Professional Documents
Culture Documents
ئةدةبى كوردى
َ زمان و
ب َو
هةشتى بنة ِرةت
َ ث َوال
دانانا
ليذنةكىَ ذ وةزارةتا ثةروةردىَ
ليذنةكىَ ذ ِريَظةبةريا طشتى يا ثةروةردا دهؤكىَ ذ زارىَ كرمانجييا خوارىَ ئيناية سةر زارىَ كرمانجييا ذوورى
1
سةرثةرشتيَ زانستي ييَ ضاثيَ :طه ياسين طه
سةرثةرشتيَ هونةريَ ييَ ضاثيَ :عثمان ثيرداود كواز -سعد محمد شريف صالح
2
ث َيشةكى
هةريا كوردستان َى ،ب مةرةما بذارةكرن و ثيَداضوونا مَ وةزارةتا ثةروةردا
ثةرتووكا زمان و ئةدةب َى كوردى يا ثوَال هةشت َى بنة ِرةتى ،ليذنةك دانا .
نَ
ثشكي ريَزمان و كارى خوَكر ،دةستكارى د هةردوو َ ليذنةي َى ذى دةست ب
نَ
منوونةيي زوَر ذ هةردوو ئةدةب َى كر ب تايبةت ثشكا ريَزمان َى .كو ِرستة و
يي زمان َى كوردى بكار ئيناينة .ثرتيا ِراهيَنانا طوَهو ِرينة . زاريَن سةرةكى نَ
بزا كرينة كو هةردوو زارا وةك زمانةك َى ئيكطرتى بيَخيتة بةردةست .
ستايي بةريَز ئةوة كو خوَ ماندى نَ هندى ئةرك َى مةزن لسةر مل َى ماموَ َ ذ بةر
بكةن و ب شيَوازةك َى تازة بابةتان بةرضا بكةن .دا قوتابى مفايى َ
ذى
نَ
اليةني ريَزمانا زمان َى خوَدا. وةرطرن و شارةزا بن د هةمى
دثشكا ئةدةب َى ذيدا طوهوَ ِرينةك ب سةر دير ِوكا ذيانا شاعريان و نظيسةران
وى ذيان َى ب جوَرةك َى وةسا يي َ اليةني طرنط نَ نَ هاتينة .بزا كرينة كو
يي طرنط نيشا بدةن ،هةر وةسا بةرضا كةن ،هوَكاريَن كارتيكرن َى نَ
هندةك شعر هاتينة طوهو ِرين و ييَت نوى ل شوينا وان هاتينة دانان .
دةستكاريي وةسا تيَدا نةهاتينة كرن ،بتن َى هندةك بابةت نَ ثشكا خواندن َى ض
هندةكي نوى هاتينة دناظدا. نَ هاتينة الدان و
ستايي بةريَز دكةين كوَ مة ئاطةهدار بكةن نَ َ
داخوازى ذ ماموَ ل دوماهي َى
ب ريَكا ريَظةبةريا طشتى يا ثةروةرديَن خوَ بو هةر كيَماسيةك َى كو ل
ضاثي داهاتيدا ِراست نَ دةم َى وانة طوتنيَدا هةست ث َى دكةن ،دا بشيَني د
بكةين .
3
زارى كرماجنييا ذوورى ِريَظةبةريا
ذ بوَ وةرطيرَ انا ظ َى ثةرتووك َى بوَ سةر َ
طشتى يا ثةروةردا دهوك َى لذنةكا تايبةت ذ ماموَستا و سةرثةرشتياريَن
ئةوى ليذن َى هةر ذ هةيظا
زمان َى كوردى ل ثاريَزطةها دهوك َى ثيَك ئينا َ .
كارى خو كر و ب دلسوَزانة ئة ثةرتووكةَ ضريا ئيَك َى سالاَ 2009دةست ب
ىل هندةك بابةت وةك خو ماينة ب زارى كرماجنييا ذوورىَ .ئيناية سةر َ
زارى وى كةسى يان شاعرى خبو هاتينة طوتن يان تايبةت ئةويَن لسةر َ
بابةتي ريَزمان َى دكرماجنييا خواريَدا هةنة و دكرماجنييا ذووريدا
نَ هندةك
نينن .
َداضوونى
َ ليذنا بذارةكرن و ثي
4
ثشكا ِريَزمانىَ
-1ناظ ذ اليىَ ِرةطةزيظة .
-2نيشانيَن تايبةتييَن نيَر و مىَ .
ى ناسيار . -3ناظىَ نةناسيار و ناظ َ
-4ناظىَ تاك و ناظىَ كوَ .
-5ناظىَ بضووككرى .
-6جهناظىَ كةسيَيىَ لكاو( د كرمانجييا ذووريدا )
- 7جهناظىَ كةسيَيىَ لكاو (د كرمانجييا خواريَدا ) ()1
- 8جهناظىَ كةسيَيىَ لكاو (د كرمانجييا خواريَدا ) ()2
-9هةظا َلناظ .
ى ضةوايى. -10هةظا َلناظ َ
ى ضةوايى . – 11جوَريَن هةظا َلناظ َ
ى ضةوايى . -12ثلةييَن هةظا َلناظ َ
-13هةظا َلناظىَ نيشانة .
ى نيشانة -14جهناظ َ
-15جياوازييا هةظا َلناظىَ نيشانة و جهناظىَ نيشانة .
-16هةظالَكار.
-17جوريَن هةظالَكارى .
5
-18طريَيا ناظى .
-19طريَيا هةظالَكارى .
-20طريَيا هةظا َلناظى.
-21كارىَ تيَثة ِر و كار َى تيَنةثة ِر .
-22بةركار .
6
( وانةيا ئ َي َ
كى )
اليى رةطةزيظة
نا ذ َ
7
بةرضاظكرن :
بةرى
ئةو نظيسينا ل سةرى ،ذمارةكا ناظان تيَداية ،هةكة ب هويرى َ
اليى رةطةزيظة ذيَك جودانة .
دى بينني ،كو ذ َ
َبدةينى َ
َ خو
رةطةزى نيرَ دهيَنة بكارئينان و ب ض رةنطان
َ تنى ب َو
هندك ذ وان ناظان َ
رةطةزى دى بكار بينني ،وةك ناظينَ ( طا ،بةران ،
َ ئةم نةشيَني ب َو
هةسث ،ديكل ،ئاظدةل ،سيامةند ،شظان ،طاظان ،باب ،خال ......
َذنى ( ناظينَ نيرَ ) .
َرى ناظان دبي َ
هتد ) ئة جو َ
مى دهيَنة بكارئينان و تايبةتن ب
رةطةزى َ
َ هندةكينَ دى ذ وان ناظان ب َو
وى رةطةزيظة وةك ( بزن ،ميه ،توشتري ،بةلندير ،ضيَل ،نازدار،دايك،
مى ) .
َذنى ( ناظينَ َ
َرى ناظان دبي َ
بيرَ يظان ،مريشك ) ئة جو َ
دى هندةك ناظان بينني كو د ئيَك دةمدا دشيَني ب َو
وى نظيسيندا َ
هةر د َ
هندى
خودانى دوو رةطةزانة ،ذبةر َ
َ مى بكاربينني ،ئانكو ئةو نا
نيرَ و َ
ناظى دوواليةن وةك ( مروَ – وةردةك – بةرخ – كاظ ِر –
َذنى َ
دبي َ
ئاسك – هرض – رويظى – طيسك – هيَسرت – كةو ...هتد ) .
دى هندةك ناظينَ دى بينني كو ب بةر ض ذ وان ناظينَ بةرى نوكة
ىل َ
بة َ
بى اليةن ) وةكناظى َ
َذنى ( َ
هندى دبي َ
َ ناكةظن و رةطةز نينة ،ذ بةر
دزارى كرماجنييا
َ ( بةر – دةشت – ضيا – وةلاَ ت) و طةلةكينَ دى .ئةظة
مى
ناظى نيرَ يان َ
ىل دكرماجنييا ذووريدا ئةو نا ب بةر َ
خواريَدا .بة َ
دكةظن.
8
هاريكاريياثةيظةكى
َ طةلةك جاران َ
دى شيَني هندةك ذوان ناظينَ دوو اليةن ب
َ
ضةندى دهيَنة ب كارئينان مى ،ئةو ثةيظينَ بؤ َ
ظى ناظى نيرَ يان َ
بكةينة َ
مى -ما -د َيهل (د َيل) َ -
طؤل) وةك: ئةظةنة (نيرَ َ -
بوَ مىَ بوَ نيَر ناظىَ دوو اليةن
مى كةو ،ماكةو
َ نيةكةو رَ كةو
َ
مى ،ديَهلة هرض ( ديَلة هرض )
هرضا َ نية هرض رَ هرض
مى
مى ،طيسكة َ طيسكا َ طيسكى ني
َ طيسك
مى
ثلنطى َ
َ مى ،
ثلنطا َ ني ثلنطى رَ
َ ثلنط
ديَهل ( ديَلة سةط ) طةمبولة(طو ََلة سةط )
َ سةيى
َ سة (سةط )
دةستوور:
اليى رةطةزيظة دبيتة ضوار جَور : نا ذ َ
ني دهَيتة بكارئينان .ئة
رةطةزى رَ
َ ناظى رَ
ني -:ئةو ناظة كو دبنياتدا بَو َ -1
َ
خوارى دطريت : رى ناظى ،نَ
ئةظي جَو َ
نيينة وةك -:زةلاَ م ،كوِر ،مام ،خال ،باب ،برا ،ثسمام. نَ
كةسي رَ ناظى
أَ -
شيكو ،لةزطني ،سيامةند ،نةوزاد. تايبةتى كوِران ،وةك -:رَ
َ ناظى
بَ -
ني ،وةك -:هةسث ،ديكل ،رَ
نيى ،بةران . طيانةوةرى رَ
َ ناظى
جَ -
نَ
ثيشةيي زةلاَ مان وةك -:نانثَيذ ،شظان ،طاظان ،رةزظان. ناظى هندةك
دَ -
9
مى دهيَتة بكارئينان .ئة
رةطةزى َ
َ مى -:ئةو ناظة كو دبنياتدا بَو
ناظى َ
َ -2
خوارى دطريت :
َ ئةظي
َرى ناظى ،نَ
جو َ
كةسي ميَينة ،وةك -:دايك ،خويشك ،كض ،دوَتةمام ،مةت.
نَ ناظي
أ -نَ
هي َو ،ثةروين .
تايبةتى كضان ،وةك -:نازدار ،شريين ،رَ
َ ناظى
بَ -
مى ،وةك -:ماهني ،بةلةندير ،بزن .
طيانةوةرى َ
َ ناظى
جَ -
بييظان ،تةشى ريَس ،داثريك،
ثيشةيي ذنان ،وةك -:نانكةر ،رَ
نَ ناظى هندك
دَ -
بةربويك .
بى اليةن -:ئةو ناظن كو سةر ب ض ذ وان هةر دوو رةطةزان ظة نينة و
ناظى َ
َ -4
دزارى
دبنياتدا رةطةز نينة وةك ( -:ضيا ،بةر ،دار ،هةنار ) هةر ضةندة َ
ني يان
رةطةزى رَ
َ َ
دانةثالدا ب بةر ئيَك ذ كرماجنييا ذووريدا .ئة جوَرة د
مى دكةظيت .
َ
10
رِاهيَنان ( ) 1
خوارى ديار بكة و بةرامبةر هةر ئيَكى
َ مى ذ ظان ناظينَ ل
ناظى نيرَ و َ
َ
بنظيَسة:
( هةسث – مريشك – نيرَ ى – ضيَل – برا – ماهني – خويشك–
بزن – ديكل – داثري – خالةت -باثري)
11
(وانةيادووىَ )
مى
ني و َ
تايبةتي رَ
نَ نيشاني
نَ
رِستة :
بابى ئازادى ئةندازيارة .
َ -1
َندنطةهى .
َ -2خويشكا سةردارى ضوو خوي
خانييى من طةلةك مةزن و تازةية .
َ -3
-4زةظييا بةرماال بةراظة .
َكى هات .
َستى تة ذ دهو َ
-5دو َ
-6دوَستا من طةلةك رِندو جوانة .
-7كو ِر َو ،خبوينن دا سةركةظن .
َلى بدوَشة .
خويشكى ،ضي َ
َ -8
-9كورة ،ئةم كارة مةكة .
كضى ،وانةكانت ضاك خبويَنة .
َ
-10كورِينة ( كضينة ) ئةم كارة مةكةن .
-11ظى قةلةمى ب َو من بكرِة .
دةفتةرى ب َو من بينة .
َ ظى
َ
وى كورِى كةوةك طرت .
كضى كراسةك دورى .
وى ََ
-12كارزانى شيظ خوار .
نازدارى تةشى ريَست .
َ
12
بةرضاظكرن :
دى بينني كو هندك ناظان نيشانةك
هةكة سةحا وان رِستةيان بكةين َ ،
رةطةزى ناظى بزانني :
َ دى شيَني ب وان نيشانا
ثيَظةية ،و َ
دبارى
َ ناظى ( باب ) هاتيية بةردان
(ى ) بسةر َ
-1د رِستةيا ئيَكيَدا نيشانا َ
دى
رةطةزى ( باب ) نيرَ ة و دوى باريدا َ
َ دانةثالدا ( خستنة سةر ) ،ضنكو
( َى ) بسةرظة هيَتة بةردان .
ىل د رِستةيا دوويَدا نيشانا ( ا ) بسةر ثةيظا (خويشك ) هاتيية
-2بة َ
دى نيشانا ( ا )
(مى ) ية و د وى باريدا َ
ثةيظى َ
َ رةطةزى
َ بةردان ،ضنكو
بسةرظة هيَتة بةردان .
-3هةر وةسا د رِستةيا سيَييَدا ،ثةيظا (خانى) ،ضنكو ذ رةطةزيظة نيرَ ة
(خانييى من ) .
َ دبارى دانةثالدا ( َى ) وةرطرتيية و بووية
َ هندى
ذبةر َ
-4د رِستةيا ضواريَدا ،ضنكو ثةيظا ( زةظى) ذ رةطةزيظة ميَية ،ذ بةر
دبارى دانةثالدا ( ا ) ثيَظة هاتيية نظيسني و بووية ( زةظييا بةر
َ هندى
َ
ماال).
دى بينني كو ثةيظا
شةشى بكةين َ
َ َنضى و
-5هةكة سةحا رِستةيا ثي َ
ىل ب َو دةست
مى دهيَتة بكار ئينان ،بة َ
( دوَست ) دوواليةنة ،ئانكو ب َو نيرَ و َ
دى ( َى ) بسةرظة هيَتة بةردان ،
دبارى دانةثالدا َ
َ وى ،
رةطةزى َ
َ نيشانكرنا
رةطةزى ثةيظا ( دوَست) نيرَ ة .
َ دوستى سةردارى ) ئانكو
َ دى بيتة (
و َ
13
دى بيتة (دوَستا من ) ئانكو
دى نيشانا ( ا ) بسةرظة بةردةين و َ
مى ) َ
ب َو ( َ
رةطةزى ثةيظا (دوَست) لظيرَ َى ميَية .
َ
-6د رِستةيا حةفتيَدا نيشانا ( َو ) بسةر ثةيظا ( كو ِر ) هاتيية بةردان د
رةطةزى ( كو ِر ) نيرَ ة .
َ بارى بانطكرنيَدا (طازيكرن ) ،ضنكو
َ
هندى د
رةطةزى ( كض ) ميَية ،ذ بةر َ
َ ىل درِستةيا هةشتيَدا ،ضنكو
-7بة َ
بارى بانطكرنيَدا(طازيكرن ) نيشانا ( َى ) بسةرظة هاتيية بةردان .
َ
بارى بانطكرنيَدا(طازيكرن )
-8درِستةيا نةهيَدا هةر ثةيظا ( كورِ) د َ
نيشانا ( ة ) بسةرظة هاتيية بةردان و بووية ( كورِة ) و ثةيظا ( كض ) ذى
كضى ) .ئة
هةر د وى باريدا ( َى ) ثيَظة هاتيية نظيسني و بووية ( َ
ناظى
زارى كرماجنييا خواريَدا دهينة بكارئينان ،هةكة َ
هةر دوو نيشانة د َ
دى بيتة ( ينة )
بانطكرى ( ك َو ) بيت ،ئةو نيشان بو هةر دوو رةطةزا َ
وةك :
دةهى ( كورِينة – كضينة -ئةم كارة مةكةن )
-9رِستةيا َ
رةطةزى
َ -10د رِستةيينَ ذمارة يازدةدا هةظالَ َ
ناظى نيشانة ( ظى -ى ) ب َو
تاكى نيرَ َى نيَزيك هاتيية بكارئينان ،درِستةيا ( ظى قةلةمى ب َو من بكرِة)،
َ
َيى نيزيك
تاكى مي َ
رةطةزى َ
َ ظى َ -ى ) هاتيية بكارئينان ب َو
ثاشى ( َ
رةطةزى (دةفتةر) ميَية .
َ دةفتةرى ب َو من بينة) ،ضنكو
َ ظى
درِستةيا ( َ
تاكى نيرَ َى دوير ذى هةظالَ َ
ناظى نيشانة( وى -ى ) د رةطةزى َ
َ -11ب َو
رِستةيا ( وى كورِى كةوةك طرت ) هاتيية بكارئينان و هةظالَ َ
ناظى
14
كضى
وى َ يى دوير ،د رِستةيا ( َ مى َ تاكى َرةطةزى َ
َ وى َ -ى ) بو ( َ
كراسةك دورى ) هاتيية بكارئينان .
َريى
ِستى بو َكارى ر ََ -12د رِستةيا ( كارزانى شيظ خوار ) ،ضنكو
رةطةزى نيرَ هاتيية بةردان و
َ ناظى
هندى نيشانا (ى) بسةر َ تيَثةرِة ،ذ بةر َ
مى
رةطةزى َ
َ ناظى
نازدارى تةشى ريَست ) بسةر َ َ نيشانا ( َى ) د رِستةيا (
َريى تيَثةرِة .دظيَت
كارى (ريَست ) بو َ
وى رِستةييَدا َ هاتيية بةردان .كو د َ
مى وةرناطريت . ناظى (ك َو ) نيشانا نيرَ و َ
وى ذى بزانني كو َ َ
دةستوور:
زارى كرماجنييا ذووريدا ،ضةند نيشانةك هةنة بسةر ناظانظة دهيَنة د َ
مى .ئةو نيشان ب ظى رةنطى ناظى َ
ني و َ ناظى رَ
بةردان ،بَو ذيَك جوداكرنا َ
دهيَنة بكارئينان :
َ
دانةثالدا يان خستنة سةر : بارى
-1د َ
ىل تة).
بابى من ) ( ،هةظا َ
ني دهيَتة بكار ئينان ،وةك ( َ أ -نيشانا ( َى ) بَو رَ
مى دهيَتة بكار ئينان ،وةك ( كضا سةربةستى ) . ب -نيشانا ( ا ) بَو َ
15
دزارى كرماجنييا ذووريدا ئةظةنة :
َ مى -3هةظالَ َ
ناظى نيشانة ب َو نيرَ و َ
تاكى نيرَ َى نيَزيك .
( ظى -ى ) ب َو َ
َيى نيَزيك .
تاكى مي َ
ظى َ -ى ) ب َو َ
( َ
تاكى نيرَ َى دوير .
( وى -ى ) ب َو َ
َيى دوير .
تاكى مي َ
وى َ -ى ) ب َو َ
( َ
َيى
مى بـ ( وان -ان ) ب َو كو َ
َزيكى نيرَ و َ
َيى ني َ
-4ئـ ( ئةظان -ان ) ب َو كو َ
مى دهيَنة بكارئينان .
دويريى نيرَ و َ
َ
ناظى تايبةت نيشانةيا:
َ -5
دى هيَنة بكارئينان وةك :
مى َ
( ى ) ب َو نيرَ و ( َى ) ب َو َ
-ب َو نيرَ :لةزطينى وانة نظيسى .
شرينى ثةز دوَشى .
َ مى :
-ب َو َ
16
رِاهيَنان ( ) 1
بارى دانةثالَدا ( خستنة سةر ) دا ،د رِستةياندا بكاربينة ،
ئةظان ناظان د َ
رةطةزى وانة بنظيسة :
َ ثاشى
ئا -رِةز -ضا -رِووبار َ -
مال
رِاهيَنان ( ) 2
بارى بانطكرنيَدا د رِستةياندا بكار بينة :
ئةظان ناظان د َ
الوان -ذن -كيذ -قوتابييان -خال
رِاهيَنان ( ) 3
نيشانى
َ مى ض
ِةطةزى َ
َ دبارى دانةثالَدا ( خستنة سةر ) دا َ ،
ناظى ر َ -1
وةردطريت ؟
نيشانى
َ ِةطةزى نيرَ ض
َ دبارى دانةثالَدا ( خستنة سةر ) دا َ ،
ناظى ر َ -2
وةردطريت ؟
دزارى كرماجنييا
َ تاكى نيرَ بوو ،
-3دبارى بانطكرنيَدا ،هةكة نا َ
َ
دى كيشكى
نيشانى وةرطريت و د كرماجنييا خواريَدا َ
َ دى كيش
ذووريداَ ،
وةرطريت؟
-4هةظالَ َ
ناظى نيشانة ( ئةظان -ان ) و ( وان -ان ) ب َو ض دهيَنة
بكارئينان؟
17
رِاهيَنان ( ) 4
تاكى نيَزيك و دوير دطةل ظان ناظان درِستةيةكيَدا
يى َ هةظالَ َ
ناظى نيشانة َ
رةطةزى ناظان بنظيسة .
َ بكاربينة ،ثاشى
دةرطةه -كض -جاميرَ -ماهني -طوند
رِاهيَنان ( ) 5
-1د دانةثالَدا (خستنة سةر ) دا ،نيشانا نيرَ و َ
مى ضيية ؟ منوونان ب رِستةظة
ب َو بينة .
مى كيشكن ؟ منوونان ب
َريى تيَثةرِدا نيشانينَ نيرَ و َ
كارى بو َ
-2درِستةيا َ
رِستةظة ب َو بينة .
َيى نيَزيك ضيية ؟ منوونة ب رِستةظة ب َو بينة
تاكى مي َ -3هةظالَ َ
ناظى نيشانة ب َو َ
.
تاكى نيرَ َى دوير ضيية ؟ منوونة ب رِستةظة ب َو بينة. -4هةظالَ َ
ناظى نيشانة ب َو َ
18
رِاهيَنان ( ) 6
شروَظةكرن :
شظانى ثةز ضةراند .
شظان -:ناظة ،تاكة ،بكةرة.
رةطةزى نيرَ ة .
َ ى -:نيشانا
ثةز -:ناظة ،تاكة ،طشتيية ،بةركارة .
َريى تيَثةرِة .
-:كارى بو َ
َ ضةراند
19
َيى)
(وانةياسي َ
ناظىَ نةناسيار _ ناظىَ ناسيار
تاكى نةناسيار
ناظى َ
أَ -
دةرطةهى ماال مة ظةكر و هاتة ذوورظة.
َ كضى )
كضةكى ( كضيَك َ - َ -1
كضيَك دةرطاى مالىَ ئيَمةى كردةوة و هاتة ذوورةوة .
دةريايى )
َ ضاظى من ظيَكةفتى ،ئةز تووشى دةريايةكا ( دةريايَيك ،
دةمى َ
َ -2
خةم و كوَظانا بووم .
ضيايى قةنديلى .
بنارى َ
طوندى ) ل َ
َ -ضووينة طوندةكى ( طونديَك ،
طوندى مة هةية .
َ كانيى ) خوَش ل
َ -كانييةكا ( كانييةكى ،
َيى ) ل ئامسانى نيَضريةك طرتبوو . هةلَويَيك َ ،
هةلو َ -ئةهلوَيةكى ( َ
ثةجنةرةيى ) ل ذوورا سةرى شكةستبوو .
َ -ثةجنةرةك ( ثةجنةرةييَك ،
ِستانى هشك بووية .
وى دار َ
ِووى ) ل َ
-3دار بةرِووةك (دار بةرِوويَك ،دار بةر َ
َذانى ) مروَ دشكةفتانظة د ذيا .
َذانةكى ( روَذانيَك ،رو َ
َ -4رو
بةرضاظكرن :
دى ب َو مة ديار بيت كو :
هةكة رِستةيينَ ل سةرى ب هويرى خبوينني َ ،
كضى ) د ئينني ،
ناظى ( كضةك -كضيَك َ -
دةمى َ
-1درِستةيا ئيَكيَدا َ
بتنى ية ،و ئةو كض ذى نةناسيارة ،و تاكة ذى .
مةرةما مة كضةك َ
20
دةريايى )
َ دةمى دبيَذين ( دةريايةك -دةرياييَك -
-2درِستةيا دوويَدا َ
مةرةم دةرياية ،كو تاكة نةناسيارة ذى ئانكو هةردوونيشانة يان هةر دوو
نةناسياريى ثيَظةية .
َ سيفةت تاكايةتى و
دى ضةند ناظةكينَ دى بينني كو
-3هةر ب ظى رةنطى درِستةيينَ ديدا َ ،
ب ريَز ثيَكهاتينة ذ -:
طوندى
َ طوندةك ،طونديَك ،
كانيى
َ كانييةك ،كانيييَك ،
ئةهلوَيةك ،هةلَوَييَك ،هةلَو َ
َيى
ثةجنةرةيى
َ ثةجنةرةك ،ثةجنةرةييَك ،
نةناسياريى نيشا
َ تاكاتيى و هةم
َ بةراهيى هةمى هةم
َ ئة ناظة وةكى ئةويَن
نيشانةكى ثةيدابووية ،كو ثيَكهاتيية
َ د دةن .ئةو نيشادان ب هاريكارييا
ذ ( ة ك ،يَك َ ،ى ) .
ناظى ( داربةرِوو ،داربةرِووةك ،داربةرِوويَك،
-4درِستةيا ذمارة ( ) 3دا َ ،
تاكايةتيى د دةت .
َ نةناسياريى و
َ ِووى ) كو هةر مةرةما
داربةر َ
َذانى ) ناظةكة
ناظى ( روَذانةك ،روَذانيَك ،رو َ
-5درِستةيا ذمارة ( ) 5دا َ ،
ىل تاك نينة ،بةلكى ب هاريكارييا نيشانا
نةناسياريى نيشا د دةت .بة َ
َ
(ان) هاتيية كوَمكرن ،و نيشان كةفتيية دوماهيا ناظى ،و بةرى هاريكاريا
نةناسياريى هاتيية بكارئينان .ئانكو ئة نيشانة
َ نيشانا ( ة ك ) كو ب َو
ناظى تاك .
ناظى ( ك َو ) ذيظة دهيَتة بةردان وةكى َ
بسةر َ
21
دةستوور:
نةناسياريى ،
َ زمانى كورديدا ،ذ بلى نيشادانا َ نةناسياريى د
َ -1نيشانا
ناظى ( ك َو ) ذى
تاكايةتيى ذى نيشا د دةت ،هةر ضةندة جارو بارا بسةر َ َ
دهيَتة بةردان .
دى ئيَك ذ ئةظان وةرطريت : نةناسياريى َ
َ -2نيشانا
ناظةكى
َ ،ى ) كو بسةر ناظيظة دهيَنة بةردان ،و دكةتة ( ة ك ،يَك َ
نةناسيار و ب ظى رةنطى :
دى نيشانا
أ -هةكة نا ب ثيتةكا نةبزويَن ب دوماهى هات .ئيَكسةر َ
( ة ك ،يَك ،ى َ ) بسةرظة هيَتة بةردان وةك -:
ثياوى
َ ثياو = ثياوةك ،ثياويَك ،
دارى
دار = دارةك ،داريَك َ ،
ب – هةكة نا ب ئيَك ذ ثيتينَ بزويَن ( ا َ ،ى ،ى َ ،و ،ة ) بدوماهى
هات :
دى ناظبةندا ( ى ) دانينة دناظبةرا ناظى و نيشانيَدا وةك : َ
ضيايى
َ ضيا +ى +نيشان = ضيايةك ،ضياييَك ،
يى
زى َ زى ييَك َ ، زى يةك َ ، زى +ى +نيشان = َ َ
يى
ماسى +ى +نيشان = ماسى يةك ،ماسى ييَك ،ماسى َ
يى
ثة ِر َو +ى +نيشان = ثة ِر َو يةك ،ثة ِر َو ييَك ،ثة ِر َو َ
شةيى
شة +ى +نيشان = شةيةك ،شةييَك َ ،
ج – هةكة نا ب ثيتا بزويَن ( وو ) ب دوماهى هات َ ،
دى ناظبةندا (و)
سى ( و ) لدويظ ئيَك بهينَ ،
ىل نابيت َ
دانينة دناظبةرا ناظى و نيشانيَدا ،بة َ
يى الدةين وةك : وى ( و ) َ دى َئةظجا َ
22
()1
ِووى
بةرِوو +و +نيشان = بةرِووةك ،بةرِوويَك ،بةر َ
دى
ناظى نةناسيار،نيشانا (ان) يا كوَمكرنا ناظى وةردطريت و ئةو نيشان َ
َ -3
كةفتة دناظبةرا ناظى و نيشانا نةناسيارييَدا.وةك :
كةسانى
َ كةس +ان +نيشان = كةسانةك ،كةسانيَك ،
نةناسياريى بسةر هةظالَناظيظة دهيَتة بةردان .وةك:
َ -4هندةك جارا نيشانا
درِستةيا ( جوانةك هاتة ذوور ) لظيرَ َى ثةيظا ( جوان ) هةظالَناظة و نيشانا
نةناسياريى ثيَظةية .
َ
نظيسينى
َ سى (و)يا ثيَكظة يا جوان و يا ثةسةند نينة ،لةوا ب َو
ىل ضونكة نظيسينا َ
سى (و)يا هاتبا نظيسني ،بة َ
( )1دظيا ب َ
(و)يةك دهيَتة الدان .
23
ناظى ناسيار
بَ -
((دارةكة زوَر بلند بوو ،كةس ذ مة نةشيا بضيتة سةرى ،باخةوانةكة
ىل كردةوة ،هةر وةسا ل دار هةرميَكة خوَى هةنارة شريينةكةى بَو مة َ
ىل كردينةوة . هةلووذةكة هةنديَكى بَو َ ( دار هةرميَيةكة ) و لة َ
َرى رِونشتني و دةستمان كردميوةكامنان بردو ضووينة سةر كانييةكة ،ل وي َ
بة ميوة خواردن ،ئاوى كانييةكة طةليَك سارد بوو ،تةنانةت باديية دوَكةى
( دوَيةكةى ) كة لة ناو ئاوةكة دانرا بوو سارد و تةزى ببوو .
ثال كةوتبوو بةرامبةر جوَتيارى براى باخةوانةكة لة ذيَر داربةرِووةكةدا َ
ضياكة ( ضيايةكة ) و تةماشاى ئيَمةى دةكرد و خوَزى ئةوةى دةخواست كة لةو
ىل دةركةوت ،ويستمان بيكوذين، رِوينشتنة لة مَ
طةلان بوواية ،ل ثِر ماريَكمان َ
مارة بوَى دةرضوو ،لة دةستمان رِزطارى بوو )).
24
بةرضاظكرن :
دى بينني كو هذمارةكا
دةقى هاتيية نظيسني ل سةرى َ ،
دخواندنا وى َ
ناظان خيضةك ل بن هاتيية كيَشان ،بوَضى خيضةك ل بن وان ناظان هاتيية
كيَشان؟ ضنكو هةر ئيَك ذ وان نيشانةكا تايبةتى بسةرظة هاتيية بةردان ،
مةبةستةكى دةربربِيت .
َ دا
ب َو منوونة هةكة سةحا ناظينَ :
َوى (
( دارةكة ،باخةوانةكة ) بكةين د بنياتدا ئة هةر دوو ناظة د شي َ
دار ،باخةوان ) دا بوون ،و ل دوماهيا هةر دوو ناظان ثيتةكا نةبزويَن
هندى دا بكةينة ( دارةكة،
هةية ،مة ذى نيشانا ( ةكة ) بسةرظة بةردا ،ب َو َ
باخةوانةكة ) .
ديارة جياوازيةك د ناظبةرا ( دار ،دارةكة ) و ( باخةوان ،باخةوانةكة ) دا
َرى داران
ناظةكى طشتيية ،و ذ هةمى جو َ
َ ضةندى ( دار )
َ وى
هةية ،ب َ
َرى دارةكا ديار و ئاشكةرا و ناسيار دةست نيشان ناكةت،
دطريت و جو َ
دارةكى دةست نيشان دكةت كو بةرى نوكة لنك مة يا
َ ىل ( دارةكة )
بة َ
ئاشكةرا و ديار و ناسيار بوو .
دارةكى ضيت كو بةرى
َ دى هزرا مة ب َو
دةمى دبيَذين ( دارةكة ) ئيَكسةر َ
َ
نوكةمة نياسية و دزانني كيشكة ،ئةظجا نيشانا ( ة كة ) ئةو نا ب َو مة
ناظةكى ناسيار ،هةر وةسا ( باخةوان ،باخةوانةكة ) ذى .
َ كرة
هةرمى ) ب ثيتا
َ ناظى ( دارهةرميَكة -دار هةرميَيةكة ) كو دبنياتدا ( دار
َ
ناظةكى ناسيار ،
َ بزويَن ( َى ) بدوماهيى هاتيية و ب نيشانا ( ة كة ) مة كرة
25
ىل ضنكو ئةو نا وةكى مة طوَتى ب ثيتةكا بزويَن ب دوماهى هاتيية ، بة َ
نيشانى تيَدضيت و دبيتة ( هةرميَكة ) .يانذى
َ هندى ( ة ) يا دةسثيَكا
ذ بةر َ
دى بيتة
نيشانى و َ
َ ثيتا ( ى َ ) y -
دى بيتة ناظبةند و كةظيتة دناظبةرا ناظى و
( دارهةرميَيةكة ) هةر ب ظى رةنطى ناظينَ :
باديية دوَكة يان باديية دوَيةكة
ضياكة يان ضيايةكة
ىل ضنكو ئةو ناظى ناسيار ،بة َ
هةر ئيَك ذ وان ب نيشانا ( ة كة ) بووينة َ
ضةندى ( ة )
َ وى
نا د بنياتدا ب ثيتةكا بزويَن ب دوماهى هاتينة ،ذ بةر َ
دى ثيتا ( ى ) وةك دى هيَتة الدان يانذى َ يا دةسثيَكا نيشانا ( ة كة ) يان َ
ناظبةند كةفتة دناظبةرا ناظى و نيشانيَدا .
دةمى د
ناظةكى ب ثيتا بزويَن ( ى ) بدوماهى هاتبيت ،وةك ( كانى ) َ َ هةر
دى ثيتا ( ى )
دى نيشانا ( ة كة ) بسةر ظة بةردةين و َ ناظةكى ناسيار َ
َ كةينة
وةك ناظبةند دانينة د ناظبةرا ناظى و نيشانيَدا ،ئانكو ثيَدظيية ناظبةندا ( ى )
بكةظيتة دناظبةرا ناظى و نيشانيَدا وةك :
دى بيتة كانييةكةكانى َ
دى بيتة ماسييةكةماسى َ
ناظى ( هةلَووذةكة ) كو دبنياتدا ( هةلَووذة ) ية و ب ثيتا بزويَن ( ة ) ب َ
ناظةكى ناسيار ب هاريكاريا نيشانا ( ة كة)،
َ دةمى د كةينة
دوماهى هاتيية َ ،
َكى ذ هةردوو بزو َينينَ ( ة ) ال دةين .دى ئي َ
َ
ناظى ( دار بةرِووةكة ) ئة ناظة د بنياتدا ب بزويَنا ( وو ) ب هةر وةسا َ
ناسياريى بسةرظة بةردةين ،
َ دةمى نيشانا ( ة كة ) يا
دوماهى دهيَت َ ،
26
سى دى ناظبةندا ( و ) w -دانينة دناظبةرا نا و نيشانيَدا ،بة َ
ىل نابيت َ َ
يى الدةين .
وى ( و ) َ
دى َ
( و ) لدويظ ئيَك بهينَ ئةظجا َ
ىل دةركةوت،
هةر د دةقيدا رِستةيةك ب ظى رةنطى هاتيية ( لة ثرِماريَكمان َ
بوى دةرضوو ) .
ويستمان بيكوذين ،مارة َ
ناظةكى ناسيارة ،كو ب نيشانا ( ة ) بووية
َ ناظى ( مارة )
ظى رِستةييَدا َ
د َ
ناسيار ،ئة (ة ) ية ذى نيشانا ناسياريا ناظيية ،و ضيَدبيت كورتكرنا
نيشانا ( ة كة ) بيت .
ناظةكى ناسيار ب نيشانا
َ ناظى ناسيار هةر تاك نةبيت ،بةلكى هةر
ضيَدبيت َ
دى كةفتة دوماهيا ( ة كة ) و ئةو نا
(ان ) بهيَتة كوَمكرن و ئة نيشانة َ
ناسيارى ك َو ،وةك درِستةيا ( ميوةكامنان بردو ضووينة
َ ناظةكى
َ دى بيتة
َ
سةر كانييةكة ) دةركةفتيية .
ناسياريى دكةفتة سةر هةظالَناظى ،ل ظيرَ ى ئةو
َ طةلةك جاران نيشانا
ناظةكى ناسيار هيَتة دانان
َ ناظى دطةل هةظالَناظى دهيَت ،هةر َ
دى ب َ
ىل كردةوة )
وةك د رِستةيا (باخةوانةكة خوَى هةنارة شريينةكةى ب َو مة َ
ناسياريى كةفتيية سةر هةظالَ َ
ناظى َ دةركةفتيية ،لظيرَ ى نيشانا ( ة كة ) يا
ناظةكى
َ دى بيتة
ناظى ( هةنار ) ذى َ ناظى ( هةنار ) ئةظجا َ
( شريين ) نة َ
ناسياريى يا ب هةظالَناظيظة .ب َو زانني نيشانا
َ ناسيار ،هةر ضةندة نيشانا
( ة كة ) دكرماجنييا خواريَدا دهيَتة بكار ئينان ب َو ناسياركرنا ناظان .
27
دةستوور:
ناظى ناسيار ناظةكة رامان و مةرةما تشتةكى دةردئيَخيت و ب ناسيارى د
َ
ناظةكى
َ دةتة دياركرن ،ب ساناهى ذ هةظجوَريَن خَو جودا دكةت ،ضنكو
دياركريى ناسيار دةردئيَخيت .
َ
()1
ناسياريى دكرماجنييا خواريَدا ( ة كة ) ية و ب ظى رةنطى
َ نيشانا سةرةكى يا
دهيَتة بكار ئينان .
-1هةكة نا ب ثيتةكا نة بزويَن بدوماهى هات ،ئيكسةر َ
دى نيشانا
( ة كة ) بسةرظة بةردةين .
دى ( ة ) يا دةسثيَكا
-2هةكة ل دوماهيا ناظى بزويَنا ( ا َ ،و َ ،ى ) هةبيت يان َ
دى ثيتا ( ى ) y -وةك ناظبةند دانينة دناظبةرا ناظى
( ة كة ) الدةين ،يان َ
و نيشانيَدا .
دى دناظبةرا ناظى و
-3هةكة ناظةك ب بزويَنا ( ى ) بدوماهى هات َ
نيشانيَدا ثيتا ( ى ) y -وةك ناظبةند هيَتة دانان .
-4هةكة ل دوماهيا ناظى ثيتا بزويَن ( وو ) هةبيت ،دى ثيتا (و )w -
وةك ناظبةند دناظبةرا ناظى و نيشانيَدا هيَتة دانان .
( -1 ) 1هةمى ناظينَ تايبةتى ناسيارن وةك :كةركوك ،ئازاد ،ثةروين .
-2هةر وةسا نا ب ضةند رةنطينَ دى دبيتة ناسيار :
دى بيتة ناسيار وةك : ناظى نيشانة هات َ أ -هةر ناظةك هةكة دطةل هةظالَ َ
ذنى تةشى ريَستيية .
ظى َ كارى خ َو كريية َ ، لاَ
كضى دةرس نةخوانديية ،ظى زة مى َ ظى َ َ
ل ظيرَ ى ناظينَ (كض ،زةالم ،ذن ) ناظينَ ناسيارن .
ناظى
دى ب َ
جهناظةكى كةسى سةربةخ َو َ
َ ناظةكى تايبةتى يان
َ بارى دانة ثالَدا بوو ( خستنة سةر ) ب َو
ب -هةكة نا د َ
28
ناسياريى
َ -5هةكة ل دوماهيا ناظى ثيتا بزويَن ( ة ) هةبيت ،دى نيشانا
نيشانى
َ دى ئيَك ذ بزويَنا ( ة ) يا ناظى يان يا
بسةرظة بةردةين و َ
الدةين.
ناسياريى دهيَتة بكارئينان كو ضيَدبيت
َ -6طةلةك جارا نيشانا ( ة ) ب َو
كورتكرنا ( ة كة ) بيت ،وةك :كورِة هات ،كضة شووى كرد .
ناظى ناسيار ب نيشانا ( ان ) دهيَتة كوَمكرن ،كو دكةفتية دوماهيا
َ -7
نيشانى .
َ
-8هةكة هةظالَناظةك لدويظ ناظةكى هات َ ،
دى نيشانا ( ة كة ) كةظيتة
يى ناسياربيت ،ئة ضةندة د كرماجنييا سةر هةظالَناظى و ئةو نا ذى َ
دى َ
خواريَداية .
ناظى تايبةتى .
ناسياريى ناضيتة سةر َ
َ -9نيشانا
29
رِاهيَنان ( ) 1
دظان رِستةياندا ناظينَ نةناسيار بطوه َورِة ب َو ناظينَ ناسيار :
-1ئازاد دةرطايةكى كردةوة .
-2كتيَبيَكم ب َو بكرِة .
َنى ماموَستاييَك ضريوَكيَكى ب َو خويَندكاران خويَندةوة
-3دوي َ
-4ثةريزاد سيَويَكى خوارد .
-5نةوزاد وانة دةخويَنيَت .
-6كوريَكم ديت .
-7قةليَك سةلكة ثةنرييَكى بة دةنووك هةلطرتبوو .
-8ثار كضةك بة يةكةم دةرضوو .
رِاهيَنان ( ) 2
يى ناسيار ،هةر طوه َورِينةكا
تاكى نةناسيار بكة ك َو َ
دظان رِستةياندا ناظان ذ َ
دكةفتة رِستةيان ضيَكة -:
-1كراسيَكى جوامن كرِى .
-2برادةريَكم هات و سةرى ليَدام .
-3ديَييَك ئاوةدان دةكةنةوة .
-4كابرايةك رةزيَكى كيَال .
-5رِاوكةريَك كةويَكى طرت .
30
رِاهيَنان ( ) 3
رِاهيَنان ( ) 4
ناظةكى نةناسيار ورِستةيان
َ ناظةكى ناسيار هةبيت بكة
َ دظان رِستةياندا هةر
بنظيسة ظة -:
-1جانتاكةم دؤزييةوة .
-2ثةثوولةكة لة سةر طولَةكة نيشتةوة .
-3ضاوم بة ثياوةكة كةوت .
-4ريَيةكةمان قريتاو كرد .
-5دارستانةكة سووتا .
31
رِاهيَنان ( ) 5
منوونة :
ضيَل ،ضيَلةك ،ضيَليَك ،ضيَلةكة ،ضيَلةكان
خوارى وةك منوونا ل سةرى بنظيسة :
َ ئةظان ناظينَ
ضرا ،مانط ،ماسى ،زانك َو ،ئاطر ،ثيَل ،كوتر
رِاهيَنان ( ) 6
شرؤظةكرن :
-1بيرَ يظانةكة مةرِةكانى دؤشى .
ِينطةهى دادا.
َ ِؤكةكى ل فر
َ -2فر
32
ِراظةكرنا ثةيظان
:ثةرداخ ،ترار . بادى
:ذ نشكيَظة . لةث ِر
:ثرتةكا ثةنريى . سةلكة ثةنري
لةياليى .
َ :وةك لةيل ئاسا
:وةرة . بويةر
:لنك . وةالى
:مةى ،شةراب . سةهبا
:ديتنا وى . دياى
َزى وةربوو .
:د تو َ ئالوودةى غوبار
:ثيَالظا تة . ثالاَ كةت
:تو . ويَت
:بدة من . ثيَم دةرةوة
لةشى الواز و الغةر .
جةستةى ثةذمووردةم َ :
:كل . سورمة
:ضا . ديدةكان
33
(وانةياضوارىَ )
ناظى ك َو
ناظى تاك و َ
َ
سةردةمى نوكةدا كورِان و كضان قةستا قوتاخبانان دكةن ،ذن و زةلاَ م
َ (( د
َظى خويندةوار ثرت خزمةتا وةالتى دكةت .
خويندةوارن ،مرو َ
ىل هيَت ،هةر
جوتياريَن كورد هةكة خويندةظان بانة ،دا بةرهةم ثرت َ
اليى ئةندازيارانظة دهيَنة
يى تايبةت هةية ،ريَك ذ َ
كارى خَو َ
َ كةسةكى
ضيَكرن .جوتيار داريَن هرميكان ،داريَن سيَظان دضينن ،دار بةرِووان ناضينن،
ضنكو ئةو ب خَو ل دارستانان شني دبن ،راوكةر (نيَضرظان ) ل رووباران
كي و ضةقوَيان
نييان دكةن ،ب رَ
ماسييان دطرن ،ل ضيايان نيَضريا بزن و رَ
ذى دكةن ،ماسييَت دةريايان د مةزنن ،داريَن ضيايان د بلندن ،ئةم
وان سةر َ
ىل ل
دةظةرى طةلةك د خوَشن .بة َ
َ ظى
ل دةظةرا بةرواريان د ذين ،طونديَن َ
َرى ثةجنةران بطرن و
هندى ثيَدظيية خويندكاريَن وي َ
زظستانى دسارن ،ذ بةر َ
َ
دةظةرى ل
َ وى
كانييي َ
نَ دةرطةهان ثيَظةدةن ،دا سةرما ل وان نة دةت .ئاظا
وى طةلةك
دميةنى طونديَت َ
َ وى ثِرى فيَقينة و
زةظييي َ
نَ هاظينى دتةزى و سارن .
َ
خةلكى
َ جهي دى جوانرتة.
دميةنى طونديَن هندةك نَ
َ جوانة ،سةدةها جار ذ
ظى
ظان طوندا ثةز و تةرش و كةواىل و طارةشى خبودان دكةن ،كوريَد َ
وةالتى خَو )) .
