن ‪ ،‬نابين ا ) لةوانةي ة يةكس ةر دواي‬
‫منداَلبونةكة دةرنةكةوَيت بةاَل م لةماوةي (‪ )4-2‬ساَليدا دةردةكةوَيت ‪.‬‬
‫خؤثاراس تن ل ة س ورَيذةي ئ ةَلماني ‪ :‬دةرم اني تايب ةت هةي ة ب ؤ خؤثاراس تن ل ةم نةخؤش ية وة‬
‫وةرطرتني ئةم جؤرة ضارةسةرة زؤر ثَيويستة بؤ ثاراستني طياني دايك و كؤرثةكة ‪.‬‬
‫ضارةسةري نةخؤشي سورَيذةي ئةَلماني ‪ :‬لةكاتي توشبوون بة نةخؤشي سورَيذةي ئةَلماني هيض‬
‫دةرمانَيكي ثزيشكي نيية بؤ ضارةسةركردني ضاكنابَيتةوة هةتاكو سوري نةخؤشيةكة كة (‪)4 -1‬‬
‫رؤذة تةواو نةكات ‪،‬هةروةها هيض ضارةسةرَيكيش بؤ كؤرثةكةي ناو سكي دايكةكة نيية ‪.‬‬
‫ئةوكةسةي توشي سورَيذةي ئةَلماني ئةبَيت ثَيويستة رةضاوي ئةم خااَل نة بكات ‪:‬‬
‫‪ -‬وةرطرتني ثشوي تةواو لةناو جَيطا ‪.‬‬
‫‪ -‬ئاطاداركردنةوةي دةوروبةر بؤ ئةوةي توشي ئةم نةخؤشية نةبن ‪.‬‬
‫‪ -‬بؤ كةمكردنةوةي ئازارو ثلةي طةرمي ضارةسةري ثزيشكي بةكاردَيت ‪.‬‬
‫كاريطةري تيشكي ‪ : x‬هةندَيك جار تيشكي ‪ x‬كاريطةري نةرَيني هةي ة لةس ةر دايكي دوطيان و‬
‫كؤرثةكةي باَل وترين ئةو كاريطةريانة بريتين لة ‪:‬‬
‫‪12‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫ل ة قؤن اغي هةفت ةي (‪ )4-2‬كؤرثةك ة بةرطري ةكي باش ي هةي ة ب ؤ بةرةنطاربون ةوةي‬ ‫‪-1‬‬
‫تيشكةكة بةمةرجَي رَيذةي بةهَيزي تيشكةكة لة (‪ )50‬ملي سيفيرت زياتر نةبَيت ‪.‬‬
‫لة قؤناغي دواي هةفتةي (‪ ) 8 - 3‬منداَل توشي هيض طرفتَيك نابَيت ض ونكة قؤن اغَيكي‬ ‫‪-2‬‬
‫باشي بريوة لة طةشة وةك دروستبوني ثةلةكان و هةندَيك ئةندامي ت ر ب ة م ةرجَي رَي ذةي‬
‫تيشكةكة لة (‪ )200‬ملي سيفيرت زياتر نةبَيت ‪.‬‬
‫لة قؤناغي هةفتةي (‪ ) 15 - 8‬لةوانةية تيشكةكة كاريط ةري ه ةبَيت لةس ةر كؤئةن دامي‬ ‫‪-3‬‬
‫دةمار ئةطةر تونديةكةي لة (‪ )300‬ملي سيفيرت زياتر نةبَيت ‪.‬‬
‫دواي تةواوبوني هةفتةي (‪ )20‬طةشةي منداَلةكة ل ةناو س كي دايكي ت ةواو ب ووة ئةم ةش‬ ‫‪-4‬‬
‫وادةكات زياتر بةرط ةي تيش كي ‪ x‬بط رَيت وات ا هيض ترس َيك لةس ةر كؤرثةك ةو دايكي‬
‫نامَينَي ‪.‬‬
‫ئ ةو ئامَيران ةي ك ة رؤذان ة ل ة م ؤَل و طومرط ةكان و فرؤكةخان ةكان ب ةر جةس تةمان‬ ‫‪-5‬‬
‫دةكةوَيت هيض كاريطةريةكي لةسةر دوطيانيةكة نيية ضونكة تونديةكةي زؤر كةمة ‪.‬‬

‫نيشانةكاني دواكةوتني ذيرى سادة لةالي منداَل ‪:‬‬


‫نيشانةكاني دواكةوتني عةقلي سادةي منداَل لة مناَلَيكةوة بؤ منالبَيكي ديكة جياوازة ئةم‬
‫جياوازيةش دةطةرَيتةوة بؤ (ئاست و رَيذةي) دواكةوتني عةقليةكة ‪ ،‬وة نيشانةكانيشي بريتين لة ‪:‬‬
‫‪ )1‬زةردةخةنةي نيية (مرومؤض) بةتايبةتي لة مانطةكاني يةكةمي لةدايكبووني ‪.‬‬
‫‪ )2‬تواناي رؤيشتن لةسةر زط و رؤيشتني ئاسايي و دانيشتن و راوةستان دوادةكةوَيت ‪.‬‬
‫‪ )3‬ناتوانَيت لة كاتي رؤيشتن و راكردن و هاوسةنطي بثارَيزَيت ‪.‬‬
‫‪ )4‬طرفتي هةية لة ضؤنيةتي قسةكردن و دروستكردني رستةيةكي بة سود وة زؤربةي جار‬
‫فَيربووني زمان كاتَيكي زياتري دةخايةنَيت بةراورد بة منداَلي ئاسايي ‪.‬‬
‫‪ )5‬طرفتي يادطاي (ذاكرة) هةية واتا تواناي خةزنكردن و تَيطةيشتن و وةرطرتني الوازة ‪.‬‬
‫‪ )6‬ناتوانَيت كؤنترؤَلي جوولةي سةري بكات ‪.‬‬
‫‪ )7‬لة هةستكردن بة ترس زيادة رؤيي دةكات ‪.‬‬
‫‪ )8‬بة ئاساني ئاطاييةكةي ثةرت دةكرَيت (هةَلدةخةَلةتَيت) ‪.‬‬
‫‪ )9‬تواناي جياكردنةوةي كردارة ترسناك و زيانبةخشةكاني نيية وةكو (ثالكي كارةبا ‪،‬‬
‫زؤثة ‪. )....‬‬
‫‪ 10‬بة قورسي فَيري خوَيندن و نوسين دةبَيت بة بةراورد بة منداَلَيكي ئاسايي وة ئةطةر‬
‫فَيرش بَيت لة قسةكردنا نارونة‪.‬‬
‫‪ 11‬بة زةحمةت تَيكةاَل وي كةساني ديكة دةبَيت ضونكة اليةني كؤمةاَل يةتي ثَينةطةيشتوة ‪.‬‬
‫‪ 12‬ناتوانَيت بةرثرسياريةتي هةَلبطرَيت ‪.‬ناتوانَيت وةك ثَيويست ثَيداويستية رؤذانةكاني‬
‫جَيبةجَي بكات وةك (خؤطؤرين ‪ ،‬نان خواردن ‪ ،‬ئاطا لة خؤبوون ) ‪.‬‬
‫تايبةتمةنديةكاني كةساني توش بوو بة دواكةوتني عةقلي سادة ‪:‬‬
‫‪13‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫ئةمةيان دابةش دةبَيت بؤ تايبةتمةندي ‪:‬‬


‫يةكةم ‪ :‬تايبةتمةندي عةقلي ‪:‬‬
‫بةهةمان قؤناغةكاني طةشةي مناَلَيكي ئاسايي تَيدةثةرن بةاَل م طةشةيان خاوترة ‪.‬‬ ‫‪)1‬‬
‫بؤ فَيربوون ثَيويستيان بة دووبارةكردنةوةي زؤر هةية ‪.‬‬ ‫‪)2‬‬
‫زياتر تواناي وةرطرتني ئةو شتانةيان هةية كة بةرجةستةو هةستثَيكراوةن ‪.‬‬ ‫‪)3‬‬
‫تواناي ئاطايي (انتباه) و هؤشثَيدانيان (تركيز ) كةمترة ‪.‬‬ ‫‪)4‬‬
‫بة ئاساني ئةتوانرَيت ئاطايي و هؤشثَيدانيان ثةرتبكرَيت ‪.‬‬ ‫‪)5‬‬
‫تواناي طوَيطرتن و هؤشثَيدانيان كةمة ‪.‬‬ ‫‪)6‬‬
‫دوادةكةون لة دةربرين و قسة‪.‬‬ ‫‪)7‬‬
‫بة درةنطةوة هاوتايي نَيوان مَيشكو ماسولكة (توافق عصبي عضلي ) دروست دةبَيت لة‬ ‫‪)8‬‬
‫اليان ‪.‬‬

