Professional Documents
Culture Documents
http://jgu.garmian.edu.krd https://doi.org/10.24271/garmian.403
ثوختة
خزمةتطوزاري خؤشطوزةرانى ،وةك يةكيَك لة رِةطةزة سةرةكيَكانى ئاسودةيى ,رِؤلَى طرنطى هةية لة خزمةتكردن بة
دانيشتوانى شار ,ضونكة هؤكاريَكة بؤ حةوانةوةو ئارامى بةخشني بة دةروونى مرؤظ ,لة سؤنطةي طرنطيى ئةم بابةتةوة
هةولَماندا لةم تويَذينةوةيةدا ،كار لة سةر دابةشبوون و ئاستى خزمةتطوزاريى خؤشطوزةرانى لة شارى كةالردا ،بكةين .
شارى كةالر دةكةويَتة نيوان هةردوو بازنةى ثانى ()34 36 08 - 34 39 16ى باكوورى طؤى زةوىء
نيَوان دوو هيَلَى دريَذيى ( )45 17 12 - 45 21 50ى رِؤذهةآلت ،بةرِووبةرى ( )17,1كم2
ئامانج لةم تويَذينةوةية خستنةرِووي شيَوازى دابةشبوونى خزمةتطوزارييةكانى خؤشطوزةرانيية ،لة طةرِةكةكانى
شارى كةالردا ،هةروةها ئاست و تواناى لةخؤطرتنى سةردانكةران و دؤزينةوةى برِى كورتهيَنانى ئةو خزمةتطوزارية
خؤشطوزةرانيانةى ئيَستا بةردةستة ،ئةوةشى ثيَويستة لة ئيستادا لة شارى كةالردا هةبيَت ،بةثيَى ثيَوةرة ستاندارةكانى
عرياق ،لة ئةجنامدا دةستكةوتنى كؤمةلَيَك دةرئةجنام و ثيَشنياز ،بؤ ضارةسةركردنى طوجناو بؤ ثةرثيَدانى ئةم كةرتة.
ثيَشةكي
خزمةتطوزراني خؤشطوزةراني بة يةكيَك لةضاالكية ئارزوومةندانةكان دادةنريَت ،كةمرؤظةكان لة رِيَطةي
ئةجنامدانى ئةم جؤرة ضاالكييةوة هةست بة خؤشى وئارامى دةروونى دةكةن ،دوور لة رِؤتني و دووبارة بونةوةى كارى
رؤذانةيان ،بة شيَوازيَك كة لةطةأل خواست و ئارةزووةكانى مرؤظدا بطوجنيَت ،ئةمةش ثةيوةستة بة بوونى كاتة
بةتالَةكانةوة ،ديارة ئةجمؤرة لة خةزمةتطوزارى ،هيضى كةمرت نية لة خزمةتطوزارييةكانى ديكة ،بةتايبةت دواى ئةوةى
شارةكان رؤذ لة دواى رؤذ قةرةبالَةغى زياتر بةخؤيةوة دةبينيَت ،كة ئةمةش بؤتة هؤى ثيسبوونى ذينطةى شارةكان و
بةرزبونةوةى رِادةى ذاوةذاو ,بؤية مرؤظةكان هةولَدةدةن رووبكةنة ئةو شويَنانةى كة لةطةأل ئارةزووةكانياندا دةطوجنيَت،
وةك( :باخضةكان ،ياريطا وةرزشييةكان ،كتيَبخانةكان ،ضاخيانةكان ،ضيَشتخانةكان ،مؤزةخانةكان و هؤلَي ئاهةنط و
بؤنةكان).
طرنطيي خزمةتطوزاريى خؤشطوزرانى لة شارةكاندا رِوو لة زيادبوونة ،ضونكة شيَوازيَكى راستةوخؤ ثةيوةستة بة
قةبارةى شارةكانةوة ،بةو واتايةى ،تاوةكو قةبارةى شارةكان رِوو لة زيابوون بيَت ،داوكاريى لةسةر خزمةتطوزارى رِوو لة
زيادبوونة ،بةشيَوازيَك كة لةطةأل فراوانبوونى شارةكاندا بطوجنيَت ،كة ئةمةش هةندىَ جار بةهؤى بىَ ثالنييةوة
كةموكورتي لة نيَو شارةكاندا دروست دةكات ،لة رِووى خزمةتطوزاريى خؤشطوزارنييةوة.
كيَشةى تويَذينةوةكة:
-1ئايا خزمةتطوزاريى خؤشطوزراني فرة ضةشنة لة شارى كةالر؟
-2ئايا خزمةتطوزاريي خؤشطوزرانى بةسةر طةرِةكةكانى شارى كةالردا بة شيَوةيةكى يةكسان دابةشبووة؟
-3ئايا ئاستى خزمةتطوزارى خؤشطوزةرانى لة شارى كةالردا ،بةثيَى ثيَويستة؟
طرميانةى تويَذينةوة
-1خزمةتطوزاريى خؤشطوزةرانى لة شارى كةالردا ،كةموكورتي لة هةندآ جؤرى خؤشطوزةرانيدا بةخؤيةوة دةبينيَت .
-2دابةشبوونى خزمةتطوزاريى خؤشطوزةرانى بة شيَوةيةكى يةكسان دابةش نةبووة بةسةر طةرِةكةكانى شارى كةالردا.
-3ئاستى خزمةتطوزاريى خؤشطوزرانى لة شارى كةالردا نةطةشتؤتة ئاستى ثيَويست ،بة شيَوازيَك كة ثيَويستيى
دانيشتوانةكةى ثرِ بكاتةوة.
سنوورى تويَذينةوة
شارى كةالر كةوتؤتة باكورى رؤذهةآلتى عيَراق و كةوتؤتة باشورى رؤذهةآلتى هةريَمى كوردستانى عرياقةوة،
شارى كةالر لة بةشى باكورى رؤذهةآلتةوة بة ديَى بةردةسور و لة بةشى رؤذهةآلت وباشورى رؤذهةآلتةوة بة رِووبارى سريوان
و لة بةشى باكوورةوة بة ديَى سةى خليل و لة بةشى رؤذئاواو باكورى رؤذئاوا بة ناحيةى رزطارى و لة بةشى باشوريشةوة بة
طوندى طردةطؤزينة دةور دراوة.
