You are on page 1of 10

‫حوكومةتى هةريًمى كوردستان _عيَراق‬

‫وةزارةتى خويَندنى باال و تويَذينةوةى زانستى‬

‫كؤليَذى ثةروةردةى بنةرةتى‬

‫بةشى زانستة كؤمةاليةتيةكان ‪/‬بةيانيان‬

‫طاريطةرى ثؤشاكى رووةك لة سةر جياوازى ثلةى طةرمى‬

‫ئامادةكردنى‬
‫فاتيمة ئةكرةم عزيز‬

‫مامؤستاى بابةت‬
‫شاالَو‬

‫سالى خويَندن‬
‫‪2020_2019‬‬

‫ناوەرۆک‬
‫ثيَشةكى ‪2...........................................................................................................................:‬‬

‫ثؤشةكى رووةكى رووةكى لةمانةى خوارةوة ثيَك ديَت‪2.................................................................:‬‬

‫جؤرةكانى دارستان‪3..............................................................................................................:‬‬

‫‪1‬‬
‫ثؤلين كردنى لةوةرطاكان ‪5.....................................................................................................:‬‬

‫طاريطةرى بةرطى رووةكى لةسةر بةرهةمهيَنان و طلدانةوةى طةرما‪6.............................................:‬‬

‫هؤكارى نزم بوونةوةى ثلةى طةرما ئةو شويَنانةى كة بة بةرطى رووةكى داثؤشراون‪7......................:‬‬

‫ثلةى طةرما ‪10....................................................................................................................:‬‬

‫سةرضاوةكان‪11.................................................................................................................. :‬‬

‫ثيَشةكى ‪:‬‬
‫ثؤشةكى رووةكى(رووةكى سروشتى) بةو رووةكانة دةكوتريَت كة بة شيَوةيةكى سروشتى لة سةر رووى‬
‫زةوى دةرويَت طةرضى رووةكى سروشتى بةرهةمى ئاو هةواو رووى زةوى و خؤلة بةالم واديارة‬
‫كطاريطةر فاكتةرى يةكةميان لة دوو فاكتةرى ديكة زياترة ‪.‬خةسلةتى ثؤشاكى رووةكى كوردستان لة وة داية‬
‫كة خؤيان لة بةرزى و ثلةى طةرمى و وشكيدا رادةطرن هةتا لة باشوورى روذهةالتةوة بةرةو باكوورى‬
‫رؤذئاوا برؤين ضرى ثؤشاكى رووةكى زياد دةكات هؤكةشى بؤ جياوازى قةوارةى بارانبارين دةطةريَتةوة‪.‬‬

