You are on page 1of 371

hkIkt iktabaovaI Pa`kaSana nao : 22

iktaba ]sa-salaat

namaaj,a kI iktaba
tOyaar krda
husaOna ihlmaI [iSak
phlaI [SaaAt

hkIkt iktabaovaI

da$SSaf,oka jad , pI.ko : 35 34083 faith-[stanabaula/tukI-


faona: 90.212.523 4556 - 532 5843 fO@sa: 90.212.523 3693
http://www.hakikatkitabevi.com
e-mail: info@hakikatkitabevi.com
Ap`Ola – 2015
[1]
ibaismallaaihr-hmaainar-hIma
[MsaanaI maK,laUk ko ilae ij,aMdgaI kI tIna SaklaoM hOM: duinayaa maoM
ij,andgaI, kba` maoM ij,andgaI AaOr AaiKrt maoM ij,andgaI.[sa duinayaa maoM ijasma $h
ko saaqa hO.$h [nsaanaaoM kao takt AaOr $hainayat dotI hO.jaba $h ijasma kao
CaoD, jaatI hO tao [nsaana mar jaato hOM.$h f,naa nahIM haotI jabaik ijasma kba` maoM
imaT jaata hO AaOr imaTTI bana jaata hO yaa jala jaata hO yaa ek KUÐKar jaanavar
ko j,aire jaanao kI vajah sao hlaak kr idyaa jaata hO.ifr kba` maoM ij,andgaI
Sau$ haotI hO.kba` kI ij,andgaI maoM ehsaasa haota hO laoikna hrkt nahIM
haotI.[nsaaf, vaalao idna, ek ijasma tK,laIk ikyaa jaaegaa, AaOr ifr ijasma
AaOr $h hmaoSaa ko ilae jannat yaa daoj,aK maoM ek saaqa rhoMgao.
[sa duinayaa AaOr AaiKrt maoM KuiSayaaÐ haisala krnao ko ilae laaogaaoM ko
ilae yao j,a$rI hO ik vao mausalamaana haoM,.[sa duinayaa maoM KuiSayaaÐ haisala krnao ka
matlaba hO ko bagaO,r mauiSkla ko jaInaa.AaiKrt maoM KuiSayaaÐ haisala krnao ka
matlaba hO jannat maoM daiKla haonaa.caUÐik, Allaah tAalaa Apnao bandaoM pr bahut
j,yaada rhma krta hO, [sailae ]sanao Apnao naibayaaoM ko ja,ire Apnao bandaoM kao
KuiSayaaoM ko trIkaoM sao Aagaah ikyaa.[sa vaasto ko laaoga Apnao idmaaga, ko
Asabaaba ko j,aire naoAmat ko vaao rasto tlaaSa nahIM kr sakto.kao[- BaI nabaI
ApnaI saaoca kao [stomaala krto hue kuC nahIM kh sakto.]na sabanao isaf- ]sasao
Aagaah ikyaa jaao Allaah tAalaa nao ]na tk phuÐcaayaa.naibayaaoM ko j,aire jaao
naoAmat ka rasta batayaa gayaa ]sao maj,ahba khto hOM.jaao maj,ahba mauhmmad
AlaOihssalaama ko j,aire batayaa gayaa ]sao [slaama khto hOM.Aadma AlaOihssalaama
ko baad hj,aaraoM nabaI Aae.mauhmmad AlaOihssalaama AaiKrI nabaI hOM.jaao maj,ahba
dUsaro naibayaao/M pOga,mbaraoM ko j,aire matlaah ike gae, vaao va@t ko gauj,arnao ko saaqa
ibagaD, gae.Aba, naoAmat haisala krnao ko ilae [slaama saIKnao ko Alaavaa kao[-

[2]
caara nahIM hO.[slaama [-maana ko [lma (Ak,Ido) kI phcaana pr mauStimala haota hO
ijasao idla sao AaOr ehkama-e-[slaaimayaa ko [lma ([slaama ko ehkama AaOr
maumaainayat) pr yakIna ikyaa jaa sakta hO ijasmaanaI taOr pr AdaegaI krko.[-
maana ka [lma AaOr ehkama-e-[slaaimayaa isaf,- Ahla-e-saunnat ko AailamaaoM kI
iktabaaoM ko j,aire saIKa jaa sakta hO.yao f,robaI laa[lma AaOr gaumarah laaogaaoM kI
iktabaaoM sao nahIM saIKa jaa sakta.ihjarI saala (ihjaUra kOlaONDr) ko 1000
saala phlao [slaamaI maulkaoM maoM bahut saaro Ahlao-saunnat ko Aailama qao.Aba, kao[-
nahIM bacaa hO.]na AailamaaoM ko j,aire ArbaI AaOr farsaI maoM ilaKI ga[- iktabaoM
AaOr ]nako tjau-maoM bahut saaro hOM jaao duinayaa Bar kI laa[-barOiryaaoM maoM hOM.hk,Ikt
iktabaovaI (hkIkt bauksTaor) ko j,aire Saaya kI ga[- saarI iktabaoM [nhIM
j,araAaoM sao laI ga[- hOM.naoAmat haisala krnao ko ilae hkIkt iktabaovaI kI
iktabaaoM kao piZ,e!
Kbardar: [-saa[- imaSanarI tSahIr krnao kI kaoiSaSa kr rhoM, yahUdI
baD,o pOmaanao pr telmud ko ilae kama kr rho hOM, hk,Ikt iktabaovaI
(bauksTaor), [staMbaula maoM, [slaama kI [SaaAt kI kaoiSaSa kr rhI hO, AaOr
dohire maj,ahbaaoM kao pamaala krnao kI kaoiSaSa kr rho hOM.ek Sa#,sa samaJa,
[lma AaOr ihsa ko saaqa [sa baat kao samaJaogaa AaOr yao maanaogaa ko [namaoM sao sahI
kaOnasaa hO AaOr [sa inajaat kao [Msaainayat maoM fOlaanao maoM madd krogaa.[sasao
AcCa AaOr kao[- rasta nahIM hO naa hI kao[- AaOr kImatI caIj,a ko [Msaainayat kI
[sa trIko sao saovaa kI jaae.yahaÐ tk ik [-saa[- AaOr yahUdI Aailama BaI yao
khto hOM ik maj,ahbaI iktabaoM ijanhoM taorOt AaOr baa[bala khto hOM Aaja laaogaaoM ko
j,aire ilaKI ga[- hOM.

[3]
kurAana Ala krIma pak hOO @yaaoMik [sao Allaah tAalaa ko j,aire
Baojaa gayaa hO.saaro [-saa[- padiryaaoM AaOr yahUdI maj,ahbaI AadimayaaoM kao hkIkt
iktabaovaI ko j,aire [SaaAt kI ga[- iktabaaoM kao Qyaana sao AaOr [Msaaf, ko saaqa
pZ,naa caaihe.]nhoM [nakao samaJanao kI kaoiSaSa krnaI caaihe.

tukI- maoM Ta[-psaoT AaOr tbaaAt krda:


ehlaasa gaj,aoToisak e.esa.
mak-j,a maah. 29 eikma kaD. ehlaasa Plaaj,aa nao: 11 A/41
34197 yaoinabaaosanaa - [staMbaula faOna: 90.212.454 3000
[4]
yao hmaoSagaI ko Kj,aanao kI caabaI hO
ibaismallaaihr-hmaainar-hIma
idbaacaa
maOM A}j,au AaOr ibaismallaah khto hue [sa namaaj,a kI iktaba kao
ilaKnaa Sau$ kr rha hUÐ.Allaah tAalaa kI hmad (tarIf,) hao.]sako caunao
hue Pyaaro baMdaoM AaOr ]sako Aalaa, hj,art mauhmmad AlaOihssalaama pr rhmat AaOr
Amaana hao.saarI naok duAaeÐ ]sakI Ahla Ala-baOt pr AaOr ]nako hr ek [-
maanadar AaOr jaana inasaar saaiqayaaoM (Asa-sahabat Ala-krama) “irj,avaanaAllaahI
tAalaa AlaOihma Ajamaa[-na” pr haoM!
duinayaa maoM, AcCI AaOr faedomaMd caIj,aoM baurI AaOr nauksaanadayak caIj,aaoM
ko saaqa imala ga[- hOM.naoAmat, Aarama AaOr sauK haisala krnao ko ilae, yao
j,a$rI hO ko hr va@t AcCo AaOr faedomaMd kama ike jaaeÐ.cauÐik Allaah
tAalaa sabasao j,yaada rhma vaalaa hO, ]sanao ek takt tK,laIk kI hO jaao
AcCI caIj,aaoM kao baurI caIj,aaoM sao Alaga batatI hOM.[sa takt kao A@la (samaJa)
khto hOM.ek pak AaOr maakUla samaJa Apnao kama kamayaabaI ko saaqa Ada
krtI hO.yao iksaI BaI va@t Qaaoko maoM nahIM igartI.naf,sa kI tklaId (ek
maKlaUk jaao AadmaI ko Apnao AMdr haotI hO jaao hmaoSaa baura[- kao ]ksaa[- hO
AaOr nauksaana vaalaI caIj,aoM krvaatI hO) krko, gaunaah krnaa samaJa AaOr idla kao
baImaar krta hO.yao baura[- maoM sao AcCa[- kI phcaana nahIM kr paegaI.Allaah
tAalaa nao hma pr rhma frmaayaa.Apnao naibayaaoM/pOga,mbaraoM ko j,aire, ]sanao AcCo
kamaaoM kI AagaahI dI AaOr hmaoM ]nhoM krnao ka hu@ma idyaa.]sanao baurI caIj,aaoM sao
AagaahI dI AaOr ]nhoM krnao kI maumaainayat krI.yao ehkama AaOr maumaainayat dIna