‫دووةم ‪ :‬تايبةتمةندي كؤمةاَل يةتي ‪:‬‬


‫زؤر توشي رةخنة دةبنةوة بة بةراوردب بة كةسي ئاسايي ‪.‬‬ ‫‪)1‬‬
‫شةرانطَيزن ‪.‬‬ ‫‪)2‬‬
‫حةزيان لة دوبارةكةدنةوةي ئةو رةفتارة هةية كة حةزيان لَييةتي بةشَيوةيةكي بازنةيي ‪.‬‬ ‫‪)3‬‬
‫ناتوانن كؤنترَؤ َلي دةروني هةلضوني خؤيان بكةن ‪.‬‬ ‫‪)4‬‬
‫ترسي بةردةوام هةستنةكردن بة ئاسايش‬ ‫‪)5‬‬
‫لةط ةَل ئ ةوةي ئ ةم كةس انة روح س وك و خؤشةويس تن ل ةالي دةوروب ةر ب ةاَل م ئ ةمان‬ ‫‪)6‬‬
‫كةمتةرخةمن لة تَيكةاَل وبون و خؤطونجاندن ‪،‬واتا ناتوانن وةك ثَيويست ثةيوةن دي ببةس تن‬
‫لةطةَل دةوروبةرةكةي‬
‫كاريطةرية دةرونيةكاني دواكةوتني ذيرى ‪:‬‬
‫ناتوانن كةسايةتي و داهاتوي خؤيان دةستنيشان بكةن ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫ناتوانن ثةيوةندي سؤزداري لة طةَل دةوروبةركةيان ببةستن ‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫ترس زاَلة بة سةريان وة دَلنةواييان نيية بةرامبةر بة شتةكاني دةوروبةر و كةساني‬ ‫‪-3‬‬
‫دةوروبةر ‪.‬‬
‫بيركردنةوةيان زؤر نابةجَيية (غير منطقي) زؤر داَلغة (احالم اليقظة)لَيدةدةن ‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫هةندَيك هةَللسوكةوت ئةكةن كة نةشياوة لةناو كؤمةَلطا هؤكارةكةشي ئةوةية هةست بة‬ ‫‪-5‬‬
‫ناشريني شتةكة ناكةن ‪.‬‬
‫جياكردنةوةي كةساني ئاسايي لة كةساني توش بوو بة دواكةوتني ذيرى‪:‬‬
‫‪ -1‬دةستنيشانكردني اليةني دةروني ‪ :‬مةبةست لةمة ئةوةية كة دةبَيت ثشكنيني دةروني (مَيشكي و‬
‫زيرةكي) بؤ كةسةكة ئةنجام بدرَيت بؤ دياريكردني تواناي عةقَلي زيرةكي كةسةكة ئةمةش‬
‫لةرَيطةي ثَيوةري تايبةت ثَيوةري زيرةكي وة كةساني توشبوو بة دواكةوتني عةقلي نمرةي‬
‫زيرةكيان لة خوار (‪ )70‬نمرةوةية ‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫‪ -2‬دةستنيشانكردني اليةني كؤمةاَل ي ةتي ‪ :‬مةبةس ت لةم ة ئةوةي ة ك ة دةبَيت ثش كنين ب ؤ الي ةني‬
‫كؤمةاَل يةتيان بكرَيت (خؤطونجاني كؤمةاَل يةتي ‪،‬ثشت بة خ ؤ بةس تن ‪،‬بةرثرس ياريةتي ‪ ،‬ح ةزي‬
‫طؤش ةطيري ‪،‬تَيك ةاَل وبوني كؤمةاَل ي ةتي ‪ ،‬ض ةند ه ةوَلي دروس تكردني ثةيوةن دي كةس ي‬
‫وكؤمةاَل يةتي دةدات ) ئةمانة ي سةرةوة ئةتوانرَيت لة رَيط ةي ثَي وةري تايب ةت ب ة ثَيوان ةكردني‬
‫اليةني كؤمةاَل يةتي دةستنيشاني اليةني كؤمةاَل يةتي بكرَيت ‪.‬‬
‫‪ -3‬ثشكنيني ثةروةردةيي ‪ :‬ئةمةيان راثؤرتَيكة لةسةر ت واني كةس ةكة ب ؤ فَيرب ووني خوَين دن و‬
‫نوسيني بابةتي ئةكاديمي توانستي خةزنكردني زانياري و توانستي طةرانةوةي يان بيرهَينان ةوةي‬
‫زانيارية خةزنكراوةكة ‪ .‬يةكَيك لة نيشاندةرةكان بريتية لة ساقيتبووني كةسَيك بؤ ضةند جارَيك ل ة‬
‫هةمان ثؤل‪،‬يان ناتوانَيت قؤناغي خوَيندني سةرةتايي ببرَيت‪.‬ب ؤ ئ ةم مةبةس تةش ض ةند ثَيوةرَي ك‬
‫هةية لةوانة (ثَيوةري كارامة ئةكاديميةكان ‪ ،‬ثَيوةري كارامة زمانةوانيةكان ‪ ،‬ثَي وةري كارام ةي‬
‫خوَيندن و نوسين)‬
‫جياوازي نَيوان دواكةوتواني ذيرى و نةخؤشي دةرونى(شَيتي) ‪:‬‬
‫كةسانَيك هةية كة ئةم دوو حالةتة تَيكةاَل و دةكات دةَلَيت هةردوو حالةتةكة يةكشتن دواكةوتني‬
‫عةقَلي بريتية لة نةخؤشي عةقَلي‪ .‬وة هةندَيك حالةتي دةطمةن هةية كة كةسةكة هةردوو حالةتي‬
‫هةية ‪.‬‬
‫كةواتة ئةتوانين بلَيين كة دواكةوتني عةقَل حالةتَيكةو نةخؤشي نيية ‪.‬ضونكة نةخؤشي عةقلي‬
‫بريتية لة تَيكضوني هاوسةنطي عةقَل بةاَل م دواكةوتني مَيشك بريتيى لة كةمي رَيذةي زيرةكي كة‬
‫بةهؤي راوةستاني طةشةي مَيشكةوة رودةدات ‪ .‬طرينطترين جياوازي نَيوانيان بريتية لة ‪:‬‬
‫‪ -1‬دواكةوتني عةقلي لة (ثَيش يان كاتي يان دواي )لة دايكبوون يان لة قؤناغةكاني منداَلي‬
‫رودةدات ‪ ،‬بةاَل م نةخؤشي عقلي لة تةمةني طةورةيي واتا دواي طةشةي عةقلي رودةدات وة‬
‫زؤربةي حالةتةكاني نةخؤشي عةقَلي لة دواي تةمةني هةرزةكاري رودةدات ‪.‬‬
‫‪ -2‬هؤكاري دواكةوتني عةقلي لةوانةية بؤ ماوةيي يان نةخؤشي بَيت ‪ ،‬بةاَل م هؤكاري نةخؤشي‬
‫عةقلي بريتية لة شَلةزاني دةروني توند يان هةَلضونَيكي زؤر توند ‪،‬يان كاتَيك كةسةكة توشي‬
‫فةشةلَيكي طةورةو لةناكاو دةبَيت ‪.‬‬
‫‪ -3‬طرفت لة طةشةي جةستةيي لةالي دواكةوتواني عةقلي هةية ‪،‬بةاَل م لةالي نةخؤشكةوتواني‬
‫عةقلي نيية طةشةي جةستةيان طرفتي نيية ‪.‬‬
‫‪ - 4‬طةشةي زمانةواني سست و خاوة ‪،‬لةالي نةخؤشكةوتواني عةقلي طةشةي زمانةواني ئاسايية‬
‫بةاَل م هةندَيك مشةوش و نامؤية ‪.‬‬
‫‪ -5‬تواني فَيربون لةالي دواكةوتواني عةقلي نزم و خاوة ‪،‬بةاَل م لةالي نةخؤشكةوتواني عةقلي بة‬
‫كةيفي خؤيانة حةزيان لة شتَيك بَيت فَيري دةبن حةزيشيان لَينةبَيت فَيربونيان زةحمةتة ‪.‬‬
‫‪ -6‬دواكةوتواني عةقلي كةمتر ئاطاداري وروذَينةرةكاني دةوروبةرن ‪ ،‬بةاَل م نةخؤشكةوتواني‬
‫عةقلي توند ئاطاو بةهةستن ‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫‪ -7‬شَيوازي قسةي دواكةوتواني عةقلي كةم و كورتن ‪ ،‬كةم قسة لةطةَل دةوروبةرةكةي دةكات و‬
‫قسةكانيشيان نا واقعين ‪.‬‬

‫رَيكخستني كةساني توش بوو بة دواكةوتني ذيرى بةطوَيرةي تةمةني عةقَلي و تةمةني‬
‫زةمةني‪:‬‬
‫* كؤمةَلةي يةكةم ‪/‬ئةم كؤمةَلةية تةمةنيان لةنَيوان (‪)4 – 2‬سااَل نة وة تةمةني عةقَليشيان بريتية لة‬
‫(‪)4 – 2‬سااَل نة‪.‬‬
‫*كؤمةَلةي دووةم‪/‬ئةم كؤمةَلةية تةمةنيان لةنَيوان (‪)13 – 9‬سااَل نة وة تةمةني عةقَليشيان بريتية‬
‫لة (‪)6 – 4‬سااَل نة‪.‬‬
‫*كؤمةَلةي سَييةم ‪/‬ئةم كؤمةَلةية تةمةنيان لةنَيوان (‪)13 – 9‬سااَل نة وة تةمةني عةقَليشيان بريتية‬
‫لة (‪)9 – 6‬سااَل نة‪.‬‬
‫*كؤمةَلةي ضوارةم ‪/‬ئةم كؤمةَلةية تةمةنيان لة سةروي (‪)13‬سااَل نة وة تةمةني عةقَليشيان بريتية‬
‫لة (‪)9‬سااَل نة‪.‬‬
‫ضةند رونكردنةوةيةك لةسة دةستنيشان كردني كةساني توش بوو بة دواكةوتني ذيرى‪:‬‬
‫سةرةتاي دةستنيشانكردن لةو نيشانانةوة دةست ثَيدةكةين كة كةس و كاري منداَلةكة(دايك وباوك)‬
‫هةستيان ثَيكردووة ‪،‬وة ضةند ثشكنينَيك بؤ منداَلةكة دةكرَيت بؤ ئةوةي بزانين حالةتةكة‬
‫دواكةوتني عةقلي ية يان طرفتَيكي ترة بؤ ئةمةش ئةم هةنطاوانة دةطرينةبةر ‪:‬‬
‫ثشكنين بؤ خوَيني منداَلةكة دةكةين بؤ ئةوةي بزانين هؤكاري تةشبونةكة بؤ ماوةيية يان‬ ‫‪-1‬‬
‫هؤكارَيكي ترة ‪.‬‬
‫وَينةطرتني مَيشكي كةسةكة و ثشكنيني كارةبايي بؤ مَيشكي كةسةكة ئةنجامدةدرَيت ‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫تاقيكردنةوةي توانستي رةفتاري منداَلةكة بؤ دةستنيشانكردني رَيذةي توشبونةكةي و‬ ‫‪-3‬‬
‫دياريكردني خاَلة الوازو بةهَيزةكاني ‪.‬‬
‫تاقيكردنةوةي رَيذةي زيرةكي بؤ منداَلةكة ئةنجام دةدرَيت بؤ زانيني ئاستي زيرةكي‬ ‫‪-4‬‬
‫منداَلةكة ‪.‬‬
‫دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندني دواكةوتواني عةقَلي ‪:‬‬
‫ثرؤسةي دةستنيشانكردن و هةَلس ةنطاندي دواك ةوتواني ع ةقلي طرينطيةكي زؤري ثَي دراوة ل ة‬
‫اليةن ثس ثؤراني (ثزيش كي ‪ ،‬ث ةروةردةيي ‪ ،‬كؤمةاَل ي ةتي ‪ ،‬دةروني ) ض ونكة بري اردان لةس ةر‬
‫كةسَيك كة دواكةوتني عةقَلي هةية كاريطةري زؤري هةية بؤ ئايندةي (كؤمةاَل يةتي و فَيرك اري‬
‫و ضاكسازي و كاروباري رؤذانةو ‪ )........‬هةية بؤ ثَيويستة دةستنيشانكردني ئةم حاَلةتة زؤر ب ة‬
‫ورياييةوة ئةنجام بدرَيت ‪.‬‬
‫وة بؤ دةستنيشانكردن و هةَلس ةنطاندني دواك ةوتواني ع ةقَلي باش تر واي ة وة ثَيويس تة ثش ت ب ة‬
‫ضةند جؤرة ثَيوةرَيك ببةسترَيت ‪.‬‬