‫ثؤشةكى رووةكى رووةكى لةمانةى خوارةوة ثيَك ديَت‪:‬‬


‫يةكةم ‪ /‬دارستان‬

‫دووةم ‪ /‬طيا و طولى سروشتى‬

‫س َى يةم ‪ /‬لةوةرطا‬

‫يةكةم ‪ /‬دارستان‪:‬‬

‫دارس تان و دارودةوةن نزيك ةى (‪ )15‬ملي ؤن هيَكتاري ان (‪)150‬ه ةزار (كض ط)ل ة زةوى كوردس تان‬
‫(سى مليؤن هيَكتار)دارستانى ت ةنك (ح ةوت ملي ؤن‬
‫َ‬ ‫داطيركردووة لةوانة دارستانة دةست ليَنةدراو باشةكان‬
‫هيَكت ار ‪9‬دارس تانى ويَرانك راو رووخ او (ثيَنج ملي ؤن هيَكت ار ) زؤرب ةى دارس تانةكان ل ة س ةرةتاى‬
‫بي ئةن دازةيان حالي ان بةت ةواوى ش ر ب ووة‬
‫شةستةكانةوة تاوةكو ئةمرؤ لةبةر ئاطر تيَبةردان و برين ةوةى َ‬
‫ضونكة ث َي راناطةن جاريَكى تر ضرؤ بكةن و ط ةورةببن و ك ة ل ة ئةنجام دا س ةدان هيَكت ار دارس تان ل ة‬
‫‪2‬‬
‫ساليَكدا لة ناو دةضيَت بؤي ة ب ؤ ضارةس ةركردنى ئ ةم زيان ة طةورةي ة دةول ةت ل ة هةن ديَك ش ويَن ياس اى‬
‫ثاراستنى دارستانةكانى تر دةركردووةهةرضةندة ئ ةو ياس ايانة بةتايب ةتى ل ةو ش ويَنانة دا دةس تى دةول ةتى‬
‫ناطات َى بة هيض شيَوةيةك جى بةج َى ناكريَت ئةو هؤيانةى كة ئةو طيروطرفتانةى دروست ك ردووة زي اتر‬
‫خؤيان لة جةنط و نةبوونى كةرةستةى ديكة بؤ سوتاندنى خؤ طةرمكردن ةوة و ن ةبوونى ئ اليكى ت ةواو ب ؤ‬
‫بى ضارةسةر ماونةتةوة‪.‬‬
‫ئاذةلةكان دا دةنويَن َى كة ديارة ئةو طيروطرفتانة تاوةكو ئةمرؤ َ‬

‫جؤرةكانى دارستان‪:‬‬
‫دارستانى هةميشة سةوز‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫دارسانى طةال وةريوةكان‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫دارستانى قووضةكى (سنةوبةري)‪.‬‬ ‫‪-3‬‬

‫دووةم ‪ /‬طيا و طولى سروشتى ‪:‬‬

‫طياو طولى سروشتى لة كوردستاندا زؤرة وةكو ئةمانةى بؤ رةنط و كارى ثزيشكى و سمغ بؤن و خ ؤراك ب ة‬
‫كاردةهيَريَت‬

‫طي‪33‬ا و ط‪33‬ولى رةنط ‪ :‬وةك و (ني ل ‪ ،‬رون اس ن خةن ة ‪ ،‬م ازى ‪،‬كافش ة‪..........،‬هت د)ل ة زؤرب ةى ناوض ةكانى‬
‫كوردستان دةرويَن‪.‬‬

‫طيا و طولى دةرمان‪:‬‬

‫بة دةيان طيا و طولى دةرمان لة ناوضة ضياكانى كوردستان دا دةرويَت وةكو ( كل ‪ ،‬س ماق ‪ ،‬ئةس ثةند ‪ ،‬ئ اب‬
‫ئةندؤل ‪ ،‬مرورش‪...........،‬هتد)‬

‫طيا و طولى سمغ ‪:‬طرينطترين طيا و طولى سمغ بريتية لة (سمغى زةرد مازوض ‪ ،‬سقز ‪ ،‬سريش)‬

‫طياو طول بؤندار‪:‬هةنديك طيا و طول بة شيَوةيةكى سروشتى بؤنيَكى خؤش يان ليَ ديَت هةن ديَك تريش يان دواى‬
‫ووشك كردنةوة و وة تيَكةل كردنيان لة طةل هةنديَك طيا و طولى ديكة ياخود تيَكةالو كردنيان لةطةت هةن ديَك‬
‫مةتيريالى كيمياويدا بؤ دروست كردنى طوالو بةكاردةهيَريَت لة طيا و طولة بؤندارةكان ئةمانة طولى (شةوبؤ‬
‫‪ ،‬شةوبؤى كيَوى ‪.......‬هتد)‬

‫‪3‬‬
‫طيا و طولى خؤراك‪:‬ئةم جؤرة طيا و طول ة ل ة ب ةهاران دا زؤرن هةن ديكيان وةك خ واردنى رؤذان ةى خ ةلك‬
‫بةكاردةهيَريَت وةكو (كاردى ‪ ،‬كةنطر ‪ ،‬تؤلكة ‪،‬دؤمبةالن ‪ ،‬كوارط ‪،‬ريواس‪ ،‬ترشؤكة‪ .......................،‬هتد)‬