[5]
(maj,ahba) khlaata hO.jaao maj,ahba mauhmmad AlaOihssalaama ko j,aire batayaa gayaa
]sao [slaama khto hOM.Aaja, duinayaa maoM isaf,- ek maj,ahba hO ijasao ibagaaD,a nahIM
gayaa.vaao ek maj,ahba [slaama hO.Aarama haisala krnao ko ilae, yao j,a$rI hO ko
[slaama kI tk,laId kI jaae, vaao yao ko mausalamaana haonaa.ek mausalamaana haonao ko
ilae, kao[- j,aaihrdarI haonaa j,a$rI nahIM, jaOsao ko iksaI mauf,tI yaa [maama ko pasa
jaanaa.saba laaogaaoM ko ilae sabasao phlao j,a$rI caIj,a hO ko idla sao [-maana
(AkIda, yakIna) rKnaa.]sako baad, yao j,a$rI hO ko [slaama ko ehkama AaOr
maumaainayataoM kao saIKnaa AaOr ]nhoM Aagao baZ,anaa.
[-maana haonao ko ilae, kilamaa-e-Sahadt pZ,naa AaOr ]sako maAanaI kao
jaananaa j,a$rI hO.kilamaa-e-Sahadt ko maAanaI pr sahI taOr pr yakIna rKnao
ko ilae, yao j,a$rI hO ko jaOsaa Ahla-Asa-saunnat ko AailamaaoM nao ApnaI iktabaaoM
maoM batayaa hO ]sapr yakIna rKnaa.vaao jaao Apnao Aapkao Ahla Asa saunnat ko
AailamaaoM ko j,aire ilaKI ga[- sahI iktabaaoM ko mautaibak Zalato hOM ]nakao saaO
SahIdaoM ka [naama imalaogaa.vaao Aailama jaao mausalamaanaaoM ko caar masalakaoM maoM sao
iksaI ek BaI masalak sao maunasalak haoM vaao Ahla Asa-saunnat ko Aailama hOM.[-
maana ko satUna tf,saIla sao “[-maana AaOr [slaama” iktaba maoM vaaj,aoh ike gae hOM,
jaao ko tukI- iktaba (hrkosao laaij,ama Aa^laana [-maana) ka tjau-maa hO.hma tumhoM vaao
iktaba pZ,nao kI isaf,airSa kroMgao.
Aaja j,amaIna pr mausalamaana tIna ga`upaoM maoM baMTo hue hOM.phlaa ga`up saccao
mausalamaanaaoM ka hO jaao Asahaba-e-ikrama ko tklaId ike gae rasto pr calato
hO.]nhoM Ahla Asa saunnat yaa saunnaI mausalamaana (saunnaI) yaa ifrka-e-naaij,ayaa
(vaao gaùp jaao daoj,aK sao mahfUj,a hO) khto hOM.dUsaro ga`up maoM Asahaba-e-ikrama ko
duSmana hOM.]nhoM SaIyaasa (iSayat) yaa, ifrka-e-dallaa (dohiryaa gaùp) khto
hOM.tIsara gau`p na isaf,- SaIyaaAaoM bailk sauinnayaaoM kI trf, BaI mauKailaf, hOM.]nhoM
vahabaI, yaa najadIsa khto hOM, jaao Aroibayana saUbao najad sao Aae hOM, jaao [nakI
[6]
maj,ahbaI ]saUlaaoM kI iKlaaf, varj,aI kI pOda[SaI jagah hO.tIsaro gau`p kao
ifrka-e-mala}naa (malaamat ikyaa huAa gaùp) BaI khto hOM.drAsala, yao hmaarI
(tukI-) iktabaaoM ikyaamat vao Aaihrot AaOr saAadt-e-Abaidyaa, (AaOr hmaarI
AMga`oj,aI [SaaAtaoM, jaOsao ko mausalamaanaaoM ko ilae salaah, AaOr saunnaI rasta ko caaOqao
baaba maoM) maoM ilaKa hO ik yao mausalamaanaaoM kao ‘kaif,r’ baaolato hOM.hmaaro nabaI nao ]sa
Sa#,sa pr malaamat kI hO ijasanao ek mausalamaana kao kaif,r kha.mausalamaanaaoM kao
[na tIna gau`paoM maoM taoD,nao kI tdabaIr yahUdI AaOr AMga`oj,a maMsaUbao baaj,aaoM nao kI qaI.
kao[- BaI Sa#,sa jaao Apnao naf,sa kI AyyaaSa [cCaAaoM maoM maSagaUla haota
hO AaOr baura idla rKta hO vaao daoj,aK maoM jaata hO, caaho vaao iksaI BaI gau`p ka
hao.hr mausalamaana kao Apnao Aapkao baoetmaadI AaOr gaunaahaoM jaaoko ]sako Apnao
naf,sa ko AMdr maaOjaUd hOM ]nasao pak rKnao ko ilae lagaatar (laa [laaha
[llallaah) ko laf,j,a khto rhnaa caaihe, [[sa pakI ko kama kao “tj,akIyaa-
e-naf,sa” khto hOM], AaOr Apnao idla kao kuÍ, AaOr gaunaahaoM sao pak rKnao ko
ilae jaaoik ]sako naF,sa maoM, SaOtana sao, baurI saMgat sao yaa nauksaana donao vaalaI AaOr
pamaala iktabaaoM sao saaOdobaaj,aI krta hO (Astga,if,$llaah) ko laf,j,a BaI khnao
caaihe.Agar ek Sa#,sa [slaama ko (ehkamaat AaOr mamanauAat kao) maanata hO,
tao ek Sa#,sa kI [baadt/duAa j,a$r kubaUla haogaI.namaaj,a ka (raoj,aanaa kI
dstUrI [baadtoM ijanhoM khto hOM) Ada na krnaa, ]na AaOrtaoM kao doKnaa ijanhaonaoM
Apnao ijasmaaoM kao sahI Zmga sao Zka huAa nahIM hao yaa ]na laaogaaoM kao doKnaa
ijanhaonao Apnao ijasmaaoM ko ]na ihssaaoM kao j,aaihr ikyaa huAa hao ijanaka Cupanaa
laaij,ama hao, AaOr eosaI caIj,aaoM ka [stomaala krnaa ijanhoM (galat trIko sao ijasao
khto hOM) hrama ko j,aire haisala ikyaa gayaa hao, yao eosao Sa#,sa kI inaSaainayaaÐ hOM
jaao [slaama kI naafrmaanaI kro.eosao Sa#,sa kI [baadtoM/duAaeÐ kubaUla nahIM kI
jaaeÐgaI.

[7]
[-maana haonao ko baad, sabasao Ahma hukUma namaaj,a ka hO.yao hr ek
mausalamaana ko ilae fj,a--e Aa[-na hO ko raoj,aanaa kI paÐca namaaj,aoM/[baadtoM Ada
krnaa.eosaa na krnaa bahut baD,a gaunaah hO hMbalaI masalak ko mautaibak raoj,aanaa
kI paÐca va@t kI [baadtaoM kao ]nako batae gae va@taoM maoM Ada naa krnaa kuÍ,
ka baa[sa.g,aayat ]%tahk,Ik naama kI CaoTI iktaba kao doiKe! Sabasao phlao
[sao pUrI trh AaOr sahI trIko sao Ada krnao ko ilae yao j,a$rI hO ko namaaj,a ko
[lma kao saIKa jaae.hmaoM yao f,ayadomaMd lagaa ko namaaj,a ko [lma kI halat jaao
hmaaro maj,ahba nao vaaj,aoh kI hO ]sao hmaarI iktaba maoM mauKtisar taOr pr Kulaasaa
kI jaae.hr mausalamaana kao namaaj,a ko [na hk,a[-k kao saIKnaa caaihe jaao hmanao
bahut saaro [slaamaI AailamaaoM kI iktabaaoM sao jamaa kI hOM AaOr [saI trh ]nakao
Apnao baccaaoM kao BaI isaKaeÐ!
namaaj,a kao sahI trh sao Ada krnao ko ilae, namaaj,a maoM jaao saUrtoM AaOr
duAaeÐ pZ,I jaatI hOM ]nhoM yaad kr laonaa caaihe.kma sao kma, yao j,a$rI hO ko
namaaj,a Ada krnao ilae qaaoD,I bahut imakdar ]nakI ek #vaajaa (maasTr
KasataOr sao maj,ahbaI skUla maoM) sao yaa Apnao ek daost sao jaao ]nhoM AcCI trh
jaanta hao AaOr jaao ]naka sahI tlaFÔU,j,a kr sako ]nasao saIK lao.
kurAana Ala-krIma kao sahI trh sao pZ,nao ko ilae, ek Sa#,sa kao
kurAana Ala-krIma ko kaosa- kao pZ,naa caaihe.yao ek bahut j,a$rI caIj,a hO ko
kurAana Ala-krIma kao sahI trh sao pZ,naa saIKnaa AaOr Apnao baccaaoM kao ]sao
pZ,anaa.
kurAana Ala-krIma kao raomana hf,ao- ko saaqa ilaKnao kI [jaaj,a,t nahIM
hO.[sailae, ek Sa#,sa kao [sao [sakI AsalaI halat maoM pZ,naa haogaa.[sakao
pZ,naa bahut Aasaana hO.hmaaro Aaka nabaI “sallallaahu AlaOih vasallama” nao ek
hdIsa e SarIf, maoM vaaj,aoh ikyaa, “vaao jaao Apnao baccaaoM kao kurAana Ala-krIma
[8]
pZ,ato hOM yaa jaao ]nhoM kurAana Ala-krIma ko ]stadaoM ko pasa Baojato hOM,
kurAana Ala-krIma ko hr huf,- ko ilae ]nhoM eosao [-naama idyaa jaaegaa jaOsao ko
vaao dsa baar ij,ayaart ko ilae kabaa gae hao.AaOr yaaomaulahSr maoM ]nako isaraoM pr
hakimayat ka ek taja rKa jaaegaa saba laaoga yao doKoMgao AaOr tarIf, kroMgao.”
Allaah tAalaa hmaoM ]namaoM sao ek banaa jaao sahI AkIda rKto hOM, jaao
namaaj,a yaad krto hOM AaOr ]sao sahI Ada krto hOM, jaao AcCo kama krto hOM.

