You are on page 1of 101

‫مينة‬

‫زمانى جةستة‬
‫درؤ و‬
‫هيَماكانى درؤكردن‬

‫ضاثى دووةم‬

‫‪2021‬‬
‫درؤ و‬
‫هيَماكانى درؤكردن‬

‫ناوي كتيَب‪ :‬درؤ و هيَماكانى درؤكردن‬


‫نوسيين‪ :‬مينة‬
‫بابةت‪ :‬ليَكؤلَينةوة‬
‫ديزاين‪ :‬مينة‬
‫ضاثخانةي‪ :‬تاران‬
‫نوَرةي ضاث‪ :‬دووةم ‪2021‬‬
‫ترياذ‪ 1000:‬دانة‬
‫نرخ‪ 2500 :‬دينار‬
‫لة بةريَوبةرايةتى طشتى كتيَبخانة طشتييةكان ذمارةى سثاردنى( ‪ ) 1697‬سالَى ‪ 2021‬ثيَدراوة‪.‬‬

‫‪................................................‬‬
‫‪Email: saya.book@yahoo.com‬‬
‫‪................................................‬‬
‫ناونيشان‪ :‬كوردستانى عيَراق‪ -‬سليَمانى‪ -‬شةقامى ثريةميَرد‬
‫بابةتةكانى ناو ئةم بةرطة‬

‫ثيَشةكى ‪1 ...............................................................................................‬‬
‫درؤكردن ‪3 ...............................................................................................‬‬
‫لةبارةى سآ مةميونة ذيرةكةوة ‪11 ............................................................‬‬
‫جولَة و هيَماكانى درؤكردن ‪14 .........................................................................‬‬
‫ثةيربدن بة درؤكردن‪18 ................................................................................‬‬
‫هةستى شارةزايي تةواو ‪19 ............................................................................‬‬
‫خؤطيَلكردن ‪20 ......................................................................................‬‬
‫ئاستى ثةي ثيَربدن ‪22 .............................................................................‬‬
‫هةستى شاراوة ‪23 ..................................................................................‬‬
‫هؤكارة هةمةضةشنةكان ‪24 ........................................................................‬‬
‫هةلَةى روانني ‪25 ...................................................................................‬‬
‫مةرجةكانى خويَندنةوةيةكى وووردى هيَماكان ‪26 ..............................................‬‬
‫مةرجى يةكةم‪ :‬خويَندنةوةى هيَشوة هيَماكان ‪27 ........................................‬‬
‫مةرجى دووةم‪ :‬هاوجووتى و طوجناندن ‪29 ..............................................‬‬
‫مةرجى سيَيةم‪ :‬بةنزيككردنةوة ‪31 .....................................................‬‬
‫خويَندنةوةى هيَماكانى زمانى جةستة لة روخسارى منداآلندا ‪32 ...............................‬‬
‫هةستياريى ذنان لة خويَندنةوةى زمانى جةستةدا ‪34 ..........................................‬‬
‫هيَماكانى درؤكردن ‪38 .................................................................................‬‬
‫يةكةم ‪ :‬دةم طرتن‪39 ..............................................................................‬‬
‫دووةم‪ :‬لووت خوراندن ‪42 ..................................................................‬‬
‫سيَيةم‪ :‬ضاو خوراندن ‪46 ...................................................................‬‬
‫منونةى ‪49 .................................................................................. :1‬‬
‫منونةى ‪50 ................................................................................... 2‬‬
‫منونةى ‪50 ................................................................................... 3‬‬
‫منونةى ‪50 .................................................................................. :4‬‬
‫ضوارةم‪ :‬طويَ راكيَشان ‪52 ..................................................................‬‬
‫ثيَنجةم‪ :‬ثشتمل هةلَكرِاندن ‪54 ............................................................‬‬
‫شةشةم‪ :‬هةستكردن بة طةرما ‪55 ...........................................................‬‬
‫حةوتةم‪ :‬لةش خويَندنةوة ‪56 .............................................................‬‬
‫هةشتةم‪ :‬رووثؤش‪59 ......................................................................‬‬
‫نؤيةم‪ :‬زةردةخةنة ‪63 ......................................................................‬‬
‫جؤرةكانى زةردةخةنة ‪66 ...............................................................................‬‬
‫زةردةخةنة ميَشك هةلَدةخةلَةتيَنآ ‪72 ...............................................................‬‬
‫زةردةخةنةى دروستكراو ‪74 ............................................................................‬‬
‫درؤزن ‪76 ................................................................................................‬‬
‫فالَضى ‪80 ...............................................................................................‬‬
‫فشةكردن ‪83 ............................................................................................‬‬
‫سةرضاوةكان ‪87 ........................................................................................‬‬
‫ثيَشةكى‬

‫زانستى زمانى جةستة‪ ،‬ئةمرِؤ لة ئةوروثادا بة شيَوةيةكى طشتى‪ ،‬لة زؤر بوارى‬
‫َينةوةى لةسةر دةكريَت‪ .‬هةروةها لة‬ ‫ذياندا طرنطى ثآ دةدرآ و بةردةوام كارو ليَكؤل‬
‫َك لةم زانستة وةردةطرن‪ ،‬لةو‬ ‫زؤر دةزطادا وةك بةشيَك لة ئيشوكارى رؤذانةيان‪ ،‬كةل‬
‫دةزطايانةش‪ ،‬وةك دةزطاكانى ثؤليس‪ ،‬نةخؤشخانة و بوارى ثزيشكى و ئةو‬
‫َكانى سياسى و‬ ‫َةى خةل‬ ‫َن بة خويَندنةوةى هيَما و جول‬ ‫دةزطايانةى سةرقال‬
‫شيكردنةوةى بارى دةروونى و هاوجووت كردنى هيَماكان لةطةأل وتةكانيان و برِيارة‬
‫سياسيةكاندا‪ .‬هةروةها دؤزينةوةى دذةواتاكان و دياريكردنى درؤ و راستى‪.‬‬
‫ئيَمة لة كتيَبى يةكةمى (زمانى جةستة) و لة ذيَر ناونيشانى ( ثةيوةندية‬
‫َة و نيشانةكانى مرؤظمان دياريكردووة و هةر‬ ‫طؤنةكراوةكان)دا زؤربةى هيَما و جول‬
‫يةكة لةطةأل ويَنة و ثيَناسةكردن و روونكردنةوةيةكى كورتدا‪ ،‬بةشيَوةى فةرهةنطى‬
‫هيَماكانى زمانى جةستة تؤمارمانكردوون‪ .‬هةروةها لة رووى جياوازى كولتووري و‬
‫ثةيوةندى بة نيَر و مآ و ئاستى تةمةنةوة ثؤَليَن كراون‪.‬‬
‫بةآلم لةم كتيَبةدا و لة كتيَبةكانى دواتريشدا هةوَلدةدةين‪ ،‬كة هةر بابةتة و بة تةنيا‬
‫و بة شيَوةيةكى تيَروثرِ ليَكؤلينةوةى لةسةر بكةين‪ ،‬هةروةها بؤضوونى ثسثؤرِانى‬
‫تايبةتى لةو بوارةدا ئاماذةبكةين و هاوكات بة يارمةتى ئةو ويَنانةى‪ ،‬كة ئاويَتةى‬
‫‪1‬‬
‫َدةدةين كارةكة بة شيَوةيةكى سادةوساكار ثيَشكةش بة‬ ‫بابةتةكة كراون‪ ،‬هةول‬
‫خويَندةوارانى كووردى زمان بكةين‪.‬‬
‫كتيَبى دووةمى زمانى جةستة تةرخانكراوة بؤ (درؤ و هيَماكانى درؤكردن)‪.‬‬
‫َة و نيشانانةى‪ ،‬كة طةواهى نارِاستى وتةكانى كةسيَكى‬ ‫هةروةها ئةو هيَما و جول‬
‫درؤزن دةدةن‪ ،‬ديارى و دةستنيشانيان دةكةين‪.‬‬
‫ليَرةدا ثيَويستة ئةوةش بَليَني‪ :‬بؤية ئةم بابةتةى لة دوو تويَى ئةم بةرطةداية‪ ،‬وةك‬
‫بةرطى دووةم ناوى نابةين‪ ،‬ضونكة هةر بةرطة و ناونيشانيَكى تايبةتى لة‬
‫خؤدةطريََت‪ .‬واتة كتيَبى يةكةممان لة ذيَر ناوى (زمانى جةستة) دا ناونيشانى‬
‫دووةمى ( ثةيوةندية طؤنةكراوةكان) بوو‪ .‬ئةم كتيَبةش بة هةمان شيَوة لةذيَر ناوى‬
‫(زمانى جةستة)داية و ناونيشانى دووةمى (درؤ و هيَماكانى درؤكردن)ة‪ ،‬كة واتاى‬
‫ناوةرؤكى بابةتةكة ديارى دةكات‪.‬‬
‫زانستى زمانى جةستة زؤر بابةتى جيا جياى لةخؤطرتووة‪ ،‬ئيَمةش ضونكة‬
‫سةرةتامانة بؤ ضوونة ناو بابةتيَكى ئاوا زانستى جةجناأل و هةمةاليةنةوة‪ ،‬بؤية من‬
‫َينةوةى لةسةر‬ ‫بة ضاكى دةزامن‪ ،‬كة هةر اليةنة و سةربةخؤ تويَذينةوة و ليَكؤل‬
‫بكريَت‪ ،‬تا بة روونرت و سادةتر خبريَتة بةرديدى خويَندةواران ‪.‬‬

‫مينة‪ /‬لةندةن‬

‫‪2‬‬
‫درؤكردن‬

‫َةتاندن‪ .‬ئةوةش راستةوخؤ زيان‬ ‫َخةل‬


‫درؤكردن‪ ،‬واتة شاردنةوةى راستى و هةل‬
‫دةطةيةنآ بة تاك‪ ،‬يان بة كؤمةأل‪ .‬هةروةها لة هةردوو باردا‪ ،‬كةم تا زؤر بةثيَى‬
‫قةوارة و كاريطةريى درؤكة‪ ،‬كارى نابةجآ و ناثةسةند بة ئةجنام دةطةيةنآ‪.‬‬
‫درؤكردن‪ ،‬وةك يةكآ لة رةوشتةكانى مرؤظ‪ ،‬هةر لة سةرةتاى بوونى مرؤظايةتيةوة‬
‫َداوة و زؤر جار كارةسات و رةنطدانةوةيةكى تةواو قورسى لةسةر ذيانى‬ ‫سةرى هةل‬
‫مرؤظ بةرثاكردووة‪ .‬ئةم رةوشتة دزيَوة‪ ،‬تايبةت نيية بة تاكة كةسيَك‪ ،‬يان‬
‫َكو سةرجةم هةموو مرؤظيَك‪ ،‬كةم تا زؤر ماكى ئةم رةوشتةى‬ ‫َطايةكةوة‪ ،‬بةل‬
‫كؤمةل‬
‫تيَداية و لة هةر ضركةيةكى ذيانيدا لةوانةية درؤيةك بكات‪.‬‬
‫ئيَمةى مرؤظ ‪ ،‬رؤذانة و لة ميانةى وتوويَذ و ضاوثيَكةوتن و ثةيوةنديةكامناندا لةطةأل‬
‫َوويَر دةكريَت و دةيَليَني‪ ،‬دوورن لة راستيةوة‬
‫يةكرتدا‪ ،‬زؤر لةو شتانةى لة نيَوامناندا ئال‬
‫َةتاندن و درؤية‪.‬‬ ‫َخةل‬‫َبةستة و دروستكراوة و هةل‬ ‫و هةل‬
‫زانايانى زانستى دةروونى لةو برِوايةدان‪ ،‬كة مرؤظ رؤذانة لةطةأل سآ بةشى ئةوانةى‬
‫ثةيوةنديان ثيَوةدةكةن درؤدةكةن‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫َيَت‪...‬ئةو كةسانةى‪ ،‬كة رؤذانة لة ثؤىل وانةكامندا ئامادةن‪،‬‬ ‫َدمان)‪ ،‬دةل‬ ‫(رؤبةرت فيَل‬
‫بة اليةنى كةمةوة لة سةدا شةستيان لة ماوةى ‪ 15‬ضركةدا درؤيةك دةكةن‪،‬‬
‫هةروةها دةَليَت‪..‬تا ماوةى وانةكة تةواو دةبيَت‪ ،‬زؤربةيان دوو تا سآ درؤ دةكةن‪.‬‬
‫هةر ئةوةشة‪ ،‬كة رةنطى دابةشكردووة بة سةر درؤدا و دةَليَن درؤى رةش و سثى‬
‫َكى هةية‪ .‬هةندآ لة‬ ‫هةية و رةشةكةيان زيانبةخشة و سثيةكةيان زؤرجار كةل‬
‫قوتابيان و ثسثؤرِانى ئةو بوارةش لةو برِوايةدان‪ ،‬كة درؤ رةش و سثى نيية‪ ،‬درؤ‬
‫َكية‪.‬‬‫َةتاندنى خةل‬‫َخةل‬‫هةر درؤية و زيانبةخشة و هةل‬
‫لةبارةى درؤى سثى و اليةنى باشى ئةو درؤية الى هةندآ لة تويَذةرةوان‪ ،‬وةك‬
‫ثيَويستيةكى ذيانى رؤذانة و راطرتنى ئاستى ئاسايش و ئاشتى رةضاودةكرآ‪.‬‬
‫ئيَمة رؤذانة لة كاتى ثةيوةندمياندا بة كةسانى ترةوة‪ ،‬ئةطةر بيَت و ئةو شتانةى‪ ،‬كة‬
‫َى دةدويَني‪ ،‬يان ئةو بابةتةى سةرجنى‬ ‫بة ميَشكماندا دآ بةرامبةر بةو كةسةى لةطةل‬
‫خؤمانى لةسةر دةردةبرِين‪ ،‬راستةوخؤ بةبآ طؤرِان و دةستكارى‪ ،‬وةك ضؤن بة‬
‫بريماندا هاتووة‪ ،‬ئاوا دةريبربِين‪ ...‬دةبآ ئةجنامةكةى بةرةو كويَمان بةريَت؟‬
‫َة دةكات و ثاشان بة‬ ‫ئاشكراية‪ ،‬مرؤظ بةرلةوةى بدويَت‪ ،‬بريةكة لة ميَشكيدا طةآلل‬
‫َى ئاخاوتنةوة‬ ‫هؤى وووشةى طوجناوةوة لة رستةدا دايدةرِيَذآ و ئينجا بةهؤى كةنال‬
‫بريةكة دةردةبرِيَت‪.‬‬
‫بةآلم مرؤظ هةميشة دةتوانيَت ئةو بريو بؤضوونانةى‪ ،‬كة هةيةتى لةسةر كةسيَك‪،‬‬
‫يان بابةتيَك‪ ،‬دةستكاريبكات و بيطؤرِيَت‪ ،‬تا طوجناو و لةباربيَت بؤ ئةو كةسة‪ ،‬يان‬
‫بابةتة‪ .‬ئةوةش بؤ ئةوةى‪ ،‬كة شريازةى ثةيوةندى كؤمةآليةتى نةثضرِيَت و هةميشة‬
‫ئاستى تةبايي و طوجناندن ثاريَزراو بيَت‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫َى بثرسيَت و بَليَت‪ :‬ئةو كراسةى‬ ‫بؤ منونة‪ ،‬ئةطةر كيذيَك لة كورِيَكى هاوةل‬
‫َةوى نةكردووم؟‬ ‫لةبةرمداية‪ ،‬بة راى تؤ قةل‬
‫دةبآ وةآلمى كورِةكة ضؤن بيَت؟‬
‫ئةطةر ئةو كورِة كةمآ ذير بيَت‪ ،‬دةزانآ وةك ثياويَك ضى بؤ ئةو باشة‪ ،‬تا بيكاتة‬
‫وةآلمى ئةو ثرسيارة‪.‬‬
‫كةواتة دةبآ بَليَت‪( :‬بة ثيَضةوانةوة تةواو جوانة لةبةرت)‪.‬‬
‫هةرضةند لةوانةية خؤى ئةوةشى بة بريدا بيَت‪ ،‬كة ئةو كراسة نةطبةتة هيض كاريَكى‬
‫َكو ئةو ثاقالوة و شريينى و ضةورييةى‪ ،‬كة رؤذانة‬ ‫َةوى كيذةكةوة‪ ،‬بةل‬ ‫نيية بةسةر قةل‬
‫َةوييةية‪ ،‬نةك كراسةكة‪ .‬بةآلم ئةم راستى وتنةش‬ ‫كنةى تيَدا دةكات‪ ،‬هؤى ئةو قةل‬
‫ئةجناميَكى ناخؤشى دةبيَت ‪.‬‬
‫بؤية ئةطةر مرؤظ هةموو كات ئةو راستيانةى‪ ،‬كة بة برييدا ديَت و بيدركيَنيَت‪ ،‬ئةوا‬
‫بيَطومان بآ هاورِآ و هاوسةر دةميَنيَتةوة‪ ،‬زؤر جاريش ئةو راستية رابةرايةتى‬
‫دةكات بؤ خةستةخانة‪ ،‬يان بةندخيانة‪.‬‬
‫لةبةرئةوة درؤكردن لة ذيانى رؤذانةماندا بؤتة ئةو رؤنةى‪ ،‬كة ثةيوةنديةكانى ذيانى‬
‫كؤمةآليةتيمانى ثآ ضةووردةكةين‪ ،‬تا بةردةوام و بةهيَزبيَت‪.‬‬
‫ئةوةش وةك زاراوةيةكى فةرهةنطى ثيَى دةوتريَت‪( :‬درؤى سثى)‪ ،‬ضونكة هةردووال‬
‫رةزامةند و شاد دةكات‪ ،‬لة جياتى ئةوةى راستيةكى رةق و طرانى بدةيت بة روودا‪.‬‬
‫تويَذينةوةكان ئةوةيان سةملاندووة‪ ،‬كة درؤى سثى بؤ ثاراستنى ثةيوةندى‬
‫كؤمةآليةتى زؤر ضاكرتة لةو راستطؤييةى كةسيَك‪ ،‬كة لة كولتوورى كووردةواريدا‬

‫‪5‬‬
‫َيو) يان (قسة لة روو) !! لة‬ ‫ثيَى دةوترآ (قسة ترِن)‪ ( ،‬قسة رةق)‪ ( ،‬قسة نةكول‬
‫َدا كةم هاورِآ و هاودةمن‪.‬‬‫راستيدا ئةو جؤرة كةسانة لة كؤمةل‬
‫جؤريَكى تر لة درؤى سثى ئةوةية‪ ،‬كة مرؤظ زؤر جار لةبةر بةرذةوةندى خؤى ئةو‬
‫درؤية دةكات‪ ،‬كة ئةمةيان كةمآ زيانبةخشة‪ ،‬ضونكة بةرذةوةندى تايبةتى جارى وا‬
‫هةية الى مرؤظ دةبيَتة خاَليَكى طةورةى ديار و اليةنةكانى ترى مرؤظايةتى تيَدا‬
‫ثيَشيَل دةكريَت‪.‬‬
‫منونةيةكى تر لةسةر درؤى سثى ‪:‬‬
‫كاتآ ذنيَك لة ميَردةكةى دةثرسآ‪ :‬سةرجنى ضية بةرامبةر قذبرِين و ئارايشت و‬
‫خؤرِيَكخستنةكةى؟‪ ...‬ليَرةدا با ميَردةكةى لة ناخيشةوة قينى لةو جؤرة قذبرِين و‬
‫خؤرِازاندنةوةيةش بيَت‪ ،‬خؤ ئةطةر بةثيَى راستةقينةى دةروونى خؤى وةآلم بداتةوة‪،‬‬
‫ئةوة بيَطومان بةدواى شةرِ و ئاذاوةدا دةطةرِآ‪ ،‬بةآلم بة تةنيا درؤيةك‪ ،‬كة لةطةأل‬
‫ناخى خؤيدا ئةيكات‪ ،‬بةربةستى بةرثابوونى ئةو شةرِ و ئاذاوةية دةكات‪.‬‬
‫ليَرةدا درؤيةكى سثى بؤ دابينكردنى بارى ئاسايش و ئاسوودةيي دةروونى مرؤظة‪.‬‬
‫هةر بؤية بة بؤضوونى زؤر لة تويَذةرةوان درؤكردن لة رؤذطارى ئةمرِؤدا بؤتة‬
‫ثيَويستيةك لة ثيَناوى ثيَكةوةلكان و لة شريازة دةرنةضوونى ثةيوةندى كؤمةآليةتى‬
‫و راطرتنى بارى ئاسايش‪.‬‬
‫هةروةها درؤى سثى زؤرجار بؤتة هؤى رزطاركردن و ثاراستنى طيانى مرؤظ‪.‬‬
‫لةو سةرطوزةشتانةى‪ ،‬كة لةبارةى درؤى سثي ديَتةوة يادم‪ ،‬دةَليَن‪ :‬بةرِيَكةوت‬
‫َةذاوى بة‬ ‫ثياويَك لة الرِيَيةكدا دانيشتبوو‪ ،‬ثاشان بينى ثياويَكى تر زؤر بة شل‬
‫بةردةميا رايكرد و لة نةديويةكدا خؤى شاردةوة‪ ،‬هيَندةى ثيَنةضوو كابرايةكى ترى‬

‫‪6‬‬
‫بينى لة دو ورةوة بةرةو الى ئةم رايدةكرد و ضةقؤيةكيشى بة دةستةوة بوو‪ ،‬ثياوةى‬
‫دانيشتو بةرلةوةى ضةقؤ بة دةستةكة بطاتة ئاستى ئةم‪ ،‬شويَنةكةى خؤى طواستةوة‬
‫و هةنطاويَك ضوو بةوالوة و دانيشتةوة‪ ،‬كة كابراى ضةقؤ بةدةست طةشتة ئاستى‪،‬‬
‫ثرسى‪ ،‬كة كةسيَكى نةديوة ليَرةوة رابكات‪ ،‬ئةويش لة وةآلمدا وتى‪ :‬ئةوةتةى ليَرةدا‬
‫دانيشتووم كةسم نةبينيوة ليَرةوة رابكات‪.‬‬
‫َى جياواز رةضاو دةكريَت‪ ،‬يةكةم‬ ‫ليَرةدا و لة وةآلمدانةوةى ثياوةى دانيشتودا دوو خال‬
‫ئةو كةسيَكى بينيوة‪ ،‬كة بةرةدةميا رايدةكرد‪ ،‬بةآلم لةبةرئةوةى‪ ،‬كة شويَنةكةى‬
‫خؤى طواستةوة و كاتةكةش طؤرِا‪ ،‬ئةوا وةآلمةكةى راستة و دةقاودةقى‬
‫ثرسيارةكةية‪ ،‬هةرضةند خؤى لة خؤيدا درؤية و كابراى ديوة‪ ،‬كة لةويَوة رايدةكرد‪.‬‬
‫ئةمةش درؤيةكى سثية و لة ديدى ثياوةى دانيشتووةكةوة‪ ،‬ثاراستنى طيانى كابراى‬
‫راكردووة‪.‬‬
‫درؤكردن الى هةموو كةسيَك و لة سةرجةمى هةموو كولتوورة جياوازةكانيشدا وةك‬
‫يةك وةهاية و اليةنى ضاك و خراثى هةية و زؤر كةسى كارامة و درؤزان لة هةموو‬
‫َدةدا و زؤر جاريش تيَكةأل دةبن بة شيَوةكانى كار و ثيشة‬ ‫سةردةمانيَكدا سةرهةل‬
‫جؤربةجؤرةكان‪.‬‬
‫درؤكردن الى منداآلن كاريَكى دزيَوة و ئةوةى درؤبكات‪ ،‬بة دابونةريَتى ئةو قؤناغى‬
‫َرآ‪ .‬ئةوةتا لة كولتوورى كووردةواريدا‪ ،‬كاتآ‬ ‫َبمال‬‫تةمةنة دةبآ ثةردةى لةسةر هةل‬
‫مناَليَك درؤيةك دةكات و هاوتةمةنانى ثةى بة درؤكة دةبةن و هةر هةموويان‬
‫ثيَكةوة ليَيدةكةن بة هةرا و ثيَيدةَليَن‪ ( :‬درؤزن‪ ،‬كلكة بزن‪ ).‬ليَرةدا ئةطةر لة رووى‬