‫س َى يةم ‪/‬لةوةرطا‬

‫كوردستان بة لةوةرطةى سروشتى دةولةمةن دة رووبةرةك ةى ت اوةكو ئيَس تا ن ازانريَت ‪ ،‬ب ةالم دةوروب ةرى (‬
‫‪369‬مليؤن هيَكتار دةخةمليَنريَت كوردستان لةبةر ئةوةى شويَنطةيةكى جوطرافيى تايبةتى هةية ‪،‬دوو ضةش نة‬
‫ئاو و هةواى جياواز لة يةكتر طةرم و س اردى هةي ة خ اوةنى لةوةرطاي ةكى جؤراوج ؤرة وةك و (ل ةوةرطاى‬
‫كويَستانيةكان ‪،‬لةوةرطاى طةرميانيةكان)‬

‫*لةوةرطاى كويَستانيةكان ‪:‬ئةم لةوةرطايانة لة ناوض ة ش اخاوية ب ةرزةكان هةلك ةوتووة ثؤش اكى رووةك‬
‫دةضى لةبةر ئةوةى لةم ناوضانةدا طةليَك ضياى ب ةرز ه ةن‬
‫َ‬ ‫ئةم ناوضةية بةزؤرى لة ثؤشاكى هةريَمى ئةلبى‬
‫و بارستايى بارانى ساالنةى (‪)550_350‬م ل ثؤش اكى رووةكى هةم ة ضةش نى هةي ة زؤرب ةى ئ ةو ناوض انة‬
‫ئاويان زؤرة لةبةر ئ ةوةى فش ارى لةوةران دنى دي ار ني ة ‪...‬رووةك ةكانى لةوةرط ة كويَس تانيةكان ل ة خيَ زانى‬
‫طرامينة ليطيؤمينؤزة ‪،‬لة زؤربةى لة مةتريةياى ثرؤتين ثيَك ه اتووة هةن ديَكيان ق ةدةكانيان زؤر طةورةي ة ك ة‬
‫مةر و ماالت لة توانايان داني ة ب ؤ خ واردن ب ةكاريان بهيَ نيَت‪ ،‬لةب ةر ئ ةوةى خ اوةن م ةر و ماالت ةكان دةي ان‬
‫برنةوةو وشكيان دةكةنةوة و ئاليكيَكى تايبةتيان ل َى دروست دةكةن كة زستانان دةرخواردى ئاذةلةكانيان دةدةن‬
‫‪،‬هةنديَك لةو رووةكة جؤربةجؤرةكانى ئةم ناوض ةية ئةمان ةن(الل ة داغ دار‪ ،‬ك بر خ اردار‪ ،‬ق ةنتريون ‪،‬ثونط ة‬
‫‪،‬طةون ‪،‬ئةسثيَرس)‬

‫*لةوةرطةى طةرميانيةكان‪:‬‬

‫ئةم لةوةرطايان ة ل ةو ناوض انة هةلك ةوتوون ك ة ب ةرزايان ل ة رووى زةري اوة ل ة (‪300‬م ةتر )ك ةمتر ن ابيَت‬
‫بارستايى بارانى ساالنة لةم ناوضانةدا لةنيَوان (‪ 250‬تاوةكو ‪)400‬مل خاكةكةى تارادةيةك شاشة ‪.‬‬

‫ثؤش اكى رووةكى ئ ةو ناوض ةية ب ة زؤرى وةرزي ة و قةديش يان كورت ة و رووةكى هةميش ةيى بةدةطم ةن‬
‫ليَدةرويَت هةنديَك لةو رووةكانةى لةو لةوةرطايانة دا دةرويَن ئةمانةن(شيدروحةسةن ‪،‬طةون ئةسثريَس‪ ،‬كعب‬
‫ئةلغةزالى ‪،‬بومادرن ‪،‬طاوزيان ‪ ،‬ثيَنج ئةنطوستة‪...........‬هتد)‬