maIlaadI ihjarI SamsaI ihjarI kmarI


2001 1380 1422

[9]
f,ohirst maj,aamaIna

idbaacaa …………………………………………………………………… 5
namaaj,a ek Aalaa frmaana …………………………………………………20
hmaara [-maana AaOr namaaj,a ………………………………………………… 27
sabako ilae, [-maana maukkdma hO ……………………………………………27
AkIda sahI haonaa caaihe …………………………………………………29
Ahla Asa-saunnat ka AkIda ……………………………………………32
Ahla Asa-saunnat ko AkIdo rKnao kI inaSaainayaaÐ/AlaamatoM ………………34
[-maana kI bauinayaadoM …………………………………………………………37
Allaah tAalaa maoM yakIna …………………………………………………37
Asa-isaf,at [KaisayatoM] Aj,a j,aaityaa ……………………………………39
Asa-isaf,at [KaisayatoM] Aqa-saubaUityaa ……………………………………40

firStaoM maoM yakIna rKnaa …………………………………………………41


AasamaanaI iktabaaoM maoM yakIna rKnaa ………………………………………42
naibayaaoM maoM yakIna rKnaa ……………………………………………………45

[10]
hmaaro nabaI mauhmmad AlaOihssalaama …………………………………………48
Asahaba-e-ikrama …………………………………………………………52
caar masaailak ko [maama AaOr dUsaro Aailama …………………………………54
kyaamat maoM yakIna rKnaa …………………………………………………56
hmaarI [baadtoM AaOr namaaj,a (rsaUma [baadt) …………………………………60
[baadt bandgaI @yaa hO? …………………………………………………60
maukllaf, iksao khto hOM? …………………………………………………62
Af,ala-e maukallaf,Ina (Ahkama-e-[slaaimayaa) …………………………68

[slaama ko duSmana …………………………………………………………69


[slaama kI bauinayaadoM ………………………………………………………70
namaaj,a kI AdaegaI ………………………………………………………73
iksa ko ilae namaaj,a ek fj,a- hO (Ahkama/frmaana)? ……………………75
jaao namaaj,a Ada krto hOM ]nako djao- ………………………………………77
khanaI: namaaj,a ijasanao ek Sa#,sa kao kOd sao Aaj,aad krayaa ………… …77
khanaI: ]naka Gar jala gayaa ………………………………………… …80
khanaI: bat-na maoM panaI ……………………………………………………80
khanaI: paÐva maoM tIr ………………………………………………………81
[11]
khanaI: baohaoSaI kI dvaa[- …………………………………………………82
khanaI: namaaj,a ko ilae kurbaainayaaÐ ………………………………………83
namaaj,a kI iksmaoM ………………………………………………………….84
namaaj,a, raoj,aanaa paÐca va@t …………………………………………………85
namaaj,a ko f,ra[-j,a …………………………………………………………88
namaaj,a kI Sato-o ……………………………………………………………91
1- hdsa sao thart (baga,Or vauj,aU yaa gausla kI halat sao pakI ………………91
vauj,aU kI AdaegaI [vauj,aU, Abadst] …………………………………………91

rsaUma vauj,aU ko fra[-j,a ………………………………………………………93


ek rsaUma vauj,aU kao kOsao Ada kroM? ………………………………………93
rsaUma vauj,aU kI saunnatoM ………………………………………………………98
rsaUmaI vauj,aU ko Adaba ……………………………………………………100
ek vauj,aU kI AdaegaI maoM maumaainaAtoM ……………………………………103
imasvaak ka [stomaala ……………………………………………………104
vauj,aU krto va@t kuC ]saUlaaoM ka Qyaana krnaa ……………………………106
caIj,aoM jaao vauj,aU kao K%ma krtI hOM …………………………………………107
caIj,aoM jaao vauj,aU kao K%ma nahIM krtIM ………………………………………110
[12]
vauj,aU kI sahUlatoM (maaoMj,aaoM AaOr j,a#maaoM pr masah) ……………………………112
gausla (j,a$rI Qaaonaa) ………………………………………………………115
ek gausla ko fra[-j,a ……………………………………………………116
ek gausla kI saunnatoM ………………………………………………………117
gausla iksa trh ikyaa jaae? ……………………………………………117
vaj,aaht (maulammaa yaa Baro hue daÐtaoM ko baaro maoM) ……………………………118
hOj,a (maahvaarI) AaOr inaf,asa (j,accagaI) …………………………………120
AaOrtaoM kI halatoM ………………………………………………………120
tyammauma ……………………………………………………………………123
tyammauma ko fra[-j,a ………………………………………………………125
tyammauma kI saunnatoM ………………………………………………………126
tyammauma ko mautailak tvajjauh donao ko ilae j,aaed paO[NTsa ………………127
tyammauma iksa trh @yaa jaae? …………………………………………130
caIj,aoM jaao ek tyammauma kao Kairja krtI hOM? ……………………………132
vauj,aU, gausla AaOr tyammauma ko f,ayado ………………………………………132
2- inajaasat sao thart ………………………………………………… 134
3- satr-e-Avart ………………………………………………………139
[13]
(satr-e-Avart AaOr AaOrtaoM ka Apnao Aapkao Zaknaa) ………………139

nasba ko irStodar ………………………………………………………143


dUQa trf (dUQaSarIk) irStodar ………………………………………144
sausaralaI irStodar ………………………………………………………144
4- [istkbaalao ikblaa …………………………………………………145
(ikblao kI trf mauÐh) …………………………………………………145

5- [baadt ko AaOk,at …………………………………………………146


vaj,aaht

(jaunaUba AaOr Saumaala kutUbaaoM pr namaaj,a AaOr raoj,ao kI AdaegaI): ………149

Aj,aana AaOr Ak,amat ……………………………………………………150


Aj,aana AaOr Ak,amat kba khI jaaeÐ? …………………………………151
vaj,aaht
(@yaa laa]D spIkr ko j,aire Aj,aana donao kI [jaaj,at hO?) ……………153

Aj,aana kI ikrAt ………………………………………………………155


Aj,aana kI Altmaasa ……………………………………………………155
Aj,aana maoM laf,j,aaoM ko maAanaI ……………………………………………156
6- naIyat ([rada) ………………………………………………………157
[14]
7- tkbaIr thrImaa ………………………………………………………158
namaaj,a ko $kna …………………………………………………………158
1- kyaama …………………………………………………………………158
2- ikrAt ………………………………………………………………159
3- $kU …………………………………………………………………160
4- sajda …………………………………………………………………161
5- AaiKrI k,Ada/k,Ada-e-AaiKra …………………………………162
namaaj,a iksa trh Ada kroM? ……………………………………………163

ek AadmaI Akolao namaaj,a kOsao Ada kro? ………………………………163


ek AaOrt Akolao namaaj,a iksa trh Ada kro? …………………………167
namaaj,a ko vaaijabaat ………………………………………………………168
sajda-e-sahU (CUTnao yaa gailtyaaoM kI vajah sao sajda) ……………………170
sajda-e-itlaavat ………………………………………………………171
SauË ka sajda …………………………………………………………173
namaaj,a kI saunnatoM ………………………………………………………173
namaaj,a ko mausthbaat ……………………………………………………175
namaaj,a ko mak$hat ……………………………………………………176
[15]
jaba namaaj,a Ada na kr rho haoM vaao caIj,aoM krnaa jaao mak$h haoM …………180
caIj,aoM jaao ek namaaj,a kao maMsaUK krtI hOM ………………………………181
caIj,aoM jaao ek namaaj,a kao taoD,nao ko ilae jaa[-j,a hO ………………………183
caIj,aoM jaao ek namaaj,a kao taoD,nao ko ilae fj,a- hOM …………………………183
jamaaAt maoM namaaj,a ([jatmaaA) …………………………………………184
[maama bananao kI Sara[t …………………………………………………185
sahI trIko sao [maama kI tklaId krnao ko ilae dsa Satao- ka pUra haonaa caaihe
…………………………………………………………………………189
namaaj,a ko masbaUk …………………………………………………………191
[iÎittah kI tkbaIr ko f,j,aa[la ………………………………………195
khanaI: mahla maoM maisjad ka bananaa ……………………………………… 196
jaumaa kI namaaj,a …………………………………………………………197
jaumao kI namaaj,a ko fra[j,a ………………………………………………199
jaumao kI namaaj,a kOsao Ada kI jaae? ……………………………………200

jaumao ko Adaba AaOr saunnatoM ……………………………………………203


[-daoM kI namaaj,a/[baadtoM …………………………………………………204
[-d kI [baadt kOsao kroM? ……………………………………………205