شارى كةالر دةكةويَتة نيوان هةردوو بازنةى ثانى ()34 36 08 - 34 39 16ى باكورى طؤى زةوىء
هيَلَةكانى دريَذيى ( )45 17 12 - 45 21 50ى رِؤذهةآلت ,بة رووبةرى ( 17,1كم. )2بروانة نةخشةى (.)1
واتا رِيَذةى ( )*( )%1كؤى رووبةرى قةزاكة ثيَك ديَنيَت وهةروها ( )27طةرِةك لة خؤ دةطريَت.
دؤزينةوةى رِووبةر و ريَذةى سةدى ناوضةى ليَكؤلَينةوة بةبةكارهيَنانى ثرؤطرامى (.)GIS 10.2.2
| 52 acadj@garmian.edu.krd )Vol.5, No.4 (August, 2018
جملة جامعة كرميان Journal of Garmian University طؤظاري زانكؤي طةرميان
نةخشةى ( / )1شويَنى شارى كةالر بةثيَى عيَراق و هةريَمى كوردستان و ئيدارةى طةرميان
سةرضاوة/كارى تويَذةر بةثشت بةسنت بة ) 1:هاشم ياسني وئةوانى تر ،ئةتلَةسى هةريَمى كوردستانى عيَراق ،عيَراق وجيهان ،ضاثخانةى
تيَنووس ،ضاثي يةكةم ،2009 ،ل.81
) 2وةزارةتى ثالندانان ،بةرِيَوةبةرايةتى ئامارى سليَمانى ،نةخشةى كارطيَرى ثاريَزطاى سليَمانى و ئيدارةى طةرميان ،بةشى .2010 ،GIS
ئاماجني تويَذينةوة:
-1ناساندى جؤرةكانى خزمةتطوزاريى خؤشطوزةرانى لة شارى كةالر و دابةشبوونى شويَنى و ئةو رِووبةرى داطريى دةكات لة
شارى كةالردا.
-2ديارى كردنى ئاستةكانى خزمةتطوزاريى خؤشطوزةرانى لة شارى كةالردا ،تاكو ض ئاستيَك لةطةأل خواستى دانيشتواندا
طوجناوة بة بةراورد كردنى بة ثيَوةرةكانى خزمةتطوزاريى خؤشطوزةرانى لة شارةكانى ترى عيَراقدا.
-3دؤزينةوةى برِى كورتهيَنان ،لة نيَوان ئةو خزمةتطوزاريية خؤشطوزةرانيانةى لة ئيَستادا هةيةو ئةوةى ثيَويستة لة
شارى كةالردا هةبيَت،بؤ ئةوةى لةطةلَ خواستى دانيشتوانةكةيدا بطوجنيَت.
قةزاى كةالر بةيةكيَك لة قةزا طرنط و سرتاتيذييةكانى ئيدارةى طةرميان دادةنريَت ،ناوةندةكةى شارى كةالرة،
ئةم شارة دةكةويَتة سةر هيَلَى طواستنةوةى (ثاريَزطاى سليَمانى – كةالر -ثاريَزطاى ديالة – ثايتةختى عرياق "بةغداد")
هاوكات لة رِيَطةى هيَلَى (كفرى)يةوة دةبةسرتيَتةوة بة ثاريَزطاى كةركوكةوة ،لة رؤذهةآلتيشةوة بة (35كم) دوورة لة
خالَى سنوورى ثةرويَزخانةوة ،كة لة ريَطةيةوة شارى كةالر بة شارى "قةسرى شريين" لة كؤمارى ئيسالمى ئريان،
دةبةسرتيَتةوة.
ئةم شارة وةكو ناوةندى ئيدارةى طةرميان (140كم) لة شارى سليَمانيةوة دوورة ,دةكةويَتة دووريى (245كم) لة
هةوليَرى ثايتةختى هةريَمى كوردستانةوة ,هةروها (159كم) لة شارى كةركوكةوة دوورة ,دةكةويَتة دوورى (202كم) لة
باكورى بةغداى ثايتةختى عيَراقةوة ,طةورةترين شارى هةريَمى كوردستانة ،لة بةشى رِؤذهةآلتةوة كة نزيكرتين دوورى
هةية لةطةأل شارى بةغدادى ثايتةخت و شارةكانى ترى ناوةرِاستى عيَراقدا ,بةتايبةت شارى "بةعقوبة" كة (120كم)
دوورة ليَيةوة (.)1
شويَنى شارى كةالر رِؤلَيَكى طرنطى لةسةر قةبارة و رِووبةرى شارةكة هةية ,ئةوةش بةهؤى طرنطيى ضاالكي ئابوورى
شار و دةرخةرى ئةو برِة ضاالكية ئابووريية ،كة لة شارى كةالردا ئةجنامدةدريَت و خزمةت نةك تةنها بة كةالر بةلَكو بة
هةموو ناوضةكانى دةوروبةريش دةكات ،ئةمةش هؤكارى رِاكيَشانى دةرامةتى دارايية بؤ شار و هؤكارة بؤ زيادبوونى ذمارةى
دانيشتوان برِوانة خشتةى ( ،)1شاريَك بة قةبارةى شارى كةالر لةرووى رووبةرةوة ،كة دةطاتة (17,1كم )2وة ذمارةى
دانيشتوانى كة بة ثيَى ئامارى سالَى 2017دةطاتة ()139974كةس ( ،)2كة دابةش دةبيَت بة سةر ( )27طةرِةكدا،
طةورةترين طةرِةك لة رووى رووبةرةوة طةرةكى كةالرى كؤنة ،كة بة كؤنرتين طةرِةكى شارى كةالر دادةنريَت ،بة رِووبةرى
( 716375م)2بةآلم لة رووى ذمارةى دانيشتوانةوة طةرةكى فةرمانبةران زؤرترين ذمارةى دانيشتوانى تيا نيشتةجيَية ،كة
ذمارةيان ()9973كةسة ،برِوانة نةخشةى (,)2ئةم شارة ثيَويستيةكى زؤرى هةية بة شويَنى حةوانةوة ،كات
بةسةربردن ،دوور كةوتنةوة لة قةرةبالَغى ناوشارو ذيانى دووبارةبووى رِؤذانة،هةية .لةطةأل ئةوةشدا سيمايةكى جوان
دةبةخشآ بة شار و دةروونيَكى ئارام دةبةخشيَتة دانيشتوانةكةى ،بؤية بايةخدان و ثةرةثيَدانى خزمةتطوزاريى
خؤشطوزةراني زؤر طرنطة ،ضونكة ئةجمؤرة لة خزمةتطوزارى لة شارى كةالردا ،هيَشتا بة ثيَى ثيَويست و خواستى
دانيشتوانةكةى نيية.