‫ثؤلين كردنى لةوةرطاكان ‪:‬‬


‫لةوةرطاكانى كوردستان بةث َى بايةخيان بة سةر ئةم بةشانةى خوارةوة دابةش دةكريَت‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫ئ ةو لةوةرطايان ةى بةرزاي ةكانيان ل ة (‪ )1800‬م ةتر زي اد ت رة ‪،‬بةره ةمى ئ اليكى ووش كى ل ة ي ةك‬ ‫‪-1‬‬
‫هيَكتاردا لة دةوروبةرى (‪)550‬كيلؤطرام داية ‪.‬‬
‫ئةو لةوةرطايانةى بةرزايةكانيان لة (‪ )1600‬مةتر زياترة ‪ ،‬ئةم جؤرة لةوةرطاي ة بةي ةكيَك ل ة وةرط ا‬ ‫‪-2‬‬
‫باشةكان دةذميَريَت بةرهةمى ئاليكى لة هيَكتاريَك دا (‪ 4009‬كيلؤ طرام دةبيَت‪.‬‬
‫ئ ةو لةوةرطايان ةى بةرزاي ةكانيان ل ة (‪ )500‬م ةتر زي اترة ‪ ،‬لةوةرطاي ةكى مامناوةن دين و بةره ةمى‬ ‫‪-3‬‬
‫ئاليكى ووشكى لة هيَكتاريَكدا (‪ )200‬كيلؤ طرام دةبيَت‪.‬‬
‫ئ ةو لةوةرطايان ةى بةرزاي ةكانيان ل ة خ وارووى (‪ )500‬م ةترة ‪،‬ئ ةم ج ؤرة ل ة وةرطايان ة ه ةذارن‬ ‫‪-4‬‬
‫بةرهةمى ئاليكى لةيةك هيَكتاردا (‪ )100‬كيلؤ طرام دةبيَت ‪.‬‬
‫لةوةرطا زؤر هةذارةكان ‪ ،‬بةرهةمى ئاليكى لةيةك هيَكتار دا (‪ )50‬كيلؤ طرام دةبيَت ‪.‬‬ ‫‪-5‬‬

‫طاريطةرى بةرطى رووةكى لةسةر بةرهةمهيَنان و طلدانةوةى طةرما‪:‬‬


‫طاريطةرى بةرطى رووةكى لةس ةر بةره ةمهيَنان و طلدان ةوةى ط ةرما دةط ؤريَت ب ة طؤري نى ج ؤر و‬
‫رةنطى بةرطةكة و ضريةكةى بةطشتى دةتوانين باسى بكةين‪.‬‬

‫ثيَكهاتةى داثؤشراوة بةبةرطى رووةكى بريَكى كةمتر لة تيشكى خؤر هةلدةمذيَت واتة بةراورد لةط ةل‬ ‫‪-1‬‬
‫بيابانةكان بةبريَكى كةمتر طةرما بةرهةمدةهيَنن‪.‬‬
‫رووى زةوى داثؤش راوة بةب ةرطى رووةكى ل ة ش يَوةى دارس تان ب ريَكى زي اتر ل ة تيش كى خ ؤر‬ ‫‪-2‬‬
‫هةلدةمذيَت بةب ةراورد لةط ةل رووى زةوى داثؤش راوة ب ة ط ذو طي ا و ب ةروبوومى كش توكالى وات ة‬
‫بريَكى زياتر طةرما بةرهةم ديَنيَت‪.‬‬
‫برى ئةو طةرمايةى كة رووى زةوى داثؤشراوة بةبةرطى رووةكى بةرهةمى دةهيَ نيَت دةط ؤردريَت‬ ‫‪-3‬‬
‫بة طؤرينى رةنطى بةرطى رووةكةكانيان رةنطة تاريكةكانى بةرطى رووةكى بريَكى زياتر ل ة تيش كى‬
‫خؤر هةلدةمذن واتة بريَكى زياتر طةرما بةرهةمدةهيَنن ب ةراورد لةط ةل رةنط ة كال ةكان ب ؤ نموون ة‬
‫رةنطى سةوزى طةالى دارستانة سنؤبةريةكان تاريك ت رن ل ة رةنطى س ةوزى دارس تانةكانى ناوض ة‬
‫خوولطةييةكان ‪.‬‬
‫بةرطى رووةكى بريَكى ديار لةو ط ةرما ك ة بةره ةم دةهيَ نيَت خ ةرجى دةك ات ل ة ثرؤس ةى بةه ةلم‬ ‫‪-4‬‬
‫بوون لة رووةك دا لة طةالكانيان دا روودةدات ‪،‬ثرؤسةى بة هةلم بوون ل ة رووةك دا وةك و ثرؤس ةى‬
‫بةهةلم بوونة دةبيَتةمايةى نزم بوونةوةى ثلةى طةرما شان بةشان لة طةل ثرؤسةى بة هةلم ب ووون ل ة‬