[16]
tkbaIr tSrIk …………………………………………………………206
maaOt ko ilae %yyaarI ……………………………………………………206
maaOt @yaa hO? ……………………………………………………………208
maaOt sao frar nahIM ………………………………………………………209
janaaj,ao kI namaaj,a ………………………………………………………210
namaaj,ao janaaj,aa ko f,ra[j,a ………………………………………………210
namaaj,ao janaaj,aa kI saunnatoM ………………………………………………211
namaaj,ao janaaj,aa kOsao pZ,o?M ………………………………………………212

travaIh kI namaaj,a ………………………………………………………213


travaIh kOsao pZ,oM? ………………………………………………………213
lambaoM saf,r ko daOrana namaaj,a ………………………………………………215
baImaarI ko daOrana namaaj,a …………………………………………………220
kj,aa [baadtoM/namaaj,aoM ……………………………………………………227
vaj,aaht:
(@yaa saunnat kI jagah kj,aa namaaj,aaoM kao Ada krnao kI [jaaj,at hO?) …232

kj,aa namaaj,aoM kOsao pZ,oM? …………………………………………………233


vaao jaao namaaj,a nahIM pZ,to …………………………………………………235
[17]
jaao namaaj,a Ada krto hOM ]nako fj,aa[la …………………………………239
namaaj,a kI hkIkI naaoyyat ………………………………………………252
namaaj,a kI KuibayaaÐ/fj,aa[la ………………………………………………254
namaaj,a ko raj,a ……………………………………………………………266
namaaj,a Ada krnao ko baad gauj,aairSa krnaa ………………………………272
vaj,aaht:
duAaeÐ/gauj,aairSaoM kubaUla haonao kI Sato-) ……………………………………274
tjadId-e [-maana namaaj,a …………………………………………………275

namaaj,a maoM paoiSada Asabaaba (namaaj,a AaOr hmaarI saht) ……………………276


[sk,at-e-namaaj,a …………………………………………………………278
marnao vaalao ko ilae [sk,at AaOr daor ……………………………………278
[skat AaOr daor kOsao kroM ………………………………………………283
ba%tIsa (32) AaOr caaOvana (54) fra[j,a ………………………………293
ba%tIsa fra[j,a …………………………………………………………294
caaOvana fra[j,a …………………………………………………………297
kuÍ, (baoyakInaI) …………………………………………………………300
Apnao [-maana kao Kaonaa nahIM AaOr barabar banaae rKnaa ……………………326
[18]
caIj,aoM jaao ek [-maana vaalao ko maaOjaUda [-maana kao Kaonao ka sababa banao ………327
yahaÐ bahut saaro baD,o gaunaah hOM:
[]namaoM sao bah%tr naIcao hOM] ………………………………………………330

ek Sa#,sa kI AaiKrI saaMsa maoM dsa caIj,aoM jaao kuÍ, ka sababa banatI hOM …336
Ahla Asa-saunnat ko AkIdo kao banaae rKnao ko ilae j,a$rI hO ko [na masalaaoM
pr gaaOr ikyaa jaae: ……………………………………………………337
bauro AK,laak: ……………………………………………………………338
namaaj,a kI saUrh AaOr duAaeÐ ……………………………………………342
@yaa saUrtaoM AaOr duAaAaoM kao laatonaI hf,ao- ko saaqa ilaK sakto hOM? ……342
namaaj,a maoM duAaAaoM ko maAanaI ……………………………………………344
[istga,f,ar kI duAa (maaf,I ko ilae imannat) ……………………………363
taOhId kI duAa …………………………………………………………364