سةرضاوة /كارى تويَذةر بشت بةسنت بة :امحد حممد النعيمى و منتهى,التوزيع املكاني للخدمات الرتفيهية والرتوحيية يف مدينة بغداد,جملة
االدارة واالقتصاد,العدد الثامن والعشرون ,2009 ,ص.88
طرنطيى خزمةتطوزاريى خؤشطوزةرانى لةوةداية ،ضةندين دةرهاويَشتةى هةية ،كة ثيَويسنت بؤ ذيانى رؤذانةى
دانيشتوان و ئةو دةرهاويَشتانةش ،بةثيَى جياوازيي جؤرى ئةو ضاالكيةى ئةجنامى ئةدةن ،يان ئةو ضيَذةى وةريدةطرن،
-1اليةنى كؤمةآليةتى :طرنطيي خزمةتطوزاريى خؤشطوزةرانى لة رِووى ذيانى كؤمةآليةتييةوة لةوةداية ،شويَنيَكة كة
دانيشتوان بة هةموو ضني و تويَذةكانييةوة تيايدا كؤ دةبنةوة ،دةبيَتة هؤى يةكرتناسني و شويَنى طؤرِينةوةى ئةزموون
لةطةلَ يةكرتدا ،لة رِيَطةى طفتوطؤ لةسةر ذيانى كؤمةآليةتى وئابوورى و رِاميارى و ئاينى و...تاد ،كة ثةيوةنديى بةذيانى
رؤذانةى دانيشتوانةوة هةية (.)5
-2اليةنى ئابوورى :خزمةتطوزاريى خؤشطوزةراني لةو ضاالكيانةية ،كة دةبيَتة هؤى دروستبوونى جوولَة ئابوورى،لة رِيَطةى
ئةوة برِة ثارةيةى ،كة وةريدةطريَت بةرانبةر ئةو خزمةتةى ثيَشكةشى دةكات ،ئةمةش دةبيَتة هاندةريَك بؤ كةرتي تايبةت
بؤ بةطةرِخسنت و ئةجنامداني هةندآ خزمةتطوزارى ،وةك :ضاخيانةو ضيَشتخانةو هؤلَى بؤنةو ئاهةنطةكان و ضاالكيي
وةرزشي ،ئةمةش دةرطا بؤ ضينة جياوازةكانى كؤمةلَطة لة بوارى وةبةر هيَنان و بةطةرِخستنى دةستى كار و نةهيَشتنى
()6
بيَكاريى لة كؤمةلَطادا ،واآل دةكات.
-3اليةنى ذينطةيى :خزمةتطوزاريى خؤشطوزةرانى هؤكاريَكة بؤ دةستةبةركردنى ذينطةيةكى ئارام و ثاك ،لة رِيَطةى ئةو
باخضةو ناوضة سةوزانةوة ،كة هؤكاريَكن بؤ دابةزينى ثلةى طةرما وثاككردنةوةى ذينطةى شارةكان ،لة رِيَى هةلَمذينى طازى
()7
دووةم ئؤكسيد كاربؤن و دةردانى ئؤكسجينةوة.
-4اليةنى دةروونى :هةبوونى خزمةتطوزاريى خؤشطوزةرانى لة شارةكاندا ،جؤريَك لة ئارامى دةروونى دةبةخشيَتة
دانيشتوانى شارةكان ،ضونكة ئةو كةسانةى لة شارةكاندا دةذين زؤر ثيَويستيان بة دةرضوونة لة رِؤتينى رؤذانة ،هةبوونى
خزمةتطوزاريى خؤشطوزةرانى هؤكاريَكة بؤ ئةوةى بتوانن ئارامى بة دةروونى خؤيان ببةخشن ،ئةوةش بة سةردانى ئةو
()8
شويَنانةى كة خؤشطوزةرانى ليَية.
-5اليةنى ثةروةردةيى :طرنطيى اليةنى ثةروةردةيى خزمةتطوزاريى خؤشطوزةرانى لةوةداية ،كة جيَيةكى طوجناو بؤ هةموو
تةمةنة جياوازةكان دةستةبةر دةكات ،بؤ منونة منداآلن حةزيان لة يارى و تيكةآلو بوونة لة رووبةريَكى فراواندا ،بؤ
ئةوةى بة ئارةزووى خؤيان ياريى بكةن ،ئةمةش لة رِيَطةى بوونى باخضةى كراوةوة ،لة نيَو طةرِةكةكانى شاردا ،ئةو ذينطة
سةالمةتةيان بؤ دابني دةكات ،تا دوور بن لة جادةو تيَكةآلويى ناتةندروست ،يان خؤشطوزةرانى لة جؤرى يانةى وةرزشى و
يانةى رؤشنبريى ،بةتايبةت بؤ تةمةنى طةجنان طرنطييةكةى لةوةداية ،كة هؤكاريَكة بؤ طةشة سةندنى تواناكانيان لة
رِووى هزرى و جةستةيي و دووركةوتنةوة لةو شويَنانةى كة بة الرِيَياندا دةبات ,هةروها بؤ تةمةنى ثيَطةشتوان ،هةبوونى
خؤشطوزةرانى ثةيوةنديى نيَوانيان بةهيَزتر دةكات ،لة ريَطةى ضاخيانةو يانة رؤشنبريييةكان و دووركةوتنةوة لة فشارى
()9
رؤذانةى كار.