‫‪7‬‬
‫َينةوة‪ ،‬هيض ثةيوةنديةك لةنيَوانى ووشةكاندا بةدي‬ ‫زانستى زمانةوة لةو رستةية بكؤل‬
‫ناكةين‪ ،‬بةآلم وةك فؤلكلؤرى مناآلن تةنيا بؤ ثةجنةكيَشكردنى درؤزنة‪.‬‬
‫َطاكانى تريشدا دةبينرآ‪.‬‬ ‫ئةوةش بة طشتى لة كولتوورة جياوازةكان و لةنيَو كؤمةل‬
‫َى ئينطليز دةوترآ‪:‬‬ ‫لة الى منال‬
‫(‪ - Liar, Liar, Pants on fire‬واتة درؤزن‪ ،‬درؤزن‪ ،‬دةرثآ (شةرواأل) لةسةر ئاطر‬
‫(سوتاو)‪ ،.‬كة ئةمةشيان بةثيَى زانستى زمانى ئينطليزى هيض ثةيوةنديةك لةنيَوانى‬
‫ووشةكانى ئةو رستةيةدا بةديناكرآ‪.‬‬
‫درؤكردن لة رووى ئاينيةوة‪ :‬لة ديدى ئاينةوة ريَى ثآ نةدراوة و رةش و سثى نيية و‬
‫ئةوةى درؤبكات تاوانبارة و زؤرجاريش دوذمنى خواية‪ .‬ئايندارى كوورد دةَليَن‪:‬‬
‫(درؤزن دوذمنى خواية‪ ).‬هةر بةو ثيَودانة لة زووربةى ئاينة جياوازةكاندا درؤ‬
‫هةمان ثايةى دزيَوى هةية و قةدةغةية ‪.‬‬
‫َدا بة بيَربِوا‬‫َكانى باش نني و هةميشة لة كؤمةل‬ ‫لة رووى كؤمةآليةتيشةوة درؤزن خةل‬
‫َدا‬‫َةى لةطةل‬ ‫َى ئةوة دةدةن‪ ،‬كة كةمرت مامةل‬ ‫ئاماذةدةكريَن و زؤربةى دةوروبةرى هةول‬
‫بكةن‪.‬‬
‫َدا تةنيا نني و هاوشانى خؤيان دةدؤزنةوة و‬ ‫َكة درؤزنانةش لة كؤمةل‬ ‫بةآلم ئةو خةل‬
‫َيَت ( مةجنةأل بؤ سةرقاثى خؤى دةطةرِآ)‪.‬‬ ‫كوورديش لةو رووةوة دةل‬
‫هةروةها ئةو كاروثيشانةى‪ ،‬كة بة ريَذةيةكى زؤر ثيَويستى بة رةوانبيَذى و ليَهاتويي‬
‫كةسةكة هةية بؤ قسة ريَكخسنت و بةكارهيَنانى ووشةى تةرِ و ثاراو‪ ،‬تا بتوانآ‬
‫كرِيارةكةى لة خشتةبةرآ و ئةو شتةى دةيةوآ ثيَى بفرؤشآ‪ ،‬بةو نرخةى‪ ،‬كة‬

‫‪8‬‬
‫مةبةستيَتى‪ .‬دةبآ زؤر كارامةبن لة درؤكردندا و خؤشيان وا ثيَشانبدةن‪ ،‬كة‬
‫راستطؤن ‪.‬‬
‫هةروةها هةنديَكيان درومشى زةقى راستطؤييش دةكةنة ريَرِةوى كارةكةيان و‬
‫زؤرجاريش بة تابلؤيةكى طةورة لة شويَنى كارةكانياندا ئةو ثةيامة دةنوسنةوة‪ .‬بؤ‬
‫منونة لة زؤر شويَنى وةك ثيَشانطاى ئؤتومبيل فرؤشتندا لة ئةمةريكا و وآلتانى‬
‫ئةوروثادا‪ ،‬دةبينى بة خةتيَكى طةورة نوسراوة‪،‬‬
‫‪ ،Honesty is the best policy‬واتة الى خاوةنى ئةم كؤمثانياية‪ ،‬برِوايان بة درؤ‬
‫َةتاندن نيية و ريَرِةوى كارةكةى ئةوان نيية‪ .‬ئةمةش خؤى لةخؤيدا‬ ‫َخةل‬
‫و هةل‬
‫ضاوبةستة و هةوَليَكى ترة بؤ ضةواشةكردنى راستى‪.‬‬
‫(بيَال ديثاولؤ)‪ ،‬لة زانكؤى ظيَرجينيا‪ ،‬دةَليَت‪ :‬كاتآ بةراووردم دةكرد لة نيَوان دوو‬
‫فرؤشياردا‪ ،‬كة يةكيَكيان دةيوت‪ ،‬هةر ووشةيةك من بةكاري دةهيَنم بةرامبةر‬
‫كرِيارةكةم‪ ،‬راستة و درؤى لةطةأل ناكةم‪ ،‬دووةميشيان بة ثيَضةوانةوة دةيوت‪،‬‬
‫َةتاندن‪.‬‬
‫َخةل‬‫سةرجةمى ووتةكامن درؤ و دةلةسةية و ثرِة لة هةل‬
‫كةضى بة ئةجنامى ئةوة طةيشتم‪ ،‬كة هيض جؤرة جياوازيةك نيية لة نيَوانى ئةو دوو‬
‫َى تةفرةدانى كرِيارةكانيان دةدةن‪.‬‬ ‫فرؤشيارةدا‪ .‬هةردووكيان وةك يةك هةول‬
‫سياسةتيش وةك ثيشةيةك‪ ،‬ثيَويستى بة اليةنيَكى زؤرى درؤ هةية‪ ،‬هةرضةند‬
‫كةسانى وةك (جؤرج واشننت) لة ميَذوودا هةبووة‪ ،‬كة يةكيَكة لة سةركردةكانى‬
‫ئةمريكا‪ ،‬دةَليَت‪ :‬من ناتوامن درؤبكةم!‬
‫كةضى ماكياظيلى‪ ،‬كة منونةيةكى ناودارترة لة ميَذوودا‪ ،‬الى ئةو درؤكردن وةك ئةو‬
‫َة واية‪ ،‬كة ياريزانيَكى تؤثي ثآ دةيكات بة مةبةستى بردنةوةى ياريةكة و تا‬ ‫طؤل‬

‫‪9‬‬
‫َى زؤرتر بكريَت‪ ،‬بردنةوة مسؤطةرتر دةبيَت‪ .‬لة ديدى ئةوةوة و الى ماكياظيلى‬ ‫طؤل‬
‫درؤكردن و شارةزايي لة ريَكخستنى درؤدا‪ ،‬لة ثيَناوى بةرذةوةندى ئةو ثارتة‬
‫سياسيةى‪ ،‬كة ئةو سياسةمتةدارة كارى تيَدا دةكات‪ ،‬ريَبازيَكى شياوة و هةرطيز‬
‫نابآ هةست بة تاوان بكات و خؤى وةك ئةو كةسانة ببينآ‪ ،‬كة راستطؤن لة‬
‫كارةكانياندا و طيان و هيَماى هةستكردن بة تاوان لة روخسارياندا بةديناكريَت‪.‬‬
‫َكانى كارامة و درؤزان هةية‪.‬‬
‫ضونكة ئةو ئةركة ثيَويستى بة خةل‬
‫َخؤشكةرة‪ ،‬ئةوةية‪ ،‬كة بةهؤى شارةزايي لة زانستى زمانى‬ ‫بةآلم ئةوةى ليَرةدا دل‬
‫َكيدا‪ ،‬بةآلم‬‫جةستةدا‪ ،‬ئةمرِؤ زؤر لةو درؤيانة‪ ،‬ئةطةر تيَثةرِيش بكةن بةسةر خةل‬
‫تةمةنيان كورتة و راستةقينةى شتةكان هةر دةردةكةويَت‪( .‬كوورديش دةَليَت‪ :‬ثةتى‬
‫درؤ كورتة)‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫لةبارةى‬

‫سآ مةميونة ذيرةكةوة‬

‫لة كولتوورى رؤذئاوادا سآ مةميونة ذيرةكة هيَماى درؤنةكردن‪ ،‬درؤنةبيسنت و‬


‫نةبينينة‪ .‬وةك لة ويَنةكةدا دةيبينني‪ ،‬يةكيَكيان دةستى ناوةتة سةر دةمى‪ ،‬واتة‪:‬‬
‫(درؤ ناكات)‪ ،‬دووةميان دةستى ناوةتة سةر طويَكانى‪ ،‬واتة‪( :‬درؤ نابيستآ) و‬
‫سيَيةميشيان دةستى ناوةتة سةر ضاوةكانى‪ ،‬واتة‪( :‬درؤ نابيينَ) ‪.‬‬
‫َةتاندن‪ ،‬لة بنةضةدا لةسةر‬‫َخةل‬‫ئةمةش ئةوة دةطةيةنآ‪ ،‬كة هيَماكانى درؤكردن و هةل‬
‫روخسار دةردةكةويَت‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫ئيَمةى مرؤظيش كاتآ‪ ،‬كة درؤيةك دةكةين‪ ،‬بةبآ هةستى دةستمان دةخةينة سةر‬
‫َتةزيَن و ناخؤش دةبيستني‪ ،‬راستةوخؤ‬ ‫دةممان‪ ،‬هةروةها زؤر جار‪ ،‬كة هةواَليَكى دل‬
‫دةستمان دةخةينة سةر طويَكامنان‪ ،‬يان‪ ،‬كة كارةساتيَكى ناخؤش دةبينن‪ ،‬دةستمان‬
‫َستى بينينى ئةو كارةساتة ناخؤشة دةكةين‪.‬‬‫دةنيَينة سةر ضاومان و بةرهةل‬
‫هةرضؤن لة كتيَبى يةكةمى زمانى جةستةدا باسى ئةوةمان كردووة‪ ،‬كة منداأل كاتآ‬
‫درؤيةك دةكات‪ ،‬بة هةردوو دةستى دةمى خؤى دةطريَت‪ ،‬وةك بيةويَت ريَطرى لة‬
‫درؤكة بكات‪.‬‬

‫هةروةها زؤرجار نايةوآ طوآ بطريَت لةو فرمانةى لة اليةن دايك و باوكيةوة دةدرآ‬
‫بةسةريدا‪ ،‬بؤية بة هةردوو دةست طويَكانى خؤى دةطريَت و نايةوآ طويَى ليَبيَت‪.‬‬
‫َى نيية بيبينيَت‪ ،‬بة هةردوو دةستى‬ ‫كاتآ نةيةوآ ئةو شتةى يان ئةو كةسةى بة دل‬
‫َى ضاوةكانى دادةثؤشآ و بةرطرى لة بينينةكة دةكات‪.‬‬ ‫يان بة قؤل‬
‫َضوونى تةمةنا ئةو هيَما و نيشانة و جوآلنة الى مرؤظ دةضيَتة‬ ‫ئيرت لةطةأل هةل‬
‫ئاستيَكى ترةوة و بطرة خيَرا تر دةكريَت و كةمرتيش ئاشكرايي ثيَوةديارة‪ ،‬واتة‬
‫‪12‬‬
‫َدةدات‪ ،‬كة بة شيَوةيةكى شاراوة و دوور لة سةرجنى بةرامبةرةكةى ئةو كارة‬ ‫هةول‬
‫بكات ‪.‬‬
‫َةذاندن و طومان و‬ ‫هيَماكانى دةستربدن بؤ سةر روخسار زؤر جار لة ئةجنامى شل‬
‫َنيانةبوونيشةوة دةردةكةويَت‪.‬‬ ‫دل‬
‫دوكتؤر (ديَسمن مؤريس) دةَليَت‪ :‬ئةو برينثيَضانةى‪ ،‬كة لةطةأل نةخؤشةكاندا‬
‫لةبارةى بارى تةندروسييانةوة درؤ دةكةن‪ ،‬زياتر دةست دةبةن بؤ روخساريان‪ ،‬لة‬
‫بةراووردا بةو برينثيَضانةى‪ ،‬كة درؤناكةن و دةقاو دةق راستةقينةى نةخؤشييةكة‬
‫دةطةيةنن بة نةخؤشةكان‪ .‬؛‬
‫هيَماكانى دةستربدن بؤ روخسار الى ذن و ثياو بة شيَوةيةكى فراوان دةردةكةويَت‪،‬‬
‫بةآلم ذنان لة درؤكردندا بةتواناترن لة ثياوان‪ ،‬هةروةها بةتواناتريشن لة خويَندنةوةى‬
‫َكيدا و زووتر ثةيدةبةن بة درؤكردن‪.‬‬ ‫روخسارى خةل‬
‫َى‬‫َآ مندال‬ ‫َة بضكؤلةيةى‪ ،‬كة لة ناوةندى كؤمةل‬ ‫ئيَمة ئةطةر برِوانينة ئةو كيذؤل‬
‫َئةرِيَذآ‪ ،‬بةهؤى‬‫ساواى هاوتةمةنى خؤيدا‪ ،‬بةكوأل شيوةن دةكات و فرميَسك هةل‬
‫دةربرِينة روخساريةكانةوة كاردةكاتة سةر دةروونى ساواكانى تر و ئةوانيش دةخاتة‬
‫طرايان‪.‬‬
‫دوكتؤر‪ Sanjid O’Cnnel‬لة كتيَبةكةيدا ‪ reading Mind‬دةَليَت‪( :‬ذنان لة‬
‫َؤز دروستبكةن‪ ،‬بةآلم‬ ‫درؤكردندا زؤر بة تواناترن لة ثياوان‪ ،‬ضونكة دةتوانن درؤى ئال‬
‫ثياوان تةنيا درؤى سادة دةزانن‪ ).‬بؤمنونة‪ :‬ئةطةر ثياويَك لة ذووان دواكةوت‪ ،‬دةَليَت‪:‬‬
‫َةكةم شةحنى تيانةمابوو‪ ،‬بؤية‬ ‫باسم دةست نةكةوت‪ ،‬بؤية دواكةومت‪ ،‬يان مؤبايةل‬
‫تةلةفومن بؤ نةكرديت‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫جولَة و هيَماكانى درؤكردن‬

‫َة و هيَمايانة دةكةين‪ ،‬كة زؤر بآلوة و بةطشتى الى‬ ‫ئيَمة لةم بةشةدا باس لةو جول‬
‫هةموو كةس‪ ،‬كةم تا زؤر برِيَك زانستى لة بارةيانةوة هةية‪ ...‬لةو هيَمايانةش‪:‬‬
‫• لووت خوراندن‪...‬‬
‫• ثشتمل هةل‬
‫َكرِاندن ‪...‬‬
‫• ضاونوقاندن و ثةجنةهيَنان بة ثيَل‬
‫َوى ضاودا‪...‬‬
‫• هةستكردن بة طةرما ‪...‬‬
‫• دةم طرتن ‪...‬‬
‫• دةست بردن بؤ طويَضكة‪...‬‬
‫• زةردةخةنة‪...‬‬
‫لة بةرطى يةكةمى زمانى جةستةدا‪ ،‬بة شيَوةيةكى كورت و سادة ئةو هيَمايانةمان‬
‫لة الثةرِةكانى ‪ 212 -210‬دا باسكردووة‪ ،‬ليَرةشدا‪ ،‬هةر هيَمايةك بة جيا‬
‫َينةوة‪.‬‬
‫ليَيدةكؤل‬
‫بةآلم‪ ،‬بةرلةوة‪ ،‬دةبآ ئةوةش ئاماذة بكةين‪ ،‬كة هةريةكة لةو هيَمايانة‪ ،‬لةوانةية لة‬
‫واتايةك زياترى هةبيَت‪ .‬هةرضؤن لة زمانى ئاخاوتندا‪ ،‬ووشةيةك لةوانةية لة واتايةك‬
‫زياترى هةبيَت‪ ،‬ئةوةش بة ئاشكرا لة رستةدا دةردةكةويَت‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫بؤ منونة‪ :‬كاتآ ووشةيةكى وةك ( طؤرِين)‪ ،‬كة بة تةنيا ضاوطيَكة و يةك واتا‬
‫دةطةيةنآ‪ ،‬بةآلم‪ ،‬كة دةخريَتة رستةوة‪ ،‬يان دةستةواذةيةكى ليَدروستدةكرآ‪ ،‬واتاى‬
‫جياواز دةطةيةنآ‪..‬‬

‫• دةستةواذةى ( خؤطؤرِين)‪ ،‬واتة كةسيَك جلوبةرطةكةى دةطؤرِآ‪.‬‬


‫• هةروةها دةستةواذةى ( لةخؤطؤرِاو) واتة كةسيَك‪ ،‬كة لة خؤى بايي‬
‫بووبيَت و لةسةر رةوشتى رةسةنايةتى خؤى نةمابيَت‪.‬‬
‫• رستةيةكى سادةى وةك ( ثارة طؤرِينةوة) واتة جؤرآ لة ثارة دةطؤرِيَتةوة‬
‫بة جوريَكى تر‪.‬‬
‫ليَرةدا ماناى ووشة يان ضاوطى (طؤرِين) بة ثةيوةندى لةطةأل ووشةكانى ترى ناو‬
‫رستة و دةستةواذةكاندا دةردةكةويَت و دةخويَندريَتةوة‬
‫بةو جؤرةش لة زمانى جةستةدا هةر هيَمايةك واتاكةى بة ثةيوةندى لةطةأل‬
‫هيَماكانى تردا دةردةكةوآ‪.‬‬
‫كةواتة لة ميانةى وتوويَذا‪ ،‬كاتآ كةسى بةرامبةر دةبينني‪ ،‬لةطةأل قسةكردندا دةست‬
‫َيَني‪ ،‬كة ئةو كةسة‬ ‫دةبات بؤ لووتى و دةخيوريَنآ‪ ،‬ئيَمة ناتوانني راستةوخؤ بل‬
‫َكو دةبآ لووت‬ ‫درؤدةكات و ئةو هيَماية نكوىل ليَناكريَت و نيشانةى درؤكردنة‪ .‬بةل‬
‫خوراندنةكة خبةينة رستةوة‪...‬‬
‫• لةوانةية هةست بة طةرما بكات‪ ،‬ضونكة ئيَمة دةزانني‪ ،‬كة لووت زؤر زوو‬
‫هةستكردنى طةرماى لةسةر دةردةكةويَت‪ ،‬ئةوةش دةبيَتة هؤى ئارةق‬
‫كردنةوة و لة كؤتايدا هةستكردن بة خوراندن‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫• لةوانةية ئةو كةسة بؤنى دةمى بيَت و بةهؤى ئةوةى‪ ،‬كة بة ثةجنةى‬
‫ضوارةمى دةستيَكى لووتى دةخوريَنيَت و بةشةكانى ترى ئةو دةستةى‬
‫َستى دةرضوونى ئةو بؤنة ناخؤشة دةكات‪.‬‬
‫دةنيَتة سةر دةمى بةرهةل‬
‫• ياخود ريشى نةتاشيوة و نايةوآ بةرامبةرةكةى بةو ريشةوة بيبينآ‪.‬‬
‫• يان ددانيَكى ثيَشةوةى كةوتووة و نايةوآ دةربكةويَت‪.‬‬
‫• هةروةها لةوانةشة درؤبكات‪ ...‬هيتد‬
‫َطةى درؤكردن‪ ،‬راستةوخؤ‬ ‫كةواتة ئةو هيَما و نيشانة و جوآلنةى‪ ،‬كة بوونةتة بةل‬
‫َةتاندن‪.‬‬
‫َخةل‬‫َطةنةويست نني بؤ دةرخستنى درؤ و هةل‬ ‫تةنيا ئةو ماناية ناطةيةنن و بةل‬
‫بؤ ئةوةى‪ ،‬كة ئاستى ثةيربدمنان تةواو جيَطريبيَت‪ ،‬دةبآ زؤر بة وووردى لةو‬
‫َى كؤتايي‪ ،‬ئةويش‪ ،‬كة ثةى بة‬ ‫ثةيوةنديانة وووردبينةوة‪ ،‬كة دةمانطةيةنيَتة خال‬
‫راستى بردنة‪.‬‬
‫بؤ زياتر روونكردنةوة‪ :‬كيذيَك لة هاوةَليَكى دةثرسآ سةرجنت ضية لةسةر كراسة‬
‫نويَكةم؟‬
‫ئةطةر كورِةكة‪ ،‬كةسيَكى طةشبني و قسةزان و وريا بيَت‪ ،‬تةنيا يةك وةآلم هةية بؤ‬
‫َمة)‪ ،‬تةنانةت ئةطةر بة‬ ‫ئةو ثرسيارة‪ ،‬ئةويش ئةوةية‪ ،‬كة بَليَت‪ ( :‬زؤر جوانة و بةدل‬
‫َيشى نةبيَت!‬ ‫دل‬
‫َمة و تةواو ليَت هاتووة و‬‫با بَليَني‪ :‬وةآلمى ثرسيارةكةى كرد بة ( زؤر جوانة و بةدل‬
‫لة يةكةم هةنطاوى هاتنة ذوورةوةتدا هةستم بة جوانيةكةى كرد‪).‬‬
‫ئةطةر ئةو وةآلمة راستبيَت و درؤى تيانةبيَت‪ ...‬با وا دابنيَني‪ ،‬كة راستة‪ ...‬كةواتة‬
‫َةتةدا دةبآ دةستةكانى كرابنةوة و طةواهى راستةقينةى دةروونى كورِةكة‬ ‫لةو حال‬

‫‪16‬‬
‫بدةن‪ .‬بةآلم لةطةأل ئةو وةآلمةدا ئةطةر كورِةكة سةرى لووتى خؤى خوراند؟ ئةوةش‬
‫لةوانةية‪ ،‬كة تةنيا لووتى خورابيَت و هيض هيَزيَكى دذةواتا لة ناخةوة ئةو كارةى ثآ‬
‫نةكردبآ‪.‬‬
‫َمة‬‫ئةى ئةطةر لةطةأل وةآلمةكةيدا‪ ،‬كة دةَليَت ( زؤر جوانة ‪( +‬لووت خوراندن) بةدل‬
‫َكرِاندن) ‪ +‬لة يةكةم‬ ‫‪( +‬لووت خوراندن) ‪ +‬تةواو ليَت هاتووة ‪( +‬ثشت مل هةل‬
‫هةنطاوى هاتنةذوورةوةتدا ‪( +‬دةست بردن بؤ نةرمايي طويَضكة) ‪ +‬هةستم بة‬
‫جوانيةكةى كرد ‪( +‬سةيركردنى بةرةوخوار‪).‬‬
‫لةم بارةدا زمانى جةستة وةك هيَشوويةك هيَما ثيَكةوة راستةقينةى بارى دةروونى‬
‫كورةكة دةدركيَنيَت‪ ،‬كة درؤية و وةآلمةكةى دوورة لة راستيةوة‪.‬‬
‫لة سةرةتادا‪ ،‬يةكةم لووت خوراندنةكة‪ ،‬تةنيا هةستكردن بوو بة ثيَويستى خوراندنى‬
‫َكرِاندن و‬‫لووت‪ ،‬بةآلم هيَماكانى تر وةك سةيركردنى بةرةوخوار و ثشت مل هةل‬
‫دةست بردن بؤ نةرمايي طويَضكة‪ ،‬ئةوانة ثيَكةوة ئةو رستةية ثيَكدةهيَنن‪ ،‬كة‬
‫واتاكةى ثيَضةوانةى ماناى وةآلمةكةية‪.‬‬
‫كةواتة ئةو هيَمايانةى‪ ،‬كة واتاى درؤ دةطةيةنن‪ ،‬نابآ راستةخؤ و زؤر بة سادةيي لة‬
‫َةدا دياري بكةين و ئيرت بة دواى شتى تردا نةطةرِيَني و برِيارى ئةوة‬ ‫يةكةم جول‬
‫بدةين‪ ،‬كة بةرامبةرةكةمان درؤدةكات‪ .‬نةْ لةوانةية يةكيَك بيَت لة واتاكانى ترى‬
‫َةية‪.‬‬
‫ئةو جول‬