[19]
namaaj,a ek Aalaa frmaana
mAadma Alahoissalaama ko daOr mao hr maj,ahba maoM ek idna maoM ek namaaj,a qaI.jaao
kuC Ada ikyaa jaata qaa ]sao yakjaa ikyaa gayaa AaOr jaao mauhmmad
AlaOihssalaama maoM Ak,Ida rKto qao ]nako ilae [nhoM fj,a- (frmaana) banaayaa
gayaa.Agarcao namaaj,a Ada krnaa [-maana ko ]saUlaaoM maoM sao ek nahIM hO, yao [-maana ko
ilae j,a$rI hO maananaa ko namaaj,a fj,a- hO.namaaj,a maj,ahba ka Ahma sautUna hO.vaao
jaao ApnaI namaaj,aaoM kao lagaatar, sahI AaOr maukmmala Ada krta hO vaao Apnaa
maj,ahba kayama krata hO AaOr [slaama kI [-maart kao maukmmala banaata hO.vaao jaao
namaaj,a Ada nahIM krto vaao Apnao maj,ahba AaOr [slaama kI [maart kao imasmaar
kr doto hOM.hmaaro nabaI “sallallaahu AlaOih vasallama” nao frmaayaa, “hmaaro
maj,ahba ka sarbarah namaaj,a hO.” jaOsao ko kao[- [Msaana baga,Or sarbarah ko nahIM rh
sakta, tao yao maumaikna nahIM hO ko baga,Or namaaj,a ko maj,ahba haonaa.
[slaama maoM, [-maana rKnao ko baad namaaj,a phlaa frmaana/hukUma-e-[laahI
hO.Allaah tAalaa nao namaaj,a fj,a- kI hO taik ]sako baMdo isaf- ]sakI [baadt
kroM.Allaah tAalaa nao kurAana Ala-krIma kI saaO sao BaI j,aa[d satraoM maoM
hukUma idyaa “namaaj,a Ada krao!” ek hdIsa SarIf maoM, yao vaaj,aoh ikyaa gayaa
“Allaah tAalaa nao raoj,aanaa paÐca va@t kI namaaj,aaoM kI AdaegaI ka hukUma
idyaa.Allaah tAalaa nao vaada ikyaa ko jaao Sa#,sa namaaj,a Ahtrama ko saaqa
Ada krogaa AaOr raoj,aanaa paÐca va@taoM kI halataoM kao maanaogaa vaao ]sao jannat maoM
Dalaogaa.”
hmaaro maj,ahba maoM namaaj,a sabasao kImatI [baadtaoM maoM sao hukUma kI ga[-
hO.ek hdIsa-e SarIf, maoM vaaj,aoh hO: “ek Sa#,sa jaao namaaj,a Ada nahIM krta
]sao [slaama sao kao[- ihssaa nahIM imalata.” ek dUsarI hdIsa-e-SarIf, maoM, yao
[20]
bayaana qaa: “yao namaaj,a hO jaao mausalamaana kao kaifr sao Aalaa krtI hO”; vaao yao
ko, [-maana vaalaa namaaj,a Ada krta hO AaOr kaif,r nahIM.maunaaif,k (hIlaasaaj,a),
tahma, kBaI kBaI [sao Ada krto hOM AaOr kBaI kBaI nahIM krto.maunaaif,kaoM kao
daoj,aK maoM bahut sa#t Aj,aaba imalaogaa.rsaUlaullaah “sallallaahu AlaOih vasallama”
nao frmaayaa, “vaao jaao namaaj,a Ada nahIM krto Allaah tAalaa kao yaaomaulahSr maoM
bahut gaussao maoM paeÐgao.”
namaaj,a Ada krnaa Allaah tAalaa kI AvvalaIyat kao maananaa hO AaOr
]sako Aagao Kud kao Adnaa samaJanaa hO.ek Sa#,sa jaao yao saaoca laota hO vaao
hmaoSaa AcCI caIj,aoM krta hO.vaao kBaI baurI caIj,aoM nahIM krta.Agar ek Sa#,sa
[rada krlao ko raoj,aanaa vaao paÐca va@t Apnao rba (Allaah) ko saamanao hO, tao
]saka idla [#laasa (sadakt) sao Bar jaaegaa.hr kama jaao namaaj,a maoM krnao ka
hukUma huAa vaao idla AaOr idmaaga, kao bahut saaro f,ayado phuÐcaata hO.
maisjadaoM maoM jamaaAt maoM namaaj,a Ada krnaa mausalamaanaaoM ko idlaaoM kao ek
dUsaro sao imalaata hO.yao ]nako baIca maoM Pyaar laatI hO.vaao yao maanato hOM ko vaao Baa[-
hOM.baD,o CaoTaoM ko saaqa narmaa[- rKto hOM.AaOr CaoTo baD,aoM ka ehtrama krto
hOM.AmaIr garIbaaoM kI madd krto hOM, AaOr taktvar kmaj,aaoraoM kI.saohtmaMd laaoga
baImaaraoM kao ]nako Gar doKnao jaaeÐgao @yaaoMik vaao ]nhoM maisjad maoM nahIM pato.[sa
vaasto hdIsa-e-SarIf maoM KuSaI kI baSaart kI naomat dI ga[- hO, “Allaah ]sa
Sa#,sa ka maddgaar hO jaao [slaama maoM Apnao Baa[- kI madd ko ilae Baagao,” vaao
ek dUsaro ko ilae daOD,oM.
namaaj,a laaogaaoM kao gando, bauro AaOr manaa kI hu[- caIj,aaoM sao raoktI hO.yao
gaunaahaoM ko ilae tsallaI hO.ek hdIsa-e-SarIf, maoM vaaj,aoh hO, “raoj,aanaa kI paÐca
namaaj,aoM ek diryaa kI trh hOM jaao tumharo Gar ko Aagao bah rha hO.Agar ek
Sa#,sa raoj,aanaa ]sa diryaa maoM Apnao Aapkao Qaaoe, tao ]sa pr kao[- gaMdgaI/QaUla
[21]
nahIM bacaogaI.[saItrh, jaao raoj,aanaa paÐca namaaj,aoM/[baadtoM Ada krta hO ]sako
CaoTo gaunaah maaf, kr ide jaato hOM.”
Allaah AaOr ]sako nabaI AlaOihssalaama pr [-maana rKnao ko baad,
namaaj,a saaro dUsaro kamaaoM AaOr [baadtaoM maoM Avvala hO.[sailae, yao j,a$rI hO ko
dUsaro fra[j,a, vaaijabaat, saunnatoM AaOr mausthbaat kao saaocato hue [sao Ada ikyaa
jaae.hmaaro nabaI “sallallaahu AlaOih vasallama” nao ApnaI ek hdIsa-e-SarIf
maoM bayaana ikyaa, “e maorI ]mmaa (kaOma) AaOr maoro saaiqayaaoM! ek namaaj,a pUro taOr
pr ]sako ]saUlaaoM kao Qyaana krto hue Ada kI jaae tao vaao saaro kamaaoM sao
Af,j,ala hO jaao Allaah tAalaa kao PyaarI hOM.yao naibayaaoM kI ek saunnat
hO.firStoM [sao caahto hOM.yao maairf,a, j,amaIna AaOr AasamaanaaoM kI raoSanaI hO
(maairf,a: Allaah tAalaa kI j,aat [Sa#,sa] AaOr isaf,at ko mautAillak
[lma).yao ijasma kI takt hO.yao saharo/Kurak ko ilae bahut j,yaada hO.yao
[baadtaoM/duAaAaoM kao kubaUla kranao kI vajah hO yao maaOt ko firSto ko iKlaaf
hayala haotI hO.yao kba` maoM ek savaala hO (kba` maoM savaalaat krnao vaalao
firSto).yao kyaamat ko idna ek Sa#,sa kI CaÐva haogaI.yao daoj,aK kI Aaga
AaOr ]sako baIca maoM ek Ka[- haogaI.yao ek Sa#,sa kao ibajalaI kI trh pula
isarat par kraegaI.yao jannat kI caabaI hO.yao jannat maoM ek Sa#,sa ka taja
haogaI.Allaah tAalaa nao maaoimanaaoM/[-maana vaalaaoM kao namaaj,a sao j,yaada Ahma kao[-
AaOr caIj,a nahIM dI.Agar vahaÐ pr kao[- AaOr Af,j,ala [baadt haotI tao vaao
phlao [-maana vaalaaoM kao vaao ba#Sata.[sa vaasto, kuC firStoM lagaatar kyaama maoM
hOM, kuC $kU maoM, kuC sajdo maoM, kuC tSahdud maoM.]sanao [na sabakao namaaj,a kI
ek rkAt maoM jamaa ikyaa AaOr [-maana vaalaaoM kao ek taohf,o kI trh do
idyaa.[sa vaasto, namaaj,a [-maana ka isar hO, maj,ahba ka satUna, [slaama ka laF,j,a
AaOr maaoimanaaoM kI imaraja/maoraja hO.yao Aasamaana kI raoSanaI hO.yao daoj,aK sao
bacaanao vaalaI hO.
[22]
ek idna, hj,art AlaI ApnaI daophr baad kI namaaj,a ]sako maukr-r
va@t maoM nahIM pZ, pae.Apnao duK kI vajah sao, ]nhaonao APanao Aapkao j,amaIna
pr fO,Mk idyaa.raokr AaOr icallaakr Aahao j,aarI krnao lagao.jaba hmaaro nabaI
mauhmmad maustf,a “sallallaahu AlaOih vasallama” kao [sa baat ka pta calaa,
Apnao saaiqayaaoM ko saaqa, Aap hj,art AlaI “rj,aI-Allaahu Anh” ko pasa
gae.jaba Aapnao ]nakI halat doKI, duinayaaaoM ko baadSaah, hmaaro nabaI,
“sallallaahu AlaOih vasallama” raonao lagao.Aapnao Allaah tAalaa sao duAa
krI.saUrja daobaara inakla Aayaa.hmaaro Aaka rsaUlaullaah “sallallaahu AlaOih
vasallama” nao hj,art AlaI sao kha, “e AlaI! Apnaa isar ]zaAao.saUrja ABaI
inaklaa huAa hO.” hj,art AlaI “rj,aI Allaah Anh” bahut j,yaada KuSa
hue.]nhaonao ApnaI namaaj,a Ada kI.
ek rat, hj,art AbaU bakr isa_Ik “rj,aI Allaahu Anh” nao bahut
j,yaada [baadt krI AaOr rat ko AaiKrI ihssao maoM saao gae.ivatr kI namaaj,a
ka va@t K%ma hao gayaa.fja` kI namaaj,a maoM, vaao hmaaro Aaka, nabaI kI tklaId
maoM Aae.vaao maisjad ko drvaaj,ao tk Aae, AaOr vaao pukarnao lagao.vaao BaIK
maaÐganao lagao, “yaa rsaUlaullaah! maorI madd kroM, maorI ivatr kI namaaj,a ka va@t
inakla gayaa.” hmaaro Aaka rsaUlaullaah BaI raonao lagao.[sa pr, ijaba`a[la
AlaOihssalaama Aae AaOr kha, “yaa rsaUlaullaah! isa_Ik sao kh dao ko Allaah
tAalaa nao ]nhoM maaf, ikyaa.”
ek rat hj,art baaej,aId-e ibastamaI “ku_Isaa isaraoh,” ek Aalaa
valaI, fja` kI namaaj,a ko ilae ]z nahIM pae.vaao [tnaa raoe AaOr Aahao j,aarI
krnao lagao ko ]nhoM ek Aavaaj,a saunaa[- dI, “e baaej,aId! maOnao tumharI [sa galtI
kao maaf, kr idyaa.maOnao tumharo raonao kI vajah sao tumho sa%tr hj,aar namaaj,aaoM ka
savaaba idyaa.” k[- mahInaaoM baad, vaao daobaara naIMd maoM maKlaUba hao gae.SaOtana
Aayaa AaOr ]nako pak pOr kao pkD, kr ]nhoM ]zayaa.]sanao kha, “]z
[23]
jaaAao, tumharI namaaj,a ka va@t K%ma haonao vaalaa hO!” hj,art baaej,aId-e-
ibastamaI nao pUCa, “Aao mala}na! tuma eosaI caIj,a iksa trh kr sakto hao? tuma
tao caahto hao ko hr kao[- ApnaI namaaj,a ]sako maukr-r va@t maoM Ada nahIM kr
pae.tumanao mauJao @yaaoM ]zayaa?” SaOtana nao javaaba idyaa, “tumanao ApnaI saubah kI
namaaj,a CuTnao pr raokr sa%tr hj,aar namaaj,aaoM ka savaaba haisala ikyaa qaa.[sa
baat kao saaocato hue, maOnao tumhoM jagaayaa taik tuma isaf- ek hI namaaj,a ka savaaba
haisala kr sakao, naako sa%tr hj,aar namaaj,aaoM ka!”
hj,art jaunaod-e-baga,dadI, ek Aalaa valaI nao kha, “[sa duinayaavaI
ij,aMdgaI ka ek GaMTa yaaomaula[Msaaf ko ek hj,aar saalaaoM sao bahtr hO.@yaaoMik,
[sa ek GaMTo maoM, ek Sa#,sa pak AaOr kaibalao kubaUla kama kr sakta hO;
tahma, ]na ek hj,aar saalaaoM maoM kuC BaI krnaa naamaumaikna hO.” rsaUlaullaah
“sallallaahu AlaOih vasallama” nao frmaayaa, “Allaah tAalaa ek Sa#,sa kao,
jaao ek namaaj,a ]sako va@t pUra haonao ko baad Ada krogaa, ]sao AssaI hukbaaAaoM
ko ilae daoj,aK maoM Dalaogaa.” ek hukbaa kyaamat ko baad AssaI saalaaoM ko
barabar hO.kyaamat ka ek idna ek hj,aar duinayaavaI saalaaoM ko barabar hO.
[sailae, Aao maoro maj,ahba ko Baa[-! Apnaa va@t f,alatU caIj,aaoM ko saaqa
barbaad mat krao.Apnao va@t kI kImat kao sarahaoM.AcCo kama krnao maoM Apnaa
va@t gauj,aaraoM.hmaaro Pyaaro nabaI AlaOih-salaama nao frmaayaa, “Apnao va@t kao
baokar caIj,aaoM maoM gauj,aarnaa sabasao baD,a duK hO!” ApnaI namaaj,aaoM kao ]nako maukr-r
Aaokat maoM Ada krao taik tuma yaaomaulahSr maoM Af,saaosa mahsaUsa na krao AaOr tuma
bahut saaro [-naama pa sakao! ek hdIsa-e-SarIf maoM, yao vaaj,aoh hO, “ek Sa#,sa
jaao ApnaI raoj,aanaa kI namaaj,aoM ]sako maukr-r va@t maoM Ada nahIM krta AaOr
]sakI kj,aa Ada krnao sao phlao mar jaata hO ]sako ilae sa%tr hj,aar Ka[yaaÐ
Kula jaatI hOM.vaao (ApnaI kba` maoM) AaiKrI idna tk tklaIf, ]zaegaa.”
ek Sa#,sa jaao [radtna ApnaI namaaj,a ]sako maukr-r va@t maoM Ada nahIM krta;
[24]
vaao yao ko, Agar vaao ek namaaj,a kao Ada naa krnao pr Af,saaosa nahIM krta
jabaik ]saka maukr-r va@t K%ma hao gayaa, vaao ek kaif,r bana jaata hO yaa jaba
tlak vaao marta hO Apnaa [-maana Kao dota hO.]naka @yaa banaogaa ijanhoM namaaj,a
yaad nahIM yaa jaao namaaj,a kao ek fj,a- kI trh nahIM doKto? caaraoM masalakaoM ko
AailamaaoM nao ek rae/[tof,ak rae sao yao vaaj,aoh ikyaa ko jaao kao[- BaI namaaj,a kao
CaoTa samaJaogaa, jaao [sao ek fj,a- kI trh kubaUla nahIM krogaa vaao ek maurtidd
hao jaata hO, yaanaI kaif,r.hj,art Abadulaga,naI nabalausaI nao ApnaI iktaba
“hdIktuna naaidyaa”, ko ek baaba ijasaka ]navaana “j,aubaana kI tklaIf,oM” hOM,
]samaoM BaI frmaayaa hO, ko ek Sa#,sa jaao jaanabauJakr namaaj,a Ada nahIM krta
AaOr jaao ]sakI kj,aa Ada nahIM krnaa caahta AaOr jaao [sa baat sao nahIM Drta
ko [sa vajah sao ]sao Aj,aaba imala sakta hO vaao ek maurtidd hO, yaanaI ek
kaif,r.
hj,art [maama rbbaanaI nao ApnaI iktaba maktUbaat kI phlaI ijald ko
dao saaO ipC%tr (275) vaoM Kt maoM [sa trh bayaana ikyaa: tuma vaao naoyamatoM
[slaamaI [lma isaKakr AaOr ifkh ko ]saUlaaoM kao maShUr krko haisala kr
sakto hao.]na jagahaoM pr jahalat kayama qaI AaOr ibadAt ga,ailaba qaI.Allaah
tAalaa nao tumhoM Apnao PyaaraoM kI trf, dulaar ko saaqa rhmat ikyaa.]sanao tumhoM
[slaama fOlaanao ka ek j,airyaa banaayaa.[sa maamalao maoM, ApnaI pUrI kaoiSaSa krao
maj,ahbaI talaIma kao pZ,anao ko ilae AaOr if,kh ko ]saUlaaoM kao fOlaanao ko
ilae.yao daonaaoM }Ðcao drjaaoM pr phuÐcanao ko ilae AaOr inajaat kI vajaUhat ko ilae
yao ihmaayat ko sabasao maukddma hOM KuiSayaaÐ haisala krnao ko ilae.kaoiSaSa krao!
maj,ahbaI AadmaI kI trh Aagao AaAao! Amar-e-maa$f AaOr nahIM-e-mauMkr Ada
krao AaOr jaao laaoga vahaÐ rh rho hOM ]nhoM sahI rasto pr ihdayat krao! saUrh
mauj,j,aimala kI ]nnaIsavaIM Aayat maoM, yao vaaj,aoh hO, “]na laaogaaoM ko ilae jaao Apnao
rba kI rj,aa caahto hOM, yao baoSak ek salaah hO.”
[25]
AaAao, namaaj,a Ada krao, AaOr hmaaro idlaaoM sao AalaUdgaI saaf, krao;
vahaÐ Allaah tk kao[- rsaa[- nahIM hO, jaba tk ko namaaj,a Ada nahIM hO!
jahaÐ namaaj,a Ada kI jaatI hO, gaunaah saaro JaD, jaato hOM;
AadmaI kBaI maukmmala nahIM haota, jaba tk ko namaaj,a Ada nahIM haotI hO!
Allaah tAalaa nao tarIf, kI hO namaaj,a kI bahut j,yaada kurAana Ala krIma
maoM;
“maOM tumasao Pyaar nahIM k$Ðgaa,” ]sanao kha, “jaba tk ko namaaj,a Ada nahIM haotI
hO!”
ek hdIsa-e-SarIf, pZ,I ga[-: [-maana kI inaSaanaI
Apnao Aap AadmaI pr j,aaihr nahIM haotI, jaba tk ko namaaj,a Ada nahIM haotI
hO!
vaaihd ek namaaj,a kao CaoD,naa ek gaunaah hO, ek bahut baD,a;
taObaa tumhoM Aaj,aad nahIM krtI, jaba tk ko kj,aa Ada nahIM haotI hO!
vaao jaao namaaj,a kao CaoTa samaJata hO Apnaa [-maana Kaota hO, ]saI va@t;
ek Sa#,sa ek mausalamaana nahIM haota, jaba tk ko namaaj,a Ada nahIM haotI hO!
namaaj,a tumharo idla kao pak krogaI, AaOr baura[- sao pro rKogaI;
tuma kBaI BaI raoSana nahIM hao sakto, jaba tk ko namaaj,a Ada nahIM haotI hO!