َ دةظةرى ،هةمى د دلسوَزن بَو
َ
34
بةرضاظكرن :
دى بينني كو هذمارةكا
نظيسينى ب هويرى خبوينني َ ،
َ ظى ثارضة
-1هةكة َ
ناظان تيَداية .ئة ناظة ثرت ذ ئيَكى نيشا د دةن وةك ناظينَ ( كورِان ،
هذمارةكى نيشا د دةت َ كضان ،ئةندازياران ) .كو هةر ئيَك ذ وان
دةمى تو دبيَذى ( كورِان ) ديارة داخازا تة ذ ئيَك كو ثرت بيت ذ ئيَكى َ ،
دةمى دبيَذى ( كضان ) ديسان داخازا تة ذ ئيَك كض ثرتة. كورِى ثرتة يان َ
َرى ناظان ( ان ) ة .كو بسةر وى وةسا ديارة كو نيشانا كوَمكرنا وان جو َ
هندى
َ ئةوى ب ثيتةكا نةبزويَن ب دوماهى دهيَت ب َوناظيظة دهيَتة بةردان َ
دا ذ تاكى بكة تة ك َو ،ئة نيشانةية د هةردوو زاريَن كوردى (كرماجنييا)
خوارى و كرماجنييا ذوورى نيشانا سةرةكييا كوَمكرنا ناظيية .
َ
تاكى وان ب بزوينينَ وةك -2هةر د نا دةقيدا هندةك نا هةنة كو َ
( ا َ -ى -ى َ -و ) بدوماهى دهيَت .ئة جوَرة ناظة هةكة بهيَنة
دى ناظبةندا ( ى ) y -دانينة دناظبةرا ناظى و نيشانيَدا .ب َو كؤمكرن َ
هندى ،دا وةك ديوارةكى بكةفتة د ناظبةرا دوو بزويَناندا .ب َو منوونة هةر
َ
وى ثارضا نظيسينيَدا طةلةك ناظينَ تاك ب وى شيَوةى هاتينة كؤمكرن د َ
وةك - :
داريَن هرميكان بووية دار هرميك
ضيايان بووية ضيا
ماسييان بووية ماسى
ضةقؤيان بووية ضةقؤ
و طةلةكينَ دى .
35
دى هندةك نا كةظنة بةرضاظينَ نظيسينى خبويننيَ ،
َ وى
-3ديسان هةكة باش َ
تاكى وان ب بزويَنا ( وو ) ب دوماهى هاتيية ،د كؤمكرنا ظى ناظى مة كو َ
َنى هاتيية بكارئينان ،د خواندنيَدا ذى دا ( ،و ) w -د ناظبةرا ناظى و بزوي َ
دى كورترت هيَتة طوَتن وةك : بارى ئاسايى َ
بيضةكى ذ َ
َ دةنطى بزويَنا ( وو )
َ
()1
دى بتة ( دار بةرِووان )
دةمى دهيَتة كؤمكرن َ دار بةرِوو َ
،دةمى دهيَنة كؤمكرن، َ -4ئةو ناظينَ تاك كو ب بزويَنا ( ة ) بدوماهى دهينَ
دى بزويَنا ( ة ) هيَتة الدان . دى نيشانا ( ان ) بسةرظة هيَتة بةردان و َ َ
وةك:
ثةجنةران بووية ثةجنةرة
قوتاخبانان بووية قوتاخبانة
-5هندك ناظينَ دى د دةقيدا دكةظنة بةرضاظينَ مة و ب نيشانا ( ان ) نةهاتينة
هندى
كوَمكرن و نيشانينَ ( يَن -يَت -يَد ) بسةرظة هاتيية بةردان ب َو َ
وى
َوى ناظى كؤ نيشا بدةن ،طةلةك ذ ظان ثةيظان د َ بارى دانةثالَدا شي َ
كو د َ
نظيسينيَدا دبينني وةك :
داريَن ضيايان
ماسييَت دةريايان
دةظةرى
َ ظى
كو ِريَد َ
بارى دانةثالَدا
يى وى ناظى نيشا د دةت د َ َوى ك َو َكو هةر ئيَك شي َ
زارى كرماجنييا ذووريدا هةنة .
( خستنة سةر ) دا .ئة نيشانة د َ
36
ناظى ب نيشانا ( ان )
سظككرنى ،ئةو َ
َ -6هندةك جاران و ب مةرةما
هاتيية كؤمكرن ،ثيتا ( ن ) د ئاخظتنيَدا ناهيَتة طوَتن و نظيسينيَدا ذى
خةلكى ظان طوندا
َ ِستةيى ئةوا د دةقيدا هاتى (
وى ر َ ناهيَتة نظيسني وةك َ
ثةز و تةرشى و كةواىل و طارةشى خبودان دكةن ) كو ظيابا ( طوندان )
بهيَتة نظيسني نةك ( طوندا ) .
دةستوور :
ناظى كؤ ،ناظةكة ثرت ذ كةسةكى يان تشتةكى نيشا د دةت ،نيشانا
َ -1
ناظي تاك
زمانى كورديدا ( ان ) ة ،و بسةر وان نَ
سةرةكييا كؤمكرنا ناظى د َ
دهي .
دهيَتة بةردان ئةويَن ب ثيتةكا نةبزويَن ب دوماهى نَ
بزويني ( ا -ؤ َ -ى -ى ) ب دوماهى هاتبوو ،بو كؤمكرنا
نَ ناظى تاك ب
-2هةكة َ
دى ثيتا ( ى ) y -يا نةبزويَن دانينة دناظبةرا ناظى و نيشانيَدا
وان ب نيشانا (ان) َ
وةك ناظبةندةك دناظبةرا هةردوو بزويَناندا .
دهي ،د كوَمكرنا واندا ب
يي ب بزوينا ( وو ) ب دوماهى نَ
ناظي تاك نَ
-3ئةو نَ
دى نةبزويَنا ( و ) w -دانينة دناظبةرا ناظى و نيشانيَدا .
نيشانا ( ان ) َ
ئةوى ب بزويَنا ( ة ) ب دوماهى دهيَت و ب نيشانا ( ان ) دهيَتة
ناظى تاك َ
َ -4
دى بزويَنا ( ة ) الدةين .
كؤمكرن َ ،
نيشاني ( يَن -يَت-
نَ ناظى كؤ َ
دانةثالدا بَو َ دبارى
زارى كرماجنييا ذووريدا و َ
-5د َ
يَد ) دهيَنة بكارئينان .
37
رِاهيَنان ( ) 1
ئةظان رِستةيان ذ تاك بطوَه َورِة ب َو ك َو -:
كةوى من باش دخوينيت .
َ -1
َديى ديت .
َرى ئامي َ
برايى من ل باذي َ
-2تة َ
ددانى خ َو جوان بش َو .
َ -3
-4دارظانى دار برِى .
-5ظى كورِى داوةت كر .
رِاهيَنان ( ) 2
ظان ناظينَ تاك بكة ناظينَ ك َو :
زى -مازى
هرض -دةرزى -دوَتةمام -طةزؤ -باخ -ضا َ -
رِاهيَنان ( ) 3
تاكى
ناظى كؤ دياربكة و َ
ظان رِستةيان خبوينة ،ثاشى د هةر رِستةيةكيَدا َ
وى ذى بةرامبةر بنظيسة .
نيسانى ببنة كةر ،دظيَت ذ نا دةخال نةكةنةدةر .
َ -1ئةطةر بارانيَت
ىل دكةن طيرَ ا .
-2ل شوينا شيرَ ا ،رِويظى َ
-3ظان خويَندكاران ئاهةنطةك طيرَِا .
كوردستانى دخؤشن .
َ -4طونديَن
-5داوةتا مريا ط ِر ل فةقريا .
38
رِاهيَنان ( ) 4
رستةيةكى ذ ئةظينَ
َ نيشانةيا (راست) يان نيشانةيا (خةلةت) بةرامبةر هةر
خوارى دانة.
َ
كؤمكرنى هةية.
َ زمانى كورديدا مة ئيَك نيشانةيا
-1د َ
دةمى نيشانةيا
َ -2ئةطةر ناظةك ب ثيتا بزؤينا (ة) دوماهى هاتبيت،
ناظبةندى (يـ) بيت.
َ دى ثيَدظى ب
كؤمكرنى وةردطريت َ
َ
-3ناظى تايبةنى ناهيَتة كؤمكرن.
َ
دةى نيشانةيا
-4ئةطةر ناظةك ب ثيتا بزويَنا (وو) دوماهى هاتبيتَ ،
ناظبةندى (و)w-
َ دى هيَتة كورتكرن بؤ (و )u -و
كؤمكرنى وةردطريت َ
َ
وةردطريت.
كؤمكرنى (يَن-يَت-يَد) ب
َ -5دكرماجنييا سةريدا هةمى دةما نيشانةيا
كاردهيَت.
رِاهيَنان ( ) 5
دبارى دانةثالَدا ب شي َ
َوى ( كؤ ) درِستةياندا بكار بينة، خوارى َ
َ ئةظان ناظينَ ل
نيشانينَ ( يَن _ يَت _ يَد ) بكار بينة .
ضا -دار -رِووبار -ضيا -كض
39
َنجى)
(وانةياثي َ
ناظى بضووككرى
َ
ناظى بضووككرى
َ ثاشطر ناظ
كةثروَكة ،بزنوَكة وَكة كةثر ،بزن
َزةلة َ ،
ديزةلة طو َ َلة طوَزة ،ديزة
كيذوََلة ،ضنطوََلة وََلة كيذ ،ضنط
َل ،كرمو َ
َل ئاسكو َ وَ
َل ئاسك ،كرم
كاريلة يلة كار
بةرخوََلة وََلة بةرخ
ميَشوولة وولة ميَش
داسوولكة وولكة داس
باخضة ،دةرياضة ضة باخ ،دةريا
ريَضكة ،ثيَضكة ضكة ثى
رى َ ،
َ
مندالوَضكةَ وَضكة َ
مندال
كورِك ،كضك ك كوِر ،كض
طردوَلكة وَلكة طرد
َ
مةجنةلوَك طوندوَك ، طوند ،مةجنةل وَك
زةالموَشك ،كةنطروَشك زةالم ،كةنطر وَشك
برالة لة برا
40
بةرضاظكرن :
دى ب ناظى طشتى يان تايبةتى ،د ئاخظنت و نظيسينيَدا َ ، طةلةك جاران َ
ناظى بضووككرى بكار ئينني ،ذ بةر :رةنطةكى َ
َ
-1يان ئةو ب خ َو ناظينَ بضووكن .
َشتظيى .
-2يان ذ بةر نازاندن و خو َ
-3يان ب َو شكاندنا وان و كيَم دانانا وان .
دى ب ئيَك ذ دةمى مة بظيَت ظان ناظان ذ ناظينَ وان يينَ مةزن جودا بكةين َ ،َ
ثاشطريَن مة ل سةرى دياركرين بضووك كةين .
ئةو ثاشطريَن ظان ناظينَ طشتى بضووك دكةن ثيَكهاتينة ذ وان ثيتينَ د ثةيظا
،ل ،ة ).ب َو بضووك كرنا ناظةكى،( ضكوَلَة ) دا دبينني ،ئةوذى ( ض ،ك َ ،و َ
دى
ثةيظى دطةل بزويَنةكى كو دطةلدا بطوجنيت َ وى َ ثيتةكى يان ثرت يا َ
َ
بكارئينني ،جاروبارا ذى بزويَن ل دويظ ثةيظا نوى دهيَنة طوه َورِين .ئة
هندى ثيَدظى
بنواشةكى تايبةتى نينة ،ذ بةر َ
َ بضووك كرنة ذى ،دةستوور و
روونكرنى نينة .
َ
هندةك جارا ثيتا ( ض ) دبيتة ( ذ ) وةك د ثةيظا ( مذة -موذة ) دا ،كو
مويى بضووك .
دبنياتدا ( مووضة ) ية .ئانكو َ
41
دةستوور :
ناظى بضووككرى ،ناظةكة كو بضووكيا هوير يا تشتةكى رادطةهينيت
َ
وةك :
ناظى طشتى ب ظان ثاشطران دهيَنة بضووككرن ( وَكة ،لَة ،وَلَة ،و َ
َل، َ -1
يلة ،وَلة ،وولة ،وولكة ،ضة ،ضكة ،وَضكة ،ك ،وَلكة ،وَشك ،لة،
يلكة . ) .....
ناظةكى طشتى بهيَتة بضووككرن .
َ مةرج نينة كو هةر
ثى
بنواشةكى بنةجه نينة كو نا َ
َ ناظى تايبةتى ض دةستوور و
-2ب َو َ
َوى زمانى دهيَتة
بهيَتة بضووككرن ،ئة بضووككرنة لدويظ دةظةرو شي َ
طوهورِين.
رِاهيَنان ( ) 1
-1مةبةست ذ بضووككرنا ناظى ضيية ؟
ناظى تايبةتى دةستوور و بنواشة هةية ؟
ئةرى ب َو بضووككرنا َ
َ -2
سى ناظينَ طشتى بينة ،و ب ئيَك ذ ثاشطران بضووك بكة ؟
َ -3
رِاهيَنان ( ) 2
ناظى طشتى دهيَنة بكارئينان ،ب َو
خوارى ب َو بضووككرنا َ
َ ئة ثاشطريَن ل
ثى بضووك بكة :
هةر ئيَكى دووناظينَ طشتى بينة و َ
( ضة ،وَكة ،وَلَة ،وَشك ،ك )
42
شةشى)
َ (وانةيا
يي لكاو
جهناظي كةسى نَ
نَ
-د كرماجنييا سةريدا ( -ذووريدا)
ضةند منوونةيةك :
(أ)
-1ئةز شظيَدى ل سةر بانى نظستم .
هاظينى ل سةر بانان دنظني .
َ -2ئةم
كورديى دخوينى .
َ -3تَو ريَزمانا
َرداريى هةرِفت .
-4هوين رِابوون و كةهلا زو َ
ظي َى .
-5ئةو دوهى هاتنة رَ
(ب)
-1تة ئةز ديتم .
-2من تَو ديتى .
-3ئةوى ئةو ديت .
-4تة ئةم ديتني .
-5من هوين دينت .
-6ئةوى ئةو دينت .
43
بةرضاظكرن :
دى دكوَما رِستةيينَ (ئـ) دا
ئةطةر سةحكةينة رِستةيينَ ل سةرى ديارَ .
جهناظينَ كةسى يينَ سةربةخ َو بينني ( ئةز.ئةم .ت َو ....هتد ) كو مة هةمى
َيى
جهناظةكى كةسي َ
َ ئةركى بكةرى بكارئيناينة ،و هةر ئيَك ذ وان
َ ب
لكاو ذى دطةل دا بكارهاتيية ،و هةمان ئةرك وةرطرتينة ،ئانكو ب َو
بكةرى ظةدطة ِريينَ .
َريى تيَنةثةر
كارى بو َ
َيى لكاو ( م ) ب َ
جهناظى كةسي َ
َ درِستةيا ئيَكيَدا
يى بكةر د رِستةييَدا طرتيية ،كو
جهى ( ئةز ) َ
( نظست ) ظة نسياية ،و َ
يى تاكة .
َكى َ
كةسى ئي َ
َ ب َو
َريى تيَنةثة ِر (دنظني)
كارى نةبو َ
جهناظى ( ين ) ب َ
َ دووى ذيدا
َ درِستةيا
َكى ك َو ية.
كةسى ئي َ
َ يى بكةر طرتيية كو ب َو
جهى ( ئةم ) َ
ظة نسياية .و َ
َريى تيَثة ِر
كارى نةبو َ
َيى لكاو ( ى ) ب َ
جهناظى كةسي َ
َ درِستةيا سييَدا
كةسى
َ يى بكةر طرتيية كو ب َو
جهى ( ت َو ) َ
( دخوينى ) ظة نسياية ،و َ
دووى تاكة .
َ
َريى تيَنةثة ِر
كارى بو َ
َيى لكاو ( ن ) ب َ
جهناظى كةسي َ
َ درِستةيا ضواريَدا
كةسى
َ يى بكةر طرتيية كو ب َو
جهى ( هوين ) َ
(رِابوو ) ظة نسياية .و َ
دووى ك َو ية .
َ
44
َريى تيَثة ِر (دنظيَسيت) ظة
كارى نةبو َ
جهناظى ( يت ) ب َ
َ درِستةيا ثيَنجيَدا
َيى تاكة .دهندةك
كةسى سي َ
َ يى بكةر طرتيية كو ب َو
جهى ( ئةو ) َ
نسياية .و َ
َيى لكاو ( ة ) ذى بكاردهيَت .
جهناظى كةسي َ
َ زاراظينَ كرماجنييا ذووريدا
دكارى ( دنظيسة ) دا .
َ وةكو ديار
َريى تيَنةثة ِر
كارى بو َ
َيى لكاو ( ن ) ب َ
جهناظى كةسي َ
َ درِستةيا شةشيَدا
َيى ك َو
كةسى سي َ
َ ِستةيى .كو ب َو
بكةرى ر َ
َ ( هات ) ظة نسياية ،و بووية
ية .
دكوَما رِستةيينَ ( ب ) دا دوو دةستةيينَ جهناظينَ كةسى يينَ سةربةخ َو
َكى هاتني بكةرن ..و ئةويَن دويظدا هاتني
بكارهاتينة .جهناظينَ ل دةسثي َ
بةركارن ،و ل دوماهييا كارى ذى جهناظينَ كةس يينَ لكاو هاتينة بكارئينان
كو هةمان جهناظينَ لكاويَن بةرى نهوَنة .
َيى سةربةخ َو ( تة ) بكةرة،
جهناظى كةسي َ
َ درِستةيا ( تة ئةز ديتم ) دا ،
َيى لكاو
جهناظى كةسي َ
َ َيى سةربةخ َو ( ئةز ) بةركارة ،و
جهناظى كةسي َ
َ و
َريى تيَثة ِر ( ديت ) ظة هاتيية طريَدان ئةو
كارى بو َ
ئةوى ل دوماهييا َ
ذى َ
ذى بةركارة ،ئانكو ب َو بةركارى ظةدطرِييَت .
َكى جهناظينَ
هةر ب هةمان رةنط درِستةيينَ دى ذيدا ئيَك ل دويظ ئي َ
كةسى يينَ لكاو ( ى .ين .ن .ن )بةركارن ،ئانكو ب َو بةركارى
ظةدطة ِريينَ .
45
دةستوور :
دهي -:
دزارى كرماجنييا ذووريدا د دوو دوَخان دا بكار نَ
َ جهناظي لكاو
نَ
دهي .
نةبوريى تيَثةِر و تيَنةثةِر بكار نَ
َ َريى تيَنةثةِر ..و
كارى بو َ
َ -1دطةل
و دبنة ( بكةر ) .
دهي .و دبنة ( بةركار )
َريى تيَثةِر بكار نَ
كارى بو َ
َ -2دطةل
جهناظي لكاو
َ بوريي
َ جهناظى لكاو
َ كةسى ذمارة
نةبوري تيَنةثةر
م م َكى
ئي َ
ى ى دووى
َ تاك
يت /ت - َيى
سي َ
ين ين َكى
ئي َ
ن ن دووى
َ كَو
ن ن َيى
سي َ
46
يي لكاوجهناظي كةسى نَ
نَ
-د كرماجنييا خواريَدا -
()1
ضةند منوونةيةك :
-1عةزيزم بوَضى ت َورِاوى( )1لة خ َورِا( )2؟
ض قةوماوة ؟ دلىَ ت َو بوَضى ط َورِا ؟
ئةت َو وا زوو لةبريت كردم ئةمما
فةراموَشت نةكةم ( ) 2شةرتة لة ط َورِا .
دارى لة ِروَذى ئينتيقام و توَلَةدا -2دةضيَتة سةر َ
ئةو كةسةى كوشتى بة ناهةق ثيَشةواو سةردارى كورد
نايةلَن ئادار بةسةر ثادارى( ) 4ئةو دةربارةوة
نايةل ئادارى كورد ،ثادارى كورد ضونكة دةيطوت مَ
-3قةت واتيَنةطةن ضاومان شكاوة
كوشنت و برِين دائيم ب َو ثياوة ؟
لةناو دوَشةكا كةى هةق سةنراوة ؟
-4خبويَنن ضونكة خويَندن ب َو ديفاعى تيغى دوذمنتان
زةمانى عةينى قةلغان و سوثةرتانة َ هةموو ئان و
-5هاتن شةهيدةكان بة جلى سوورى خويَنةوة
دايكى وةتةن دة هةلَسة سلاَ ويان بسيَنةوة
ثةراويَز :
( )1ت َو رِاوى :زيزبووى .
( )2لة خ َورِا :بيَى هيض هوَيةك .
( )3فةراموَشت نةكةن :تة ذبري نةكةم .
بيناسازيى .
َ ( )4ئادار و ثادار :كةرةستة يينَ
47
بةرضاظكرن :
َرةكى
دى بينني د هةمياندا جو َ
ئةطةر سةحكةينة ئةظان ديَريَن هوَزانان َ
جهناظان هاتينة بكارئينان كو ئيَكسةر ب سةر هندةك ثةيظانظة هاتينة بةردان.
جهى وان
جهى جهناظينَ كةسى يينَ سةربةخ َو طرتينة .و ل َ
ئةظان جهناظان َ
بكارهاتينة .
َكى يا هوَزانيَدا هةردوو جهناظينَ كةسيينَ لكاو ( م – ت )
)1دكوَثال ئي َ
يى
َيى سةربةخ َو ( من ) َ
جهناظى كةسي َ
َ جهى
َكى ذ وان ل َ
يى ئي َ
بكارهاتينة َ .
يى
كةسى سةربةخ َو ( ت َو ) َ
َ جهناظى
َ جهى
دووى ذى ل َ
يى َ َكى تاك و َ
كةسى ئي َ
َ
دةمى دبيَذيت ( لة بريت كردم)
كةسى دووى تاك بكار هاتينة .هوَزانظان َ
َ
مةبةستا وى ئةظةية بيَذيت ( ت َو منت لة بريكرد ) ئانكو ( تة ئةز ذ بريكرم )
جهى ( ت َو ) بكار هاتيية.
َيى لكاو ( ت ) ل َ
جهناظى كةسي َ
َ رِامان ئةظةية
جهى ( من – ئةز ) طرتيية .و
َ َيى لكاو ( م )
جهناظى كةسي َ
َ و هةر وةسان
َريى تيَثة ِر ( لة بريكرد ) بكارهاتينة .
كارى بو َ
هةردووك دطةل َ
َيى لكاو ( ى ) كو ب هةردوو
جهناظى كةسي َ
َ دووى يا هوَزانيَدا
َ )2دكوَثال
َريى تيَثة ِر ( كوشتى – دةيطوَت ) ظة هاتينة َ ،
جهى وى كةسى كاريَن بو َ
كارى ( طوَتن ) َى ئةجنام داى.
كارى ( كوشنت ) َى كرى ،و َ
يى ك َو َ
طرتيية َ
كةسى
َ جهناظى
َ َيى تاك ،كو
كةسى سي َ
َ َذنى
و ئةو كةس ذى ديار نينة ،دبي َ
سةربةخ َو ( ئةو ) ب َو دهيَتة دةست نيشانكرن .
48
جهى
َيى لكاو ( مان ) ل َ
جهناظى كةسي َ
َ سيسى يا هوَزانيَدا
َ )3دكوَثال
ناظى (ضاو)،
َيى سةربةخ َو ( ئيَمة ) بكار هاتيية ،و داناية سةر َ
جهناظى كةسي َ
َ
ذى ئةظةية (
ثى ( ضاوى ئيَمة ) ية ،رِامان َ
و بووية ( ضاومان ) كو مةبةست َ
َكى ك َو بكار هاتيية .
كةسى ئي َ
َ َيى لكاو ب َو
جهناظى كةسي َ
َ مان )
َيى لكاو
جهناظى كةسي َ
َ )4د ديَرا هوَزانا هذمارة ( ) 4دا ،دوو جاران
( تان ) بكارهاتيية .هةر دوو جاران ذى ب ناظةكيظة لكاية ( دوَذمنتان،
جهى
دووى ك َو ظةدطةرِييَت كو ل َ
َ كةسى
َ سوثةرتانة ) ،ئة جهناظة ب َو
كةسى سةربةخ َو ( ئيوة ،هوين ،هنط َو ) بكارهاتيية .
َ جهناظى
َ
َيى لكاو ( يان )
جهناظى كةسي َ
َ )5هةر وةسان د ديَرا هوَزانا دوماهييَدا
ثى ( سلاَ وى
ناظى ( سلاَ و ) ،و بووية ( سلاَ ويان ) .مةبةست َ
كةظتية سةر َ
كةسيى سةبةخ َو ( ئةوان ) مة
َ جهناظى
َ جهى
ذى ئةظةية ل َ
ئةوان ) ة .رِامان َ
َيى كوَية .
كةسى سي َ
َ بكار ئيناية كو
49
دةستوور :
يي سةربةخَو
جهناظي كةسى نَ
نَ جهى
يي كو َ
يي لكاو ئةون نَ
جهناظي كةسى نَ
نَ
بتنى هيض مةبةست و رِامان نينة
د ئاخفنت و نظيسينيَدا دطرن ،ئةوان جهناظان َ
ثةيظةكى هاتنة بكارئينان
َ دةمى دطةل
ىل َ نة د ئاخفتنيَدا و نة د نظيَسينيَدا َ ،
ذى دروست دبيت .
مةبةست و رِامان َ
َريى تيَثةرِدا دهيَنة
كارى بو َ
َ جهناظي لكاون كو دطةل
نَ خوارى ئةو
َ ئةظي
نَ
بكارئينان-:
50
يي لكاو
جهناظي كةسي َ
َ
()2
ئةظى دةقى خبوينة -:
(( ذمارةيةك هةظال و دوَست ضوون بَو راوةماسى من يةكةم جار بوو دةضووم بَو
هةظاليَكم ثيَى طومت :تَو مةلة دةزانيت ؟ ئةو كةسةى مةلة كردنئةو رِاوة َ ،
ناكةوى ،كة ماسى دةطرن ئاطةدارى
َ دةزانيَـت لةو جوَرة رِاوةدا ثةكى
خوَتان بن ،ضونكة رِووبار ئاوى زوَرة .جاريَكيان لة َ
طةل دةستةييَك برادةرو
َ
هةظال لة رِاوة ماسيدا بةذداريم كرد ئةوان هةموو َ
ساليَك دةهاتن بَو ئةو
شويَنةى ئيَستا ئيَوة بوَى دةضن هةمووشيان مةلةوانى ضاك بوون بةتايبةتى
مَ
هةظال كة مةلة باسكة ضاك دةكا ( ات ) ،ئةو لةطةل هةظالاَ نى ئاراسى
ضوو رِاوةكة ،هيوام واية ئةنطوَش لةو رِاوةدا سةركةوتووبن )) .
بةرضاظكرن :
دةقى ل سةريدا ،ديار دبيت كو
َ د خواندنا ئةظان ضةند رِستةيينَ سادةيينَ
َ
هةظال و دوَستان راظة ماسيان بتنى بةلكو دطةل كوَمةلَةكا ئاخظتنكةر نة َ
َرةكى وةرزشيية و يا مفادارة ،و ثيَدظى ب شيان و طرنطيدان
دكر ،كو جو َ
َكيى ية ،د ئةظان رِستةياندا هذمارةكا جهناظان هةنة دطةل
و ريَك و ثي َ
هذمارةيةكا كاريَن جوَراو جوَر بكار هاتينة -:
جهناظى
َ َ
هةظال و دوَستيَك ضووين ب َو رِاوةماسى ) .دا )1درِستةيا ( ذمارة
يى
َريى تيَنةثةرِة َ
كارةكى بو َ
َ كارى ( ضوو ) كو
َيى لكاو ( ين ) دطةل َ
كةسي َ
َكى كوَية .
كةسى ئي َ
َ جهى ( ئيَمة ) طرتيية ،كو ب َو
هاتية بكارئينان ،و َ
51
جهناظى
َ )2د رِستةيا ( من يةكةم جار بوو دةضووم ب َو رِاوةماسى ) .دا
َكى تاك بكارهاتيية ،و كةظتية دوماهيا
كةسى ئي َ
َ َيى لكاو ) م ( ب َو
كةسي َ
َريى تيَنةثة ِر ( ضوو ) .
كارى بو َ
َ
دى
ثرسيارى ( ت َو مةلة دةزانيت ؟ ) َ
َ ىل ئةطةر سةحكةينة رِستةيا
َ )3
َريى تيَثة ِر َيى لكاو ) يت – ى ( دطةل َ
كارى نةبو َ جهناظى كةسي َ
َ بينني
دووى تاك طرتيية .
َ جهى كةسى َ
( دةزانيت ) بكارهاتيية ،و َ
)4هةروةسان درِستةيا ( ئةو كةسةى مةلةكردن دةزانيَت لةو جوَرة رِاوةدا
يَت َ -ى دى بينني جهناظينَ كةسى يينَ لكاو )
ناكةوى ) .دا َ
َ ثةكى
َريى تيَثة ِر ( دةزانيت ) و (ثةكى
( كةظتينة سةر هةردوو كاريَن نة بو َ
َيى تاك طرتيية .
كةسى سي َ
َ جهى
ناكةوى) ،و َ
َ
)5د سةرجندانا رِستةيا (ئةوان هةموو سالَيَك دةهاتن ب َو ئةو شويَنةى ئيَستا
جهناظى
َ دى بينني دوو جاران دطةل دوو كاران
ئيَوة بوَى دةضن ) .دا َ ،
َيى لكاو ) ن ( بكارهاتيية ،
كةسي َ
كارى
َريى تيَنةثة ِر ( دةهاتن ) جارا دى ذى دطةل َ
كارى بو َ
جارةكى دطةل َ
َ
نةبوَريى تيَنةثة ِر ( دةضن ) .
َيى
جهناظةكى كةسي َ
َ كارى ( دةهاتن ) وةكو
د جارا ئيَكيَدا ( ن ) دطةل َ
َيى ك َو دطريت كو ( ئةوان ) ة .
كةسى سي َ
َ جهى
لكاو َ
َيى لكاو
جهناظى كةسي َ
َ كارى ( دةضن ) هةر وى
َ د جارا دوويَدا دطةل
دووى ك َو طرتيية كو ( ئيَوة ) ية .
َ كةسى
َ جهى
َ
52
بةرى خ َو بدةينة رِستةيا ( هةمووشيان
)6هةر ب ظى رةنطى ئةطةر َ
مةلةوانى ضاك بوون ،بة تايبةتى ئاراسى مَ
هةظال .كة مةلةباسكة ضاك دةكا (
كارى دةكات ) ،ئةو لة طةل هةظالاَ نى ضوو ب َو رِاوةكة َ ) .
دى بينني دطةل َ
َيى لكاو ) ا – ات (
جهناظى كةسي َ
َ َريى تيَثة ِر ( دةكا – دةكات ) دا
نةبو َ
هندى
ئاماذى ب َ
َ َيى تاك دطريت ،ل ظيرَ َى
كةسى سي َ
َ جهى
بكارهاتيية كو َ
رةطى وى ب ثيتا بزويَنا (ة ) يان (وَ)
َ كارى نةبوَرى ئةطةر
َ دكةين كو
جهناظى ) ات – ا ( وةرطريت ،وةك :
َ دى
دوماهى هات بيت َ
دةخوات .دةكات .دةروات .دةبات .
سظكرنى ثيتا ( ت ) ناهيَتة بكارئينان - :
َ و ب َو
دةخوا .دةكا .دةرِوا .دةبا .
َريى
كارى بو َ
َيى تاك دطةل َ
كةسى سي َ
َ َيى لكاو ب َو
جهناظى كةسي َ
َ تيَبينى :
تيَنةثة ِر دةرناكةظيَت وةكو - :
ضوو .هات .دةركةوت .سةركةوت .
53
َيى
كؤمةال سي َ دووى
كؤمةال َ َكى
كؤمةال ئي َ يي
جهناظى كةسي َ
َ
جودا
م م م من
ين ين مان ئ َيمة
يت يت ت تؤ
ن ن تان ئ َيوة
()1 َ
(يت-ات) Ɵ ي ئةو
ن ن يان ئةوان
دةستوور :
جهى جهناظينَ كةسى يينَ سةر بةخ َو
جهناظينَ كةسى يينَ لكاو ئةون يينَ كو َ
َريى تيَثة ِر
كارى نةبو َ
د ئاخظنت و نظيسينيَدا دطرن ،و ئة دةستةية دطةل َ
َريى تيَنةثة ِر بكار دهينَ ،كو ئةظةنة :
و تيَنةثة ِر و بو َ
َكى تاك .كةسى ئي َ
َ )1م :ب َو
َكى ك َو .
كةسى ئي ََ )2ين :ب َو
دووى تاك .
َ كةسى
َ يت(ى) :ب َو )3
دووى ك َو .
َ كةسى
َ ن :ب َو )4
َيى تاك .
كةسى سي َ
َ يَت ،ات ( َى ،ا ) :ب َو )5
َيى ك َو .
كةسى سي َ
َ ن :ب َو )6
َيى تاك
كةسى سي َ
َ َيى لكاو ب َو
جهناظى كةسي َ
َ تيَبينى َ :
كارى بوَريى تيَنةثة ِر
وةرناطريت .
54
رِاهيَنان ( ) 1
جهناظى كةسيينَ لكاويَن كرماجنييا ذوورى بكاربينة-:
َ ئةظان كاران دطةل
( هات ،طرت )
رِاهيَنان ( ) 2
ئةظان جهناظينَ كةسى يينَ سةربةخ َو ب جهناظينَ كةسى يينَ لكاو بطوه َورِة
وةكى منوونةيا ( ب ) .
قوتاخبانى .
َ أ -ت َو ( هاتن ) ب َو
قوتاخبانى .
َ ب -هاتى ب َو
55
رِاهيَنان ( ) 3
بةرسظا دروست هةلبذيَرة :
دووى كؤ).
َ دووى تاك،
َ َكى تاك،
كةسى ( :ئي َ
َ جهناظى لكاوة بؤ
َ (تان)
دووى كؤ).
َ َيى تاك،
(دووى كؤ ،سي َ
َ كةسى :
َ جهناظى لكاوة بؤ
َ (يت)
دووى تاك).
َ َيى تاك،
(دووى كؤ ،سي َ
َ كةسى :
َ جهناظى لكاوة بؤ
َ (ين)
َيى كؤ).
َكى كؤ ،دووىَكؤ ،سي َ
كةسى ( :ئي َ
َ جهناظى لكاوة بؤ
َ (يان)
َيى كؤ).
َكى كؤ ،سي َ
(دووى كو ،ئي َ
َ كةسى :
َ جهناظى لكاوة بؤ
َ (ن)
َيى كؤ).
َيى تاك ،سي َ
(دووى تاك ،سي َ
َ كةسى :
َ جهناظى لكاوة بؤ
َ (يَت)
رِاهيَنان ( ) 4
56
رِاهيَنان ( ) 5
جهناظينَ ظان رستةيان ب جهناظينَ د كظاناندا بطوهؤرِة - :
اليى ثيشةسازى ظة ثيَش بيَخيت ( مة )
عرياقى ذ َ
َ )1ئةوى دظيَت
)2تة طةلةك تشتينَ سةير و ب مفا داهيَناينة ( .هةوة )
ثى خوَشة ب منرةكا باش دةربضم ( .ئةوان )
)3من طةلةك َ
ئاهةنطى ئامادةنةبوو ( .ت َو )
َ )4ئةو ل
رِاهيَنان ( ) 6
ئةظان رِستةيان شروَظة بكة - :
)1ئةو سيَظا دخوَن .
دةستى وى طرت .
َ )2من
)3ضووين ب َو سةيران .
57
حةفتى)
َ (وانةيا
هةظالَناظ
ئاشتييى ية .
َ )1كوَترا سثى نيشانا
دى سةركةظيت .
يي خةباتكةر َ
)2كوردستان ب هةوة نَ
)3سةيرانا مة خوَش بوو .
بةرانى باش زةنطل نةظيَت .
َ )4
بةرضاظكرن :
دى بينني - :
ئةطةر سةحكةينة ئةظان رِستةيينَ ل سةرى َ
ناظى ( كوَتر ) كريية ،و ب
)1درِستةيا ئيَكيَدا ثةيظا ( سثى ) وةسفا َ
ناظى ( كوَتر) ،ب َو
دياركةرى َ
َ سةرى ( ا ) يا بووية
َ ئامرازى خستنة
َ ِريَكا
هندى دبيَذنة ثةيظا (سثى)
ثى ض كوَترة ،ذ بةر َ
مة رِوونكريية كا مةبةست َ
هةظالَنا.
جهناظى ( هةوة ) كريية ،
َ )2درِستةيا دوويَدا ثةيظا ( خةباتكةر ) وةسفا
دياركةرى جهناظى ،ب َو
َ سةرى ( يَن ) يا بووية
َ ئامرازى خستنة
َ و ب ريَكا
هندى دبيَذنة
دى سةركةظيت ،ذ بةر َ
كى َ
مة رِوونكريية كا كوردستان ب َ
ثةيظا ( خةباتكةر ) هةظالَنا.
بى هيَز ( بوو ) تةمامكريية،
كارى َ
)3درِستةيا سيَييَدا ثةيظا ( خوَش ) واتايا َ
ئامرازى خستنةسةر ،ذ
َ بى هيَز بيَى هاريكاريا
كارى َ
تةمامكةرى َ
َ يا بووية
هندى دبيَذنة ثةيظا ( خوَش ) هةظالَنا.
بةر َ
58
ناظى ( بةران ) كريية ،و ب
)4د رِستةيا ضواريَدا ثةيظا ( باش ) وةسفا َ
ناظى ( بةران ) ،
دياركةرى َ
َ ئامرازى خستنة سةر ( َى ) يا بووية
َ ريَكا
هندى دبيَذنة ثةيظا
ب َو مة رِوونكريية كا كيذ بةرانى زةنطل نةظيَت ،ذ بةر َ
( باش ) هةظالَنا.
دةستوور :
هةظالنا ثةيظةكة بَو وةسفا ناظةكى يان جهناظةكى بكاردهيَت ،و دبيتة
َ
كارى
َ تةمامكةرى
َ هةظالنا دبيتة
دياركةرى ناظى يان جهناظى ،هةر وةسان َ
َ
بى هيَز .
َ
59
هةشتى)
َ (وانةيا
ناظى ضةوايى َ
هةظال َ
بةرضاظكرن :
ئةطةر بنيرَِينة رِستةيينَ ل سةرى ئةو ثةيظينَ خيض دبندا ) باش ،رِةش ،
مةزن ،نازدار ،كةظن ،نيشتيمان ثةروةر ،سةرفةراز ،زيرةك ،خوَش (
هةمى هةظالَناظينَ ضةوايى نة ،ضونكو هةر ئيَك ذ وان وةسفا ناظةكى يان
جهناظةكى كريية ،و بووينة دياركةريَن وان نا و جهناظان يان ذى بووينة
بى هيَزن ،وةكو :
كارى َ
تةمامكةريَن َ
ناظى ( مروَ ) )1درِستةيا ئيَكيَدا ،هةظالَ َ
ناظى ضةوايى ( باش ) وةسفا َ
دياركةرى وى ناظى .
َ يى بووية
كريية ،و َ
60
ناظى ( ترى ) )2درِستةيا دوويَدا ،هةظالَ َ
ناظى ضةوايى ( رةش ) وةسفا َ
دياركةرى وى ناظى .
َ يى بووية كريية ،و َ
ناظى ( ماسى ) )3درِستةيا س َييَدا ،هةظالَ َ
ناظى ضةوايى ( مةزن ) وةسفا َ
دياركةرى وى ناظى .
َ يى بووية
كريية ،و َ
ناظى ( كض ) )4درِستةيا ضواريَدا ،هةظالَ َ
ناظى ضةوايى ( نازدار ) وةسفا َ
دياركةرى وى ناظى .
َ يى بووية
كريية ،و َ
تةمامكةرى
َ يى بووية )5درِستةيا ثيَنجيَدا ،هةظالَ َ
ناظى ضةوايى ( كةظن ) َ
بى هيَز ( بوو ) و وةسفا ناظى كريية .
كارى َ
َ
ناظى ( )6درِستةيا شةشيَدا ،هةظالَ َ
ناظى ضةوايى ( نيشتمان ثةروةر ) وةسفا َ
دياركةرى وى ناظى .هةر وةسان هةظالَ َ
ناظى َ يى بووية
مروَ ) كريية ،و َ
بى هيَز ( ة ) و وةسفا
كارى َ
تةمامكةرى َ
َ يى بووية
ضةوايى ( سةرفةراز ) َ
ناظى كريية.
)7درِستةيا حةفتيَدا ،هةظالَ َ
()1
جهناظى ( هوين)
َ ناظى ضةوايى ( زيرةك ) وةسفا
دياركةرى وى جهناظى .
َ يى بووية
كريية و َ
ناظى ( طوَتن ) )8درِستةيا هةشتيَدا ،هةظالَ َ
ناظى ضةوايى ( خوَش ) وةسفا َ
دياركةرى وى ناظى .
َ يى بووية
كريية ،و َ
61
دةستوور :
يى كو درِستيَدا وةسفا ناظةكى يان َ
هةظالناظة َ ناظى ضةوايى :ئةو َ
هةظال َ
دياركةرى ناظى يان جهناظى ،هةر وةسان دبيتة
َ جهناظةكى دكةت ،و دبيتة
ئامرازى
َ دياركةرى ناظى يا جهناظى
َ دةمى دبيتة
بى هيَز َ ،
كارى َ
َ تةمامكةرى
َ
دانةثال ) دكةظيتة دنا بةرا واندا .كو ئةظةنة .
َ خستنةسةر (
ني .
تاكى رَ
ئامرازى خستنةسةر ( َى ) بَو َ
َ )1
مى .
تاكى َ
ئامرازى خستنةسةر ( ا ) بَو َ
َ )2
مى ) .
ني و َ
ئامرازى خستنةسةر ( يَن ،يَت ،يَد ) بَو كَو ( رَ
َ )3
ىل ئةطةر ل
ناظى ضةوايى ل ثشتى ناظى يان جهناظى هات َ ، ئةظة ئةطةر َ
هةظال َ
ئامرازى خستنةسةر نينة وةكو :
َ َشيى هات ثيَدظى ب
ثي َ
ناظةكى ليَكداى .
َ (( سوَرطول .خوَش مروَ)) و دبنة
62
رِاهيَنان ( ) 1
دةرى ،و
َ ناظةكى ضةوايى هةبيت بينة
َ دظان رِستةيينَ خواريَدا هةر هةظالَ
رِاهيَنان ( ) 2
سى ذ وان شةش رِستةيان بنظيسة كو هةظالَ َ
ناظى ضةوايى تيَدابيت َ ،
دياركةريَن ناظى بن ،و دوو ذ وانان دياركةريَن جهناظى بن ،و ئيَك ذ
بى هيَز بيت
كارى َ
تةمامكةرى َ
َ وان
63
رِاهيَنان ( ) 3
بةرسظا دروست هةلبذيَرة:
(هةظالناظى ضةوايى ،ناظ،
َ طوندى مة هةية.
َ -1دارستانةكا تارى ل نيَزيكى
جهناظ)ة.
هةظالناظى ضةوايى)ة.
َ -2جوانى ثيَشانطةه خةمالند ( :ناظ ،جهناظ ،
َ
هةظالناظى ضةوايى ،ناظ)ة.
َ -3ماسيينَ مةزن د رويباريدا نينن ( .جهناظ ،
هةظالناظى ضةوايى)ية.
َ ِؤذى نة( .ناظ ،جهناظ ،
-4هوين هيظيا ثاشةر َ
هةظالناظى ضةوايى)ية.
َ َرى مة طةلةك جوانة( .ناظ ،جهناظ ،
-5باذي َ
رِاهيَنان ( ) 4
64
نةهى)
(وانةيا َ
ناظى ضةوايى َ
هةظال َ جوَريَن
اليى دروست كرنيَظة –
_ذ َ
أ/
طولي جوان بضينة . )1نَ
)2هناريَن ترش نةكرِة .
كانيى يا ثاكة .
َ )3ئاظا
يى زيرةك بووى . )4تو َ
نهال كوير دبن . )5ضةند ضيا بلند بن َ ،
)6دارا كةسك يا جوانة .
)7سيال هاظينطةهةكا خوَشة .
)8من بةذنا زرا ديتيية .
ب/
كوردستانى طةلةكا رِةنطينة . َ )1بهارا
ثةرتووكي ب مفا خبوينة .
نَ )2
يى ب بها ية . َظى خويَندةوار َ )3مرو َ
بى بةخت سةرناكةظيت . زةالمى َ
َ )4
طةلي هشيار ثيَش دكةظن . نَ )5
ج/
كةسى دلسوَتى بكةن . َ )1هاريكارييا
َظى زك رةش و دلرِةق دوير بكةظة . )2ل مرو َ
)3ديالن كضةكا رِووخوَشة .
هونةرمةندةكى مةزن بوو .
َ عارفى سرتانبيَذ
)4حمةمةد َ
زةالمى دةست كورت يا ئالوَزة .
َ )5ذيارا
65
بةرضاظكرن :
أ/
دى بينني ثةيظينَ ( جوان .ترش . ئةطةر سةحكةينة رِستةيينَ ثشكا ( ئـ ) َ
ثاك .زيرةك .بلند .كوير .كةسك .جوان .خوَش .زراظ) هةمى هةظالَناظينَ
بى
كارى َ
تةمامكةرى َ
َ ضةوايى نة ،و يينَ بووينة دياركةريَن ناظةكى يان ذى
بتنى ذ ئيَك ثةيظا واتا دار
هيَزن .هةر ئيَك ذ وان َ
َذنى هةظالَ َ
ناظى سادة . هندى دبي َ
ثيَكهاتيية ،و ذ بةر َ
ب/
دى بينني ثةيظينَ ( رِةنطني ،ب
بةرى خ َو بدةينة رِستةيني ثشكا ( بـ ) َ
ئةطةر َ
بى بةخت ،هشيار ) هةمى هةظالَناظينَ ضةوايىمفا ،خويَندةوار ،ب بها َ ،
ىل ذ
بى هيَز َ ،
كارى َ
نة ،و يينَ بووينة دياركةريَن ناظةكى يان تةمامكةريَن َ
اليى دروست بوونيَظة هةر ئيَك ذ وان ذ ثةيظةكا واتادار دطةل ثيَشطرةكى
َ
َذنى هةظالَ َ
ناظى داريَذتى . ضةندى دبي َ
َ ظى
ثاشطرةكى ثيَكهاتيية ،و ذبةر َ
َ يان
ب َو ثرت روونكرن - :
يى داريَذتى ( رِةنطني ) ذ ثةيظا )1درِستةيا ئيَكيَدا .هةظالَ َ
ناظى ضةوايى َ
ثاشطرى ( ين ) ثيَكهاتيية .