‫‪17‬‬
‫ثةيربدن بة درؤكردن‬

‫ضؤن دةتوانني ئةوة دياريكةين‪ ،‬كة كةسيَك لة وتةكانيدا درؤدةكات‪ ،‬يان راستطؤية؟‬
‫زؤر لة تويَذةرةوةكان لةسةر ئةوة ثيَكهاتوون‪ ،‬كة هةندآ هيَما و هؤ و هؤكار هةية‪،‬‬
‫َدةدةين كةمآ لةو هيَما و‬‫َن‪ .‬ئيَمةش ليَرةدا هةول‬
‫َدةمال‬
‫تةواو ثةردة لةسةر درؤ هةل‬
‫هؤكارانة بكؤلينةوة‪ ،‬هةروةها ئاستى ثةيربدن بة درؤكردن لةالى مرؤظ دةرخبةين‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫هةستى شارةزايي تةواو‬

‫لةطةأل ئةوةشدا‪ ،‬كة شيَوة و فؤرِمى درؤكردن ئةمرِؤ بؤتة بةشيَكى طةورةى‬
‫َكى‪ ،‬كةضى ئيَمة بيَبةختانة ئةو شارةزايية تةواوةمان نيية‬ ‫َوويَركردنى نيَوان خةل‬
‫ئال‬
‫لة دؤزينةوة و دياريكردنى درؤزندا و جياكردنةوةى راستى و درؤ‪ .‬هةرضةندة‬
‫كةسانيَكى زؤر لةو برِوايةدان‪ ،‬كة شارةزان و بليمةتن لةو بوارةدا و دةتوانن رةش و‬
‫سثى لة وتةكانى بةرامبةرةكانياندا دياريبكةن‪..‬‬
‫ئيَمة زؤرجار طويَمان لةوةية‪ ،‬كة كةسيَك بة كةسيَكى تر دةَليَت‪ ..‬باشى ئةناسم !!!‬
‫بؤية ناتوانآ درؤم لةطةأل بكات‪ .‬ئةوةش زياتر الى ئةو دايك و باوكانةوة دةردةضآ‪،‬‬
‫َةكانى خؤيان باش دةناسن و هةر كات درؤبكةن‪ ،‬ئةمان‬ ‫كة وا هةست دةكةن منال‬
‫َن‪.‬‬ ‫َمال‬
‫دةتوانن ثةردةيان لةسةر هةل‬
‫بةآلم تويَذينةوةكان لةو رووةوة دةرياخنستووة‪ ،‬كة مرؤظ دةتوانآ لة سةدا‬
‫ثةجناووشةشى ‪ %56‬درؤكان بدؤزيَتةوة‪.‬‬
‫لة اليةكى ترةوة‪ ،‬كاتآ كةسيَك دةطاتة ثلةى باش ناسني لةطةأل كةسيَكى تردا‪ ،‬ئةوة‬
‫َبوونةوةية‪ ،‬كة ئةوةش رآ نادات بةوةى‪ ،‬كة ضاوديَرى‬ ‫بؤتة هؤى ئةو نزيكية و قول‬
‫َسوكةوتى يةكرت بكةن و بة دواى راست و ضةوتى وتةكاندا بطةرِيَن‪ ،‬ضونكة‬ ‫هةل‬

‫‪19‬‬
‫َبوونةوة‬
‫َستى لة كارى قول‬ ‫طيانى تةبايي و ثيَكةوة ذيان و نزيكى لة يةكةوة‪ ،‬بةرهةل‬
‫دةكات ‪.‬‬
‫َى ئةوةيان داوة ئةو هؤكارانة‬ ‫هةر لةبةر ئةوةية‪ ،‬كة زؤر لة تويَذةرةوةكان هةول‬
‫َكيدا بؤ جياكردنةوةى درؤزن لة كةسانى‬ ‫بدؤزنةوة‪ ،‬كة ريَطرن لة بةردةم خةل‬
‫َةى الى خوارةوةدا كؤدةبنةوة‪...‬‬‫راستطؤ‪ .‬ئةو هؤكارانةش لةم ضةند خال‬

‫• خؤطيَلكردن‬

‫َة و هيَمايةكى راستةوخؤ لة زمانى جةستةى‬ ‫زؤرجار لةطةأل ئةوةى‪ ،‬كة نيشانة و جول‬
‫َني‪ ،‬كةضى‬‫َبمال‬
‫ئةو درؤزنةدا هةية‪ ،‬كة بةهؤيةوة دةتوانني ثةردة لةسةر درؤكةى هةل‬
‫تيَبينى ناكريَت‪ ،‬ئةوةش نةك لةبةرئةوةى‪ ،‬كة بةرامبةرةكةى توانا و شارةزاييةكى‬
‫َكو خؤى دةيةوآ‬ ‫َة و نيشانانة بطات‪ ،‬بةل‬
‫ئةوتؤى لةو بوارةدا نية‪ ،‬تا لةو هيَما و جول‬
‫خؤى ليَطيَل بكات و نايةوآ ئةو درؤية دةست نيشان بكات‪ .‬ضونكة خؤى دةيةوآ‬
‫برِوا بة درؤكة بكات‪ ،‬بةتايبةتى دةيةوآ بةو ئةجنامة بطات‪ ،‬كة هةست بة‬
‫ئاسودةكردن دةكات تيَيدا‪ .‬بؤية كاريَكى نيية بةسةر درؤكةوة و بةدواى راستيدا‬
‫ناطةرِيَت‪.‬‬

‫‪20‬‬
‫ئةم خؤطيَلكردنة بةطشتى الى مرؤظ و لةيةكآ لة ريَكةوتةكانى ذيانيا دةردةكةويَت‪،‬‬
‫هةروةها زؤرجار الى كةسانى سياسيش روودةدات‪.‬‬
‫َى ‪ 1938‬دا سةرةك وةزيرانى بريتانيا بوو‪،‬‬ ‫‪ ،Neville Chamberlain‬كة لة سال‬
‫َويَستةى ضةمبةراليندا دةردةكةويَت‪ ،‬كة لة‬ ‫ضاكرتين منونةى ئةو خؤطيَلكردنة لةو هةل‬
‫َةماندا هاتةطؤرِآ‪...‬‬‫ئةجنامى ريَكةوتنى بريتانيا و ئةل‬
‫لة ريَكةوتنةكةدا هيَتلةر ثةميانى ئاشتى دابوو بة ضةمبةرالين و هةردووال بة‬
‫شادمانيةوة مؤريان كردبوو‪ ،‬ئيرت‪ ،‬كة ضةمبةرالين دةطةرِيَتةوة بؤ بريتانيا‪ ،‬باسى‬
‫ئةوةى دةكرد‪ ،‬كة هيَتلةر كةسيَكى باوةرِثيَكراوة و راستطؤية لة ثةميانةكةيدا‪،‬‬
‫كةضى بة ئاشكرا و لةبةرضاوى طشت جيهان‪ ،‬لةو كاتةدا هيَتلةر خةريكى ئةوة بوو‪،‬‬
‫كة ضيكوسلؤفاكيا داطريبكات ! بةآلم ضةمبةرالين ئةوةى نةدةسةملاند و لةسةر‬
‫بؤضوونةكةى خؤى سوور بوو‪ .‬ئةم خؤطيَلكردنةى ضةمبةرالين تةنيا بؤ ئةوة بوو‪ ،‬كة‬
‫دةيويست بة ئةجنامى ئةو ثةميانة درؤية بطات‪ ،‬كة ئاشتى وئاسايشة‪ .‬نةك بة‬
‫مةبةستى ثشتطريى كردن لة هيَتلةر‪.‬‬
‫الى ئةو كةسانةى‪ ،‬كة برِوايان واية‪ ،‬دةبآ يةكيَك درؤبكات‪ .‬زؤر شيَوةى ترى‬
‫خؤطيَلكردن هةية بةرامبةر ئةو درؤيانة‪.‬‬
‫سةرجنآ لةو ذنانة بدةين‪ ،‬كة دةزانن ميَردةكانيان خيانةتيان ليَدةكةن‪ ،‬كةضى ئةمان‬
‫َة كردووة‪ ،‬نايانةوآ ئةو خيانةت و درؤ و دةلةسةية ئاشكرا بكةن‪،‬‬ ‫خؤيانيان ليَهةل‬
‫كة هةستيان ثيَكردووة‪.‬‬

‫‪21‬‬
‫يان ئةو دايك و باوكةى‪ ،‬كة دةزانن كورِةكةيان‪ ،‬دةخواتةوة و جطةرة دةكيَشآ و‬
‫قومار دةكات و شتى تريش‪ ..‬بةآلم خؤيانى ليَطيَل دةكةن‪ ،‬ضونكة نايانةوآ بةو‬
‫ئةجنامة بطةن‪ ،‬كة كورِةكةيان ثيَيطةيشتووة ‪.‬‬

‫• ئاستى ثةي ثيَربدن‬


‫ئةو كةسانةى‪ ،‬كة لةو برِوايةدان‪ ،‬دةتوانن بةهؤى شارةزايي تةواوةوة‪ ،‬راستطؤيي و‬
‫درؤكردن دياريبكةن‪ ..‬ئةوانة خؤيان لة خؤياندا طيانى راستطؤييان زؤر بةرزة و‬
‫َةتيَنآ‪ ،‬بؤية لةم‬
‫َيانبخةل‬
‫َدا بكات و هةل‬
‫برِوايان واية‪ ،‬كة كةسيَ نيية درؤيان لةطةل‬
‫بارةدا ئاستى ثةى ثيَربدن زؤر بةرزة و دةطاتة دواثنت‪ ،‬ئيرت لة ئةجنامدا دةطةنة‬
‫ئةوةى‪ ،‬كة بَليَن راسطؤ زؤرترة لة درؤزن‪.‬‬
‫َدا لةو برِوايةدان‪ ،‬كة هةرضى هةية درؤدةكات و‬ ‫هةروةها طروثيَكى تر لة كؤمةل‬
‫َكى درؤدةكات‪.‬‬ ‫راستطؤيي دةطمةنة و بةطشتى خةل‬

‫‪22‬‬
‫ئةوانةش وةك ثؤليس‪ ،‬كة بةهؤى كارةكةيانةوة طةشتوونةتة ئةوةى‪ ،‬كة سةرجةم‬
‫َة دةكةن‪ .‬ليَرةشدا ئاستى ثةى ثيَربدن بة راستى لة‬ ‫َكى وةك درؤزن مامةل‬ ‫خةل‬
‫َى نارِاستى دةدةن‪.‬‬
‫سفرداية و هةموو كةس الى ثؤليس درؤزنة و هةول‬

‫• هةستى شاراوة‬
‫دوو ريَطة هةية بؤ دؤزينةوة و دياريكردنى درؤ‪..‬‬
‫َة و نيشانة دةركيةكان‪.‬‬ ‫‪ .1‬بة روانينة هيَما و جول‬
‫َطة‪.‬‬‫‪ .2‬بة سةملاندنى بيَبةل‬
‫َطة سةمليَنراوة‪ ،‬كة ئةو كةسانةى هةستى شاراوةيان بةكارديَنن بؤ‬ ‫هةرضةند بة بةل‬
‫دؤزينةوة و دةستنيشانكردنى درؤ و درؤزن‪ ،‬كةمرت سةركةوتودةبن لةو كارةدا‪ ،‬لة‬
‫َطة و نيشانة دياريكراوةكان‪.‬‬
‫بةراووردا لةطةأل ئةوانةى‪ ،‬كة ثةنادةبةنة بةر بةل‬

‫‪23‬‬
‫• هؤكارة هةمةضةشنةكان‬
‫َةوة‪ ،‬ئةويش‬ ‫زؤر جار مرؤظ لة دؤزينةوة و دياريكردنى درؤزندا دةكةويَتة هةل‬
‫َة و هيَمايانةى تايبةتن بة درؤوة و‬ ‫لةبةرئةوةى‪ ،‬كة تةنيا ثةنادةبةنة بةر ئةو جول‬
‫دياريكردنى درؤزنةوة‪ .‬بةآلم طوآ بة شتةكانى تر نادةن‪.‬‬
‫َبةسرتاو‪ ،‬ضونكة ئيَمة‬ ‫َطةيةكى ثوضةأل و هةل‬ ‫بؤية زؤرجار بؤضوونةكةيان دةبيَتة بةل‬
‫زؤر لةو هيَمايانةمان تةنيا وةك نيشانةى درؤكردن بيستووة و شارةزاميان لة شتة‬
‫ووردةكانى تردا نية‪ .‬بؤ منونة كةسيَك لة كاتى ووتوويَذدا لووتى دةخوريَنآ‪،‬‬
‫راستةوخؤ بريى بةرامبةرةكةى بةالى ئةوةدا دةبات‪ ،‬كة ئةو كةسة درؤدةكات‪ ،‬بؤية‬
‫لووتى دةخوريَنيَت‪ ،‬ضونكة لووت خوراندن يةكيَكة لة هيَما ديارةكانى درؤكردن‪.‬‬
‫بةآلم ئةوةمان لةبرينية‪ ،‬كة ئةو لووت خوراندنة مةرج نيية الى ئةو كةسة بة‬
‫َةيةى كردبآ‪ ،‬ليَرةدا تةنانةت ئةو كةسانةى شارةزاو‬ ‫مةبةستى درؤكردن ئةو جول‬
‫ثسثؤرِى خويَندنةوةى هيَما و نيشانةكانى زمانى جةستةشن‪ ،‬زؤر جار دةكةونة ئةو‬
‫َةيةوة‪ .‬هةروةها ئاميَرى ثيَوانةيي (ثؤليطراف)يش‪ ،‬كة ئاميَريَكى تايبةتية بة‬ ‫هةل‬
‫دياري كردنى ترثةكانى دأل و بةرز و نزمى و ريَذةى تايبةتيةوة‪ ،‬طةلـآ جار ئةو‬
‫َةية دةكات لة دياريكردنةكةدا و ناتوانآ دةقاودةق راست و درؤ لة ووتةكانى‬ ‫هةل‬
‫كةسيَكدا دياريبكات‬

‫‪24‬‬
‫• هةلَةى روانني‬
‫َة دةرِواننة‬‫َكى سةركةوتو نابن لة دؤزينةوةى درؤدا‪ ،‬ضونكة بةهةل‬ ‫هةندآ جار خةل‬
‫َطةكاندا دةطةرِيَن‪.‬‬ ‫شويَنيَكى تر و بةدواى بةل‬
‫َطةى‬ ‫لةبةرئةوةى ئةوان ئةو شويَنانة دةثشكنن‪ ،‬كة خؤيان باوةرِيان واية بةل‬
‫درؤكردنى ليَوة دةردةضيَت‪.‬‬
‫َكانة بثرسني‪ ،‬ضؤن دةتوانني‪ ،‬كة بزانني كةسيَكى تر درؤمان‬ ‫بؤ منونة ئةطةر لةو خةل‬
‫لةطةأل دةكات؟‬
‫َةى دةستةكان‪ ،‬زةردةخةنة‪،‬‬ ‫لة وةآلمدا راستةوخؤ دةَليَن‪ :‬برِوانة نيَو ضاوةكانى‪ ،‬جول‬
‫َويَستةى كورت لة ميانةى ووتةكانيدا‪ ،‬ياخود بة خيَرايى‬ ‫ضاوتروكاندن‪ ،‬يان هةل‬
‫َطةى‬ ‫قسةكردن و خاوبوونةوة‪ ....‬لة راستيدا هةندآ لةو هيَما و نيشانانة بوونةتة بةل‬
‫َطة نني و هؤكارى تريان هةية‪.‬‬ ‫دياريكردنى درؤ‪ ،‬بةآلم هةنديَكى تريان بةل‬

‫‪25‬‬
‫مةرجةكانى خويَندنةوةيةكى وووردى‬

‫هيَماكان‬

‫لة خويَندنةوةى هيَماكانى زمانى جةستةدا‪ ،‬ئةوةى دةيبينى و دةيبيستى لة هةر‬


‫َويَستى مرؤظ بيَت‪ .‬وةك‬
‫بارودؤخيَكدا‪ ،‬لةوانة نية‪ ،‬كة كاردانةوةى راستةقينةى هةل‬
‫ضؤن لة راستيدا هةيةتى‪ .‬بؤية دةبآ لة خويَندنةوةى هيَماكانى زمانى جةستةدا‬
‫َة بطةينة ئاستى شياوى‬ ‫ثةيرِةوى سآ مةرجى سةرةكى بكةين تا بة بآ هةل‬
‫خويَندنةوة ‪.‬‬

‫‪26‬‬
‫مةرجى يةكةم‪:‬‬

‫خويَندنةوةى هيَشوة هيَماكان‬

‫َةكان بؤ خويَندنةوةى هيَماكانى زمانى جةستة ئةوةية‪ ،‬كة‬ ‫يةكآ لة طةورةترين هةل‬
‫هةستني بة وةرطيَرِانى واتاى ئةو هيَماية بة تةنيا و جياواز لة هيَماكانى تر لة هةر‬
‫َةتيَكدا‪.‬‬
‫حال‬
‫بؤ منونة‪ :‬سةرخوراندن ضةند واتايةكى هةية‪ ،‬لةوانةش‪ :‬وةك ئارةقكردنةوة‪ ،‬كة‬
‫َة بة‬‫َنيانةبوون لة شتيَك و لةيادضوون‪ ،‬هةمان جول‬ ‫دةبيَتة هؤى سةرخوراندن‪ ،‬يان دل‬
‫مرؤظ دةكات‪ ،‬هةروةها لةوانةشة سةرى ئةو كةسة كرِيَشكى هةبآ و ئةوةش خؤى لة‬
‫َؤش و خوراندنة ‪.‬‬ ‫خؤيدا سةرضاوةى ئال‬
‫ئةم هيَماى سةرخوراندنة‪ ،‬يان دةستربدن بؤ سةر بة مةبةستى خوراندن‪ ،‬وةك‬
‫َة و هيَمايانةى تر‪ ،‬كة لةو كاتةدا‬ ‫هيَمايةك بة تةنيا و جياواز وةربطرين لةو جول‬
‫َة بكريَت‪ ...‬ضونكة زمانى جةستةش‬ ‫دةردةكةون‪ ،‬دةبآ وةك زمانى ئاخاوتن مامةل‬
‫َبةندى‪.‬‬‫بة هةمان شيَوةى زمانى ئاخاوتن بريتية‪ :‬لة ووشة و رستة و خال‬
‫َدا بكريَت‪ ،‬ووشةش وةك دةزانني‬ ‫َةى لةطةل‬ ‫هةموو هيَمايةك دةبآ وةك ووشة مامةل‬
‫لةوانةية لة ضةند واتا زياترى هةبيَت‪ ،‬كة بة ثةيوةندى لةطةأل ووشةكانى تردا لةناو‬
‫رستةدا واتاكةى دةردةكةويَت‪ .‬بةهةمان شيَوة هيَماكانى زمانى جةستةش دةخريَنة‬
‫رستةوة و واتاى تةواوى دةردةكةويَت‪ ...‬تويَذةرةوان بةو رستةية دةَليَن ( هيَشووة‬
‫هيَما)‪ ،‬كة لة ضةند هيَماى جياواز ثيَكهاتوون‪ ،‬لة هةمان كات و شويَندا‪ ،‬بةمةش‬

‫‪27‬‬
‫َى بنةرِةتى لة خويَندنةوةى هيَماكةدا بة شيَوةيةكى راست و‬ ‫دةتوانني بطةينة خال‬
‫رةوان‪.‬‬
‫َكانى وورد و هةستيار دةتوانن هيَشووة هيَماكانى زمانى جةستة خبويَننةوة و‬ ‫خةل‬
‫تةواو دذةواتاى زمانى ئاخاوتنى تيَدا دياريكةن ‪.‬‬
‫كةواتة بؤ خويَندنةوةى هيَماكان دةبآ هةميشة برِوانينة هيَشووة هيَماكان‪ ،‬ضونكة‬
‫َةدا‬
‫بة تةنيا خويَندنةوةى يةك هيَما‪ ،‬لةوانةية واتاى تةواوى خؤى نةبيَت و بة هةل‬
‫بضني لة خويَندنةوةكةدا‪.‬‬
‫َة و هيَمايةكى تايبةتيمان هةية‪ ،‬كة بووة بة‬ ‫ئيَمةى مرؤظ ‪ ،‬هةريةكةمان جؤرة جول‬
‫َماندا‪ .‬بؤ منونة سةرخوراندن‪ ،‬يان دةست هيَنان بة قذدا‪ ،‬يةكيَكة لةو‬ ‫خوو لةطةل‬
‫هيَمايانةى‪ ،‬كة الى زؤر كةس دةردةكةويَت‪ ،‬كة ماناى ئةو هيَماية زياتر لة ئةجنامى‬
‫َدانى ئةو‬‫َةرِاوكآ و ترسى برِوابةخؤنةبووندا دةردةكةويَت‪ .‬هةروةها ميَذووى سةرهةل‬ ‫دل‬
‫َنياييةى‪ ،‬كة لة‬ ‫هيَماية بة طويَرةى هةر كةسيَكةوة دةطةرِيَتةوة بؤ ئةو هةستى دل‬
‫َيدا دايك و باوكى ئةو كةسة دةستيان هيَناوة بة سةر و قذيدا‪.‬‬ ‫سةردةمى مندال‬
‫َدانى ئةو هيَماية و ئاستةكةى لة ناو هيَشووة‬ ‫كةواتة شارةزاميان لة ميَذووى سةرهةل‬
‫هيَماكاندا رابةرميان دةكات بؤ خويَندنةوةيةكى راست و رةوانى هيَماكة ‪.‬‬

‫‪28‬‬
‫مةرجى دووةم‪:‬‬

‫هاوجووتى و طوجناندن‬

‫تويَذينةوةكان ئةوةيان سةملاندووة‪ ،‬كة نيشانة طؤنةكراوةكان‪ ،‬ثيَنج ئةوةندةى ئةو‬


‫َطرتووة‪ .‬كةواتة ئةطةر‬ ‫َى ئاخاوتنةوة دةردةضن‪ ،‬واتايان هةل‬ ‫دةربرِنانةى لة كةنال‬
‫َى ئاخاوتن هاوجووت نةبن و لةطةأل‬ ‫نيشانة طؤنةكراوةكان و دةربرِنةكانى كةنال‬
‫َةتاندن و درؤكردن لة كايةداية ‪.‬‬‫َخةل‬‫يةكرتدا نةطوجنيَن‪ ..‬ئةوة ماناى هةل‬
‫هةر لةو رووةوة‪ ،‬تؤ وةك قسةكةريَك‪ ،‬ئةطةر داوات لة كةسيَك كرد‪ ،‬كة راى خؤيت‬
‫بداتآ لةبارةى بؤضوونةكانتةوة‪ ...‬ئةويش لة وةآلمدا بَليَت‪ :‬من لةطةأل بؤضوونةكانتا‬
‫َةكانى زمانى جةستة هاوجووت و طوجناو بن لةطةأل‬ ‫نيم ! ليَرةدا دةبآ نيشانة و جول‬
‫َةدا بَليَت‪ :‬من لةطةأل‬ ‫دةربرِينةكةدا‪ .‬خؤ ئةطةر لةطةأل هةمان نيشانة و جول‬
‫َةتاندن و درؤكردن لة كايةداية‪.‬‬ ‫َخةل‬
‫بؤضوونةكانتام و رةخنةم نية‪ ،‬ئةوا بيَطومان هةل‬
‫ضونكة ووشةكانى دةربرِينةكة هاوجووت نني لةطةأل نيشانة طؤنةكراوةكاندا ‪.‬‬
‫منونةيةكى تر‪ :‬ئةطةر كةسيَكى سياسى لة ديدار و ضاوثيَكةوتنيَكدا ببينني‪ ،‬كة‬
‫َةكانى لةسةر سنطى كردووة بةناو يةكرتدا ‪ ,‬ضةناطةى شؤرِكردؤتةوة‪ ...‬كةضى بة‬ ‫بال‬
‫َم بة بري و بؤضوونى الوة تازةثيَطةيشتووةكان‪.‬‬ ‫جةماوةرةكة دةَليَت‪ :‬من زؤر خؤشحال‬
‫ئايا تؤ لةطةأل ئةو هيَماى دةستكردن بة ناويةكدا لةسةر سنطى‪ ،‬كة واتاى ( بةرطرى‬
‫دةطةيةنآ) بة ضةشنى ياريزانيَكى كاراتى‪ ،‬برِوادةكةيت بةوةى‪ ،‬كة سياسةمتةدارةكة‬
‫الى خؤيةوة بة طةرمى لة وتةكانيا باوةرِى ثيَيةتى؟؟‬