[26]
phlaa ihssaa
[-maana AaOr namaaj,a
saba ko ilae [-maana maukddma hO
Allaah tAalaa caahta hO ko laaoga duinayaa maoM Aarama AaOr Amana sao
rhoM AaOr AaiKrt maoM laamahdUd KuiSayaaÐ haisala kroM.[sa vajah sao ]sanao
fayadomaMd caIj,aaoM ka hukUma idyaa jaao KuiSayaaoM ka sababa banaoM AaOr nauksaana vaalaI
caIj,aaoM kI maumaainayat kI jaao tklaIf,aoM ka sababa banaoM.Allaah tAalaa ka
phlaa frmaana hO [-maana (AkIda) rKnaa.[-maana rKnaa saba laaogaaoM ko ilae
j,a$rI hO.yao hr ek ko ilae laaij,ama hO.
[lmaI taOr pr [-maana ka matlaba hO ek Sa#,sa kao jaanata ko vaao
maukmmala AaOr saccaa hO AaOr ]samaoM yakIna rKta hO.[slaama maoM, [-maana ka
matlaba hO [sa hkIkt kao maanana ko rsaUlaullaah (sallallaahu tAalaa AlaOih
vasallama) Allaah tAalaa ko pOga,mbar hOM; vaao (nabaI), hOM pOga,mbar ]sako j,aire
caunao gae, AaOr [sao idla sao khnaa; AaOr jaao mau#tisar Aapnao batayaa ]sa
mauKtisar maoM yakIna rKnaa AaOr jaao Aapnao tf,saIla sao batayaa Allaah tAalaa
kI trf, sao tf,saIla maoM yakIna krnaa; AaOr jaba BaI maumaikna hao (kilamaa ASa-
Sahada) khnaa.maj,abaUt [-maana eosao hO jaOsao ko, hmaoM p@ka pta hao ko Aaga jala
rhI hO, saaÐp j,ahr sao maarto hOM AaOr hma ]nasao bacato hOM, hmaoM Allaah tAalaa
AaOr ]sako sababa pr tjavaIj,a krnaa caaihe, AaOr [sa baat pr idla sao yakIna
haonaa caaihe, ]sakI salaah (rj,aa) kI kaoiSaSa krnaI caaihe AaOr ]sako husna
(jamaala) ko ilae Baaganaa caaihe, AaOr ]sako gaussao (ga,j,aba) AaOr Aj,aaba

[27]
(jalaala) sao Kbardar rhnaa caaihe.hmaoM [sa [-maana kao idla pr maaba-la ko }pr
nakSa kI trh maj,abaUtI sao kuMda kr laonaa caaihe.
[-maana ka matlaba hO hr ]sa caIj,a kao caahnaa ijasao mauhmmad
AlaOihssalaama nao kha AaOr maMj,aUr ikyaa, vaao yao ko idla ko j,aire yakIna
krnaa.vaao laaoga jaao [sa trh yakIna rKto hOM ]nhoM maaoimana yaa mauislama khto
hOM.hr ek mausalamaana kao mauuhmmad AlaOihssalaama kI tklaId krnaI
caaihe.]nhoM Aapko batae hue rasto pr calanaa caaihe.Aapka rasta
kurAana Ala krIma ko j,aire idKayaa gayaa rasta hO.[sa rasto kao [slaama
khto hOM.AapkI tklaId krnao ko ilae, sabasao phlao, yao j,a$rI hO ko [-maana
hao, ifr, [slaama ko kanaUna kao saIKoM, ifr, fra[j,a (hukUma-e-[laahI) kao
Ada kro AaOr hrama (mamanauA caIj,aoM yaa kama) sao bacaoM, ifr saunnat Ada kro
AaOr mak$hat sao bacaoM.[na sabako baad, hmaoM kaoiSaSa krnaI caaihe ko Apnao
Aapkao maubahao maoM BaI ]nako jaOsaa banaaeÐ.
hmaaro maj,ahba kI bauinayaad [-maana hO.Allaah tAalaa ]na laaogaaoM sao naa
tao Pyaar krta hO naa hI ]nakI kao[- [baadt yaa kao[- AcCo kama kubaUla krta
hO jaao [-maana nahIM rKto.kao[- BaI Sa#,sa jaao ek mausalamaana bananaa caahta hO ]sao
phlao [-maana rKnaa haogaa.ifr, jaba BaI yao j,a$rI hao ]sao gausla, vauj,aU, namaaj,a
AaOr dUsaro fra[j,a AaOr hrama saIKnao caaihe.