‫‪16‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫ثَيشتر بةتةنيا ثشتيان بة ثَيوةرةكاني زيرةكي دةبةستا بؤ دياريكردن و دةستنيشانكردني دواكةوتني‬


‫عةقَلي وة ئةم ثشت بةستنة بة ثَيوةرةكاني زيرةكي بةردةوام بوو هةتا كؤتايي ثةنجاكاني سةدةي (‬
‫‪ ) 20‬م لةم كاتةدا ثسثؤراني بواري (ثةروةردةي تايبةت و زانستي دةروني و دواكةوتواني عةقَلي‬
‫) رةخنةيةكي زؤريان طرت لة ثَيوةرةكاني زيرةكي وتيان بةتةنيا ثَيوةري زيرةكي ب ةس نيية ب ؤ‬
‫دةستنيشانكردن و دواكةوتني عةقَلي ضونكة لةوانيةي ة كةس ةكة ل ة ثَي وةري زي رةكي نمرةي ةكي‬
‫باش نةهَينَيت بةاَل م لةوانية لة ثَيوةري ( خؤطونجاني كؤمةاَل ي ةتي ) و (وةاَل مدان ةوةي ثَيداويس تية‬
‫كؤمةاَل يةتيةكان ) وةاَل مدانةوةيةكي باشي هةبَيت ‪ ،‬ه ةر وةه ا لةوانةي ة ل ة ب ةكارهَيناني ثَي وةري‬
‫(رةفتاري خؤ طونجاندن )نمرةيةكي باش بةدةست بهَينَيت هةموو ئةمان ة بةَلط ةن لةس ةر ئ ةوةي‬
‫كة ثَيوةري زيرةكي بةسنيية بؤ دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندني دواكةوتواني عةقَلي بةَلكو دةبَيت‬
‫شانبةشاني ثَيوةري زي رةكي ض ةند الي ةنَيكي ديك ةش ثَيوان ةي ب ؤ بك رَيت ئينج ا بري ار لةس ةر‬
‫توشبوون بة دواكةوتني عةقَلي بدرَيت ‪.‬‬
‫هةروةها لة (‪ )20‬ساَلي كؤتايي س ةدةي (‪ )20‬ض ةند ثَي وةرَيكي ديك ةش هاتن ة ن او طؤرةثانةك ة‬
‫لةوانة ثَيوةري (دةرئةنجامي ئةكاديمي) كة ئ ةويش ض ةند ض ةند ثَيوةرَي ك ل ة خ ؤدةطرَيت وةك‬
‫(ثَيوةري كارامةي خوَيندن ‪ ،‬ثَيوةري كارامةي نوسين ‪ ،‬ثَيوةري كارامةي زمانةواني ‪)..... ،‬‬
‫ثرؤسةي دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندني دواكةوتواني ذيرى ثَيويستة ئةم اليةنانة بطرَيتةوة ‪:‬‬
‫‪ -1‬ثَيطةيشتن ‪ /‬واتا رَيذةي طةشةي كارامةكاني وةك (دانيشتن ‪ ،‬رؤيش تن لةس ةر زط ‪ ،‬رؤيش تن‬
‫بة هةر ضوار ثةلي ‪،‬قسةكردن ‪ ،‬توانستي فَيربوون ) دةتوانرَيت ثَيوانة يؤ ئةم حالةتان ة بك ةين ل ة‬
‫تةمةني (‪ )2-1‬سالي مناَلةكة وة ئةطةر هةر كةمووكوريةك لةم كارامانةي س ةرةوة ه ةبوو ئ ةوا‬
‫لةوانةية نيشانةيةكي سةرةتايي دواكةوتني عةقَلي بَيت ثَيش ثرؤسةي فَيربوون‪.‬‬
‫‪ -2‬توانستي فَيربوون ‪ /‬بريتية لة توانستي فَيربووني زانياريةكاني دةوروب ةري وةك و (خوَين دن ‪،‬‬
‫نوسين ‪ ،‬ناسينةوةي ضواردةورةكةي ‪)......‬وة ئةط ةر كةس ةكة فَي ري ئ ةم ش تانة ن ةبوو ئ ةوةش‬
‫ئاماذةيةكي ترة بؤ دواكةوتني عةقَلي لةساَلةكاني خوَيندني سةرةتايي ‪.‬‬
‫‪ -3‬طونج اني كؤمةاَل ي ةتي ‪ /‬بريتية ل ة توان اي كةس ةكة ل ة دروس تكردني ثةيوةندي ة كةس ي و‬
‫كؤمةاَل يةتي لةطةَل دةوروبةرةكةي بةبَي يارمةتيداني كةس اني ديك ة ‪ .‬ئةط ةر كةس ةكة ن ةيتواني‬
‫ئةم ثةيوةندية دروست بكات ئةويش نيشانةيةكي ترة لة نيشانةكاني دواكةوتني عةقَلي ‪.‬‬
‫بَيجطة لةمانةي سةرةوة هةندَيك ئاماذةي ديكةش هةن ئةط ةر ل ةالي هةركةس َيك ب ووني ه ةبوو‬
‫دةتوانين بلَيين ئاماذةية بؤ دواكةوتني ذيرى ‪:‬‬
‫‪ -1‬سةرهةَلداني هةندَيك نةريت و هةَلسوكةوتكة ناطونجَيت لةطةَل تةمةنةكةي ‪.‬‬
‫‪ -2‬دواكةوتني ئاطايي و نةبووني حةزي فَيربوون‪.‬‬
‫‪ -3‬وةرنةطرتني ئامؤذطاري كاتَيت ئامؤذطاري دةكرَيت ‪.‬‬
‫‪ -4‬حةزي تَيكةاَل وبوون لةطةَل مناَلي بضوكتر لةتةمةني خؤي ‪.‬‬
‫‪-5‬دواكةوت لة خوَيندن و نوسين ‪.‬‬
‫‪-6‬هةستنةكردن بة بةرثرسياريةتي ‪.‬‬
‫‪17‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫‪-7‬تواناي جياكردنةوةي هةَلوَيستة (باش و خراثةكاني ) نيية ‪.‬‬