ئةطةر برِوانينة جؤرةكانى خزمةتطوزاريى خؤشطوزرانى لة شارى كةالر ،دةبينني :لةطةأل خواست و ئارةزؤكانى
دانيشتوانى كةالردا نية ،يان ئةطةر هةشبيَت بة ثيَى ثيَويست نيية ،برِوانة خشتةى ( ,)1بةسةرجندان لةو خشتةية بؤمان
دةردةكةويَت ،كة "باخضةكان" ثلةى يةكةم بةدةستدةهيَنن لةكؤى خؤشطوزةرانييةكاندا ،بة ذمارةى ( )214باخضةو
بةريَذةى ( ،)%63كة بةسةر هةموو طةرةكةكانى شارى كةالردا دابةشبووة ،ئةمةش بؤ ئةو ثالنةى ،كة لة اليةن شارةوانى
كةالرةوة دانرابوو ،دةطةرِيَتةوة ،بةتايبةت بؤ طةرِةكة تازةكانى شارى كةالر ،هةرضةندة هةندىَ لةو باخضانة تةنها
شويَنةكةى ديارى كراوةو لة قؤناغى سةرتاداية ،هيَشتا بة هةريَزو درةخت سةوز نةكراوة ،ثاش باخضةكانيش بة ثلةى
دووةم "ضاخيانةكان" ديَن ،بة ذمارةى ( )28ضاخيانةو بةريَذةى ( )%8كؤى خؤشطوزرانييةكان ،كة بةسةر ( )20طةرِةكدا
دابةشبووة ،ئةمةش بةهؤى بةرفراوانى شارى كةالر وثيَويستى خةلَكى بة شويَنيَك كة تيَيدا بريورِاو ثةيوةنديية
كؤمةآليةتييةكانى تيَدا تاوتوآ بكةن و كاتيَكى خؤش بةسةر ببةن ،بة ثلةى سيَيةميش "يارطاكان" ديَت ،بة ذمارةى
( )22ياريطاى طةورة و بضووك و بة ريَذةى ( )%6,5لة كؤى خزمةتطوزارييةكانى شارى كةالر ،كة بة سةر ( )21طةرِةكدا
دابةشبووة ،ئةمةش دواى بآلوبوونةوةى دياردةى ياريطاى تايبةت ،كة بة ياريطاى "تارتان" ناو دةبريَت ،كة لةاليةن
كةرتى تايبةتةوة سةرثةرشتى دةكريَت ،لةثلةكانى كؤتاييدا هةريةك لة (مؤزةخانة و شويَنةوارى ديَرين و كابينةى
طةشتيارى و بارِ) ديَت ،بة ذمارةى ( )1ثرؤذة لة شارةكةدا و بةريَذةى ( ,)0,3كة ئةمةش بة ثيَى ثيَويست نية ،جطة لة
شويَنةوارى ديَرين ،كة ئةمةش لة دةسةآلتى ئيَستا نيية ،لةطةلَ ئةوةشدا هةندىَ خؤشطوزرانى لة شارةكةدا بةردةست نيية،
وةك :هؤلَى شانؤ و سينةما ،كة ئةمةش تا رِادةيةك ثةيوةنديى بة شيَوازى بريكردنةوة و كلتورى ناوضةكةوة هةية و هةروها
شارةكة لة رِووى ميَذووى دروستبونييةوة ميَذوويةكى كؤنى نيية ،كة وةكو ناوةندى قةزا لة رِيَكةوتى ()1970/3/11دا
برِيارى بةقةزابوونى دراوة ،كة لة سةرةتادا تةنها وةكو طونديَكى طةورة بووة ،ئةمةش وا دةكات جياوازبيَت بة بةراورد بة
شارةكانى ترى وةكو خانةقني و كفرى لة ئيدارةى طةرمياندا.
ضوارةم/دابةشبوونى شويَنى خزمةتطوزارييةكانى خؤشطوزةرانى بةثيَى طةرِةكةكانى شارى كةالر بؤ سالَى .2017
دابةشبوونى خزمةتطوزاريى خؤشطوزةرانى دةبيَت بة شيَوازيَك بيَت ،لةطةأل دابةشبوونى دانيشتوان و شيَوازى
بونيادى شارةكةدا بطوجنيَت ،واتا هيض كام لةم دوو اليةنة ثشتطوآ نةخريَت ،ئةمةش ثيَويستى بة ثالنيَكى تؤكمةية
لةطةأل فراوانبوونى شارةكةدا جيَبةجآ بكريَت ،بؤ ئةوةى شارةكان لة خزمةتطوزارى خؤشطوزةرانى بيَبةش نةبن. )11( .
زؤريَك لة طةرِةكةكانى شارى كةالر لة ضةندين جؤرى خزمةتطوزارى خؤشطوزةرانى بيَبةشن ،بروانة نةخشةى (,)3
ئةمةش وايكردووة ،كة شيَوازى دابةشبوونى بةشيَوةيةكى هاوسةنط نةبيَت ،بة سةرجندان لة خشتةى ( )3بؤمان
دةردةكةويَت ،كة طةرِةكى فةرمانبةران بة ثلةى يةكةم ديَت ،بة ( )30خزمةتطوزارى و بةريَذةى ( ، )%9كة ئةمةش
دابةشبووة بةسةر رِووبةرى ( 547750م )2بة ريَذةى ( )%5,2لة كؤى ريَذةى رِووبةرى طةرِةكةكانى شارى كةالر ،ئةمةش
دةطةرِيَتةوة بؤ ئةو شويَنةى طةرِةكةكةى تيَدا درووست بووة ،كة دةكةويَتة ضةقي شارى كةالر و بةشيَكى بازارى كةالر
| 60 acadj@garmian.edu.krd )Vol.5, No.4 (August, 2018
جملة جامعة كرميان Journal of Garmian University طؤظاري زانكؤي طةرميان
دةكةويَتة ئةم طةرِةكةوة ،يةكيَكيشة لة طةرِةكة كؤنةكانى شارى كةالر ،بة ثلةى دووةم طةرةكى رزطارى ديَت ،بة ()27
خزمةتطوزاريى خؤشطوزرانى و بةريَذةى ( )%8كة لة سةر رووبةرى ( 492250م )2بة ريَذةى ( )%4,7لة كؤى ريَذةى
طةرةكةكانى شارى كةالر ،هةرضةندة ئةم طةرِةكة لة طةرةكة تازةكانى شارى كةالر دادةنريَت ،بةآلم لةسةر ثالنيَكى نوآ
بنياد نراوة و رِةضاوى اليةنة خزمةتطوزارييةكانى كراوة ،لةطةأل ئةوةشدا زؤرينةى خزمةتطوزارييةكانى خؤشطوزةرانى
ثيَكهاتووة لة باخضةى نيَوان كؤآلنةكانى ئةم طةرةكة ,بة ثلةى سيَيةم طةرةكى سريوان ديَت بة ذمارةى ( )23خؤشطوزةرانى
و بةريَذةى ( )%7كة لةسةر رووبةرى ( )344150بنياد نراوة ،بة ريَذةى ( )%3,3لة كؤى رِيَذةى رووبةرى طةرةكةكانى
شارى كةالر ،ئةمةش بةهؤى ئةوةى ئةم طةرِةكة دةكةويَتة سةر ريَطاى سةرةكيى كةالر – سليَمانى ،زؤريَك لة خزمةتطوزاريية
خؤشطوزرانييةكانى ثيَكهاتووة لة كافرتيا و ضاخيانةو و ضيَشتخانة باخضة ،لة ثلةى كؤتاييشدا طةرِةكى طةرميان ديَت بة
( )3خزمةتطوزاريي خؤشطوزةرانى و بةرِيَذةى ( )%1ئةمةش لة سةر رووبةرى ( )107275بنياد نراوة واتا ( )%1لة كؤى
ريَذةى بنيادنراو لة شارى كةالردا ،ديارة ئةمةش دةطةريَتةوة بؤ بضووكى رووبةرى ئةم طةرِةكة بة بةراورد بة طةرِةكةكانى
ديكةى شارى كةالر.