[28]
Ak,Ida sahI haonaa caaihe
hvaasao Kmasaa AaOr idmaaga, ko j,aire pkD,I ga[- [tlaaAat [-maana
haisala krnao ko ilae fayadomaMd hOM.saa[-nsaI [lma ek Sa#,sa kao yao samaJanao AaOr
jaananao maoM maddgaar huAa ko kaenaat ka trIka, AaOr baakaedgaI hadsaatI nahIM
hO AaOr vahaÐ pr ek tK,laIk krnao vaalaa hO.[sa trh sao yao ek Sa#,sa kao [-
maana haisala krnao maoM madd krta hO.[-maana ka matlaba hO hj,art mauhmmad
AlaOihssalaama hmaaro AaiKrI nabaI ko j,aire jaao [lma laayaa gayaa Allaah
tAalaa kI trf, sao ]sao saIKnaa AaOr ]napr yakIna rKnaa.naibayaaoM pr yakIna
naa rKnaa Agar ek Sa#,sa kho, “maOM ]napr [sa Sat- pr yakIna k$Ðgaa ko vaao
idmaaga, sao ekmat hOM.” maj,ahbaI [lma kI vajah pr kaibaj,a haokr panaa nahIM
hO.jaao hmaaro nabaI hj,art mauhmmad AlaOihssalaama nao naSar ikyaa vaao Ahla Asa-
saunnat kI iktabaaoM sao saIKa jaa sakta hO AaOr vaao ]sako mautaibak yakIna ike
jaaeÐ.sahI AaOr kaibalaokubaUla [-maana haonao ko ilae, yao j,a$rI hO ko maMdrjaaj,aola
Satao- kao BaI maanaa jaae:
1- [-maana lagaatar AaOr saaibat kdma hao.hmaoM ]sao ek lamho ko ilae
BaI CaoD,nao ka [rada nahIM krnaa caaihe.kao[- BaI jaao tIna saala baad kaif,r
haonao kI [cCa rKo vaao jaOsao hI eosaa saaocata hO ]saI va@t kaif,r bana jaata
hO.
2- maaoimana ka [-maana KaOf, (Dr) AaOr rj,aa (]mmaId) ko baIca haonaa
caaihe.hmaoM Allaah tAalaa ko Aj,aaba sao Drnaa caaihe, bahrhala, hmaoM ]sakI
rhmat (Allaah kI Saf,kt) sao ]mmaId nahIM CaoD,naI caaihe.hmaoM hr ek gaunaah
sao Kbardar haonaa caaihe; hmaoM KaOf, haonaa caaihe ko hmaaro gaunaahaoM kI vajah sao
hma Apnaa [-maana Kao sakto hOM.caaho Agar ek Sa#,sa hr gaunaah ka kama
[29]
krlao, ek Sa#,sa kao Allaah tAalaa ko j,aire maaf, ike jaanao kI ]mmaId sao
mah$ma nahIM haonaa caaihe.hmaoM Apnao gaunaahaoM ko ilae pCtanaa caaihe.[sa
vaasto, vaao jaao Apnao gaunaahaoM pr taObaa krto/pCtato hOM vaao eosao hOM jaOsao ]nhaonao
kBaI yao ike hI nahIM.
3- ek Sa#,sa kao ApnaI $h ko galao (]sakI maaOt ko daOrana) ek
phuÐcanao sao phlao [-maana rKnaa caaihe.jaba $h galao/hlak tk phuÐca jaatI hO,
ek Sa#,sa kao baad ko saaro vaa@yaat naj,ar Aanao lagato hOM.]sa va@t, hr
kaif,r [-maana caahta hO.tahma, [-maana naj,ar nahIM Aata.yao j,a$rI hO [sao doKnao
sao phlao [sa pr yakIna krnaa.tumharo [sakao doKnao ko baad, yao kao[- [-maana nahIM
rh jaata.bahrhala/tahma, ]sa va@t maaoimana ka pCtavaa/maaf,I kubaUla hao jaatI
hO.
4- ek Sa#,sa kao saUrja ko maga,irba sao inaklanao sao phlao [-maana lao
Aanaa caaihe.kyaamat kI ek sabasao baD,I inaSaanaI saUrja ko maga,irba sao
]ganao/inaklanao kI hO.saaro laaoga jaao [sao doKoMgao vaao yakIna koroMgao.tahma, ]naka
[-maana kubaUla nahIM ikyaa jaaegaa.taObaa ko drvaaj,aoM ]sa va@t baMd hao cauko haoMgao.
5- ek Sa#,sa kao yao maananaa caaihe ko Allaah tAalaa ko isavaa kao[-
ga,Oba, iCpI hu[- caIj,aoM nahIM jaanata.yaanaI, isaf,- Allaah tAalaa ga,Oba jaanata
hO.ijanhoM vaao ga,Oba kI caIj,aaoM ko baaro maoM batata hO vahI ]sako baaro maoM jaana pato
hOM.firStoM, ijannaat, SaOtana, yahaÐ tk ko nabaI BaI ga,Oba nahIM jaanato.tahma,
Agar Allaah Apnao naibayaaoM yaa Apnao Pyaaro baMdaoM kao Kbar krnaa caaho, tba vaao
BaI [sao jaana sakto hOM.
6- iksaI BaI maj,ahba ko ]saUla [-maana yaa [baadt sao tAllauk rKto
hue baga,Or iksaI j,aaor j,abardstI yaa jaana bauJakr eosaa krto hue, ek Sa#,sa kao

[30]
[Mkar nahIM krnaa caaihe.Ahkama-e-[slaaimayaa kao CaoTa jaananaa kuÍ hO,
yaanaI, [slaama ko frmaana yaa mamanauAat maoM sao kao[- ek kao, kurAana Ala-krIma
kI, firStaoM yaa naibayaaoM maoM sao iksaI ek kI iKllaI ]D,anaa, yaa baga,Or j,aaor
j,abardstI ko [Mkar krnaa ]nako j,aire iksaI BaI mavaasalaat kao.vaao jaao
mauhj,aubaanaI Allaah tAalaa, firStaoM, fj,a-, gausla kI KubaI yaa namaaj,a kI
maaOjaUdgaI sao [Mkar kro, iksaI sa#t j,a$rt ko tht jaOsao ko k%la ike jaanao
kI QamakI kI vajah sao, tao vaao ek kaif,r bana jaata.
7- ek Sa#,sa kao [slaamaI maj,ahba ko j,aire Kulao taOr pr yakInaI [-
lma ko mavaasalaat pr Sak yaa ihcaikcaahT nahIM krnaa caaihe.Agar ek Sak
krta hO ko Aayaa namaaj,a fj,a- hO, yaa @yaa Saraba AaOr dUsaro naSaIlaoM Sarbat
pInaa, jauAa Kolanaa, saUd (irbaa), irSvat hrama (mamanauA) hOM tao yao kuÍ, ka
baa[sa hO.jaanao maanao hlaala ko ilae khnaa ko yao hrama hO yaa jaanao maanao hrama ko
ilae khnaa ko yao hlaala hO tao kuÍ, ka baa[sa hO.
8- [slaama nao @yaa mavaasalaat kI hoOM ]saI ko mautaibak [-maana haonaa
caaihe ([-maana [slaama pr maubanaI haonaa caaihe).idmaaga, ko j,aire caIj,aaoM maoM
yakIna rKnaa, yaa flasaifyaaoM ko bayaanaat yaa galt saa[-nsadanaaoM ko mautaibak
maj,ahba pr yakIna krnaa [-maana nahIM hO.ek Sa#,sa kao mauhmmad AlaOihssalaama ko
j,aire batae gae trIko pr yakIna krnaa caaihe.
9- jaao [-maana rKto hOM vaao isaf-, Allaah tAalaa kI rj,aa ko ilae
Pyaar krto hOM AaOr Allaah tAalaa kI rj,aa ko ilae vaao mauKalaf,t rKto
haoM.yao j,a$rI hO ko mausalamaanaaoM kao caahnaa vaao Allaah tAalaa ko j,aire Pyaar
ike gae AaOr jaao Apnao haqa yaa klama ko j,aire [slaama kI trf, naf,rt
idKaeÐ ]na laaogaaoM kao naapsaMd kroM.yao mauKalaf,t/duSmanaI idla maoM jagah krnaI
caaihe.
[31]
[hmaoM ga,Or-mauislama SahiryaaoM yaa ga,Or-mauilkyaaoM kao mausakurato caohro AaOr
narma Alaf,aj,a maoM saulaUk krnaa caaihe.hmaaro KubasaUrt A#laak ko saaqa, hmaoM
]nhoM Apnao maj,ahba ko saaqa Pyaar kranao vaalao banaanaa caaihe.]
10- yao j,a$rI hO ko ]sa trIko maoM yakIna rKnaa ijasao saccao mausalamaana
jaao hmaaro nabaI AlaOihssalaama AaOr ]nako saaiqayaaoM ko j,aire idKae gae sahI
rasto kao nahIM CaoD,to.sahI Ak,Ida haonao ko ilae, ek Sa#,sa kao Ahla-Asa-
saunnat vala jamaaAt ko AkIdaoM ko ]saUlaaoM ko mautaibak yakIna krnaa
caaihe.[ek Sa#,sa jaao Ahla Asa-saunnat ko AailamaaoM ko j,aire ilaKI ga[-
sahI maj,ahbaI iktabaaoM sao jauD, jaata hO vaao savaaba (taOhf,oM, [naama AaiKrt maoM)
haisala krta hO ]sa savaaba kI kula imakdar ko barabar jaao ]na saaO laaogaaoM kao
imalaogaa ijanhaonao Sahadt haisala kI.mausalamaanaaoM ko caar masalakaoM maoM sao iksaI
ek sao jauD,o hue Aailama (Ahla Asa-saunnat) hOM.[maama-e Aaj,ama AbaU hnaI,fa
Ahla Asa-saunnat ko AailamaaoM ko rhnaumaa hO rsaUlaullaah AlaOihssalaama nao Apnao
sahabaa kao ]na hkIktaoM ko baaro maoM batayaa jaao Allaah tAalaa ]nho ilaKvaa[-
/bata[-M.AaOr sahabaa nao, ApnaI baarI maoM, [na hkIktaoM kao Apnao Saaigadao-
(Ahla-Asa-saunnat ko AailamaaoM) kao batayaa, ijanhaonaoM ApnaI baarI maoM ]nhoM
ApnaI iktabaaoM maoM ilaKa.]