‫‪29‬‬
‫‪Sigmund Freud‬جاريَكيان لة راثؤرتيَكيدا باس لةو نةخؤشة دةكات‪ ،‬كة بة‬
‫شادمانيةوة لةبارةى ذيانى هاوسةريَتى خؤيةوة دةدووا‪ ،‬كةضى بةدةم قسةكردنةوة‬
‫َقةكةى لة ثةجنةى دادةكةند و دةيكردةوة ثةجنةى و يارى ثيَ دةكرد‪ ...‬ثاشان‬ ‫ئةل‬
‫‪Freud‬دةَليَت‪ :‬هيض سةرسام نةبووم لةوةى‪ ،‬كة دواى ماوةيةك بيستم ذيانى‬
‫هاوسةريَتيان تيَكضووة‪.‬‬
‫رةضاوكردنى هيَشووة هيَماكان و هاوجووتكردن و طوجناندنيان لةطةأل دةربرِينة‬
‫طؤكراوةكاندا‪ ،‬رابةرميان دةكات بؤ وةرطيَرِان و خويَندنةوةى هيَماكانى زمانى‬
‫جةستة‪ ،‬بةو شيَوةيةى‪ ،‬كة راست و رةوان و لةبارة‪.‬‬

‫‪30‬‬
‫مةرجى سيَيةم ‪:‬‬

‫بةنزيككردنةوة‬
‫هةموو هيَمايةك دةبآ بة نزيككردنةوة برِيارى لةسةر بدرآ لةو كات و شويَنةى‬
‫تيادةردةكةويَت‪.‬‬

‫بؤ منونة‪ ،‬ثياويَك لة ويَسطةيةكى باسدا‬


‫َةكانى لةسةر سنطى‬ ‫دانيشتووة و بال‬
‫بةتوندى كردووة بةناويةكدا و القةكانى‬
‫لةيةك ئاآلندووة و ضاناطةى شؤرِكردؤتةوة‪،‬‬
‫وةرزةكةشى زستانيَكى سارد و‬
‫َويَستة زياتر لةوة‬
‫تةرِوتوشيية‪ ...‬ئةم هةل‬
‫دةضيَت‪ ،‬كة ئةو ثياوة سةرماى بيَت‪ ،‬بؤية‬
‫َة كردووة‪.‬‬‫واخؤى طرمؤل‬
‫بةآلم كةسيَكى تر بة هةمان شيَوة‬
‫لةبةرامبةرى تؤدا دانيشتبيَت و تؤش باسى‬
‫شتيَكى بؤ بكةيت‪...‬ليَرةدا ئةو شيَوة هيَمايانةى كابراى طويَطر بةهؤى سةرماو‬
‫َكو دذى بؤضوونةكانى تؤية و ريَكناكةويَت لةطةأل بريورِاكانتا‪.‬‬‫َةوة نية‪ ،‬بةل‬
‫سؤل‬

‫‪31‬‬
‫خويَندنةوةى هيَماكانى زمانى جةستة‬

‫لة روخسارى منداآلندا‬


‫خويَندنةوةى هيَماكان لة روخسارى كةسانى بة تةمةندا زؤر طرانرتة‪ ،‬لة بةراووردا‬
‫لةطةأل مناآلندا‪..‬‬
‫َى‬‫ضونكة ماسولكةكانى سةر روخسار الى منداآلن‪ ،‬كةمرت دةركةوتون و هيَشتا هيَل‬
‫دياريكردنيان نةكيَشاوة‪...‬‬
‫لة اليةكى ترةوة‪ ،‬خيَرايي و دةستوبردكردن لة هةر هيَمايةكدا لة تةمةنى طةورةتردا‬
‫َة و هيَماكة‪.‬‬
‫زياترة‪ ،‬وةك لة الى منداآلن‪ ،‬لةطةأل شيَوةى جول‬

‫بؤ منونة ئةطةر منداَليَكى ثيَنج ساآلن‬


‫درؤيةك بكات‪ ،‬لةوانةية بة دةستيَك‪ ،‬يان‬
‫هةردوو دةستى دةمى خؤى داثؤشيَت‪ ،‬يان‬
‫بيطريَت‪ .‬بةآلم كةسيَكى بة تةمةن لةوانةية‬
‫بة هةمان شيَوة لة كاتى درؤكردندا‪ ،‬دةستى‬
‫ببات بؤ دةمى‪ ،‬كةضى لة شيَوة و خيَراييدا طؤرِاوة ‪.‬‬

‫‪32‬‬
‫دةست بردن بؤ دةم وةك هيَمايةكى درؤكردن‪ ،‬زياتر‬
‫لةوةوة هاتووة‪ ،‬كة كاتى خؤى باوك و دايكى ئةو‬
‫َة لة كاتى هةرِةشةكردن لةسةر درؤكردن‪،‬‬ ‫مندال‬
‫َةكةيان‬‫ثةجنةيان خستؤتة سةر دةميان و بة مندال‬
‫وتووة ( ووس‪ ،‬درؤنةكةيت!)‪ .‬ئيرت ئةم هيَماية لةطةأل‬
‫تةمةندا طةورة دةبآ و طؤرِانكارى بةسةردا دآ و بة‬
‫ثيَى ضاالكى و شارةزايي كةسة بة تةمةنةكة لة درؤكردندا دةردةكةويَت‪.‬‬
‫َة ثيَنج‬ ‫هةر بؤية كةسيَكى بة تةمةن كاتآ دةستى دةبات بؤ دةمى‪ ،‬وةك مندال‬
‫َكو ثةجنةيةك دةهيَنآ بةسةر ليَوةكانيدا‪ ،‬يان‬ ‫ساآلنةكة دةمى خؤى دايناثؤشيَت‪ ،‬بةل‬
‫ثةجنةى دةبا بؤ لووتى بة بيانوى لووت خوراندنةوة دةيةويَت خؤى لةوة دورخاتةوة‪،‬‬
‫كة نةبا هةستى ثآ بكةن ئةو درؤدةكات‪ .‬هةر ئةوةشة‪ ،‬كة تويَذةرةوةكان دةَليَن‪:‬‬
‫خويَندنةوةى هيَماكان الى كةسانى بة تةمةن طرانرتة‪ ،‬وةك لة منداأل و‬
‫َةكان‪.‬‬
‫ميَردمنال‬

‫‪33‬‬
‫هةستياريى ذنان‬

‫لة خويَندنةوةى زمانى جةستةدا‬


‫لة زمانى جةستةدا‪ ،‬كة بة يةكيَك دةوترآ هةستيارة‪ ،‬واتة تواناى هاوجووتكردن و‬
‫طوجناندنى هةية لة نيَوان طؤنةكراوةكانى زمانى جةستة و طؤكراوةكانى زمانى‬
‫ئاخاوتندا‪ .‬هةروةها دةتوانيَت دذةواتاكانيش بدؤزيَتةوة و دياريانبكات‪.‬‬
‫ئةو هةستيارية زؤرجار ثيَويستة لة ريَكخستنى ذيانى ثيشةيى و بطرة بؤ ذيانى‬
‫َى‬‫رؤذانةش بة هةمان شيَوة‪ ...‬بؤ منونة‪ :‬قسةكةرآ لةبةردةمى جةماوةريَكدا سةرقال‬
‫َئةبرِيَت‪ ،‬كةسيَك‬ ‫شيكردنةوةى ئةو بابةتةية‪ ،‬كة ثيَشكةشى دةكات‪ .‬لةثرِ سةر هةل‬
‫َةكانى لةسةر سنطى كردووة بةناويةكدا و ضاناطةى‬ ‫لة دواى جةماوةرةكةوة بال‬
‫شؤركردؤتةوة‪ .‬ليَرةدا ئةو قسةكةرة ئةطةر كةمآ بة ئاطابيَت‪ ،‬دةبآ لةو هيَماية‬
‫بطات‪ ...‬ضونكة ئةو كةسة بةثيَى شويَنةكةى‪ ،‬كة كةوتؤتة دواى جةماوةرةكةوة‪،‬‬
‫َةدا وا لة قسةكةر‬ ‫لةوانةية دةنطى قسةكةرى ثيَنةطات‪ ...‬ئيرت هةستيارى لةو خال‬
‫دةكات‪ ،‬كة زياتر دةنطى بةرزبكاتةوة تا هةمووان طويَيان لة وتةكانى بيَت‪.‬‬

‫‪34‬‬
‫بة هةرحاأل تويَذينةوة ئةوةى سةملاندووة‪ ،‬كة ثلةى هةستيارى لةالى ذنان بةرزترة‪،‬‬
‫وةك لة ثياوان‪ ...‬ضونكة ذنان زؤر بة ئاسانى دةتوانن هيَماكانى زمانى جةستة‬
‫َة و نيشانةيان هةية و زياتريش‬ ‫خبويَننةوة‪ ،‬بطرة تواناى بةديكردنى ووردترين جول‬
‫َى خويَندنةوةى نيشانة ووردةكانن‪ .‬هةر ئةمةش وايكردووة‪ ،‬كة زؤر جار‬ ‫سةرقال‬
‫ثياوان درؤيان لةطةأل دةكةن و بة سةريشياندا تيَثةرِدةكات‪ ...‬لةطةأل ئةوةى‪ ،‬كة‬
‫َؤزدا‪،‬‬‫ئيَمة دةزانني‪ ،‬ثياوان درؤى سادة و ساكار دةكةن و ناطةرِيَن بةدواى شتى ئال‬
‫بةآلم ضونكة ذنان زؤر طرنطى نادةن بة هيَما زةق و سادةكان‪ ،‬بؤية درؤى ثياوانيان‬
‫بةسةردا تيَثةرِدةكات‪.‬‬
‫هةر ئةو ووردةكارى و ووردبينية واى لة ذنان كردووة‪ ،‬كة بةتوانابن لة‬
‫ضاوبةستكردنى ثياوةكانياندا‪ ،‬بةبآ ئةوةى ثياوةكانيان هةستى ثآ بكةن‪.‬‬
‫تويَذينةوةكانى زانايانى دةروونناسى لة زانكؤى ‪ Harvard University‬ئةوة‬
‫رووندةكةنةوة‪ ،‬كة بؤضى ذنان هةستيارترن لة خويَندنةوةى هيَماكانى زمانى‬
‫جةستةدا‪ ،‬لة بةراووردا لةطةأل ثياواندا‪ ...‬ئةو دةروونناسانة لة يةكيَك لة‬
‫تاقيكردنةوةكانياندا‪ ،‬كؤمةَليَك ذن و ثياويان كؤكردةوة و كورتة فلميَكى بيَدةنطيان‬
‫ثيَشاندان‪ ،.‬كة فلمةكة تةواو بوو‪ ،‬يةك بة يةك ئامادةبووانيان تاقيكردةوة‪ ،‬تا بزانن‬
‫َة و نيشانةكانةوة لة ضريؤكى فلمةكة تيَطةيشتوون‪ ..‬ئةوةبوو لة‬ ‫ضةندة بةهؤى جول‬
‫ئةجنامدا دةركةوت‪ ،‬كة ذنان بة ريَذةى لة سةدا هةشتاوحةوت ‪ %87‬لة ضريؤكةكة‬
‫طةيشتبوون و ثياوانيش تةنيا ‪ %42‬ى ليَتيَطةشتبوون‪ ..‬هةروةها دةروونناسان‬
‫دةَليَن ئةو ثياوانةى كارى برينثيَضى‪ ،‬هونةرى وةك ويَنةكيَشان و ئةكتةرانى شانؤ و‬
‫سينةما لة ريَذةى ذنانيان نزيك كردبووةوة ‪.‬‬

‫‪35‬‬
‫بةطشتى هةستيارى خويَندنةوةى هيَماكانى زمانى جةستة الى هةموو ذنيَك‬
‫دةردةكةويَت‪ ،‬بةآلم ئةو ذنانةى‪ ،‬كة دةبنة دايك زؤرتر هةستيياريان بةهيَزتر دةبيَت‪،‬‬
‫ضونكة ئةوانة هةم مامؤستا و هةم قوتابى خويَندنةوةى هيَماكانن لةو ماوةيةى تا‬
‫َة ساواكانيان لة خةم دةرةخسيَت‪ .‬لةبةرئةوةى هيض جؤرة كةناَليَكى ثةيوةندى‬ ‫منال‬
‫َة ساواكةيدا نية‪ ،‬جطة لة دةربرِينة روخساريةكان و‬ ‫لة نيَوانى ئةو دايكة و منال‬
‫طريان و زةردةخةنة‪ .‬ئةمةش وا لة دايكان دةكات‪ ،‬كة بة سةليقة و هةستيارى لةو‬
‫هيَمايانة بطات‪ ،‬كة لة روخسارى كؤرثةكةيدا دةخيويَنيَتةوة و دركى ثيَدةكات‪...‬‬
‫ئيرت ئةم شارةزايية وةك شتيَكى بنةرةتى لة رووى تواناى خويَندنةوةى‬
‫طؤنةكراوةكانةوة ذنان جيادةكاتةوة لة ثياوان ‪.‬‬
‫َني‪ ،‬كاتآ‪ ،‬كة ساواكة دةستى‬ ‫ئيَمة ئةطةر كؤرثةيةكى شريةخؤرة الى باوكى بةجيَبهيَل‬
‫كرد بة طريان‪ ،‬باوكة سةرى ليَديَتةوة يةك و نازانآ ضى ليَ بكات‪ ...‬لةو شتانةى‪،‬‬
‫كة زؤر بآلوة باوكةكة بريى ليَبكاتةوة بؤ ئةوةى ساواكةى ذيربكاتةوة‪ ،‬مةمةكةى‬
‫َةكة لة برسا بطرى‪،‬‬ ‫ديَنآ و دةيكات بة دةميةوة‪ ،‬خؤ ئةطةر بةخت يارى بيَت و منال‬
‫ئةوا ذيردةبيَتةوة‪ ،‬بةآلم ئةطةر هةر كيَشة و كةموكورِييةكى بارى تةندروستى بيَت‪،‬‬
‫ئةوا باوكة وةك بآ زمانيَك هةر ديَت و ئةضآ و نازانآ ضى ليَ بكات‪ ...‬تةنانةت‪،‬‬
‫َى ئاخاوتنةوة‪ ،‬ووشةى وا لة دةمى دةردةضيَت‬ ‫َةكةش دةدويَنآ بةهؤى كةنال‬ ‫كة منال‬
‫ـ‪ ،‬كة لة هيض فةرهةنطيَكى زاراوادا واتاكةى نادؤزيَتةوة‪.‬‬
‫َةكةى‪ ،‬كة خةريكة‬ ‫بةآلم‪ ،‬دايك لةو رووةوة ئةوةندة هةستيارة‪ ،‬زؤر جار دةبينني منال‬
‫بةهؤى شتةكانةوة هةستيَتة سةر ثآ‪ ،‬هةر‪ ،‬كة دى بيَدةنطة‪ ،‬ئاورِيَكى ليَدةداتةوة و‬
‫بآ ئةوةى بؤنى هيض شتيَكى ناخؤشيش دابيَتى بة لووتيا‪ ،‬كةضى دةَليَت‪ :‬ئةوة‬

‫‪36‬‬
‫كردت؟؟؟ واتة خؤت ثيسكرد ( دار هةَلربِة سةطى دز ديارة) ئةويش خؤى مت‬
‫َيَن‪ :‬بةهؤى‬‫كردووة و نقةى ليَوة نايةت‪ .‬زانايانى زانستى دةروونى لةو بارةيةوة دةل‬
‫سكانى دةماخةوة ‪.Imaging Magnetic Resonance- MRI‬‬
‫بة ئاشكرا ئةوة دةركةوتووة‪ ،‬كة بؤضى ذنان هةستيارترن لة خويَندنةوةى هيَماكانى‬
‫زمانى جةستةدا‪ ،‬لة بةراوورد ا لةطةأل ثياواندا‪ ...‬ضونكة ذنان ضل تا شةست ‪60 -40‬‬

‫َسوكةوتى كةسانى ترى ثآ مةزةنة‬ ‫شويَنى تايبةتى لة داماخياندا هةية‪ ،‬كة هةل‬
‫دةكةن‪ ،‬بةآلم ثياوان تةنيا ضوار تا شةش ‪ 6 -4‬شويَنى وةهايان هةية لة‬
‫دةماخياندا‪ ،‬كة ئةو كارى مةزةنةيةى لة ئةستؤ طرتووة‪.‬‬
‫َويَستى تايبةتيدا‬‫هةر ئةمةشة واى لة ذنان كردووة‪ ،‬كة بتوانن لة زؤر بارودؤخ و هةل‬
‫تةواو جيَدةستى خؤيان دياريكةن و بة ئاسانى شتةكان دابينكةن‪ ...‬ئةوةتا دةبينني‬
‫تاكة ذنآ دةتوانآ خواردةمةنى ئاهةنطيَكى طةورة سازبكات‪ ،‬لة هةمان كاتدا‬
‫ئاطادارى ثةيوةندى نيَوان ذن و ميَردةكانى ترة و دةزانآ كآ‪ ،‬كيَى خؤش دةوآ و‬
‫كيَى تر قينى لة كةسيَكى ترة و ضى جؤرة خواردنيَك بابةتى كيَية و حةزى‬
‫ليَيةتى‪...‬ضونكة ميَشكى ذنان وا ريَكخراوة‪ ،‬كة دةتوانآ ضةند ضاالكيةكى جياواز‬
‫لة يةك كاتدا بكات‪ ....‬دةتوانآ تةماشاى بةرنامةيةكى تةلةفيزيونى بكات‪ ،‬لة‬
‫َى وتوويَذة لةطةأل دةستة خوشكيَكيدا‪ ،‬هةروةها‬ ‫هةمان كاتدا بة تةلةفون سةرقال‬
‫َة ساواكةشيةتى‬ ‫َسوكةوتى منال‬ ‫قاوةش دةخواتةوة‪ ،‬بة تياليةكى ضاوى ئاطاى لة هةل‬
‫و ضةردةيةكيش ئاطاى لة قسة و باسى نيَوان خةسويي و دشةكةشيةتى‪.‬‬
‫ذنان دةتوانن لة يةك كاتدا لة سآ و ضوار بابةتى جياواز بدويَن و بة طويَرةى‬
‫بابةتةكانيش ئاوازى دةنطى خؤى دةطؤرِيَت‪ ،‬واتة ئةطةر باسى كارةساتيَكى ناخؤش‬

‫‪37‬‬
‫َةكردن‬‫بكات دةنطى وةك كةسيَكى غةمبار دةردةكةويَت‪ ،‬لةوالشةوة باسى تةشقةل‬
‫بة كةسيَك نؤتةى دةنطيَكى جياوازى دةداتآ و‪...‬هيتد‪ .‬كةضى بيَبةختانة ثياو تةنيا‬
‫لة سآ ئاوازى تيَدةطات‪ ،‬بؤية ثياوان لة ثةيوةنديان بة ذنانةوة زؤرجار سةرى داوةكة‬
‫ون دةكةن‪.‬‬

‫هيَماكانى درؤكردن‬
‫لة زمانى جةستةدا ضةند هيَمايةكى ديار و ئاشكرا هةية‪ ،‬كة بةهؤيانةوة ثةى بة‬
‫َدةدةين‪ ،‬كة لة هةر يةكيَكيان بة‬
‫درؤى كةسانى درؤزن دةبريَت‪ .‬ئيَمة ليَرةدا هةول‬
‫َينةوة و ئةو واتايانةى تريش ئاماذة بكةين‪ ،‬كة لة هةر يةكآ لةو‬ ‫جيا بكؤل‬
‫هيَمايانةدا دةبينرآ و دةخويَندريَتةوة‪....‬‬

‫‪38‬‬
‫يةكةم ‪:‬‬

‫دةم طرتن‬

‫َى ريَكخستنى درؤيةكة‪ ،‬كوتوثرِ دةست‪ ،‬دةم دةطرآ‪ ،‬كة‬ ‫لة كاتيَكدا ميَشك سةرقال‬
‫زؤرجار ئةم هيَماى دةست بردن بؤ دةمة‪ ،‬لةوانةية ضةند ثةجنةيةك بيَت‪ ،‬كة كارى‬
‫داثؤشني و طرتنى دةم جيَبةجيَدةكات‪ ،‬يان‬
‫َةيةك بيَت‪،‬‬‫لةوانةية بة شيَوةى مشتةكؤل‬
‫لةو دوو بارةشدا هةمان مانايان هةية‪.‬‬
‫الى هةنديَك لةو كةسانةى‪ ،‬كة لة كاتى‬
‫درؤكردندا دةستيان دةبةن بؤ دةميان‪،‬‬
‫كؤكةيةكى دروستكراويشى بؤ دةكةن‪،‬‬
‫ئةوةش زياتر بة مةبةستى شيَواندنى‬
‫سةرجنى بةرامبةرةكةى‪.‬‬
‫زؤرجار ئةو ئةكتةرانةى‪ ،‬كة دةورى كةسيَكى تاوانبار دةبينن‪ ،‬بةو شيَوةية دةست‬
‫دةبةن بؤ دةميان و كؤكةيةكى درؤى بؤ دةكةن‪ ،‬تا جةماوةر ئاطادار بكةنةوة‪ ،‬كة‬
‫دةورى (تاوانبار) دةبينن‪.‬‬
‫‪39‬‬
‫كةسيَك لة كاتى وتوويَذدا ئةطةر دةستى برد بؤ دةمى‪ ،‬ئةوة لةوانةية لة قسةكانيدا‬
‫شتيَك بشاريَتةوة‪ ،‬ياخود بة روونرت‪ ،‬لةوانةية درؤبكات‪.‬‬
‫بةآلم ئةطةر تؤ قسةبكةيت و بةرامبةرةكةت هةمان هيَما ثيَشان بدات‪ ،‬ئةوة وا‬
‫هةست دةكات‪ ،‬كة تؤ شتيَكت لة وتةكانتدا شاردؤتةوة و ناتةوآ بيدركيَنيت‪.‬‬
‫قسةكةريَك لة كؤرِيَكدا‪ ،‬يان مامؤستايةك لة ثؤلدا‪ ،‬كاتآ كةسيَك لةناو‬
‫جةماوةرةكة‪ ،‬يان قوتابيةكاندا دةبينن دةستى ناوةتة سةر دةمى خؤى‪ ،‬ثيَويستة لة‬
‫قسةكردن بوةستآ و ثاشان بثرسآ‪ ،‬كةس ثرسيارى نية‪ ،‬يان كةسيَك حةزبكات‬
‫َآ‪ :‬كة كةسيَك دةبينم وا هةست دةكةم‬ ‫ثرسياريَك بكات؟ هةروةها دةشتوانآ بل‬
‫َويَستة دةرطاى‬ ‫رايةكى جياوازى هةبيَت ! بةم هةل‬
‫دةمةتةقة دةكريَتةوة و جةماوةر و قوتابيةكان‬
‫رادةكيَشن بؤ نزيك بوونةوة لة بابةتى ليَدووانةكة‪.‬‬
‫دةم طرتن‪ ،‬لةوانةية شيَوةى (شووش) وةربطريَت‪،‬‬
‫وةك لةو ويَنةيةدا دةيبينني‪ ،‬كة ثةجنة خراوةتة‬
‫سةر ليَوةكانى دةميَكى داخراو ‪.‬‬
‫ميَذووى ثةيدابوونى ئةم هيَماية بة طويَرةى هةر‬
‫َى‪ ،‬كة دايك و باوكى بةو هيَماية‬ ‫كةسيَكةوة‪ ،‬دةطةرِيَتةوة بؤ سةرةتاى تةمةنى منال‬
‫بيَدةنطيان كردووة‪ ،‬يان ئاطاداريانكردووة لةوةى‪ ،‬كة درؤنةكات‪.‬‬
‫ئيرت‪ ،‬كة طةورةش دةبيَت‪ ،‬هةر ئةم هيَماية بةكارديَنآ‪ ،‬ئةويش زياتر بة مةبةستى‬
‫ددان بةخؤدا طرتن و دابينكردنى خؤى تا هيض نةَليَت‪ ،‬بةتايبةتى ئةو‬
‫بريوبؤضوونانةى‪ ،‬كة نايةويَت بةرامبةر كةسيَكى تر دةريربِيَت‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫بةآلم لةطةأل هةموو ئةوانةشدا نابآ ئةوةمان لة ياد بضيَت‪ ،‬كة هيَماى دةم طرتن‪،‬‬
‫مةرج نيية لة هةموو كاتيَكدا تةنيا واتاى ئةوة بيَت‪ ،‬كة ئةو كةسة درؤدةكات‪،‬‬
‫َكو دةبآ‪ ،‬وةك لة بابةتةكانى ثيَشووتردا بامسانكرد‪،‬‬ ‫بؤية ئةو هيَمايةى ثيَشاندا‪ .‬بةل‬
‫هيَماكة خبريَتة رستةوة‪ ،‬تا واتاى تةواوى بدؤزينةوة ‪.‬‬
‫بؤ منونة‪ :‬كاتآ كةسيَكى بة تةمةن‪ ،‬كة ددانةكانى ثيَشةوةى دةكةويَت‪ ،‬زؤرجار لة‬
‫َستى دةركةوتنى ددانة كةوتووةكانى‬ ‫كاتى قسةكردندا دةمى خؤى دةطريَت تا بةرهةل‬
‫بكات لة بينني‪ .‬هةروةها زؤر كةس لةوانةية سريى خواردبيَت‪ ،‬يان بؤنى دةمى بيَت‬
‫و نةيةويَت ئةو بؤنة ناخؤشة لة ميانةى وتوويَذا بكات بةسةر كةسانى تردا‪.‬‬