‫كَي ثرؤسةي دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندن ئةنجام دةدات ‪:‬‬
‫ثرؤسةي دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندنةكة يةك ثسثؤر ئةنجامي نادات بةَلكو تَيمَيك ل ة ثس ثؤران‬
‫هةَلدةس تن ب ة كؤكردن ةوةي زانياري لةس ةر الي ةني (جةس تةيي ‪ ،‬دةروني ‪ ،‬رؤش ةنبيري ‪،‬‬
‫كؤمةاَل يةتي ‪ ،‬زيرةكي ‪ )...‬وة تيمةكة ثَيكدَيت لةم ثسثؤرانة ‪:‬‬
‫‪ -1‬ثزيش ك ‪ /‬هةَلدةس تَيت ب ة ثش كنيني جةس تة ( كؤئةن دامي دةم ار ‪ ،‬هةس تةوةرةكان ‪ ،‬هةن دَيك‬
‫ئةندامي ديكة) بؤ زانيني بوون يان نةبووني نةخؤشي و ضارةسةركردنيان ئةطةر هةبوو ‪.‬‬
‫‪ -2‬ثسثؤري كؤمةاَل يةتي ‪ /‬ئةم ثسثؤرة هةَلدةستَيت بة هةَلسةنطاندني ئةو ذينطةيةي كة منداَلةك ةي‬
‫تَي دابووة وةك (ئاس تي رؤش ةنبيري كةس ةكة ‪ ،‬ئاس تي رؤش ةنبيري داي ك و ب اوك ‪ ،‬ئاس تي‬
‫رؤش ةنبيري ه ةموو خَيزانةك ة ‪ ،‬ئاس تي رؤش ةنبيري كؤمةَلطةك ةي ‪ ،‬توش بوون ب ة نةخؤش ي ‪،‬‬
‫توش بوني دايكي دووطيان ب ة نةخؤش ي لةتةم ةني دووطيانيةك ةي ‪ ،‬رَي ذةي طونج اوي مناَلةك ة‬
‫لةطةَل خَيزان و قوتابخانةو دةوروبةرةكةي برادةرةكاني ‪)......‬‬
‫‪-3‬ثسثؤري دةروني ‪ /‬لةرَيطةي ضةند ثَيوةرَيك ةوة هةَلدةس تن ب ة كؤكردن ةوةي زانياري لةس ةر‬
‫(كةسايةتي ‪ ،‬هةَلضونةكاني ‪ ،‬كارامةي جوولةييةكاني ‪ ،‬زيرةكي ‪)......‬‬
‫‪-4‬ثسثؤري ثةروةردةي تايبةت ‪ :‬لةسةر رؤشنايي ئةو زانياريانةي كة ل ة خاَل ةكاني س ةرةوة (‪-1‬‬
‫‪ )3-2‬وةري دةطرين هةَلدةس تين ب ة دان اني ثالنَيكي ب ؤ خزم ةتكردني كةس ةكة (ث ةروةردةكرن و‬
‫ضاودَيريكردن )‬
‫‪-5‬ثسثؤري هةلي كار ‪ /‬ئةم ثسثؤرة كاتَي ك كةس ةكة تةم ةني طةيش تة (‪ )14‬س اَل هةَلدةس تَيت ب ة‬
‫دؤزينةوةي كاريكي طونجاو لةطةَل ج ؤرو رَي ذةي دواكةوتنةك ةي ئ ةويش دواي ئ ةوةي ك ة ل ة‬
‫خاَلةكاني (‪ )4-3-2-1‬زانياري تةواوي لةسةر كةسةكة وةرطرت وةك ( اليةني هةَلس وكةوت و‬
‫خؤطونجاني و ‪).....‬‬
‫ضوند ئامؤذطاريةك لةكاتي ثرؤسةي دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندن ‪:‬‬
‫‪ -1‬ثَيويستة ئةو ضاالكيانةي بة ثَي وةرو تاقيكردنةوةك ةوة بةن دة خؤش و س ةرنجراكَيش بن ل ةالي‬
‫منداَلةكان وة بَيزاركةر نةبن بؤ ئةوةي بؤ ئةوةي بة توانا راستةقينةكةي وةاَل مي ثَيوةرةكة بدةنةوة‬
‫‪.‬‬
‫‪ -2‬ثَيويس تة ئ ةو ثرس يارانةي ئاراس تةي منداَلةك ة دةك رَيت رون و راس تةوخؤبن وة وةاَل مي‬
‫ثرسيارةكة ضةن رةهةندَيك لة خؤ نةطرَيت ‪.‬‬
‫‪ -3‬باشتر واية ئةو ضاالكيانةي لة ثرؤسةي دةستنيشانكردنةكة بةكاردةهَينرَين جؤراوجؤر بن ‪.‬‬
‫‪ -4‬ثَيويس تة ئاس تي ثرس يارةكاني ثَيوةرةك ة طونج اوبَيت لةط ةَل ئاس تي منداَلةك ة وة دةبَيت ل ة‬
‫سوكةوة بؤ طرابَيت ‪.‬‬
‫‪ -5‬دياريكردني وردي (دقيق) ئةو اليةنةي كة ثَيوانةي بؤ دةكرَيت ‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫‪ -6‬ثَيويستة وةاَل مي مناَلةكة وةك خؤي تؤمار بكرَيت نابَيت هيض مانايةكي ديك ةي نزيكك راوةيي‬
‫بؤ دابنرَيت ‪.‬‬
‫ضةند تَيبينيةك لةسةر دةستنيشان كردن و ثَيوانةكردني كةساني توش بوو بة دواكةوتني‬
‫ذيرى‪:‬‬
‫باشتر واية دةستنيشانكردني حاَلةتي دواكةوتني عةقلي سادةي من داَلي بض وكي خ وار (‪ )6‬س ااَل ن‬
‫نةكةين ض ونكة لَيكض ونَيكي زؤر هةي ة ل ةنَيوان من داَلي ئاس ايي و من داَلي دواك ةوتواني ع ةقلي‬
‫هةردووكيان بة هةمان قؤناغةكاني طةشةدا تَيثةر دةبن ‪.‬‬
‫وة مةرج نيية رَيذةي زيرةكي تةمةني (‪ )5‬ساَلي ئاماذة بَيت ب ؤ زي رةكي ه ةمان ك ةس لةتةم ةني‬
‫هةرزةكاري لةوانةية ئةم رَيذةية طؤرانكاري بةسةردا بَيت ‪.‬هةروةها ب ة ط وَيرةي توَيذين ةوةكان‬
‫لة( ‪ )%70‬حاَلةتةكاني دواكةوتني ع ةقلي ل ة دواي تةم ةني (‪ )6‬س اَليةوة لةرَيط ةي قوتابخان ةوة‬
‫دةدؤزرَينةوة ‪.‬‬
‫كةواتة ثَيش تةمةني (‪ )6‬ساَلي باشنيية دةستنيشاني نيشانةكاني دواكةوتني عةقَلي بك رَيت ض ونكة‬
‫زؤربةي نيشانةكان لة دواي تةمةني (‪ )6‬ساَليةوة دةردةكةون‪.‬‬
‫بةاَل م لة حاَلةتي دواك ةوتواني ع ةقلي (م ام ناوةن د – تون د – زؤر تون د) دةبَيت لةس اَلي يةك ةمي‬
‫منداَلي لة رَيطةي (دايك و باوك ) و (ثزيشك ) دةستنيشان بكرَيت‪.‬‬
‫لةكاتي دياريكردني ئةم جؤرة كةسانة ثَيويستة زياتر لة ثَيوةرَيك بةكاربهَينين ضونكة ئةم مندااَل نة‬
‫هةمويان لة هةمان ذينطة طةورة نةبونة هةيانة لة (خانةي بَيسةرثةرشتان – بَي دايك و باوك ان –‬
‫هةي ة ك ورة ف ةقيرة ‪ -‬هةي ة ك ورة دةوَلةمةن دة – هةي ة ل ة كؤمةَلطةي ةكي دواك ةوتو ‪ -‬هةي ة ل ة‬
‫كؤمةَلطةيةكي ثَيشكةوتو ‪ ).....‬لةبةر ئةم هؤكارانة شارةزايان ثَييان باش ترة زي اتر ل ة ثَي وةرَيكي‬
‫زيرةكي بةكار بهَينرَيت ‪.‬‬
‫ئةطةر هاتوو ئةنجامي ئةو ضةند ثَيوةرة دذ يةكبوون دةبَيت ئ ةو مندااَل ن ة ل ة ثةيمانط ةي تايب ةت‬
‫يان لة قوتابخانةي فكري تايبةت بؤ ماوةي ساَلَيك لة ذير ضاودَيريدا بهَيلدرَيتةوة وة دواي س اَلةكة‬
‫هةمان تاقيكردنةوةي بؤ دوبارة دةكةين ةوة ‪ ،‬ض ونكة لةوانةي ة ئ ةو كةس ة ل ة يةك ةم ثَيوانكردن دا‬
‫كَيشةيةكي (دةروني – فسيؤلؤجي – برسي – كةم خةوي – ترس دَلةراوكَي ‪ -‬طؤشةطير – ت رس‬
‫لة ثَيوةرةكة ‪ )..... -‬هةبوبَيت ‪ .‬بؤية دووبارة ثَيوانةكردنةكة دَلنيامان دةكاتةوة لة بوني يان نةبوني‬
‫دواكةوتني عةقَلي ‪.‬‬
‫هةندَيك ثَيشنيار كة يارمةتيدةرن بؤ دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندني دواكةوتني ذيرى‪-:‬‬
‫‪ -1‬ثشتبةستن بة تيمَيكي ثرؤفيشناَل لة دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندن وة باشتر واي ة تيمةك ة ل ةم‬
‫ثسثؤرانة ثَيكهاتبَيت ‪:‬‬
‫‪ -‬ثسثؤري دةروني ‪.‬‬
‫‪ -‬ثسثؤري ثزيشكي منداَل ‪.‬‬
‫‪ -‬ثسثؤري كؤمةاَل يةتي ‪.‬‬

‫‪19‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫‪ -‬ثسثؤري مامؤستاي ثةروةردةي تايبةت بة دواكةوتني عةقَلي ‪.‬‬


‫‪ -2‬ثَيويستة دةرئ ةنجامي دةستنيش انكردن و هةَلس ةنطاندنةكة ت ةنيا دةستنيش انكردن ن ةبَيت ب ةَلكو‬
‫ثَيويستة ‪:‬‬
‫‪ -‬ئاستي دواكةوتنةكة دياريبكات (سادة ‪ ،‬مام ناوةندة ‪ ،‬توندة ‪ ،‬زؤر توندة )‬
‫‪ -‬ثَيشكةشكردني ضةند ثَيشنياريو رَيطةضارةيةك بؤ باشتركردني دواكةوتنةكة ‪.‬‬
‫‪ -‬رونكردنةوةو دةستنيشانكردني ئةو ثَيداويستيانةي ثاَلثشتن بؤ ضارةسةركردني كةسةكة ‪.‬‬
‫‪ -3‬ثَيويستة ثرؤسةي دةستنيشانكردنةكة هةمة اليةنةبَيت ‪.‬‬
‫‪ -4‬ثَيويستة تيمةكة لةثسؤراني بةتواناو ئاست بةرز و شارةزاييةكي زؤرباشيان هةبَيت ‪.‬‬
‫‪ -5‬ثَيويستة تيمي دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندن ئاطاري ئةو بارودؤخ ةبن ك ة ثرؤس ةكةي تَي دا‬
‫ئ ةنجام دةدةن ‪،‬دةبَيت بارودؤخةك ة طونج او بَيت وة هيض كاريطةري ةكي دةرةكي الوةكي‬
‫كارنةكاتة سةر ئةنجامي ثرؤسةكة وةطرينطترين ئةو بارودؤخانةش بريتين لة ‪:‬‬
‫‪ -‬اليةني تةندروستي كةسي توشبوو بة دواكةوتني عةقَلي (نةخؤشي ‪ ،‬هيالكي )‬
‫‪ -‬اليةني بايلؤجي كةسةكة ‪( /‬برسيةتي ‪ ،‬تونيةتي ‪ ،‬خةو ‪)...‬‬
‫‪ -‬اليةني مةزاجي كةسةكة ‪( /‬ترس ‪ ،‬شةرم ‪ ،‬دَلةراوكَي ‪ ،‬بَيزاري )‬
‫‪ -‬ئامادةكردني ذورَيكي تايبةت وة نابَيت لة كاتي ثرؤسةكة هيض ثضراني تَيدابَيت ‪.‬‬
‫‪ -‬بارودؤخي فيزيايي ‪ /‬روناكي ذورةكة ‪ ،‬رَيذةي طةرمي ذورةكة ‪ ،‬دورخس تنةوةي ئ ةو ش تانةي‬
‫كة ئاطايي كةسةكة الدةبات ‪.‬‬
‫‪ -‬دروستكردني ثةيوةنديةكي باش لةطةَل كةسي توشبوو بة دواكةوتني عةقَلي ‪.‬‬
‫‪ -‬كةلوثةلي ذورةكة (كورسي ‪ ،‬قةنةفة ‪)........‬ثَيويستة طونج اوبَيت ب ؤ ئ ةوةي كةس ةكة زؤر ب ة‬
‫مرتاحي دابنيشَيت ‪.‬‬
‫‪ -6‬ثَيويستة يةكَيك لة ثةروةردةكةراني كةسةكة (دايك يان باوك ) بةشداربَيت لة ثرؤسةكة ‪.‬‬
‫ضؤن بزانَيت منداَلةكة دواكةوتني ذيرى هةية‪:‬‬
‫قورسترين و طرينطترين قورسايي سةرشاني دايك و ب اوك ب ة تايب ةتي داي ك بريتية ل ة زانين و‬
‫دةستنيش انكردني دواك ةوتواني ع ةقَلي مناَلةكةي ةتي ئ ةم زوو زانين ة كاريط ةري هةي ة لةس ةر‬
‫ضؤنيةتي خزمةتكردني ئةم كةسانة ‪ ،‬لةبةر ئةوة ثَيويستة دايك و باوك هةندَيك لةو نيشانانة بزانن‬
‫كة تايبةتة بة دواكةوتواني عةقَلي ئةو نيشانانةش بريتين لة ‪:‬‬
‫طريان ‪ /‬ئةو مناَلةي كة دواكةوتني عةقلييان هةية ناطرَين و ناسورَين بؤ تةنيشتةكان‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫قسةكردن ‪ /‬لة قسة دوادةكةوَيت ‪،‬ياري ناكات لة طةَل هاوتةمةنةكاني ‪.‬‬ ‫‪-2‬‬