َ ( رةنط ) دطةل
َشطرى
َ يى داريَذتى ( ب مفا ) ذ ثي
ناظى ضةوايى َ )2درِستةيا دوويَدا .هةظالَ َ
( ب ) و ثةيظا ( مفا ) ثيَكهاتيية .
يى داريَذتى ( خويَندةوار ) ذ ثةيظا )3رِستةيا س َييَدا .هةظالَ َ
ناظى ضةوايى َ
ثاشطرى ( ة وار ) ثيَكهاتيية .
َ ( خويَند ) و
66
بى بةخت ) ذ
يى داريَذتى ( َ )4درِستةيا ضوار يَدا .هةظالَ َ
ناظى ضةوايى َ
بى ) دطةل ثةيظا ( بةخت ) ثيَكهاتيية .َشطرى ( َ
َ ثي
يى داريَذتى (هشيار _ هوَشيار ) ذ )2درِستةيا ثيَنجيَدا .هةظالَ َ
ناظى ضةوايى َ
ثاشطرى ( يار ) ثيَكهاتيية .
َ ثةيظا ( هش _ هوَش ) دطةل
ج/
( دى بينني ثةيظينَ
ديسان ئةطةر رِستةيينَ ثشكا ( ث ) باش خبوينني َ
دلسوَتى .زك رةش .دلرِةق .رووخوَش .سرتانبيَذ .دةست كورت ) هةمى
اليى دروست بوونيَظة هةر ئيَك ذ وان ذ دوو ثةيظينَ واتادار هةظالَناظن َ ،
ىل ذ َ
َذنى هةظالَ َ
ناظى ليَكداى . ضةندى دبي َ
َ ظى
ثيَكهاتيية .ذ بةر َ
ب َو ثرت رِوونكرن -:
يى ليَكداى ( دلسوَتى ) ذ دوو )1درِستةيا ئيَكيَدا .هةظالَ َ
ناظى ضةوايى َ
ثاشطرى ) ى ( ثيَكهاتيية .
َ ثةيظينَ واتادار ) دل (و ) سوَت ( دطةل
يى ليَكداى ( زك رِةش ) ذ )2درِستةيا دوويَدا .هةظالَ َ
ناظى ضةوايى َ
دوو ثةيظينَ واتادار ( زك ) و ( رِةش ) ثيَكهاتيية .هةروةسان هةظالَ َ
ناظى
يى ليَكداى ( دلرِةق ) ذ دوو ثةيظينَ واتادار ( دل ) و ( رِةق )
ضةوايى َ
ثيَكهاتيية.
يى ليَكداى ( رِووخوَش ) ذ دوو )3درِستةيا سيَييَدا .هةظالَ َ
ناظى ضةوايى َ
ثةيظينَ واتادار ( رِوو ) و ( خوَش ) ثيَكهاتيية .
يى ليَكداى ( سرتانبيَذ ) ذ دوو )4درِستةيا ضواريَدا .هةظالَ َ
ناظى ضةوايى َ
ثةيظينَ واتادار ( سرتان ) و ( بيَذ ) ثيَكهاتيية .
67
يى ليَكداى ( دةست كورت) ذ )5درِستةيا ثيَنجيَدا .هةظالَ َ
ناظى ضةوايى َ
دوو ثةيظينَ واتادار ( دةست ) و ( كورت ) ثيَكهاتيية .
دةستوور :
سى جوَرة- :اليى دروست بوون و دروست كرنيَظة َ
ناظى ضةوايى ذ َ َ
هةظال َ
ناظى سادة :ئةوة كو ذ ثةيظةكا واتادار ثيَكهاتيية . أَ -
هةظال َ
ناظى داريَذتى :ئةوة كو ذ ثةيظةكا سادة يا واتادار دطةل ثيَشطرةكى بَ -
هةظال َ
يان ثاشطرةكى ثيَكهاتيية .
يي واتادار يان ثرت ثةيظي سادة نَ
نَ ناظى ليَكداى :ئةوة كو ذ دوو َ
هةظال َ ج-
ثيَكهاتيية .
رِاهيَنان ( ) 1
دئةظان رِستةيينَ خواريَدا هةظالَناظينَ ضةوايى بينة َ
دةرى ،و جوَريَن وان
ديار بكة .
يى جوانة . باخى مة َ
َ )1
)2مر َوظينَ دةست كورت هةنة .
كانيى يا زةلاَ لَة .
َ )3ئاظا
يى دلتةنطة . َظى خراث هةردةم َ )4مرو َ
)5طوليزار كضةكا بةذن زراظة .
كارى نة باش سةرناطريت . َ )6
زةالمةكى بةذن بلند ديت .َ )7من
يى دوورة . طوندى وان َ
َ )8
68
رِاهيَنان () 2
يى ليَكدايدا ضيية ؟ ب منوونةظة جوداهى دنا بةرا هةظالَ َ
ناظى داريَذتى و َ
ديار بكة .
رِاهيَنان ( ) 3
بةرسظا دروست هةلبذيَرة :
-1فرؤكةظان ( :سادةية -داريَذتى -ليَكداية).
-2خويندةوار ( :سادة -داريَذتى -ليَكداية).
-3دوو دل ( :سادة -داريَذتى -ليَكداية).
-4نةمر ( :سادة -داريَذتى -ليَكداية).
-5سوير ( :سادة -داريَذتى -ليَكداية).
-6ضني ضني ( :سادة -داريَذتى -ليَكداية).
-7هوير ( :سادة -داريَذتى -ليَكداية).
رِاهيَنان ( ) 4
شروَظةكرن
69
دةهى)
َ (وانةيا
ناظى ضةوايى َ
هةظال َ ثلةيي
نَ
أ/
)1جلكينَ جوان بكرِة .
كانيى يا سار بوو .َ )2ئاظا
)3طولينَ مة طةش بوون .
دى سةركةظن . )4هوينينَ تيَطةهشتى َ
)5ئاظا ثاقذ ظةخ َو .
ب/
نةرمينى زيرةكرتة .
َ )1شيالن ذ
)2ئازاد ذ نةوزادى باشرتة .
)3ئة طولة ذ طوالدى سوَرترة .
سولينى جوانرت بوو .
َ زينى ذ
َ )4
)5ثةرتووكا من ذ ثةرتووكا تة كةظنرت بوو .
ج/
دظى ثوَليَدا .
)1نذيار زيرةكرتين قوتابيية َ
)2هةلطورد بلند ترين ضياية ل كوردستانا باشوور .
ظى قوتاخبانيَية .
زيرةكى َ
َ قوتابيى هةرة
َ )3سالاَ ر
)4دلوَظان ذ هةميان مزنرتة .
)5ئازاد ذ طشت قوتابييان باشرتة .
)6نةرمني ذ هةمى خويندكاران هيَمنرتة .
70
بةرضاظكرن :
أ/
دى بينني كو ثةيظينَ خيض لدةمى سةحا رِستةيينَ ثشكا (ئـ ) دكةين َ ، َ
بندا( جوان ،سار ،طةش ،تيَطةهشتى ،ثاقذ ) هةمى هةظالَناظينَ ضةوايى
نة ،و هةر ئيَك ذ وان ئيَكسةر ب َو وةسفا ناظةكى يا جهناظةكى بكارهاتيية.
بى هيَز ،
كارى َ
و بووينة دياركةريَن وان ..يان ذى بووينة تةمامكةريَن َ
دظيرَ يَدا ئة هةظالَناظة دثلةيةكا ضةسثايدانة .
ب/
دى بينني ثةيظينَ خيض ل بندائةطةر سةحا رِستةيينَ ثشكا ( بـ ) بكةين َ ،
(زيرةكرت .باشرت .سوَرتر .جوانرت .كةظنرت ) هةمى هةظالَناظينَ ضةوايى نة.
بةراوردكرنى دنا
َ و يينَ د ثلةيا بةراورد دا ضونكو هةر ئيَك ذ وان ب َو
بةرا دوو ناظينَ وةسف كرى دا هاتيية بكارئينان و هةردوو نا دهةظثشكن
يى دى ثرت .و ب دانانا نيشانا ( تر ) ل دوماهياىل ئيَك ذ َدسيفةتيدا َ .
ئامرازى ثةيوةندى ( ذ ) دكةظيتة
َ ناظى ضةوايى هاتيية دروستكرن .و هةظالَ َ
دنيظا هةردوو ناظاندا .
ث/
دى بينني ثةيظينَ خيض ل دةمى سةدحكةينة ،رِستةيينَ ثشكا ( ث ) َ َ
بندا( زيرةكرتين .بلندترين .هةرةزيرةك .ذ هةميان مةزنرت .ذ طشت
قوتابييان باشرت .ذ هةمى خويَندكاران هيَمنرت ) هةمى هةظالَناظينَ ضةوايى
يى ناظةكى نيشا ئاستى بالاَ َ
َ نة .دثلةيا بالاَ دانة ،ضنكو هةر ئيَك ذ وان
ددةت ،و دنا بةرا ئةوان ناظينَ كو هةمى دهةظثشكن دسيفةتةكيَدا .
ىل ثلةيا ئيَك ذ وان ذ هةميان ثرت و بلندترة ،ب دانانا نيشانا ( ترين )
َ
71
ل دوماهى هةظالَ َ
ناظى ضةوايى دهيَتة دروستكرن ،و هةر ديسان ئةم دشيينَ
ب ريَكا ثةيظا ( هةرة ) يان ( ذ هةميان ) يان ( ذ طشت ) يان ( ذ هةمى)
ناظى ثلةيا بالاَ دروست بكةين كو دكةظيتة ثيَشيا هةظالَ َ
ناظى ثلةيا بةراورد هةظالَ َ
يى ضةسثاى . يان َ
دةستوور :
سى ثلة هةنة : ناظى ضةوايى َ َ
هةظال َ
هةظالناظة كو بَو وةسفا ناظةكى يان جهناظةكىناظى ثلةيا ضةسثاى :ئةو َ أَ -
هةظال َ
ناظي دى .
دهيَتة بكارئينان ،و ناهيَتة هةظبةركرن دطةل ض نَ
يى كو بَو هةظبةركرنا دنا بةرا دوو ناظى بةراورد :ئةو َ
هةظالناظة َ بَ -
هةظال َ
ىل
ناظي وةسف كريدا دهيَتة بكارئينان .كو هةردوو دهةظثشكن د سيفةتيَدا َ نَ
ثلةيا ئيَك ذ وان يادى ثرت و بلندترة .
ئامرازى ثةيوةندى ( ذ)
َ ناظى ضةوايى .و نيشانا ( تر ) دكةظيتة دوماهى َ
هةظال َ
ناظي هةظبةركريدا. دكةظيتة دنا بةرا هةر دوو نَ
يى ناظةكى نيشا ئاستى بالاَ َ
هةظالناظة ية كو َ َ ناظى ثلةيا بالاَ :ئةو َ
هةظال َ ج-
ىل ثلةيا ئيَك ذ
ناظي هةظثشك دسيفةتةكيدا َ ددةت دنا بةرا كوَمةكا نَ
ناظى وان ذ هةميان ثرت و بلندترة .ب دانانا نيشانا ( ترين ) ل سةر دوماهيا َ
هةظال َ
ضةوايى دهيَتة دروستكرن ،هةر وةسان ب ريَكا ثةيظا ( هةرة ) كو دكةظيَتة
ضةواييى ضةسثاى دهيَتة دروستكرن يان ذى ب هاريكارييا َ ناظى َ
هةظال َ ثيَشييا
ناظى ثةيظي( ذ هةميان .ذ طشت .ذ هةمى .ذ تة) كو دكةظنة ثيَشييا َ
هةظال َ نَ
ثلةيا بةراورد دهيَتة دروست كرن .
زارى كرماجنييا خواريَدا
ئامرازى ثةيوةندى ( ذ ) د َ َ تيَبينى -:ل بةرامبةر
ئامرازى ثةيوةندى ( لة ) ( ية ) . َ
72
رِاهيَنان ( ) 1
بةرسظا دروست هةلبذيَرة:
-1جةه ذ طةمنى ئةرزانرتة .ثلةيا (باال ،بةراورد ،ضةسثاى)ية.
-2نيرَ طز جوانرتين طوال بهاريَية .ثلةيا (باال ،بةراورد ،ضةسثاى)ية.
كانيى يا ساربوو .ثلةيا (باال ،بةراورد ،ضةسثاى)ية.
َ -3ئاظا
ضيايى سةفني بلندترة .ثلةيا (باال ،ضةسثاى ،
َ -4ضيايى هةلطورد ذ
َ
بةراورد)ية.
يى بهيَزة .ثلةيا ( بةراورد ،باال ،ضةسثاى)ية.
-5ئةظ هةسثة َ
رِاهيَنان ( ) 2
ناظى ثلةيا بةراورد ذ هةظالَ َ
ناظى ثلةيا بالاَ َ
دى جودا كةى ؟ ب ضةوا هةظالَ َ
منوونةظة رِوون بكة .
73
داوةتا من ذ هةمى طوظةندا خوَشرتة
بوهارى ب خةملرتة
َ بةذن و بالاَ من ذ
( موئةيد تةيب )
)2مةلىََ برذانطت تيذة وةك َ
ضقل
يى ناسكرت لة َ
طول ئةضةقيَتة َ
( بيَسارانى )
جووتى ضاوة
َ )3جوانرت لة ذين
هةر وةك طوَمى مةنط وةستاوة
( كامةران موكرى )
)4طةليَك شريينرت لة خونضةى بةهار
ناسكرت جوانرت لة شةوبوَى بةهار
طةشرت لة ديدةى وةنةوشةى نزار
طولَيَكة ناوى طولىَ سةربةستى
مةردة ئةو طةلةى بطاتة دةستى
( بةختيار زيَوةر )
74
(وانةيايازدىَ )
ناظى نيشانة َ
هةظال َ
أ-
-1ئة كورِة َ
يى زيرةكة .
سةرى مة بلندكر .
-2ظى خورتى َ
كضى هوَزانةك ظةهاند .
ظى ََ -3
جاميى هاريكارييا مة كر .
-4وى رَ
ىل مة خوَشكر .
َتنى د َ
وى طو َ
َ -5
-6ئةظان مروَظان نان خوار .
زةظيي خَو كيَالن
-7وان جوَتياران نَ
ِى هة ضوو .
-8ئةو كور َ
-9ئةو كضا هة ضوو .
-10ئةو كوريَن هة ضوون .
كضي هة ضوون .
-11ئةو نَ
ب–
-1ئة خانيية َ
يى جوانة .
-2ئةم ديَية طةورةية .
-3ئةم ديَيانة طةورةن .
-4ئةم خانووة جوانة .
-5ئةو خانووانة جوانن
75
بةرضاظكرن :
دى بينني ثةيظينَ ( ئة – ة،
أ – ئةطةر تةماشةى رِستةيينَ سةرى بكةين َ
وى – َى ،ئةظان – ان ،وان – ان ،ئةو – يَهة ، ظى-ى ،وى -ى َ ، َ
ئةو – اهة ،ئةو – يَنهة ) هةمى هةظالَناظينَ نيشانة نة ،ضنكى هةر ئيَك ذ
وان وةسفا ناظةكى كريية ،و هاتينة دةستنيشانكرن ،و ذ هة تومخينَ خ َو
جودا كرينة .
-1درِستةيا ئيَكيَدا هةظالَ َ
ناظى نيشانة( ئة – ة ) ب َو نيَزيك بكار دهيَت ،
سيفةتةكى شياية ذ نا هةظتومخينَ
َ ثةيظا ( كو ِر ) دةستنيشانكريية و وةكى
ناظى ( كو ِر ) ى .
دياركةرى َ
َ يى بووية
خ َو جودا بكةت ،و َ
تاكى نيَزيك
ناظى نيرَ َى َ -2درِستةيا دوويَدا هةظالَ َ
ناظى نيشانة ( ظى – ى ) ب َو َ
سيفةتةكى شياية ذ
َ بكار دهيَت و ثةيظا ( خورت ) دةستنيشانكريية وةكى
ناظى ( خورت ) .
دياركةرى َ
َ يى بووية
نا هةظتومخينَ خ َو جودا بكةت و َ
تاكى نيَزيك
يى َ مى َ ظى – َى ) ب َو َ
ناظى َ -3درِستةيا سيَييَدا هةظالَ َ
ناظى نيشانة ( َ
سيفةتةتةكى شياية ذ
َ بكار دهيَت .ثةيظا (كض) دةستنيشانكريية و وةكى
ناظى (كض).
دياركةرى َ
َ يى بووية
نا هةظتومخينَ خ َو جودا بكةت و َ
تاكى دوور
ناظى نيرَ َى َ -4د رِستةيا ضواريَدا هةظالَ َ
ناظى نيشانة ( وى – ى ) ب َو َ
سيفةتةكى شياية ذ
َ بكار دهيَت ،ثةيظا ( جاميرَ ) دةستنيشانكريية ،وةكى
ناظى (جاميرَ ) .
دياركةرى َ
َ يى بووية
نا هةظتومخينَ خ َو جودا بكةت و َ
76
تاكى
مى يى َ وى – ى َ) ب َو َ
ناظى َ -5د رِستةيا ثيَنجيَدا هةظالَ َ
ناظى نيشانة ( َ
سيفةتةكى شياية
َ دوور بكار دهيَت ،ثةيظا ( طوَتن ) دةستنيشانكريية ،وةكى
ناظى (طوَتن).
دياركةرى َ
َ يى بووية
ذ نا هةظتومخينَ خ َو جودا بكةت و َ
يى
مى َ
ناظى نيرَ و َ -6د رِستةيا شةشيَدا هةظالَ َ
ناظى نيشانة ( ظان – ان ) ب َو َ
َمى نيَزيك بكار دهيَت ،ثةيظا ( مروَظان ) دةستنيشانكريية ،وةكى
كو َ
دياركةرى
َ يى بووية
سيفةتةكى شياية ذ نا هةظتومخينَ خ َو جودا بكةت و َ
َ
ناظى ( مروَظان ) .
َ
يى
مى َ
ناظى نيرَ و َ -7د رِستةيا حةفتيَدا هةظالَ َ
ناظى نيشانة ( وان – ان ) ب َو َ
َمى دوور بكار دهيَت ،ثةيظا ( جوتياران ) دةستنيشانكريية ،وةكى
كو َ
دياركةرى
َ يى بووية
سيفةتةكى شياية ذ نا هةظتومخينَ خ َو جودا بكةت و َ
َ
ناظى ( جوتياران ) .
َ
تاكى
ناظى نيرَ َى َ -8د رِستةيا هةشتيَدا هةظالَ َ
ناظى نيشانة ( ئةو – َى هة ) ب َو َ
سيفةتةكى شياية
َ دوور بكار دهيَت و ثةيظا ( كو ِر ) دةستنيشانكريية ،وةكى
ناظى (كورِ).
دياركةرى َ
َ يى بووية
ذ نا هةظتومخينَ خ َو جودا بكةت و َ
تاكى
يى َ مى َناظى َ -9د رِستةيا نةهيَدا هةظالَ َ
ناظى نيشانة ( ئةو – اهة ) ب َو َ
سيفةتةكى شياية
َ دوور بكار دهيَت ثةيظا ( كض ) دةستنيشانكريية ،وةكى
ناظى ( كض ) .
دياركةرى َ
َ يى بووية
ذ نا هةظتومخينَ خ َو جودا بكةت و َ
77
ناظى نيرَ و دةهى و يازديَدا هةظالَ َ
ناظى نيشانة ( ئةو – يَنهة ) ب َو َ -د رِستةيا َ
َمى دوور بكار دهيَت ثةيظا ( كو ِر -كض ) دةستنيشانكريية، يى كو َ
مى َ
َ
يى بووية
سيفةتةكى شياية ذ نا هةظتومخينَ خ َو جودا بكةت و َ
َ وةكى
ناظى ( كو ِر ) و (كض ) ()1 دياركةرى َ
َ
-1دكرماجنييا خواريَدا ئة هةظالَناظينَ نيشانة هةنة :
َمى نيَزيك:ناظى كت و كو َ ئةم ---ة :ب َو َ
ئةم طولَة جوانة .
ئةم طولاَ نة جوانن .
َمى دوور : ناظى كت و كو َئةو---ة :ب َو َ
ئةو دارة بةرزة .
ئةو دارانة بةرزن .
سى ناظن ،ب ثيتا دى – خانوو ) َ ب – درِستةيينَ ( ب )دا ثةيظا ( خانى – َ
بزويَن ( ى – َى – وو ) ب دوماهى هاتينة ،هةر وةسا
هةظالَناظينَ نيشانة ( ئة – ة ) و ( ئةم – ة ) و ئةو – ة ) ب ثيتا بزويَنا (ة)
هندى دوو ثيتينَ بزويَن لديظ ئيَكدا نةهينَ ،ثيتةكا ب دوماهى هاتينة ،ب َو َ
دى
مةبةستى َ
َ دى دانينة دناظبةرا واندا ،ثيتا ناظبةند لدويظ ناظبةندا طوجناى َ
بكار ئينني .
( ئة +خانى +ناظبةندا (يـ ) +ة ) = ئة خانيية
دى +ناظبةندا (يـ ) +ة ) = ئةم ديَية
( ئةم َ +
( ئةو +خانوو +ناظبةندا (و ) +ة ) = ئةو خانوووة = خانووة ،ثيتا (و)
دى بيتة ( خانو )
دى الدةين َ ناظى ( خانوو ) َ
يا َ
78
دةستوور :
ناظى نيشانة :ئةو َ
هةظالناظة كو وةسفا ناظةكى دكةت ،و ب ساناهى ذ َ
هةظال َ
ناظى دةستنيشانكرى دكةظيتة دناظبةرا
هةظتومخي خَو جودا دكةت ،و هةردةم َ
نَ
بةشي َ
هةظالناظيدا . هةر دوو نَ
زمانى كورديدا .
ناظي نيشانة د َ ذ َ
هةظال نَ
-4وى – ى . ظى – َى .
َ -3 – 2ظى – ى . -1ئة– ة .
وى – ىَ -6 .ئةظان – ان -7 .وان – ان -8 .ئةو -يَهة.
َ -5
-9ئةو – اهة -10 .ئةو – يَنهة -11 .ئةم – ة -12 .ئةو – ة .
هةظالناظ
نيشانة ضةوايي
79
رِاهيَنان ( ) 1
منوونة:
-1زاروَك ( هةذار ) :
يى هةذارة .
ئة زاروَكة َ
-2ترى ( شرين ) :
طةلةكى شرينة .
َ ئة تريية
خوارى دطةل هةظالَ َ
ناظى نيشانة درِستةياندا بكار بهيَنة . َ ئةظينَ ل
ثةنري ( جوان ) ،دةرطةه ( ثان ) ،ئا ( سار ) .
دةريا ( كوير ) ،ئاطر ( خوَش ) ،دار ( بلند ) ،بةرِى ( شرين ) .
زةالم ( ئازا ) ،كةو ( طةردةن ب خال ) .
رِاهيَنان ( ) 2
80
رِاهيَنان ( ) 3
رِاهيَنان ( ) 4
81
(وانةيادوازدىَ )
جهناظى نيشانة
َ
-1ئةظة هةظالىََ منة .
-2ظى نان خواريية .
ظى نان خواريية .
َ -3
-4وى ضريوَك طوَت .
وى ضريوَك طوَت .
َ -5
-6ئةظان ( ظان ) ط َو ظةندةكا خوَش طريَدا .
-7وان ( ئةوان ) رةشبةلةك طريَدا .
كارى خ َو كر .
-8ئةويَهة ( ويَهة ) َ
-9ئةواهة ( واهة ) طازى كر .
-10ئةويَنهة ( ويَنهة ) هةمى كريَكارن .
بةرضاظكرن :
ظى –
دى بينني ثةيظينَ ( :ئةظة – ظى – َ
دةمى ئةم بنيرَ ينة رِستةيينَ سةرى َ
َ
وى – ئةظان(ظان) – ئةوان(وان) – ئةويَهة – ئةواهة – ئةويَنهة ) ()1
وى – َ
جهى ناظةكى طرتيية و ل
هةمى جهناظينَ نيشانة نة ،ضونكى هةر ئيَك ذ وان َ
شوينا وى ناظى بكار هاتيية و دةستنيشانكريية .
82
تاكى نيَزيك بكار هاتيية،
جهناظى نيشانة ( ئةظة ) ب َو َ
َ -1درِستةيا ئيَكيَدا
جهى ناظةكى طرتيية و دةستنيشانكريية
َ
تاكى نيَزيك بكار
جهناظى نيشانة ( ظى ) ب َو نيرَ َى َ
َ -2درِستةيا دوويَدا
جهى ناظةكى طرتيية و دةستنيشانكريية .
هاتييةَ ،
تاكى نيَزيك بكار
ظى ) ب َو ميَيا َ
جهناظى نيشانة ( َ
َ -3درِستةيا سيَييَدا
جهى ناظةكى طرتيية و دةستنيشانكريية .
هاتييةَ ،
تاكى دوور بكار
جهناظى نيشانة ( وى ) ب َو نيرَ َى َ
َ -4درِستةيا ضواريَدا
جهى ناظةكى طرتيية و دةستنيشانكريية .
هاتيية َ ،
تاكى دوور بكار
وى ) ب َو ميَيا َ
جهناظى نيشانة ( َ
َ -5درِستةيا ثيَنجيَدا
جهى ناظةكى طرتيية و دةستنيشانكريية .
هاتييةَ ،
()2
َمى
مى يينَ كو َ
جهناظى نيشانة ( ئةظان -ظان ) ب َو نيرَ و َ
َ -6درِستةيا شةشيَدا
جهى ضةند ناظان طرتيية و دةستنيشانكرينة.
نيَزيك بكار هاتيية َ ،
َمى
مى يينَ كو َ
جهناظى نيشانة ( ئةوان -وان ) ب َو نيرَ و َ
َ -7درِستةيا حةفتيَدا
جهى ضةند ناظان طرتيية و دةستنيشانكرينة.
دوور بكار هاتيية َ ،
تاكى
جهناظى نيشانة ( ئةويَهة -ويَهة ) ب َو نيرَ َى َ
َ -8درِستةيا هةشتيَدا
جهى ناظةكى طرتيية و دةستنيشانكريية .
دوور بكار هاتيية َ ،
تاكى دوور
جهناظى نيشانة ( ئةواهة -واهة ) ب َو ميَيا َ
َ -9درِستةيا نةهيَدا
جهى ناظةكى طرتيية و دةستنيشانكريية .
بكار هاتيية َ ،
83
()3
مى يينَ
جهناظى نيشانة ( ئةويَنهة -ويَنهة) ب َو نيرَ و َ
َ -10درِستةيا دةهيَدا
جهى ضةند ناظان طرتيية و دةستنيشانكرينة.
َمى دوور بكار هاتيية َ ،
كو َ
دةستوور :
جهى ناظةكى دطريت ،و ل شوينا وى ناظى بكار
جهناظى نيشانة ثةيظةكة َ
َ
دهيَت و دةستنيشان دكةت .
وى (،ئةظان – ظان ) ( ،ئةوان – وان ) ،ئةويَهة ،ئةواهة،
ظى ،وى َ ،
( ئةظة ،ظى َ ،
ئةويَنهة ،ئةمة ،ئةوة ،ئةمانة ،ئةوانة )
جهناظ
نيشانة كةسيي
84
رِاهيَنان ( ) 1
د ظان رِستةيينَ خواريَدا جهناظينَ نيشانة بينةدةر :
َستايى مةية .
-1ئةظة مامو َ
-2ظى نظيسيية .
-3ئةوة هةلدة بذيَرم .
-4ظان زةظيينَ خ َو كيَالن .
-5ئةويَهة هات .
-6ئةوانة زيرةكن .
رِاهيَنان ( ) 2
بةرسظا دروست هةلبذيَرة:
جهناظى
َ هةظالناظى نيشانةية ،
َ -1ئةظ زةظيية ببةرهةمة( .جهناظىَ نيشانةية ،
جوداية).
جهناظى
َ هةظالناظى نيشانةية ،
َ ضيايى طارةية( .جهناظىَ نيشانةية ،
َ -2ئةظة
جوداية).
جهناظى
َ هةظالناظىنيشانةية،
َ (جهناظى نيشانةية،
َ ِةظانيى ذ ئاخا خؤ دكةت.
-3ئةوبةر َ
جوداية).
جهناظى
َ هةظالناظى نيشانةية ،
َ (جهناظى نيشانةية ،
َ -4ئةظة بةرةبايينَ ثاشةرِؤذيَنة .
جوداية).
جهناظى
َ هةظالناظى نيشانةية ،
َ يى ضةلةنطة( .جهناظىَ نيشانةية ، -5ئةظـ خورتة َ
جوداية).
85
رِاهيَنان ( ) 3
سى ب َو
سى ب َو نيَزيك و َ
جهناظى نيشانة تيَدابيت َ ،
َ شةش رِستةيان بينة كو
دوور بن .
رِاهيَنان ( ) 4
خوارى شروَظةبكة :
َ ئةظان رِستةيينَ
-1ظى طةمن ضانديية .
-2ئةظان سرتان طوَتن .
-3ئةمة هات ب َو قوتاخبانة .
86
(وانةياسيَزدىَ )
جياوازييا
جهناظى نيشانة
َ ناظى نيشانة و َ
هةظال َ
أ–
-1ئة رةزة َ
يى مةية .
-2ئةم طوندة خوَشة .
بةرهةمةكى باش ذيَهات .
َ زةظيى
ظى َ َ -3
-4ئةظان طوالن بضينة .
رةزى خَو فروَشت .
-5وى رةزظانى َ
-6ظى شظانى ثةز باش ضةراند
وى ثةرتووكا هة بينة .
َ -7
ب–
-1ئةظة شظيَدى هاتبوو مالاَ مة .
-2ئةمة ثةرتووكةكةى هيَنا .
-3ظى طول ضاندن .
ظى كراسةك كرِى .
َ -4
-5ويَهة طةلةك خةباتا كرى .
-6ئةظان ثارة وةرطرتن .
-7وان فراظني خوار بوو .
87
بةرضاظكرن :
أ -بةرى نه َو مةزانى هةظالَ َ
ناظى نيشانة ثةيظةكة ناظةكى دةستنيشان دكةت ،
دياركةرى وى ناظى .
َ سيفةتةكى دبيتة
َ و وةكى
دى بينني هةظالَناظينَ نيشانة ( ئة
بةرى خ َو بدينة رِستةيينَ ثشكا ( أ ) َ
ئةطةر َ
وى – هة )
ظى – َى ،ئةظان – ان ،وى – ى ،ظى – ى َ ،
– ة ،ئةم – ة َ ،
دياركةرى وى ناظى .
َ يى بووية
ناظةكى دةستنيشانكرى و َ
َ هةر ئيَك ذ وان
ناظى دياركرى (دةستنيشانكرى ) كةتيية د ناظبةرا هةردوو ثارضينََ
هةظالَناظيدا.
جهى ناظةكى دطريت و
جهناظى نيشانة ،ثةيظةكة َ
َ ب -بةرى نه َو مةزانى
وى ناظى دةستنيشان دكةت ظيَجا ئةطةر سةحكةينة رِستةيينَ ثشكا ( ب )
ظى – ويَهة – ئةظان – وان)
دى بينني جهناظينَ نيشانة ( ئةظة – ئةمة – ظى – َ
َ
يى
جهى ناظةكى طرتيية و ل شوينا وى ناظى بكار هاتيية و َ
هةر ئيَك ذ وان َ
دةستنيشان كرى .
دةستوور :
دى بظى شيَوةى بيت :
جهناظى نيشانة َ
َ ناظى نيشانة و ذيَك جوداكرنا َ
هةظال َ
ناظى نيشانة ثةيظةكة دوو ثارضةية ،ناظةك دكةظيتة دناظبةرا وان َ
هةظال َ -1
جهى ناظى
جهناظى نيشانة ثةيظةكة و ئيَك ثارضةية و َ
َ ىل
هةردوو ثارضاندا ،بة َ
دطريت .
88
ناظى نيشانة دهيَتة بةحسكرن ،و دكةظيتة َ
هةظال َ ناظى دةستنيشانكرى ل
َ -2
ناظى دةستنيشانكرى
ىل د جهناظى نيشانةدا َ
ثارضي ويدا ،بة َ
دناظبةرا هةردوو نَ
ناهيَتة بةحسكرن .
ىل
دياركةرى وى ناظى ،بة َ
َ ناظى نيشانة ل رةخ ناظةكى دهيَت ،و دبيتة َ -3
هةظال َ
جهى ناظةكى دطريت ،و ل شوينا وى بكار دهيَت .
جهناظى نيشانة َ
َ
رِاهيَنان ( ) 1
دظان رِستةيينَ خواريَدا ثةيظينَ نيشانة هةنة ،كيذ وان هةظالَ َ
ناظى نيشانةية و
جهناظى نيشانة ية ؟ بينةدةر .
َ كيذ وان
وارى مةية .
-1ئةظة َ
-2ئةم طوظارة خبويَنةوة .
-3ظى خةباتكةرى خةالت بكة .
-4كةنطى ئةويَهة هات ؟
ثةزى خ َو ئاظدا .
-5ظان شظانان َ
-6كوليلكينَ نا وان رةزان ،جوانن .
-7ظى زةظى فروَشتيية .
كارى خ َو تةمامكر .
-8ئةويَنهة َ
89
رِاهيَنان ( ) 2
جارةكى (هةظالَ َ
ناظى نيشانة) و َ ئةظان ثةيظان درِستةييَدا بكاربينة ب مةرجةكى
(جهناظى نيشانة ) بن .
َ جارةكى
َ
وى – ظى )
( وى – وان – ظان – َ
رِاهيَنان ( ) 3
خوارى شروَظةبكة :
َ ئةظان رِستةيني
نامةيى بنظيسة .
َ وى
َ -1
-2ئةظان ضريوَكنظيسان ضريوَك نظيسني .
طوندى مةية .
َ -3ئةظة
-4ئةوانة ب َو من بينة .
رِاهيَنان ( ) 4
جهناظى نيشانة جوداكةين ؟ ب منوونة روون
َ دى ضةوا هةظالَ َ
ناظى نيشانة ذ َ
بكة .
90
(وانةياضواردىَ )
َ
هةظالكار
-1دوهى بةفر بارى .
-2رامان بلةز ضوو .
-3ئازادى كةو دنا هيَلينيَدا طرت .
َزى سووتا .
-4ثووشةكة تو َ
بةرضاظكرن :
بةريوَبدةينة رِستةيينَ سةرى و باش هزرا خ َو د كاريَن واندا بكةين
ئةطةر خَ
دى بينني :
َ
هندى
َ ىل ب َو
-1درِستةيا ئيَكيدا ئةم دشياين ببيَذين ( بةفر بارى ) َ ،
ِستةيى دانيَني ،مة
كارى ر َ
َ دةمى روودانا
سنوورةكى ( توخيبةكى ) ب َو َ
دةمى
وى ئةم شياين َ
هةظالكارى ( دوهى ) بكارئيناية ،و ب هاريكارييا َ
َ
رِوودانا وى كارى و رِامانا وى ذى ب تةمامى ئاشكرا بكةين .
هندى مة
تةمامبوونى دةربيَخني ذ بةر َ
َ -2درِستةيا دوويَدا مةظيا ضةواييا
كارى (ضوو) داناية.
هةظالكارى (بلةز) بكارهيَنا ،ومة سنوَرةك ب َو ضةوانييا واتا َ
َ
جهى روودانا كارى كو ( طرت )ة نيشان بدةين،
-3درِستةيا سيَييَدا مة ظيا َ
َلينى ) دا بكار هيَناية ،بهاريكارييا هندى مة هةظالَ َ
كارى ( دنا هي َ ذ بةر َ
هةظالكارى مة سنوورةك ب َو واتا كارى دانا ،و مةزانى كو ئازادى كةو
َ وى
دنا هيَلينيَدا طرتيية .
91
كارى (سووتا) نيشا
-4درِستةيا ضواريَدا ثةيظا مة ظيا ضةندايةتيا رِوودانا َ
ئةندازى سووتنا وى ثيشى ب َو مة
َ كارى ضةنديية ،ضونكةبدةين ،هةظالَ َ
درئيَخستيية ،ئةطةر ئة ثةيظة درِستةييَدا نةبوواية ،مة نةدزانى ئةو ثيش
َزى ) هةظالَ َ
كارى ضةندى. ثةيظى ( تو َ
ظى َ هندى دبيَذنة َ
ضةند سووتيية ،ذ بةر َ
دةستوور :
وى
دةمى َ
دةربارى ( َ
َ ِستةيى
كارى ر َ
َ ِوويةكى روودانا
َ َ
هةظالكار :ثةيظةكة ر
ضةنديى ) دةردئيَخيت ،و ذ ظى
َ روودانى يان
َ روودانى يان ضةواييا
َ جهى
روودانى ،يان َ
َ
ِاماناوى ) دادنيت .
َ وى ( ر
اليظة سنوورةكى بَو تةمامكرنا واتا َ
92
(وانةياثازدىَ )
َ
هةظالكارى جوَريَن
كارى دةمى َ
/1هةظال َ
ئةزمووني مة بدوماهى هاتن .نَ -1دوهى
يى .
دى ضيتة زانكَو َ سالةكا دى ظينوار َ َ -2
-3ئةمشةو نامةيةك بَو رزطار دةنووسم .
خةباتى دكةن .
َ ئاشتيى
َ جيهانى بَو
َ طةلي
نَ -4ئةظر َو
-5ئةوان ئيَستا نانةكةيان دةخوَن .
-6بةرى نهَو ئةز ل طوندى بووم .
سةيرانى .
َ دى ضينة -7روَذا ئةينى َ
-8نيوار درةنط طةهشت .
كارى جهى َ
/2هةظال َ
دارى دخوينيت . -1كاوة ل بن َ
مندالةكة لة سةربان نوست . َ -2
-3ئازاد ل تةنشت من راوةستابوو .
-4مةلةظان دناظــ ئاظيَدا بوو .
-5ئةم ذ دوور هاتبووين .
كارى ضةوايى َ
/3هةظال َ
وى ضريوَك خوَش طوَت . َ -1
َ
-2نازدار بلةز ضوو مال .
-3ماموَستا بةثيَكةنينةوة هاتة ذوورةوة .
فراظينى ب طةرمى خبَو .
َ -4
كوردستانى طةلةك دباريت . َ -5بةفر ل
فيقيى خَو ب ئةرزانى فروَشت . -6جوتيارى َ
شيانة بةرطرى لة كوردستان دةكةن . -7ثيَشمةرطةكان رَ
93
بةرضاظكرن :
-1درِستةيينَ ثشكا ( ) 1دا هةظالَكاريَن ( دوهى ،سالَةكادى ،ئةمشةوة ،
ئةظر َو ،ئيَستا ،بةرى نه َو ،روَذا ئةينى ،درةنط ) هةر ئيَك ذ وان سنوورةكى
تةمامكةرى وان
َ كارى خ َو دادنيت ،و ذ ظى اليظة دبنة
َ دةمى رِوودانا
ب َو َ
ِستةيى دةردئيَخيت و
كارى ر َدةمى روودانا َ
وى ثةيظا كو َ
كاران .ظيجا ب َ
َذنى ( هةظالَ َ
كارى دةمى ) . وى ذى تةمام دكةت دبي َ
واتايا َ
94
دةستوور :
كارى
َ دةمى روودانا
كارى دةمى :ثةيظةكة يان ضةند ثةيظةكن َ ، َ
هةظال َ -1
تةمامكةرى وى كارى .
َ ِستةيى دةردئيَخيت ،و دبيتة
ر َ
ثي ،روَذى هةينى ،هةيظا َ
هةظالكاريَن كاتينة ( :دوهى ،رَ بَو منوونة ،ئةظة
َ
ئةظسالة )...... طوالنى ،نهَو ،
َ
كارى
َ جهى روودانا
كارى جهى :ثةيظةكة يان ضةند ثةيظةكن َ ، َ
هةظال َ -2
تةمامكةرى وى كارى .
َ ِستةيى دةردئيَخيت ،و دبيتة
ر َ
بَو منوونة ،ئةظة َ
هةظالكاريَن جهينة ( :تةنشت ،لذيَر ،بةردةم ،راست ،ضةث
،لسةر )..........
كارى
كارى ضةوايى :ثةيظةكة يان ضةند ثةيظةكن ضةواييا روودانا َ َ -3
هةظال َ
تةمامكةرى وى كارى .
َ ِستةيى دةردئيَخيت ،و دبيتة
ر َ
خيا ،بلةز ،هيَدى ،توند ،ل سةر خَو بَو منوونة .ئةظة َ
هةظالكاريَن ضةوايينة ( :رَ
،بـ باشى ،بـ طةرمى )........
95
رِاهيَنان ( ) 1
درِستةيينَ خواريَدا هةظالَ َ
كارى ( دةمى ،جهى ،ضةوايى ) ديار بكة :
مللةتى كورد دذى داطري كةرى راوةستاية .
َ -1ذميَذة
ئةزموونى دةرباز بوو .
َ -2خونا ب سةرفةرازى ذ
هاظينى ثرتيا خةلكى ل سةربانى دنظن . َ -3ل
-4روَذانى هةينى دةضن ب َو سةيران .
مال نةبووى . -5دوهى هامتة مالاَ هةوة ،توَل َ
-6ئةظر َو دظيَت كوردستان ذ هةمى اليانظة ثيَش بكةظيَت .
-7باران زوَر بارى .
-8ثةرتووكةكةم لة ناو جانتاكةدا دانا .
-9ثار ضووبووم ب َو هةظليرَ َى .
-10ئيستا دةضم ب َو بازا ِر .
ئادارى شيرَ انة راثةرِى .
َ كوردستانى ل ثيَنجى
َ ىل
-11طة َ
رِاهيَنان ( ) 2
خوارى ب هةظالَكارةكى ث ِر بكة :َ ئةظان ظالاَ يينَ
سةعةتى ريَك
َ شارى بةغدا ب ................. َ -1ل ...............
ِى ثيَنج هةزار سالاَ
ِى بابل ،ئةو باذ َير َ دى طةهينة باذ َير ََلى َ ب ترومبي َ
ثاشايى وى باذ َيرِى ................
َ ..............هاتيية دروستكرن ،
ثةيرةوةكى ريَك و ثيَك داناية ،
َ ذ دايكبوونا عيساى ب هةظدة ضةرخا
دةسهةالتةكى مةزن بووية.
َ ...............حةموَرابيدا ،بابل خودان هيَز و
96
رِاهيَنان ( ) 3
بةرسظا دروست هةلبذيَرة :
َزين.هةظالكارى (جهى-دةمى-ضةوايى)ية.
َ كوردستانى ذ دل ثاري
َ دى
َ -1
هةظالكارى (جهى-دةمى-ضةوايى)ية.
َ سةرى طرى بوو.
َ -2طوند ل
ددةت.هةظالكارى (جهى-دةمى-
َ َدى ديكل بانط
بةرى سثي َ
َ -3
ضةوايى)ية.
هةظالكارى (جهى-دةمى-
َ كارى خراث ناكةين.
َ ذ نهؤ ثيَظة -4
ضةوايى)ية.
هةظالكارى (جهى-دةمى-ضةوايى)ية.
َ بةرسظى بدة.
َ -5ب جوانى
َظةدضيت.هةظالكارى (جهى-دةمى-ضةوايى)ية.
َ -6كيسةلة هيَدى ب ري
رِاهيَنان ( ) 4
-1من ر َوذِنامة بلةز خواند
يى تاك – بكةرة
َكى َ
كةسى ئي َ
َ جهناظى كةسى سةربةخويَة ب َو
َ من :
ر َوذِنامة :ناظة – تاكة – طشتيية – نةناسيارة – بةركارة .
ِستةيى ية .
كارى ر َ
تةمامكةرى َ
َ بلةز :هةظالَ َ
كارى ضةوايية ،
َزيكى تيَثةرِة .
َريى ني َ
كارى بو َ
خواند َ :
97
شازدى)
َ (وانةيا
طريَيا ناظى
ظان رِستةيان خبوينة :
( بةركارة ) ضرايى ذوورا خَو ظةمراند .
َ -1من
(نيهادة ) يى طةشة .
ضرايى ذوورامة َ
َ -2
(بكةرة ) يى هةلبووى .
ذوورى َ
ضرايى َ
َ -3
(تةمامكةرى بةياريدةية )
َ ضرايى ذووريَظة دهيَت .
َ -4رِووناهييا مة ذ
ضرايى ذوورا ئازادى ئة جهة روونكرييةظة ( .بناظى هاتيية تةمامكرن)
َ -5
كارى بيَهيَزة)
تةمامكةرى َ
َ ( ضرايى ذووريَية .
َ -6ئةظة رِوناهييا
( نيهادة ) يى دةنط خوَشة .
كةوى رباد َ
َ -7
( بكةرة ) طويزى زوَر ئا دظيَت .
َ -8دارا
تةمامكةرى بةياريدةية )
َ -9ئاطر ذ دةهمةنا مروَظى بةر دبيتة مروَظى ( .
تةمامكةرى ناظيية )
َ ( ىل مريزاى دطورجن .
دةلنطي شة َ
نَ -10
كارى بيَهيَزة )
تةمامكةرى َ
َ ( -11لومةكرن دةرازينكا دةرى ية .
تةمامكةرى ناظيية )
َ ( ذوورى كيَم بوو .
ضرايى َ
َ ِ -12روَناهييا
بةرضاظكرن :
دخواندنا سالينَ بوَريدا مة زانيية كو هةر كوَمةلَة ثةيظةك ،ئةطةر ب سةر
ئيَكظة بن و كار دطةلدا نةبيت ،مةبةست و رِامانةكا تةمام نةدةتة دةست،
دى بينني :
طرى ) ،ئةظجا ئةطةر بنيرَِينة رِستةيينَ سةرى َ
َذنى ( َ
دبي َ
98
(ضرايى ذوورا خوَ) كةفتية بةر كاريطةريا
َ أ -درِستةيا ئيَكيَدا طريَيا تةمامكرى
ناظةكى ئاسايى
َ طرى وةكى
كارى تيَثة ِر ( ظةمراند ) و بووية بةركار ،ئةو َ
َ
هندى ذ كوَمةكا ثةيظان ب
َذنى ( طريَيا ناظى ) .ذ بةر َ
كاردكةت ،لةوا دبي َ
سةرئيَكظة ثيَكهاتيية و ئيَك ذ ئةركينَ ناظى ديتيية كو ( بةركار )ة .
(ضرايى
َ ب – هةر ب وى شيَوةى درِستةيا دوويَدا هةر ئةو طريَيا تةمامكرى
كارى خ َو درِستةييَدا
ناظةكى ئاسايى َ
َ دايى وةكى
يى َ ئةركةكى دى َ
َ ذوورا مة )
كةوى
َ ديتيية كو ( نيهاد ) ة .هةر ب ظى ئاوايى درِستةيا حةفتيَدا طريَيا (
ئةركى ( نيهاد ) ى ديتيية .