‫‪41‬‬
‫دووةم‪:‬‬

‫لووت خوراندن‬

‫لووت خوراندن‪ ،‬يان دةستربدن بؤ لووت لة‬


‫كاتى طفتوطؤدا‪ ،‬شيَوةى دةستربدنةكة بؤ‬
‫لووت الى هةريةكةمان بةجؤرآ دةكريَت و‬
‫جياوةزة لة رووى خيَرايي و شيَوةى دةست‬
‫بؤ بردنةكةوة‪.‬‬
‫ذنان بة طشتى و بة تايبةتيش ئةوانةيان‪ ،‬كة رؤذانة ئارايشتى روخساريان دةكةن‪،‬‬
‫كاتآ‪ ،‬كة دةست دةبةن بؤ لووتيان‪ ،‬زؤر بة ئاستةم ثةجنةيان بةر سةرى لووتيان‬
‫دةكةويَت‪ ،‬تا ئارايشتى سةر لووتيان بةهؤى خوراندنةوة نةسرِنةوة‪.‬‬
‫زانايان و شارةزايانى ضيَذ و بؤن‪ ،‬لة دةستطاي تويَذنةوةى شيكاكؤ‪ ،‬بة ئةجنامى ئةوة‬
‫طةيشتوون‪ ،‬كة كةسيَك كاتآ درؤدةكات‪ ،‬كاردانةوة دةروونيةكةى مادةيةكى‬
‫َئاوسانى‬‫كيمياي ثيَدةرِيَذيَت‪ ،‬كة بة ‪ Catecholamine‬ناسراوة و دةبيَتة هؤى هةل‬
‫‪42‬‬
‫شانةكانى ناو لووت‪ ،‬هةروةها ئةو دةستطاية لةو تاقيكردنةوةيةدا كاميَرايةكى زؤر‬
‫هةستياريان بةكار هيَناوة و بةهؤيةوة هوروذمى خويَنيان بينيوة لة هةموو اليةكى‬
‫لةشى ئةو كةسةدا‪ ،‬كة لة ئةجنامدا دةبيَتة هؤى بةرزبوونةوةى ثةستانى خويَن‪.‬‬
‫ئةم تةكنيكزانية ئةوة دةردةخات‪ ،‬كة شانةكانى ناو لووتى مرؤظ بة هؤى هوروذمى‬
‫َدةئاوسيَت‪ ،‬يان دةكشيَت‪ ،‬ئةمةش ناسراوة بة ‪ Pinocchio Effect‬و‬ ‫خويَنةوة هةل‬
‫َةرِاوكآ‪ ...‬بؤية سةرئةجنام سةرى‬ ‫دةبيَتة هؤى ثةستانى خويَن و دروستبوونى دل‬
‫َؤشيَك دةكات‪ ،‬ميَشكيش فرمان دةدات بة دةست‪ ،‬كة‬ ‫لووت هةست بة بوونى ئال‬
‫هةستآ بة كارى خوراندن ‪.‬‬
‫َئاوسان و كردار و‬ ‫ئيَمة بة تةنيا بةهؤى ضاوةكامنانةوة‪ ،‬ناتوانني ئةو هةل‬
‫طؤرِانكاريانةى‪ ،‬كة بةسةر لووتدا ديَت‪ ،‬لةو كاتى درؤكردنةدا بيبينني‪ .‬بةآلم ئةوةى‪،‬‬
‫كة بامسانكرد‪ ،‬روودةدات و دةبيَتة هؤى هةستكردن بة لووت خوراندن‪ ،‬لة اليةكى‬
‫َضوو‪ ،‬ثةست و توورِةش‬ ‫تريشةوة هةر ئةو هؤ و هؤكارةية‪ ،‬كة دووضارى كةسانى هةل‬
‫دةبيَت‪.‬‬
‫ثزيشكى نةخؤشيةكانى ميَشك ‪ Alan Hirsch‬و ‪ Charles Wolf‬دةرونناس‪،‬‬
‫َسوكةوتى ‪ Bill Clinton‬ـ ى‬ ‫َة و هةل‬‫شيكردنةوةيةكى فراوانيان لة هيَما و جول‬
‫سةرؤكى ثيَشوى ئةمةريكادا كرد‪ ،‬لة كاتى ليَثرسينةوةكةيدا لةبارةى ئةو ثةيوةندية‬
‫سيَكسيةى‪ ،‬كة هةيبووة لةطةأل (مؤنيكا لوينسكى)‪ .‬بة ئةجنامى ئةوة طةيشنت‪،‬‬
‫كاتآ ‪ Bill Clinton‬راستى دةووت‪ ،‬بة دةطمةن دةستى دةبرد بؤ لووتى‪ ،‬بةآلم ئةو‬
‫كاتانةى درؤيدةكرد ئةم هيَمايةى ثيَشاندةدا و لة هةر ضوار ضركةيةكدا جاريَك‬

‫‪43‬‬
‫دةستى بردووة بؤ لووتى‪ ،‬كة لة كؤتايدا و لةو ماوةى ليَثرسينةوةيةدا ‪ 26‬جار لووتى‬
‫خوراندووة‪.‬‬

‫َئةئاوسيَت‪.‬‬
‫تويَذينةوةكان دةَليَن‪ :‬ئةوانةى درؤدةكةن تةنانةت دةرثيَكانيشيان هةل‬
‫هةندآ لة ثسثؤرِانى ئةم بوارة‪ ،‬لةو برِوايةدان‪ ،‬كة مةبةستى سةرةكى لة لووت‬
‫خوراندن ئةوةية‪ ،‬ئةو كةسة كاتآ درؤدةكات‪ ،‬دةيةويَت دةمى خؤى بطرآ و‬
‫َيدا‪ ،‬بة دةستيَك‪ ،‬يان هةردوو دةست دةمى‬ ‫بشاريَتةوة‪ ،‬هةرضؤن لة تةمةنى مندال‬
‫َةى‬‫خؤى داثؤشيوة‪ ،‬بةآلم ئةمرِؤ‪ ،‬كة بة تةمةنرتة و شارةزاى هةندآ هيَما و جول‬
‫تايبةت ية‪ ،‬بؤية نايةويَت راستةوخؤ هيَماى دةم طرتن ثيَشان بدات‪ ،‬نةبا وةك رةوشتى‬
‫مناَليَك بةرضاو بكةويَت‪ ،‬ئةم هةستة دةستى ثآ بةرزدةكاتةوة بؤ سةر دةمى و‬
‫تةنيا ثةجنةى ضوارهةمى دةبات بؤ سةر لووتى‪ ،‬بةآلم لةطةأل ثيَشاندانى هيَماى لووت‬
‫َةيةك خستؤتة سةر دةمى‪ ( .‬بة‬ ‫خوراندنيش‪ ،‬ضوارثةجنةكةى ترى‪ ،‬بةشيَوة مشتةكؤل‬
‫ترييَك دوو نيشانى شكاندووة‪ ).‬هيَماى لووت خوراندنيشى ثيَشانداوة و لة هةمان‬
‫كاتدا دةمى خؤشى طرتووة‪.‬‬

‫‪44‬‬
‫هةر لةم رووةوة قوتاخبانةيةكى تر هةن‪ ،‬كة ئةو بؤضوونانة ثةسةندناكةن و بة‬
‫بؤضوونى ئةمان هيَماى لووت خوراندن‪ ،‬هيَمايةكى سةربةخؤية و هيض كاريَكى نيية‬
‫بةسةر دةم طرتنةوة‪.‬‬
‫هةروةها بةاليةنى كةمةوة دوو راى جياواز هةية لةسةر ‪ Pinocchio Effect‬يان‬
‫‪ ، Pinocchio Syndrome‬كة يةكةميان دةَليَت‪ :‬لووت خوراندن‪ ،‬لةوانةية هيَما‬
‫َةتاندن‪.‬‬
‫َخةل‬
‫َةذاندن بيَت‪ ،‬نةك درؤ و هةل‬
‫َةرِاوكآ و شل‬‫و نيشانةى دل‬
‫راى دووةميش دةَليَت‪ :‬كاتآ‪ ،‬كة مرؤظ درؤدةكات‪ ،‬هةستكردن بة تاوان بةرامبةر‬
‫ئةو كةسةى درؤكةى لةطةأل دةكات‪ ،‬يان هةستى ترسى ئةوةى نةبا ثيَيبزانن و ثةردة‬
‫َن‪ ،‬ئةم هةستة ناجؤرانة كار لة بؤريةكانى خويَن دةكات و‬ ‫َبمال‬‫لةسةر درؤكةى هةل‬
‫بةرةو تةسك بوونةوة دةيانبات‪ ،‬بؤية روخسارى لة ئةجنامى ئةوةدا كةمرت خويَنى بؤ‬
‫دةضآ و رةنطى دةطؤرِيَت‪.‬‬

‫‪45‬‬
‫سيَيةم‪:‬‬

‫ضاو خوراندن‬

‫ئيَمة زؤرجار ريَكةوتى ئةوةمان كردووة‪ ،‬كة مناَليَك بة باوةشى دايكيةوة‪ ،‬يان‬
‫دةستى بة دةستى باوكيةوة بووة و ئيَمةش لةبةرئةوةى‪ ،‬كة دؤستى ئةو باوك و‬
‫َةكةشيان بةسةربكةينةوة‪،‬‬ ‫دايكة بووين‪ ،‬دواى ضاك و خؤشى ليَيان‪ ،‬ويستومانة منال‬
‫َماندا‪ ،‬يان ثةيوةنديةكة الى ئةو نويَية‬
‫َة حةزى بةو ثةيوةندية نةبووة لةطةل‬
‫بةآلم منال‬
‫َةكانيةوة ضاوى خؤى دةطريَت‬ ‫و نةكراوةتةوة‪ ،‬بؤية دةبينني بة دةستى‪ ،‬يان بةهؤى بال‬
‫لة بينينمان ‪.‬‬

‫‪46‬‬
‫َيَك كاتآ‪ ،‬كة كارةسات و رووداويَكى ناخؤش دةبيَنيَت‪ ،‬كوتوثرِ‬ ‫هةروةها منال‬
‫دةستةكانى دةخاتة سةر ضاوى‪.‬‬
‫ئيرت ئةم رةوشتة لةطةأل تةمةندا طةورة دةبيَت و بةرة بةرة وةك سيماى مرؤظ ئةويش‬
‫طؤرِانكارى بةسةردا ديَت‪ .‬ئةوةتا دةبينني كاتآ ميَردمناَليَك‪ ،‬يان كةسيَكى بة‬
‫تةمةن شتيَكى ناويَزة ببينآ ثةجنةيةكى دةبات بؤ ضاوةكانى و دةخيوريَنآ‪ ،‬يان‬
‫َؤفيَت‪ ،.‬كة لة هةردوو باردا دةبيَتة هؤى ضاو نوقاندن‪.‬‬‫َيدةطل‬‫هةل‬
‫َدةستيَت‪.‬‬ ‫ضاوخوراندن فرمانى لة نةستةوة ثيَدةطات و دةستيش بة كارةكة هةل‬
‫َكى زؤرى لةو برِوايةداية‪ ،‬كة كةسانى درؤزن كاتآ درؤدةكةن‪ ،‬بةئاسانى لة‬ ‫خةل‬
‫ضاوةكانياندا دةردةكةويَت‪ ،‬ئةم بؤضوونةش لةوةوة هاتووة‪ ،‬كة كةسانى درؤزن كاتآ‬
‫درؤدةكةن‪ ،‬ناتوانن راستةوخؤ برِواننة نيَو ضاوى بةرامبةرةكانيان‪ ...‬لةبةرئةوةى‬
‫هةست بة تاوان دةكةن‪ ،‬ئةو هةستةش بة روونى دةتوانرآ بةديبكريَت‪ .‬ئينجا‬
‫َؤفن و‬‫َئةطل‬
‫ئةوةش دةبيَتة هؤى ئةوةى‪ ،‬كة ثياوان بة تايبةتى ضاوى خؤيان هةل‬
‫َؤفينةوة ضاوى خؤى دةنوقيَنآ تا ماوة بدات بة‬ ‫َطل‬
‫بةهؤى ئةو خوراندن و هةل‬
‫رةوانةوةى ترسى ئةو هةستى تاوانة لة نيَو ضاوةكانيدا‪.‬‬
‫َكو لة جياتى ئةوة‪ ،‬بة ثةجنةيةك‬ ‫َؤفن‪ ،‬بةل‬
‫َئةطل‬ ‫بةآلم ذنان بةطشتى كةمرت ضاو هةل‬
‫َوى ذيَرةوةى ضاويان دةخوريَنن و بةمةش دةتوانآ ضاوى خؤى بنوقيَنيَت‪ .‬ئةوةش‬ ‫ثيَل‬
‫زياتر لةوةوة هاتووة‪ ،‬كة ذنان وةك سروشتى ناسكى و رةطةزى ميَينةيي ئةم كارة‬
‫بةو شيَوة سادةوساكارة دةكةن‪ .‬لةاليةكى تريشةوة لةوانةية مةبةست لةوة بيَت‪ ،‬كة‬
‫نةيانةويَت‪ ،‬بةتايبةتى ئةوانةى ئارايشتيان كردووة‪ ،‬ئارايشتى دةوروبةرى ضاويان‬
‫بسرِنةوة‪.‬‬

‫‪47‬‬
‫ئةمرِؤ وةك هيَمايةكى درؤكردن‪ ،‬بؤضوونى زؤرتر هةية لةبارةى ضاوخوراندنةوة‪،‬‬
‫ثسثؤرِانى دةرونناسى لةو برِوايةدان‪ ،‬كة درؤزن زياتر ضاو دةبرِيَتة ضاوى‬
‫بةرامبةرةكةى‪ ،‬ضونكة نايةويَت ئةو هةستة لة طيانيدا دروستبكات‪ ،‬بة ثيَشاندانى‬
‫َؤفني و ئةجنامةكةشى ضاوى‬ ‫َطل‬‫ضاو كردن بة اليةكى تردا‪ ،‬يان ضاوخوراندن و هةل‬
‫َدةدات كاتآ ضاو دةبرِيَتة ضاوى بةرامبةرةكةى‪ ،‬وا خؤى‬ ‫بنوقيَنيَت‪ .‬هةروةها هةول‬
‫ثيَشان بدات‪ ،‬كة برِواو راستطؤيي لة وتةكانيدا بةدى بكريَت ‪.‬‬
‫كةواتة بؤ دؤزينةوةى درؤ لة وتةكانى كةسيَكدا‪ ،‬نابآ تةنيا ضاوبربِينة نيَو ضاوةكانى‬
‫َكو دةبآ بؤ شتةكانى تريش بطةرِيَني‪،‬‬ ‫و لةويَدا بةدواى راست و درؤدا بطةرِيَني‪ ،‬بةل‬
‫لةوانةش ئةو تيَرِوانينة بةردةوام و دوورودريَذانةى‪ ،‬كة درؤزن لة كاتى درؤكردندا ضاو‬
‫ناتروكيَنآ و ضاوى برِيوةتة نيَو ضاومان‪ ،‬كة لة سةرو بارى ئاساييةوةية‪.‬‬
‫هةروةها يةكيَكى تر لة هيَماكانى درؤكرد‪ ،‬ضاو تروكاندنى نائاسايية‪ ،‬ئةمةش‪ ،‬كة‬
‫َيَن‪ :‬مرؤظ لة كاتى ئاسايدا و لة ماوةى خولةكيَكدا ‪ 20‬جار‬ ‫ثسثؤرِان لةبارةيةوة دةل‬
‫ضاو دةتروكيَنآ‪.‬‬
‫َةتاندن لة ئارادا بيَت‪ ،‬ئةو ذمارةية لةوانةية ضوار‬ ‫َخةل‬‫بةآلم لة كاتى ئةوةى درؤ و هةل‬
‫تا ثيَنج ئةوةندة زياد بكات‪ .‬لةطةأل ئةوةى‪ ،‬كة دةبيَت بارودؤخةكانيش‬
‫رةضاوبكريَت‪ ...‬بؤ منونة كةسيَك لةذيَر ثةستان و هةذاندنى دةروونيدا بيَت‪ ،‬ضاو‬
‫تروكاندنى لة ريَذةى ئاسايي زياتر دةبيَت‪.‬‬
‫جاريَكى تريش ئةوة ديَنمةوة يادتان‪ ،‬كة دةبيَت‪ ،‬هةميشة هيَماكان خبريَنة رستةوة و‬
‫بار و دؤخ و كار و كاردانةوةكةى رةضاو بكرآ و بة ثيَى ثةيوةندى لةطةأل هيَماكانى‬
‫تردا واتاى رستةى زمانى جةستة خبويَندريَتةوة‪.‬‬

‫‪48‬‬
‫هةروةها زؤر كةس لةو برِوايةدان‪ ،‬كة درؤزن زؤرجار ضاوى دةكات بة اليةكى تردا‪،‬‬
‫َآ بةرامبةرةكةى لةناو ضاوةكانى رامبيَنآ و ئةو هةستى تاوانة نةخويَنيَتةوة‪،‬‬ ‫تا نةهيَل‬
‫كة درؤزن دةيكات لةكاتى درؤكردندا‪.‬‬
‫بةآلم نابآ هةندآ بارى ترى ضاوكردن بة اليةكى تردا لة بريبكةين‪ ،‬ضونكة زؤرجار‬
‫َى الى شتيَكى تر بيَت‪ ،‬يان يادةوةرى بري و كارةسات و‬ ‫ئةو كةسة لةوانةية خةيال‬
‫شتةكانى ترى رابردووى ذيانى ئةو كةسة واى ليَ دةكات‪ ،‬كة بةبآ هةستى برِوانيَتة‬
‫تيشكؤيةكى تايبةتى‪.‬‬
‫ئةم بؤضوونة لة اليةن دةرونناسانى ئةمةريكاوة تويَذينةوةى لةسةر كراوة و‬
‫ثرؤطراميَكيان بؤ دارِشتووة‪ ،‬كة ثيَيدةوترآ ‪Neurolinguistic Programming‬‬
‫واتة‪ :‬ثرؤطرامى هةستة دةمارةكانى زمانةوانى) بة شيَوةيةكى سادةوساكار ئةو‬
‫ثرؤطرامة لة تيالى ضاو دةكؤَليَتةوة و هيَما دةكات بؤ ئةو شتانةى‪ ،‬كة ميَشك‬
‫َة و بةهؤى ئةوةوة لة تيشكؤيةكى دياريكراو رادةميَنيَت ‪.‬‬ ‫ثيَوةى سةرقال‬

‫منونةى ‪:1‬‬
‫كاتآ كةسيَك لة ميانةى وتوويَذدا شتيَكى ترى‬
‫َى دةرِوات بةالى ئةو‬ ‫بريدةكةويَتةوة‪ ،‬ئيرت خةيال‬
‫شتةدا‪ ،‬بؤية ليَرةدا تيالى ضاوى بؤ بةرةوذوور‬
‫دةضيَت‪ .‬هةر وةك بةهؤى تريةكانةوة نيشانة كراوة‪.‬‬

‫‪49‬‬
‫منونةى ‪:2‬‬
‫ئةطةر دةنطيَك بيَتةوة يادى‪ ،‬يان لة طويَيدا‬
‫بزرنطيَتةوة‪ ،‬ئةوا تيالى ضاوى دةكاتة تيشكؤى‬
‫اليةك و سةريشى كةمآ بةو اليةدا دةبات‪.‬‬

‫منونةى ‪:3‬‬
‫ئةطةر هةستكردن بةشتيَك لة دةروونيدا‬
‫َبدات‪ ،‬ئةوا تيالى ضاوى بةالى راستدا‬
‫سةرهةل‬
‫تيشكؤ دةكات بةرةوخوار‪ ،‬وةك لة ثنتيَك‬
‫رامابيَت‪.‬‬

‫منونةى‪:4‬‬
‫َى‬‫ئةطةر كةسيَكيش بريى سةرقاأل و جةجنال‬
‫بابةتيَك بيَت‪ ،‬زؤرجار لةوانةية لةطةأل خؤيدا‬
‫بكةويَتة قسةكردن‪ ،‬ئةمةش واى ليَ دةكات‪،‬‬
‫كة تيشكؤى ضاوى بكاتة الى ضةث و‬
‫بةرةوخوار لة ثنتيَكى ناديار رامابيَت‪.‬‬

‫‪50‬‬
‫زؤرجار ئةو تيالى ضاوانة لة ماوةى ضركةيةك يان كةمرتيشدا دةكريَت‪ ،‬بؤية ئاسان‬
‫نيية‪ ،‬كة بة زيندويي بيبينني‪ .‬بةآلم ئةطةر بةهؤى ظيديؤوة بة خاوى بيبينينةوة‪،‬‬
‫ئةوا بة ئاسانى ئةو تيالى ضاوانة دةناسينةوة ‪.‬‬
‫بةهةرحاأل ئةوة وامان ليَ دةكات‪ ،‬كة بؤ طةرِان بةدواى درؤزندا نابيَت تةنيا لة‬
‫ضاوةكان ووردبينةوة‪ ،‬ياخود هةر ئاووردانةوة و ضاوكردن بةاليةكى تردا لةالى‬
‫َةيةك لةوانةية‬‫بةرامبةركامنان وةك هيَمايةكى درؤكردن دياريكةين‪ .‬ضونكة هةر جول‬
‫َطرتبيَت ‪.‬‬‫ضةند واتايةكى جياوازى هةل‬
‫هةر واتايةكيش بة تةنيا و سةربةخؤ دةخريَتة رستةيةكى شياو و تايبةتيةوة‪.‬‬

‫‪51‬‬
‫ضوارةم ‪:‬‬

‫طويَ راكيَشان‬

‫كاتآ دةرِوانينة ئةو ويَنةية‪ ،‬زياتر ئةوة بة بريماندا ديَت‪ ،‬كة ئةو كةسة لة شتيَك‬
‫رامابيَت و بري لة ئةجنامى شتيَك بكاتةوة‪ .‬تةنانةت ئةوةش راست دةردةضيَت‪،‬‬
‫َةى كراسيَكى كردووة و‬ ‫ئةطةر بَليَني‪ :‬ئةو كةسة لةوانةية لة دوكانيَكدا مامةل‬
‫نرخةكةى لة بريى خؤيدا تاووتوآ دةكات و نزيكة برِيار لةسةر كرِينى كراسةكة‬
‫بدات‪.‬‬
‫بة دةست بردنيشى بؤ طويَى‪ ،‬ئةوة دةطةيةنآ‪ ،‬كة ناخى ثيَى راطةياندووة‪...‬ووريابة‪،‬‬
‫نةبا نرخى كراسةكة لةو ئاستةدا نةبيَت‪ ،‬كة نةتةويَت بيبيستيت‪.‬‬
‫َى بريكردنةوة دياريدةكات‪.‬‬‫هةروةها بة روانينةكةشى بؤ ثنتيَكى ناديار‪ ،‬سةرقال‬