سةرضاوة /كارى تويَذةر بةبةكارهيَنانى ثرؤطرامي ( ،)Arc Map GIS 10و بة ثشت بةسنت بة-1 .بةرِيَوةبةرايةتى شارةوانييةكانى طةرميان -2 .فةرمانطةى شةتلَطةو باخضةى كةالر -3بةرِيَوةبةرايةتى وةرزش و
| 62 acadj@garmian.edu.krd )Vol.5, No.4 (August, 2018 الوانى طةرميان -4سةنديكاى كريَكارانى كةالر.
جملة جامعة كرميان Journal of Garmian University طؤظاري زانكؤي طةرميان
خشتةى ( /)3دابةشبوونى شويَنى خزمةتطوزاريى خؤشطوزةرانى لة شارى كةالر لة سالَى .2017
2
% رووبةرى طةرةك/م % ذمارةى خزمةتطوزراى ناوى طةرةكةكان ذ
5,2 547750 9 30 فةرمانبةران 1
4,7 492250 8 27 رِزطارى 2
3,3 344150 7 23 سريوان 3
4,3 456000 6.5 22 مامؤستايان 4
3,7 390900 6 20 بنطرد 5
3 306800 6 20 شةهيدان 6
2,7 286000 5.6 19 شارةوانى 1 7
2,5 264700 5 17 شؤرش 8
5 491025 4.2 14 سةركةوتن 9
4 424575 3.8 13 بةردةسوور 10
5,5 576250 3.5 12 رِاثةرين 11
5 507307 3.5 12 رِووناكى 12
3 325450 3.2 11 شيَروانة 13
7 716375 2.9 10 كةالرى كؤن 14
4 403225 2.6 9 حةمرين 15
1,5 165700 2.6 9 ئةنفالةكان 16
3 310000 2.3 8 ئازادى 17
3,7 391100 2.3 8 خةبات 18
4,5 471200 2.3 8 شاراوانى 2 19
0,9 91800 2.3 8 ئاوارةكان 20
1,3 138600 2.1 7 ئةندازياران 21
4,2 442625 2.1 7 طؤران 22
5 500000 1.7 6 كالرى نوآ 23
1 134125 1.7 6 نةورؤز 24
6 597755 1.4 5 ثيشةسازى 25
5 503025 1.4 5 جوتياران 26
1 107275 1 3 طةرميان 27
100 10385962 100 339 كؤ
سةرضاوة /كارى تويَذةر ثشتبةسنت بة-1 .بةرِيَوةبةرايةتى شارةوانييةكانى طةرميان -2 .فةرمانطةى شةتلَطةو باخضةى كةالر -3
بةرِيَوةبةرايةتى وةرزش و الوانى طةرميان -4سةنديكاى كريَكارانى كةالر.
سةرضاوة :كؤمارى عرياق ,وزارةتى ثالندانان ,دةستةى ثالندانانى هةريَمى ,بةشى دانيشتوان ,ثالنى طةشةثيَدانى عرياقى بؤ سالَى .2000
هةروةكو لةسةرتاشةوة ئاماذةمان ثيَكرد كة ثيَوةركانى خزمةتطوزارى خؤشطوزرانى بةثيَى هةل ومةرجى
ناوةضةكان ديارى دةركريت وبة لةبةرضاو طرتنى خشتةى ( )4و ليَكؤلَينةوةيةكى مةيدانى كة لة اليةن تويَذةرةوة
ئةجنامدراوة بؤ واقعى خزمةتطوزارى خؤشطوزرانى لة شارى كةالردا ,هةولَمانداوة ثيَوةرةكانى خزمةتطوزارى خؤشطوزرانى
بؤ شارى كةالر ديارى بكةين بروانة خشتةى ( )5كة تيدا رةضاوةى هةموو هؤكارة سروشتى مرؤيةكانى ناوضةكة كراوة
لةطةأل تيَبينى كردنى شويَنةكانى خؤشطوزرانى و ضاوثيَكةوتن لةطةأل زؤريَك لةو كةسانةى كة ثةرثرسن لة شويَنةكانى
خؤشطوزرانى وزانينى ذمارةى ئةو كةسانةى رؤذانة سةردانى شويَنةكانى خؤشطوزرانى ئةكةن بة شيَوةيةكى ريَذةى ,وة
هةروها برِى رووبةرو و ذمارةى دانيشتوانى طةركةكان ,طةشتني بة كؤمةلَيَك ئةجنام ولةسةر رؤشناى ئةو دةرئةجنامانة
توانيمان ثيَوةرةكان ديارى بكةين ,هةرضةندة زؤريَك لة خزمةتطوزاريَكانى خؤشطوزرانى بة شيَوةيةكى يةكسان دابةش
ثيَوةرةكان لة تويَذةرةوة دانراوة.بةثيَي ئةم هةنطاوانة -1ثيَوةرى دانيشتوان بؤ (هؤلَى وةرزشى و ضاخيانةو ضيَشتخانة) بة ثشت بةسنت
بة .تيَكراى سةردانى رؤذانة × ذمارةى دةزطاكانى خزمةتطوزراى خؤشطوزرانى = ثيَوةرى دانيشتوان بؤ ئةو خزمةتة
-2بؤ شارى يارى ،تيَكراى مانطانة بؤ سةردانكةران وةرطرياوة .تيَكرِاى سةردانكةرانى رِؤذانة × 30رؤذ = ثيَوةرى دانيشتوان بؤ ئةو خزمةتة
-3بؤ رووبةر ،بةثيَى تيَكراى طشتى رِووبةرى خزمةتطوزارى خؤشطوزةرانى × ذمارةى دةزطاكانى خزمةتطوزارى خؤشطوزةرانى داواكراو = رووبةرى
ثيَويست بؤ خزمةتطوزاريى خؤشطوزرانى.