َ رباد ) ذى
طويزى)
َ ذوورى ) و درِستةيا هةشتيَدا (دارا
َ ضرايى
َ ج – درِستةيا سيَييَدا (
ئةركى ( بكةر ) ديتيية ،
َ ناظةكى ئاسايى
َ طريَيةكا تةمامكريية ،وةكى هةر
َذنى (( طريَيا ناظى )) .
لةورا دبي َ
شةشى ) دا طريَيا
َ َنجى و
ضوارى و ثي َ
َ د -هةر بظى ئاوايى درِستةيينَ (
ئةركةكى جودا
َ ِستةيةكى ذ ظان رِستةيان
َ ذوورى ) دهةر ر
َ ضرايى
َ تةمامكرى (
تةمامكةرى بةياريدة و درِستةيا
َ ب خوظة ديتيية .درِستةيا ضواريَدا بووية
ثيَنجيَدا ذى هاتيية تةمامكرن ب ناظةكى ،و درِستةيا شةشيَدا ذى بووية
ئةركى ناظينة
َ هةرسى ئةركةذى ،هةر
َ كارى نةتةمام ،ديارة ئة
تةمامكرى َ
َ
لةوا دبنة ( طريَيا ناظى ) .
هةر بظى ئاوايى طر َييينَ ( :دةهمةنا مروَظى) تةمامكةرى بةياريدةية و (دةلنطينَ
شةىل) هاتيية تةمامكرن بناظةكى و (دةرازينكا دةرى )
99
ذوورى )
َ ضرايى
َ كارى بهيَزة ،درِستةيا دوازديَدا ذى طريَيا (
تةمامكةرى َ
َ
ناظى ( رِووناهى ) .
تةمامكةرى َ
َ دبيتة
دةستوور :
طريَيا ناظى :كو َ
َمةلةكا ثةيظانة ب سةر ئيَكظة ثةيوةندييةكا بهيَز دطةل
َذنى
ضةندى دبي َ
َ ظى
ئةركي ناظى دبينيت .هةر ذ بةر َ
نَ ئيَكدا هةية ،و هةمى
( طريَيا ناظى ) .
اليى دروستبوونيَظة ذى ،تةمامكرى و ليَكدايى هةية كو بظى شيَوةى دروست
ذ َ
دبن :
ئامرازى
َ ناظي ( سادة و نةسادة ) كو دكةظنة ثال ئيَك ب هاريكارييا
-1ذ دوو نَ
ناظى تةمامكرى ،وةكى : َ
دانةثال دبنة طريَيا َ
ِى طوندى ،طوَثالىَ َ طاظانى) .
هنارى ،طور َ
(طوال باخى ،دارا َ
ئامرازى
َ ناظةكى سادة يان نةسادة كو ب هاريكاريياَ َ
هةظال -2ذ ناظةكى و
دانةثال دكةظنة َ
ثال ئيَك و دبنة طريَيا ناظى يا ليَكداى وةكى : َ
ضيايى بلند ،ئاظا رِةنط شيَلى ) .
َكى كةظن ،سيَظا تام خوَش َ ،
( ثةِرو َ
ئامرازى
َ ئامرازى دانة َ
ثال و َ ثةيظي واتا دار كو ب هاريكارييا
نَ -3ذ دوو
بى ) بهيَنة ليَكدان ؟،دوى دةميدا دبنة طريَيا ناظى يا ليَكداى ،
(ب)و( َ
بى بةر).
َشمةرطةيى ب جةرط ،تيَشتا ب تام ،دارا َ
َ َظى ب هيَز ،ثي
وةكى ( :مرو َ
100
رِاهيَنان ( ) 1
دظى ثارضةييَدا طر َييينَ ناظى بينة دةر :
َ
َكةكى
ظى دايكا هةذار ،ئةو و زا ِرو َ
زظستانى نةخوَشرتين دةم بوو لنك ََ شةظا
َدى ،
بةرى سثي َ
شةظى هةتا َ
ساظا د هةمبيَزا شةظةكا ب تنيَدا ،ل دةستثيَكا َ
طوندى
َ وى ،دا خةونا بدةمةكى كيَم ذى خةو ضووبا ضاظينَ َ َ ئةطةر ب َو
ويَرانكرى يان ب ضيايينَ بلند و بةفرا زوَزانان و طولينَ باخضةيظة بينيت .
رِاهيَنان ( ) 2
دظان رِستةياندا طر َييينَ ناظى دةست نيشان بكة - :
يى خوَشتظيية .
قوتابيى زيرةك َ
َ -1
تةختى رِةش دةستينَ مة ثيس دكةت .
َ -2
يى خوَش فروَشت .خانيى خ َو َ
َ -3ئةوان
يى نةخوَشة .
تريى هشك َ َ -4
كةوى زوَزانان دنا بةفريَذيدا دذيت .
َ -5
رِاهيَنان ( ) 3
ظان ظااليان ب طريَيةكا ناظى ثرِبكة - :
...............-1يا ب ترسة .
..............-2نةخوار يةظة .
-3من نامةك ب َو ...............رِةوانةكر .
............... -4ذ ض ت َورِة نابينة ظة .
َكى ية .
دةرضوويى ئي َ
َ .............. -5
101
(وانةياهةظديَ )
َ
هةظالناظى طريَيا
ظان رِستةيان خبوينة :
َنةيةكى رِةنطا و رِةنط ضيَكر .
َ برايى من وي
َ -1
ثسمامى لزطينيية .
َ -2ئة كور َ
ِى دار بدةست
يى نازكة .
خيارى كوليلك ثيَظة َ
َ -3
طةجنى نوى ثيَطةهشتى هةية .
َ كوردستانى ثيَدظى ب
َ -4
ميللةتى خوَية .
َ دوذمنى
َ َظى خوَفروَش
-5مرو َ
َكى دةست دريَذ كاريَن خراث دكةت .
-6زاِرو َ
كابرايى دلسوَز خوَشتظيية .
َ -7
بةرضاظكرن :
دى بينني - :
ثشتى خواندنا رِستةيينَ سةرى َ
ناظى ( ويَنةيةك ) كوَمةلَة ثةيظةك بكار هاتينة كو
-1درِستةيا ئيَكيَدا ثشتى َ
ثيَكظة وةسفا ناظةكى دكةن ،ئةو ذى ثةيظينَ ( رِةنطا و رِةنط ) ن ،كو وةكى
طريَيا هةظالَناظى بكارهاتيية ،ئة ثةيظة طريَية ،ضونكى ذ كوَمةلَة ثةيظةكا
ثيَكهاتيية و هةظالَناظة ذى ،ضونكى وةسفا ناظةكى دكةت ،لةورا دبي َ
َذنى
( طريَيا هةظالَناظى ) .
102
ناظى ( كو ِر ) كوَمةلَة ثةيظينَ ( دار
-2هةر وةسا درِستةيا دوويَدا ،ثشتى َ
ناظى ( كو ِر ) دكةت ،لةورا
َيةكى وةسفا َ
بدةست ) دهيَت كو وةكى طري َ
ئةوذى دبيتة ( طريَيا هةظالَناظى ) .
ناظى ( خيار ) بكوَمةلَة ثةيظينَ ( كوليلك ثيَظة ) هاتيية
-3درِستةيا سيَييَدا َ
وةسفكرن و ئة كوَمةلَة ثةيظة بووية ( طريَيا هةظالَناظى ) .
ضوارى ذيدا ،هةر بظى ئاواى طريَيا ( نوى ثيَطةهشتى )
َ -4درِستةيا
تةمامكةرى وى ذى ،كو طرييةكا
َ ناظى ( طةنج ) دكةت و دبيتة
وةسفا َ
هةظالَناظيية.
-5ئةظجا هةر بظى ئاواى درِستةيا ثيَنجيَدا ،كوَمةلَة ثةيظينَ ( خ َو فروَش)،
حةفتى ذيدا ثةيظينَ ( دلسوَز)،
َ درِستةيا شةشيَدا ثةيظينَ ( دةست دريَذ ) و ديا
هندى دا ب ريَيا وان وةسفا ناظةكى
هةر ئيَك ذ وانا ثشتى ناظةكى هاتينة ،ب َو َ
ب َو بهيَتة كرن ب َو وان ببنة تةمامكةر ،هةمى ذى وةكى طريَيةكا هةظالَناظى
دجهى خوَدا بكار هاتينة .هةذى طوَتنيَية ،دهةمى رِستةياندا طر َييينَ هةظالَناظى
َ
ئةركى خ َو
َ ثال ( ى َ ،ى ،ا ،يَن ،يَت ،يَد ) ئامرازى دانة َ
َ ب هاريكارييا
ئةجنامداينة ،كو دكةظنة دناظبةرا ناظى و طريَييَدا .
103
دةستوور :
ئةركى
َ هةظالناظى كو َ
َمةلة ثةيظةكن ب سةرئيَكظة د رِستةييَدا َ طريَيا
َ
هةظالناظى دبينيت ،و وةسفا ناظةكى يان جهناظةكى دكةت ،ب هاريكارييا
َ
هةظالناظى ب طةلةك شيَوةيان دهيَنة دانةثال ،ئة طري نَ
َيي َ ئامرازى
َ
دروستكرن .
رِاهيَنان ( ) 1
خوارى ب طريَيةكا هةظالَناظى ثرِبكة -:
َ ظان ظالاَ يينَ
َظى ..............ناطةهيتة هيظيينَ خ َو .
-1مرو َ
سولةميانيى
َ َرى
....................ى باذي َ
َ -2خالَة رةجةب مرو َ
َظةكى
بوو.
ىل .................كارنةكة .
-3دطةل هةظا َ
-4خاتوون ميتيرَ ان ب دايكا ...................كوردان دهيَتة دانان .
َقيى ..............نةخوَ.
-5في َ
رِاهيَنان ( ) 2
وى ذى بنظيسة-:
َرى َظان ظالاَ ييان ب طريَيةكا طوجناى ثرِبكة وجو َ
............... -1نةخوَشة.
ثسمامى منة .
َ ِى ................
-2كور َ
دى كرِم .
َ ................ -3
-4كاغةز ..............دهيَتة دروست كرن .
قوتابيى ................خوش بظيَت .
َ -5دظيَت تة
................ -6نظيسى .
-7مروَ ..............دذيت .
104
رِاهيَنان ( ) 3
شةش رِستةيان بينة ب مةرجةكى د دوو رِستةياندا طريَيا ناظى هةبيت
و درِستةيةكا ديدا طريَيا هةظالَكارى هةبيت و َ
سى رِستةيينَ ديدا طريَيا
هةظالَناظى هةبيت .
رِاهيَنان ( ) 4
دى ضةوا طريَيا ناظى و هةظالَناظى و هةظالَكارى ذيَك جودا كةى ؟ ب
َ
منوونةظة روون بكة .
رِاهيَنان ( ) 5
َيى دياربكة و درِستةياندا بكاربئينة :
َرى طري َ
خوارى ،جو َ
َ ذظان طر َييينَ
دل خبةم ،دوهى بشة ،كانييا ضيايى ،دوو دوو ،دار سيَظ ، ( َ
شةظى ) .
نيظا َ
رِاهيَنان ( ) 6
خوارى ش ِروَظةبكة :
َ ظان رِستةيينَ
-1كريَكار ثشتى نيظر َو ذ كارطةها جطاران ظةطةرِياية .
َظةندى ئامادةكر .
-2كضا دخلوَش خ َو ب َو طو َ
105
رِاهيَنان ( ) 7
106
(وانةياهةذديَ )
َ
هةظالكارى طريَيا
نظيسينى خبوينة - :
َ ظى ثارضة
َ
برادةرى
َ ئاريى
ِروَذا ئةينى ئةز و هةظالينَ خ َو ضووينة شةهيان و طوظةندا َ
ئةندازيارى بيناسازى ل
َ مة ،ئارى ثار نة ثيرَ ار زانك َو تةمامكريية و بووية
ئيشى
سةرطةرمى كار و َ
َ كوردستانى ،نهوَذى
َ هةريا
ئاظةدانكرنى يا مَ
َ وةزارةتا
بوارى ثسثوَريا خوَدا كاردكةت .
خ َو ية و ب دلسوَزى ل َ
ضيايى سةفني هاتبوو
َ بنارى
طوظةند ل ِروَذةكا خوَش و ل سةيرانطةهةكا َ
َرى هةمى
سازكرن .داوةتى دةست دةستة بةرة وى جهى دضوون ل وي َ
اليى ئارى ظةدهاتنة ثيَشوازيكرن .جهينَ تايبةت
ب دخلوَشى و ب طةرمى ذ َ
ئاهةنطى
َ سةيرانطةهى هاتبوونة ضيَكرن ،ثشتى
َ ب َو وان ل بن دار و دةرختينَ
داوةتى دةست
َ دةسثيَكرى هةمى خرِظةبوون ،ئةظجا شاهى و طوظةند و
سى دةمذميرَ ان ظةكيَشا ،ثشتى كو شةهيان و طوَظةند ب
ماوى َ
ثيَكر ،كو ب َو َ
جهى خ َو .
شةهيانى ظةطةرِيا ب َو َ
َ دوماهى هاتى ،هةر ئيَك ذ خواستيينَ
بةرضاظكرن :
بةحسى شاهييا ئارى دكةت ،كو
َ َوةكى كورت
ثارضة نظيسينا سةرى ب شي َ
هندى دا وةسفا
تيَدا مة هندةك دةستةواذة بكارئيناينة وةكى ( طريَيان) ،ب َو َ
ثى بكةين ب َو منوونة - :
كارى َ
107
ئةندازيارى
َ -1درِستةيا ( ئارى ثار نةثيرَ ار زانك َو تةمامكريية و بووية
ِستةيى
كارى ر َ
َ بيناسازى) دا دةستةواذةيا ( ثار نة ثيرَ ار ) ب َو وةسفكرنا
ِستةيى
كارى ر َ
بكارهاتيية ،ئةو دةستةواذةية سنوورةك ب َو روهنكرنا رِامانا َ
َذنى ( طريَيا
تةمامكرنى ب َو مة دياركريية ،لةوا دبي َ
َ دةمى
داناية ،ضونكى َ
هةظالَكارى ) .
-2هةروةسا درِستةيا ( داوةتى دةستة دةستة بةرةف وى جهى دضوون )
بوونى دروست بووية،
دا ،دةستةواذةيا ( دةستة دةستة ) ،ب ريَكا دووبارة َ
وى دادنيت،
ِستةيى دكةت و سنوورةكى ب َو روهنكرنا رِامانا َ
كارى ر َ
وةسفا َ
ئةطةرى مةزانى ،كا داوةتى ب ض رِةنط بةرةف وى جهى
َ وى
هةر ذ بةر َ
دضوو ،لةوا ئةوذى دبيتة ( طريَيا هةظالَكارى ) .
اليى ئارى
َرى هةمى ب دخلوَشى و ب طةرمى ذ َ
-3ديسان درِستةيا ( ل وي َ
ظة هاتنة ثيَشوازيكرن ) دا ،هةردوو دةستةواذةيينَ ( ب دخلوَشى ) و ( ب
كارةكى ليَكدايية،
َ كارى (هاتنة ثيَشوازيكرن ) دكةن كو
طةرمى ) وةسفا َ
وى داناية ،ضونكى ذ بةر وان ئةطةران ئةم
سنوورةك ب َو روهنكرنا رِامانا َ
اليى ئارى ظة ب َو هاتيية كرن .لةورا ئةوذى دبنة
دزانني كا ضةوا ثيَشوازى ذ َ
( طر َييينَ هةظالَكارى ) .
-4هةر ديسان درِستةيا ( جهينَ تايبةت ب َو وان ل بن دار و درةختينَ
سةيرانطةهى هاتبوونة ضيَكرن ) دا ،دةستةواذةيا (ل بن دار و درةختينَ )
َ
وى دادنيت و لةورا
ِستةيى دكةت و سنوورةكى ب َو رِامانا َ
كارى ر َ وةسفا َ
ئةوذى بيتة ( طريَيا هةظالَكارى ) .
108
دةستوور :
تنى رِامانةكا
ثةيظي ب سةر ئيَكظةنة ،ب َ
نَ هةظالكارى كو َ
َمةلةكا طريَيا َ
ِستةيى دكةن ،و سنوورةكى بَو
كارى ر َ
َ ِستةيى ذى دا وةسفا
تةمام نادةن ،و در َ
ئةركى َ
هةظالكارى دبينن و َ وى دادنن ،ذ ظى اليظة ب تةمامى
روهنكرنا رِامانا َ
دهي .
ضةواييى ) ب كار نَ
َ درِستةييَدا بَو روهنكرنا ( دةم و جه و هذمار و
رِاهيَنان ( ) 1
خيضةكى ل ذيَر طريَيا هةظالَكاريدا بكيَشة :
َ دظان رِستةياندا
َلى دبن .
-1سثيَدى زوو ب هينكاتى سيارى ترومبي َ
َضريى دضن .
-2د دوَليَدا دوو دوو ب َو رِا و ني َ
ثى دكةن .
-3دمةها طوالنيَدا تاقيكرن دةست َ
قوتاخبانةيى .
َ -4ئةم هةمى ب ثيَيان ضووينة
دى طةهيية
َلى َ
سولةميانيى ب ترومبي َ
َ -5ب دةمذميرَ ةك و نيظا ذ
كةركووكى.
َ
كورسيى رِونشتيية .
َ -6زا ِروَك ل سةر
109
رِاهيَنان ( ) 2
110
رِاهيَنان () 5
ظان رِستةيان ش ِروَظةبكة :
-1ئةهلوَى ل سةر بةرى دادا .
-2باران هيَدى هيَدى دباريت .
-3هةفتيا بوَرى مة ِروَمانا خ َو ضاثكر .
111
(وانةيان َوزدىَ )
كارى تيَثة ِر
كارى تيَنةثة ِر و َ
َ
بةرضاظكرن :
دى بينني :
-1ئةطةر بنيرَِينة رِستةيينَ ثشكا ( ئـ ) َ
كارى ( نظست – فرِى ) هةر ئيَك ذ وان كةفتية َ
ثال كةسةكى يان َ *
تشتةكى ،ئانكو هةر ئيَكى ذ وان كارةك هةية .
تنى شياية رِامانا
كارةكى بوَريية و ب َ
َ كارى ( نظست )
* درِستةيا ئيَكيَدا َ
وى ذى ديار بكةت .
ِستةيى تةمام بكةت ،و مةبةستا َ
ظى ر َ َ
كارى ( نظست ) ذ ( بكةر ) ى كو (
ئةركى َ
َ دى بينني
اليةكى ديظة َ
َ *ذ
تشتةكى دى .
َ دليرَ ) ة دةرباز نابيتة سةر كةسةكى يان
112
ِستةيى دةربازنابيتة
بكةرى ر َ
َ كارى ( فرِى ) ذ
ئةركى َ
َ دووي ذيدا
َ * درِستةيا
تشتةكى دى .
َ سةركةسةكى يان
ئةركى وى ذ
َ ِستةيى تةمام بكةت و
تنى رِامانا ر َ
كارةكى ب َ
َ ئةظجا هةر
َذنى
تشتةكى دى ،دبي َ
َ وى دةربازنةبيتة سةركةسةكى يان
كارى َ
( بكةر ) َى َ
كارى ( تيَنةثة ِر ) .
َ
113
دةستوور :
ِستةيةكى تةمام بكةت ،
َ تنى دشيَت رِامانا ر
كارى تيَنةثةر :ئةو كارة كو ب َ
َ -1
تشتةكى
َ بكةرى كارى دةرباز نابيتة سةر كةسةكى يان
َ ئةركى وى ذ
َ و
دى .
ىل دشيَت
كارى تيَنةثةِر ب هيض رةنطةكى ( بةركار ) ى وةرناطريت بة َ
َ -2
تةمامكةرى بةياريدة ) وةرطريت وةكو :
َ (
هةظلي َى .
نيوار ضوو بَو رَ
بكةرى خَو نةشيَت رِامانا
َ تنى لطةل
كارى تيَثةر :ئةو كارة كو ب َ
َ -3
ِستةيى تةمام و ئاشكرا بكةت ،بةلكو ثيَدظى ب ثةيظةكا دى هةية ،بَو
ر َ
دى بيتة
ئةركى كارى د كةظيتة سةر و َ
َ تةمامكرنى ،ئة ثةيظة ذى
َ ظى
َ
(بةركار) ،يان ذى .
كارى وى دةربازدبيتة
ئةركى وى ذ ( بكةر ) َى َ
َ كارى تيَثةر :ئةو كارة كو
َ
َذنى
تةمامكةرى كارى و دبي َ
َ تشتةكى دى و دبيتة
َ سةر كةسةكى يان
( بةركار ) .
و(تةمامكةرى بةياريدة)
َ كارى تيَثةر :ئة كارة دشيَت ( بةركار ) ى
َ -4
دظى رِستةييَدا ثةيظا
زةظيى ب هةظجارِى()1دكيَليت َ .
وةربطريت وةكو :جوتيار َ
كارى(دكيَليت).
تةمامكةرى بةياريدةية بَو َ
َ ( زةظى) بةركارة و ( هةظجار )
114
كار
اليي دروستكرن َيظة
ذ َ
ه َيز
ت َينةثةر ت َيثةر
ِرامان
نةتةمام تةمام
دةم
115
رِاهيَنان ( ) 1
كارةكى تيَثة ِر ث ِر بكة :
َ ظان ظالاَ ييان ب
-1من سيَظ . ................
-2زةلاَ َ
مى هة خانى . ..............
-3تة ضةند كةو .............؟
-4ئاظان يا جلكان . ..............
-5دارا ى طوندوَر .................؟
رِاهيَنان ( ) 2
كارةكى تيَنةثة ِر ث ِر بكة :
َ ظان ظالاَ ييان ب
خواندنى . ................
َ -1مللةت ب
-2طيا لة سةر رِةهينَ خ َو . ...............
-3كوَترا شيرَ دىل . .....................
-4ذ هةمى عةوران باران . .................
رِاهيَنان ( ) 3
بةرسظا دروست هةلبذيَرة :
كارى (تيَثةر ،تيَنةثةر)ة.
دى كرِينَ .
َ -1
كارى (تيَثةر ،تيَنةثةر)ة.
-2هاتَ .
كارى (تيَثةر ،تيَنةثةر)ة.
دى تةمامكةم َ .
َ -3
كارى (تيَثةر ،تيَنةثةر)ة.
دى هةالويسيتَ .
َ -4
كارى (تيَثةر ،تيَنةثةر)ة.
-5نظست َ .
116
رِاهيَنان ( ) 4
ظان كاران ب دروستى دظالاَ يياندا دابنة :
دى بينني ،نينة ) .
( ب دةستظةبينيت ،بووية ،ئاشكراية ،نةشيَت َ ،
بارى ئابوورى ل تاخينَ باذيَران وةك يينَ طوندان ............ضونكى
َ
ذيان ب زةمحةت ............تشتينَ ثيَدظني و داخوازى زوَر بووينة لةورِا
رذيا ضينايةتى ل باذيَران ............و كةس ذى ............
............مَ
تنى هةمى ثيَدظيينَ خ َو . ............
ب َ
رِاهيَنان ( ) 5
ش ِروَظةكرن
-1مة ثةرتووك ضاثكر -:
يى ك َو ،بكةرة .
َكى َ
كةسى ئي َ
َ جهناظى سةربةخوَية ب َو
َ مة :
كارى
بى اليةنة ،بةركارة ب َو َ
ثةرتووك :ناظة ،تاكة ،طشتيية ،نةناسيارة َ ،
( ضاثكر ) .
كارى بوَريية ،نزيكة ،ليَكداية ،تيَثةرة .
ضاثكر َ :
-2ظان رِستةيان ش ِروَظةبكة :
أ -شووشة شكةست .
ب – شظانى ثةز ضةراند .
117
ِراظةكرنا ثةيظان
:دةرباز بووى . تيَثةر
:دةربازنةبووى . تيَنةثة ِر
بةريو بدةينة ،تةماشة بكةين .
:خَ بنيرَِينة
:رةخ ،تةنشت . َ
ثال
:ئيَخستة سةر . َ
دانةثال
:ضوويى ،رابوردوو . بوَرى
مةبةست :رامان ،واتا .
:ظيَجا ،جا . ئةظجا
:دكاريَت ،دتوانيَت . دشيَت
:هنجا ِر ،هةوجا ِر . هةظجا ِر
:بوَشايى . ظالاَ هى
بةرهندى .
َ :ذ لةورِا
:تةخة . ضني
118
بيستى)
َ (وانةيا
بةركار
-1ثشيك طوَشتى دخوَت .
-2كاروان داران دبرِيت .
-3فةرهادى نظيَسينا خَو خواند .
-4نازدار طولاَ ن ئاظددةت .
بةضاظكرن :
رِستة ذ دوو بنضينةيينَ سةرةكى ثيَكدهيَت كو ئيَك ذ وان بكةرة و يادى
َذنى ( تةمامكةر ) ،
كارة ،هةر ض ثةيظةكادى ذ وان زيَدةتربيت ،دبي َ
تةمامكةرى ذى يان ثشكا بكةرى تةمام دكةت ،يان ثشكا كارى ،ئةطةر
دى بينني ثةيظينَ ( ثشيك ،كاروان ،فةرهاد ،نازدار)
بنيرَ ينة رِستةيينَ سةرى َ
جهى خ َو بكةرة ،هةر وةسا ثةيظينَ ( دخوَت ،دبرِيت ،خواند ،
هةر ئيَك ل َ
ئاظددةت ) هةمى كارن .
دظان رِستةياندا هندةك ثةيظينَ دى دميننة ظة كو نة بكةرن و نةكارن ،بةلَكو
َذنى
ئةركى كاريَن وان ذى كةفتينة سةر و دبي ََ رِامانا كاريَن خ َو تةمامكرينة و
( بةركار ) ئةو ثةيظ ذى لثةى رِستةيينَ سةرى دظان خالاَ ندا دةركةفتينة :
ئةركى كارى
َ ثى هاتيية تةمامكرن و
-1ثةيظا ( طوَشت ) رِامانا ( دخوَت ) َ
َذنى ( بةركار ) .
ذى كةفتيية سةر دبي َ
119
ئةركى كارى
َ ثى هاتيية تةمامكرن و
-2ثةيظا ( داران ) رِامانا ( دبرِيت ) َ
َذنى ( بةركار ) .
ذى كةفتيية سةر دبي َ
ئةركى كارى
َ ثى هاتيية تةمامكرن و
-3ثةيظا ( نظيَسني ) رِامانا ( خواند ) َ
َذنى ( بةركار ) .
ذى كةفتيية سةر ،و دبي َ
ئةركى كارى
َ -4ثةيظا ( طولاَ ن ) رِامانا ( ئاظددةت ) َ
ثى هاتيية تةمامكرن و
َذنى ( بةركار ) .
ذى كةفتيية سةر دبي َ
دةستوور :
ئةركى كارى ذى
َ بةركار :ثةيظةكة درِستةييَدا ثشكا كارى تةمام دكةت و
وى تيَثةرِبيت .
كارى َ
وى رِستةييَدا هةية يا َ
دكةظيتة سةر و هةردةم د َ
رِاهيَنان ( ) 1
بةركارى ذ ظان رِستةيينَ خواريَدا بينةدةر - :
-1من طولةك ضاند .
ئاظى ظةدخوَت .
-2زةظى َ
-3تة كوَتر بةردا .
-4مة هسث ب َو وى هنارت .
-5وان خانى ب َو ئازادى نيذةنكر بوو .
-6هةوة طورط كوَشت ؟
120
رِاهيَنان ( ) 2
رِاهيَنان ( ) 3
ش ِروَظةكرن :
121
ثشكا ئةدةب
122
موفتى ثيَنجوينى
ِى مةال كةرمية،يى كور َ ناظى وى مةال عةبدولَلاَ َ َ
طوندى بيَستانة ل دةظةراَ ل سالاَ 1881ز ل
ذيى زا ِروَكييَدا ضووية
ثيَنجوين ذ دايك بووية ،د َ
بابى
َكى لنك َ خواندنى ل حوجرةيان ،ل دةستثي َ َ بةر
خواندنى ل طةلةك باذيَريَن
َ خ َو خواندية ،ثاشى ذ ب َو
كوردستانى طةرِياية ،وةكى ( ثيَنجوين ،مةريوان،َ
بانة ،سةقز ،بوَكان ،مهاباد ،سةراو ،سةرضاوة ،
بيارة ) .
ئةطةرى زيرةكى
َ خواندنى بوو ،ل بيارة ،ذ
َ ددةمةكيدا ك َو دوماهيك قوناغا
مةزنى وى سةردةمى ل بيارة
َ مةاليى
َ و ئاخفنت و ثةيظينَ وى يينَ رةوان ،
ناسناظى ( موفتى ) ثيَداية ،ضونكى هةر دوى دةميدا
َ ماموَستا مةال عةبدولقادر
ناظى وى مةال عةبدولَلاَ موفتى بوو ،ئةظةذى هةر ب َرى سنة َ موفتيى باذي َ
َ
مةاليةتيى
َ بريهاتنى ب ظى ناسناظى هاتية ناظكرن ،د ذيانا خوَدا حةز ل َ وى
َ
خواندنى بةرداى دوكاندارى و جطارة فروَشنت
َ دةمى دةست ذ نةكريية َ .
َيى روَذانة ،ل سالاَ ( ) 1946ز َ
دةمى كوَمارا كوردستان كارى خو َ
كرية َ
يى نةساخ و ثةككةفتى بوو ، مةهابادى هاتية دامةزراندن ،هةر ضةندة َ َ ل
ظى سةربةخوَيا كوَمارا كوردستان وةليَكر كو بطةهيتة نا ىل خوشتظيا َ بة َ
َمارى ،هةتا ب ضاظينَ خ َو هيظيينَ ضةند سالاَ ن ببينيت ،
ظى كو َ جةرطى َ
َ
َرى ضةند ثارضة هوَزان ب َو كوَمارا كوردستان ظةهاندينة و دطوَظارا
ل وي َ
خودى
َ هةلاَ لَة دا بةلاَ ظةكرينة ،ل روَذا 1952/6/15ز ضووية بةر دلوظانيا
123
يى ثريوَز دهيَتة ظةشارتن،
تةرمى وى َ
ل طوَرستانا ( حاجى شيَخ ) ل ثيَنجوين َ
كوردستانى ديتينة و دنا طول و
َ موفتى ددةمةكيدا ئةو دميةنينَ جوانينَ
َشكى وى طرتيية و ( سروشت)ى َزانى مي َ
بايى هو َطولستاناندا طةرِياية و َ
دايى ،هوَزانينَ موفتى زادةى هزرةكا خوَمالىَ و طشت ئيَش و
َزانى َ
ئيلهاما هو َ
َيى رزطاريا كورد و
مللةتى وى خبوَظة طرتبوون .ضاظينَ وى ل ئاسو َ
َ ئازاريَن
كوردستانى بووينة،
َ جظاكى
َ دبياظى ذيان و كاودانينَ
َ كوردستانى و ثيَشكةفتنا
َ
ىل خ َو
وةكو هةر نيشتمان ثةروةرةكى باوةرى ب راِثةرِينا سةركةفتنا طة َ
هةبووية .
ثشتةظانى تةخا جوتيار و
َ كاركرنى كريية .
َ دهوَزانينَ خوَدا هاندان و ثالَثشتيا
ريَنجبةريَن كورد بووية ،طةلةك هاظيَتية زوَرداران ،و تةخا دةربةط و ئاغا
وى ل
ئافرةتى و دوَزا َ
َ باوةريى ب سةربةستى و شيانينَ
َ دبياظى
َ رِيسوا كرينة ،
ئافرةتى ،هةمى طاظا
َ سياسةتى و ثشت بةسنت ب شيانينَ
َ كاركرنى و
َ مةيدانا
ئافرةتى
َ بوونى .سةربةستيا
كاركرنى و باوةرى خب َو َ
َ ئافرةتى كريية ذ ب َو
َ هاندانا
اليى رِوخساريَظة د
بنياتى طوه َورِينا جظاكى داناية .هوَزانينَ وى ذ َ
بةرى َ ب َ
تى دطةهن ،
بى طريَنة ،مر َوظينَ خويَندةوار و نةخويَندةوار َ
سادة و رِةوان و َ
ل سالاَ ( ) 1959ز هندةك هوَزانينَ وى هاتينة ضاثكرن ،ذي َ
َرناظى ( سوَزى
نيشتمان ) ل سالاَ ( ) 1990ز هوَزانينَ وى ذيَر َ
ناظى ( ديوانى موفتى
ثيَنجوينى ) هاتينة ضاثكرن و ئةظة ذى منوونةكة ذ هوَزانينَ وى :
124
طةورةيةك
نةبى سيَبةرى
طةورةيةك بَو كةس َ
رَِم لة دةورى ســةرى ؟
خوَم بَو بطي
بة وشــــكى بوَضى ببـمة مةيتــةرى
دةركةوى هةستم لةبةرى
َ وةختى
َ
هــةر خوَى دايــما هةولىَ ذيـــانى َ
بى
بى
يا خوا ئةو طةورة بةشى نةمان َ
نةبى
طــةورةيةك ضــاوى لة فةقري َ
نةبى
دةربةســت ذيانى جوان و ثري َ
بى ميَمـل بة َ
مــال و دوذمــن بة جــان َ
بى
يا خوا ئةو طةورة بةشى نةمان َ
ساتى لةذيَر دةسـتى ئةو
طةورةيةك َ
بى خوَراك و خــةو
نـةبى َ
ئــارامم َ
ثـاســةوانى مب بة ِروَذو بــة شــةو
بى بةراتةكةى ئةو جويَن و شةقيش َ
بى
ئةطـةر شــوَرةتى وةك ســليَمان َ
بى
يا خوا ئةو طةورة بةشـى نةمان َ
125
ِراظةكرنا ثةيظان
دةوارى مةزن ب خودان دكةت .
َ كةسى
َ :ئةو مةيتةر
:بنا و دةنط . شوَرةت
دوذمنى هةر تشتةكى .
َ : ميَمل
:طيان . جان
كاتى ،طاظةكى .
َ : ساتى
َ
خةالتى وى .
َ بةراتةكةى ئةو :ضاكيينَ وى .
:مةرةما وى سليَمان ثيَغةمبةرة . سليَمان
طوهى خ َو ثيَنةدةت .
َ نةبى :
دةربةست َ
:الو .جحيَل .طةنج . جوان
:من سةبر نةبيت . نةبى
ئارامم َ
126
مارف بةرزةجنى
ِى ( شيَخ ناظى وى ( مارف ) ة كور َ َ
حةسةنى
َ عةبدولكةرمية) ،ذ بنةمالاَ شيَخ
شواتى ( )1921َ ( قةرةضيَوارين ) ة ،ل هةيظا
طوندى (قادر كةرةم) ذ دايك بووية ، َ زل
قوتاخبانى ،ثوَال
َ هيَشتا بضووك بوو ،ضووية
ضوارى سةرةتايى ل قادر كةرةم تةمامكريية ، َ
كةركووكى خويَندنا سةرةتايى و
َ ثاشى هاتيية
كةركووكى ب دوماهى
َ ناظنجى و ئامادةيى ل
خواندنى () 1945 – 1944 َ ئيناية ،ل سالاَ
حقوقى ) هاتة وةرطرتن ،و ل سالاَ ( ) 1948تةمامكرييةَ ل كوليجا ماف (
و بووية ثاريَزةر .
َكوشةرةكى ئازا و فيداكار بوو ،د زوَربةى راثةرِين و خوَنيشاندانينَ
َ تي
ماوى ذياناسالينَ ( ) 1956 – 1952 - 1948ثشكدارى كريية ،د َ
طرتنى بووية .
َ دةربةدةريى و
َ َظةشارتنى و
َ دةردةسةريى و خو
َ خوَدا تووشى
ثشتى شوَرةشا ضواردةى تةمووزا ( ) 1958ز هاتة هةلبذاردن و بووية
كةركووكى ،ل سةر داخوازييا جةماوةرى
َ َرى
سكرتيرَ َى ئاشتى خوازيَن باذي َ
كةركووكى هاتة دامةزراندن .ثشتى هةيظ
َ َرى
َكى شارةوانييا باذي َ
ب سةرو َ
كةركووكى ل سالاَ ( )1959
َ ئةطةرى فتنة و شة ِر و ثيَكدادانان ل
َ و نيظا ب
َزى رووداى،
َكى يا ش َورِةشا ضواردةى تةمو َ
ز كو ل روَذا ئاهةنطا بريهاتنا ئي َ
َدارةدانى ل سةردا،
َ حوكمى سي
َ هاتة طرتن و رةوانةى دادطةها عورفى كر و
127
َدارةدانى هاتة ب
َ حوكمى سي
َ شواتى ( ) 1963زَ ثشتى (ك َو دةتا ) هةشتى
طيانى وى بوو
َ َدارى دا ،و
جه ئينان و ل روَذا ( ) 1963/6/23ل سي َ
كوردستانى .
َ ئامسانى
َ ستيرَ ةكا طةش ل
مارفى هوَزانظان و نظيَسةر و روَذنامة نظيس
َ بةرهةمينَ ئةدةبى يينَ شيَخ
ئةظةنة:
سةردةمى دةركةفتنا طوَظارا (
َ -1هوَزان :وةكى هو
َزانةظانةكى بةرنياس ل
َ
هيوا – شةفةق – روَناهى ) و ثشتى هنطى روَذناما ( ئازادى ) دةركةفتيية و
هوَزانينَ خ َو بةالظكرينة .
-2طوَتار :دوو جوَريَن طوَتاران نظيسينة -:
ئاشتيى .
َ دميكراسيى و
َ ئـ :طوَتاريَن طشتى ل سةر
رةخنةطرةكى ذيَهاتى بوو ،
َ ب :طوَتاريَن رةخنةيى و ظةك َولَينينَ ئةدةبى ،
طةلةك طوَتاريَن رةخنةيى و ظةكوَلينا ئةدةبى نظيسينة و د روَذنامة و طوَظاريَن
كورديدا بةلاَ ظكرينة .
-3ضريوَك :شيَخ مارف ضريو
َكنظيسةكى ب شيان بوو ،ضةند كورتة ضريوَك
َ
شةتل – جةذنيَكى شادى –
نظيسينة وةك ( ئاواز و كةباب – طاى ثريوَز – َ
نامةى سةرسنوور – سةر لة بةيانى نةوروَزيَك ) .
زمانى (
سةردةمى خ َو بوو َ ،
َ زيرةكى
َ رووناكبريةكى ضاالك و
َ شيَخ مارف
عةرةبى و توركى و ئينطليزى ) دزانى .طةلةك بابةتينَ ئةدةبى و كوَمةلاَ يةتى
زمانى كوردى .
( جظاكى ) و راميارى وةرطيرَِاينة سةر َ
128
ئةندامى دةستةيا
َ َذنامةنظيسةكى شارةزا بوو و
َ دقادا روَذنامةطةرييَدا رو
نظيسةريَن طوَظارا شةفةق بوو .
ناظى ( ثشك َو ) يان ( شوان ) بةال كرينة .
شيَخ مارفى بةرهةمينَ خ َو ب َ
ل سالاَ ( ) 1993ز بةرهةمينَ وى هاتنة كوَمكرن و د ثةرتووكةكيَدا هاتنة
ناظى ( سةرجةمى بةرهةمةكانى مارف بةرزةجنى شةهيد ).
ضاثكرن ب َ
129
بى )
( ئةلف و َ
130
ئةبى
بى ئةم ،ئاطر َ ئاسايش :كة ئاوو ئاطر هةبوو ثيَويستى ئاسايشني َ ،
بة ئاطرى ذيان ،ئاويش بةروبوومى رِةنج و كردارى هةمووان ئابا .لة
خوَرهةلاَ تةوة تا خوَر ئاوا ئةلَينَ ئاسايش .
بى داواش دامةنيشن ) . ىل ( :شة ِر مةكةن و َ كورديش ئة َ
بى ،يا بوَم بهاتاية وانة ئةبووم ،زوَر كةس وا ئةلىََ ،بابابى :ئةطةر بوَم َ بَ -
بى ،نةوتةكةى خويَنى طةشى ذيامنانة بى و طورِةى َ طو ِر طو ِر ياخوا هةر ط ِر َ
بى ئةو دنيامان تاريك و مالمَان ويَرانة . بينايى ضاوةمانة َ ،
برادةر :زوَرترين برادةرى ئةم ِر َو هةر زمانيية ،تا لةرِووبن برادةرن ،ثامشلةى
بى دروَو دوو رِوويى يةكرتى شتى ترن ،يا هةر برادةرى ثوَكةرن ،خوَزطة َ
لةسةر بناغةيةكى رِاستى و ثاك برادةرايةتيمان ثيَك ئةهيَنا ،ئةوسا ئةماندى
برادةر لة برا باشرتة .
ت – خةريك بووم بنووسم ترس باش نيية ،بةلاَ م ضاك بوو زوو دةستم طرتةوةو
بريم كةوةتةوة كة دةردى ئيَمة نةترسانة ترسان نيية .خوانة خواستة نالَيَم
نةترسانةكةمان لة سةرضاوةيةكى ئازايةتييةوة هاتووة ،بةلَكو نةترسانةكةمان
ىل جار ئةطاتة رِادةيةك لة وانةيةك ناوونيشان و شويَن و منالاَ نةية ،طة َ
ثى ضاكة . ثى نةزانني َشيَوةمان لة ناو بضيَت و بس ِريَتةوةو طةليَمان لة بةر َ
كةلكى هةية .ئةطةرَ بوَية ئةمةويَت بلَيَم :برا طةل برتسن و ترسان زوَر
سةرناكةوى ،هةر وةها لة
َ نةبى قوتابى كوَشش ناكاو لة تاقيكردنةوةدا ترس َ
نةبى كةس فرمان ناكا ،ميللةتيَكيش لة نةمان َ ترسى برسيَتى
ىل خ َو ثارسنت و نةترسى ،ناكةو يَتة هةو ََ و لة ناوضوونى خ َو ى
بةهيَزبوون ثيَشكةوتن ،لة هةموو كةس ز َو رتر كورد
131
برتسى ثيَويستة لة هةموو خشةيةك رِاضلَةكيَت ،ضونكة ماران طازة .
َ ئةبى
َ
ح – حكوومةت :وةكو ( ذان ذاك روَس َو ) ئة َ
ىل :ئةو دةسطايةية كة دةلَينَ
مال
لة سةرتادا خةلَك بة ئارةزووى خوَيان ب َو ثاريَزطارى كردنى ذيان و َ
و سةربةستييان دايان مةزراندووة ،كةضى لة ثاشاندا ئةو بة ئارةزووى
ئةبى هةموو ئامانج و
ِى لة رِاستيدا َ
ىل ئةخور َ
ىل شويَندا خةلَك َ
خوَى لة طة َ
بى و بةيةك
تيَكوَشانى حكوومةت ب َو كامةرانى و خوَش طوزةرانيى خةلَك َ
ضاو سةيرى هةمووان بكا .كة ئةو ئاماجنةى لةبري كردوو بوو بة بةردى سةر
ضينى
ريَطاى ثيَشكةوتنى خةلَك و درِك و ئازار ب َو ذيانيان ،وةيا ضينيَك ب َو َ
بدرى بة
ىل بستيَنريَتةوة و َ
ضةوسانةوة ،ئةوسا شايانى ئةوةية ئةو دةسةلاَ تةى َ
دةستةيةكى رِاست و دلَسوَزتر ب َو خةلَك .
د – دةردو دةرمان و دةستى بيَطانة :خةوالَووى وامان هةن هيَشتا خةو بةوةوة
ىل ( :
بى دةردى طةورةمان تيمابكا ،كورد ئة َ
ئةبينن كة لة ناكاوا بيَطانة َ
دةستى بيَطا نة هةر ب َو مارطرتن باشة ) .وة هةر كةسيك دةستى ب َو دةمى
بةبى شيَو
بى َ ،
هاوسى َ
َ مال
خوَى نةباو هةر كةسيَكيَش بة هيواى كاسةى َ
ئةبى بة هيواى دةستى خوَمان لة رزوَكة تا لة
سةر ئةنيَتةوة .كةوابوو هةر َ
دةستة طوَج لة رزوَك و ضةثةلَةكان رِزطارمان كا ؟
ر – ريَكا :هةموو شتيَك ِريَطاى هةية ،كةون ،ئامسان ،ذيان ،زانستى ،
سياسةت ،جةنط ،ئاشتى ِ ،روَذنامةضيَتى ،رِزطارى ،ئةمانة هةموو لةسةر
132
ىل طةيشنت و ثيَطةيشتنى ِريَطاى
دةستوورى تايبةتيى بةندةو ب َو دوَزينةوةو َ
تايبةتيى خوَى هةية .
لةطةل شويَن و كات و ثلةى
َ ئادةميزاد بة ثيَى ثيَويستى و داماوى خوَى
ثيَشكةوتنيا ئةم ِريَطايانة يةك لة دواى يةك ئةدوَزيَتةوة ب َو كامةرانى خوَى،
بةالم ئةو ِريَطايةى ئادةميزاد برِيويةتى لة ثيَناوى ِريَطا دوَزينةوة دا زوَر
دوورو سةختة ،بةناو الفاوى خويَن و عارةقا بة سةر بةردةبازى مليوَنةها
كةللةى مروَظى لة ثيَناو ضوودا ،طةيشتوَتة ئةم ِروَمان .ب َو دوَزينةوةى ِريَطا
ِ ،ريَطاى هةر شتيَك ،يا بليَني ئاشتى ،يا ئازادى ،يا نزيك كردنةوةى
ئةبى ذيامنان طةيشتبيَتة رِادةيةك،
هاتوو ضوو ،ثيَويستى ضةند مةرجةكينَ َ ،
داماوى دوَزينةوةى ئةو ِريَطةية بني ،وةك طوتوويانة داماوى و ثيَويستى
داية دوَزينةوةن ،تا زوَرترين خةلَك نةكةونة ئاخ و ئوَف و خوَزطة خواستى
ب َو شتيَك بري ناكةويَتة ب َو دةس خستنى .
(شيَخ مارف بةرزجني)
ين بؤ خواندنيَية)
( بت َ
133
رِاظةكرنا ثةيظان
:مةنةظيَت ،ئةم ناخوازين . نامانةوى
َ
:دظيَت . ئةوى
َ
:قاثى – دةر – دةرطةه . دةرطا
:تةنطو ضةلةمة ،تةنطاظى . طريوطرفت
:ه َو ،سةرضاوة ،ئةطةر. ماية
:دةريا ،بةحر . زةريا
:كيَم . كةم
:بةرئا . بةراو
خودى كرى .