‫‪52‬‬
‫بةآلم وةك لة سةرةتادا باسى ئةوةمان كردووة‪ ،‬كة منداآلن كاتآ نةيانةويَت طويَيان‬
‫َيان نية‪ ،‬دةستيان دةنيَنة سةر طويَضكةكانيان و‬ ‫لة بيستنى شتيَك بيَت‪ ،‬كة بة دل‬
‫طويَى خؤيان دةطرن‪ .‬يان زؤر جار نايانةوآ ئةو ئامؤذطاريةى‪ ،‬كة دووبارة و دةبارة‬
‫بؤتةوة لة اليةن دايك و باوكيانةوة بيبيستنةوة‪ ...‬بؤية طويَى خؤيان دةطرن‪ .‬ئيرت‬
‫كاتآ‪ ،‬كة دةضنة تةمةنةوة‪ ،‬ئةم هيَماية لة هةر ريَكةوتيَكى هاوشيَوةى ئةوانةى‪،‬‬
‫كة بامسانكرد‪ ،‬ديَتةوة ياديان و ثيَشانى دةدةن‪.‬‬
‫هةروةها بؤضوونيَكى تر لةبارةى ئةم هيَمايةوة هةية‪ ،‬كة دةَليَت‪ :‬باوك و دايكى‬
‫َةكانيان ئامؤذطارى دةكةن بةوةى درؤ نةكةن‪ ،‬خؤ ئةطةر رؤذآ‬ ‫ضاك‪ ،‬هةميشة مندال‬
‫لة رؤذان درؤيةك لة مناَليَك دةركةوت‪ ،‬ئةوا كاردانةوةكةى الى دايك و باوكيان‪ ،‬بة‬
‫هةرِةشة و طوآ راكيَشان دةردةكةويَت‪ .‬هةر ئةو ئازارى طوآ راكيَشان و ترسى‬
‫هةرِةشةيةية‪ ،‬كة كاتآ طةورة دةبيَت‪ ،‬نةستى بريى دةخاتةوة‪ ،‬بةتايبةتى لةو‬
‫َةتيَنآ‪.‬‬
‫َبخةل‬
‫كاتانةى‪ ،‬كة درؤيةك دةكات‪ ،‬يان دةيةويَت كةسيَك هةل‬
‫ئةم هيَمايةش وةك هيَماكانى ترى زمانى جةستة‪ ،‬دةبيَت هةميشة بةثيَى‬
‫نزيككردنةوة و طوجناندنى بارودؤخةكةى‪ ،‬كة تيَيدا دةردةكةويَت خبويَنريَتةوة‪.‬‬
‫ضونكة زؤرجار ئةم هيَماية لة ئةجنامى شةرمكردنةوة دةردةكةويَت‪ ...‬بؤ منونة‪:‬‬
‫كاتآ كةسيَك دةضيَت بؤ ئاهةنطيَك‪ ،‬لةالى خؤيةوة ضاوةرِيَى ئةوة ناكات‪ ،‬كة‬
‫كةسيَكى ناسياو ببينيَت‪ ،‬بؤية هةستى شةرم دايدةطرآ و دةست دةبات بؤ نةرمايي‬
‫طويَضكةى و هةستيش بة طةرما دةكات‪.‬‬

‫‪53‬‬
‫ثيَنجةم‪:‬‬

‫ثشتمل هةلَكرِاندن‬
‫كة دةرِوانينة ئةو ويَنةية‪ ،‬يةكسةر ئةوة بة‬
‫بريماندا ديَت‪ ،‬كة لةوانةية ئةو كةسة‬
‫َنيانةبيَت لة بريِياريَك‪ ،‬بؤية وا بةو شيَوةية‬
‫دل‬
‫دةرِوانيَتة ثنتيَكى ناديار و بة ثةجنةى‬
‫ضوارةمى دةستيَكى‪ ،‬خوار نةرمايي طويَضكةى‬
‫دةخوريَنآ‪.‬‬
‫َةكردن لة طويَطر بةكاريَت‪ ،‬بةتايبةتى كاتآ درؤ‬ ‫بةآلم زؤرجار ئةم هيَماية بؤ رآ هةل‬
‫َةتاندن لة كايةدا بيَت‪ .‬ئةمةش لة اليةن كةسانى درؤزنةوة دةكريَت‪ ،‬تةنيا‬ ‫َخةل‬‫و هةل‬
‫بؤ ئةوةى سةرجنى بةرامبةرةكةى بةريَت بةو اليةدا و دوورى خباتةوة لةو هيَما و‬
‫نيشانانةى تر‪ ،‬كة زؤرتر واتاى درؤ دةطةيةنن‪.‬‬
‫َكرِاند) واتة ثيَوةينا و‬
‫لة كولتورى كوورد ةواريشدا دةَليَن‪ ( :‬ثشت ملى خؤى ليَهةل‬
‫خةريكة درؤ دةكات‪.‬‬

‫‪54‬‬
‫شةشةم‪:‬‬

‫هةستكردن بة طةرما‬

‫‪ Desmond Morris‬يةكةم ثسثؤرِ بووة‪،‬‬


‫كة لةم هيَماية دوواوة‪ ،‬بة راى ئةو‪ ،‬ئةو‬
‫كةسانةى‪ ،‬كة درؤدةكةن‪ ،‬هةستى ترسى‬
‫ئةوةى‪ ،‬كة نةبا لةاليةن طويَطرةوة‪ ،‬ثةردة‬
‫َريَت‪ ،‬بؤية بوونى‬ ‫َبمال‬
‫لةسةر درؤكةى هةل‬
‫َؤز‬
‫طيانى ئةو هةستكردنة‪ ،‬بارى دةروونى ئال‬
‫دةكات و بةرةبةرة ثةستانى خويَن بةرةو‬
‫زيادبوون دةضآ و لة ئةجنامدا دةبيَتة هؤى هوروذمى طةرماييةكى زؤر‪ ،‬بةتايبةتى‬
‫لة دةوروبةرى سةر و مليدا‪.‬‬
‫ئيَمة ئةوةش دةزانني‪ ،‬كة كةسيَك كاتآ طةرماى بيَت‪ ،‬ئارةق دةكاتةوة و لةوانةية‬
‫َةتى دةكات‪ ،‬بؤية‬ ‫ياخةى كراسةكةى بنوسيَت بة مليةوة‪ ،‬ئةمةش تا رادةيةك سةغل‬
‫َدةدات ياخةى كراسةكةى لة ملى دوورخباتةوة‪.‬‬ ‫ناضار بة ثةجنةى دةستيَكى هةول‬
‫‪55‬‬
‫َويَستيَكدا هةر‬‫ديسانةوة ئةم هيَمايةش مةرج نيية هةموو كات و لة هةموو هةل‬
‫َضوون و تورِةبوونةوة‪،‬‬‫واتاى درؤ بطةيةنيَت‪ ...‬لةوانةشة زؤر جار لة ئةجنامى هةل‬
‫هةمان هيَما و نيشانة دةربكةويَت‪ ،‬ئةويش بةهؤى هةمان كاردانةوة‪ ،‬كة ثةستانى‬
‫خويَن و هةست بة طةرماكردنة‪.‬‬

‫‪56‬‬
‫حةوتةم‪:‬‬

‫لةش خويَندنةوة‬

‫َةتاندن‪،‬‬
‫َخةل‬
‫َةذاندن و دةستوثل بةيةكدا هاتن‪ ،‬يةكيَكة لة نيشانةكانى درؤ و هةل‬ ‫شل‬
‫هةروةها وا دةركةوتووة‪ ،‬كة كاتآ كةسيَك درؤدةكات‪ ،‬زؤر جار بارى دةروونى خؤى‬
‫َةرِاوكيَى دةكات‪ .‬ئةم‬
‫َضوون و دل‬ ‫َةذآ و دووضارى هةل‬ ‫ثآ دابني ناكرآ‪ ،‬بؤية دةشل‬
‫جؤرة هيَمايانةش وةك طةيةنةر و ثةيوةنديةك بة شتةكانةوة دةردةكةون‪.‬‬
‫دةست هيَنان بة قذدا‪ ،‬سةرخوراندن و دةست لةيةك خشاندن‪ ،‬لة ئةجنامى ئةوةوة‬
‫َدةستيَت‪ ،‬ئةويش هةستى ئةو مةترسيةية‪،‬‬ ‫دةردةكةون‪ ،‬كة كةسيَكى درؤزن ثيَي هةل‬
‫كة هةيةتى لة طويَطرةكةى‪ ،‬نةبا درؤكةى بدؤزيَتةوة‪ .‬ئيرت نةست فرمان دةكات بة‬
‫دةستى تا هةستآ بةو هيَمايانة‪.‬‬
‫َةتةدا درؤزنةكة زؤر كارامة و ضاثوك نية‪....‬‬‫ليَرةدا زؤر لة ثسثؤرِان دةَليَن‪ :‬لةم حال‬
‫هةر ئةوةشة‪ ،‬كة طةيةنةر و ثةيوةنديةكان بةو شيَوة سادة و ساكارة دةردةكةون‪.‬‬
‫ضونكة دةيةويَت ئةوة ثيَشان بدات‪ ،‬طواية ناشارةزاية و ئةوةزى بة كارةكة ناشكآ‪،‬‬
‫ئةوةش واى كردووة دةستوثلى بةيةكدابيَت‪ ...‬ئةم هيَماى دةستوثل بةيةكداهاتنةش‬

‫‪57‬‬
‫َؤفني‪ ،‬كةمرت دةتوانرآ برِواى ثآ بكريَت‪ ،‬ضونكة درؤزن‬ ‫َطل‬‫بة ضةشنى ضاو هةل‬
‫دةستةآلتى هةية بةسةر طؤرِين و دابينكردنياندا‪.‬‬
‫بةآلم‪ ،‬لةو شويَنانةى‪ ،‬كة لة لةشى مرؤظدا زياتر دةتوانرآ ثشتى ثآ ببةسرتآ‪،‬‬
‫بةشى خوارةوةى لةشة‪.‬‬
‫هةندآ لة تويَذةرةوةكان دةَليَن‪ :‬كاتآ‪ ،‬كة داوا لة كةسيَك دةكةيت تا هةستآ بة‬
‫َدةدات زؤربةى ئةو هيَمايانةى‪ ،‬كة لة بةشى سةرةوةى‬ ‫دةورى درؤزنيَك‪ ،‬ئةويش هةول‬
‫َدةدةيت هيَمايةك‬ ‫لةشدا دةردةكةون‪ ،‬بيانسرِيَتةوة‪ ،‬بةآلم‪ ،‬كاتآ‪ ،‬كة تؤ هةول‬
‫بسرِيتةوة‪ ،‬نةست لةبةرامبةر ئةو كارةدا هيَمايةكى تر دةردةخات‪.‬‬
‫َةى ئةو كةسةيان بةهؤى ئاميَرى ظيديووة ثيَشاندايةوة‪،‬‬ ‫ئيرت كاتآ‪ ،‬كة جول‬
‫سةيريانكرد‪ ،‬بةشى خوارةوةى لةش زؤر هيَماى ثيَوة دةردةكةوت‪ ،‬لةوانةش شيَوةى‬
‫َةتاندن بوون‪.‬‬
‫َخةل‬
‫راوةستان و بزواندنى قاضةكانى طةواهى درؤ و هةل‬
‫زؤرجار درؤزنى شارةزا جيَطؤرِكآ بة هيَماكان دةكات‪ ،‬تا ضاوبةست لة طويَطرانى‬
‫بكات‪ .‬بةآلم بة شارةزابوومنان لة زمانى جةستة‪ ،‬ئةو اليةنةش دةتوانرآ دابني بكريَت‬
‫َمان ليَبكريَت‪.‬‬
‫َني طؤل‬
‫و نةهيَل‬

‫‪58‬‬
‫هةشتةم‪:‬‬

‫رووثؤش‬

‫درؤزنى بةتوانا دةبآ دوو شت بشاريَتةوة‪ ،‬يةكةم‪ :‬راستى‪ .‬دووةميش ئةو هيَما و‬
‫َني لةسةر درؤكةى‪ ...‬بةتايبةتى ئةو هيَمايانةى‪،‬‬‫َمال‬
‫نيشانانةى دةبنة هؤى ثةردةهةل‬
‫كة هةستكردن بة تاوانى تيَدا دةردةكةويَت‪ ،‬يان ترسى ئةوةى نةبا درؤكةى ثيَى‬
‫بزانريَت‪.‬‬
‫لةطةأل ئةوةشدا‪ ،‬درؤزن تواناى ئةوةى هةية‪ ،‬كة ضاوبةست لة طويَطرانى بكات‪.‬‬
‫كاتآ مرؤظ درؤيةكى بضوك دةكات‪ ،‬هةست بة تاوانيَكى ئةوتؤ ناكات‪ ،‬بةآلم‪ ،‬كة‬
‫درؤكة زؤر طةورةبوو‪ ،‬هةستى نيَطةتيظ لة ناخةوة دةيهةذيَنيَت‪...‬خؤ ئةطةر بتوانآ‬
‫دةبآ ئةو دميةنة لة روخساريدا بسرِيَتةوة‪ ،‬ئةويش بة وةرضةرخاندنى رووى بة اليةكى‬
‫نةديويدا‪ ،‬يان بة دةستطرتن بة دةم و ضاويةوة‪ ،‬ياخود بة دروستكردنى روثؤشيَك لة‬
‫زةردةخةنة و رةنطدانةوةى طةشبينانة‪ .‬ئةمةش ئةو ضاوبةستةية‪ ،‬كة ‪Paul‬‬
‫َيَت‪ ( :‬ضاوبةستى شادمانانة)‪.‬‬
‫‪ Ekman‬ثيَى دةل‬

‫‪59‬‬
‫ليَرةدا دةبآ ئةوةش بَليَني‪ ،:‬كة لة كاتى درؤكردندا‪ ،‬روو وةرضةرخاندن و دةست طرتن‬
‫بة دةم و ضاوةوة‪ ،‬هةميشة ضاوبةست لة طويَطر ناكات‪ .‬ضونكة لةوانةية‪ ،‬كة‬
‫طويَطرةكةش ووريا بيَت و بطةرِيَت بةدواى ئةوةى‪ ،‬كة بؤضى رووى‬
‫وةرضةرخاندووة‪ ...‬ئةطةر نيازى شاردنةوةى شتيَكى نيية!‬
‫ئيَمة لة كتيَبى يةكةمى (زمانى جةستة) دا و لة ذيَر ناونيشانى (دةربرِينة‬
‫ماسولكةيية برِواثيَكراوةكان) دا بة كورتى باسى ئةوةمان كردووة‪ ،‬كة هةندآ‬
‫ماسولكة لة سةر روخسار ضةند هيَما و نيشانةيةك دةردةخةن‪ ،‬كة كةمرت مرؤظ‬
‫دةتوانيَت بيانسرِيَتةوة‪.‬‬
‫َى كةسيَكى خزم‪ ،‬يان برادةريَكى و‬ ‫بؤ منونة ئةطةر كةسيَك بة ميوانى ضوو بؤ مال‬
‫لةوآ هةستى كرد‪ ،‬كة زؤر شادمان نيية لة ميوانداريةكة‪ ،‬بةآلم ناكرآ وا خؤى‬
‫َى و‬ ‫ثيَشان بدات‪ ،‬كة بيَتاقةتة‪ .‬بؤ ئةوةش دةبآ هةندآ هيَما و نيشانةكانى خؤشحال‬
‫شادمانى لةسةر روخسارى خؤى بكيَشيَت‪ ...‬بؤية رووثؤشى زةردةخةنةيةكى‬
‫دروستكراو لةسةر روخسارى خؤى دةنةخشيَينَ‬
‫كةضى بيَبةختانة‪ ،‬هةندآ لةو ماسولكانةى سةر ناوضةوان‪ ،‬كة بة زةقى دةبينريَن‪،‬‬
‫َن‪ .‬ئةوةش بة ئاشكرا لةم ويَنانةدا‬ ‫َدةمال‬‫ثةردة لةسةر راستةقينةى دةروونى هةل‬
‫رةضاودةكريَن‪...‬‬

‫‪60‬‬
‫• نيشانةى غةم و ثةذارة‪ ،‬زياتر لةسةر‬
‫ناوضةوانى مرؤظ دةردةكةويَت‪ ،‬كة‬
‫دةرِوانينة ئةو ويَنةيةى بةرامبةر بة‬
‫ئاشكرا لةسةر ناوضةوانى دةبينني‪ ،‬كة‬
‫برؤكان‬ ‫نزيكةكانى‬ ‫جةمسةرة‬
‫بةرزبوونةتةوة‪ ،‬ضرض و لؤضى لةسةر ناوضةوان دةركةوتووة‪ ،‬لةطةأل ئةوةشدا‬
‫بةشى خوارةوةى روخسار سيماى زةردةخةنةى بةسةرةوةية‪ ،‬كةضى‬
‫راستةقينةى دةروونى نةشاردؤتةوة‪.‬‬

‫• لةوانةية برؤكان بةرزببنةوة و زياتريش لةيةك‬


‫نزيك ببنةوة‪ ،‬كة ئةمةش نيشانةى ترس و‬
‫َةرِاوكيَية‪.‬‬
‫دل‬

‫‪61‬‬
‫لةطةأل ثةردةى ئةو شادمانية دروستكراوةى‪ ،‬كة لةسةر روخسارى كيَشاويَتى‪ ،‬كةضى‬
‫هيَشتا ناتوانيَت نيشانة و هيَماكانى نائارامى دةروونى خؤى بشاريَتةوة‪.‬‬

‫• لة ويَنةى سيَيةمدا‪ ،‬ليَوةكان تةسك‬


‫بوونةتةوة و برؤكان كرذ بوون و ديَنة‬
‫ثيَشةوة و دةضنةوة دواوة‪ ،‬كة ئةوةش‬
‫نيشانةى زيزبوون و تورِةبوونة‪.‬‬
‫بة هةرحاأل نيشانة و هيَماكانى سةر روخسار‪ ،‬كة لةو سآ ويَنةيةدا دةردةكةون‪،‬‬
‫زياتر بةهؤى ماسولكةكانى ناوضةوانةوة دروست دةبن و مرؤظ كةمرت تواناى‬
‫دابينكردن و سرِينةوةى هةية ‪.‬‬

‫‪62‬‬
‫نؤيةم‪:‬‬
‫زةردةخةنة‬

‫َةكانى خؤيان دةكةن‪ ،‬كة‬ ‫لة كولتورى رؤذئاوادا‪ ،‬دايك و باوكةكان‪ ،‬ئامؤذطارى منال‬
‫هةميشة دةم بة زةردةخةنة بن و بةتايبةتى لة رووى ئةو كةسانةدا‪ ،‬كة بؤ يةكةم‬
‫جارة دةيانبينن‪.‬‬
‫ضونكة زةردةخةنة هيَماى دؤستايةتية و دميةنيَكى جوانة لةسةر روخسار و ئاويَنةى‬
‫دةروون ثاكى و بآ كينة و بوغزة‪.‬‬
‫‪ Allan Pease‬لة كتيَبةكةيدا دةَليَت‪ :‬يةكةم تؤماركراوى زانستى لةبارةى‬
‫زةردةخةنةوة‪ ،‬لة سةرةتاى سةدةى نؤزدةدا لة اليةن زاناى فةرِةنسى‬
‫‪ Guillaume Duchene de Boulogne‬تؤماركراوة‪.‬‬
‫ئةويش بة بةكارهيَنانى‪ ...‬ناسينةوةى ئةلةكرتؤنى و هوروذاندنى كارةبايي ‪.‬‬
‫بؤ جياكردنةوةى زةردةخةنةى سروشتى و بآ مةبةست‪ ،‬لة جؤرةكانى ترى‬
‫زةردةخةنة‪ ..‬هةستا بة شيكردنةوةى كةللةسةرى مرؤظ‪ ،‬تا بزانيَت ضؤن‬
‫ماسولكةكانى روخسارى مرؤظ كاردةكةن‪.‬‬

‫‪63‬‬
‫بؤ ئةو مةبةستةش هةستا بة راكيَشانى ماسولكةكان لة زؤر طؤشةى جياوازةوة تا‬
‫بزانآ كاميان لةو ماسولكانة ئةركى زةردةخةنةى طرتؤتة ئةستؤ‪.‬‬
‫َة ماسولكةوة‬ ‫لة ئةجنامدا ئةوةى دؤزييةوة‪ ،‬كة زةردةخةنة لة اليةن دوو كؤمةل‬
‫دروست دةبيَت‪.‬‬
‫يةكةم‪ ،‬ماسولكةكانى ناوضةوان‪ ،‬كة بةالكانى روخساردا شؤرِبوونةتةوة بؤ‬
‫طؤشةكانى دةم‪.‬‬
‫َدةسآ بة راكيَشانى‬‫دووةميشيان‪ ،‬ماسولكةكانى دةوروبةرى ضاوة‪ ،‬كة ئةمةيان هةل‬
‫ثشتى ضاو ‪ ،‬بةم كارةش قةوارةى ضاو بضوكرت دةنويَنآ و دةبيَتة هؤى ثةيدا بوونى‬
‫ضرضةكانى سةر جةمسةرة دوورةكانى ضاو‪ ،‬كة لة ئينطليزيدا بة (قاضى قةلةرِةش)‬
‫َدةسن بة راكيَشانى ثشتى دةم‬ ‫ناودةبريَت‪ .‬هةروةها ماسولكةكانى ناوضةوانيش هةل‬
‫َمةكانيش طةش ببنةوة‪.‬‬ ‫تا ددانةكان دةركةون و كول‬
‫َة ماسولكةية زؤر طرنطة‪ ،‬ضونكة هةر يةكةيان بة جؤريَك‬ ‫تيَطةشنت لةم دوو كؤمةل‬
‫َكةكانى ناوضةوان‪ ،‬كار لة‬ ‫كار لةسةر دروستكردنى زةردةخةنة دةكةن‪ .‬ماسول‬
‫زةردةخةنةى دروستكراو دةكةن‪ ،‬واتة ئةو زةردةخةنةيةى‪ ،‬كة مرؤظةكة خؤى‬
‫َثيَوةنةريَكى دةروونى هةبيَت و لة‬‫دةيةويَت لةسةر روخسارى دةركةويَت‪ ،‬نةك ثال‬
‫ئةجنامى هةستيَكى راستةقينةوة ثةيدا بووبيَت‪.‬‬
‫هةروةها ماسولكةكانى دةوروبةرى ضاو زياتر زةردةخةنةى سروشتى لةسةر روخسار‬
‫دةنةخشيَنن ‪.‬‬
‫ئيَمة ئةوةش دةزانني‪ ،‬كة زةردةخةنة لة دوو بةشى روخساردا دةردةكةويَ‪ ،‬ئةويش‪،‬‬
‫َمةكانة‪.‬‬
‫كة دةوروبةرى ضاو‪ ،‬دةم و كول‬

‫‪64‬‬
‫َة‬
‫كةواتة بؤ دةركةوتنى زةردةخةنةى سروشتى و بآ مةبةست‪ ،‬هةردوو كؤمةل‬
‫ماسولكةكة دةووردةبينن‪ .‬بةآلم بؤ زةردةخةنةى دروستكراو تةنيا ماسولكةكانى‬
‫َدةسنت‪.‬‬
‫ناوضةوان بة كارةكة هةل‬
‫بؤية بؤ جياكردنةوةى ئةو دوو جؤرة زةردةخةنةية دةبآ سةرةتا ضاوبطيَرِين بؤ‬
‫ضرضةكانى الضاو‪ ،‬ضونكة ئةو ضرضانة بةهؤى ماسولكةكانى دةوروبةرى ضاوةوة‬
‫َكاريةكةى دةدات‪ ،‬كة هيَماى زةردةخةنةى‬ ‫دروستدةبيَت‪ ،‬كة نةست فرمان بة هيَل‬
‫راستةقينة و سروشتية‪.‬‬
‫زةردةخةنةى دروستكراويش تةنيا لة دةم و ليَوةكاندا دةردةكةويَت‪.‬‬