‫‪5‬‬
‫رووةكدا ‪،‬ثرؤسةى ب ة ه ةلم ب وونيش ل ة رووى زةوى داثؤش راوة ب ة ب ةرطى رووةكى بةردةوام ة وة‬
‫بةريَذةيةكة بةرزتر لة رووى زةوى ئةو شويَنانةى كة هةذارن بة بةرطى رووةكى‪.‬‬
‫بةرطى رووةكى ريَطرترة ل ة ثةي دابوونى زيَ دةرؤى ط ةرمايى ئ ةو ثيَكهاتان ةى ك ة ب ةرطى رووةكى‬ ‫‪-5‬‬
‫داثؤشراون لة رؤذ وهاوين ثلةى طةرمايان نزم ترة ل ةو ش ويَنانةى خ اوةنى ب ةرطى رووةكى نين ي ان‬
‫هةذارن بةبةرطى رووةكى وة لة شةو و زستان ثلةى طةرمايان بةرزترة ‪.‬‬

‫هؤكارى نزم بوونةوةى‪ 3‬ثلةى طةرما ئةو شويَنانةى كة بة بةرطى رووةكى داثؤشراون‪:‬‬

‫بةرطى رووةكى ريَطا لة طةيش تنى تيش كى خ ؤر دةط ريَت ك ة بطات ة رووى زةوى دي ارة ريَ ذةى‬ ‫أ‪-‬‬
‫ريَطرتنةكةشى دةطؤريَت بة طؤرينى جؤرى رووةكةك ة و ض رى و ب ةرزييان ب ؤ نموون ة ط ةالى‬
‫دارستانةكان لة وةرزى هاوين لة (‪ )90%‬تيشكى خؤر طلدةداتةوة‬
‫وونكردنى بةشيَكى زؤر لةو طةرميةى كة بةرهةم ديَنيَت لة ريَطةى ثرؤسةى ئاودةران ‪.‬‬ ‫ب‪-‬‬

‫*هةرضى تايبةتمةنديشة بةبةرزى ثلةى طةرماى ئةو ثيَكهاتانةى كة بةبةرطى رووةك داثؤش راون ل ة ش ةو و‬
‫زستان بةبةراورد لة طةل دةوروبةريان كة هةذارن بة بةرطى رووةكى هؤكارةكةى دةطةريَتةوة بؤ‪:‬‬

‫أ ‪ -‬بةرزى ريَذةى هةلمى ئاو لة هةواى سةر ئةو ثيَكهاتانةى كة بةبةرطى رووةكى داثؤشراون ‪.‬‬

‫ب ‪ -‬ك ةمى خيَ رايى ب ا ل ة س ةر ئ ةو ثيَكهاتان ةى ك ة بةب ةرطى رووةكى داثؤش راون ك ة دةبيَت ة ماي ةي ك ةم‬
‫بوونةوةى دياردةى بة هةلم بوون و بةرز و بالبوونةوةى طةرما ‪.‬‬