| 65 acadj@garmian.edu.krd )Vol.5, No.4 (August, 2018
جملة جامعة كرميان Journal of Garmian University طؤظاري زانكؤي طةرميان
2
رووبةر /م ذمارةى دانيشتوان جؤرى خزمةتطوزراى خؤشطوزرانى ذ
20000 50000 شارى يارى و ثارك 11
15000 30000 يانةى وةرزشى 12
1500 5000 مةلةوانطة 13
2000 10000 مؤزةخانة 14
- - شوينةوارى ديرين 15
1000 2000 كابينةى طةشتيارى 16
1000 3000 بارِ 17
- - شانؤ 18
- - سينةما 19
سةرضاوة -1 :كؤمارى عرياق ,وزارةتى ثالندانان ,دةستةى ثالندانانى هةريَمى ,بةشى دانيشتوان ,ثالنى طةشةثيَدانى
عرياقى بؤ سالَى .2000
-2بشريابراهيم لطيف ,خدمات املدن ,دراسة يف اجلغرافية التنموية ,ط ,1لبنان ,2009 ,ص.251
-3بةريوةبةرايةتى ئامارى طةرميان-4 .كارى مةيدانى لة اليةن تويَذةروة
-1سةنتةرى طشتى حكومى :وةك باخضةو ياريطاى وةرزشى و يانة وةرزشييةكان و مؤزةخانة و شانؤ و سةنتةرى طةجنان و
مةلةوانةطةو شارى يارى.
-2سةنتةرى بازرطانى :كة لةاليةن كةرتى تايبةتةوة سةرثةرشتى دةكريَت و ئاماجنى دةسكةوتنى ثارةية ،وةك :هؤلَى
سينةماو بارةكان و ضيَشتخانةو ضاخيانةو يانةى شةوان.
-3سةنتةرى ئاراستةكراو يان تايبةت :ئةجمؤرةش كاريطةرى هةردوو جؤرةكةى ثيَشوى لةسةرة ،وةك :ناوةندة
كؤمةآليةتييةكان (.)14
بةثيَى ئةو بارودؤخةى هةية بؤ خزمةتطوزارى خؤشطوزرانى لة شارى كةالر وثشت بةسنت بةو ثيَوةرانةى لة خشتةى
( 4و) 5دا دياريكراوة و توانيمان ثيَويستى شارى كةالر بؤ خزمةتطوزارى خؤشطوزرانى ديارى بكةين وهةروها برِى
كورتهيَنانى لة سالَى ( )2017دا,ضونكة ئةو خزمةتطوزاريانةى هةية لة ئيَستادا لة ئاست خواستى دانيشتوانى شارةكةدا
نية ,بة سةرنج دانى خشتةى ( )6و شيَوةى ( ,)2بؤمان روون ئةبيَتةوة كة سةرِاى بوونى ( )214باخضة لة شارى كةالر كة
لةسةر رووبةرى ( 344626,4م )2بنياد نراوة بةآلم هيَشتا شارةكة ثيَوستى بة ( )308باخضة و رووبةرى (375521,3
م )2هةية واتا بةكورتهيَنانى ( )94باخضة وة رووبةرى ( 30894,9م ,)2وة ئةم كورتهيَنانة لة نزمرتين ئاستدا خؤى
ئةبينيَتةوة لة كابينة طةشتيارى و بارِدا لة ( )1شوينى تايبةت بة كابينةى طةشتيارى كة لة سةر رووبةرى ( 700م)2
بنياد نراوة وشارةكة ثيويستى بة ( )3شوينى تايبةت هةية بةو خؤشطوزرانية واتا بةكورتهيَنانى ( )2شوينى تايبةت بة
كابينةى طةشتيارى.
لة كؤى ( )399ثرؤذةى خزمةتطوزارى خؤشطوزرانى لة شارى كةالردا كة لةسةر ( 496967,6م )2بنياد نراوة
شارةكة ثيويستى بة ( )769ثرؤذة هةية واتا بة كورتهيَنانى ( )459ثروذةى خؤشطوزرانى بة هةموو جؤرةكانيةوة وة
رووبةرى ( 1439647,9م )2واتا بة كورتهيَنانى رووبةرى ( 949630,3م.)2
خشتةى (/)6ثيويستى ئيستا بؤ خزمتطوزارى خؤشطوزرانى وة برِى كورتهيَنان لة شارى كةالردا بؤ سالَى .2017
برِى كورتهيَنان ثيَويستى شار بةردةست
جؤرى خزمةتطوزارى ذ
2
رِووبةر/م ذمارة 2
رِووبةر/م ذمارة 2
رِووبةر/م ذمارة
30894,9 94 375521,3 308 344626,4 214 باخضة 1
3593,6 64 5156,3 92 1562,7 28 ضاخيانة 2
69832,6 2 86236,8 24 16404,2 22 ياريطا 3
7285,4 62 9852 84 2566,6 22 ضيَشتخانة 4
5599,5 48 7349,3 63 1749,8 15 ساردةمةنى و شرينى 5
6176,3 80 7177,3 93 1001 13 هؤلَى وةرزشى 6
111561 26 113414,6 31 1853,6 5 كتيَبخانة 7
113484,1 31 125097 34 11612,9 3 سةنتةرى الوان 8
9197 6 10138 9 941 3 هؤلَى بؤنةو ئاهةنط 9
77559 10 79779,7 13 2220,7 3 هؤتيَل 10
495833 17 583333 20 87500 3 شارى يارى و ثارك 11
دةرئةجنامى تويَذينةوة
-1شارى كةالر بة يةكيَك لة شارة طرنط و سرتاتيذييةكانى ئيدارةى طةرميان و هةريَمى كوردستانى عرياق دادةنريَت ،ئةم
شارة لةرووى رِووبةروة دةطاتة (17,1كم )2و ذمارةى دانيشتوانةكةشى بة ثيَى ئامارى سالَى ( )2017دةطاتة
( )139974كةس ،كة دابةش دةبيَت بة سةر ( )27طةرِةكدا.