َ : خواكرد
:خودان . خاوةن
:شوَر . سوير
:رِةذوو ،رةذى . خةلَووز
:نكل . دةنووك
:بيظةلةرز . بوومةلةرزة
:بةرهةم ،متا . بةروبووم
:هةميان . هةمووان
:نةكامى ( غةيبةت ) . ثاش ملة
:خوَزى . خوزطة
:بنضينة ،بنواشة . بناغة
134
:نابيَذم . نالَيَم
:ذيَببةت ،نةهيَليت . بس ِريَتةوة
مندال ،بضوك ،بضيك ،زاروَك .
َ : َ
منال
تاقى كردنةوة :ئيمتحان ،ئةزموون .
:مارطةستى . ماران طاز
:ل بريامنة . لة بريمة
:دةزطةه . دةسطا
:حةز . ئارةزوو
:ذ نيشكيَظة . ناكاو
:شيَت . شيَو
:هةظسوى . هاوسى
َ
135
قةدرى جان
1911ز – 1972ز
ناظى وى ( عةبدولقادر عةزيز جان ) ة ل سالاَ
َ
طوندى
َ ( َ ) 1911ى ل كوردستانا باكوور ل
َرى ( ماردين ) ظة ذ دايك
( ديَريك ) ب رِةخ باذي َ
خواندنى كرية
َ بووية .ل هةمان طوند دةست ب
َرى
هةتا طةهشتيية قوَناغا ( دار املعلمني ) ل باذي َ
( ئةزمري ) َى ب دوماهى ئيناية و بووية ماموَستا
ئةنتاكيى دا .ل سالاَ
َ دناظبةرا ئةسكةندةرونة و
َرى
جزيرى ضةندةك ذ ذيانا خ َو ل وي َ
َ َ 1931ى ذبةر رِةوشا سيايى ضووية
دميةشقى و ئامودة و قاميشل َو ،ل قاميشل َو بووية
َ برة سةر ثاشى ضووية
دميةشقى وةكو
َ ثةروةردى ل
َ ماموَستا و ثاشى هاتيية ظةطوهاسنت ب َو وةزارةتا
َناغى دا دطةل
دظى قو َ
دوماهيى بووية سةرثةرشت .هةر َ
َ فةرمانبةر و ل
نظيسةر و ِروَذنامة نظيسينَ ناظدار د .كامريان بةدرخان و نورةدين زازاو
جطةر خويَن و ئومسان سةبرى كةفتييةكارى و دةست ب بةالظةكرنا كوَظارا
( هاوار ) كريية ،د سالاَ َ 1936ى دا هوَزانظان قةدرى جان ئيَكةمني
َشى
ضةندى دبيتة سةركي َ
َ هةلبةستا سةربةستى نظيسيية و بةالظةكرية و بظى
كاروانى هةلبةستا هةظضةرخا كوردى ،ئيَك بووية ذوان هوَزانظانينَ هةردةم
َ
كارى
َ ِى كوردى دا كرى ،ل سالاَ َ 1955ى دةست ذ نويكرن دت َور َ
136
ثةروةردى بةرداية ،ذيانا وى ث ِر نةخوَشى بووية و ضةندين جارا
َ وةزارةتا
سوريى
َ شاندى الويَن كورد ذ
َ كةفتيية زيندانان .ل سالاَ 1957ز دطةل
شةشى يا الويَن جيهانيَدا،
َ كرنى د ظيستةظاال
ضووية موسك َو ذ ب َو ثشكدارى َ
بارزانيى نةمر ذى ديت .
َ
سةركارى مريى و ل سالاَ 1971ز هاتة خانةنشني
َ جارةكا دى ظةطةرِيا
دذيى ( ) 61سالَييَدا ضووية بةر دلوظانيا
كردن ل روَذا َ 1972/8/9ى َ
دميةشقى دهيَتة ظةشارتن .
َ خودى و ل طورِستانا ( خالد نةقشبةندى ) ل
َ
سةردارى
َ ناظى (
بارزانيى نةمر طوتينة لذيَر َ
َ ( قةدرى جان ) ى دوو سروود ب
كوردان بارزانى ) و ( شيرَ َى وةالت ....بارزانى هات ) .
( قةدرى جان ) ى دزوَر كوَظار و ِروَذناماندا هةلَبةست بةالظةكرينة و
ثشكدارى ددانا ضةندين ثةرتووكينَ فيرَ طةهادا كريية و زوَر هوَزانينَ نة ضاث
زمانى توركى و عةرةبى و فرةنسيدا هةبوو زيَدةبارى
كرى هةنة شارةزايى د َ
زمانى كوردى ب هةردوو زاراظانظة .
َ
137
بةطى ئاخر زةمان
َ
(قةدرىجان)
َستى من
. 1دو َ
دوذمنى ثوَستى منَ
بةطى ئاخر زةمان َ
ئة زةمبال َ
تةثى هات
داتى ذ ئامسان
نةمة َ
وى رِزييابةنى َ
َ
ِى قةتييا ل ناظا ر َ
ئو ...كةت
كةتة نا دةريا سوَر
دةريا سوَر ذ َيرِا بوو طَوِر
دةريا سوَر ذ فريعةون و
خودى بضووكرِا بووكةفةن ضةند َ
** ** **
. 2مووسا و موريديَن وى
هةمى
بى طةمى بى ثرو َ َ
دةريايى دةرباز بوون
َ ذوى
َ
جةفايى خةالس بوونَ ذ جةورو
فريعةون ل ور فةتسى
مووسا ل سةر رِةقسى
نةمروودى بضووك
َ
138
مةب ئاطر دترسينة
ثظ مةشكا ظاال
كةظنارةيى سالاَ
َ ئةى
ىل مة
باوةرِيا د َ
ملى مة
تاقةتا َ
ذ ئيمانا ئيرباهيم
ثيَرتة .نةكيَم ترة
ظيا بزان
َغمبةرى دزان
َ ئةى ثي
َستى من
دو َ
َستى من
دوذمنى ثو َ
َ
بةطى ئاخر زةمان
َ
ثى هات ئة زةمبيال تة َ
داتى ذ ئامسان
نةمة َ
** ** **
. 3مةزنا تى
نةب ثارة و مالة
نةب طَورِينا كالة
مةزنا تى
جةوهةرى ئينسانة
َ ب
ب عيلم و عريفانة
139
بةلىَ َ ...ئةم خةزانى مالن
زةنطينى كةمالن
َ ىل
َ
زةنطينى ئيديالني
َ
َستى من
دو َ
َستى من
دوذمنى ثو َ
َ
بةطى ئاخر زةمان
َ
ئة زةمبيال تة َ
ثى هات
داتى ذ ئامسان
نةمة َ
** ** **
. 4كوَشكا تةية هيم ظاال
يا ب نينوَكا ثاال
ئني ب خوون
ئني برين
طةلةك رِةبةن ذ بر ضيتيا كوشت
تة ئاظا كر دبندا رِوونشت
ئةوى ل سةر سةرى تة هةلوةشة َ
ىل مة ب تة نائيَشةطةر ضى د َ
ىل ئةم دخازن َ
ب دل دبازن
بى طونةه تةئى َ
َيي َ زاِرو نَ
كو ب هيَذمار هةنة نةه دةه
140
تالووكى خةالس بكةنَ ذوى
ب ريَيا رِاست دا دةرباس بكةن
ِريَيا رِاست ،ريَيامة
ئةوة باوةرِيا مة
زجنري شكاندن
ئارمانج طهاندن
** ** **
. 5با بليسكا بيستان
ديروَكا رِاستان
دبيَذة
ببيَذة
ئةفسانةيى ديَوان
َ طوه مةدة
ب شوَندا نةمينة ذ كاروان
كاروانى مةدةنيةت
َ
طروهى بةشةرييةتَ
خوالسة
َشيى و ثاشييا فةلسةفة ثي َ
فةلسةفة يامة
ئةظة
دين ،مةزهةب ئيمان
ببة ئينسان ببة ئينسان
َكى بؤ ذ بةر كرنيَية )
( كوثلةيا ئي َ
141
ِراظةكرنا ثةيظان
ِرامان ثةيظ
:ثيَست .ثيست . ثوَست
:زمبيلة ’ سةبةت ( سةلك ) . زةمبيل
:ب َو ( وى ) . ذ َيرِا
:بةلةم ،كةشتى . طةمى
َرى .
:ل وي َ لةور
ئةظى بزانة .
َ : ظيا بزان
:طوهورِين . ط َورِين
:قةبريَن وان . ط َو ِريَن
:ثري . كال
:هةذار . خةزان
:بري ،هزر . ئيديال
:بناغة . هيَم
َ :
بةتال . ظاال
:كريَكار . ثاال
:ئةوان . ئني
:برسيَتى . برضيَتى
142
:دانيشت . رِوونشت
:ئارةزوويا مةية . دبازن
َ :
مندال . زار َو
:مةترسى . تالووكى
َ
:ئامانج . ئارمانج
بابليسك بيستان :سةدةى بيستةم .
:ميَذوو . ديروَك
:ل دويظ نةضة . بة شوَندانةمينة
:بار ،كاودان ،بارةدوَخ . طروه
:كيَشة . دوَز
ذ َيدةر :
-1هةفتةنامةيا ثةميان ذمارة (.)151
دووى بنة ِرةتى ضاثا س َي َ
زدى ساال َ َ
ئةدةبى كوردى بؤ ثؤال -2كت َيبا زمان و
.1996
143
بيَكةس
1905ز 1948 -ز
ذيانا وى ثرِى دةردةسةرى و كول و كوَظان و
هندى
مشةختبوون و دةر بةدةرى بووية ،ذ بةر َ
ناسناظى
َ ِى ( عةبدولَلاَ بةط )
( فايق ) َى كور َ
( بيَكةس) ب َو خ َو هةلبذارد و خةلك ذى ب
وى ناظى دنياسن ( فايق ) ل سالاَ 1905ز
باكورى روَذ
َ طوندى ( سيتةك )كو دكةظيتة
َ ل
سولةميانيى ذ دايك بووية ،ذ زا ِروَكينى
َ هةالتى
َ
ماوى ضةند سالَةكا ل بةغدا ذياية ،ثاشل حوجرةيا فةقيان خوانديية ،ب َو َ
هنطى ل بةغدا دضيتة
بابى وى بةرةف توركيا دضيت ،دايكا وى ذى ثشتى َ َ
سولةميانيى لنك
َ خودى ،لةورا فايق ل سالاَ 1918ز دهيَتة َ بةر دلوظانيا
خواندنى .جارةكادى ل سالاَ 1924زَ َرى دكةظيتة بةر
مامى خ َو ،ل وي َ
َ
دضيتةظة بةغدا و ثشتى سالَةك دووسالاَ ن دظةطرِيتةظة ،ماوةيةكى ل ( ئةشغال
) َى كاردكةت ،ثاشى دبيتة ماموَستا ل قوتاخبانينَ سةرةتايى
شاعرةكى كورد ثةروةر و وةالت ثاريَز بووية ،بو ضةندين جارا ذ
َ بيَكةس
َظةكى
بةر بزاظا وى يا رِاميارى تووشى طرتن و ذكار دةرئيَخسنت بووية مرو َ
ضا نةترس و ئازا بوو ،ثشكدارى د رِاثةرينا ( ) 6ى ئةيلوال 1930ز ل
سولةميانيى كريية و تيَدا برِيندار بووية ،ض جارا ضا ل
َ دةطةهى سةرايا
َ بةر
يى نيَزيكى بزاظينَ راميارى يينَ وى دةمى
ثلة و ثاية و ثارا نةبووية .هةردةم َ
144
بوو وةكى بزاظا (ذ .ك) و ثاشى ( ثارتى دميوكراتى كوردستان) .هوَزانينَ خ َو
نيشتمانى خ َو تةرخان كرينة ،ثشكا ز َو را ه َو زا نينَ
َ ذ ب َو خزمةتكرنا طةل و
هندى
َ ثةروةريى دكةن ذ بلى
َ كوردايةتيى و نيشتمان
َ بةحسى
َ وى
بياظةكى بةرفرةه د ديوانا وى دا داطري دكةت و َ بابةتينَ وى يينَ جظاكى
دةمةكى دريَذ َ كوَمةكا سرووديَن زوَر خوَش ب َو زاروَكان داناينة ،كو ب َو
قوتابيينَ قوناغا سةرةتايى ب ئاوازيَن خوش ،هةمى سثيَدةهى يان ل قوتاخبانينَ
خ َو دطوتن ذ وان :
خودى و ل طورِستانا
َ ل روَذا 1948/12/18ل هةلةجبة دضيتة بةر دلوظانيا
سولةميانيى دهيَتة ظةشارتن .
َ طرى ( سةيوان ) َى لَ
ل روَذا 19ى خزيرانا 1947ز كار بةدةست و دةستهةالتداريَن حكومةتا
اقى ضوار ئةفسةريَن كورد ثةروةر سيَدارةدان .ئةويَن ثشكدارى د عيرَ َ
مةهابادى دا كرين ،ئةو هةر ضوار ئةفسةريَن شةهيد وَ دامةزراندنا كوَمارا
جوانةمةرط ئةظة بوون :
( عزةت عةبدولعةزيز ) ( ،مةحةمةد مةمحود قودسى ) ( ،مستةفا خوَشناو )،
( خةيرولَلاَ عةبدولكةريم ) بيَكةس ئة ثارضة هوَزانا ب سوَز ل ثيَشوازيا
سولةميانيى
َ تةرمى دووان ذ وانا ذ بةغدا بو
َ وان شةهيدان طوتية ،و كو
برينة:
145
. 1قةومى كورد ئيسثاتى كرد بَو عالةمى سةر رِووى زةمني
ئةبى ســةربةســت بذين ميللةتيَكى قـارةمـانن هـةر َ
ميللةتى الوى لة ريَطـةى ســةربةخــوَيى نيشــــتمانَ .2
بى ترس ،دةم بةخةندة و ثيَكةنني بيَتة بةر سيَدارة َ ،
بةرى
نـامرى ،ئةذى ،با دوذمنى هةر شةق َ َ . 3قــةومى وانــا
ســـاحيبى ِروََلةى نةبةردة ،خــاوةنى عـــةزمى مــةتني
. 4ئةو كةسةى طيانى لة ِريَطةى نيشتمانا بةخت ئةكــا
مــةل نَي مــردوو ،شـةهيدة ،وا لة فريدةوسـى بةرين ثيَى َ
. 5الوى كــورد مــةردة ،لة مــردن قـةتعييةن باكى نيية
ني بَو سةبرِين ) ثةنــدى ثيَشينــانة ،رِاســتة ( بـةرخى رَ
ــى :ئةى الوةكـان ئةل َ . 6وا وةتةن ديســان بة مةحزوونى َ
بوَضى وا مات و مةلوولن ،بةســــيةتى شـــني و طرين !
هيممةتى تــاكــو زووة
َ ِ . 7روَذى تيَكوشـــانة ،ســــادةى
بى و لــة ديـلى دةربضني ! بةشكو لةم حــالة نةجامتــان َ
هةندى كةس خةريكن ورط و طريفان ثِر ئةكةن َ . 8طةرضى
بةبى خةم سةر ئةنيَنة سةر سةرين ،هةر سةرسةرين شةو َ
هــةبى
َ ئةبى دائيم خـــةمى قــةوم و ولاَ تى خوَى
. 9ثيـــاو َ
بى خةمن حاشا نةوةى ئةم خاكةنني ئةو كةســــانةى َ
** ** **
سى ديَر بَو ذ بةركرنيَنة )
( َ
146
رِاظةكرنا ثةيظان :
147
ئةمني زةكى بةط
1948-1880ز
ميَذوو نظيس و رووناكبري و ئةديب و طةورة
ناظى وى ( حممةد ئةمني زةكى بةط ثياوى كورد َ ، َ
ِى مةمحوود ) ة ،ل سالاَ عةبدلرةمحانى كور َ
َ ِى
كور َ
سولةميانيى ذ دايك
َ َرى
( ) 1880ز ل باذي َ
بووية ،ل سالاَ ( ) 1892ز ضووية قوتاخبانةيا
َةكى ضووية ثوَال سةرةتايى و ثاشى ثشتى سال َ
دووى يا قوتاخبانةيا ئامادةييا سةربازى ل بةغدا َ
ثايتةختى دةولةتا ئومسانى تةمام
َ ىل
،ثاشى خويَندنا سةربازى ل ئةستةنب َو َ
شةشى ل سالاَ ( )1902ز دا . َ لةشكةرى
َ دكةت و دبيتة ئةفسةر د
ثى هاتينة دان . سوثايى ئومسانيدا طةلةك ثاية و ثلةيني جوَرا و جوَر َ َ د
فةلستينى
َ عرياقى و
َ جةنطى ل
َ َكى ل بةرةيينَمةزنى ئي َ
ِى َ ثشكدارى كريية د شةر َ
و قةفقاسيا ،ئةندام بوو د كوَمةلَةيا دةستنيشانكرنا سنوورى ل ناظبةرا دةولةتا
عرياقى بووية
َ ئومسانى ل طةل رووسيا و بولطاريا ،ل سالاَ 1924ز هات ب َو
َستى وةزارةتينَ جوَرا و جوَرَستايى قوتاخبانةيا سةربازى ،ضةند جارةكا ثو َ مامو َ
ثةرلةمانى عرياقيَدا .ل
َ سولةميانيى د
َ نوينةرى
َ يى بوويةثى هاتينة دان هةر وةسا َ َ
ئةجنومةنى
َ وةزارةتى كيَشاية و ب ئةندامةتييا َ دةستى خ َو ذ
َ سالاَ ( ) 1942ز
تةمووزى سالاَ 1948ز َ َيى ل ( َ ) 10ى ذيى ( ) 68سال َ ثريان ماية حةتا َ
سولةميانيى هاتة ظةشارتن .
َ خودى و ل ( طردى سةيوان ) ل َ دضيتة بةر دلوَظانييا
َذوويى و شينوار يَن كةظن َ بضووكاتيى حةزا مي
َ ئةمني زةكى بةط هةر ذ
148
هةبوو ،بةهرةيةكا ز وَر ذ زانستينَ عةرةبى و تور كى و فار سى
وةرطرتبوو ،شارةزايةكا باش د زمانينَ ئينطليزى فةرنسى دا هةبوو ،ب
زمانى توركى ل سةر كاروباريَن سةربازى داناينة ،ب
دةهان ثةرتووك ب َ
زمانى كوردى ذى كوَمةلَةك ثةرتووكينَ ميَذوويى داناينة وةك :
َ
-1خوالصةيةكى تارخيى كوردو و كوردستان .
زمانى كوردى د دوو بةرطا دا
-2ناودارانى كورد ( مشاهري الكورد ) ب َ
داناية .
( -3تارخيى ليواى سولةميانى ) ب كوردى ل سالاَ 1937ل بةغدا
ضاثكريية.
(( ئةظةذى منوونةيةكة ذ نظيَسينينَ وى ))
(زمانى كوردى)
َ
نةك زوَرى خةلَك بةلَكو بةشى زوَرى عولةماو موتةفةكريش لة خوسوسى
بى خةبةرن وةيان زوَركونهو ماهيةتى زمانى كوردييةوة يان بة تةواوى َ
ىل ئةكةىتى طةيشتوون .كة لة بابةت ئةم زمانةوة ثرسياريان َ خراث َ
َكةل و ثيَكةلىَ فارسيية و ئةسل و
ئةلَينَ :ئةم زمانة كورديية لةهجةيةكى تي َ
ئةساسيَكى سةربةخوَو ِريَك و ثيَكى نيية ! .زاهر واية سةبةبى جيَطريبوونى
مشابةهةت لة بةينى بةعزى كةملات و ئةلفازى كوردى و فارسيدا ،وة
بةعزى كةملاتى فارسى لة كورديدا ،ئةطةر باش
َ دووةميش ئيستعمال كردنى
َندى كةملةى كوردى لة فارسىىل بدةين ئةبينني كة لةيةك ضوونى هي َ سةرجنى َ
نةتيجةى خزمايةتى يةكى بة قووةتى ئةم دوو زمانةيةو ئةم
نة و عة مشا بهة تة ل بة ينى زمانة خز مةكا نى تريشدا هةية ،
149
ئينطليزى و جةرمةنى و التينى ضونكة هةموويان لة ئةسليَك – زمانى ئارى
قةديم ) هاتوونةتة خوارةوة ،ئةبينني كة زوَر لةفز كةليمةيان لةيةك ئةضن
و ئةم ليَكضوونة هيض ساحب ميَشكيَكى شارةزاى تووشى غةلةتيَكى وا
َى ئةسلَى ئينطليزى جةرمانيية وةيا التينيية بةلَكو ئةلىََ :
نةكردووة كة بل َ
سةبةبى ئةم مشابهةتة دةاللةت لةوة ئةكا كة هةموو ئةم زمانانة لة ئةسليَك
– كة زمانى ئارى ية – هاتوونة خوارةوةو كةليماتى متشابهة يان كةليماتى
ئةسليةن وة لة هةموويان ماوتةوةو كةميَك زوَريَك تةلةفوزةكةيان ك َورِاوة.
نازامن بوَضى ( متفكرين ) لة باسى زمانى كوردى و فارسيدا لةم حةقيقةتة
الئةدةن و كوردييةكةمان ئةكةن بيَضوويةكى لة رِو الوازى زمانى
فارسى ؟ ! .
ئةطةر بة ئينساف ليَكى بدةينةوة ئةبينني كة بةشى زوَر زوَر كةليماتى
كوردى لة شكل و تةلفوزدا لة فارسى ناكاو سةربةخوَية ( ،برذانط ،سك ،
دايك ،باوك ،كض ) واقعا لة بةينى (تووك ،لووت ،ضةناطة ،كورِى ) ى
كوردى و ( موو – بينى ) (زنخ – زخندان ) ( ،مذة ) ( ،شكم ) ( ،مادر )،
نابينرى،
َ ( ثدر ) ( ،دخرت ) ( ،ثسر ) ى فارسيدا هيض مشابهةتيَكى لةفزى
جوى بوونةوةى قةومى كورد و
ئةبى لة دواى َ
جا كةوا بوو ئةم كةليماتانة َ
فارس رِةنطة ئةم حادسةية لة عةسرى نوَهةم وةيا دةهةمى ثيَش ميالد دا
كرابى ئةو ثيَنج مشابهةتةى ( تةلفوزى ،ئةساسى ،شكلى
َ واقع بوو– ئيجاد
ئةبينرى
َ ،تةسريفى و نةحوى ) كة لة بةينى كوردى و فارسيدا
دةليلى ئةو ة ية كة ئة م د و و ز ما نة لة ئة سليَكى مة علو م ،
150
كة لة ثيَش هجرةتيانا ب َو تةرةفى غةرب زمانيَكى موشتةرةك بووة ،هاتووتة
خوارةوةو هةر وةك زمانى ئةقوامى ئارى تر بةرة بةرة فةرقيَكى كةم و زوَرى
تى كةوتووة .
َ
رِاظةكرنا ثةيظان
:زانايان . عولةما
:خاوةن بريان ،خودانيَت هزرو بريا . متفكرين
لة خسوسوسى :دةر بارةى .
:كاكل ،جةوهر ،بنةرِةت . ماهيةت
:وشة ،ثةيظ . كةليمة
:رِةطةز ،بنضينة . ئةسليَك
:هةلَة ،ضةوتى . غةلةت
:رِاستى . حةقيقةت
:موو ،مى . تووك
:دفن ،كةثوو. لووت
:ضةه ،ئةرزينط . ضةناطة
:مذيالنط . برذانط
:رويدان . حاديسة
:سةردةم ،ضةرخ ،ضاخ . عةسر
151
دى هيَتة ذ بةركرن :
ئة نظيسينة ب ظى رةنطى َ
-1يان ذ ( نةك زوَرى خةلَك ) حةتا ( ضونكة هةموويان لة ئةسليَك زمانى
ئارى قةديم هاتوونةتة خوارةوة )
-2يان ذ ( نازامن بوَضى ( متفكرين ) لة باسى زمانى كوردى و فارسيدا)
تى
حةتا ( وةك زمانى ئةقوامى ئارى تر بةرة بةرة فةرقيَكى كةم و زوَرى َ
كةوتووة ) .
152
ئةسريى
1962-1890ز
حوسينى
َ ِى شيَخ ناظىوى ( عةبدوخلالق ) ة كور َ َ
َزانى ( ئةثريىيى هو َ نازناظى وى َ
َ نةقشةبةنديية ،
– ئةسريى ) ية ،ل سالاَ ( َ ) 1890ى ز ل
تاخى ( ئةخى حوسينَ ) كةركووكى ل َ
َ َرى
باذي َ
ذ دايك بووية ،و ضاظينَ وى ب دميةنينَ جوانينَ
كوردستانى هاتينة ظةكرن ،و دنا طولزاريَن َ
زانياريى و ئةدةبيدا ثشكوَذا ذيانا َ خواندن و
وى طةش بووية ،هةر ل دةسثيَكا زاروَكينيا
خواندنى .
َ خ َو دضيتة حوجرة و مزطةفتان ب َو
كوردستانى طةرِياية ب دويظ َ ل طةلةك جهينَ
سولةيانى .بانة .سةقز .سنة .كرمانشان مَ زانست و فيرَ بوونيَدا .وةكو (
ماوى
كةركووكى ،و دظى ََ َرى
دومياهيى ظةطةرِيا باذي َ
َ .هةمةدان ) و ل
عةرةبيى .
َ خواندنيَدا فيرَ ى طةلك جوَريَن زانستى بوو .وةكو ( ريَزمانا
رِةوانبيَذى ،مةنتق ،ئوسولاَ كةالمى ) ئيجازا زانستى ذ مةال عةىل حيكمةت
سيامةنسورى وةرطرتيية .
نةمجةدينى ئةفةندى ،خ َو طةهاندة
َ برايى خ َو
َ ئةسريى ب مةرةما ديتنا
عوبةيدلالهى
َ عةبدلقادرى شيَخ
َ ضاظى وى ب شيَخ َرى َ ىل .ل وي َ ئةستةنبوو َ
ىل كورد دينت ، نةهرى كةفت و لظني و ضاالكيينَ بزاظا رزطارى خوازيا طة َ
اليى كوَمةكا رةوشةنبرييَن خوين طةرمينَ كورد ل وى باذيَرى دهاتنة كو ذ َ
ضةندى كارتيَكرنةكا مةزن ل سةر ئةسريى هةبووية .و َ ئةظى
ئةجنامدان َ .
ثةروةريى د دليدا ثةيدابوو .
َ عةشقا نيشتمان
153
بابى خ َو و دطةل ب دوماهى هاتنا باسى وةغةركرنا َ
ب بيستنا دةنط و َ
كةركووكى ظة ب َو
َ جيهانى ل سالاَ ( َ ) 1918ى ز ظةطةرِيا
َ يى
َكى َ
شةرى ئي َ
َ
تةكيايى و َ
مال و خيَزانا خ َو . َ سةرثةرشتى و ب ريَظةبرنا كاروباريَن
َكى هاتيية
َسةرى ئي َ
كةركووكى ب ثلةيا نظي َ
َ -ماوةيةكى ل دادطةها شةرعيا
دامةزراندن .
-ل 1958/11/1هاتة خانةنشني كرن .
-ل ِروَذا 1962/6/18وةغةركريية ،و ل ط َورِستانا شيَخ ( حميةددين) ى
َزانظانةكى زانست ثةروةر بوو،
َ ل كةركووكى هاتيية ظةشارتن .ئةسريى هو
هندى كو بضنة قوتاخبانةيان و فيرَ ى زانستى بنب . خةلك َ
ثال دان ب َو َ
د هةلَبةستينَ خوَدا داخوازا هاريكارى و ئيَك طرتنا ريَزا نةتةوا كورد
كاروانى
َ كريية ،ضونكو دزانى كو مللةت بيَى هاريكارى و ئيَك طرتن د
خةبات و تيَكوشانيَدا ناطةهيتة ئارماجنينَ خ َويينَ رِةوا .
ئةدةبى كوردى د نا بةرا سالينَ
َ زيرةكى مةيدانا
َ سيارةكى
َ ئةسريى وةك
هةسثى هوَزانا ش َورِةشطيرَ ى راكرية
َ ( ) 1934 – 1921ز ب زيرةكى
كوردستانى
َ مةشخةلةكى دوَل و نهالينَ تاريينَ
َ طاظى و هوزانينَ وى وةك
ضوار َ
يى قوَناغا ثشتى
َزانظانى ش َورِةشطيرَ َ
َ ضةندى ب هو
َ ظى
رِوونكرينة .و ذ بةر َ
قادرى كوَيى دهيَتة دانان .
َ حاجى
نيطارى
َ كوردستانى بووية ،ويَنة و نةقش و
َ داغبارى دميةنينَ جوانينَ
َ ئةسريى
كوردستانا رِةنطني ب شارةزايى د نا تابل َويينَ هوَزانا خوَدا دكيَشيت وةكو
دظى ثارضيَدا ديار
َ
154
بية كوردستان )
( رَ
دةوى
بية كــوردستان عةزيزم طةر تَو ســـةيرانت َ رَ
دةوى
طولزارى كويَستانت َ بت بةمة قةنديل ئةطةر َ
سةيرى ئةو خيـ َـالَنةكــة نيشــتونــة داويَنى ضيــا
دةوى
ىل كوردى طــةر تَو خَويَشــانت َ با بضني بَو مــا َ
بت مة ثاى تاقى الى ســةر ثيل و ســةر ميل و كرند
دةوى
ثيَت نيشان دةم سـةد هةزار ئاســارى سـاســانـت َ
ئاوى ســاف و ِروَشــنى داويَنى ضةشــمةكــانى ضيــا
دةوى
ىلَى بنوَشـة دةم بة دةم طــةر ئـاوى حـةيوانت َ
الوى كـوردى من ،لة بةركــة شالىَ زاخو و ئــاميَدى
طةر تَو سةد ضاتر لة رِةنطى شــالىَ كرمـانت َ
دةوى
طولزارى كوردستان بكة هةلسة طةشتى ضيمةن و َ َ
دةوى
طــةر لــة بـَو دةردى دةروونت داو و دةرمــانت َ
مالت ســةرفى ِريَطةى ميللةتت كة رِوحةكةم رِوح و َ
دةوى
طــةر لــة خــوا لوتفى عةميم وجودو ئيحسانت َ
ئةى ئةســريى هيَندة عةشقى ميللةتى كوردت هةية
دةوى
بشــمرى الم واية قــةبرى طـردى ســةيوانت َ
155
رِاظةكرنا ثةيظان
:وةرة . بيرَ ة
:سةحكة ئةو عةشريةتينَ هة . سةيرى ئةو خيَالنةكة
:ل دومياهيا ضياى خيظةتينَ خ َو داناينة . نيشتونة داويَنى ضيا
:تة خزم دظيَت . دةوى
خ َويَشانت َ
خ َويَش = خزم ئانك َو كةس و كار .
ناظى جهةكى ية .
َ : ثاى تاقى
سى جهانة .
ناظى َ
سةرثيل و سةرميل و كرند َ :
:كانى (ضا ) . ضةمشةكان
ذى ظةخ َو .
َ : ليَى بنوَشة
ذيانى .
:ئاظا َ ئاوى حةيوان
:بكةبةرخ َو . لة بةركة
:ضيَرت ،ضاكرت ،باشرت . ضاتر
:طةريان ،سةيران . طةشت
156
دلدار
1948 - 1918ز
يونسى مةلاَ رِةئووف ل ( َ ) 20ى شواتا
َ
سالاَ (َ ) 1918ى ز ل ( كوَية ) ذ دايك
قوتاخبانى
َ َكى ل رِانية دضيتة
بووية ،ب َو جارا ئي َ
خواندنى ،هةتا ل سالاَ
َ بةردةواميى ددةتة
َ و
( َ ) 1945ى كوَليذا ماف ( حقوق ) ل بةغدا
تةمام دكةت ،و دبيتة ثاريَزةر .
تى
جوانى وةلاَ َ
َ َشتى
شةيدايى سرو َ
َ َزانظانةكى نيشتمانثةروةر بوو ،
َ دلدار هو
قادرى كوَيى و نالىَ و عةونى و وةفايى و كوردى
َ خ َو بوو ،هةلَبةستينَ حاجى
و بيَكةسى و ثيرَ ةميرَ دى ذيَدةريَن ئيلهاما هوَزانينَ دلدارينة ،هةروةسان
َكارةكى سةرةكى بوو د بةهرا
َ كوردستانى هو
َ ِةنطينى
َ َشتى جوان و ر
سرو َ
َشى ذيانا وى
بارى نةخو َ
ضةندى ذى َ
َ ئةظى
شيعرييا دلداريدا ،زيَدةبارى َ
َنى هوَزانينَ دلدارى بوون ،ئةطةر ذيانا وى ب دوماهى نةهاتبا
ب خ َو هيَظي َ
ئةم دثشت رِاستبووين ذ دلدارى دا طةهتة طوثيتكا هةرة بلندا ئةدةبياتينَ
كوردى.
ئيَكةمني ثارضة هةلَبةست ل سالاَ ( َ ) 1935ى ل ذمارة ( ) 2يا طوَظارا
( ِروَناكى ) بةلاَ ظةكريية .
دلدار دهةلبةستينَ خوَدا شيان و بةهرةيةكا مةزن نيشا ددةت .و
داغبارى بريو باوةريَن كوردايةتى بووية ،
َ خودان فةلسفةكا بلند بووية ،
157
ذى ل دوور هةلَبةستينَ وى دسادة و رِةوانن ،و دثرِى سوَزن ،ثشكا ثرت َ
ناظى
بابةتينَ نيشتمانثةروةرى و كوَمةلاَ يةتى دزظرِن ،ديوانةكا ضاثكرى ب َ
(ديوانى دلَدار) دطةل دةهان طوَتاريَن ب نرخينَ ئةدةبى و رِامياى و
َرى هةظليرَ َى
ئابوورى ل ثشت خ َو هيَالينة .ل 1948/11/12ل باذي َ
ذيى كورت لنب ئاخ كرن .
وةغةركريية ،و هةمى هيظيينَ خ َو ب وى َ
منوونةيةك ذ هةلَبةستينَ وى - :
. 1كوردستانى خوَش ،نيشتمانى جوان
تو قيبلةطاهى منى بيَطومان
. 2ضاوم ثشكوتووى شاخاكانتة
فيى ذيانى باخةكانتة رَ
. 3دةنطى مششالىَ شوانةكانت
زريق و باقى جوانةكانت
. 4قاسثةى كةوانى قةد كيَوةكانت
خورِةى ئاوةكةى نشيَوةكانت
. 5ئةمانة هةموو طويَيان طردمةوة
هةويَنى شيعرى دلَيان طرمتةوة
نةونةمامى بووم لةم خاكة رِووام
َ .6
بة خوَشةويستى وةلاَ ت ئاودارم
. 7بةلىَ َ كوردستان تَو منت خولَقان
تَو منت خولَقان ثيَت بةخشيم ذيان
. 8خوَشى ذيامن خوَشى ذينتة
ئيَشى ذينى من ِروَذى شينتة
158
. 9ضونكة كوردستان ،نيشتمانى جوان
تَو قيبلةطاهى ،دلىَ بيَطومان (. )1
سي ديَر بَو ذ بةركرنيَنة )
( َ
ِراظةكرنا ثةيظان
159
سالَح يوسفى
1981 - 1918ز
عةبدلاليى
َ ِى (
ناظى وى ( ساحل ) ة كور َ َ
يوسفى ) ية ،ئيَك بوو ذ رِووناكبري و
مللةتى مة ،ل سالاَ ( ) 1918 َ خةباتكةريَن
بامةرنى ) سةر ب قةزا
َ طوندى (
َ َى ز ل
َكى ذ دايكَديى ) ل ثاريَزطةها دهو َ ( ئامي َ
طوندى
َ بووية.خواندنا خ َو يا سةرةتايى ل
بامةرنى و دواناظنجى ل بةغدا تةمامكريية ،ل َ
سالاَ ( َ ) 1943ى ز ذ كوليذا ( شةريعة ) ل
ىل
َلةكى مةزن د بزاظا رِزطارى خوازيا طة َبةغدا دةرضووية .سالحَ يوسفى ِرو َ
ضاالكى ثارتا( هيوا ) و ثاشى (ثارتى دميوكراتى
َ ئةندامةكى
َ كورددا طيرَِاية ،
كوردستان) و ثاشى ( حيزبى سوَشياليستى كوردستان ) بوو ،هةر ديسان
بارى رِةوشةنبرييدا خزمةتةكا زوَر هةية ، َذنامةظانةكى ذيَهاتى بوو ،د َ
َ ِرو
َسةرى طوَظارا ( ئةستيرَ ة ) و ( ِروَذى كوردستان ) بوو .ثرتيا هوَزانينَ
سةرنظي َ
كوردايةتيى دكةن ،و دهيَنة هذمارتن ب هوَزانا رِاميارى .
َ وى باسى
هةر وةسان داخوازى دكر كو بريا ئازاد سةر هةلدةت و بةرة ثيَش
بضيت.
ل سالاَ ( َ ) 1981ى ز ب ثيالنةكا رِةش ل بةغدا دهيَتة شةهيد كرن .
ئةظة ذى منوونةيةكة ذ هوَزانينَ وى - :
160
هةوارى تة ،وةالت
َ هاتن ذ ميو خورتا هةالت ِروَذا رَ
جانى خَو دكةينة قةالت
َ ذيى الوةتى ية خةالت َ
هةوىل خورت و عةطيدانة ميانةئةظر َو ِروَذا مة رَ
د ريَكا وةالتيدا قوربانة طوَرى كرن خوَش سةيرانة
شييَت وةالتى مةزنني رَ ئةم ثلنطى زةند ئاسنني
بى بنني
ِى َنةهنطيَت شةر َ سنط ضياينة عةرد د رِةنني
دا بسةربةستى و هونةر بذين دى سوذين نةيارا هةميا َ
رِاظةكرنا ثةيظان
طةجنينيى .
َ ذيى
ذيى الوةتى َ :
َ
طيانى خ َو ،رِحا خ َو .
َ : جانى خ َو
َ
:زيرةك و خورت . عةطيد
:طورى كرن . قوربان
161
َرى كورد
ثروَفيسو َ
(د .كامريان ئةمني عاىل بةدرخان )
1978-1895ز
د .كامريان ئةمني عاىل بةدرخان ل سالاَ ( ) 1895
ىل ذ دايك بووية .ذ بنةمالاَ بةدرخانيانة ز ل ئةستةنب َو َ
ىل ب دوماهى هيَناية ،ثشتى ،خواندنا خ َو ل ئةستةنب َو َ
سةركةفتنا شوَرةشا ( كةمالستان ) و حاشاكرنا وان
ذ هةمى مافينَ كوردان ،سةر َوكينَ كوردان ذ وةلاَ تى
كورى
َ هاتنة دوور ئيَخسنت ،ئةمني عاىل بةدرخان و
تى (ميسر) َى ئاكنجى بوون ،كامريان وى ( ئةمحةد سورةيا) ضوون ل وةلاَ َ
و جةالدةت ذى ضوونة ئةملانيا و دةست ب خواندنا بلند كر ل كوليجا
حقوقى و باوةرنامةيا ( دكتوَرا ) وةرطرت ،ثاشى ل زانكوَيا ( سوَربوَن َ
ئادابى وةرطرت .ل ئةوروثا َ ) يا فةرةنسى باوةرنامةيا بلندا فةلسةفة و
تيَكةىل دطةل طةلةك ذ ئةديب و نظيَسةريَن ناظدار كر وةكى ( لوسى ثوَل
زمانى كوردى و زمانينَ
َ مارطريَت ،مارطريَت روَدينك َو ) .طوَتار ب
دى د كوَظاريَن ( هاوار و روَناهى ) دا بةلاَ ظةكرينة ،هةر وةسا هةلبةستينَ
ناظى ( طة ِروَك ) بةال كرينة .
نيشتمانى ذى ل ذيَر َ
ل دةسثيَكا سالاَ ( ) 1943ز دا ل ( بةيروَت ) َى حةفتةنامةيا ( ِروَذا
نوو) وةشانديية ،ل سالاَ ( ) 1943ز دا طوَظارا ( ستيرَ ) دةرئيَخستيية .ل
َنى ياكوردى) َرى ( سازطةها ليَكوَلي َ
سالاَ 1947ز ضووية فةرنسا و ل وي َ
َنى يا كوردى) دةر ناظى ( بولتة نامةركةزا ليَكوَلي َ
دانا و كوظارةك ب َ
ئيَخست .
162
زمانى كوردى ل ثةميانطةها زمانينَ زيندوو وانة َ بى ثارة
دوازدة سالاَ ن َ
زمانى كوردى كريية .د .كامريانى طةلةك َ طوتينة و خزمةتةكا زوَر يا
مللةتى كورد كريية .ل سالاَ 1971ز َ خزمةتا زمان و ئةدةب و دوَزا
زانياريى كوردى ل بةغدا .ل سالاَ َ ِى
يى ك َور َئةندامى كارا َ
َ بووية
خودى وَ ثايتةختى فةرةنسا دضيتة بةر دلوظانييا
َ 1978ز ل ثاريس
دامةزراندنادةزطايةكى
َ ل سةر وةسيةتا وى مالىََ وى هاتة تةرخانكرن ب َو
ناظى ( بةدرخان – كوردستان ) ،ثشتى مرنا وى روَشنبريى و زانستى ب َ
ثةرتووكخانا وى ثيَشكيشى ( ئةنستيتوَيا كوردى ) ل ثاريس هاتةكرن .
روناكبريةكى ذيَهاتى و مةزن
َ َكوشةرةكى سياسى و
َ د .كامريان بةدرخان تي
كورديى ،توركى و عةرةبى و ئةملانى و فةرةنسى و يوَنانى و َ بوو ،ذ بلى
ئينطليزى و ثوَلوَنى دزانى ،طةلةك بةرهةمينَ هةين ل سةر ( ريَزمان –
ئةلفوبى ......هتد ) هةر وةسا فةرهةنطةكا ( كوردى – فةرةنسى) َ ضريوَك –
و ( ئةملَانى – كوردى ) داناية .
الوكى من
َ
شةظةكى
َ طاظا كَو فةرمانا كوردان رِابوو ئةم هيَذ نوو زةوجى بوون .
ددةستي تة دة تظةنطةكة نَ تَو ثِر درةنط ماى و طاظا تَو هاتى مال ،
ىل من ترسيا و رِةجفى ،من ذ تةرِة ب
نوو و ضةند سةد بةرك هةبوون .د َ
دةنطةكى لةرزى دطوَت
-طورطني ....ديسان ض هةية ؟
تة ل من هيظينا ضاظان و ب كةسةرا دالن ميَزةكر ،ثاشى ب دةنطةكى
خورت ل من ظةطةرِاند .
ثى دكة . -داوةت دةست َ
163
دوةالتى دة شةش مةه شةرِةكى زوَر ضيَبو ،ذن بى بوون ،زاروَك سيَوى
بى بةختى هاتنة ىل ثاشى ب ََكى دة دوذمن شكاند َ ، مان ،كورد دةسثي َ
شكةسنت .
َظاركى ،ئةز
َ طاظا تو دشةِر دةبوويى ،من ذ تةرِة كورِكةك ئانى ئي
ِى بوون .من ديت تَو هاتى،
ىل ر َ
ضاظي من َ
ىل سةكنى بووم ،نَ دةريى ما َ
لبةر َ
دةستي تة خبوين بوون ،دسةر سينطاتة دة برينةكة كوور و نَ هةردوو
ظةكرى هةبوو ،تة ..ئةز هميَز كرم و نةكوَت عةسكةريَن دوذمن
بي و من بطرن ،مةطرى !!! ئةوى نَ
دسةر شوَثا من دة نة ،باورِكة نهَو َ
طاظي لةز ضويى سةر دةرطوَشا تنى ظى دةمى ذ بريا مةكة .ثاش تو ب نَ َ
ئى ثيَنج مةهى ( تاجني ) و تة ئةو هالنى و ذيرا طوَت . ِى خوة َ كور َ
ىل تة ذ بوو نا ئاريكارييا كوردستانيَية .خويناتة ذ بوونا -تاجني !! د َ
َشى و عةسكةريَن ِى خوة دكر نا دةرطو َ شةرِو رِذاندنيَية .تة كور َ
ىل ...
هندرى ما َ
َ دوذمنان دكةتن
الوكى من ! ئري َو ثيَنج سال قةدياينة كَو ئةم ذ هة دوور هاتنة ئيَخسنت َ
جامييَن كورد رِا دكةظى .تالكى دة ب سةد رَ َ .تَو نهَو دكوَر
ىل
الشى تةرِزيياية َ .
ضةرمى رِوو وسنطاتة ثر ضفى و َ َ خوة دزانة ...
طورطني .بزانة كَو هةر شة بةرى هةرِة رِاكةظة كو ر َ
ِى
َيى من و ئي تةِر داظيَذة سةر ستو َ دةستي خوة نَ
نَ تة تاجني زةند و
ئى زةلوول و ب كةسةر ل من ميَزة دكة ،من ماض ضاظي خوة َب نَ
دكة ذ من رِة دبيَذة:
164
ىل من ذباظى من رِة بنظيسينة كَو مةزن بوومة .د َ
دايى ! ....دايكا من َ َ -
بَو هةذكرنا كوردستانيَية .خورتييا ذ بوونا ئاريكارييا كوردستانيَية ،
خوينا من ذ بَو شةرِو رِذاندنيَية !!!
دةكرى تا (
َ لة ( د وةالتى دة شةش مةه شةرِةكى زوَر ضيَبوو ) لةبةر
َشى و عةسكةريَن دوذمنان دكةتن ِى خوة دكر نا دةر طو َ تةكور َ
ىل )
هندرى ما َ
َ
رِاظةكرنا ثةيظان
ثى .
:دةوس ،شوين َ شوَث
:همبيَز ،باوةش كرن ،ئاميَز . هميَز
:الندك ،النك . دةرطوَش
:نظست (ضرمسى ) . ثرضظى
ىل :هاتنة ذوورظة .
هندرى ما َ
َ كةتن
:دنا دا. هندر :
165
ذن بى بوون :بوونة ،بى ذن.
:نةكة طرى . مةطرى
كوَرتالك :ضال .
:رِاكر ،هةلَطرت . هالنى
ئاريكارى :هاريكارى .
:بوَرينة /قةتياينة . قةدياينة
:طوَظارةك وةرزيى . بولتةنةك
سةحدكةتى.
َ :دنيرَ يَت ، ميَزدةكة
:مل كةض . زةلوول
:ئاظيَتة :دهاظيَتة . داظيَذة
:باب . با
ذى كرن.