‫‪65‬‬
‫جؤرةكانى زةردةخةنة‬

‫زانايان زؤربةيان ثيَنج جؤر زةردةخةنة دياريدةكةن‪ ،‬ئةوةش ئةو جؤرة‬


‫َكانى دةوروبةرمان دةيانبينني ‪.‬‬
‫زةردةخةنانةية‪ ،‬كة ئيَمة رؤذانة لةسةر روخسارى خةل‬

‫• ليَوةكان زؤر بة توندى نوساون بة يةكةوة و زةردةخةنةيةك بة ثانتايي‬


‫روخسار دةردةكةويَت و ددانةكان بة شاراوةيي دةميَنيَتةوة‪ .‬دةَليَن‪ :‬ئةم‬
‫َطرتووة و خاوةنةكةى‬ ‫جؤرة زةردةخةنةية زياتر ثةياميَكى شاراوةى هةل‬
‫نايةويَت كةسانى تر ثةي ثيَبةرن‪ .‬هةروةها بةزؤرى ئةم زةردةخةنةية الى‬
‫ذنان دةبينريَت‪ ،‬ضونكة كاتآ‪ ،‬كة ذنيَك حةزى لة ضارةى ذنيَكى تر‪ ،‬يان‬
‫‪66‬‬
‫كةسيَك نةبيَت‪ ،‬ئةو هةستى حةزثيَنةكردنة بةم جؤرة زةردةخةنةية‬
‫دادةثؤشيَت‪ .‬بؤ منونة‪ :‬كاتآ ذنيَك بة ذنيَكى تر بَليَت‪ ( :‬ذنيَكى كارامةية‬
‫و دةتوانيَت بزانآ‪ ،‬كة ضى دةويَت‪ )...‬ثاشان زةردةخةنةيةكى ليَو داخراو‬
‫دةخاتة سةر روخسارى خؤى‪ ، ،‬كة واتاى شاردنةوةى ئةجنام و شيكردنةوةى‬
‫رستةكةى ناو كةوانةكة دةطةيةنيَت‪ ،‬ليَرةدا لةوانةية ئةو زةردةخةنةية ئةم‬
‫َة)‪.‬‬
‫بؤضوون و بريةى شاردبيَتةوة‪ ،‬بؤ منونة‪ ( :‬ذنيَكى درِ و سةرضل‬
‫ئيَمة رؤذانة لة طؤظار و رؤذنامةكاندا لةم شيَوة زةردةخةنانة دةبينني‪ ،‬بةتايبةتى لة‬
‫َكانى ناودار و سةركةوتو لة كارو فرماندا‪ ،.‬كة لةوانةية ئةو نهيَنيةيةيان‬ ‫ويَنةى خةل‬
‫شاردبيَتةوة و نايانةويَت ثيَمان بَليَن ضؤن طةشتوونةتة ئةو ئاستى ناودارى و‬
‫سةركةوتنة‪...‬‬

‫كاتآ دةرِوانينة ويَنةى ‪ ، A‬دوو دةربرِينى جياواز بةرامبةر بةيةك لة روخسارى‬


‫ئةو مرؤظةدا دةبينريَت‪ .‬الى راستى ميَشك‪ ،‬برؤى الى ضةث بةرزدةكاتةوة‪.‬‬
‫هةروةها ماسولكةكانى الى ضةثى روخسار‪،‬‬
‫َمى ضةث بةرزدةكاتةوة‪ ،‬بةمةش زةردةخةنة‬ ‫كول‬
‫دةكةويَتة الى ضةثى روخسارةوة‪ .‬لةهةمان كاتدا‬
‫الى ضةثى ميَشك‪ ،‬ماسولكةكان بةرةوخوارةوة‬
‫رادةكيَشيَت لةسةر الى راستى روخسار‪ ،‬كة‬
‫شيَوة و هيَماى تورِةبوون و زيويرى دةردةكةويَت‪.‬‬
‫ليَرةدا زانايان ئةم جؤرة زةردةخةنانة وةك شيَوة بازنةييةك ثيَشان دةدةن‪،....‬‬

‫‪67‬‬
‫َخؤشى‬ ‫كة اليةكى روخسار‪ ،‬ثةيامى بةختيارى و دل‬
‫دةطةيةنآ بةهؤى دةركةوتنى زةردةخةنةوة‪ ،‬بةآلم‬
‫َناخؤشى و تورِةبوون‬ ‫اليةكةى تر‪ ،‬ثةيامى دل‬
‫دةطةيةنآ‪ ،‬بةهؤى ئةو هيَمايانةى لةسةر ئةو الية‬
‫دةركةوتووة‪ .‬بؤ سةملاندنى ئةوةش دةَليَن‪ :‬ئةطةر‬
‫ئاويَنةيةك بة طؤشةى ‪ 90‬ثلة خبةينة الى راستى‬
‫ويَنةى ‪ A‬ةوة‪ ،‬ئةوا بةسةرجةمى ويَنةكة خؤى و شيَوةى ويَنةى ناو ئاويَنةكة‪،‬‬
‫شيَوةى ويَنةى ‪ B‬مان بؤ دةردةضيَت‪ ،‬كة روخساريَكى شادمانانة و ثرِ‬
‫زةردةخةنةية ‪.‬‬

‫بةآلم ئةطةر ئاويَنةكة بةهةمان طؤشة و بة ‪ 90‬ثلة‬


‫خبةينة الى ضةثى ويَنةى)‪ (A‬ةوة ئةوا بة سةرجةمى‬
‫ويَنةكة و شيَوةى ناوئاويَنةكة‪ ،‬ويَنةى)‪ (C‬مان بؤ‬
‫دةردةضيَت‪ ،‬كة روخسارى كةسيَكى تورِة و زيزبوو‬
‫دةردةخات‪ .‬ئةم جؤرة زةردةخةنةية زياتر لة‬
‫رؤذئاوادا باوة‪.‬‬

‫‪68‬‬
‫• جؤريَكى تر لة زةردةخةنة‪ ،‬كة بةهؤى مةشقكردنةوة فيَرى دةبني‪ ،‬ئةويش بة‬
‫بةردانةوةى ضةناطة و ليَوى خوارةوة‪ ،‬تا شيَوةى ثيَكةنني بنويَنآ‪ .‬ئةم جؤرة‬
‫زةردةخةنةية زياتر لة شانؤ و فلمة كؤميديةكاندا دةبينريَت‪ .‬لةو‬
‫ناودارانةى‪ ،‬كة ئةم جؤرة زةردةخةنةيةيان هةية‪ Bill Clinton ،‬سةرؤكى‬
‫ثيَشوى‬

‫ئةمةريكا و ئةكتةرى سينةمايي ( جؤكةر) الى ئةوانة ئةم جؤرة‬


‫زةردةخةنةية زياتر بة مةبةستى سةرنج راكيَشانى جةماوةرةكانيانة‪،‬‬
‫َكانى سادة بةالى خؤياندا‬ ‫ضونكة شيَوة كؤميديةك ثيَشان دةدات‪ ،‬خةل‬
‫رادةكيَشن‪.‬‬

‫‪69‬‬
‫• سةرى شةرم دادةنةويَنريَت و لة ذيَرةوة دةرِوانريَت بؤ سةرةوة و زةردةخةنة‬
‫لةسةر ليَو و ضاوةكان دةردةكةويَت‪ ،‬ئةم جؤرة زةردةخةنةية زياتر الى ميَرد‬
‫َتة‬‫َة و تازةثيَطةيشتووان دةبينريَت‪ ،‬هةروةها الى ئةوانةى طال‬ ‫مناأل و كضؤل‬
‫َة بة كةسيَكى تر دةكةن‪.‬‬ ‫و تةشقةل‬
‫ثياوان بةطشتى حةزيان لة بينينى‬
‫ئةم جؤرة زةردةخةنةية هةية‪،‬‬
‫بةتايبةتى‪ ،‬كاتآ‪ ،‬كة كضيَك بةو‬
‫شيَوةية بة دةم ثياويَكةوة‬
‫ثيَبكةنيَت يان خبةنيَت‪ ،‬ئةوا‬
‫هةستى باوكايةتى الى ثياوةكة‬
‫ثةيدا دةبيَت و طيانى ثاراسنت و‬
‫ئاطادارى لة ناخةوة دةجيوَليَنيَت‪.‬‬
‫هةر ئةو جؤرة زةردةخةنةية‪ ،‬كة (دايانة)ى كرد بة شازادةيةكى لة يادنةضوو‪ ،‬ضونكة‬
‫دايانة زؤربةى كات ئةو جؤرة زةردةخةنةية لةسةر ليَوةكانى بوو‪ .‬هةر ئةوةشة‪ ،‬كة‬
‫ذنان حةزيان دةكرد وةك دايانة بن‪.‬‬

‫• جؤرى ثيَنجةمى زةردةخةنة الى زؤر كةس دةبينريَت‪ ،‬هةرضةند زانايان‬


‫دةَليَن‪ :‬لة ناوضةيةكةوة بؤ ناوضةيةكى تر دةطؤرِيَت و كولتووريش كارى‬

‫‪70‬‬
‫خؤى هةية لةسةر ئةم جؤرة زةردةخةنةية‪ .‬ئةو تويَذةرةوانةى‪ ،‬كة زياتر‬
‫َطاى ئةمةريكاية‪ ،‬دةَليَن‪ :‬ناوضةكانى‬ ‫تويَذينةوةكانيان لةسةر كؤمةل‬
‫‪ Atlanta, Louisville, Memphis, Nashville,‬و زؤربةى ناوضةى‬
‫‪Texas‬ئةم زةردةخةنةية باوة لة نيَو ضينى ناوةرِاستدا‪.‬‬
‫َكى تةكساسة‪،‬‬ ‫ئيَمة ئةوةش دةزانني‪ ،‬كة (جؤرج بوشى) سةرؤكى ئةمةريكا خةل‬
‫كاتآ‪ ،‬كة لةسةر شاشةى تةلةفيزيؤن دةردةكةويَت‪ ،‬بة ئاشكرا ئةو زةردةخةنةية‬
‫لةسةر روخسارى دةبينريَت‪ ،‬زؤر جار ليَدوانةكةى لةبارةى كارةساتيَكى ناخؤش و‬
‫َكارى زةردةخةنةكة لةسةر روخسارى خؤى‬ ‫غةمطينيةوةية‪ ،‬كةضى ناتوانآ هيَل‬
‫بسرِيَتةوة‪ ،‬ضونكة ئةو زةردةخةنةية بة فرمانى كولتوورى ناوضةكة تيَيدا طةورةبووة‬
‫و لة دةروونيا جيَي خؤى كردؤتةوة‪.‬‬
‫َكى باشوورى ئةمةريكاية‪ ،‬بة هةمان شيَوة ئةو‬ ‫هةروةها جيَمى كارتةريش‪ ،‬كة خةل‬
‫َكى باشوور و‬ ‫زةردةخةنةية لةسةر روخسارى دةبينريَت‪ ،‬كة زؤر ئاسايية بةالى خةل‬
‫َكانى باكورى ئةمةريكا اليان وابوو‪ ،‬كة‬ ‫ئةو ناوضانةى ناومان هيَناون‪ ،‬بةآلم خةل‬
‫جيَمى كارتةر شتيَكى شاردؤتةوة و نايةويَت باسى بكات‪ .‬هةر ئةمةشة كاتآ‪ ،‬كة‬
‫َكةوة ثيَنةكةنني‪ ،‬ضونكة الى‬ ‫دةضني بؤ نيؤرك‪ ،‬دةبآ ئاطامان لةوةبيَت زؤر بةدةم خةل‬
‫َتةثيَكردن دةكةن‪.‬‬
‫ئةوان هةست بة طال‬

‫‪71‬‬
‫زةردةخةنة ميَشك هةلَدةخةلَةتيَنآ‬
‫بةهرةى ناسينةوة و شفرةكردنى زةردةخةنة بةتةواوى لة ميَشكدا دةردةكةويَت‪،‬‬
‫ضونكة زةردةخةنة نيشانةيةكى بةسؤز و ملكةضانةية و ميَشك راستةوخؤ هةست بة‬
‫تيشكدانةوةكةى دةكات و دةيناسيَتةوة‪.‬‬
‫لة كولتوورى رؤذئاوادا‪ ،‬ذنان و ثياوان‪ ،‬كاتآ لة ريَ و رؤشتنا بةرةو رووى كةسيَكى‬
‫َيان دةدا‪ ،‬كة‬ ‫نةناس دةرِؤشنت‪ ،‬هةول‬
‫زةردةخةنةيةك ثيَشانى بةرامبةرةكانيان‬
‫بدةن‪ .‬تا ئةو نةناسة هةست بة ئارامى و‬
‫َنيايي بكات‪ ،‬هةروةها ئةويش بة هةمان‬ ‫دل‬
‫شيَوة بة زةردةخةنةيةك وةآلمى دةداتةوة‪.‬‬
‫بؤ سةملاندنى ئةوةى‪ ،‬كة ميَشك زوو لة‬
‫زةردةخةنة تيَدةطات‪ ،‬برِوانة ئةو ويَنةية‪،‬‬
‫كاتآ دةرِوانينة ئةو ويَنة سةرةوخوارة‪ ،‬كة‬
‫َكى بريتانيا يةكسةر‬ ‫لةوانةية خةل‬
‫بيناسنةوة‪ ،‬ضونكة ويَنةى ئةكتةريَكى‬

‫‪72‬‬
‫سينةمايي بريتانية بةناوى ‪ ، Hugh Grant‬ليَرةدا كاتآ‪ ،‬كة بة سةرةوخوارى‬
‫تةماشاى ويَنةكة دةكةين‪ ،‬زياتر شادمانى و ئاسودةيي دةخويَنينةوة‪ ،‬ئةويش بةهؤى‬
‫ئةو زةردةخةنةيةى‪ ،‬كة رووى داثؤشيوة‪.‬‬
‫بةآلم‪ ،‬كاتآ‪ ،‬كة ويَنةكة خبةينةوة بارى ئاسايي‪ ،‬شيَوةيةكى جياواز لةسةر روخسارى‬
‫ويَنةكة دةبينني‪ ،‬كة زؤر دوورة لةو روخسارة ثرِ لة شادمانى و ئاسودةيةى‪ ،‬كة لة‬
‫يةكةم جاردا هةستمان ثيَكرد ‪.‬‬
‫ليَرةدا ئةوةمان بؤ دةردةكةويَت‪ ،‬كة ميَشكى مرؤظ دةتوانآ زةردةخةنة بناسيَتةوة‪،‬‬
‫يان خبويَنيَتةوة‪ ،‬ئةطةر روخسارةكة سةرةوخواريش بيَت‪ ،‬تةنانةت ميَشك دةتوانآ‬
‫زةردةخةنة لة هةموو بةشةكانى ترى لةش جيابكاتةوة‪ ،‬هةرضؤن لة ويَنةكةدا و لة‬
‫بارى سةرةوخواريدا‪ ،‬هيض جؤرة كةموكورِييةكى روخسارةكةى نةخويَندةوة‪ ،‬كةضى‬
‫لة بارى ئاساييدا ميَشك هةستى بة روخساريَكى رمؤزنى خواروخيَض و تيَكشكاو‬
‫َةتيَنآ‪.‬‬
‫َبخةل‬
‫كرد‪ .‬كةواتة زةردةخةنة زؤرجار دةتوانآ ميَشك هةل‬

‫‪73‬‬
‫زةردةخةنةى دروستكراو‬

‫زؤر لة ئيَمة دةتوانني ئةو جياوازية بةدى بكةين‪ ،‬كة لة نيَوان زةردةخةنةى سروشتى‬
‫و زةردةخةنةى دروستكراودا هةية‪.‬‬
‫َنيابوون و ئارامى دةخويَنينةوة‪ ،‬ضونكة زةردةخةنة‬ ‫ئيَمة واتاى زةردةخةنة بة دل‬
‫هيَمايةكى ناسك و بةسؤزة‪ ،‬كة لةسةر روخسارى كةسيَك دةيبينني‪ ...‬با ئةو‬
‫َثيَوةنةريَكى تايبةتى ئةو زةردةخةنةيةى ثيَكردبيَت‪.‬‬
‫كةسةش ثال‬
‫هةروةها زؤرجار و الى زؤر كةس زةردةخةنة تةنيا واتاى درؤكردن دةطةيةنآ‪ ...‬و‬
‫َى ئةوة دةدةن‪ ،‬كة خؤيان لة ذيَر ثةردةى زةردةخةنةدا بشارنةوة‪.‬‬‫زؤر درؤزن هةول‬
‫‪74‬‬
‫َينةوةيةكدا دةَليَت‪ :‬ثياوان لة كاتى درؤكردندا كةمرت‬ ‫‪ Paul Ekman‬لة ليَكؤل‬
‫َكانى‬‫زةردةخةنة لةسةر روخساريان دةردةكةويَت‪ ،‬ضونكة ئةوان لةو برِوايةدان خةل‬
‫درؤزن دةزانن‪ ،‬كة زةردةخةنة وةك نيشانةيةكى درؤكردن دةخويَندريَتةوة‪ ،‬بؤية‬
‫َى ئةوة دةدةن‪ ،‬كةمرت زةردةخةنة بةكاربيَنن لة كاتى درؤكردندا‪.‬‬ ‫هةول‬
‫ئةو كةسانةى‪ ،‬كة درؤدةكةن و جارجارة زةردةخةنة اليان دةردةكةويَت‪ ،‬ئةو‬
‫زةردةخةنةية زؤر خيَراتر دةردةكةويَت‪ ،‬وةك لة زةردةخةنةيةكى سروشتى بآ‬
‫مةبةست‪ .‬هةروةها زةردةخةنةى درؤزن زؤرتر بةسةر روخسارةوة وةك رووثؤشيَك‬
‫دةميَنيَتةوة لة بةراووردا لةطةأل زةردةخةنةى سروشتى و راستةقينة‪.‬‬
‫وةك لةو ويَنةيةدا دةيبينني‪ ،‬زةردةخةنةى دروستكراو زياتر بة اليةكى روخسارةوة‬
‫دةبينريَت‪ ،‬كةضى زةردةخةنةى سروشتى و راستةقينةى بآ مةبةست بة هةردووالى‬
‫روخسارةوة بةديدةكريَت‪ .‬ئةويش بة فرمانى نيوةطؤى ميَشك‪ ،‬كة دةيدات بة‬
‫هةردووالى روخسار تا هةسنت بة ضاالكى هاوجيَيةتى‪.‬‬

‫‪75‬‬
‫درؤزن‬
‫َكانى درؤزن لة كاتى درؤكردندا دةكةونة ذيَر جؤرة فشاريَكةوة‪.‬‬ ‫بيَطومان خةل‬
‫يةكةم شتيَكيش‪ ،‬كة راستةوخؤ بتوانيت بةهؤيةوة‪ ،‬ثةى بة درؤى كةسيَك ببةيت لة‬
‫وتوويَذدا بةرةو رووى خؤت‪ ،‬كة وةستاوة‪ ،‬هيَماو نيشانةكانى زمانى جةستة و‬
‫دةربرِينة روخساريةكانة‪.‬‬
‫بةآلم ئةو هيَما و نيشانانةش هةروا ئاسان نيية تا فيَرنةبني‪ ،‬كة ضؤن بياخنويَنينةوة‪.‬‬
‫ئيدى دواى ئةوة‪ ،‬كاتآ ضاوديَرى زمانى جةستةى هةر كةسيَك بكةين‪ ،‬كة روو بة‬
‫روو وتوويَذى لةطةأل دةكةين‪ ،‬ئةوة بة ئاسانى دةتوانني زؤر لة درؤكانى بطرين و‬
‫َةتيَنآ‪.‬‬‫َسوكةوتى رؤذانةدا مباخنةل‬
‫َة و هةل‬
‫َني لة مامةل‬
‫نةيةل‬
‫ئيَمة دةبآ لة كاتى طةرِان بةدواى هيَما و نيشانةكانى زمانى جةستةى هةر‬
‫كةسيَكدا‪ ،‬ئاطامان لةوةبيَت‪ ،‬كة ئةو قسةكةرة لةوانةية هيَندة كارامة و‬
‫ليَهاتوبيَت‪ ،‬كة زؤر لة هيَما و نيشانة و دةربرِينة روخساريةكانى لةسةر روخسار و‬
‫َةذان و فشار دةرناكةويَت‬ ‫طيانى خؤى سرِيبيَتةوة‪ .‬ضونكة لةو بارودؤخةدا سيماى شل‬

‫‪76‬‬
‫و ضاوبةستمان ليَدةكريَت‪ .‬ئةويش هيَندة بة رةوانبيَذى و ضاالكى دةكةويَتة دارِشتنى‬
‫َثشتى وتةكانى‪ ،‬كة ئةمةش سةر لة طويَطر‬ ‫َبةسرتاو بؤ ثال‬
‫ضريؤك و سةرطوزشتةى هةل‬
‫دةشيَويَنيَت‪ .‬بةآلم دواى ئةوةى‪ ،‬كة كتيَبةكةت خويَندةوة و هةندآ لة نيشانة و‬
‫َكانى درؤزن تيَطةيشتني‪ ،‬ئةوا دةتوانني سةرجةم رؤذانة ضاوديَرى ئةم‬ ‫َةى خةل‬ ‫جول‬
‫َة و قسةى‬ ‫خاآلنةى الى خوارةوة بكةين‪ ،‬كة بةرامبةر كةسيَك رادةوةستني و مامةل‬
‫لةطةأل دةكةين‪:‬‬

‫َكانى درؤزن بة دةنطى بةرز قسةدةكةن‪ ،‬يان كةمآ لة بارى ئاسايي‬ ‫خةل‬ ‫‪)1‬‬
‫زياتر دةنط بةرزدةكةنةوة‪.‬‬
‫طرذبوون لةسةر لةش و روخساريان بةديدةكريَت‪.‬‬ ‫‪)2‬‬
‫َةى دةستيان زؤر دةبيَت‪ ،‬بةتايبةتى دةستربدن بؤ سةر‪ ،‬بة مةبةستى‬ ‫جول‬ ‫‪)3‬‬
‫سةرخوراندن يان دةستهيَنان بة قذدا‪ ،‬هةروةها دةستربدن بؤ دةم‪ ،‬بة‬
‫مةبةستى دةم طرتن‪ ،.‬يان بؤ لووت خوراندن‪ ،‬هةروةها زؤرجار ضاوى خؤى‬
‫َؤفيَت‪.‬‬
‫َئةطل‬‫ثآ هةل‬
‫َئةطةرِيَت‪،‬‬
‫َئةمذيَت‪ ،‬يان زةرد هةل‬ ‫ثيَستى روخسار و دةستةكانى‪ ،‬سثى هةل‬ ‫‪)4‬‬
‫َني‬
‫َمال‬‫ئةوةش بةهؤى ئةو بارى دةروونيةوة‪ ،‬كة ترسى ثةردة لةسةر هةل‬
‫دةخياتة ذيَر فشار و نائاراميةوة‪.‬‬
‫لةوانةية لووتى فشبيَتةوة و كونةكانى زياتر واآلبن‪.‬‬ ‫‪)5‬‬
‫َئةكيَشيَت‪ ،‬لةوانةشة طويَت لة دةنطى مشةمشى‬ ‫َى هةناسة هةل‬ ‫بة قول‬ ‫‪)6‬‬
‫هةناسةى بيَت‪.‬‬