-2طةورةترين طةرِةك لة رِووى رِووبةرةوة طةرِةكى كةالرى كؤنة ،كة بة كؤنرتين طةرِةكى كةالر دادةنريَت ،بة رووبةرى
( 716375م ،)2بةآلم لة رِووى ذمارةى دانيشتوانةوة طةرِةكى فةرمانبةران زؤرترين ذمارةى دانيشتوانى تيَدا نيشتةجيَية،
كة ذمارةيان ()8473كةسة.
-5طةرِةكى فةرمانبةران بة ثلةى يةكةم ديَت لة رِووى خزمةتطوزارييةكانى خؤشطوزرانيةوة ،بة ( )30خزمةتطوزارى و بة
رِيَذةى ( )%9كة ئةمةش دابةشبووة بةسةر رِووبةرى ( 547750م )2بة ريَذةى ( )%5,2لة كؤى رِيَذةى رِووبةرى
طةرِةكةكانى شارى كةالر و لة ثلةى كؤتاييشدا طةرِةكى طةرميان ديَت ،بة ( )3خزمةتطوزاريي خؤشطوزةرانى و بةرِيَذةى
( ،)%1ئةمةش لة سةر رووبةرى ( )107275بنيادنراوة واتا ( )%1لة كؤى ريَذةى بنيادنراو لة شارى كةالردا.
-6ثيَوةرةكانى خزمةتطوزاريى خؤشطوزةرانى لةسةر بنةماى دابةشبوون وضرِى و تواناى سروشتى و مرؤيى ناوضةكان
دادةنريَت ،بة لةبةرضاوطرتنى ثالنيَكى طوجناو.
-7ئةو خزمةتطوزاريية خؤشطوزرانييانةى ،كة لة ئيَستا لة شارى كةالر بؤ سالَى ( )2017بةردةستة ،بة بةراورد بة
ثيَويستيى شارى كةالر نةطوجناوة و بة ئاستيَكى زؤر ،تووشى كورتهيَنان دةبيَتةوة لةطةلَ ئةوةى بةشيضوةيةكى يةكسان
دابةش نةبووة بةسةر كةركةكانى شاردا .
-8لة كؤى ( )399ثرِؤذةى خزمةتطوزاريى خؤشطوزةرانى لة شارى كةالردا ،كة لةسةر ( 445438,6م )2بنيادنراوة،
شارةكة ثيَويستيى بة( )769ثرِؤذة هةية ،واتا بة كورتهيَنانى ( )459ثروذةى خؤشطوزةرانى بة هةموو جؤرةكانييةوة و
رِووبةرى ( 1184397,8م )2واتا بة كورتهيَنانى رِووبةرى ( 741659,2م.)2
ثيَشنيارةكانى تويَذينةوة:
-1دوبارة دابةشكردنةوةى خزمةتطوزارييةكانى خؤشطوزةرانى بة شيَوازيَك ،كة زؤربةى طةرِةكةكانى شارى كةالر ليَى
سوودمةند بن و هةموو جؤرةكانى خؤشطوزةرانى لة خؤ بطريَت.
-2دةستنيشانكردنى تيميَكى ثسثؤرِ و شارةزا لة بوارة جياجياكاندا و دانانى ثالنيَكى تؤكمة و دريَذخايةن لةبوارى
ثةرةثيَدانى خزمةتطوزاريى خؤشطوزرانيدا ،بؤ ئةوةى لةطةأل خواستى دانيشتوانى شارى كةالردا بطوجنيَت .
-3هاندانى كةرتى تايبةت بؤ ئةوةى سةرمايةكانيان لة بوارى خزمةتطوزراى خؤشطوزرانيدا بةطةرِخبةن ،بؤ ثةرةثيَدانى
ئةم كةرتة زيندووة و طةياندنى بة ئاستى ثيَويست.
-5بايةخدان بة باخضةكان ئاودانيان لة كاتى ثيَويستدا و سةوزكردنيان ،بةتايبةت لة وةرزى هاويندا ،بة تايبةتيش ئةو
شويَنانةى تايبةتكراوة بكريَت بة باخضة لة نيَو طةرِةكةكانى شاردا و دابينكردنى كريَكارى ثيَويست بؤيان.
-6بةرزكردنةوةى ئاستى هؤشياريى هاوآلتيان ،بؤ ئةوةى مولَكة طشتييةكان بثاريَزن ،باتيبةت ئةوةى ثةيوةستة بة
خزمةتطوزاريى خؤشطوزرانييةوة ،لة ريَطةى دةزطا رِاطةياندنة بينراو و بيسرتاو ضاثكراوةكان و دةزطاكانى ترى
هؤشياركردنةوةوة.
-7رِةضاوكردنى تةمةن و ضني وتويَذة جياوازةكان (منداأل – طةنج – بةساآلضوو) ،لة كاتى ئةجنامدانى ثرؤذةيةكى
خؤشطوزةرانى لة اليةن كةرتى طشتييةوة ،ضونكة ئةو ثرؤذية مولَكى طشتيية و هةمووان ليَى سوودمةند دةبن.