‫طرينطى هةموو رةطةزةكانى ذينكةى سروشتى لة سةر رووةك ‪:‬‬


‫كاريطةرى طةرمى لة سةر رووةك‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫كاريطةرى ئاو لة سةر رووةك‬ ‫‪-2‬‬
‫كاريطةرى رووناكى لة سةر رووةك‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫كاريطةرى بايةكان لة سةر رووةك‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫كاريطةرى خاك لة سةر رووةك‪.‬‬ ‫‪-5‬‬

‫يةكةم‪ /‬كاريطةرى طةرمى لة سةر رووةك‪:.‬‬

‫ئةطةر ثلةى طةرمى بةرةبةرة لة هيَلى كةمةرةيةوة بةرةو جةمسةرةكان ك ةم بك ات ئ ةوا ذي انى رووةكيش ب ة‬
‫هةمان ئاراستة لةرووى قةبارةو ضرى و جؤرةوة كةم دةكات هةروةها ئةطةر ثل ةى ط ةرمى بةبةرزبوون ةوة‬

‫‪6‬‬
‫بةرةبةرة واتة لة بنارةوة بؤ لوتكةى ضياكان كةمى كرد ئةوا ذي انى رووةكيش ب ة ه ةمان ئاراس تة ك ةم دةك ات‬
‫ئةمةش بةلطةيةكى روونة لة سةر ب ة تي نى ثةيوةن دى نيَ وان ثل ةى ط ةرمى رووةك ‪،‬هةرض ةندةطةرمى زي اد‬
‫بكات ئةوةندة خيَرايى طةشةو قةبارة و ضرى رووةك زياد دةبيَت بةو مةرجةى ئاو هةبيَت ب ةالم ئةط ةر ثل ةى‬
‫طةرمى دابةزيَت ئةوا بةو ئةندازةيةى طةشةى رووةك هيَواش تر و قةبارةكةى بضووك تر ض رييةكى ك ةمتر‬
‫دةبيَت هةتا ئةكةر ئاويش هةبيَت‪.‬‬

‫دووةم‪ /‬كاريطةرى ئاو لة سةر رووةك‪:‬‬

‫رووةك لة ئاذةل و مرؤظ ل ةوةدا جي اوازة كةت ةنها ئ ةو ئ اوة وةرن اطريَت ل ة خاك دا هةي ة ب ةلكو ئ ةو ئ اوةش‬
‫دةطريَتةوة كة لة سةر شيَوةى هةلمى ئاو لة هةوادا هةية زؤربةى رووةكة زةبةالح ةكان ل ة ريَط ةى رةط ةوة‬
‫ئ او ل ة خ اك وةردةط رن ثاش ان زيادةك ةى ب ة هةناس ةدانةوة ل ة س ةر ش يَوةى ه ةلمى ئ اوى ن ةبينراو ل ة و‬
‫دةمؤضكة بضووك و بالونةبوونةوة فريَدةدات كةلةسةر ضينى دةرةوةى طةالو قةدةكانيان دا هةية زةبؤش كة‬
‫بريَكى زؤرى هةلمى ئاو لة خؤ طرتووة سوديَكى زؤرى بؤ رووةك هةية ئةطةر ب رى ه ةلمى ئ او ل ة ه ةوادا‬
‫ناوبةناو يان بةهةميشةى زؤربوون طةشةى رووةك ضرتر دةبيَت وة رووةكةكة لة ب ارةى س ةوزى وةطةش ة‬
‫دادةبيَت زيادبوونى هةلمى ئاويش لة ئاستى ئاسايى خؤى دياردةيةكى ناوازةية وة روودانيشى كاتي ة بؤي ة ئ ةم‬
‫زياد بوونة زؤر زيانى بؤ رووةكةكة نية ‪.‬‬