:حةز َ هةذكرن
ثى شةرِة ) .
:شايى ية ( ليرَ ة مةبةست َ داوةت
166
كاردوَخى
1982 - 1916ز
ِى كاكة يى دروست ( حمةمةد ئةمني كور َ وى َ ناظى َ
َ
َخى تةو َيلَةيى ) ية ،كو هةر ل ( تةو َيلَة ) ل دةظةرا
شي َ
( هةورامان ) ل سالاَ ( َ ) 1916ى ز ذ دايك بووية
بابى خ َو وةرطرتيية
َكى خواندنا خ َو ل نك َ .دةستثي َ
قوتاخبانى .و بةردةوام بووية ل
َ ،و ثاشى ضووية
خواندنى هةتا ل سالاَ (َ )1939ى ز بووية َ سةر
َستايى سةرةتايى .
مامو َ
كاردوَخى ب خ َو خودان بةهرة و شيانينَ باش بووية ب َو ظةهاندن و نظيسينا
َزاظانةكى دى كةفتية بن كارتيَكرنا
َ ىل ديارة ئةو ذى وةكو هةر هو َزانى َ ،
هو َ
ىل بهينَ ،ذ بلى
ضةند هوَكارةكان كو بةهرة و شيانينَ وى بهيَزتر و بةرفرةهرت َ
يى بةهرة و ئيلهاما وى َدةرةكى دى َ
َ ضةندى حةزذيَكرن و ئةظينى ذى ذي َ ظى
َ
َكارةكى
َ كوردستانى ذى هو
َ َشتى
يا شيعرى بوون .و هةر وةسان جوانيا سرو َ
مةزنى ئيلهاما وى بوو .
َ
كاردوَخى دهةلَبةستينَ خوَدا ريَكا نيشتمانثةروةرى و دلَدارى طرتيية ،ب
خوارى و ب هةورامى .َ دوو شيَوةيينَ زمانى هةلَبةست هةنة ،ب كرماجنييا
ناظى ( ديوانى كاردوَخى ) .ل سالاَ ( ) 1982 ديوانةكا ضاثكرى هةية ب َ
سولةميانيى هوَزانةك
َ دةمى لةشينَ شةهيدان ديتني ل حاميا َى ز وةغةركريية َ ،
زارى ( هةورامى و كرماجنييا ناظى ( ثرييَكى زانا ) ،كو ب َ دانةية ب َ
خواروو) د ديوانا ويدا بةرضا دكةظيت .
167
ثرييَوى زانا
168
رِاظةكرنا ثةيظان
:زوَر ،ثرت . فرى
َ
:دطريا . طرةوى
:هةوار كرن . ضرِى
:نةطةهشتى . نةياوى
َ
:ب َو وى ثةى
ئا نيشانة :ب َو ئةوانة .
:خوَمان . ويا
مَ
:هاتة دانان . نريةى
:الوى ،طةجنى . طةجنيَما
:خراثى . بةدى
:ئاطةه ذ خ َو نةما . ئاسوَش
َرى .
:ل وي َ ضاطة
:مر . مةرد
169
سادق بةهائةدين
1982 - 1918ز
َديى ذ دايك
َرى ئامي َ
ل سالاَ 1918ز ل باذي َ
بةراهيى ب خواندنا ئايينى دةست ثيَكريية،
َ بووية ،ل
قوتاخبانى ،قوَناغينَ خواندنا سةرةتايى و
َ ثاشى ضووية
ناظنجى و ئامادةيى سةركةفتيانة بوَراندينة ،ل خانةيا
بلند يا ماموَستايان ل بةغدا هاتة وةرطرتن ،و ل سالاَ
1944ز دةرضووية ،و بووية ماموَستا ل قوتاخبانينَ
اقى ماموَستا بووية.
دةمةكى زوَر ل طةلةك باذيَريَن عيرَ َ
َ ناظنجى و ئامادةيى ،
ظى نظيَسةرى هةر د كةظندا خ َو ب خواندنا طوَظاريَن ( هةوار ) و
( طةالويَذ ) مذويل دكر ،ظان طوَظاران كارتيَكرنةكا زوَر كرنة سةر رةوشا
نظيسينى .طةلةك طوتار
َ َدةرى هاندانا وى بوون بو
وى يا رووناكبريى و ذي َ
ِى
و نظيسني د طوَظار و روَذنامينَ كورديدا بةالظةكرينة ،ئةندام بوو ل ك َور َ
ئادابى
زانياريى كورد و دةمةكى ذى وانةبيَذ بوو ل ثشكا كوردى ل كوَليَذا َ
َ
بةرهةمةكى
َ خودى ،
َ ل زانكوَيا بةغدا .ل سالاَ 1982ز ضوو بةر دلوظانيا
زوَر لدويظ خ َو هيَالية ،يينَ طرنط ئةظة بوون - :
. 1973 -1ئيديةميَت كوردى
مةاليى جزيرى . 1977
َ -2ديوانا
ثرتةوى هةكارى . 1978
َ -3ديوانا
170
ئةمحدى خانى . 1979
َ سةيدايى مةزن
َ -4نةو بةهارا
-5هوَزانظانيَت كورد . 1980
-6خان و مان . 1981
مةاليى باتةيى . 1982
َ -7مةوليدا
-8ريَزمانا كوردى .
نظيسيني وى .
نَ ئةظة ذى منوونةكة ذ
بازرطانةكى مةزن بوو ،طةلةك ب راهاظيَذ بوو .
َ ((سيامةند
ذى
َدظيي خَو َ
تى دكر ،هةمى ثي نَ جارةكى سةر َ
َ خةلكى باذيَرى ب
َ
َظةكى راستطَو ،ضا ظةكرى ،ئاخفنت خوَش، َ دكرِين ذ بةر كو مرو
كةسى نةد هيَال دةست طرتن
َ ىل
جامي بوو ،د َ
خي خازو رَ دةستطر ،رَ
جهى
طةلةكى ذ َ
َ ضةندى
َ ظى
دطةل ذارو دةست كورتان دكر ،ذ بةر َ
خودى ذ
جاميى و خوَش مروَظييا وى ذى رِا َ ،
ىل لسةر رَ خوَدا ناظدار بوو ،بة َ
رةنط نةديتبوو ضو بضوويك نةبوون )) .
171
سوارةى ئيلخانى زادة
1976 - 1937
ناظى وى
كوردستانى َ
َ نوخيازى روَذ هةالتا
َ شاعرى
َ ئة
ئاغايى ئيلخانى ) ية ،
َ ِى ئةمحةد
( سوارة ) ية و ( كور َ
دونيايى ،خواندنا سةرةتايى
َ َرى بوَكان هاتيية
ل باذي َ
و ناظنجى ل سةقز و بوَكان و تةهران تةمامكريية ،و
تةهرانى .
َ ثاشى ضووية كوليذا ماف ل زانكوَيا
ذيى زاروَكينييَدا خوَشى بريية ، تنى د َ ( سوارة ) َ
وى و ذ بةر نةخوَشى و بن دةستيا نةتةوةيا وى طةلةك ب خةم و كوَظان ثشتى َ
دكةظيت .ل سالاَ ( ) 1961بووية ئةندام ل ئيَكةتيا خويَندكاريَن كورد
ئريانى .
ل زانكوَيا َ
َنالنى يا ثوليسينَ ( شاه ) ى ( ،سوارة ) ذىد هيرَ شةكا مةزنا طرتن و راهي َ
هاتة زيندانكرن ل ثشكا طرتيخانا سياسى ل ئريانى .
نيشتمانيى
َ بةحسى دلدارى ،كوَمةلاَ يةتى ،
َ ثرتيا هوَزانينَ ( سوارة ) ى
يى كةظن و نوى هوَزان ظةهاندينة ،ب راستى دكةن ،و ب دوو شيَوا َ
هوَزانينَ وى طةلةك تة ِر و شرين و رةهوانن و ب ثةيظينَ جوانينَ كوردى
َزانى (سوارة ) ى ضةند ضريوَك هوَزانينَ خو ظةهاندينة ،ذ بلى ثةخشان و هو َ
نظيسينة وةك :الس و غةزال و ئافرةت و سةيدةوان و قاسثةى كةو .
تةهرانى
َ ساليى و ل سالاَ 1976ل َ ذيى سيه و نةه ( سوارة ) ى ئيلخانى ل َ
َرى دهيَتة
تةرمى وى دبةنة بوَكان ،و ل وي َ َ خودى و
َ دضيتة بةر دلوَظانيا
ظةشارتن .
172
شـــــــــار
دل ثرِة ل دةرد و كو َل
طول .مَ
مَ
ئةليَم بِروَم لة شارةكةت
ئةليَم بة جامى ئاوى كانياوى ديَيةكةم
عيالجى كةم كولىَ دلىَ ثرِم لة دةردى ئينتيزارة كةت
وةرِز بوو طيانى من لة شار و هارِة هارِى ئةو
لة ِروَذى ضلَكنى نةخوَش و تاو يادى شةو
ئةليَم بِروَم لة شارةكةت
لة شارى ضاو لة بةر ضراى نيئوَن شةوارةكةت
دى كة مانطة شةو بزيَتة ناو بزةم بِروَمة َ
ضوَن بذيم لة شارةكةت
كةثِر بة د َل دذى طزةم
لة شارةكةت ،كة رِةمزى ئاسن و منارةية
مةىل ئةوين غةوارةية
ئةَليَى ل دةورى دةست و ثيَم
ئةوةى كة تيَل و تان و رِاية لَة ،كةلةثضةية
ئةوةى كة ثةيكةرة ميساىل داوةلَة
لة شارةكةت كةمةندى دووكةلَة
كة ديَتة دةر لة مالىَ دةولَةمةند
بة دارة تةرمى كووضة تةنطةكانى شارةكةت
173
رانةهاتووة لةشم
دى
بنارى ثِر بةهارى َ
رِةنطى سوور و شني ئةدا
لة شيعر و عاتيفةى طةشم
طول
ئةَليَم بِروَم لة شارةكةت مَ
َكي بؤ زبةركرنيَنة)
سى ديَريَن ئي َ
(بتنى َ
َ
راظةكرنا ثةيظان
طول :خوشتظيا من . مَ
ريَبازا نوى . نوخياز :
ئيَش و ئازار . كول :
تاوولةرز . تاوياد :
نيونى .
طلوثا َ نيئوَن :
روناهيةكا دذوار كو ضا ذ بةر ظةنابن . شةوارة :
ب زيَت ،دةركةظيَت . بزيَتة :
خوشى و شادى . طزة :
ئةظني . ئةوين :
بيانى ،نةنياس . غةوارة :
َ
كالكةكا مةزن ،ثيَالظةكا مةزن . داوةل :
ثى دهيَنة طرتن .
زجنري ،وةريس كو خةلك َ كةمةند :
هةست . عاتيفة :
174
ئةمحةد دلَزار
ئاغايى
َ ِى موستةفا حةمة
ناظى وى ( ئةمحةد كور َ
َ
َرى كوَية
حةويَزى ) ية ،ل سالاَ ( ) 1920ل باذي َ
ذ دايك بووية ،هةر ل دةسثيَكا ذيانا خ َو حةز ذ
دذيى الوينيا خوَدا كةفتة خةباتا
خواندنى كريية َ ،
َ
َكى زيندان و ئيَش
ظى ري َ
نيشتمانثةروةريى ،ب َ
َ
شاعرى
َ و ئازار و ئةشكةجنةدانةكا زوَر ديتيية ،
وى طةهشتيية كو
ذيانى طةلةك باش د َ
خةبات و َ
دى بينني كو شعريَن خ َو
هندى َ
َ دظيَت خةبات ب َو مللةتى بيت ،ذ بةر
شعرى كو ثرتيا زةمحةتكيَشان تيَبطةهن ،و
َ وةسايى
َ دئيَختة ضارضوَظةكى
بكةنة سرتان ،و سروودا كاروانا خةباتا خوَ ،وةك دبيَذيت :
رِةنج بةرين تيَكوَشةرين كاركةرين جةنطاوةرين
175
دةنطى
َ شاعرى بنا و
َ -2ثيَكةنينى بةهار -:ثشكةكة ذ وةرطيرَ انا شعرا
وى
زمانى كوردى كو دةسثيَكا َ
َ فةرِةنسى ( ظيكتوَر هيط َو ) ب َو سةر
دبيَذيت:
بةجوَش و خوَشى رِووناكى ثةخشان واطةرِانةوة ِروَذة دريَذةكان
هاتن ثيَكةوة رِوو خوَش خةندان ئةمةية بةهار ئازار و نيسان
ناظى ( ئاوازى ئاشتى ) و دوو بةرهةمينَ ئةمحةد دلَزارى هاتينة ضاثكرن ب َ
( خةبات و ذيان ) .دلَزار هةر ئةو شاعر نينة كو شعريَن وى هةر ب َو مةرةما
سياسى هاتبنة تةرخانكرن ،بةلكى شاعرى سروشت و بةهار و دميةنينَ جوانينَ
هةستى نازك و سوَزا بةرزا
َ َنى شعريَن خ َو ،ئة
كوردستانى ذى كرينة هيَظي َ
َ
شاعرى ،د شيعرا ( مانطى طولاَ ن ) دا دةردكةظيت :
مانطى طولاَ ن
176
طةلةى طاكيَوى و كةرويَشك و ئاسكان
هـةلديَر و باسـكانثةرتـــانن بةدةم َ
ئاوى كانيــــا وى ســارد و سازطـــار
لــة ذيَر و قةدى كـيَوان ديَتة خـــوار
َل شلَة شلَث ئةكــا اليـى شــةثو َ
لـــة َ
اليى ئـــاطـر كلَثة كلَث ئةكـا لة َ
اليةكــــيش طــــردو هـةورازو رِازة
داميَنى جيَطـــةى يــاريى ســـيَبازة
ورد و درشــــــت و كـــض و ذن و َ
ذال
مندال و طـــــةورة ،ثياو و كوِر و َ
كال َ
طشتى سةرخوَشى جوانيى ســــروشنت
بةرانبةر نةغمــــةى بــولبوالن وشـــنت
رِاظةكرنا ثةيظان
نيسانى .
َ مانطى طولاَ ن :هةيظا
بةهارى .
َ طورِةى بةهار :طةشبوونا
دميةنكى دلظةكةر.
َ : ضاو ئةندازة
ىل كةنيشك :كوَمةلةكا كضان . ث َو َ
ثةرت و ثةخشان :بةال بووينة .
:ئاسك ،غةزال . ئاسكان
باسكى ضيا .
َ :باسك ، باسكان
177
:طوريا ئاطرى . كلَثة ئاطر
سيَطا ( ياريةكا كوردةوارية ) : سيَبازة
هةستيارن . : وشنت
ئةرد . : هةردان
طولَزار . : طولَشةن
:طة لة ك طةلة
:بةالظن ثةرتانن
ب َو زانني -:
َوةزارى كرماجنييا ذوورى - :
يي شي َ مةهي كوردى نَ
ناظي نَ
نَ
بةهارى - :نةوروز ،نيسان ،طولاَ ن .
َ وةرزى
َ -1
هاظينى - :خيَظة ،تريمةه ،طةالظيَذ .
َ وةرزى
َ -2
دووى .
َ ثاييزى - :كةوضةرين ،ضريا ئي َ
َكى ،ضريا َ وةرزى
َ -3
ِةشةمى .
دووى ،ر َ
َ زظستانى - :بةفر بارانا ئي َ
َكى ،بةفر بارانا َ وةرزى
َ -4
خوارى- :
َوةزارى كرماجنييا َ
يي شي َ مةهي كوردى نَ
ناظي نَ
نَ
بةهارى - :نةوروَز ،طولاَ ن ،جوزةردان .
َ وةرزى
َ -1
هاظينى - :ثووشثةر ،خةرمانان ،طةالظيَذ .
َ وةرزى
َ -2
ثاييزى - :رِةزبةر ،طةال ريَزان ،سةرماوةز .
َ وةرزى
َ -3
زظستانى - :بةفرانبار ،ريَبةندان ،ر َ
ِةشةمى . َ وةرزى
َ -4
178
ئةو ذيَدةريَن ب َو نظيسينا هةر دوو بابةتي
ذى هاتية وةرطرتن :
ئةدةبى مفا َ
َ ريَزمان و
-1ريَزمانى كوردى -ناو ،د .ئاورةمحانى حاجى مارف
زمانى كوردى ،جطةرخويَن -2ئاواو دةستوورا َ
-3ريَزمانى ئاخاوتنى كوردى ،كَورِى زانيارى كورد
-4ريَزمانى كوردى ،صادق بهاالدين
-5ريَزمانى كوردى ،ث ،كوردوَييف ،د .كوردستان موكريان ذ روسى
كرية كوردى .
-6ريَزمانى كوردى ،نورى عةىل ئةمني
-7ديوانى ثيَنضوين ،كوَمكرن و ئامةدكرنا ،ئوميَد ئاشناو عبدالكريم
موفتى
-8يادى موفتى ،كوَمكرنا بورهان قانيع
ِشطيى ،قوناغى دواى حاجى قادرى كوَيية -9ئةسريى شاعرييَكى شَور رَ
،جةبار جةبارى .
- 10سةرجةمى بةرهةمةكانى :شةهيد مارف بةرزجنى ،كومكرن و
ريَكخستنا سامان مارف بةرزجنى و عمر معروف بةرزجنى .
-11ديوان دلَدار .
-12ديوانى كاردوَخى .
و كةلةك ذيَدةريَن دى ذى ........
179
خواندنى
َ ثشكا
180
مةمحوودى نةمر
َ شيَخ
ذ طوَتارةكا ( مةمحود ئةمحةد )
ب دةستكارى
نامةوى ذينى ئةسـارةت ،بةمسة عومرى طومرةهى
َ
ناى كةمة سةرخوَم بةدةستى مودةعى تاجى شةهى
نامةوى فةرمــاندةهى
َ قةت بة ئةمرى دوذمنـــامن
نوربةخشى
()1
(( ...لة ناوضةى ثيالن و ثروَذةى ضةثةلىَ بيَطانةدا ،كة وةك دوومةلىَ
ىل دةتكا ،ئةو وولاَ تةى كة
تةقيو لةم سةر ب َو ئةو سةرى وولاَ ت زووخاويان َ
بةبى ئاسوودةطى
شةرِو ضاوضنوَكيى ئةوان لة ثةل و ثوَى خستبوو ،هةميشة َ
بةبى ك َولَدان
بى ووضان ب َو ثيَشةوةتر و َ
تى دةكوَشاو َ
و حةسانةوة و ضةمانةوة َ
بةرةو ئاماجنى ثيرَ وزى خوَى و طةلةكةى كة ئازادكردنى كوردستان ئازيز بوو
بى ئةوةى بسلَةميتةوة ،هةر بةو ئايينةوة
هةنطاوى دةناو ثةىل دةهاويشت َ ،
حةفتا سالىَ بردة سةر ،كة ميَذوو شاهيدى الو ضاكى و هونةرمةندى و
قارةمانيى ئةو سالاَ نةى خوَى و طةلةكةيةتى .
بثرسة لة سو ثيرَ ةكانى ( نالَةشكيَنى ) لة بوَكان و ئيَسك و ثوَستى
سوَلداتى قةيسةرى رووس ،بثرسة لة ه َو رِاوو دةشتةكانى شوعةيبة و
181
الكى بوَطةنى توَثيوى ئينطلسى نةطريسى نامةرد .بثرسة لة ثريان و
مةريوان .بثرسة لة سورداش ،ئةشكةوتى جاسةنةو ف ِروَكة رِةشةكة .بثرسة
كةناروى و ئاو باريك .بثرسة
َ تال و طريَزة و
لة دةربةندى بازيان و دةشتة َ
َل و شار
لةو بوَمبة هةرة طةورانةى ئةو زةمانة .بثرسة لة شاخ و كيَوو دو َ
و دارستان و ئةشكةوتةكانى كوردستان و ميَذووى دوذمنانى خويَن ريَذ
وةلاَ مت ئةدةنةوة .بوَتى دةرئةخةن كة ض ثالَةوانيَك بوو ،ض ِروَلةيةكى
كورد بوو ،كة كوردستان شانازيى ثيَوة بكا ،تاكو ماوة ناحةق نيية ،ئةطةر
وةلاَ مت وةرنةطرتةوة بثرسة لة ( بةردةقارةمان ) ،لة هيندستان و كويَت و
بةغدا و ناسرية و رومادى و داريكةىل ،كة تا ض رِادةيةك توانادارو ل َيربِاوو
خوَراطرِو نةضةماوةبوو .بثرسة لة سالىَ ،1918قارةمانى سوَظيَتى مارشال
( بوَديوَنى ) وةلاَ ت ئةداتةوة ،كةوا بوَضى ثةناو هاناى بردة بةر ش َورِشطيرَِانى
ىل كردن ،ثيَت دةلَيَت ،ب َو
ئوَكتوَبةرى مةزن كة داواى يارمةتى و كوَمةكى َ
ئازادكردنى كوردستان بووة .
مووسل ،بوَت دةطيرَِيَتةوة كة ئةو خويَنة ثاكانة ضوَن لة
َ بثرسة لة كارةساتى
ِريَى ئازاديى كوردستان و سةربةخوَيى و وةلاَ ت ثةرستى دا بةدةست دوذمنى
نارِةزا بةو ئايينة بة ناحةق رِذيَنرا .
بثرسة لة سةروَكى دادطاى سوثاى ئينطليز لة 25ى تةمووزى 1919دا
ب َو ت دة طيرَ يَتةوة ب َو ض فةرمانى بة خنكاندنى ئةو قارةمانة نةمرة
دا ثيَت دة لَيَت لة بةر ئةوةى داواى ئازادى كوردستانى دةكردو
182
ريَطةى نة ئةدا سوثاى ئينطليز و خويَن مذةكانى دةم بنيَنة سامانى وولاَ ت
جةرطى طةىل كوردةوة .
بثرسة لة مةيدان و بانة و دوَزةخ دةرةوة نةلَينَ و كوَنة شار و خوَى و سةملاس
مال و مندالىَ
و ضارية و دةشتى مةرطةوة ِر و تةر طةوةرِو الجان ،بةلىََ بوَضى َ
شيخ مةمحوودى ثيَوة بةسرتاوانيان طةيشتنة الى ئيَوة ؟ وةلاَ مت ئةدةينةوة،
ئةطةر هةر نةبوو زيَوةرى شاعريى كورد ئامادةية وةلاَ مت بداتةوة ،
ضونكة لة طةلَيان بوو .
ثيَت دةلَيَت لةبةر داواكردنى ئازادى و سةربةخوَيى خواسنت و رازى
نةبوونى داطريكةرانى ئينطليز بوو وامان بةسةر هات .
َى :بوضى ئةو قارةمانةتان بة ثريى و
بثرسة لة نةخوَشخانةى بةغداو بل َ
ضوونة سالىَ عومرةوة كوشت ؟
ساول كة ب َو ض تةرمى نازدارى ئةو رابةرةتان
( بثرسة لة رذيَم نوَكةرو يا َ
طوللة باران كردو بة مردوويى بريندارتانكرد ؟ ) بوَت دةطيرَِنةوة
كةوا ( لة ذيان و مردندا ) ترسيَكى طةورة كوَسثيَكى سةخت بوو لة
بى نةوايانى كوردا ،كةوايان دةزانى
ِريَى ئازاردان و ضةوساندنةوةى َ
بةوة ريَيان ب َو بةرلَلاَ دةبيَت ،دةتوانن بكةونة جليت بازى .بة برييانا
نةدةهات كة ئةو زجنرية دةثضريَت و ئةلقةكانى لة يةك دةترازيَن و
ش َورِشى ضواردةى تةمووزى ديَتة بةرةوة تةخت و تارجيان تيَك ئةدات.
بةلىََ قارةمانى نةمرِ ،ر َولَةى نةتةوةى كوردى نةبةزو ضقلَى ضاوى
ثى
دوذمنان ،بة ئاويَكى رِشتى كة تا وةلاَ تيَكى ئازاد و طةليَكى شادى َ
183
دةطات وشك نةبيَتةوة ،ميَذووى كوردى سةربلَند و خاويَن كردةوة و
هيواو ئايينى طةىل تازة كردةوة .
زول و زوورداريى داطريكةران و ناتةواوو خ َو ثةرِستةكانى
ئةطةر بةهوَى مَ
ناوخوَى نوَكةرو هةلَكةوتى جوطرافيى وةلاَ تةيةوة سةرنةكةوتبيَت و
ىل كراو سةرى نابيَتةوة .هةر طيز غةدر ناتوانيَت
نةطةيشتبيَتة ئامانج و غةدر َ
َنى .
لة شةخسيةتى ئةو كةم بكاتةوة و ئالاَ يةك كة هةلىَ كردووة بينةوي َ
ئةو ئالاَ ية هةميشةو بة دريَذايى ذيان و ميَذووى كوردستان بة بةرزييةوة
دةشينيَتةوةو بة شانازى و يةر بلَندى بةهيواو سروودى خوَشنوودى كورد
دةلةريَتةوة .
تا كورديش ما بيَت ،يادى ( شيَخ ) ى نةمر و قارةمان لة دلَيدا دةميَنيَت و
كة سةيرى شارى هةلمَةت و قوربانى دةكات ،د َيرِة شيعرةكةى ( حةمدى)
دةلَيَتةوة :
بى عةىل
بى َ
بى ،يا نةجةف َ
نةبى َ
بى َ وةك مةدينة َ
بى مةمحوودة وةك داريكةىل
شارى ( غةزنة ) ش ئيَستة َ
184
رِاظةكرنا ثةيظان
:هةريَم ،دةظةر . ناوضة
:ثيس ،قريَذى . َ
ضةثةل
:بيانى . بيَطانة
:ثةقى . تةقيو
:رةزيل ،ضا برسى . ضاوضنوَكى
:تةناهى . ئاسودةطى
بى بيَنظةدان .
بى وةستيان َ ،
َ : بيَووضان
:ثيَشظةتر . ب َو ثيَشةوةتر
:ئارمانج . ئامانج
:ثيَنطا . هةنطاو
:ظةضنقى . بسلةميَتةوة
:ثيَظة طريَداى . ثيَوة بةسرتاو
ِ :ريَطة ،رةوشت . ئاين
:سةنطةر . سوثيرَ
:ئيَسقان هيَسك ،هةستى . ئيَسك
:ثيَست ،ضةرم . ثوَست
سولَدات ( ب رِووسى ) :سةرباز.
:كةلةخ . الك
185
:فةتسى ،مرار بوو . توَثيو
تةيرةكى مةزنة وةك بازى ية .
َ : واشة
:ضيا . شاخ
:نهال . دو َ
َل
:باذار ،باذيَر . شار
:شكةفت . ئةشكةوت
:خوَراطرتى . خ َورِاكر
:يارمةتى ،هاريكارى . كوَمةك
:بيذة . بلَ َى
:بةرهةظة. ئامادةية
:بةلةنطازان . بى نةوايان
َ
:بار ،وةزع . هةلَكةوت
لظينى ئيَخست بوو .
لة ثةل و ثوَى خستبوو :ذ بزا و َ
:بوَتة ئاشكرادكةن . بوَتى دةرئةخةن
سةرى مة هات .
َ :هوسا ب وامان بةسةر هات
:جوَرة يارييةكة . جليت بازى
186
دان و ستاندن :
ناظى طةلةك جهان هاتيية ،هندةك ذ وان ل كوردستانا
دظى نظيَسينيَدا َ
َ )1
عرياقى ،و هندةكينَ دى ل كوردستانا
َ باشورى
َ عرياقى نة ،و هندةكينَ دى ل
َ
ئريانى و هندةك جهينَ دى .ئةظان ناظان ض ثةيوةندى ب ميَذوو و خةباتا
َ
َستايى خ َو بثرسة .
َخى مةزن ظة هةية ؟ ذ مامو َ
شي َ
مةمحوودى نةمر بكةت؟
َ )2هوَزانا كيذ هوَزانظانى تة ذ بةرة كو باسى شيَخ
بطةرى .
َ ىل
َرى خوَدا َ
د ثةرتووكخانا باذي َ
ِستى ،ددةمةكيدا
كارى ( بثرسة ) دادنيتة ثيَشييا ر َ
) 3نظيَسةر د ئةظى دةقيدا َ
زمانى كوردى دا ،ت َو دزانى ب َو
ِستى د رِستةيا َ
ثيَدظى ية كار بكةظيتة ثاشيا ر َ
ضى ؟
َستايى خ َو
ثسيارى ،ظيجا ت َو ذ مامو َ
َ وى
طرنطيى بدةتة َ
َ ضةندى ية دا
َ وى
ب َو َ
ثاشيى باخظيت .
َ ظى ثيَشى و
خبوازة كو ثرت ل سةر َ
187
ذيانى ثيَبكةنة
هةردةم ب َ
يى
ذيانى بكةية كةنى ،و هةردةم َيى رووخوَش بى ،و ل بةرامبةرى َ ئةطةر َ
دى ثةيداكةى ،و رووناك و طةش بني بى ،هيظيا ب دةسظةئينانا ئارماجنان َ
سةركةظتنى موكم بيت ،و ب َو خيرَ و خوَشيا خ َو و يا خةلكى
َ دى ثشتاتة ب َ
طرى و ثوسيدة بى،يى رِوو نةخوَش و ئةنى َ ىل ئةطةر َ هزرى كةى َ ،دى َ باشرت َ
يى تارى و رةش بني و هوسا بزانى كو دنيا يا ب سةرتةدا كةظتى ،هةردةم َ
دى مرن ،و هةردةم َكى َ
بى ،ئارةزوو و هيظى و ئارماجنينَ تة ئيَك ل دويظ ئي َ
يى تيَك شيَالى بيت .و سةرى تة َ
َ دى
يى لةنط و كيَم بزا بى ،و َ دى ََ
َشيى ب خ َو دبةى و نة خةلك ذى سوود و مفاى ب ظى رةنطى نة ت َو خيرَ و خو َ
ذيانى دطرنذن كاريَن هةرةمةزنىل ئةو كةسينَ هةردةم ب َو َ ذ تة وةردطرن ،بة َ
ب دةستظةدهينَ ،ضونكة نة تةنطاظى و ئالَوزى ئةوان سست دكةن ،و نة
طرى ددةن .
طرانى ذيارا روَذانة دةست و ثيَت وان َ َ بارى
َ
دنيايى دظيَت ،
َ ىل
َطاظى ذمن بثرسن :تة ثارة و ما َباوةربكةن ئةطةر ظي َ
دةظةكى
َ روويةكى طةش و
َ دةروونةكى ب كةيف و
َ يان دلنيايى و دل و
دى بيَذم دلَنيايى و رووطةشى .ضونكة بطرنذين ،ئيَكسةر بيَى طريوبوون َ
دلتةنطيى ب َو ضى ية ؟ ض ل ثلةيينَ بلند بكةم
َ دنيايى دطةل خةم و
َ ىل
ثارة و ما َ
ىل من هاتبيتة طظاشنت ،و وةكو دلتةنطيى ئةز داطريكرمب ،و د َ
َ ئةطةر هةردةم
َرةكى ل بن ئا بيت . ثاثو َ
َةكى
هوين سةحكةنة دةيكةكا ب خةم و كوَظان و نا ضا طرتى دمال َ
ىل ئةطةر ئة دةيكة يا رِووخوَش و طةش وى مالىََ كةتة دوَزةخ َ ، دى َ دا َ ،
وى
دى َدةظةكى بطرنذين بيت َ ،
َ بيت ،سنط فرةه و دلظةكرى بيت ،ب
باخضةكى جوان دا .
َ دى بيتة طولةك دنا مالىََ كةتة بةهةشت ،و َ
188
هوين سةحكةنة طول و طولزار و كارك و بةرخ و ضيضك و سويسك و
بولبول و زار َويينَ هةستى سظك و جوان و سةحكةنة سيال و ضيا و دةريا
و شةثولينَ طوليينَ طةمنى ،ئةطةر سةكرنا هةوة ب روويةكى طةش بيت و ب
دلةكى تةنط
َ ىل ئةطةر بدى جوانى هيَتة بةرضاَ ، سةروضاظينَ ظةكرى بيت َ
و بنا ضا طرتى بيت ض جوانى ناكةظتة بةر ضاظينَ هةوة .
دةظةكى ث ِر طرنذين بذى ،ثيَدظى ية هةردةم َ ئةطةر تة بظيَت ب رووطةشى و
دةمى
وى ذى بزانة َ بينيى بكةى ،و ََشيى و رةش َ دلتةنطيى و نةخو َ
َ بةرنطاريا
دلةكى ظةكرى َ دكةظية كاركرن و ب جبه ئينانا كاروباريَن خ َو ثيَدظى ية ب
دةليظى بدةية
َ ثى بكةى ،وسةركةظتنى دةست َ
َ و ب طةش بينى و ب ئوميَدا
دةروونى تة دا
َ خ َو و بيَهن فرةه بى دا كو ثشكوذا هيظى و ئوميَدان د دل و
كارى باش بى نةك ِيى َ شني ببيت ..و طةش بيت ،و ثيدظى هةردةم ضاظةر َ
يى خراث .َ
ئةطةر هوسا هزركةى كو ت َو ض نينى و تة ض شيان نينن ،و ض ب دةست
نةشيى ض ثيَنطاظينَ بةرة ثيَش َ دى ثاشكةظى ،و هينطى َ
َ تةظة ناهيَت ،
ثى ضيَدبن ،و تو ذ ض ىل ئةطةر هوسا هزركةى كو تة طةلةك تشت َ بهاظيَذى َ ،
كةسةكى
َ دى هةست كةى كو ت َو هينطى ت َو ب خ َو َ
َ كةسينَ دى كيَمرت نينى ،
دبياظةكى رِةوادا
َ دى
كاراى و خوَدان شيان و هةبوونى ،و هةمى كاريَن تة َ
دى دةرباز بى .ت َو ضاظى تة ذ كارى ناترسيت ،و ذ هةمى ئاستةنطان َ ضن ،و َ
مةبةست و ئارماجنينَ خ َو دةست نيشان بكة ،ظيَجا بال د دوور و طران ذى
سةركةظتنى
َ َنطاظةكى بةر ب
َ دى ثي
طةهيى ،ضونكة هةر ِروَذ َ
َ دى
بن ،هةر َ
هاظيَذى .
189
دةمى
ذيانى دطرنذن َ ،
خوَدان دل و دةروونينَ طةش و ظةكرى ئةويَن ب َو َ
ثى دكةنن ،و دةست ب كارى دكةن ،و ب
كارةكى طران و ئالوَز دبينن َ
َ
ضاظةكى روون و ب روويةكى طةش و ب ئوميَدةكا مةزن ثيَنطاظان دهاظيَذن،
َ
ىل خوَدان دل
سينطى وان سظك دبيت َ ،
َ ضةندى ئةو كار ل بةر
َ ئةظى
وب َ
تى نامينيت ،و
كارةكى ببينن هيَز َ
َ و دةروونينَ رةش بني و بيَهن تةنط هةر
ثشتا وان دشكيَت .
ىل ب
ب رِاستى هندةكينَ زوَر سةير هةنة ،حةز دكةن سةربكةظن َ ،
تشتةكى
َ وةستيانى نةبينن و هةر
َ نةمةزين ،و هيض
خَ مةرجةكى هيض شيانان
خارى ،يان ذ بن ئةردى دةربكةظيت ،و
وان بظيَت هةما ذ ئةمسانى ب َو بيَتة َ
وبى
بى بزا دمينني َ ،
ئةطةر ئةظة ب دةست وان نةكةظن دل تةنط دبن ،و َ
سةركةظتنى د دويرن .
َ طوَمان طةلةك ذ
زاروكى دالندكيَدا و ل بةرامبةر
َ بةرامبةرى
َ قوتابيى خوَشتظى ،هةر دةم ل
َ
كريَكار و ثالَة و جوتيار و ثري و الو و طةنج و كةس و كار و خوشك و برا و
ناسياريَن خ َو بكة كةنى و ب هةميان بطرنذة ئةطةر طريوطرفتةك و ئاريشةك
سنطى خ َو ل بةر نةدانة ،هةردةم
َ سةرى خ َو ب َو نةضةمينة ،و
َ هاتة ريَكاتة
سةركةظتنى ،و ل هةر ضوار اليينَ خ َو بطرنذة ،و وةكو
َ ب طرنذين سةحكة
سةركةظتنى(. )1
َ َكارى
طولةكى بكة دنا واندا ،ضونكة ئةظة دبيتة هو َ
َ
190
دان و ستاندن :
بينيى دمرن ؟
طرتيى وةرش َ
َ )1بوَضى ئارةزوو ئارماجنينَ مروَظى ب نا ضا
َتةكى ذ كةنى و
ترانةكى و طال َ
َ شيى كةنى و طرنذينا ب
دى َئةرى َ
َ )2
َشيى جوَدا كةى يان نة ؟
َشتظيى و دخلو َ
طرنذينا خو َ
يى دلنيا و ب طرنذين
دةمى د كارةكيدا سةرنةكةظى ذى هةر َ
)3دبيَذن َ
طرنذينى مفا هةية ؟
َ ئةوى
ئةرى َ
بةَ .
سةرةدةريى دطةل كاريَن طران و ب ئاستةنط
َ )4ثيَدظى ية ب ض رةنط
بكةين ؟
191
تشتي سةير ظةدبينيت
زانست نَ
ثشكينينى
َ َلينى و
تشتةكى نوى ظةدبينيت ،ظةكو َ
َ َذةكى
زانست هةمى ِرو َ
ثى سةرسورِمانتشتى هوسا نيشامة ددةت كو ئةم َ
ووردكاريى دكةت و َ
َ
طوهلى نةبووى ،يان ذى مة ب هةلَة دزانى .
َ تشتى هوسا كو مة
دبني َ ،
دى ئيَخينة بةرضا. ئة تشتة طةلةكن .طةلةك جوَرن ،ئةم هندةكان َ
دى هةلثةرِيت
ىل بدةى َ
َسيقايى ب َو َ
َ شينكاتى هةية مو
دوو زانايينَ هندى دكتوَر (سنط ) و دكتوَر ( ثايناها ) ،ئةظة يا ظةديتى،
ماوى بيست و ثيَنج خوَلةكان موَسيقا ب َو هندةك هةمى سثيَدةهيان ب َو َ
َدانى ذى سةحدكرنة ظى موَسيقةلي َ جوَريَن شينكاتى ليَددان و دطةل َ
دةمى موَسيقا دهيَتة
َثالزمى نا خانةيينَ وان شينكاتيان ،دينت كو ََ ثروَتو
َسيقى رِادوةستينن
دةمى مو َ
لظينى دكةن ،و َ ليَدان ئةو ثروَتوَثالزمة بلةزتر َ
ىل دهيَتةظة ،و ليَظينا ئاسايى دكةت .
ئةو ثروَتوَثالزمة وةكى خ َو َ
َذنى ( موموزا ).
شينكاتيى تاقيكرن ل سةر هاتينة ئةجنامدان دبي َ
َ ئة
دوو ذ وان دئيَك ِروَذدا ضاندن ،و ئاخا هةردووان وةك ئيَك بوو .وةك
دةمى
ىل هوسا د ذيَك دوور بوون َ ئيَك ذى خزمةتا وان دهاتةكرن َ ،
م َو سيقا ب َو ئيَك ذ وان دهاتةليَدان دةنط نةدطةهشتة يادى ،
سةحكرنى كو ئةوا م َو سيقا
َ دةمى مةزن بووين،َ دوماهيى
َ ل
ب َو دهاتة ليَدان جارونيظا تةمةت يادى يا در يَذ بووى.
َذنى
ئاخى هةية ،دبي َ َ ب شينكاتى ئةم دزانني ض كانزا ل بن
( ئةفسنتني ) .ئةظة ئةوة كو ( ئيبنول بةيتار ) ناظ كريية
192
ذى ئةو بوو
دةظةرةكى هاتبا ضاندن ،رِامان َ
َ ب ( دةمةسيسة ) ،ئةظة ل هةر
دةظةرى ( مةنطةنيز ) تيَدا هةية .هندك شينكاتى ذى هةنة ل هةر جهةكى
َ ظى
َ
دةظةرى ئاسن هةية .
َ وى
ذى ئةظةية كو ل َ
بيَنة ضاندن ،رامان َ
تى سوَظيَت ،جهةك ظةديت ،
كازاخستانى ل وةلاَ َ
َ دةستةيةك ذ جيوَلوَجيينَ
دى طاز هةبيت ،ثشتى
ثرِى طولينَ بنةفشوك بوو ،هزركرن ل وى جهى َ
دةست ب ليَطةرِيان و كوَلينان كرين ب َو وان دياربوو كو هزر و بوَضوونا
وان يا دروستة ،و طاز دينت .
راستيى دنا
َ تشتةكى ريَكةفتى بوو .ضونكة ئةطةر بيَينة
َ ئة ظةديتنة نة
ذى
بةرا شينكاتى و كانزاى ئةو ئاخة ئةوا شينكاتى هيَزو وزة و خوارنا خ َو َ
وةردطريت ثةيوةنديةكا موكم هةية ،ذ بةركو شينكاتى ب َو وةرارا خ َو ثيَدظى
ئاخى دا هةبيت داكو شينكاتى باش بيَتة بةرهةمى
وى َ ب كانزاى هةية دنا َ
و جوان و سةرنج راكيَش بيَت .
193
دمى خ َو
دةظى خ َو تةمام ظةدكةت ،ئة ضيضكة دهيَت ب َ
دةرى و َ
دئينتة َ
وى خوارنا ماية دنا ددانيَت نةهةنطيدا و دخوَت ،ب ظى كارى
دكةظيتة َ
خ َو تيرَ دكةت ،و ددانيَت نةهةنطى ذى ثاقذ و بذين دكةت ،ئة ضيضكة
دةظى خ َو
هندى َ
يى رِازى ية ،ذ بةر َ
ب ظى كارى يا خوَشة ،و نةهةنط ذى َ
كارى خ َو ب دوماهى دئينيت .
ب َو ظةدكةت هةتا كو ضيضك َ
َرةكى ثيَكظة ذيانا ب خوَش و ئاشتيانة دنا بةرا
دوماهيى جو َ
َ ئةظى
زانايان ل َ
دوو جوَريَن زيَندةوةريَن ذيَك جوَدا دا ظةديتية ،ئيَك ذ وان ميرَ ى يةكو
هيرَ ش دكةتة سةر ئادويينَ ئةمريكا ناظةرِاست ،هةر ض ب دةست دكةظيت
َرى ميرَ يا
َرى دى بالندةيةكة كو بةرى وى جو َ
دخوَت و دمالَيت ،و جو َ
دةستى
َ تشتى سةير ئةوة كو
ىل َ دةظةرى دكةت ،ئادويان دخوَت َ
َ وى
هيرَ شا َ
َرى ميرَ يا .هةر ضةندة هندى بيذى خوارنةكا بذارةية
خ َو دريَذ ناكةتة وى جو َ
اليى وى بالندةى ناضيت ،هةر
ب َو وى بالندةى هةر وةسان ئةو ميرَ ى ب َو َ
شى دكةتة سةر هةمى زيَندةوةران و هةميان ثةريشان دكةت .
ضةندة هيرَ َ
194
تشتةكى ئاشكةراية كو عةرد ل دوَر خ َو دزظرِيت ،هةروةسان هةيظينَ
َ ئةظة
بةرهندى ئة هةيظينَ هة ل ئيَك
َ دةست كرد ذى ل دوَر عةردى دزظرِن .ذ
جه نينن .و ذ هةمى جهينَ عةردى دةرباز دبن و ب ئةوان ضاظكينَ ثيَظة
بتنى ئةظة بةلكو ئةوان ويَنةيان
ويَنةيينَ هةمى جهان و هةمى تشتان دطرن ،نة َ
َريى
َلينى ل سةر دكةن ،و ضاظدي َ
دهنيرَ نة سةر عةردى ب َو وان زانايينَ ظةكو َ
ىل دكةن .
َ
ذ ثةرتووكا خويَندنا عةرةبى
رَِان
دووى ناظنجى هاتيية وةرطي
ثوَال َ
رِاظةكرنا ثةيظان
ىل طةرِيان .
َ : ثشكنني
:مةعدةن . كانزا
:حويت ( ،حووت ) . نةهةنط
195
دان و ستاندن :
َسيقايى
َ )1ب ض تاقيكرن هندةك زانايان زانى هندةك جوَريَن شينكاتى ب مو
وةرارى دكةن ؟
َ
)2ضةوا ب هندةك شينكاتيان ئةو ب َو مة دةردةكةظيت ،كو ئةو ئاخا تيَدا
شني دبيت ض جوَرة كانزا تيَدا هةية ؟
دى شيَى منوونةك دووا بينى كو تيَدا هاريكارو ثيَكظةذيانا
ئةرى َ
َ )3
زيندةوةران تيَدا ديار ببيت ؟
)4هندةك سوود و مفايينَ هةيظا دةست كرد ب َو مة بةحس بكة .
196
موَسيقا
ئةرى موَسيقا تو نابيَذية من تو ضى ؟ تو سروودا سروشتى يان بةستةيا
َ
طوهى من و
َ طةردوونى ؟ ئةز نزامن تو ضى ؟ هةر هند دزامن كو ئاوازةك دهيَتة
سةرى
َ لةشى من دطةرييَت ،هةر ذ كلوظانكا
َ ئيَكسةر دناف هةمى ئةندامينَ
ثى من دةردكةظيت ،ئاوازةكى دئيَخية
من دةست ثيَدكةت و ذ تبال مةزن يا َ
هةستةكى
َ َشيى مت دكةت و من دئيَختة ثيَال
طوهى مندا دةماريَن من ذ خو َ
َ د
مةحفريةكى د ضنم
َ خوَش خوَش .د خةياال خوَدا ذ داظينَ نازكينَ وى ئاوازى
دى
ىل َ
وى هةمى سوَز و هذيان بيت ،ئةظجا هةر ب خةيا َ
و دا و ت َيلينَ َ
دى من بةت .........
دى من بةت و َ
مةحفريى مب و َ
َ وى
سيارى َ
خوينى دميَذيت( )1يان
َ ئةى موَسيقا تو ويج وجيا بلبلى كو طيانى دمسيت و
بشةظى .