‫‪20‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫جوول ة ‪/‬نمايش كردني ض ةند جوولةي ةكي ن امؤ ‪ ،‬طةش ةنةكردني كارام ة جولةييةكان و‬ ‫‪-3‬‬
‫نةبووني هاوتايي لة كارامة جوولةييةكان ‪.‬‬
‫سؤزداري ‪/‬ناتوانَيت هيض جؤرة طوزارشتَيكي سؤزداريوةك (زةردة خةن ة) ب ؤ داي ك و‬ ‫‪-4‬‬
‫باوكي نيية ‪.‬‬
‫مةنغؤلي ‪ /‬ضةند تايبةتمةنيةكيان هةية وةك ‪:‬‬ ‫‪-5‬‬
‫ثرضيان نةرمة ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ضاويان مةيلةو دةرثةريوة ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫دةستيان بضوك و خرة ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ثةنجةيان كورتة ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫زمانيان طةورةية ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -6‬كةمي كَيش بةراورد بة بةرزي باَلكةي ‪.‬‬
‫‪ -7‬لةكاتي ئيشكردن ئةندامة هةستةكاني ئينسجاميان نيية ‪.‬‬
‫‪ -8‬نارَيكي خةوو بةخةبةرهاتن ‪.‬‬
‫‪ -9‬لةطةَل طةورةبووني تةمةن هةستدةكةيت شتةكاني هةَلسوكةوتي ‪ ....‬هةر سةرةتايي‪.‬‬
‫هةر كات دايك و باوك ئةم نيشانانةي لة منداَلةكةي بةديكرد ثَيويستة منداَلةكةيان ثَيشان كةسي‬
‫تايبةت و ثسثؤر بدرَيت بؤ ئةوةي بزانَيت منداَلةكة لة دواكةوتواني عةقَلية يان نا ‪.‬‬
‫كاريطةرية دةرونيةكاني دواكةوتني ذيرى ‪:‬‬
‫ناتوانن كةسايةتي و داهاتوي خؤيان دةستنيشان بكةن ‪.‬‬ ‫‪-6‬‬
‫ناتوانن ثةيوةندي سؤزداري لة طةَل دةوروبةركةيان ببةستن ‪.‬‬ ‫‪-7‬‬
‫ترس زاَلة بة سةريان وة دَلنةواييان نيية بةرامبةر بة شتةكاني دةوروبةر و كةساني‬ ‫‪-8‬‬
‫دةوروبةر ‪.‬‬
‫بيركردنةوةيان زؤر نابةجَيية (غير منطقي) زؤر داَلغة (احالم اليقظة)لَيدةدةن ‪.‬‬ ‫‪-9‬‬
‫‪-10‬هةندَيك هةَللسوكةوت ئةكةن كة نةشياوة لةناو كؤمةَلطا هؤكارةكةشي ئةوةية هةست بة‬
‫ناشريني شتةكة ناكةن ‪.‬‬
‫جياكردنةوةي كةساني ئاسايي لة كةساني توش بوو بة دواكةوتني ذيرى‪:‬‬
‫دةستنيشانكردني اليةني دةروني ‪ :‬مةبةست لةمة ئةوةية كة دةبَيت ثشكنيني دةروني‬ ‫‪-1‬‬
‫(مَيشكي و زيرةكي) بؤ كةسةكة ئةنجام بدرَيت بؤ دياريكردني تواناي عةقَلي زيرةكي‬
‫كةسةكة ئةمةش لةرَيطةي ثَيوةري تايبةت ثَيوةري زيرةكي وة كةساني توشبوو بة‬
‫دواكةوتني عةقلي نمرةي زيرةكيان لة خوار (‪ )70‬نمرةوةية ‪.‬‬
‫دةستنيشانكردني اليةني كؤمةاَل يةتي ‪ :‬مةبةست لةمة ئةوةية ك ة دةبَيت ثش كنين ب ؤ الي ةني‬ ‫‪-2‬‬
‫كؤمةاَل يةتيان بكرَيت (خؤطونجاني كؤمةاَل يةتي ‪،‬ثش ت ب ة خ ؤ بةس تن ‪،‬بةرثرس ياريةتي ‪،‬‬
‫حةزي طؤشةطيري ‪،‬تَيكةاَل وبوني كؤمةاَل ي ةتي ‪ ،‬ض ةند ه ةوَلي دروس تكردني ثةيوةن دي‬
‫كةسي وكؤمةاَل يةتي دةدات ) ئةمانة ي سةرةوة ئةتوانرَيت لة رَيطةي ثَي وةري تايب ةت ب ة‬
‫ثَيوانةكردني اليةني كؤمةاَل يةتي دةستنيشاني اليةني كؤمةاَل يةتي بكرَيت ‪.‬‬
‫‪21‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫ثشكنيني ثةروةردةيي ‪ :‬ئةمةيان راثؤرتَيكة لةسةر تواني كةسةكة بؤ فَيربووني خوَين دن و‬ ‫‪-3‬‬
‫نوس يني باب ةتي ئ ةكاديمي توانس تي خ ةزنكردني زانياري و توانس تي طةران ةوةي ي ان‬
‫بيرهَينان ةوةي زانياري ة خةزنكراوةك ة ‪ .‬ي ةكَيك ل ة نيش اندةرةكان بريتية ل ة س اقيتبووني‬
‫كةسَيك بؤ ضةند جارَيك لة هةمان ثؤل‪،‬يان ناتوانَيت قؤناغي خوَيندني سةرةتايي ببرَيت‪.‬بؤ‬
‫ئةم مةبةس تةش ض ةند ثَيوةرَي ك هةي ة لةوان ة (ثَي وةري كارام ة ئةكاديميةكان ‪ ،‬ثَي وةري‬
‫كارامة زمانةوانيةكان ‪ ،‬ثَيوةري كارامةي خوَيندن و نوسين)‬

‫رَيكخستني كةساني توش بوو بة دواكةوتني ذيرى بةطوَيرةي تةمةني عةقَلي و تةمةني‬
‫زةمةني‪:‬‬
‫* كؤمةَلةي يةكةم ‪/‬ئةم كؤمةَلةية تةمةنيان لةنَيوان (‪)4 – 2‬سااَل نة وة تةمةني عةقَليشيان بريتية لة‬
‫(‪)4 – 2‬سااَل نة‪.‬‬
‫*كؤمةَلةي دووةم‪/‬ئةم كؤمةَلةية تةمةنيان لةنَيوان (‪)13 – 9‬سااَل نة وة تةمةني عةقَليشيان بريتية‬
‫لة (‪)6 – 4‬سااَل نة‪.‬‬
‫*كؤمةَلةي سَييةم ‪/‬ئةم كؤمةَلةية تةمةنيان لةنَيوان (‪)13 – 9‬سااَل نة وة تةمةني عةقَليشيان بريتية‬
‫لة (‪)9 – 6‬سااَل نة‪.‬‬
‫*كؤمةَلةي ضوارةم ‪/‬ئةم كؤمةَلةية تةمةنيان لة سةروي (‪)13‬سااَل نة وة تةمةني عةقَليشيان بريتية‬
‫لة (‪)9‬سااَل نة‪.‬‬
‫خؤثاراستن لة توش بوون بة دواكةوتني ذيرى ‪:‬‬
‫جَيبةجَيكردني ئةم رَينماييانة خوارةوة لةوانةي ة ببَيت ة ه ؤي كةمبون ةوةي رَي ذةي ت وش ب ون ب ةم‬
‫دياردةية ‪،‬رَينماييةكانيش بريتين لة ‪:‬‬
‫‪ -1‬ثَيش ثرؤسةي هاوسةرطيري لةكاتي هةبووني ئةم دياردةية لةالي باواني كورةكة يان كضةكة‬
‫دةبَيت راوَيذ بة ثزيشك بكرَيت بؤ ئةوةي بزانن ئةم دياردةية بؤ ماوةيية يان نا (دةطوازرَيت ةوة ل ة‬
‫باوانةوة بؤ وةضةكان يان نا)‬
‫‪ -2‬هةندَيك ضارةسةر هةية وةك ضارةسةري نةخؤشي (سورَيذةي ئةَلماني )ثَيويستة كض ةكة ب ة‬
‫(‪ )6‬مانط ثَيش ثرؤسةي هاوسةرطيري ئةم ضارةسةرة وةربطرَيت ‪.‬‬
‫‪ -3‬دايكي دوو طيان ثَيويس تة ئاط اري خ ؤي و دوطيانيةك ةي بَيت ئ ةويش لةرَيط ةي ئ ةم‬
‫رَينماييانةوة ‪:‬‬
‫‪ -‬خواردني خواردن و خواردنةوةي بةسود و تةندروست ‪.‬‬
‫‪ -‬ثَيويستة زوو زوو سةرداني ثزيشكي تايبةت بة ذنان بكات ‪.‬‬
‫‪ -‬ثَيويستة دايكي دوو طيان زوو زوو ثشكنيني (شةكرة ‪ ،‬زةخت ‪ ،‬كةمخوَيني ) بك ات ب ؤ ئ ةوةي‬
‫زوو ضارةسةري هةريةك لةمانة بكات ئةط ةر ه ةبوو ‪ ،‬وة دةبَيت ب ةبَي راوَي ذي ثزيش ك هيض‬
‫جؤرة ضارةسةرَيك يان دةرمانَيك وةرنةطرَيت ‪.‬‬
‫‪22‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫‪ -‬دوركةوتنةوة لة خواردنةوة كحوليةكان ‪:‬‬