‫س َى يةم‪/‬كاريطةرى رووناكى لة سةر رووةك‪:‬‬

‫رووناكى بؤ ذيانى رووةك ثيَويستة ضوونكة ماددةى سةوزةكة ثيَ دةوتريَت (كلؤرؤفي ل) ت ةنها ل ة روون اكى دا‬
‫دةذى و طةشة دةكات ئةو رووةكان ةى ب رى ثيَويس تى رووناكي ةكان ثيَناط ات وة ل ة بنكى دارس تانة ض رةكان‬
‫الواز ريوةلَة طةالو لقيان كةمة ئةم رووةكانة حةزييان لة دريَذبوون هةية تا بةرزايى دارستانةكان بؤ ئةوةى‬
‫بطةنة رووناكى ئةطةر برى رووناكى مام ناوةند بوو ئ ةوا ب ؤ زؤر ب وونى ط ةاليى رووةك ةكان طوونج اوة‬
‫بةالم بةشى طةشانةوةى طولةكانى ناكات هةروةها ئةطةر برى رووناكى زؤر بوو ئةوا ب ؤ روون اكى ط ةال‬
‫بض وكةكان طونج اوة ب ةالم ئ ةو رووةكان ةى ل ة ب ارى ئاس ايى خؤي ان ط ةورةتر دةبن و رةنطي ان ج وان و‬
‫درةوشاوةتر دةبيَت‪.‬‬

‫ضوارةم‪ /‬كاريطةرى بايةكان لة سةر رووةك‪:‬‬

‫ضةندة هةواو ووشك بيَت ئةوةندة رووةك ئاوةكةى بة شيَوةى هةلمى ئ او ل ة ريَط اى ئ ةو رووةى ب ةر ه ةوا‬
‫دةكةويَت دةردةضيَت بةتايبةتى لة ريَطةى طةالو ئةو كونيالنةى كة لة قةدةكةى دا هةية ئةطةر ئةو هةلم ة ب ة‬
‫‪7‬‬
‫ه ؤى ه ةواوة ب ؤ ماوةي ةكى دوور بطوازريَت ةوة ئ ةوا ثرؤس ةى ب ة ه ةلم بوونةك ةش زي اد دةبيَت ئ ةوةش‬
‫كاريطةرى سةرةكى بايةكانة لةسةر رووةك ئةطةر ثرؤسةى بة ه ةلم ب وون ب ة كاريط ةرى باي ةكان خيَرات ر‬
‫بوو لة ثرؤسةى قةرةبووكردنةوةى ش َى بةهؤى رةطةوة ئةو بةشة رووتةكانى رووةك ووشك دةبيَتةوة ب ةهؤى‬
‫ى ج ار‬
‫ئةمةشةوة طةالو ضرؤ لقةكان لة ناو دةضيَت ناتوانايى رووةك بؤ قةرةبوو كردنةوةى ئةو ش يَة هةن د َ‬
‫بؤ وشكى خاكةكة وة هةنديَك جاريش بؤ بةستنى خاكةكة دةطةريَت ةوة ‪ ،‬ل ة ه ةردوو حالةتةك ة دا ئ اويَكى ش ل‬
‫دةست ناكةويَت تا رووةكةكة هةليدةمذيَت ئةم حالةتة لة ناوضة جةمسةريةكان بيابانةكان و ثشتيَنة شاخاويةكان‬
‫دا دةبينريَت‪.‬‬

‫ثيَنجةم‪/‬كاريطةرى‪ 3‬خاك لة سةر رووةك‪:‬‬

‫دةكةوى بةوةش برى ئاو لة خاكدا‬


‫َ‬ ‫رووةك زؤربةى ثيَويستيةكانى وةكو ئاو خؤراكى كانزايى لة خاكةوة دةست‬

‫طرينطترين فاكتةرى ذيانى رووةك ئةطةر ئةو برة ئاوة لة ثيَويستى تةواو خؤى زياد و كةمى كرد ئ ةوا ذي انى‬
‫رووةك دةكةويَتة مةترسيةوة برى ئةو ئاوةى ل ة خ اك دا هةي ة ل ة س ةر ق ةبارةى ط ةردةكان و ئ ةو طةرديل ة‬
‫بضووكانة دةوةستيَت كة خاكةكةيان ثيَك هيناوة‪.‬‬