َ هاوار و مشيَنا ئاظا رووبارى كو اليةاليا خةمة()2ب َو يى َ
بتنى
بو تةنيايى شةو ،الية الية خةم هاوار هاذةى كةف ضورِينى ضةم
197
يى ساظا
بضويكى خو َ
َ ئةرى موَسيقا :تو ئةوالية اليةى يا دايك بو
َ
يى كوشتى ؟ تو ئةو
كاكى خو َ
ِى َ دكةت يان ثيَطوتنا كضةكيَى لة سةر ط َور َ
سنطى مروَظى
َ ئاظى بلند دبيت يان ئةو دةنطة كو ذ
دةنطى ئةوا ذ دلوَثةكا َ
دةرى ؟ تو سرتانى يان الوك و
َ رحى تيَدا ما بيت بهيَتة
هندى ثيضةكا َ
حةيرانى؟ ت َو هيَزا بةستا حةسةن زيرةكى يان سوَزا خالقى ؟ تو لةط لةطى
يان قةب قةبا كةوى ؟ تو دةهوَل و زورِنايا روَذا نةوروَزيَي يان سوَزا بليال
دةرويَش عةبدولالى ؟ تو طرنذينا زاروَكةكى يان تريقيَنا ثيَكةنينا خيَزانةكا
دى
جوتيارى دةشتانى ؟ َ
َ بةختةوةرى؟ تو ضق()1ضقا دارا ضيايانى يان ه َو هوَيا
ئةرى موَسيقا تو ضى ؟ تو ضى ؟
بيَذة من َ
ىل بو
ضةرينى ،ل وى دةمى َ
َ ثةزى خو برة
كةرى َ
َذةكى شظانةكى َ
دبيَذن رو َ
ئاظةكى
َ درةنط و شة ب سةردا هات ،نةضار بوو دنهالةكيَدا لنك جوَك و
ثةزى خو مةخةل كةت و ئةوى ذى ثالظةدا ،طوهيَت
ىل بوو َ
كو ل بندا لةظةن َ
خو ظةكرن ،دونيايةكا مت و بيَدةنط هاتة بةرضاظا ،طةلةك ثيَظة نةضوو
ئاوازةكى
َ بايةكى هني و خوَش هات و دنا نهاليَدا بورى و ل لةظةنا داو
َ
ذى بلند بوو.
سةير َ
بى ........
وةها ديارة كة بةختت ئاشيانى بولبوىل خةم َ
198
َدى رابوو لةظةنةك
هندى سثي َ
ىل بيت .ذ بةر َ
شظانى ذ دل حةزدكر طوه َ
َسيقايى
َ ئامريى مو
َ كرى ،ئةظة ئيَكةمني
برِى و ضةند كونةك ليَكرن و ثف َ
بوو .ئةى موَسيقا تو دىل رِةق نةرم دكةى ،درِةندةى كةهى دكةى و بضويكا
سةرى خو بلند دكةت و خو
َ دةنطى تة بيت
َ دةمى طول
درةقسينى ،مارى َ
بايى شةظينَ بارانينَ بوش يينَ
د هةذينيت ،ئةى موَسيقا ت َو ضى ؟ تو طظ طظا َ
بايى هاظينا طةرميانى ،تو فزا فيشةكا ئازادى
زظستانا ضيايانى ،يان كزة َ
خوازانى ،يان ذى ثيَذنا كرِوكاالنى ،ئةى موَسيقا ئةظة هةمى توى و ذظان
ذى طةلةك زيَدةترى .
199
دى ض خوينى
دى ضةوا خوينى و َ
َ
هندى بووى كو بيَدةنط خبوينى و
هيظيدارين نوكة تو ب دروستى فيرَ ى َ
ديسان هيظيدارين تو فيرَ ى وى رةوشتى نةبووية كو ليَظيَت خو د خواندنيَدا
رةوشتةكى خرابة و هةر ض
َ همةكى بو بكةى ضنكو ب راستى
َ بلظينى و هم
دى بيتة ئاستةنطةك د ريَكا
دياربوون هةية تيَدا نينة ،نة هةر ئةو بةلكى َ
دى تةطريو كةت ،ئةظجا نوكة هةر تو ب ضا دخوينى ،
خواندنا بلةزدا و َ
مانديبوونى
َ ثةيظى ناخوينى بةلكى برِطة ب برِطةى دخوينى و ض
ثةيظ ب َ
خواندنى
َ ِةنطى
نابينى ،هةكة د برِطةكيَدا نةبيت كو باش تيَناطةهى .ئة ر َ
ب راستى خواندنا خويندةظان و تيَطةهشتيانة ،ضنكو هةكة وةنةكةن ذ بةر
وى راناطةهن ئةوا وان دظيَت خبوينن.
يى زوَر ،ب َ
كارى وان َ
شول و َ
دةرطةهى
َ خواندنى دزوَرن ،ضنكو خواندن
َ ب راستى تام و خوَشيينَ
ىل نةكرية بةلكى
نةتنى مة بري َ
شارةزايةكا وةسا بو مة ظةدكةت كو بةرى نوكة َ
نةهاتية د هزرا مة ذيدا .خواندن ئيَك جوَر نينة ،هةية ضريوَك و ضيظانوَك ،
بةحسى بريوباوةرا دكةت ،هةية
َ هةية شيعرا خةمالندنى و كاريطةر ،هةية
جيهانى
َ بةحسى مللةتينَ
َ ديروكى دكةت .ديسان ثةرتووك هةنة
َ بةحسى
َ
جيهانى هةر ئةم نينني .
َ دةمى مة خواندين ئةم تيَطةهشتني كو ل
دكةن َ ،
بةلكى طةلةك مللةت هةنة و هةر ئيَكى وةك مة هيظى و ئارماجنينَ خ َو هةنة .
بى سنوورة .د خواندنيَدا
جيهانا خواندن و ثةرتووكان جيهانةكا بةرفرةه و َ
هندى دا ثةرتووكينَ .
تة ثيَدظى هاريكاريا هةظالَني خو هةية .ب َو َ
200
ثى خوشة كو ذ ظى
خواندنى ،هةظالينَ تة طةلةك َ
َ باش بو تة ب هةلبذيَرن بو
ثى خوَشة كو هاريكاريا وان بكةى.
اليظة هاريكاريا تة بكةن ،ديارة تة ذى َ
دى بينى
ىل ثشتى ثيض ثيضة د خواندنيَدا ثيَش دكةظى ئيَدى هةر لنك خو َ
بة َ
خواندنى ضنكو
َ كةسةكى نينى ،دا ثةرتووكان بو تة هةلبذيَرن بو
َ كو تو ثيَدظى
ىل تة.
تو خبو وان نظيسةران دنياسى ئةويَن نظيسينينَ وان ب د َ
َظى خويندةظان هةمى جوَريَن ثةرتووكان دخوينيت .هةتا وان ذى
مرو َ
بى رامان و دثويض بن ،هةكة تة طوت يا باشة تة ض
ئةويَن ناظةر َوكينَ وان َ
دى
وى ثويض ؟ ئيَكسةر َ
ثةرتووكى يا ناظةروَكا َ
َ ظى
مفا وةرطرت ذ خواندنا َ
ضةندى وةرطرت ،كو ئةز
َ وى
مفايى َ
َ دى بيَذيت من
بةرسظا تة دةت و َ
دةنى بو
بى رامان و ثويضة ؟ ئةويَن كو ثةرتووكينَ هةلبذاتى د َ
تيَطةهشتم يا َ
دةنى ،ضنكو طةدا
وى طةدا نةخوَشة ئةوا خوارنينَ هةلبذاتى د َ
خواندنى وةك َ
َ
خوارنى دهيرَ يت و هةرس دكةت و تشتينَ
َ ساخلةم و دروست هةمى جوَريَن
مةذيى رووناك ذى
َ خودانى
َ ذى وةردطريت ،هةر وةسا
مفادار بو لةشى َ
تشتى مفادار بيت وةردطريت .
هةمى جوَريَن ثةرتووكان د خوينيت و هةر َ
دةنطى
َ نظيسةرى بنا و
َ الوةكى تازة ثيَطةهشتى ذ ( مازن ) ى
َ َذةكى
رو َ
نظيسةرةكى مةزن
َ هندى دا ببيتة
َكى نيشا بدةت بو َ
عةرةبى ثرسيار كر كو ري َ
بتنى دزامن ،ئةوذى
َكةكى َ
وةك وى ( .مازن ) ى د بةرسظدانيَدا طوت ( :ري َ
ئةوة كو هةردةم خبوينى ) .
201
ئةويَن هةردةم بةردةوام نةبن دخواندنيَدا .ثيض ثيضة ريَزو قةدرطرتنا وان
لنك خةلكى كيَم دبيت ،ضنكو جيهان و زانست و ويَذة و بريوباوة ِر هةردةم
دطوهورِين و نويبوونيَدانة ،ئةوا نوكة ب راستى دزانى ضةند سالينَ دى وةسا
كاروانى ثيَشكةفنت
َ ِينى نةضى و ذ
ظى طوهور َ
ملى َ
دةرناكةظيت .هةكة مل ب َ
يى هشكة و
مةذيى ظى َ
َ دى بيَذن
دى ترانا ب تةكةن و َ
نويبوونى طريوبى َ ،
َ و
َشكةفتنى ناضيت .
َ ملى ثي
تشتةكى وةرناطريت و مل ب َ
هندى كو مل ب
ديارة خواندنا ثةرتووك و طوظاريَن نوى باشرتين ريَكة بو َ
َشكةفتنى بضى و طريو نةبى .
َ ملى ثي
َ
هةشتى بنةرِةتى و ب منظة ناهيَت هةر
َ يى ل ثوَال
رةنطة تو بيَذى نوكة ئةز َ
دى بيَذينة تة هةكة
ىل ب راستى َ
ذ نوكة ثةرتووك و كوَظاريَن نوى خبوينم .بة َ
تو نوكة دةست ثيَنةكةى و نةشيَى ،هةكة مةزن بووى و ب سالظة ضووى
هةر نةشيَى .
202
دان و ستاندن :
خواندنى وةردطرين ؟
َ تامةكى ذ
َ )1بو ضى
الوى تازة ثيَطةهشتى ؟
( )2مازن ) ى ض كوتة َ
)3بوضى ئةويَن نةخوينن ،قةدر و ريَز لنك خةلكى نينة ؟
نويبوونى بضني؟
َ َشكةفتنى و طوهورِين و
َ ملى ثي
دى شيَني مل ب َ
)4ضةوا َ
)5بوضى وةسا باشة كو ب ضا خبوينني و نة ب ليَظا ؟
203
شكةفتا شانةدةر
وى ذى طةلةك كون و
وةالتةكى ضيايى و سةختة و ضيايينَ َ
َ كوردستان
ضةندى ية كو هةر
َ وى
كةلةبةر و طةىل و شكةفت تيَداية و هةر ئيَك نيشانا َ
ذ كةظن وةرة مروَ ل ظى وةالتى ذياية و ثةنا بو وان شكةفت و كةلةبةران
سولةميانيى و شكةفتا شانةدةر
َ برية ،ذ وان شكةفتا ( هةزار ميرَ د ) نيَزيكى
يان شانيدةر ل برادوَست و طةلةكينَ دى .
طوندى شانةدةر ل دةشتةكا بةرتةنط داية و ( ) 26كم ذ ثرا خةالنى سةر
َ
طوندى خةليفان دوورة.
َ زيَى خةالن كو لقةكة ذ زيَى مةزن و ) 43 ( ،كم ذ
ضيايى ( برادوَست ) كو ( )2100
َ شكةفتا بنا و دةنط شانةدةر ليَية و ذ
يى نةخوَش هةتا نوكة ريَكا
جهى وى َ
دةريايى بلندة ،ذ بةر َ
َ رويى
ثيَية ذ َ
ىل مروَ ب ثيَيا يان ب دةوارى ب ( ) 40دةقيقا ذ
ىل نينة ،بة َ
َلى َ
ترومبي َ
شكةفتى كو ( ) 900ثيَيا بلندة .
َ بنى ضياى دطةهتة
َ
هندى هةتا ليَدةت ب تايبةتى ل
شكةفتى بةرةف باشوورة ،ذ بةر َ
َ دةرى
َ
ىل
رويبارى زيَوة وة َ
َ ئاظى تيَدا و نيَزيكيا وى ذ
وى و هةبوونا َ
جهى َ
زظستانى َ ،
َ
َظى كةظن بيت و تيَدا ذيابيت.
جهى مرو َ
كرية كو ذ ضاخينَ بةرينينَ كةظن َ
سى
َوةكى َ
شكةفتى شي َ
َ ئة شكةفتة مةزنرتين شكةفتة ل ذووريا وةالتى .
دةرى .
كوذى هةية ثانيا َ
204
وى دطةهتة
وى ذى ( ) 26ثيَية ،ذ ناظدا ثانيا َ
وى ( ) 82ثيَية و بلنديا َ
َ
وى دطةهتة ( ) 45ثيَيا و نيَزيكى
ناظةراستى ،بلنديا َ
َ ( ) 175ثيَيا ،ذ
دوماهيى و ل سالاَ 1960زاينى دياربوو
َ ظى
( ) 130ثيَيا كويرة ،ل َ
ىل هيَشتا لدور
دةرطةهةكى طرتى هةية ،بة َ
َ جهى كوير
كو ل دوماهيا وى َ
ظى
ضةندى ض ل َينيرَ ين نةهاتينة كرن ،دةسثيَكا ل َينيرَ ين و طةريان ل َ
َ ظى
َ
اليى ريَظةبةريا طشتى
دةمةكى كيَم ذ َ
َ شكةفتى ل ساال 1951زاينى بو
َ
ظى ( ثةميانطةها ئةمريكى ) ب سةروكاتيا
يا شينوارا دةست ثيَكر .ثشتى َ
ينى دكر و ذ
( رالف سةليكى ) كو هةيام هةيام دةست ب طةريان و ل َينيرَ َ
شكةفتى ،بو وان ديار بوو كو طةلةك ذ كةظن
َ ظةكولينى لسةر ئاخا
َ ئةجنامى
َ
دظى شكةفتيَدا ذياية ،ضنكو ئةو بةر و كةل و ثةل و هةستى
وةرة مروَ َ
ئاخى كو كرنة
َرى هاتينة دينت و لديف تةخا َ
و ثامشايينَ مروَظان ئةويَن ل وي َ
ضوار ثشك ،دياربوو كو ئةو ثامشايينَ د ثشكا ئيَكيَدا هاتينة دينت بو (
) 7000سالاَ بةرى نوكة ظةدطةريَن و ل ثشكا دوويَدا بو( ) 12000
سالاَ ن و ل ذيَر تةخا دوويَدا ( ) 17000سالاَ ن كو د ويَريَدا مروَ نة
َيى ية ،
ذياية و ذ ( ) 29000سالاَ هةتا ( ) 34000سالاَ كو تةخا سي َ
بةرينى طةلةك كةظن وةساية
َ دةورى
َ ىل بةرين وةك ييَت
خوىل و كةل و ثة َ
ضوارى بو ( 45000هةتا ) 70000
َ كو دبيَذنى (ئ َورِكينشى) و تةخا
نياندرتال ) بنا و دةنط
َ َظى (
هةستيى مروَظى كو ب مرو َ
َ ثةيكةرى
َ سال
َ
نياندرتال ،ئة
َ يى
كةكى كو َ
هةستيى زار َو َ
َ ثةيكةرى
َ هاتة دينت دطةل
َنةيى
ظى ضا خينَ نيَزيك و و ي َ
رى مر َو ظى طةلةك جوداية ذ مر َو َ
ج َو َ
205
عرياقى هةتا نوكة هاتية دينت .ذ بلى ظى طةلةك
َ كةظنرتين مر َو ظة كو ل
طذ و طيا و رووةك و طولينَ وان سةردةما تيَدا هاتة دينت ،كو ثرتيا وان
كوردستانى هةنة و شني دبن .ئةظجا دظيَت
َ هةتا نوكة ل ضيايينَ زاطروس ل
ثةيكةرى كةظنرتين
َ ثامشايى ية و
َ جهى ثاراستنا
بزانني كو شكةفتا شانةدةر َ
كوردستانى
َ وةالتى
َ وى ديار دكةت كو هةر ذ كةظن وةرة
مروَظة ،ئةظةذى َ
ذيان و مروَ تيَدا بووينة و ثةنا بو ضيا و شكةفتان برية ،ئةظجا تو ذى ب
ريَزطرتنظة تةماشة بكة .
206
ئةديسوَن
1931 - 1847
َرى (
تى ئةمريكا ل باذي َ
ئة ناظدارة ل سالاَ 1931 - 1847ل وةلاَ َ
دونيايى و دايك و بابينَ وى د هةذاربوون ،ئةو ذى
َ ميالن ئوَهاي َو ) هاتية
يى الواز و مةذى هشك
بى خيرَ بوو ،د خواندنيَدا طةلةك َ
َظةكى الواز و َ
مرو َ
طوتى (( نزامن دايك و بابينَ تة ض ذ تة دبينن
َستايى وى َ
َذةكى مامو َ
بوو ،رو َ
وى
خواندنى و تشتةكى ذى فيرَ نابى )) .ئةديسوَن طةلةك ب َ
َ و تو داناية بةر
ئاخظتنى بو دايكا خو دبيَذيت ،دايكا
َ وى
ئاخظتنى هةرشى و د ضيتة مال و َ
َ
دةستى خو د دانيتة
َ ىل وى د دةت و ثشت راست دكةت و
وى ذى ل دلة د َ
جيهانى
َ ناظى ئةديسونى ل هةمى
ِى خو ،لبةر سيبةرا دايكا خ َو َ
ملى كور َ
سةر َ
ضةندى هةردةم دطوت ( دايكا من ئةز ثيَطةهاندم ) .
َ ظى
دةنطظةدا .ذ بةر َ
طةريى .د وى سةردةميدا دةست
َ ذيى يازدة سالَييَدا دةست هاظيَتة كيميا
د َ
بدةنى دا كار بكةت .
رى َ بابى خو كو َ
كورتى تةنطا كربوو .طوتة دايك و َ
دايى .ئةظجا دةست ثيَكر و روَذنامة و فيَقى فروَشنت .لظيرَ َى
رى َ ئةوان ذى َ
ثيضةكى رزطار بوو .
َ هةذاريى
َ دةستى
َ ثيضةكى ظةذيا و ذ
َ
شةمةندةفةرى ئةوبوو دا كةفتة بن
َ خزمةتكارى
َ ِةكى
جارةكى كور َ
َ
خةالتى ظى
َ بابى وى كورِى بو
ىل ئةديسوَنى رزطار كر َ ،
شةمةندةفةرى .بة َ
َ
تةلطرافى كر .
َ كارى ،ئةديسون فيرَ ى
207
طةريى دبيت .شيشةكا
َ ئةديسوَن د ذوورةكا شةمةندةفةريدا مذويلى كيميا
زللةهكى
َ شةمةندةفةرى
َ َرى
فسفورى دكةظيت و ئةو ذوور د سوذيت .ضاظدي َ
يى كة ِر
وى ضةند ئةديسوَن هندى ماى هةر َ
طوهى وى د دةت .ذ بةر َ
َ ل بن
بوو .
د شازدة سالَييَدا ل تةلطرافخانا ( سرتارتفوَرد ) هاتة دامةزراندن ب
طةريى مذويل دكر
َ َذى خو ب كيميا
هةيظانةكا كيَم ذ ظيرَ َى ثيَظة ب رو َ
دكارى تةلطرافخانيَدا هةر ضةندة
َ ىل
تةلطرافى دكر .بة َ
َ كارى
شةظى َ
وب َ
كارى وى
هندى نةهيَالنة لسةر َ
طةلةك خزمةتةكا ذ هةذى نيشادا .دطةل َ
ذيى بيست و ئيَك سالَييَدا داهيَنانةكا دى ثةيداكر .د
و دةرئيَخسنت .د َ
كورتيى ب دروستى
َ َرى ( نيويوَرك ) دةست
بيست و دوو سالَييَدا ل باذي َ
ثاريى نانى ،
شةثرزةكر ،ب نةضارى ضوو نك ( ميستةرلو ) بو ثةيداكرنا َ
هةظثشكيى بوو ،ئةوا دةنط و باسينَ بهايى
َ وى
َكى َ
ئة ميستةرلوة سةرو َ
وى ضاكييَدا،
هةظثيشكيى د ثاداشتا َ
َ بسةر بازرطان و مةزناندا بةالظةدكر ،
َرى ثيَظة ،ئةديسوَن ذ بةر
هةيظانة شيست ليرَ ة بو تةرخانكرن ،ئيَدى ذ وي َ
ئةركى
َ ىل هاتن ،ئةظجا كةظتة ذيَر
كاروبارى وى باشرت َ
َ ضةندى كو
َ وى
َ
ضرايى
َ ىل ذ هةميان مفاداتر (
َنانى .داهيَنانينَ ئةديسوَنى زوَر زوَرن .بة َ
داهي َ
مى
َنةرى ئةلةكرتيك ،سينةما و طرامافوَن ) ن ،ئة زةلاَ َ
ئةلةكرتيك ،بزوي َ
ثاية بةرز د ( ) 84سالينَ ذيانا خودا طةلةك خزمةتينَ بةرز ثيَشكيَشى
ئةطةرى
َ سةردةمى خ َو و ثشتى خ َو ب
َ َظى
َظايةتيى كرينة .ذيانا مرو َ
َ مرو
تاريى.
داهيَنانينَ وى ذ َ
208
يى جوان و داهيَنانينَ وىرةوشتى وى َ
َ ئةطةرى
َ رووناهيى .ب
َ طةهاندة
سةردةمى خ َو و ثشتى خو .ضةند خوَش
َ يينَ جوان بو ئيَك ذ مةزنة زةلاَ مينَ
سى سةد كةس سال َ . هةشتى َ
َ ذيى ئةديسوَنىسةردةمى ََ جيهانى ئةو
َ بوو بو
ذ زانا و داهيَنةريَن ئةوروثا و ئةمريكا ل ماال وى كوَم دبن بو ئاهةنطا جةذنا
َكةكى ساظا دةستىل هةر ل وى دةمى وةك زارو َ ذ دايك بوونا وى ،بة َ
ىل وىكةنيى كر و ميَظان جبه هيَالن و قةستا كارطةها خو كر .د َ َ ب
دةمى
نامى خوَش بوو ئةوا ( توَلستوَى ) ب َو هنارتى َ ، وى سوَثاس َ طةلةك ب َ
طرامافوَن داهيَناى و دانةيةك وةك ديارى ب َو توَلستوَى هنارت ،سةيرتر ئةو
تشتى دى لنكزيرةكيى و ئازايةتييَدا ثارة و َ
َ ظى هةمى بوو ئةديسوَن دطةل َ
وى ض نةبوو............
هندى و كو
يى سست و خا و خةمسار بوو .دطةل َ د ذيار و بوراندنيَدا َ
ىل طةلةك جارا ضةند روَذ و ضةندخانيى وى برةخ ئيَكظة بوون ،بة َ َ كارطةه و
وةالتى ئةمريكا
َ دةمى مال ئاظايى كرى .ل سةرانسةرى شةظا نةد ضوو مال ؟ َ
ئةلةكرتيكى هاتنة ظةمراندن .ئةظةذى ذ بةر نةمريا
َ ضةندةكى هةمى ضرايينَ
َ بو
ناظى خ َو روونكر .
ضرايى َ
َ ئةطةرى داهيَنانينَ خو
َ ئةديسوَنى بوو ،ب
209
ئةيارى
َ َكى
ئي َ
سرتانةكا كوردى هةية دةبيَذيت ( بهار مانطى نيسانة ) هةر ئةو سرتانا
بةحسى
َ بةحسى ميرَ ط و طول و طولزاران دكةت .
َ نيسانى
َ كوردى ل بهار و
نيسانى هةمى
َ َشيى و طول و سةيرانا دهيَتة كرن ،ل روَذيَن دوماهييا
خو َ
ئةيارى بةرهة دكةن .
َ َكى
باذ َي ِريَن ل سةر ظى عةردى خ َو ب َو روَذا ئي َ
جيهانى جةذنة ،شاهيية ،خوَشيية ،
َ سةرانسةرى
َ ئةيارى ل
َ َكى
نه َو ئي َ
كةرنةظالةكا هةمةرةنطة ،جةذنا كريَكاريَن جيهانيَية ،جةذنا هةمى كةس
وى
و دةستة و تةخينَ طوَمةليَيةيينَ باوةرى ب تةخةيا كريَكاران هةى َ .
كاروانى
َ رابةرى طةالن دزانن ،
َ تةخةيا ب شيان و زةند و باسك هلداى ب
ذيانى و بنيات دانانا دوا روَذا ث ِر شادى و بةختيارى و ثيَشكةفنت
خةبات و َ
شارستانييةتى .
َ و
جيهانى ؟
َ ئةيارى بووية جةذنا كريَكاريَن
َ َكى
ىل ضةوا ئي َ
َ
دةمى دهيَية سةر ظى بةحسى دظيَت ضريوَكةكا ديروَكى يا ث ِر خوينا تةخةيا
َ
كارةساتى بوو شادى ،ئةو شينى و بةهى
َ ظى
كريَكاران ظةطيرَِين ؟ ضريوَكا َ
ئازاديى
َ زول و زوَردارى و خوين رشنت تريوَذكةكا نوييا
بوونة جةذن ،ئةو مَ
ذى هات .
خةباتى َ
َ سةركةفتنى و
َ و
َرى ( شيكاغ َو ) ل ئةمريكا كريَكاريَن
ل سالاَ ( َ ) 1886ى ز ل باذي َ
َكى
ظى ري َ
كارنةكرنى دا ،و ب َ
َ مانطرتنى و
َ كارطةها ( ميكرنيك ) برِيارا
يى دةست ب سةرداطرتى بكةن .داخوازا
مافى خ َو َ
ثشكةكى ذ َ
َ داخوازا
كاركرنى دكر .
َ جهى
ذيانى و َ
كرى و باشكرنا َ
زيَدةكرنا َ
210
َنانى
سةرمايةداريَن خويَنميَذ و كةد خوَر ئةظة ب دىل نةبوو ،وان نة دظيا دانثي َ
ذوى ثشكا قازاجنى هةلطرن ،كو
دةستى خ َو َ
َ ب مافينَ كريَكاران بكةن ،
هةقى كريَكارانة و ئةو وى هةقى دخوَن .
بةرى كةدا كريَكارانة و َ
هةمى َ
بةندخيانةيى نةشيَت خةباتا
َ دةمى كو سةرمايةدار ب طورز و طوللة و ئاسن و
رةنطى نة
َ ثةنايى بةتة بةر فندوفيَال ،هةر ب ظى
َ دى
كريَكاران راوةستينيت َ ،
مينيى دطةل كريَكاريَن شيطاغ َو لظني ،ب فيَل طازى وان كر بوَدان و
زةلاَ َ
َطرتييةكى خ َو
َ جهى كو كريَكار تيَدا كوَمبووين ،كري
ستاندنى ،هةر د وى َ
َ
ئينا بوو ،جلكينَ كريَكاران كر بوونة بةر ،وى كريَطرتى دةماجنةيةك دانا
ظى بةهانة ب َو ثوَليسان ضيَبوو ،ب َو
ثوَليسةكى كو ل وى جهى راوةستابوو ،ب َ
كوشتنى
َ ذى بكوذن و ثشتى
تةقةيى ل كريَكاران بكةن و طةلةكان َ
َ هندى كو
َ
ناظى خةباتا كريَكاران ذى ثيسكر .
طةلةك طرتن و َ
ىل طةلةك ظةنةكيَشا راستى دةركةفت و زانى كو ئةظة فندوف َيلينَ سةرمايةدارانن
بة َ
و ئاشكرا بوون .
َظاتيى سةرمايةدار طونةهبار كرن و كريَكاريَن شيكاغ َو
دادطةها ثر داديبا مرو َ
كونطرةيةكى كريَكاران داخوازكر كو
َ بيَطونةه دانان .هةر ل وى دةمى
ئةيارى ب روَذا خ َو بزانن ،روَذا خةباتا
َ جيهانى روَذا ئيَكى
َ هةمى كريَكاريَن
هةقى كريَكاران و ثاقذى و سةر راستييا تةخةيا
كريَكاران ،روَذا دةركةفتنا َ
وى روَذا ب خوينا ثاقذا وان يا ب نةحةقى .
كريَكاران َ ،
211
رشتى راستييةك ذ راستيينَ ظى سةردةمى ت َيدا دةركةفت ،راستييا ماف و
كري َ
كارين ئةمريكا، كريكاران .ثشتى َ دةست دانة ه َيالن و رابةرييا تةخةيا َ
طةلةك وةلاَ تان ،ئة ر َوذة ب ضةذنا خ َو دانا و ئة ر َوذة كرة نيشانة
خةباتكةرين َ
وى تةخةيا رابةر ،ب َو َ َ
شةهيدين شيطاغ َو و هةمى ب َو بريئينانا
كريكاران و ب َو جةذنا سةركةفتنا ثالاَ و زةمحةت ك َيشان
نيشانةيا ت َيك َوشانا َ
.
َ
سال ل دويظ سالىََ ل طةل سةركةفتنينَ نوى يينَ ر َوذ ل دويظ ر َو َ
ذى ،
كريكاران ،وةلاَ تينَ تازة ئة ر َوذة ب جةذن نياسى و كرة ر َوذةكا
تةخةيا َ
َ
ئةيارى ب ر َوذ و جةذنا تى مةذى دةمةكة َ
كريكار ئ َيكى هنظةدانى ،ل وةلاَ َ
َ ب َي
حوكمى مَ
رذيا كةظنة ثةرستا ثاشايةتى ، َ دةمى وةلاَ ت ل َ
ذير خ َو دزانن َ ،
َ
ىل ش َورةشا ضواردةى طةالظ َي َ َ
ذى كريكاران ب دزيظة ئاهةنطا جةذنا خ َو دكر ،
َ
ئةيارى ب جةذن هاتة دانان رذيم سةر و بن كر ،ئ َي َ
كى سالاَ 1958ز ئةو َ
ئاهةنطى دطيرَِن،
َ َ
عرياقى ذى كري َ
كارين َ
ئةيارى َ هنظةدانى ،ل ئ َي َ
كى َ و ر َوذا ب َي
جةذنى دكةن ،نيشانةيا ئ َيكطرتنا ريز و خةباتا خ َو دةردئ َيخن ،بريهاتنا
َ
َ
زانظانةكى كاروانى كاركةران طةهشتة ئاخا مةذى ،يا وةكو ه َو
َ َ
شةهيدين
كورد دب َيذيت :
هةر ضةندة ورطنةكان
بةرى تةقةال ضنةكان
212
َل و فِر
بة في َ
كوذا نيانةوة طلَثةى ئاطر
بةلاَ م روَذى ئايارى سوور
شةما َل ناوى فرِان بَو دوور
بوو بةضرا
ئايار بووبة ثشت و برا
ئةيارى ل طةل تةخةيا كريَكاريَن
َ َكى
ظيَجا دظيَت ئةم ذى ل روَذا ئي َ
سةركةفتنى بلند بكةين و سروودا
َ يى خةباتا
جةذنى بكةين و ئالاَ َ
َ تى خ َو
وةلاَ َ
وى تةخةيا رابةر خبوينني و هةر ل طةل هةمى هوَزانظانينَ شوَرةشطيرَ و وى
َ
هوَزانظانى بيَذين :
بوَية ئةيار
نةك هةر دةرطاى جةور شكيَنة
وةك روَذى شةوطارى تار
دوايى بةز َو داران هيَنة
ساتَو ئةى ئايارى رةنطني
جةذنى طشت ئازادى خواهانى
بَو ثيَشخستنى طيان و ذين
لة ريَبازا ضرا مانى
دلَنيابة توَى خويَناوى
مابى ،ماوى
َكارى َ
تا كري َ
213
رِاظةكرنا ثةيظان
خ َو بةرهة دكةن :خ َو ئامادة دكةن ،خ َو حازر دكةن .
َطاظكى ،ئيَستا .
َ :نوَكة ،ظي نه َو
:ميهرةجان . كةرِنةظال
:ضني . تةخة
:حيلة ،فيَلبازى . فندوفيَل
:بيانوو ،هيَجةت . بةهانة
:زك مةزن ،زك هيز . ورطن
:خةبتني َ ،
هةول . تةقال
:ظةمراندن ،تةمراندن . كوذانديا نةوة
:طورِى . طلَثة
:زوَردارى ،ستةم . جةور
:تارى . تار
ئازاديى دكةن .
َ :ئةويَن حةز ذ ئازادى خواهان
:ب خوين . خويَناوى
214
دان و ستاندن :
ئةيارى هةست ب ض دكةى ؟
َ َكى
- 1ل ئي َ
َزانى يينَ كيَنة ؟ و د كيذ ديوانيَدا
ئةرى ت َو دزانى ئةو ديَريَن هو َ
َ -2
ىل بينة ،ئةطةر تة زانى تةماشةى ظان ضةند د َيرِان بكة
بةلاَ ظةكرينة ؟ بريا خ َو َ
بطةريى :
َ ديوانى
َ و ل دويظ
ناظى
ئةيارى ) هوَزانظانةك ثرت ب َ
َ َكى
(( ئةظة هندةك د َيرِن ذ هوَزانا ( ئي َ
ناظى
( ع -ح -ب ) هوَزانا د روَذنامة و كوَظاراندا بةلاَ ظة كرينة ،ئةو خبو َ
وى ( حمةمةد شيَخ حوسةين بةرزجنى ) ية سالاَ 1923ز ل ( بةرزجنة ) ذ
َرى دذيت ،
دايك بووية ،سالاَ 1931ز هاتيية سولةميانيَى و تا نه َو ل وي َ
وى ( ناسوورةى دةروون ) ة .
ناظى َ
ديوانا وى يا ضاثكرى َ
ئةيارى د زانى ؟
َ َكى
َزانظانةكى دى ل سةر ئي َ
َ ئةرى هوَزانا هو
َ -3
َشةنطى
َ بنظيسة ( :تةخةيا كريَكاران ثي - 4دةه ريَزان ل سةر ظى
ثيَشكةفنت و سةر كةفتنا هيظييا مروَظايةتييَية ) .
215
هةلَةجبةيا شةهيد
َذهةالتى
َ باشوورى رو
َ جوانى كوردستانيَية ،دكةظيَتة
َ َرةكى
هةلَةجبة باذي َ
سولةميانيى ،د نا هةمبيَزا زجنريا ضيايينَ سةر بلنديَن هةورامان و
َ َرى
باذي َ
َشتى رةنطني ،ئاظينَ سازطار ،زةظيينَ
شنروَى و بالاَ جودا ،ب دميةنينَ سرو َ
ب ثيت و بةرةكةت ،زوَريا بةرهةم و فيَقى ،دارِستانينَ ث ِر دار ،هوينكاتيا
َرةكى
َجى ب ناظو دةنطة ،هةلَةجبة باذي َ
باى ،كانطايينَ ئاسنى و طوَكردى و طي َ
شارةزوورى مريطةها بابان،
َ وى طريَداية ب ديَروَكا
طةلةكى كةظنة ديروَكا َ
َ
لةشكةرى ئةوان بوو ،ل دةظةرا
َ بارةطايى
َ سةردةمى ئومسانييان بنطةه و
َ ل
هةلَةجبة طةلةك طريَن شوينوار و ويَنة و نيطاريَن جوَرا و جوَر دهيَنة دينت ،
سةردةمى ئاشوَريان و ميدييان ظةدطةرييَت .
َ كو ميَذوويا وان ب َو
َبةندى خواندن و
وى مةل َ
بةرى َ
هةر ذ كةظندا هةلَةجبة و دةظةريَن دةورو َ
بوارى
جهى ماموَستا و زانايينَ ثاية بةرزيَن ئايينى بووية ،د َ
زانستى بووية َ ،
َ
كوردستانى
َ ئامسانى
َ شارى هةلَةجبة وةكى ستيرَ ةكا طةشا بريقةدار ل
ئةدةبياتادا َ
دةظةرى ثةروةردة
َ ظى
طةش بووية ،طةلةك ذ هوَزانظانينَ ناظداريَن كورد ل َ
ثى طةهشتينة وةكى ( مةولةوى ،وةىل ديَوانة ،تاهري بةط جاف ،
بووينة و َ
طوَران ،ئةمحةد موختار جاف ،كاردوَخى . ) ......
بنطةهى شوَرةش و راثةرِينا بووية ،ب َو شوَرة
َ هةلَةجبةيا شةهيد هةمى طاظا
سرتيى ضاظينَ ناحةزان بووية،
َ ظةحةواندنى بووية ،
َ جهى
سيار و شوَرةشطيرَِان َ
كوردستانى كةرب و كينةيا
َ هندى هةر ذ كةظندا دوذمن و داطريكةريَن
ذ بةر َ
خ َو .
216
دةظةرى دياركريية و هيرَ شينَ درِندانة برينة سةر .ئينطليزان ل
َ وى
بةرانبةر َ
مةمحوودى نةمر
َ سةردةمى شوَرةشا شيَخ
َ َكى يا جيهانى ل
سالَينَ ثشتى جةنطا ئي َ
خةلكى
َ شارى هةلةجبة و عةبابةيلى بوردمان كر و طةلةك
ب ضةند فروَكةيةكا َ
شارى هةلَةجبة ل روَذا 1974/4/26ز
بى طونةه شةهيدكرن ،هةر وةسا َ
َ
كةفتة بةر هيرَ شا عةمسانييا فر َوكينَ بةعسيا هة دةم ل طةل بوردمان كرنا
خةلكةكى زوَر شةهيد و بريندار بوون .
َ دزى يا خويناوى ،
ِى قةلاَ َ
باذ َير َ
ئريانى هةبوو ،ئريانييان
ِى عرياق و َ
ل بهارا سالاَ ( ) 1988ز كو شةر َ
َرمال و بيارة داطريكرن ،
عرياقى شكاند و دةظةريَن هةلَةجبة و خو َ
َ لةشكرى
َ
يى
لةشكرى خ َو َ
َ رذيا بةعس توَلاَ
رى ظةكر ب َو دةستهةالتداريَن مَ
روودانى َ
َ وى
َ
يى
ىل خ َو َ
بى دةستهةالت ظةكةت ،كةرب و كينةيا د َ
خةلكى َ
َ شكةستى ذ
رةش رشتة سةر كوردان ،ئةو بوو ل ( ) 1988/3/16ز ب هوَظانةترين
وى
ِى هةلَةجبة و دةوروبةريَن َ
ضةكى كيماوى هيرَ ش كرة سةر باذ َير َ
َ شيَوة ب
دا ،ب هزاران بضووك و ذن و زةلاَ م و كةنج و نوى ثيَطةهشتى ل كولاَ ن
َرى هةلَةجبة د مةزنرتين روودانينَ ديروَكيَدا شةهيدكرن و ب
و شةقامينَ باذي َ
يى
رذي َى دظى سةر دةميدا َ
وذدانى مَ
َ بى
كارى َ
هةزاران دةربةدةركرن .ئة َ
بى ويَنةية و طةلةك هوَظانة تربوو ل كرياريَن نازييان .
َ
بهارى بوو .دةشت
سةرى َئة كارةساتةيا دلتةزين د دةمةكيدا روودا كو َ
َل و ضيا جلكينَ كةسك كر بوونة بةرخ َو ،ثشكوذيَن .
و دو َ
217
دار و بارى ثشكفتبوون ،طول و بةيبني و بنةفشوَك و ضنوور دةست د
ستويى ئيَك وةراندبوو و ئةو دةظةر خةمالندبوو .
َ
سةيرانى بوون .
َ ضاظةريى طةشت و
َ دةظةرى
َ ئاكنجيينَ
ىل خمابن ل شوينا بيَهنا طولينَ جوان و
َزى ،بة َ
خ َو بةرهةظكربوو ب َو جةذنا نةظرو َ
عةمسانى هةلَةجبةيا شرين طرت و خةردةل
َ نةطبةتى
َ عةورى
َ َشيى
ئاهةنط و خو َ
باراند ،ب هزاران مروَ و تةير و مة ِر و مالاَ ت قرِكرن و بوونة قووربانينَ
زول و زوَردارييا بةعسا خوين ِريَذ .
مَ
كيميا بارانا هةلَةجبةيا رةنطينَ كارةساتةكا ترسناكا تراذيدى بوو ،دظيا
جيهانى ب َو هةذيابا ،ضاظينَ هةمى مروَظان روندكينَ ب
َ سةرانسةرى
َ وذدانا
ظى
دنيايى حةتا مللةت ذى بةرامبةر َ
َ ىل خمابن حوكمةتينَ
خوين ب َو رشتبا ،بة َ
دةمى خوَدا ب تانا
بى دةنط بوون .ذ بةر بةرذةوةندييا خ َو .د َ
كارةساتى َ
َ
ىل قةومييا
طوهى خ َو ل هةوار و ناليَنا َ
َ زول ليَكرى نةهاتن ،
يى مَ
ىل مة َ
طة َ
نةطرت .
مافى مروَظى نةكر ،
هاريكارييا بريندار و دةربةدةرا نةدا ،ثشتةظانى ل َ
دةنطى خ َو بةرامبةر طونةهباران بلند نةكر و رسوانةكرن ،هةر ضةندة هندةك
َ
ئاستى
َ ىل د
َوةكى تاك و تةرا و بةلاَ بة َ
ِينى هةبوو ب شي َ
بيَزارييا دةربر َ
ثيَدظيدا نةبوون .
هةلَةجبةيا شرين تو بووية هةظالاَ هريوَشيما و ناكازاكى ،توبيَذى ئةو
ىل هاتييةكرن هةروةسا ب ساناهى بهيَتة ذبريكرن ؟ نةخيرَ ضوجارا
زوَردارييا َ
ئةظى نةبة ،برينةكا كوورة زويكا ساخ نابيت ،هندى .
ضاظة ِريَى َ
218
دى ئيَك و دوو تيَطةهينن
كورد مابن ذ بري ناكةن ،نةوة ل دويظ نةوةى َ
َشانى شةهيد بووينة .
كو كورد ب هةناسة كي َ
بى سنوور
ئة كارةساتا مةزن و كاظلَكرنا طوند و باذيَركا ،زةبر و زةنطا َ
ئاطرى شوَرةشا
َ ئةشكةجنةدانى ،طورِيا
َ رذي َى و ئةنفال و هةمى جوَريَن
يا مَ
كوردى خوَشرت كر ،خ َورِاطرتن و شيانينَ خةلكى ب هيَزتر بوو ،طوال
هيظييا طةشرت بوو ،ريَزا هيَزيَن نيشتمان ثةروةر موكمرت بوو ،هيَزا طةل
ئادارى ل 1991/3/5خ َو
َ َلكانةكى ثةقى ل راثةرِينا
َ مةيدانى و وةكى ظو
َ هاتة
رذيا بةعس رامالَني و ذ
ديار كر ،دام و دةزطةهينَ سةركوتكةر و تريووستينَ مَ
كوردستانى ثةيدابوون
َ ناظربن و كوردستان رزطار بوو ،ثةرلةمان و حكومةتا
دةستى
َ ىل مة ،ب
وى سةركةفتنا مةزن ،ب هيَزا زةند و باسكينَ طة َ
و ثشتى َ
ىل قةومى
ِى هةلَةجبةيا شةهيد هاتة ئاظةدانكرن ،دةربةدةر و َ
هاريكاريى باذ َير َ
َ
جهى ئاكنجيبوونا باب و باثرييَت خ َو دلشاد بوون ،نه َو ذى هةمى كورد
ب َ
َزطرتنى
َ سةرى ري
َ كارةساتى كو شازدةى ئاداريَية
َ وى
سال ل بريهاتنا َ
هةر َ
ثاقذى شةهيديَن هةلَةجبة د ضةمينن و قةفتة طوالن ل سةر ط َو ِريَن
طيانى َ
َ ب َو
وان دادنن و سوَز و ثةميانا نوى دكةنةظة كو بةردةوام بنب ل سةر خةبات
و تيَكوَشانيَدا ب َو ثارستنا دةستكةفتان و ب دةستظةئينانا هةمى مافينَ رةوا
بةرةكيى
َ َظى دوو
ِكيى و تو َ
بزاظى دكةن رةه و ريشالَينَ هةظر َ
ىل مة َ ،
يينَ طة َ
هةلبكيَشن ،ب ئيَك دل و ب ئيَك مةبةست ذ ثيَخةمةتى دوا روَذا نةتةوةيا
خةباتى دكةن و تيَدكوَشن .
َ وى
كورد و ضارةنظيسا َ
219
رِاظةكرنا ثةيظان
طوَكرد :كربيت .
ديروَك :ميَذو .
:ثلة . ثاية
درِندانة :هوَظانة .
ئاكنجى :خ َو جه .
ترسناك :ب ترس .
:تةوار . تان
ظوَلكان :بوركان .
220
ىل 1961
شوَرةشا مةزنا ئةيلوو َ
خودانى نيشنمانةكا بةر فرةه و ب ثيت و بةرةكةتة ،هزاران
َ ىل كورد
طة َ
جهى باب و باثرييَن وانة ئاكنجينية ،
ئاخى كو َ
سةرظى َ
َ سالَة طة َ
ىل كورد ل
هندى هوَظانة و
وى بووية ،ذ بةر َ
سامانى َ
َ دوذمنان هةمى دةما ضا ل
نةمروَظانة هيرَ ش و ثةالمار هيَناينة سةر و ب هيَزا ضةكى داطري كريية ،
َردايى دكةت ،لةوا
زول و زو َ ثشتةظانيى ل مَ
َ ئيمثرياليزما نوى ذى ضنكى
كوردستانى و
َ َكى بوو ثالَثشت ب َو دةولةتينَ داطريكةريَن
مةزنى ئي َ
ِى َ ثشتى شةر َ
نيشتمانا كوردى و كوردستان دابةشكر .كوردستان بوو ضوار ثارضة و هةر
ىل كورد هاتييةكرن خالَةكا رةش
دةولةتةكى ،ئةو ستةما ل طة َ
َ ثارضةيةك دا
ذى ناضيت حةتا ئةو َظايةتيى ،ئةو َ
خال ذى رانابيت و َ َ بوو ل نا ضاظينَ مرو
طةال مَ
زول ليَكرى ب هةمى مافينَ رةوايينَ خ َو نةطةهيت .
عرياقى كةفت ،ئةو بةش دةهان سالاَ ثرت كةفتة
َ ىل كورد ظبةر
بةشةكى طة َ
َ
َكوشانى و خةباتةكا دذوار طرتة بةر ب َو ب دةستظة ئينانا كيَمرتين
َ بزا و تي
عرياقى طوه نةددا داخواز و حةزيَن
َ ىل خمابن حوكمةتينَ
مافينَ خ َو يينَ رةوا ،بة َ
َرةشى
عرياقى و هةمى جاران ئاطر و ئاسن ب َو كث كرنا طةشبوونا شو َ
َ كوردى
َ
بكار دهات .
رذيا
عرياقى و سةرةو ذيَركرنا مَ
َ شوَرةشا 14ى طةالظيَذا 1958ز ل
كوردى
َ ىل مة ل بةر دةم
وى بزاظا رزطارخيوازا طة َ
ثاشايةتيى طورِى و تيَنا َ
َ
عرياقى ماوةيةكى .