‫‪ -‬دوركةوتنةوة لة جطةرة كَيشان ‪.‬‬
‫‪ -1‬منداَل بوون لة بارودؤخَيكي طونجاو لة ذَير ضاودَيري ثسثؤري تايبةت بة ذنان ‪.‬‬
‫‪ -2‬دايكي دوو طيان ثَيويستة لة هةفتةي يةكةم هةروةها لة هةفتةي شةشةم سةرداني ثزيشك بكات‬
‫بؤ ئةوةي دَلنيابَيتةوة لةوةي كؤرثةكةي هيض كةموكوريةكي نبية ‪.‬‬
‫‪ -3‬لةكاتي نةخؤش كةوتني منداَل ة ل ة دايكبوةك ة ن ابَيت نةخؤش يةكةي ثش ت ط وَيبخرَيت ض ونكة‬
‫فةرامؤشكردني لةوانةية ببَيتة هؤي طةورةبووني نةخؤشيةكةي‪.‬‬
‫‪ -4‬ض اودَيري ك ردني من داَل و ثاراس تنيان ل ة روداو و ذةهراويب ون ( باب ةتي كيميايي –‬
‫داوودةرماني ثزيشكي‬
‫‪ -5‬دةبَيت م اوة ه ةبَيت ل ة نَي وان من داَل ب وون و من داَلبونَيكي ديك ة ب ؤ ئ ةوي دايكةك ة توان اي‬
‫جةستةيي بؤ بطةرَيتةوة ‪.‬‬
‫‪ -6‬ئاطاداري ئةو مندااَل ن ة بين ك ة (دايكي) ي ان (ب اوكي) نةخؤش ي درَي ذ خاي ةني هةي ة ل ةكاتي‬
‫هةبووني ئةم نةخؤشية ثَيويستة لة هةفتةي يةكةمي منداَلةكة ثشكنيني بؤ بكرَيت ‪.‬‬
‫‪ -7‬نابَيت ذن لة تةمةنَيكي زوو ي ان درةن ط دووطيان بَيت (ك ةمتر ل ة ‪ 16‬س اَلي و زي اتر ل ة ‪40‬‬
‫ساَلي) ضونكة لةم دوو قؤناغةدا رَيذةي توش بوون زياترة وةك لة قؤناغةكاني ديكة ‪.‬‬
‫‪ -8‬بةكارهَيناني كورسي سةالمةتي منداَل لةناو ئؤتؤمبَيل‪.‬‬
‫‪ -9‬هةوَلب دةين منداَل ةكانمان ل ة ذينطةي ةكي تةندروس ت ث ةروةردة بك ةين ض ونكة ذينط ةي‬
‫تةندروست رَيذةي زانيني (ادراك) منداَل باشتر دةكات ‪.‬‬

‫دةستنيشانكردن و ثَيوانةكردني دواكةوتواني عةقَلي‬


‫*دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندني دواكةوتواني عةقَلي ‪:‬‬
‫ثرؤسةي دةستنيشانكردن و هةَلس ةنطاندي دواك ةوتواني ع ةقلي طرينطيةكي زؤري ثَي دراوة ل ة‬
‫اليةن ثس ثؤراني (ثزيش كي ‪ ،‬ث ةروةردةيي ‪ ،‬كؤمةاَل ي ةتي ‪ ،‬دةروني ) ض ونكة بري اردان لةس ةر‬
‫كةسَيك كة دواكةوتني عةقَلي هةية كاريطةري زؤري هةية بؤ ئايندةي (كؤمةاَل يةتي و فَيرك اري‬
‫و ضاكسازي و كاروباري رؤذانةو ‪ )........‬هةية بؤ ثَيويستة دةستنيشانكردني ئةم حاَلةتة زؤر ب ة‬
‫ورياييةوة ئةنجام بدرَيت ‪.‬‬
‫وة بؤ دةستنيشانكردن و هةَلس ةنطاندني دواك ةوتواني ع ةقَلي باش تر واي ة وة ثَيويس تة ثش ت ب ة‬
‫ضةند جؤرة ثَيوةرَيك ببةسترَيت ‪.‬‬

‫‪23‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫ثَيشتر بةتةنيا ثشتيان بة ثَيوةرةكاني زيرةكي دةبةستا بؤ دياريكردن و دةستنيشانكردني دواكةوتني‬


‫عةقَلي وة ئةم ثشت بةستنة بة ثَيوةرةكاني زيرةكي بةردةوام بوو هةتا كؤتايي ثةنجاكاني سةدةي (‬
‫‪ ) 20‬م لةم كاتةدا ثسثؤراني بواري (ثةروةردةي تايبةت و زانستي دةروني و دواكةوتواني عةقَلي‬
‫) رةخنةيةكي زؤريان طرت لة ثَيوةرةكاني زيرةكي وتيان بةتةنيا ثَيوةري زيرةكي ب ةس نيية ب ؤ‬
‫دةستنيشانكردن و دواكةوتني عةقَلي ضونكة لةوانيةي ة كةس ةكة ل ة ثَي وةري زي رةكي نمرةي ةكي‬
‫باش نةهَينَيت بةاَل م لةوانية لة ثَيوةري ( خؤطونجاني كؤمةاَل ي ةتي ) و (وةاَل مدان ةوةي ثَيداويس تية‬
‫كؤمةاَل يةتيةكان ) وةاَل مدانةوةيةكي باشي هةبَيت ‪ ،‬ه ةر وةه ا لةوانةي ة ل ة ب ةكارهَيناني ثَي وةري‬
‫(رةفتاري خؤ طونجاندن )نمرةيةكي باش بةدةست بهَينَيت هةموو ئةمان ة بةَلط ةن لةس ةر ئ ةوةي‬
‫كة ثَيوةري زيرةكي بةسنيية بؤ دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندني دواكةوتواني عةقَلي بةَلكو دةبَيت‬
‫شانبةشاني ثَيوةري زي رةكي ض ةند الي ةنَيكي ديك ةش ثَيوان ةي ب ؤ بك رَيت ئينج ا بري ار لةس ةر‬
‫توشبوون بة دواكةوتني عةقَلي بدرَيت ‪.‬‬
‫هةروةها لة (‪ )20‬ساَلي كؤتايي س ةدةي (‪ )20‬ض ةند ثَي وةرَيكي ديك ةش هاتن ة ن او طؤرةثانةك ة‬
‫لةوانة ثَيوةري (دةرئةنجامي ئةكاديمي) كة ئ ةويش ض ةند ض ةند ثَيوةرَي ك ل ة خ ؤدةطرَيت وةك‬
‫(ثَيوةري كارامةي خوَيندن ‪ ،‬ثَيوةري كارامةي نوسين ‪ ،‬ثَيوةري كارامةي زمانةواني ‪)..... ،‬‬

‫*ضةند رونكردنةوةيةك لةسةر دةستنيشان كردني كةساني توش بوو بة دواكةوتني عةقلي‪:‬‬
‫سةرةتاي دةستنيشانكردن لةو نيشانانةوة دةست ثَيدةكةين كة كةس و كاري منداَلةكة(دايك وباوك)‬
‫هةس تيان ثَيك ردووة ‪،‬وة ض ةند ثش كنينَيك ب ؤ منداَلةك ة دةك رَيت ب ؤ ئ ةوةي ب زانين حالةتةك ة‬
‫دواكةوتني عةقلي ية يان طرفتَيكي ترة بؤ ئةمةش ئةم هةنطاوانة دةطرينةبةر ‪:‬‬
‫‪-1‬ثشكنين بؤ خوَي ني منداَلةك ة دةك ةين ب ؤ ئ ةوةي ب زانين هؤك اري تةش بونةكة ب ؤ ماوةيية ي ان‬
‫هؤكارَيكي ترة ‪.‬‬
‫‪-2‬وَينةطرتني مَيشكي كةسةكة و ثشكنيني كارةبايي بؤ مَيشكي كةسةكة ئةنجامدةدرَيت ‪.‬‬
‫‪-3‬تاقيكردن ةوةي توانس تي رةفت اري منداَلةك ة ب ؤ دةستنيش انكردني رَي ذةي توش بونةكةي و‬
‫دياريكردني خاَلة الوازو بةهَيزةكاني ‪.‬‬
‫‪-4‬تاقيكردنةوةي رَيذةي زيرةكي بؤ منداَلةكة ئةنجام دةدرَيت بؤ زانيني ئاستي زيرةكي منداَلةكة ‪.‬‬
‫*ثرؤس ةي دةستنيش انكردن و هةَلس ةنطاندني دواك ةوتواني ذي رى ثَيويس تة ئ ةم اليةنان ة‬
‫بطرَيتةوة ‪:‬‬
‫‪ -1‬ثَيطةيشتن ‪ /‬واتا رَيذةي طةشةي كارامةكاني وةك (دانيشتن ‪ ،‬رؤيش تن لةس ةر زط ‪ ،‬رؤيش تن‬
‫بة هةر ضوار ثةلي ‪،‬قسةكردن ‪ ،‬توانستي فَيربوون ) دةتوانرَيت ثَيوانة يؤ ئةم حالةتان ة بك ةين ل ة‬
‫تةمةني (‪ )2-1‬سالي مناَلةكة وة ئةطةر هةر كةمووكوريةك لةم كارامانةي س ةرةوة ه ةبوو ئ ةوا‬
‫لةوانةية نيشانةيةكي سةرةتايي دواكةوتني عةقَلي بَيت ثَيش ثرؤسةي فَيربوون‪.‬‬