‫ثلةى طةرما ‪:‬‬


‫ثلةى طةرما بةوة ناسراوة كة ثل ةى هةس ت كردن ة ب ة س اردى ي ان ط ةرمى وة ئ ةو ووزةيي ة ك ةدةتوانين ل ة‬
‫ريَطةى دةست ليَدان يان ئاميَرةكانى ثيَوانة كردنى ئةو ب وارةوة هةس تى ثيَبك ةين ه ةر بؤي ة ن اونراوة ووزةى‬
‫هةستى كة دةبيَتة هؤى خيَرايى جوولةى طةرديلةكانى ماددة ضونكة طةرديلة لة ماددة طةرميةكان دا خيَرات رن‬
‫تا وةكو ماددة ساردةكان‪.‬‬

‫ثيَوانةى ثلةى طةرمى ‪:‬‬

‫ثلةى طةرما بة دةزطاى (ثيرؤ مو ميتر )ثيَوانة دةكريَت و جةن دين ج ؤرى هةي ة ئ ةم دةزطاي ةش (ط اليلؤ) ى‬
‫زانا لة سالى (‪ )1592‬دايهيَناوة ئةو جؤرةيان زياتر ب ة ك ارديَت ب ؤ ئ ةم مةبةس تة بريتي ة ل ةو دةزطايي ةى ك ة‬
‫ثيَكهاتووة لوولةيةكى شوشةيى ثلةدار كراوى ثر لة جيوة ئاس تى ش لةكةى ن اوةوةش ئاماذةي ة ب ة ريَ ذةى ثل ةى‬
‫طةرما ‪،‬ئةو جيَطةية يان ئةو ناوضةية ئيتر لة سةر رووى زةوى بيَت يان ذيَر زةوى واتة لة ناو خاكدا يان ل ة‬
‫ضينةكانى هةوا بةتايبةتى لة ترؤفؤسفيَردا‪.‬‬

‫يةكةكانى ثيَوانةى‪ 3‬ثلةى كةرما‪:‬‬


‫‪8‬‬
‫‪-1‬ثلةكانى سةدى كة زانا (سيلسيؤس ) دايهيَن اوة بةي ةكيَك ل ة ثيَ وةرة ب اوةر ثيَكراوةك انى دةزط اى كةشناس ى‬
‫ناسراوة لة زؤربةى ووالتانى جيهان بةكارديَت ‪:‬‬

‫‪-2‬ثلةكانى( فهرةنهايتى) كة بةداهيَنراوى زانا (طابريل فهرنهايت )ئةم دةزطايةش كةمتر لة دةزطاى ثلة ثيَ وى‬
‫سةدى بةكارديَت ئةو ووالتانةى كة بة ئينطليزى دةدويَن ‪.‬‬

‫‪-3‬ثيَوةرى ثلة رةهاكان كةزاناى كالظن ثيَشى خست وة زؤربةى لة بوارى زانستيةكان دا ب ة ك ارديَت ل ة ب ةر‬
‫ئةوةى كة ثيَوةر لة سفرى رةهاوة دةست ثيَدةكات (‪ 273‬س)كة بةهاى سالبى تيَدا نية ‪.‬‬

‫سةرضاوةكان‪:‬‬
‫(د‪.‬عةبدولال غةفور ) ‪،‬جوطرافياى كوردستان ‪ ،‬ضاثى ضوارةم ‪،‬هةوليَر ‪.2005،‬‬ ‫‪-1‬‬
‫(د‪.‬يوسف عبدالمجيد فاي د) ‪ ،‬جوطرافي اى ئ او ه ةوا و و رووةك‪ ،‬وةرطيَ رانى (ط ؤران ئيم امى)‪،‬ض اثى‬ ‫‪-2‬‬
‫يةكةم (‪. )2012‬‬
‫(د‪.‬على احمد غانم) ‪،‬جوطرافياى ئاو وهةوا‪ ،‬وةرطيَرانى (سعيد بشير مستةفا) ‪،‬ضاثى يةكةم (‪. )2013‬‬ ‫‪-3‬‬

‫‪9‬‬
10

You might also like