َ كوردى
َ عرياقى روهنكر ،
َ
221
َرةشى هةمىرى داضوونا شو َ ىل ل سةر َ تةناهيى هةلكيَشا ،بة َ
َ ئازاديى و
َ بيَهنا
تريمةهى ذ هةمى ثةميانينَ
َ ىل كورد تيَربن ،دةستهةالتداريَن شوَرةشا هيظيينَ طة َ
مللةتى كورد ،ب نةضارى كوردان َ خ َو ليظةبوو ،و كةتة طيانى كو ِريَن
بةرةظانيكرنى و ثشت قاميكرن ب ضيايينَ سةر بلند و ب َ ضةكى
َ دةست دا
ىل سالاَ ()1961 كوردايةتيى شوَرةشا يازدةى ئةيلوو َ
َ بريو باوةريَن نةلظينَ ،
كوشتنى دكةن ،بةلكى نةضارَ هندى كو كورد حةز ذ َى هةلكر ،نةذ بةر َ
بةرةظانيكرنى ذ مان و مافينَ خ َو .هندى ثاشرت
َ ظى ريَكى بطرنة بةر ب َو بوون َ
َرةشى ب طورِى تر د بوو دةهان هةزار ثيَشمةرطينَ ب جةرط ئاطرى شو َ َ بوو
كوردستانى بةلاَ ظبوون ،طورميَنا
َ و زةند و باسك ثيال ل ضيا و كةذ و شاخينَ
توَثان و طرِة طرِا فروَكان و ظيز ظيزا طوللةيان ببوونة سيمفونيا يا سةردةمى،
ِى خ َو ب سةر كوردستانيَدائةو روَذطار بوو شة و تةم و مذا رةش شاثةر َ
قارةمانيي هاتنة توَماركرن ،حكومةتا
َ ئازايةتيى و
َ كيَشا ،ب دةهان داستانينَ
عرياقى ضةند جارةكا ب نةضارى شة ِر راوةستاند و راطرت و داخوازا َ
ىل كورد و سةركردايةتييا خ َو ل دانوستاندنان دكر ،هةمى جارا ذى طة َ
مللةتى كورد شةرِخواز نينة ،بةلكى
َ دويظ داخوازييا وان دهاتن ضونكى
ئاشتيخواز و مروَ دوَستة .
دوماهيى دانوستاندن دريَذبوو ،طفتوك َو بةردةوامبوون حةتا ل َ ل جارا
ئادارى سالاَ ( َ ) 1970ى دةرضوو كو تيَدا ب َو جارا
َ دوماهيى بةيانا يازدةى
َ
َرةشى حةتا
ئاطرى شو َ َ مافى خو ِريَبةرييا كوردان دا ،
حكومةتى دان ب َ
َ َكى
ئي َ
جهى وان
دةمةكى بيَدةنط بوو ،طورميَنا توثا و طرِة طرِا ف ِروَكان نةمان و ل َ
كوردةواريى ل دو َ
َل و نهالاَ ندا دةنط ظةددا ، َ دةنطى دهوَل و زورِنا
َ ساز و
لويليا تظةنط و .
222
ىل
ئاظةدانكرنى .بة َ
َ َالنى و
توَثان حةالندن و كرنة طيَسن و مةربيَل ب َو زةظى كي َ
عرياقى ل هةمى ثةميان و برِياريَن
َ ئةو بارودوَخ طةلةك ظةنةكيَشا ،حكومةتا
بةرى خوَدا كوَمةلَةكا
خ َو ثةشيَمان و ليَظةبوو ،ثشتا خ َو دا كوردان و َ
ضةندى شوَرةشا كوردى دووبارة
َ وى
هةلبةرست و مر َوظينَ نة ذ هةذى ،ذ بةر َ
وى هةلبوو .
ذ هةمى اليةكى ظة طورِيا َ
رِاظةكرنا ثةيظان
:بةرةكةت . ثيت
ئاكنجى :خ َو جه .
ثالثشت :ثشتةظان .
كث كرن :بيَدةنط كرن .
:تيَهن ،طةرماتى . تينَ
223
خيَزانةكا ئاوارة ( دةربةدةر )
وى سالىََ داهاتيَكى باش بوو ،وةرِازان هةر ئيَكى ب ئارةزوويا خ َو تيَال َ
ضاظةريى داهاتيَكى
َ ىل ددا ،كو ضةند سالَةك بوومةبةستةكى َ
َ ئارماجنا خ َو ب َو
َزى وةلاَ َ
تى خ َو بارى ئالَو َ
وةسا بوون ،ذ بلى وان كةسان نةبيت كو ب تةمامى َ
ىل خ َو باش نياسيبوون كو ب فةرمانا بيانيان كاردكةن دزانى و دوذمنينَ طة َ
ظى كوَمةلاَ تيَكوشةر ،لةورِا سويند خوار ب ثريوزترين دذى بةرذةوةندييا َ
خوينى ب هةمى َ تشت ل نك وان كو حةتا دوا هةناسة و دوماهيك دلَوَثا
هيَزو شيانينَ خ َو دذى داطريكةران شةرِى بكةن و خ َو نةدةنة دةست دوذمنى
َذةيى ( زندة بةضالاَ ن ) بكةن .
داكو ترِانة و طةمان ب ث ِرو َ
ضارةنظيسى مللةتيدا ،دوذمن ب هاريكارييا َ ضةرخى طةردوونى زظرِى ب سةر َ
بةرسنطى
َ دةظةرى جوتيار و زةمحةتكيَشان َ ناثاكان هيرَ شةكا نارةوا هيَناية سةر
ئةوى سةد سالاَ ئيَك و دوو نةظياى ،دظى لةشكرى ستةمكاران طرت َ ، َ
شةرى هةتكبةروناحةقدا يةكرت طرت ب َو ثاراستنا نيشتمان و دةظةرا خ َو ،ئاطر َ
ل دوذمنان باراند ،وةكى شيرَ ان طازى دكر :
بذى ئازادى ،بذى كوردستان .
ئةوى دى ، َ دوَست و برادةريَن طيان ب طيان ،ئةظى دطوَتة
ها..............
دوذمنى
َ قوربان ،قوربانى كورِان مب ،مرن يان سةركةفنت و زالَبوون ب سةر
روورةشدا .
َيى
ِى خو َ ظةضوويى طوَثال ب دةست دطوَتة كور َ َ كودى ب نا سالَ
َ بابى ثشتَ
بةرخى نيرَ ب َو
َ ِى من ،مةردانة شةرِى بكة ،دوذمنى ببةزينة ((،
ئيَكانة :كور َ
224
سةر بةرِينة )) بال دايك و خوشكينَ هةوة ب ديلى نةكةظنة دةست ناثاكان...
الويَن جةمةدانى ل سةرسةرى ب طةريا هشك و تيَهنى دطرنة قيرَ ى :بال
سةرى دوذمنى و ببنة ثةند ب َو روَذطارى،
َ طوللينَ هةوة بهيَنة ئاراستةكرن ب َو
تةرمى دوذمنينَ خ َو
َ هةوار و قيذييا دايك و خوشكان دضوو بةرعةمسانى ،
دكرنة ضةثةر ،دنا روناهييا توَثا و تةقةيا برِنوَيان و قرِقرِا تةنرتيوَظا ،
ئةوى ب شةسترية
ِكةرى خ َو َ
لةشكرى شةر َ
َ ب ئيَك طا خ َو دطةهاندة
و قونداخ ماويزة رو كضيضاثا شة ِر دكر .هةر ضةندة ل دةسثيَكا شةرِى
سروشتى
َ ىل نةمانا فيشةكا و
سةركةفتنةكا طةلةك مةزن ب دةستظةئينا .بة َ
ظةنةقةتيايى دوذمنى ئةم دوورثيَض كرين و كةتنة سووتن
َ لةشكرى
َ دةظةرى و
َ
و تالاَ ن و كوشنت و براندنا َ
بى طونةهان ...ئةظة و ذ بلى ئاطرتيَبةردانا
نكرنى ،ب لوَريان كةتنة كيَشانا ثريو و ثةككةفتيينَ
َ تةرِوهشكى ثشتى تالاَ
مال و مندالينَ دةست نة كةفتى ذى وةكة كوترة مزطةفتى َ ،
َ خودى نياسينَ
َ
باريكة ( تظريك) َى بةلاَ ظة و دةربةدةر و ه َيلينَ َ
ىل تيَك ضوو ! داثريا ( ستى)
ِى
ذى ئيَك بوو ذ ئةويَن دظى شةرِيدا ثاريَزييا بضووكينَ ( باثري) َى كور َ
طوندةكى خ َو
َ دةستى دوذمنى ،ل
َ خ َو دكر دةربازكربوون ،نة ئيَخستبوونة
نياسةكى خ َو كو ب نا سةر ب ئةوانظة بوو ،ستارةكربوون،
َ اليى
فروَشان َ ،
وى ل شوينا .
ثشتى طرتنا نازدارا خودان زار َوكينَ ساظا بووكا َ
225
وى ،ل طةل ضةند ذنينَ دى يينَ طوندى و دانة دةست
ِى َ
( باثري ) َى كور َ
َذى دنيا ب ئيَكجارى
ظى رو َ
ئةفسةرةكى ،كةس دئاخفتنا وان نةدطةهشت ،ل َ
ل داثريا ( ستى ) طةهشتة ئيَك خةما داطرت كو ضةوا ،ب ض ئايني و
وى خ َو نادةتة بى طونةه بيَخنة دطرتيخانيَدا ضنكى زةلاَ َ
مى َ بريوباوةرةكى ذنا َ
وى نه َو ساخ ماية ؟
ِى َ
دةستى دوذمنى ؟ ! باشة ،كى دبيَذيت كور َ
َ
بهارى دكةىل ،روندكينَ ب طورِى دهاتنة
َ شريى
هةمى دةما وةكى مةجنةال َ
َنةيى باثريى دهاتة بةرضا ل رزدةيةكا ضيايةكى
دةمى وي َ
خوار ب تايبةتى َ
جةرطى
َ سنطى خ َو بو ظةكريية تةحةم !
َ مرنى
ب دذوارى بريندار بووية و َ
ئاظى
ثى داى قومةكا َ
دةستى فرشك َ
َ مرنى ب وى
خراثى ،ضةوا لبةر َ
َ دايكى
َ
ئاطرى سةرطني و
َ َظارييةكى قازانا زادى ل سةر كوضكى دكةىل ،
َ نةدايى ! ئي
َ
ىل
يى رةش و دوكيَلى بوو .بة َ
َدى َ
بايى ئو َ
ثشكال ل سةر ئيَك ببونةكةلةك َ ،
راستى ذى
َ دةستى
َ قازانى ،ب
طةرم بوو .جاجارا شيشكةكادى دئيَخستة بن َ
يى
ضةثى َ
رانى َ
سةرى خ َو دانابوو سةر َ
َ نةظيى خ َو دهذاند ..ضةتوَى
الندكا َ
باهينكى ( روماتيزم ) دريَذى هةبوو،
َ داثريا خ َو كو هةمى دةما ذ بةر ئبَشانا
ذى دهات ( .بيرَ ى )
دايكى ئةز مرم ) ذ برسان َ
َ جار جار نويزة يةكا (
رةخى ئاطرى ،وةكى طولةكا ضرمسى يا ئا
خوشكا مةزنا زاروَكان ل وى َ
ذى هاتيية برِين زةروسيس هةلطةريابوو ،جل و بةرطينَ درِياى ل بةربوون،
َ
ذى كيشابا سةد ثنى .
داظةكا دةزى َ
226
خوارى ،ذ برسا وةكى كظانى ليَهاتبوو ،ضاظينَ طةالويَذى يينَ
َ دا كةظنة
َظى ) ،ذ اليةكى (
دايكى شي َ
َ تيَكضووى ل ش َورِبا ثريخةنى بوو ،ذ اليةكى (
دايكى نانى ) ذ بلى واق واقا دنا الندكيَدا .ئةظة تيَكةىل ه َورِينة و الوذو و
َ
سال ب سةرظة ضووى دبوون و نةخشةيا كارةساتةكا ثيَطوتنا داثريا بريندارا َ
227
ماموَستاى طازى ضةتوَى كر و ماضى كر ،س َيظينَ دطةل خ َو ئيناين كرنة
دكوَشا وى دا ،خالةتا ( ستى ) خبيرَ هاتنةكا طةرم و طو ِر ل ماموَستاى كر،
حةتا بيَذى ئيَك دوو شيظا خ َو تيَكر و هةر ئيَكى نانةك ل بةر دانا ،ئةو
ئاخفتنى دطةل ئيَك و دوو .
َ خوارنى بوون و ئةظةذى كةتنة
َ مذووىل
ئةرى طوَرى تةمب ض دةنط و باسينَ خوَش دطةل تة نينن ؟
داثرية ستى َ :
نازدارى دايكا زاروَكان وةختة مبرم !
َ حوسينى غازى ،ذ بةر
َ مةرقةدى
َ ب
دةرى ! بال خوَفروَش و دوذمن دةستى خ َوجهةكى قايم ناهيَتة َ
َ طيان يال
خودى من راهةذاندى با ...با ...ثـ ثـ ثري
َ وى زجنريا ل مالاَ
بوةشينن ،ب َ
ىل حةرام كةم ،ب نظيذا نيظر َو ئةطةر
دى َ
شريى ظان مةمكان َ
بهيَتة ظة َ ،
نانى زاروَكان هاتيية كرِين !...
وى برِنوَيا ب َ
دوذمنان نةدة نةبةر طوللةيينَ َ
ماموَستا :داثري ،ئةم هةمى ( باثري ) ين ،كو ِريَن ،تةيينَ بضووكني ،روَذةك
ثى
دى َ
سزايى تاوانينَ خ َو َ
َ دى دةنة دادطةها طةل و
دى هيَت لبةر ضاظينَ تة َ
َ
هيَتةدان ،ئةظة مللةتة – مللةت ،ذ ثيالى قاميرتة ،ذ دةريا َ
بى بن فرةهرتة،
لةشكرى مة سةركةفت ،ثشتى
َ فريزيية هةر بربِة شني دبيتة ظة ! دبيَذن
رزطاريى ب َو تة هات .هيَشتا
َ دى وةرطرن ،هةما بزانة مزطينيا
سةركةفتنى َ
َ
روويى وى ماضى كرن :
َ ئاخفتنا وى د دةظيدا مابوو هةر دوو اليينَ
دى هيَتةظة ؟
طرتيخانى َ
َ -وةى داثريا رةق و هشك ،نازدار ذ
دطةل باثريى ب َو نا َ
مال و زار َوكينَ خ َو ب سةر بلندى ؟ !
228
داثريى ب َو كو ِريَن
َ مةرطى
َ خودى دةرطةهةكى ب َو مة ظةكة ،ئاخ ....
َ وةى
جح َيلينَ خ َو نةفروَش ييت...
دينارى بطرة ،تة ثيَدظى ب ض هةبيت
َ -داثري ،ل من دةرنطة ،ظى ثيَنض
َذى ماموَستاى يينَ
ىل نةبي َ
َوى ) بة َ
سى ديناران ذى بدة ( سي َ
ثى بكرة ،ظان َ
َ
هنارتني ،ضنكى ذنةكا دة بةرداية ....
دى ل سةر خ َو راكةم ؟
-ئاى ماموَستا ،كةنطى قةجنيينَ تة َ
يى مللةتيية ،كو ب شانازى ب َو
ماموَستا رابوو سةرثيَيا ،نة داثري ،ئةظة َ
سةرى خ َو كريية قوربان ،ل سةرخ َو خاترا
َ هةوة دهنيرَ ن ،باثري ب َو مللةتى
دةرى .
خ َو خواست و ضوو َ
َدى حةتا دةركةفت ،داثريا ستى خ َو طوهاندة مالاَ سي َ
َوى : سثي َ
سى دينار ئةوان ب َو تة هنارتينة .
-ها ،ئةظة َ
كى هنارتينة ب َو من ؟
-هةبيت نةبيت َ ،
-من نةنياسى .
-ماموَستا ثيرَ وت نةبيت ،شةظا ثيَشرت لطةل هةوة بوو .
طةلةكى باشة .
َ ىل بوو ،دبيَذن
من ذ ذنان طوه َ
طوتى :نة ئةو نينةو ،زظرِى َ
مال . ستيى َ
َ
َوى ضوو ب َو نا كوَما ذنان روَنشت و طوت :
سي َ
خودى طةىل خوشكا ماموَستا ثريوَتى شةظا ضوويى حةفت دينار ب َو من
َ -ب
بابى
خودى َ
َ ذى دكةم ،ب
هنارتن ،دابضم هندةك ترى بكرِم ،طةلةك حةذ َ
ليَقةومييانة .
229
َكى خ َو فروَشان و ئاكةهدارييا
هةر د وى دةميدا دةنط طةهشتة سةرو َ
ريَكخراوا دوذمنى هاتة كرن .ماموَستا طريَدا و ئيَخستة نا ثيكةثا كةسك
ناظى
سى روَذان ليَدان ،ظيان َ
سى شة و َ
َرى ثشتى َ
و ب َو باذ َيرِى بر ،ل وي َ
ثى
وان كةسان بيَذيت ئةويَن ثشتةظانينَ شوَرةشطيرَ ان و جظني و كريَتييا َ
بدةت.
دى من كوذن ،بةلىََ ت َولاَ من
ىل ئة خوَش ميرَ ة رابوو و طوَتة وان :هةر َ
بة َ
دى هيَنة كوشنت !
ب هزاران ذ هةوة َ
ثشتى دةمةكى شةر هاتة راطرتن و ثيَشمةرطينَ قارةمان بةرةف خيَزانينَ خو
شاديى سةرانسةرى
َ َكى وى لبةر سنطى ،خوَشى و
ظةطةرِيان ،هةر ئيَكى زارو َ
حةوشى ،هةر دةمةكى ب َو
َ دةرطةهى
َ نيشتمانى ظةطرت ،بيرَ ىو ضةت َو ل
َ
اليةكى غارددان و ( سةركةوت ) ذى ب لوتكان دويظ دكةفت ،ضا ل
ىل خمابن دةمةك بوو نيشتمانا خوَشةويست
بابى خ َو دطيرَِا كو دةركةظيَت ،بة َ
َ
ىل دكر .
دنا طوَريدا باوةشينك َ
230
بةردة قارةمان
الوازيى
َ َشوةرى عومسانى بةرةف
َ بيستى ضةرخا كي
َ سةدى
َ ل دةستثيَكا
دةمةكى دى ئالوَزى ثةيدادبوون ،ضونكى ستةم و
َ دضوو ،هةر دةمةكى ب َو
دةنطى زةنطال
َ اليةكى ديظة
َ زوَرداريا عومسانيان ذ سنوورا دةرباز ببوو ،ذ
باوةريا نةتةوةيى بةرة بةرة دنا وةلاَ تاندا دةنطظةددا و طةلينَ بن دةست
ِذيا عومسانيان دنالَني ،هيظيينَ وان
ئاطةهداردكرن و ،ئةو طةلينَ كو ل ذيَر ر مَ
طرانى تيَدا دذيان رزطار بنب .
َ بارى
ئةو بوون كو روَذةك بهيَت لنب وى َ
كورد ذى ئيَك ذ وان طةالن بوو كو بيَهنا وان كورت ببوو ل ذيَر فةرمانينَ
ئازاديى لنا ئاخا
َ ِوهنى
ضرايةكى ر َ
َ توركان ،هةردةم هيظى دخواسنت كو
كوردستانيَدا هةلببيت .
َكى دةست ثيَكر ،
جيهانيى ئي َ
َ هةروةسا ل سالاَ 1914ز كارةساتا شةر َ
ِى
دميةنى ترسناك هيَدى هيَدى شاثة ِريَن رِةشينَ خ َو ب سةر هةمى قوالضينَ
َ وى
ِى
ئةجنامى ظى شة ر َ
َ جيَهانيَدا كيشان ،هةمى اليةك تيَكشيَالند ،د
فةلةكى ئينطليز ب سةر كةفتى طةهاندة ئاخا
َ خو يَناويدا ضةرخا
د ليرَ ان كو كوردستانة.
وى دةمى ذى شيَخ مةمحوودى ثايةكا بةرز هةبوو دنا كورداندا ،
اليى نيشتمان ثةروةريظة ،كو وى دظيا
اليى ئايينى ظة ،ض َ
ض ذ َ
يى شةثرزة
كوردستان يا سةربةخوَبيت ،شيَخ مةمحوود دظى دةميدا َ
و ئالَوز بوو ،وى ب باشى زانى كو ئينطليزان ئاطةهدار بكةت كو ئة
231
نوينةرى
َ هندى نامةك ب َو
وةالتى كوردانة دظيَت ب َو كوردان مبينيت،ذ بةر َ
َ ئاخة
ئينطليزى هنارت كو ل بةغدابوو ،دناما خوَدا طوتبوو:
ب سةدةهان سالَة ئة ئاخة مةلَ َ
بةندى كوردانة و هيظيدارين كو هوين
مافى
مافى مة بدةنةمة و ،وى مافى نةدة نةمة كو ثاشى بضةكى ئةم داخوازا َ
َ
مافى
دى َ دظى ضةنديَدا كرى طوت ئةم َ
خ َو بكةين .ثشتى ئينطليزان هزر َ
نوينةرى ئينطليزى ( ميَجةر نوئيَل )
َ ثةميانى
َ ظى
دةينى ،ثاشى لسةر َ
َ كوردان
دةرطةهى
َ سولةميانيى ،ب َو روَذا ثاشرت لبةر
َ بى ى ئالوَزى و ئاستةنط طةهشتة
َ
سولةميانيى ) ل ثيَش ضاظينَ هزاران ئاكنجيينَ باذ َيرِى ضوو سةر
َ ( سةرايا
يى
حاكمى طشتى َ
َ مريى بةريتانيا
بناظى َ
كورسيةكى هةر زوو طوت َ (( :
َ
طرتنى رِزطار
َ َخسرييى و
َ يى ذ ئي
عرياقى ئةم هةوة ئاطةهداردكةين كو هوين َ
َ
حاكمدارى
َ بووين ،ئيَدى هوين دسةربةست و ئازادن ،شيَخ مةمحوود
كوردستانى ية ))
َ
ىل طةش بوو ،
ىل كورد وةكى طو َ
ظى مزطينيا خوَش ،طة َ
ب كةيف خوشيا َ
ىل هزار خمابن!
قوربانيى بووية ثارضةيةك ذ بةهشتا بةرين َ
َ َرى هةملةت و
باذي َ
ىل خ َو
ئة خوَشى و شادية طةلةك ظةنةكيشا !! ضونكى ئينطليزان ذ نيظا د َ
بنةجهكرنى ئة ئاخفتنة
َ مافى كوردان نةبوو .بةلكى بو خ َو
باوةرى ب َ
طوت بوو !! بظى رِةنطى ب تةمامةتى ذ ئاخفتنينَ خو ليَظةبوو ،دةست دا
كوردستانى و دوور ئيَخستنا هندةك
َ ب ئينانا بيانيان ذ دةرظة ب َو نا ئاخا
كوردستانى روَذ ب روَذ ئالوَز تر د بوو ،
َ بارى
كوردان ،ئها بظى رِةنطى َ
232
ىل نةدما ،شييان و ووزةيا وىِادى ش َيًخى ئاطةه َ
وى ر َ هةتا طةهشتية َ
كاودانى وةلاَ تى بظى شيَوةى رِابطريت ،ئةظجا نامةكا توندوتيذ
َ نةمان كو
ذى
عرياقى هنارت و داخوازا جبهئينانا ثةميانا وى َ
َ يى
دادوةرى طشتى َ
َ بو
بى مفا بوو ،ضونكى
كر ،كوسةربةخوَيا كوردانة ،ئة داخوازيية ذى يا َ
دايى ،ظيَجا شيَخى
َزى ثةشيَمان ببوون ئةوا وان َ
وى سو َ
ئينطليز ب تةمامى ذ َ
كوردستانى،
َ ئامادةكرنى ذ ب َو دةرئيَخستنا بيانيان ذ ئاخا
َ دةست دا خ َو
ئاطرى شةرِى هةلبوو ،سيار و ثةيادةيَن كوردان وةكى ثلَنطان ذ َ ئيدى
هةمى اليةكيظة هيرَ ش دبرنة سةر سةنطةر و ضةثةريَن دوذمنى ،ب رِاستى
كريارةكا وةسا وان ئةجنامدا كو ض دةما نةهيَتةكرن ،تاسلوجة ببوو طورِستانا
سوثايى كوردان ل
َ ظى سةركةفتنا مةزن
يى ئينطليز ،ثشتى َ
سوثايى ليَظى َ
َ
كةركووكى ضوون ،ل
َ كوردستانى بةرةف
َ حوكمدارى
َ ذيَر سةركردايةتيا
بارةطايى خ َو دانا ،هةر وةسا ئينطليزان ذى هيَزةكا مةزن
َ دةربةندى بازيان
َ
كةركووكى ئينا ،ثاشى ئة هيَزة بةرةف بازيان لظى .
َ موسلى ب َو
َ ذ
َدى سوثاى ئينطليزى ذ ضةند اليةكا
بظى رةنطى ددةمةكيدا دطةل بةيانا سثي َ
ضةكى كوذةك
َ ظة هيرَ ش برنة سةر شةركةريَن دليرَ يَن كوردان ب طرانرتين
ل ئةردو ئةمسانان .
ِةكى مةردانة
سوثايى كوردان ذى وةكى شيرَ ان بةرهنطارى وان بوون و شةر َ
َ
سوثايى كوردان دةست بدةنة
َ َشيى يينَ
ىل هاتى ر يَز يَن ثي َ
كر هةتا وة َ
233
خةجنةران و هيرَ ش دكرنة سةر دوذمنى و بنا كةتن ،ئيدى هةر ئةو بوو
بى ويَنة شيَخ
ِةكى دذوار و َ
كو كةس ب زيندى نةظةطرِيان ،ثشتى شةر َ
سوثايى كوردان شكةست
َ ِى دذوار
ئةجنامى ظى شةر َ
َ مةمحوود بريندار بوو ،ذ
بى بها شيَخ
كوردةكى َ
َ و دوذمن هاتة نا بارةطايينَ واندا ب دةسنيشانا
ب بريندارى ل بن بةرةكى نيشا ئينطليزان دا ،ب ئيَخسريى برة بةغدا و
شة ِر ب دوماهى هات ،ئةو بةر ببوو ضةثةرةك بو ثاراستنا شيَخ مةمحوودى د
ناظى وى بةرى كرة ( بةردة قارةمان ) ،ئة بةرة دكةظيتة
دةمى شة ِريَدا و َ
َ
زارى هةر نيشتمان
ناظى ظى بةرى بةالظةبوو ،ل سةر َ
دةربةندى ،باشى َ
َ ذيَريا
ثةروةرةكى كورد و ناظى وى ب ثريوزى لنا الثة ِريَن ميَذوويا ب خوين
َ
هيظيى ية كو
َ وى
بةرى ناظربيذى هةر ب َ
ىل كورد هاتة توَماركرن َ ،
يا طة َ
ثةسةنديى ذ رِةه و رِيشاالن ذ نا
َ َشيى و نا
بةرةكيى و خ َو فرو َ
َ َظى دوو
تو َ
كوردان بهيَتة هةلكيَشان ،هةر وةسا هاتييةطوتن :ض جاران ثشتا خ َو ب
بيانيان رِاستنةكةن .
234
دهوَك
دهوَك د ديروَكيَدا -:
بى طومانة كو دهوَك ذ باذيَرين كةظنينَ كوردستانا عرياقيَية ،ثروَفيسوَر
َ
بناظى ( ئةديان ) نا و دةنطينَ
دةمى ئاشوورياندا دهوَك َ
( فوَر ) دبيَذيت :ل َ
هةريا دميوزا ئاشوورى كو نيَزيكى
ثايتةختى مَ
َ وى بةالظة بووية ،ضونكى
َ
جهةكى طرنط و ب بها بوو
َ ( بيت داكان ) بوو ،طومان تيَدانينة دهوَك
سى دةربةندا ضيايى بوو ( ،دةربةندا
سةرى ريَكا َ
َ لنك ئاشووريان ،ضونكى
ِى و دةربةندا دةرطةال شيَخان ) ،هةمى هاتو َكى و دةربةندا قةشةفر َ
دهو َ
سى دةربةندا
تى حسييان دظان َضوويَني ئاشووريا دطةل دةولةتا ئورتوو ولاَ َ
دى ب
ىل َ
كوردستانى ية ،بة َ
َ دا بوو ،لةورا دهوَك ئيَك ذ باذيَريَن كةظنينَ
ض هيَتةزانني كو كةظنة باذيَرة ؟ ب ثةيكةر و ويَنةيينَ دا تراشيينَ شكةفتينَ
وى ،دطةل وان ط َو ِريَن كةظن يينَ هةتا نوكة دظان شكةفتاندا
دةوروثشتينَ َ
ضةندى ذى دةظةرةكا طرنطا مرينشينا داسنيَني ذيَرى بوو،
َ وى
ماينة ،ذ بلى َ
ئةو مرينشينا بةرى سالاَ ( ) 961ى زايينى هاتية دامةزراندن هةتا سالاَ
( ) 1236ى زايينى ذ كار و دةستهةالتدار و فةرمانرِةوا بوو ،مرينشينا
وى هاتة
جهى َ
بى هيَز و هةذار بوو ،مرينشينا شيَخان ل َ
داسنيان كو يا َ
دةمةكى كيَم بووية ثارضةيةك ذ مرينشينا بةهدينان،
َ ىل ثشتى
دامةزراندن ،بة َ
كو هةتا سالاَ ) 1843ى زايينى دةسهةلاَ تدارى ل مَ
هةريا بةهدينان دكر ،
َكنظيسى ب نا و دةنط ( هارمتان ) دبيَذيت - :
َ ديرو
جهى فةرمانرِةوايا ( تاسيوس بيزاسيوس ) دا
ل دةم و َ
235
بناظى ( جا هوَك ) هاتية ناظكرن ،ضونكى هةتا نوكة ل شكةفتا دهوَك َ
ِكى ) ثةيكةر و طوندى ( طةظةر َ َ ضيايى شندوَخا بةرامبةرىَ هةالمةتان ل
روويى ضيايظة ماية ،ويَنةيةك ذ ويَنةيينَ َ بةرى هةلكوالى ب َنةيى َ وي َ
ثاشايى ئاشوورى ( ئةرد نةريَرى ) ية . َ َنةيى
شكةفتى وي َ
َ هةلكوالى يينَ
كوردى بنا و دةنط ( حوسينَ حوزنى موكريانى ) دبيَذيت: َ نظيسى
َ ديروَك
مريى نيظ ئةطةرى نا ليَنانا باذيَرى ب ( دهوَك ) ئةوة ،كو ثاشاى يان َ َ
تشتى ذ
ناظى وى ( ئاخ شند َو ) بووية ،هةر َ ضوارى زايينيدا ،كو َ َ سةدى
َ
َرى ئانكو ( دهوَك ) َى ضاندنى هاتبا وي َ
َ يى
بةرهةمى دى َ
َ دةخل و دانى يان
ىل هارمتان دبيَذيت : ذي رِاكةن ،بة َ
دوو مستا ذ وى متاى دا َ
لظى
دووى زايينى ل شندوَخا َ . َ ( ئاخشند َو ) مرينشني بووية ل سةدةى
َرى
مالتايى ) كو نزيك باذي َ َ طوندى (
َ ثامشايى طرنط و ب بها ل
َ دوماهيى
َ
َكى هاتية دينت . دهو َ
اليى
َذى سثى ذ َ ضيايى دري َ َ َكى د دوَلَةكيَداية دناظبةرا رِزداِى دهو َ باذير َ
اليى باشووريظة ،ئة د َولاَ كو باذي َ
َرى ضيايى شندوَخا ذ َ َ باكووريظة ،
َكى تيَدا هاتية دروستكرن ،دوو رِووبار ظى باذيَرى ئاظةدان دكةن : دهو َ
سةرى باذيَرىَ سةرى ذوورى ئانكو َ ِووبارى دهوَك ) يَية كو ل
َ َكى ( ر
يى ئي ََ
ِووبارى هشكة رِوو )
َ دووى ( ر
يى َ باشوورى ِروَذ ئاظا دةرباز دبيت َ ،
َ بةرةف
باشوورى ِروَذ ئاظا
َ َكى ل ذيَريا باذيَرى بةرةف يى ئي َ
يى بضوو كرتة ذ َ ية كو َ
َكى ل ِروَذئاظايا د َولىََ . ِووبارى دهو َ
َ دةرباز دبيت و دطةهيتة ر
دهوَك وةكى نيمضةدورطةية كو كةفتية دناظبةرا هةر دوو رووباراندا،
ب ئاظا هةردوو رِووباران باخ وبيستان و رِةز يَن دةوروبةر يَن باذ َيرِى
236
وى بنا و دةنطن.
َقيةكى بذارة و رِةز و باخينَ َ
ثى دهيَنة ئاظدان ،في َ
َ
ثى دبةن .
خوشيى َ
َ وى
هذمارةكا زوَر ذ ئاكنجيينَ َ
َديى هاتية قريكرن كو د دهوَكيَدا
ثشتى ريَكا دناظبةرا موسل و ئامي َ
دةربازدبيت .دهوَك كةفتية سةر سيرَِيانا بازرطانى دناظبةرا قةزايينَ كوردى
هندى دهوَك يا بةرةف
يينَ دةظةرا بةهدينان و موسل و هةظليرَ َى ذى ،ذ بةر َ
ئاظةدانبوونى دضيت ،نةخامسة طرنطى ثيَدان ب هاظينطةهينَ
َ ثيَشكةفنت و
دةظةرا بةهدينان وةكى ( زاويتة ،سياراتيكا ،سةرسنط ،سوَال ،ئةرةدنا،
مللةتى كوردى ل
َ بامةرنى ) ...ثشتى ل سةر داخوازيا بزاظا رزطارخيوازا
َ
عرياقى برِيار داى دهوَك ببيتة ثاريَزطةه ،ل ظان
َ 1969/5/29حكومةتا
مللةتى كورد ل بهارا ساال
َ دوماهيى ب تايبةت ثشتى سةرهةلدانا
َ سالينَ
َكى ئاظةدانيةكا مةزن ذ هةمى اليان ظة خبوَظة ديتية و
ِى دهو َ
1991ز باذ َير َ
دى بيتة دةظةرةكا بازرطانى و زانست و
ثاشة ِروَذةكا رووناك هةية ،ضونكو َ
يى ل بةهدينان .
ثيَشةسازى َ
237
ئافرةتا كورد
ئافرةتى ثايةكا بلندا جظاكى هةية ،نةخامسة
َ دميَذوويا ذيانا كوردةواريدا
دى بينني :
ئةطةر سةحكةينة كرياريَن ب هيَزو بلنديَن ئافرةتا كورد َ
وى خوشة ،لةوا يا هةظثشكة دطةل وى زوَر ب ميرَ و َ
مال و زا ِر َوكينَ َ ىل َ
دَ
ضةندى بوَمة دةردكةظيت كو ذنينَ
َ بظى زةلاَ َ
مى خ َو دخوَشى و تةنطاظياندا َ ،
ِادةيةكى دةست رةنطينن ل مال و ثةروةردةكرنا زا ِروَكان و
َ كورد هةتا ض ر
وى
مى َدةمى زةلاَ َ
هاريكاريكرنا هةظسى ،كا ضةوا خزمةتا ميَظانان دكةت َ ،
كارى
بظى ذى رازى نابن ،بةلكى يا مذيلى َ
ل مال نةبيت ،طةلةك جاران َ
ضنينى و دروست كرنا ماست و ثةنري و ذاذى و دةوى و نيظشكى
َ رِسنت و
مبلى
اليةكى ديظة مل َ
َ َشتنى ،ذ
َزانى و بو فرو َمفايى خي َ
َ و فرى ية ،بو
ضنينى) يان
َ زةلاَ َ
مى خ َو ل ضيا ،بو ديظ طورِيانا (كةزوان و بةرِوو ،مازى
ئاظدانى ية،
َ ضاندنى و رِةز و باخ و
َ ئاظى و تووتن
باركرنى و بةر َ
َ ذى مذيلى
و خودانكرنا تةرش و كةوالىَ ية و ،داربرِين و كرِين و فرو َ
َشتنى ل طةل
وى ل كارطةه و زةظيان دكةت ،ئةوا هةذى زةلاَ َ
مى خ َو ،و هاريكاريا َ
خودى ثيَداية ،بيَى
َ طوتنى لظيرَ ة جوانيا ئافرةتا كوردة ،كو جوانية كة
َ
سيمايى وان دسوور و سثى
َ خةمالندن و نيشان و نةخش و نيطارة ،سةر و
يى
ثرضى وان َ
دةمى دبينى دهةستى سظك و خوين شرينن َ ،
و طةمن رةنطن َ ،
ذيانى سيارى دةواران دبن و ،لنا
َ رِةشة يان ز َيرِينة ،ذ بو ثيَدظى يا
ميرَ ط و ضيمةن و دارستانان دطة ِر يينَ ،لةورا سيارضاك و تظةنط
ِةشبةلةكى دكةن ،و
َ خ َو شن ،د خوشياندا داوةت و شةهيانا و ر
238
دبارى شوكرنيَدا ،دلدارى
سةربةخوَيةكا تةمام هةية ،ل هندةك جها نةبيت َ ،
ثى بكةن و د دةهمةن ثاقذن ،دظى
هندى داشوو َ
و ئةظينيةكا ثاقذ دزانن ،بو َ
باريدا ئيَك ذ نظيسةريَن بيانى كو ( جانرتة ) دبيَذيت :دةهمةن ثيسى دنا
كوضةريَن كورد دا نينة ،بةلكو كيَم جارا ئة رةوشتة دهيَتة دينت .
هةر وةسا ( ميجةر سوَن) و ( ميستةر ريج ) كو هةر دوو روَذهةالتناسينَ
نةتةوى كورد ئيَكةم نةتةوةية ل روَذهةالتى
َ ئينطليزن دظى باريدا دبيَذن ( :
كو دةهمةن ثاقذيا ئافرةتا خ َو ثاراستيية ) .
ل طةلةك دةماذى ئافرةتا كورد ب زيرةكى و هيَز و شيان ديار كريية .
ضاكيى
َ خودى نياسني و
َ وى ،ذ بو
دةستى َ
َ ريَظةبةرى و دةستهةالتدارى داية
ِيى ذ زةلاَ مى ياهونةرمةنديى و دل تةر َ
َ زانينى و
َ ثةروةريى و
َ و نيشتمان
كيَمرت نةبوو ،ب َو منوونة وةكى ( خاتوون خانزاد -مريا سوَران ) كو شاذنةكا
ئازا و جبةرط بوو د شةرِاندا .يا زانا و جواميرَ و دادثةروةر بوو ،هةردةم
خةبات كريية ذ بو ئاظةدانكرنا وةلاَ تى ،ذ ظةكرنا طةلةك قوتاخبانا و مزطةفت
ِيى نةداية دوذمنى ، دةستيى و سةرشوور َ
َ و نةخوَشخانان ،ض جارا ريَكا بن
ىل ( قةدةم خيرَ ) و ( قةرة فامت ) ،دوو منوونينَ خةباتكةريَن ئافرةتينَ زيرةك
بة َ
و ضا نةترس و بنا و دةنطينَ كوردستانا ذوورى و كوردستانا روَذهةالت
بوون .
هةروةسا ( حةثسة خانا نةقيب ) سةركردةيا رِاستةقينة يا هةمى ئافرةتينَ
اليى جظاكيظة و ،ذ باشى و كورد ثةروةرى و مروَظايةتييَدا،
سولةميانيى بوو ذ َ
َ
وى وةرطرتينة و ثرسيار طةلةك سةروَك و زةالمينَ ناظدار رِاو بو ضوونينَ َ
نةتةوةيى كورد
َ ذى كرينة ،ل سالاَ ( ) 1930ز نامةك دةربارةى َ
مافى
ظى سـاليَدا ذى ( كــؤمةلاَ ذنان ) لجظاكى طةالن ) هنارتية و هـةر د َ
َ ب َو (
239
َطةهشتنى و كاروباريَن
َ خواندنى و تي
َ سولةميانيى دامةزراند .هةمى ثالَدان ب َو
َ
سولةميانيى
َ ضةندى دهةمى بياظاندا هاندانا ئافرةتينَ
َ ظى
كوردايةتيى ،ذ بلى َ
َ
دكر ذ بو كرياريَن باش ،وةكى دةست طرتنا يينَ هةوجة و ثيَدظي و هاريكاريا
رةوشتةكى ثاقذ
َ َوةكى ريَك و ثيَك ،
هةذاران و ريَزطرتنا زانايان ب شي َ
َرى
دةمى ضوونا وان ب َو باذي َ
بلندى ئافرةتينَ كورد نيشا بيانيان ددا ل َ
َ و
سولةميانيى .
َ
هةر ديسان منوونةكا دى يا ئافرةتا رةوشةنبريا كورد :
( رةوشةن بةدرخان ) كو خيَزانا ( جةالدةت بةدرخان ) ة ،بو ثيَشكةفتنا
كوردايةتيى خةبات كريية .
َ طيانى
َ ِى كوردى و بةالظةكرنا
ئةدةب و تور َ
نهو ذى منوونةكا جوانيا ئافرةتا زانا و زيرةك و سةربلند و نيشتمان ثةروةرا
كوردة دنا كورديَن ِروَذئاظادا .
هةلطرى
َ كوردستانى بوون ،
َ ظيَجا ئةظة منوونةيةيينَ رابةريَن دلسوَزيا ئافرةتينَ
نةتةوةيى بوون ،هةمى بزا و
َ سةربةستيى و رزطاريا قوناغا
َ ضرايى ريَكا
َ
فةرى ل
ئةركى َ
َ كوردستانى ئةو بوو :كو
َ خةباتا وان بو ئافرةتينَ ئةظرو يينَ
خوطوريكرنى ،مل
َ َزيى و
ئازايةتيى و دلسو َ
َ ِى
سةرملينَ وان ،و ب وى ثةر َ
خةباتى بكةن ،ذ ب َو ب
َ ملى برايينَ خويينَ خةباتكةر و زاناو رةوشةنبري
ب َ
دى شيينَ بيَذين
جارى َ
وى َكوردستانى َ ،
َ دةستظةئينانا مافينَ رةوايينَ كورد و
جهى شانازى و سةربلنديا مللةتينة و ثةروةردكاريَن ئاظا
هوين ب رِاستى َ
بايى فيَنك و ئاخا جوانا ث ِر بةرهةما كوردستانيَنة .
زةالل و َ
240
ميديا
241
مةكى
ودناظ دةنط وباسينَ سياسى ئابوورى كؤمةلاَ يةتى و كولتوريدا وةك تيرَ َ
خوارى ,ذ ثاشخانةكا
َ ناسيارى ذ هةذييَة ,ب جيهانثوون ذ ئامسانى نةهاتية
َ
سنورى ئاخ
َ بةحسى
َ تنى
سنورى ب جيهانبوون َ َ دريَذا موديَرن سةرهلداية .ل
سنورى كؤمةاليةتى وكولتورى... َ بةحسى
َ جوطرافى ناهيَتة كرن ,بةلكى
َ و
سةردةمى ب
َ جؤرى سنوريَنَ ىل تايبةمتةنديةك ,كو هةمى دهيَتة كرن َ .
جيهانبوون نيَزيكى ئيَك دكةت ,ئةوة كو هةمى ثةيوةنديينَ كؤمةاليةتى
ِاطةهاندنى
َ يينَ مرؤظى دهيَنة طوهؤرِين .تةكنةلوذى و ئامرييَن ثةيوةندى و ر
رةكى زؤر مةزن ل سةر الوازكرن يان سةردةمى ب جيهانبوون شوينوا َ َ ل
نةتةوةيى
َ هةستى
َ بةروظاذى موكمكرنا سنوران داناية .بؤمنوونة بهيَزبوونا
ِاطةهاندنى بهيَزبوو .هةكة هةتا
َ ميديى وئامرييَن ر
َ لنك كوردان ب ريَكا
دووهى بؤ منوونة سنور ريَطر بوو ل ضوونا كتيَب و بةالظةكرنا كوردى
كوردستانى ,ئةظرو هةمان سنور ب ريَكا َ ذ باشوورى بو رؤذ هةالتا
كوردستانى بيت
َ تيَلةفزيونا ئامسانى وئيَنتةرنيَنت هاتينة ذيَربن و كيَشك ثشكا
جياوازيى ناكةت ,ب ريَكا ئامسانى وئيَنتةرنيَنت د ضاالكيينَ كولتوريَ ،
دةمى ضةند رؤذةكان و هةتا يينَ ئيَكدوو وئاطةهدارن ,ئةوى دبوريدا بؤ َ
ضةند هةيظةكان بؤ بةالظةكرنا دةنط وباسةكى دناظـ كورداندا بيَدظى بوو
كوردستانى
َ ,ئةظرو هةر ئةو دةنط و باس د ضركةكيَدا ل هةمى جيهينَ
كوردستانى بةالظة دبيت .تيَلةفزيون وةك ئيَك ذ كةرةستيَـن َ ودةرظةى
راطةهاندنى ,دشيَت كارةكى بكةت ,كو ميديا زويرت وثرت تيَكةىل ذيانا َ
ميديايى مرؤظى
َ كؤمةاليةتيا مرؤظان بنب ,ئةم دشيَني بيَذين ب ِريَكا
ثةيوةندى دطةل ئيَك دكرن هةر ضةندة ل جه و دةمينَ جياوازدا دذين
242
َشكةفتى
َ تيَلةفزيون دبيتة خوديكا نةتةوةيى كو ذن و زةلاَ م وثريو الو وثي
بةرى
وثاشكةفتى خؤ وناسنامةيا خؤ تيَدا دبينيت .وةك دهيَتة طوتن زمان َ
زمانى نظيسن و ئاخظنت و زاراظينَ
تنى َ ناسنامةيى ثيَك دئينيت ،مةرةم َ
َ بنياتى
َ
ضظاكى كولتورية كو ب
َ زمانى كةلتورى يان
كوردى نينة ,بة لكى مةرةم ئةو َ
جهى خو دبينيت.
بينةرى كورد َ
َ ِريَكا كاريطةريا تيَلةفزيونينَ كوردى لنك
رِاظةكرنا ثةيظان
وى
رامانا َ ثةيظ
راطةهاندن ميديا
بةالظةكر وةشان كر
زانستى ئةكادميى
زاراظ تيرَ م
رةشةنبريى كةلتور
جظاك كؤمةل
َ
243
( ثي َِرست )
244
( ثي َِرست )
245
( ثي َِرست )
246
( ثي َِرست )
247
( ثي َِرست )
248