‫‪24‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫‪ -2‬توانستي فَيربوون ‪ /‬بريتية لة توانستي فَيربووني زانياريةكاني دةوروب ةري وةك و (خوَين دن ‪،‬‬
‫نوسين ‪ ،‬ناسينةوةي ضواردةورةكةي ‪)......‬وة ئةط ةر كةس ةكة فَي ري ئ ةم ش تانة ن ةبوو ئ ةوةش‬
‫ئاماذةيةكي ترة بؤ دواكةوتني عةقَلي لةساَلةكاني خوَيندني سةرةتايي ‪.‬‬
‫‪ -3‬طونج اني كؤمةاَل ي ةتي ‪ /‬بريتية ل ة توان اي كةس ةكة ل ة دروس تكردني ثةيوةندي ة كةس ي و‬
‫كؤمةاَل يةتي لةطةَل دةوروبةرةكةي بةبَي يارمةتيداني كةس اني ديك ة ‪ .‬ئةط ةر كةس ةكة ن ةيتواني‬
‫ئةم ثةيوةندية دروست بكات ئةويش نيشانةيةكي ترة لة نيشانةكاني دواكةوتني عةقَلي ‪.‬‬
‫بَيجطة لةمانةي سةرةوة هةندَيك ئاماذةي ديكةش هةن ئةط ةر ل ةالي هةركةس َيك ب ووني ه ةبوو‬
‫دةتوانين بلَيين ئاماذةية بؤ دواكةوتني عةقَلي ‪:‬‬
‫‪ -1‬سةرهةَلداني هةندَيك نةريت و هةَلسوكةوتكة ناطونجَيت لةطةَل تةمةنةكةي ‪.‬‬
‫‪ -2‬دواكةوتني ئاطايي و نةبووني حةزي فَيربوون‪.‬‬
‫‪ -3‬وةرنةطرتني ئامؤذطاري كاتَيت ئامؤذطاري دةكرَيت ‪.‬‬
‫‪ -4‬حةزي تَيكةاَل وبوون لةطةَل مناَلي بضوكتر لةتةمةني خؤي ‪.‬‬
‫‪-5‬دواكةوت لة خوَيندن و نوسين ‪.‬‬
‫‪-6‬هةستنةكردن بة بةرثرسياريةتي ‪.‬‬
‫‪-7‬تواناي جياكردنةوةي هةَلوَيستة (باش و خراثةكاني ) نيية ‪.‬‬
‫*ضةند ئامؤذطاريةك لةكاتي ثرؤسةي دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندن ‪:‬‬
‫‪ -1‬ثَيويستة ئةو ضاالكيانةي بة ثَيوةرو تاقيكردنةوةكةوة بةن دة خ ؤش و س ةرنجراكَيش بن ل ةالي‬
‫منداَلةكان وة بَيزاركةر نةبن بؤ ئةوةي بة توانا راستةقينةكةي وةاَل مي ثَيوةرةكة بدةنةوة ‪.‬‬
‫‪ -2‬ثَيويس تة ئ ةو ثرس يارانةي ئاراس تةي منداَلةك ة دةك رَيت رون و راس تةوخؤبن وة وةاَل مي‬
‫ثرسيارةكة ضةن رةهةندَيك لة خؤ نةطرَيت ‪.‬‬
‫‪ -3‬باشتر واية ئةو ضاالكيانةي لة ثرؤسةي دةستنيشانكردنةكة بةكاردةهَينرَين جؤراوجؤر بن‬
‫‪ -4‬ثَيويس تة ئاس تي ثرس يارةكاني ثَيوةرةك ة طونج اوبَيت لةط ةَل ئاس تي منداَلةك ة وة دةبَيت ل ة‬
‫سوكةوة بؤ طرابَيت ‪.‬‬
‫‪ -5‬دياريكردني وردي (دقيق) ئةو اليةنةي كة ثَيوانةي بؤ دةكرَيت ‪.‬‬
‫ثَيويس تة وةاَل مي مناَلةك ة وةك خ ؤي تؤم ار بك رَيت ن ابَيت هيض ماناي ةكي ديك ةي‬ ‫‪-6‬‬
‫نزيككراوةيي بؤ دابنرَيت ‪.‬‬

‫‪25‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫*ضةند تَيبينيةك لةسةر دةستنيشان كردن و ثَيوانةكردني كةساني توش بوو بة دواكةوتني‬
‫ذيرى‪:‬‬
‫باشتر واية دةستنيشانكردني حاَلةتي دواكةوتني عةقلي سادةي من داَلي بض وكي خ وار (‪ )6‬س ااَل ن‬
‫نةكةين ض ونكة لَيكض ونَيكي زؤر هةي ة ل ةنَيوان من داَلي ئاس ايي و من داَلي دواك ةوتواني ع ةقلي‬
‫هةردووكيان بة هةمان قؤناغةكاني طةشةدا تَيثةر دةبن ‪.‬‬
‫وة مةرج نيية رَيذةي زيرةكي تةمةني (‪ )5‬ساَلي ئاماذة بَيت ب ؤ زي رةكي ه ةمان ك ةس لةتةم ةني‬
‫هةرزةكاري لةوانةية ئةم رَيذةية طؤرانكاري بةسةردا بَيت ‪.‬هةروةها ب ة ط وَيرةي توَيذين ةوةكان‬
‫لة( ‪ )%70‬حاَلةتةكاني دواكةوتني ع ةقلي ل ة دواي تةم ةني (‪ )6‬س اَليةوة لةرَيط ةي قوتابخان ةوة‬
‫دةدؤزرَينةوة ‪.‬‬
‫كةواتة ثَيش تةمةني (‪ )6‬ساَلي باشنيية دةستنيشاني نيشانةكاني دواكةوتني عةقَلي بك رَيت ض ونكة‬
‫زؤربةي نيشانةكان لة دواي تةمةني (‪ )6‬ساَليةوة دةردةكةون‪.‬‬
‫بةاَل م لة حاَلةتي دواك ةوتواني ع ةقلي (م ام ناوةن د – تون د – زؤر تون د) دةبَيت لةس اَلي يةك ةمي‬
‫منداَلي لة رَيطةي (دايك و باوك ) و (ثزيشك ) دةستنيشان بكرَيت‪.‬‬
‫لةكاتي دياريكردني ئةم جؤرة كةسانة ثَيويستة زياتر لة ثَيوةرَيك بةكاربهَينين ضونكة ئةم مندااَل نة‬
‫هةمويان لة هةمان ذينطة طةورة نةبونة هةيانة لة (خانةي بَيسةرثةرشتان – بَي دايك و باوك ان –‬
‫هةي ة ك ورة ف ةقيرة ‪ -‬هةي ة ك ورة دةوَلةمةن دة – هةي ة ل ة كؤمةَلطةي ةكي دواك ةوتو ‪ -‬هةي ة ل ة‬
‫كؤمةَلطةيةكي ثَيشكةوتو ‪ ).....‬لةبةر ئةم هؤكارانة شارةزايان ثَييان باش ترة زي اتر ل ة ثَي وةرَيكي‬
‫زيرةكي بةكار بهَينرَيت ‪.‬‬
‫ئةطةر هاتوو ئةنجامي ئةو ضةند ثَيوةرة دذ يةكبوون دةبَيت ئ ةو مندااَل ن ة ل ة ثةيمانط ةي تايب ةت‬
‫يان لة قوتابخانةي فكري تايبةت بؤ ماوةي ساَلَيك لة ذير ضاودَيريدا بهَيلدرَيتةوة وة دواي س اَلةكة‬
‫هةمان تاقيكردنةوةي بؤ دوبارة دةكةين ةوة ‪ ،‬ض ونكة لةوانةي ة ئ ةو كةس ة ل ة يةك ةم ثَيوانكردن دا‬
‫كَيشةيةكي (دةروني – فسيؤلؤجي – برسي – كةم خةوي – ترس دَلةراوكَي ‪ -‬طؤشةطير – ت رس‬
‫لة ثَيوةرةكة ‪ )..... -‬هةبوبَيت ‪ .‬بؤية دووبارة ثَيوانةكردنةكة دَلنيامان دةكاتةوة لة بوني يان نةبوني‬
‫دواكةوتني عةقَلي ‪.‬‬

‫*هةندَيك ثَيشنيار كة يارمةتيدةرن بؤ دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندني دواكةوتني ذيرى ‪-:‬‬


‫‪ -1‬ثشتبةستن بة تيمَيكي ثرؤفيشناَل لة دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندن وة باشتر واي ة تيمةك ة ل ةم‬
‫ثسثؤرانة ثَيكهاتبَيت ‪:‬‬
‫‪26‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫‪ -‬ثسثؤري دةروني ‪.‬‬