-8سةرثةرشتيكردنى ئةم سيَكتةرة خزمةتطوزاريية ،لة اليةن تيميَكى ثسثؤرِةوة و ثشكنينى شويَنة خؤشطوزرانييةكان و
تؤماركردنى كةم كورتييةكان و دواتريش ضارسةر كردنيان.
ثةراويَزي سةرضاوةكان
-1خالد ولي علي ,املقومات السياحية يف منطقة كرميان وافاقها املستقبلية ,رسالة ماجستري غري منشور ,كلية العلوم
األنسانية والرياضة ,جامعة كرميان,خانقني ,2014 ,ص.48
-2بةريوةبةرايةتى ئامارى طةرميان داتاى بآلونةكراوة.
-3شيَروان عمر رشيد,بنةماكانى جوطرافياى سروشتى وطةشةثيَدانى طةشت و طوزار لة ثاريَزطاى سليَمانى ,نامةى
دكتؤرا,سليَمانى ,20011,ل.29-26
-4صربي فارس اهلييت ,التخطيط احلضري,الطبعة العربية ,دار اليازوري العلمية للنشر والتوزيع ,عمان,2009 ,
ص.225
-5صاحل الشمري ,املساحات اخلضراء مبدينة مكة املكرمة ,جملة اجلمعية اجلغرافية الكويتية ,العدد ,1988, 119
ص.11
-6خلف حسني علي الدليمي ,ختطيط اخلدمات اجملتمعية والبنية التحتية (اسس,معايري,تقنيات) ,ط,1دار الصفاء للنشر
والتوزيع ,عمان ,2009 ,ص.195
-7سوسن جبار ابراهيم العزاوي ,تغيري استعماالت املناطق اخلضراء يف مدينة بغداد للمدة ,2001 – 1987رسالة
ماجستري,كلية الرتبية ,جامعة بغداد ,2002 ,ص.16
العلواني ,ابتسام بداع علي حسني ,استعماالت االرض الرتفيهية يف مدينة الرمادي دراسة يف جغرافية املدن .رسالة
ماجستري .كلية الرتبية للعلوم االنسانية ,جامعة االنبار.2011 ,
احلديثي ,عباس غاىل داود,اخلدمات الرتفيهية لسكان مدينة البصرة دراسة حتليلية جغرافية للمدينة
واقاليميها,رسالة ماجستري ,جامعة بغداد .1983 ,
اجلميلي ,رياض كاضم سلمان ,كفاءة التوزيع املكانى للخدمات اجملتمعية(التعليمية والصحية والرتفيهية) يف مدينة
كربالء ,اطروحة دكتورا ,كلية الرتبية ,جامعة بغداد.2007 ,
علي ,خالد ولي ,املقومات السياحية يف منطقة كرميان وافاقها املستقبلية ,رسالة ماجستري غري منشور ,كلية العلوم
األنسانية والرياضة ,جامعة كرميان ,خانقني.2014 ,
الشمري ,صاحل ,املساحات اخلضراء مبدينة مكة املكرمة ,جملة اجلمعية اجلغرافية الكويتية ,العدد .1988, 119
النعيمى,امحد حممد ومنتهى,التوزيع املكاني للخدمات الرتفيهية والرتوحيية يف مدينة بغداد,جملة االدارة
واالقتصاد,العدد الثامن والعشرون.2009 ,
دليل املعايري التخطيطية للمناطق الرتفيهية ,وزارة الشؤون البلدية والقروية ,ط,1مكتبة امللك فهد الوطنية,
الرياض.
فةرمانطة حكومييةكان:
بةرِيَوةبةرايةتى شارةوانييةكانى طةرميان.
فةرمانطةى شةتلَطةو باخضةى كةالر
بةرِيَوةبةرايةتى وةرزش و الوانى طةرميان.
سةنديكاى كريَكارانى كةالر.
بةريوة بةرايةتى شويَنةوارى طةرميان.
بةريوةبةرايةتى طةشتوطوزارى طةرميان.
بةريوةبةرايةتى ئامارى طةرميان.
ضاوثيَكةوتنةكان:
بةريَز سؤران حممد ,خاوةنى ضيَشتخانةى سؤران ,لة بةروارى 2018 /2 /17
بةريَز سةرضلَ ,خاوةنى ئوتيَل و رِيستؤرانتى سةرضلَ ,لة بةروارى 2018 /2 /17
بةريَز على عبداللة نادر ,خاوةنى هؤلَى كوردستان ,لة بةروارى 2018 /2 /20
| 72 acadj@garmian.edu.krd )Vol.5, No.4 (August, 2018
جملة جامعة كرميان Journal of Garmian University طؤظاري زانكؤي طةرميان
2018 /2 /20 لة بةروارى, ياريزانى لةش جواني, هيوا صالَح حممد: بةريَز
2018 /2 /28 لة بةروارى, بةريَوةبةر لةشارى يارى كةالر, بةريَز حممد امحد حممد
2018 /3 /5 لة بةروارى, بةريَز ئارام مةال نورى خاوةنى ضاخيانةى ميللةت
2018 /3 /7 لة بةروارى, كارطريى يانةى وةرزشى شريوانة,بةريَز ئازاد حسني فرحان
2018 /3 /7 لة بةروارى, نووسةر وةرزشى وثيَشكةشكارى بةرنامةى وةرزشى لة بؤكان ميديا,بةريَز رسول بارمى
Abstract
Service for a luxury life is considered one of the life factors of a city, because it takes
the role of the lungs of human being, which is used for breathing besides providing
relaxation and calmness to the human’s psychology. For that reason, from the angle
of how important this subject is, we have tried, in this study, to work on the
distribution as well as the level of services and luxury life in the city of Kalar.
Kalar city is located between the two horizontal loops ( 083634 -1639 34 ) of
the north side of earth and between the two vertical loops( 121745 - 502145) of
east in With an area of ( 17.1 km)
The aim of this study is to show the forms of distributing the services of a luxury life
in the avenues of Kalar city. In addition to knowing the level and ability of accepting
travelers and truisms besides finding out the inability of provided luxury life services
now, what is necessary to have or to be provided in kalar city now according to the
standard measurements in Iraq. This study resulted with some findings and
suggestions for suitable solutions and developing this sector.