‫‪77‬‬
‫‪ )7‬ليَوى تةنك دةنويَنيَت و زياتر داخراوة‪.‬‬
‫َى ديَتةوة يةك و جةستةى بضوكرت دةنويَنيَت‪.‬‬ ‫‪ )8‬شان و قؤل‬
‫‪ )9‬ئةطةر برِوانيتة نيَوان دوو برؤكةى‪ ،‬لةسةر ناوضةوانى طرذيةك دةبينيت‪.‬‬
‫ثةيوةندى ضاوى دةثضرِيَت‪ ،‬زياتر تةماشاى ئةم الو ئةوال دةكات‬ ‫‪)10‬‬
‫و خؤى دةثاريَزآ لةوةى‪ ،‬كة سةرنج لة ناو ضاوى نةدريَت‪ ،‬هةروةها زؤر‬
‫جاريش ضاوى دةنوقيَنآ و ضاوتروكاندنيشى زؤر دةبيَت‪.‬‬
‫َى زياد دةكات‪.‬‬ ‫ترثة و ليَدانى دل‬ ‫‪)11‬‬
‫ناولةثى دةستى شؤرِدةبيَتةوة و زؤر جار لةثى دةستى دةنوقيَنآ و‬ ‫‪)12‬‬
‫نايةويَت رووى بكاتة بةرامبةرةكةى‪.‬‬

‫سةرةرِاى ئةوةى‪ ،‬كة درؤزن بةو شيَوةية دزيَوة و كاريَكى ناثةسةند دةكات‪ .‬كةضى‬
‫لةطةأل ئةوانةشدا يةك كةس نيية لةسةر رووى ئةم زةمينةدا‪ ،‬كة جارآ لة جاران‬
‫درؤيةكى نةكردبيَت‪ ،‬يان نةيكات‪.‬‬
‫بةآلم ئةوةش هةريةكة و بابيَكى تايبةتى خؤى هةية‪ ،‬زؤر جار مرؤظ درؤدةكات بة‬
‫مةبةستى سازكردنى كاريَك بؤ ثيَويستى ذيانى خؤى‪ .‬هةروةها زؤرجار درؤدةكريَت‬
‫َى كةسيَكى تر‪ ،‬يان بؤ ثاراستنى ذيانى كةسيَك‪ ،‬يان بؤ ئةوةى كارآ‬‫بؤ رازيبوونى دل‬
‫نةكريَت‪ ،‬كة بة زؤر فرمان دراوة بةسةرماندا ‪.‬‬
‫َى كةسانى‬ ‫درؤكردن بؤ خؤ بة زأل طرتن و خؤفشكردنةوة‪ .‬ذن درؤ دةكات بؤ ئةوةى دل‬
‫ترى ثيَخؤشكات‪ ،‬كةضى ثياو درؤ دةكات تا خؤى دةرخات‪ ،‬كة باشرتة‪.‬‬

‫‪78‬‬
‫(جؤزيف تيَكس) لة كؤليَجى بؤسنت‪ ،‬تويَذينةوةيةكى لةسةر درؤ كردووة و لة‬
‫ئةجنامدا شةش جؤر درؤى دياريكردووة‪:‬‬

‫درؤ بؤ خؤثاراسنت لة مةترسى‪ ،‬يان ثاراستنى كةسانى تر لة مةترسى‪.‬‬ ‫‪.1‬‬


‫َةوانيَتى‪ ،‬كة بةهؤيةوة كةسانى تر لة مةترسى رزطار دةكات‪.‬‬ ‫درؤى ثال‬ ‫‪.2‬‬
‫درؤى لة خؤبايبوون‪ ،‬كة لة هةستى تةريقى دةيثاريَزيَت‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫درؤكردن بؤ ثاساوى شةرمةزارى‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫َةمةند دةكات‪.‬‬
‫درؤى براوة‪ ،‬كة درؤزنةكة دةول‬ ‫‪.5‬‬
‫درؤى ضةثةأل‪ ،‬كة دةبيَتة هؤى زيانطةياندن بة كةسيَك ‪.‬‬ ‫‪.6‬‬

‫‪79‬‬
‫فالَضى‬
‫َضى‪ ،‬يان فةتاح فاأل‪ ،‬ضؤن لةبارةى كةسيَكةوة دةزانن‪ ،‬كة بةخت و ناوضةوانى‬ ‫فال‬
‫خبويَننةوة؟‬
‫َى كردبآ‪ ،‬زؤربةمان‬ ‫هةر يةكة لة ئيَمة ئةطةر بة ريَكةوت‪ ،‬سةردانى فةتاح فال‬
‫َضية‪ ،‬ئةو هةموو شتانة لةبارةى‬ ‫سةرمان سووردةميَنآ لةوةى‪ ،‬كة ضؤن ئةو فال‬
‫ئيَمةوة دةزانيَت‪ ،‬تةنانةت باسى بابةتى وةهات بؤ دةكات‪ ،‬كة جطة لة خؤت كةسى‬
‫َضية ئةو زانياريةى لةبارةى ئيَمةوة‬‫تر ئاطاى لةو شتة نية‪ ،‬ئةى دةبآ ئةم فال‬
‫لةكويَوة دةستكةوتووة؟‬
‫َضيَتى دةَليَن‪ :‬ئةو كةسانةى‪ ،‬كة خةريكى كارى‬ ‫تويَذينةوةكان لةبارةى كارى فال‬
‫َضيَتني‪ ،‬يان بةختطرةوةن‪ ،‬يان دةستطرةوة‪ ،‬دةبآ شارةزاييان لةو تةكنيكةدا‬ ‫فال‬
‫هةبآ‪ ،‬كة ناودةبرآ بة (خويَندنةوةى سارد)‪ .‬بةهؤى ئةو تةكنيكةوة دةتوانن لةسةدا‬
‫َكانى سادة و ساكارةوة‬ ‫هةشتاى ئةو شتانة خبويَننةوة‪..‬كة ئةمةش بةالى خةل‬
‫شتيَكى سةيرة و وةك سحري واية‪.‬‬
‫َة و‬‫خويَندنةوةى سارديش زياتر بةهؤى سةرجندان و خويَندنةوةى هيَما و جول‬
‫نيشانةكانى زمانى جةستةوةية‪ ،‬لةطةأل تيَطةيشنت لة سروشتى ئادةميزاد‪ ،‬هةروةها‬

‫‪80‬‬
‫زانيارى لة ئامارطرى طرميانةكان‪...‬كة ئةمةيان دةبى مةشقى لةسةر بكرآ تا تةواو‬
‫فيَرى بةكارهيَنانى دةبيَت‪.‬‬
‫َضيَتى لة هةموو كولتوورة جياوازةكاندا هةية و لة هةنديَكياندا لةوانةية جياوازى‬ ‫فال‬
‫بةدى بكريَت‪ ،‬بةتايبةتى لة شيَوة و جؤرى ئةو شتانةى بةكارى دةهيَنن بؤ كارى‬
‫َى خؤم هةندآ لة‬ ‫َضيَتى‪ .‬بؤ منونة لة كولتوورى كووردةواريدا من بةش بةحال‬ ‫فال‬
‫َم بينيوة‪ ،‬بةآلم لةو شتانةى‪ ،‬كة لة كولتوورى رؤذئاوادا دةيبينم‬ ‫جؤرةكانى فةتاح فال‬
‫َضيةكة لةبةردةمى خؤيدا دايناوة و‬ ‫َة)‪ ،‬كة فال‬ ‫و الى خؤمان نيية (تؤثى كرستال‬
‫هةردوو دةستى بةدةووردا دةطيَرِآ و قسةى لةطةأل دةكات و تيَيدةرِوانآ‪.‬‬
‫لةو شتانةى‪ ،‬كة زؤر بآلوة و لة زؤربةى كولتورةكانيشدا هاوشيَوةية‪ ،‬كارتى‬
‫َضى بةكارى ديَنآ بؤ خويَندنةوةى بةخت و‬ ‫قومار‪..‬كة جؤرة كارتيَكى تايبةتية و فال‬
‫َة لة زيو دروست كراوة‪،‬‬ ‫َدان‪ ،‬يان وةك شيَوة زارى تاول‬ ‫داهاتووى كةسيَك‪ ،‬ميض هةل‬
‫هةروةها دةستطرتنةوةش‪ ،‬كة زياتر بةهؤى ئةو هيَآلنةى لةناو لةثى دةستى مرؤظدا‬
‫دةبينرآ و هةر كةسةش تا رادةيةكى زؤر جياوازى هةية لة شيَوة و كورت و دريَذى‬
‫ئةو هيَآلنةدا‪.‬‬
‫لةالى خؤمان كتيَبطرتنةوةش باوبوو‪ ،‬لةوانةشة تا ئيَستاش لة زؤر قوذبنى‬
‫َكى باوةرِى ثيَى هةبيَت‪.‬‬‫وآلتةكةماندا هةر خةل‬
‫بةآلم‪ ،‬وةك لةسةرةتاوة ومتان‪ ،‬كة ئةمانة هةمووى هؤ و هؤكارى ئةو كارةية و‬
‫كارةكةش لةسةر بناغةى خويَندنةوةى هيَماو نيشانةكانى زمانى جةستةية و كةم و‬
‫زؤر ثةيوةندى نة بة سيحر و نة بة غةيب و ضاوى باتينةوة نية‪ ،‬تةنيا شارةزايى ئةو‬
‫َضية لة خويَندنةوةى زمانى جةستة و ريَكخستنى لةطةأل حةز و خواستى ئةو‬ ‫فال‬

‫‪81‬‬
‫َضى لةبةر ئةو‬‫َضيةكة‪ .‬ئيَمةش‪ ،‬كة دةضني بؤ الى فال‬ ‫كةسةدا‪ ،‬كة ضووة بؤ الى فال‬
‫َخؤمشان دةكات‪،‬‬ ‫بابةتةى خؤمان مةبةستمانة ئةجنامةكةى بةو شيَوةية بيَت‪ ،‬كة دل‬
‫َضيةكة نية‪ ،‬و‬‫َة و دةربرِينة روخساريةكانى فال‬‫بؤية بةهيض جؤرآ ئاطامان لة جول‬
‫َضية تا ض رادةيةك ئةو شتانةى ريَكخستووة و‬ ‫ناتوانني ثةى بةرين بةوةى‪ ،‬كة ئةم فال‬
‫درؤ و دةلةسةيةكى زؤرى دروستكردووة و لةوانةشة دواى ئيَمة بةهةمان نرخ‬
‫بيفرؤشيَتةوة بة كةسيَكى تر‪.‬‬

‫‪82‬‬
‫فشةكردن‬

‫فشةكردن وةك اليةنى درؤ‪ ،‬هةر درؤكردنة‪ ،‬بةآلم ئةم جؤرة درؤكردنة راستةوخؤ زيان‬
‫َدا ئاستى ثلة و ثايةى ثآ نزم‬ ‫بة خاوةنةكةى دةطةيةنآ‪ ،‬بةتايبةتى لةناو كؤمةل‬
‫دةبيَتةوة ‪...‬‬
‫َكانى فشةكةر‬ ‫هةروةها فشةكردن لة هةموو كولتورةكاندا بةبآ جياوازى هةية و خةل‬
‫لة دةوروبةرى خؤيدا ناسراوة و زؤر كةس حةز بةوة دةكةن بؤ كات بردنةسةر‬
‫َياندا بدويَن‪.‬‬
‫لةطةل‬
‫َكى فشةكةر لة ناخى خؤيدا هةست بة كةموكورِى دةكات‪ ،‬بؤية ثةنا دةباتة بةر‬ ‫خةل‬
‫َكى دةوروبةرى خؤى بدات‪ ،‬كة شت دةزانآ‪ ،‬يان ئاطاى لة‬ ‫فشةكردن‪ ،‬تا ثيَشانى خةل‬
‫شتةكان هةية و شارةزا و ليَهاتووة‪.‬‬
‫فشةكةرى قاأل و بةتوانا لة فشةكردندا‪ ،‬لة كاتى طيَرِانةوةى ئةو شتانةى خؤى ثيَوة‬
‫َةى زمانى جةستةى‬ ‫دةنويَنآ‪ ،‬زؤر بة دةطمةن ئيَمة تيَبينى هيَما و نيشانة و جول‬
‫َة و هيَمايانةى ئةو فشةكةرة‪،‬‬ ‫دةكةين‪ ،‬خؤ ئةطةر بيَت و تةواو ووردبينةوة لةو جول‬
‫َة تايبةتيانة دةبينني‪ ،‬كة رابةرايةتيمان دةكات بؤ دؤزينةوةى درؤزن‪.‬‬‫زؤر لةو خال‬

‫‪83‬‬
‫هةر بة ضةشنى كةسانى درؤزن‪ ،‬فشةكةريش كاتآ شتيَك دةطيَرِيَتةوة‪ ،‬زياتر ضاوى‬
‫دةكاتة شويَنيَكى تر و كةمرت سةيرى ضاوى بةرامبةرةكةى دةكات‪ ،‬هةروةها دةست‬
‫َدةكرِيَنآ‪،‬‬ ‫جوآلندنى بةهةمان شيَوة دةبينني‪ ،‬كة لووتى دةخوريَنآ و ثشت ملى هةل‬
‫َبيَكى راستيدا دةطيَرِيَتةوة و‬
‫زؤر كةم زةردةخةنة ثيَشان دةدات‪ ،‬زياتر شتةكان لة قال‬
‫تةواو شارةزاى دارِشتنى ضريؤك و سةرطوزةشتةكانة‪.‬‬
‫بؤ منونة ئةطةر باس لة شتيَك بيَت‪ ،‬كة لة تواناى خؤى بةدةربآ‪ ،‬ئةوا بةناوى‬
‫كةسيَكةوة دةيطيَرِيَتةوة‪ ،‬بةتايبةتى ئةو كةسانةى كةمرت دةتوانرآ ثةيوةنديان‬
‫َدا بكةن‪ ،‬نةوةك رؤذآ لة رؤذان ئةو شتةى‪ ،‬كة ئةم باسى ليَوةكردووة بةناوى‬ ‫لةطةل‬
‫ئةوة‪ ،‬ليَي بثرسنةوة‪.‬‬
‫َكانى درؤزن دةبآ برييان تيذبيَت‪ ،‬ضونكة‬ ‫كةسانى فشةكةر هةروةك زؤربةى خةل‬
‫هةميشة ئةبآ ضاوةرِيَى ئةوة بكات‪ ،‬كة هةمان بابةت دووثات بكاتةوة لة‬
‫شويَنيَكى تر و كاتيَكى تردا‪ ،‬كة لةوانةية كةسيَك لةو شويَن و كاتةشدا بيَت و ئةو‬
‫بابةتةى جاريَكى تر لةو فشةكةرة بيستبيَت‪.‬‬
‫دةطيَرِنةوة يةكيَك خةريكى طيَرِانةوةى بةسةرهاتى راوكردن بووة بؤ ضةند‬
‫هاورِيَيةكى‪ ،‬لة كؤتايي ضريؤكةكةدا‪ ،‬كة بةرانةكيَويةكى راوكردووة و داويَتى بة‬
‫َكردنيَتى‪ ،‬لةثرِ لةو كاتةدا لة دةرطا‬ ‫زةويدا و القى بةرزكردؤتةوة و خةريكى كةول‬
‫دةدرآ‪ ،‬ئةويش ئةضآ بؤ كردنةوةى دةرطاكة‪ ،‬كة ديَتةوة برادةرةكانى دةَليَن‪ :‬ئآ‪...‬‬
‫َيَت‪ ،‬لة كويَدا بووين؟ ئةوانيش دةَليَن‪:‬‬ ‫كاك فآلن كةس ئةى دوايي؟؟ ئةويش دةل‬
‫لنطيت خستبووة سةر شانت‪ ..‬ئةميش ئاطاى لةوة نةماوة باسى ضى بؤ كردوون‬
‫َيَت‪ :‬ئيرت بآ ئيَوة ناخؤش تا بةيانى خؤمشان رابوارد!!‪..‬‬
‫دةل‬

‫‪84‬‬
‫َطاى كووردةواريدا زؤر كةس‪ ،‬تةنانةت نازناوى فشةكةر ضؤتة ثاأل ناوةكةى‬ ‫لة كؤمةل‬
‫و بةشيَكة لة ثيَناسنامةكةى‪ ...‬كةسانى فشةكةر لةسةر ئاستى ناوضة و بطرة‬
‫هةريَم و هةندآ جاريش لةسةر ئاستى طشتى زؤربةى شار و ناوضةكانيش دةناسريَت‬
‫و ناوبانطى فشةكةرى دةردةكةويَت‪ ،‬هةروةها ناودارةكانيان زؤر جار ناوةكانيان‬
‫َتةو ثيَكةنني‪ ،‬يان بؤ تورِةكردنى‬
‫َكى لةناو خؤياندا بؤ طال‬‫دةبيَتة دةستةواذةيةك و خةل‬
‫يةكرتى ئةو دةستةواذةية دةدةن بة رووى يةكدا‪.‬‬
‫هةروةك لة سةرةتاوة ومتان‪ ،‬كة فشةكردن تةنيا زيانى بؤ خاوةنةكةيةتى‪ ،‬بؤية لة‬
‫زمانى جةستةدا ئةو طرنطيةى ثيَنادرآ و بابيَكى تايبةتى بؤ دانةنراوة‪.‬‬

‫‪85‬‬
‫َة رةشانةدا‪ ،‬ئةوةش وةك هيَما و نيشانةكانى‬ ‫بزانة ضى دةبينى لة نيَوان ئةو ثةل‬
‫زمانى جةستة واية‪ .‬خؤتى بؤ ئامادةبكة با لة ضاوتروكانيَكدا درؤزن ديارى بكةيت‪.‬‬

‫‪86‬‬
‫سةرضاوةكان‬

References

Anna Jaskolka, how to read and use. body language, St.


Edmundsbury press , Burry St. Edmunds , Suffolk. Great
British.2004

Allan & Barbara Pease, The Definitive Book of. BODY


LANGUAGE, Orion Book Ltd. London. 2004

Wolfe ،The International Dictionary of Sign Language ،T. ،Brun


،Publishing
1969.،London

Collett, Peter, The Book Of TELLS, Printed and Bound in Graet


British, Cox & Wyman Ltd, Reading, Berkshire.
2004

Butterworth, London, 1975. ،Critchley, M. Silent Language

87
Deans, Alexander, Been and Beenkeeping.Oliver and Boyd Ltd.
London, 1962

Ekman P. and Friesen, W. Unmasking the Face, Prentice-Hall,


London,1975

Ekman, P. Friesen, W. and Ellsworth, P. Emotion in the Human


Face, Pergamon Press, New York,1972

Fast, Julius, Body Language. Pan Book, London.1971.

Harper Collins Publishers, ،Gem, Collins, Body Language


Glasgow, 1996

Hind, R. Non-Verbal Communication, Cambridge University


Press, London, 1972

A, Organisation of Behaviour in Face-to-Face Interaction, ،Kenton


Mouton, The Hague, 1975.

Korman, B. Hands, The Power of Awareness, Sunridge Press, New


York ,1978.

Morris, D. Desmond. Body Talk, Jonathan Cope, London, 1994.

Morris, D. Desmond. People Watching, Vintage, London, 2002.


88
Morris, D. Desmond, The Human Animal (A personal View of
The Human Species), BBC1, 1994.

Pease, Allan, and Garner, alaln. Talk Language, Simon &


Schuster, London 1992.

Sheldon Press, London, 1984. Pease, Allan, Body Language.

A.E. Body Language and the Social Order, Prentice- ،Scheffler


New Jersey,1972.،Hall

Skinner, B.F. About Behaviourism. Knopf, New York, 1971.

S.L. and S. Moss. Tubbs


Human Communication. Random House, New York, 1977.

Whiteside, Robert. L. Face Language, Lifetime Books, Florida


,1992

Wainwright. Gordon. R. Body Language, Hodder & Stoughton,


London. 1999.

89
90
‫بةرهةمة بآلوكراوةكانى نووسةر‬

‫مينة‬
‫(حمةمةدئةمني حسني عةىل)‬

‫بةرهةم و نووسني‬
‫سةليقةى كوردةوارى‪ ،‬لة بآلوكراوةكانى سويد‪ -‬كوردستان‪ ،‬سالَى ‪1994‬‬ ‫•‬
‫زمانى جةستة‪ ،‬ثةيوةندية طؤنةكراوةكان‪ ،‬سليَمانى‪ ،‬سالَى ‪2004‬‬ ‫•‬
‫عةشق لة جوانكاريدا‪ ،‬بةرِيَوةبةريَتى ضاث و بآلوكردنةوة‪ ،‬سليَمانى ‪،‬‬ ‫•‬
‫سالَى ‪2005‬‬
‫زمانى جةستة‪ ،‬درؤ و هيَماكانى درؤكردن‪ ،‬كؤمثانياى ئاويَنة‪ ،‬سليَمانى‪،‬‬ ‫•‬
‫سالَى ‪.2007‬‬

‫‪91‬‬
‫لة بوارى وةرطيَرِاندا‬
‫نامة ئاوارةكان‪ ،‬نووسينى كارؤ‪ ،‬لة فارسيةوة‪ ،‬سليَمانى‪ ،‬سالَى ‪2006‬‬ ‫•‬
‫زمانى روخسار‪ ،‬نووسينى رؤبةرت وايتسايد‪ ،‬لة ئينطليزيةوة‪ ،‬كؤمثانياى‬ ‫•‬
‫ئاويَنة‪ ،‬سليَمانى‪ ،‬سالَى‪2007‬‬
‫سليَمانى‪..‬ناوضةيةك لة كوردستان‪ ،‬نووسينى مةجيةر سؤن‪ ،‬مةلَبةندى‬ ‫•‬
‫كوردؤلؤجى‪ ،‬لة ئينطليزييةوة‪ ،‬سليَمانى‪ ،‬سالَى ‪2007‬‬
‫كوردى سووريا‪ ،‬نووسينى هيَريةت مؤنتطومرى‪ ،‬بة هاوبةشى مينة و‬ ‫•‬
‫ثيَشةوا‪ ،‬مةلَبةندى كوردؤلؤجى‪ ،‬لة ئينطليزييةوة‪ ،‬سليَمانى‪ ،‬سالَى‬
‫‪.2009‬‬
‫طةشتةكةى ريض‪ ،‬نووسينى كالوديوس ريض‪ ،‬بةرطى دووةم‪ ،‬بةرِيَوةبةرايةتى‬ ‫•‬
‫خانةى وةرطيَرِان‪ ،‬لة ئينطليزيةوة‪ ،‬سليَمانى‪ ،‬سالَى ‪2012‬‬
‫وآليةتى موسأل‪ ،‬راثؤرتى كؤمةلَةى نةتةوةكان‪ ،‬بةرِيَوةبةرايةتى خانةى‬ ‫•‬
‫وةرطيَرِان‪ ،‬لة ئينطليزيةوة‪ ،‬سليَمانى‪ ،‬سالَى ‪2012‬‬
‫زانايانى ئايينى كورد و قوتابيية ئةندةنوسيةكانيان‪ ،‬نووسينى مارتن‬ ‫•‬
‫ظان برؤينةسن‪ ،‬ناوةندى ميَذوويي جةميل رؤذبةيانى‪ ،‬لة ئينطليزيةوة‪،‬‬
‫سليَمانى‪ ،‬سالَى ‪2016‬‬
‫ليظيةكانى عيَراق‪ ،‬نووسينى جؤن طيلبةرت برِاون‪ ،‬ناوةندى ميَذوويي‬ ‫•‬
‫جةميل رؤذبةيانى‪ ،‬لة ئينطليزيةوة‪ ،‬سليَمانى‪ ،‬سالَى ‪.2016‬‬
‫طةشتيَك بؤ ميسؤثؤتاميا و كوردستان لة بةرطى نادياردا‪ ،‬نووسينى‬ ‫•‬
‫مةجيةر سؤن‪ ،‬لة بآلوكراوةكانى كتيَبخانةى يادطار‪ ،‬لة ئينطليزيةوة‪،‬‬
‫سليَمانى‪ ،‬سالَى ‪.2017‬‬

‫‪92‬‬
‫• رامان لة مرؤظدا‪ ،‬نووسينى رجاْ النقاش‪ ،‬لة عةرةبيةوة‪ ،‬بة ‪ 26‬ئةلَقة‬
‫لة بآلوكراوةى مانطانةى مةلَبةندى رؤشنبريى كورد لة لةندةن‬
‫بآلوكراوةتةوة‪ ،‬سالَى ‪.1990‬‬

‫‪93‬‬
Meena

Body
Language
Lie and the signs of lying

2021

94
95
96

You might also like