‫‪ -‬ثسثؤري ثزيشكي منداَل ‪.‬‬
‫‪ -‬ثسثؤري كؤمةاَل يةتي ‪.‬‬
‫‪ -‬ثسثؤري مامؤستاي ثةروةردةي تايبةت بة دواكةوتني عةقَلي ‪.‬‬
‫‪ -2‬ثَيويستة دةرئ ةنجامي دةستنيش انكردن و هةَلس ةنطاندنةكة ت ةنيا دةستنيش انكردن ن ةبَيت ب ةَلكو‬
‫ثَيويستة ‪:‬‬
‫‪ -‬ئاستي دواكةوتنةكة دياريبكات (سادة ‪ ،‬مام ناوةندة ‪ ،‬توندة ‪ ،‬زؤر توندة )‬
‫‪ -‬ثَيشكةشكردني ضةند ثَيشنياريو رَيطةضارةيةك بؤ باشتركردني دواكةوتنةكة ‪.‬‬
‫‪ -‬رونكردنةوةو دةستنيشانكردني ئةو ثَيداويستيانةي ثاَلثشتن بؤ ضارةسةركردني كةسةكة ‪.‬‬
‫‪ -3‬ثَيويستة ثرؤسةي دةستنيشانكردنةكة هةمة اليةنةبَيت ‪.‬‬
‫‪ -4‬ثَيويستة تيمةكة لةثسؤراني بةتواناو ئاست بةرز و شارةزاييةكي زؤرباشيان هةبَيت ‪.‬‬
‫‪ -5‬ثَيويستة تيمي دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندن ئاطاري ئةو بارودؤخ ةبن ك ة ثرؤس ةكةي تَي دا‬
‫ئ ةنجام دةدةن ‪،‬دةبَيت بارودؤخةك ة طونج او بَيت وة هيض كاريطةري ةكي دةرةكي الوةكي‬
‫كارنةكاتة سةر ئةنجامي ثرؤسةكة وةطرينطترين ئةو بارودؤخانةش بريتين لة ‪:‬‬
‫‪ -‬اليةني تةندروستي كةسي توشبوو بة دواكةوتني عةقَلي (نةخؤشي ‪ ،‬هيالكي )‬
‫‪ -‬اليةني بايلؤجي كةسةكة ‪( /‬برسيةتي ‪ ،‬تونيةتي ‪ ،‬خةو ‪)...‬‬
‫‪ -‬اليةني مةزاجي كةسةكة ‪( /‬ترس ‪ ،‬شةرم ‪ ،‬دَلةراوكَي ‪ ،‬بَيزاري )‬
‫‪ -‬ئامادةكردني ذورَيكي تايبةت وة نابَيت لة كاتي ثرؤسةكة هيض ثضراني تَيدابَيت ‪.‬‬
‫‪ -‬بارودؤخي فيزيايي ‪ /‬روناكي ذورةكة ‪ ،‬رَيذةي طةرمي ذورةكة ‪ ،‬دورخس تنةوةي ئ ةو ش تانةي‬
‫كة ئاطايي كةسةكة الدةبات ‪.‬‬
‫‪ -‬دروستكردني ثةيوةنديةكي باش لةطةَل كةسي توشبوو بة دواكةوتني عةقَلي ‪.‬‬
‫‪ -‬كةلوثةلي ذورةكة (كورسي ‪ ،‬قةنةفة ‪)........‬ثَيويستة طونج اوبَيت ب ؤ ئ ةوةي كةس ةكة زؤر ب ة‬
‫مرتاحي دابنيشَيت ‪.‬‬
‫‪ -6‬ثَيويستة يةكَيك لة ثةروةردةكةراني كةسةكة (دايك يان باوك ) بةشداربَيت لة ثرؤسةكة ‪.‬‬
‫*كَي ثرؤسةي دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندن ئةنجام دةدات ‪:‬‬
‫ثرؤسةي دةستنيشانكردن و هةَلسةنطاندنةكة يةك ثسثؤر ئةنجامي نادات بةَلكو تَيمَيك ل ة ثس ثؤران‬
‫هةَلدةس تن ب ة كؤكردن ةوةي زانياري لةس ةر الي ةني (جةس تةيي ‪ ،‬دةروني ‪ ،‬رؤش ةنبيري ‪،‬‬
‫كؤمةاَل يةتي ‪ ،‬زيرةكي ‪ )...‬وة تيمةكة ثَيكدَيت لةم ثسثؤرانة ‪:‬‬
‫‪27‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫‪ -1‬ثزيش ك ‪ /‬هةَلدةس تَيت ب ة ثش كنيني جةس تة ( كؤئةن دامي دةم ار ‪ ،‬هةس تةوةرةكان ‪ ،‬هةن دَيك‬
‫ئةندامي ديكة) بؤ زانيني بوون يان نةبووني نةخؤشي و ضارةسةركردنيان ئةطةر هةبوو ‪.‬‬
‫‪ -2‬ثسثؤري كؤمةاَل يةتي ‪ /‬ئةم ثسثؤرة هةَلدةستَيت بة هةَلسةنطاندني ئةو ذينطةيةي كة منداَلةك ةي‬
‫تَي دابووة وةك (ئاس تي رؤش ةنبيري كةس ةكة ‪ ،‬ئاس تي رؤش ةنبيري داي ك و ب اوك ‪ ،‬ئاس تي‬
‫رؤش ةنبيري ه ةموو خَيزانةك ة ‪ ،‬ئاس تي رؤش ةنبيري كؤمةَلطةك ةي ‪ ،‬توش بوون ب ة نةخؤش ي ‪،‬‬
‫توش بوني دايكي دووطيان ب ة نةخؤش ي لةتةم ةني دووطيانيةك ةي ‪ ،‬رَي ذةي طونج اوي مناَلةك ة‬
‫لةطةَل خَيزان و قوتابخانةو دةوروبةرةكةي برادةرةكاني ‪)......‬‬
‫‪-3‬ثسثؤري دةروني ‪ /‬لةرَيطةي ضةند ثَيوةرَيك ةوة هةَلدةس تن ب ة كؤكردن ةوةي زانياري لةس ةر‬
‫(كةسايةتي ‪ ،‬هةَلضونةكاني ‪ ،‬كارامةي جوولةييةكاني ‪ ،‬زيرةكي ‪)......‬‬
‫‪-4‬ثسثؤري ثةروةردةي تايبةت ‪ :‬لةسةر رؤشنايي ئةو زانياريانةي كة ل ة خاَل ةكاني س ةرةوة (‪-1‬‬
‫‪ )3-2‬وةري دةطرين هةَلدةس تين ب ة دان اني ثالنَيكي ب ؤ خزم ةتكردني كةس ةكة (ث ةروةردةكرن و‬
‫ضاودَيريكردن )‬
‫‪-5‬ثسثؤري هةلي كار ‪ /‬ئةم ثسثؤرة كاتَي ك كةس ةكة تةم ةني طةيش تة (‪ )14‬س اَل هةَلدةس تَيت ب ة‬
‫دؤزينةوةي كاريكي طونجاو لةطةَل ج ؤرو رَي ذةي دواكةوتنةك ةي ئ ةويش دواي ئ ةوةي ك ة ل ة‬
‫خاَلةكاني (‪ )4-3-2-1‬زانياري تةواوي لةسةر كةسةكة وةرطرت وةك ( اليةني هةَلس وكةوت و‬
‫خؤطونجاني و ‪).....‬‬
‫*ضؤن بزانَيت منداَلةكة دواكةوتني ذيرى هةية‪:‬‬
‫قورسترين و طرينطترين قورسايي سةرشاني دايك و ب اوك ب ة تايب ةتي داي ك بريتية ل ة زانين و‬
‫دةستنيش انكردني دواك ةوتواني ع ةقَلي مناَلةكةي ةتي ئ ةم زوو زانين ة كاريط ةري هةي ة لةس ةر‬
‫ضؤنيةتي خزمةتكردني ئةم كةسانة ‪ ،‬لةبةر ئةوة ثَيويستة دايك و باوك هةندَيك لةو نيشانانة بزانن‬
‫كة تايبةتة بة دواكةوتواني عةقَلي ئةو نيشانانةش بريتين لة ‪:‬‬
‫طريان ‪ /‬ئةو مناَلةي كة دواكةوتني عةقلييان هةية ناطرَين و ناسورَين بؤ تةنيشتةكان‪.‬‬ ‫‪-7‬‬
‫قسةكردن ‪ /‬لة قسة دوادةكةوَيت ‪،‬ياري ناكات لة طةَل هاوتةمةنةكاني ‪.‬‬ ‫‪-8‬‬
‫جوول ة ‪/‬نمايش كردني ض ةند جوولةي ةكي ن امؤ ‪ ،‬طةش ةنةكردني كارام ة جولةييةكان و‬ ‫‪-9‬‬
‫نةبووني هاوتايي لة كارامة جوولةييةكان ‪.‬‬
‫سؤزداري ‪/‬ناتوانَيت هيض جؤرة طوزارشتَيكي سؤزداريوةك (زةردة خةن ة) ب ؤ داي ك و‬ ‫‪-10‬‬
‫باوكي نيية ‪.‬‬
‫مةنغؤلي ‪ /‬ضةند تايبةتمةنيةكيان هةية وةك ‪:‬‬ ‫‪-11‬‬
‫ثرضيان نةرمة ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ضاويان مةيلةو دةرثةريوة ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫دةستيان بضوك و خرة ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ثةنجةيان كورتة ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫زمانيان طةورةية ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -6‬كةمي كَيش بةراورد بة بةرزي باَلكةي ‪.‬‬

‫‪28‬‬
‫دواكەوتووی ژیری‬

‫‪ -7‬لةكاتي ئيشكردن ئةندامة هةستةكاني ئينسجاميان نيية ‪.‬‬


‫‪ -8‬نارَيكي خةوو بةخةبةرهاتن ‪.‬‬
‫‪ -9‬لةطةَل طةورةبووني تةمةن هةستدةكةيت شتةكاني هةَلسوكةوتي ‪ ....‬هةر سةرةتايي‪.‬‬
‫هةر كات دايك و باوك ئةم نيشانانةي لة منداَلةكةي بةديكرد ثَيويستة منداَلةكةيان ثَيشان كةسي‬
‫تايبةت و ثسثؤر بدرَيت بؤ ئةوةي بزانَيت منداَلةكة لة دواكةوتواني عةقَلية يان نا ‪.‬‬

‫‪29‬‬

You might also like