Ahla Asa-saunnat ka Ak,Ida


ek mausalamaana ko ilae phlaI j,a$rt [-maana (yakIna, AkIda) rKnaa
hO.sahI [-maana Ahla-Asa-saunnat ko AkIdo ko mautaibak yakIna rKnao pr
maunahisar krta hO.baaSa}r AaOr javaana mad- AaOr AaOrtaoM ko ilae phlaa fj,a-
hO Ahla Asa-saunnat ko AailamaaoM kI iktabaaoM maoM ilaKo hue Aka[d ko [lma kao
saIKnaa AaOr ]nako mautaibak yakIna krnaa.AaiKrt maoM inajaat haisala krnao
[32]
ko ilae jaao batayaa gayaa hO ]sapr yakIna krnao pr maS$t hO.vaao jaao daoj,aK sao
bacaoMgao vaao haoMgao jaao ]nako tklaId ike hue rasto kI tklaId kroMgao.vaao jaao
Ahla Asa-saunnat ko AailamaaoM ko rasto kI tk,laId kroMgao vaao (saunnaI) yaa
(Ahla Asa-saunnat) khlaaeÐgao.tukI- kI iktaba ([slaama Ahlaaka - [slaama
ko A#laak) ko paÐca saaO troPpnavaoM saf,oh pr CyaailasavaoM Kt kao doiKe.
yao ek hdIsa-e-SarIf maoM bayaana hO, “maorI ]mmat toh%tr gau`paoM maoM baMT
jaaegaI.]namaoM sao isaf,- ek bacaogaI daoj,aK sao AaOr dUsarI K%ma hao jaaeÐgaI, vaao
daoj,aK maoM jaaeÐgaI.” [na toh%tr gau`paoM maoM sao hr ek [slaama kao maananao ka davaa
krogaa.hr gau`p khogaa ko vaao ek gau`p hO jaao daoj,aK sao bacaogaa.saurt ]la-
maaoimanauna kI caaOvana vaIM Aayat AaOr saurt-]r-raoma kI ba%tIsavaIM Aayat maoM vaaj,aoh
huAa hO, ijasako maAanaI hOM: “hr paTI- KuSaI manaaegaI, yao maanato hue ko vaao sahI
rasto pr hO.” tahma, [na bahut saaro gau`paoM maoM sao, ]sa ek kI inaSaanaI, Alaamat
jaao mahfUj,a rhogaa hmaaro nabaI “sallallaahu AlaOih vasallama” nao [sa trh dI hO:
“vaao jaao [sa gau`p maoM hOM vaao hOM jaao maoro AaOr maoro sahabaa ko j,aire tklaId ike
hue rasto kao maanaogao.” ek Sa#,sa jaao iksaI BaI ek Asahaba-e-ikrama kao
Pyaar nahIM krta vaao Ahla-Asa-saunnat sao pro hT gayaa.ek Sa#,sa jaao Ahla
Asa-saunnat pr [-maana nahIM rKta vaao yaa Ahla-e-ibadAt, yaa ihlahadI
mausalamaana, yaa ek maulihd, ek kaif,r bana jaata hO.

[33]
Ahla Asa saunnat ka Ak,Ida rKnao
kI AlaamatoM
Allaah tAalaa ]na mausalamaanaaoM ko saaqa raj,aI rhta hO jaao Ahla-Asa
saunnat ko Ak,Ido ko mautaibak [-maana rKto hOM.[sa trh sao [-maana rKnao kI k[-
Sat-o hOM.Ahla-Asa saunnat ko AailamaaoM nao ]nhoM maMdrjaaj,aola vaaj,aoh ikyaa hO:
1- yao j,a$rI hO ko Aamantu ko [-maana ko C: Ak,IdaoM maoM yakIna
rKnaa.yaanaI ko, Allaah tAalaa ko vaujaUd AaOr ]sakI taOhId maoM, ]saka kao[-
saaqaI yaa saanaI nahIM, ]sako firStaoM maoM, ]sakI iktabaaoM maoM, ]sako rsaUlaaoM maoM,
ikyaamat ko idna maoM, AaOr [sa pr ko AcCI (KOr) AaOr baurI (Sar) tkdIr
Allaah tAalaa kI trf, sao haotI hO AaOr maaOt ko baad ]zae jaanao pr yakIna
rKnaa j,a$rI hO.(yao saba Aamantu kI duAa maoM bayaana hO.)
2- yao j,a$rI hO ko [sa baat pr [-maana rKnaa ko kurAana Ala-krIma
Allaah tAalaa ka klaama hO AaOr ]sako j,aire BaojaI ga[- yao dayama AaOr
AaiKrI iktaba hO.
3- ek [-maana vaalaa/vaalaI kBaI Apnao [-maana pr Sak nahIM
laata/laatI.
4- yao j,a$rI hO ko saaro Asahaba-e-ikrama sao Pyaar rKnaa ijanhoM hmaaro
nabaI AlaOihssalaama jabako Aap ij,aMda qao kao doKnao AaOr [-maana rKnao kI
saAadt nasaIba hu[-.yao j,a$rI hO ko kBaI BaI Aapko caaraoM K,ilafaAaoM, Aapko
kMubao ko iksaI $kna yaa AapkI [j,j,atdar baIivayaaoM ko baaro maoM kuC baura na
baaolaa jaae.
[34]
5- yao j,a$rI hO ko [baadt ko kamaaoM kao [-maana (yakIna) ka ihssaa
tjavaIj,a na krnaa.yaanaI ko, [sa baat kI [jaaj,at nahIM hO ko ek mausalamaana kao
jaao [baadt ko kama nahIM krta AaOr jaao gaunaahaoM ka [it-kad krta hO ]sao ek
kaif,r [mauiSrk] khnaa.ek Sa#,sa jaao hrama kao ga,OrAhma tjavaIj,a krta hO,
jaao ]nako baaro maoM nahIM saaocata yaa [slaama ka maj,aak ]D,ata hO vaao Apnaa [-maana
Kao dota hO.
6- yao j,a$rI hO ko jaao laaoga khto hOM vaao Ahla-e-ikblaa hO AaOr jaao
Allaah tAalaa AaOr ]sako nabaI mauhmmad AlaOihssalaama pr [-maana rKto hOM ]nhoM,
kaif,r nahIM khnaa caaihe.caaho Agar ]nako kuC ihlhadI AkIdo @yaaoM naa
hao.[bahrhala, Agar ek Sa#,sa ko [-maana ka Ak,Ida jaao Ahla-e-ikblaa ko
naama maoM hao vaao p@ko j,aire ko mauKailaf, hao ijasaka maAanaI saaf, hao, tba yao
yakIna kuÍ hO.[sa maamalao maoM vaao ek kaif,r hO, caaho Agar ek Sa#,sa namaaj,a
Ada krta hao AaOr baakI dUsaro [baadt ko kama krta hao.]
7- ek [maama jaao jaanaa jaata hao ko ]sanao Kulao taOr pr kao[- gaunaah
nahIM ikyaa ]sako j,aire tklaId kI ga[- namaaj,a Ada krnao kI [jaaj,at hO.yao
f,Osalaa kmaanDraoM AaOr gavana-raoM ko ilae BaI jaa[j,a hO jaao jaumaoM kI namaaj,aaoM kI
rhnaumaa[- krto hOM.
8- mausalamaanaaoM kao Apnao kmaanDraoM AaOr mauntij,amaaoM ko iKlaaf, baga,avat
nahIM krnaI caaihe.baga,avat if,tnao kI vajah ko barabar hO AaOr if,tnaa bahut
saarI Aaf,taoM kI jaD, hO.hma duAa krto hOM ko vaao AcCo kama kroM AaOr hma
]nhoM salaah BaI doto hOM – narma Alaf,aj,a ko saaqa- ko Apnao Aapkao Kraba,
gaunaahaoM ko kamaaoM sao dUr rKoM.

[35]
9- vauj,aU krto va@t, caaho Agar kao[- ]j,ar yaa sa#t j,a$rt na hao,
daonaao AadimayaaoM AaOr AaOrtaoM ko ilae j,a$rI hO ko mests pr masah (ek Sa#,sa
ka igalao haqaaoM kao rgaD,naa) kroM (ek mest eosaa jaUta hO ijasa pr panaI nahIM
zhrta vaao pOr ko ]sa ihssao kao Zkta hO jaao vauj,aU maoM Qaaonaa f,j,a- hO) bajaae pOraoM
kao Qaaonao sao.Kulao pOr yaa maaoj,aaoM pr masah krnao kI [jaaj,at nahIM hO.
10- yao j,a$rI hO ko [sa baat pr [-maana rKnaa ko maoraja [hj,art
mauhmmad kI AasamaanaaoM pr rsaa[-] ijasma AaOr $h daonaao ko saaqa hu[-.kao[- BaI jaao
kho, “ko maoraj,a ekhalat hO.yaanaI, vaao #vaaba maoM naaij,ala hu[-” tao vaao Ahla-
Asa-saunnat sao if,r jaata hO.
dUsarI duinayaa maoM, mausalamaana Allaah tAalaa kao jannat maoM
doKoMgao.yaaomaula ihsaaba maoM, phlao rsaUla, ifr pak, AcCo laaoga baaolaoMgao.kba` maoM
savaala javaaba sahI hO.kba` maoM ijasma AaOr $h daonaaoM pr Aj,aaba naaij,ala ikyaa
jaaegaa.kramaat [kramato jaao Allaah tAalaa Apnao sababaaoM ko ]saUlaaoM sao baahr
Apnao naok bandaoM ko haqaaoM ko j,aire j,aaihr krvaata hO] AaOilayaa kI sahI/saccaI
hOM.kramaat ga,Or maamaUlaI halatoM hOM jaao Allaah tAalaa ko Pyaaro bandaoM maoM j,aaihr
haotI hOM.yao eosaI caIj,aoM hO jaao ]sakI Aadt ko iKlaaf, hO.yaanaI, vaao ijasmaanaI,
ikmayaa[-
yaa hyaatatI kanaUnaaoM kI hdaoM maoM nahIM hOM.kramatoM baoSaumaar hOM ijanasao
[Mkar nahIM ikyaa jaa sakta.$hoM ApnaI kba`aoM maoM saba jaanatI hOM AaOr saunatI hOM
ko ij,anda laaoga @yaa kh rho hOM yaa kr rho hOM.kurAana Ala-krIma ko pZ,nao ka
savaaba phuÐcaanaa, KOrat donaa AaOr caaho hmaarI saarI [baadtoM, maudao- kI $haoM kao
phuÐcaanaa, ]nako ilae f,aedomaMd hO.yao ]nakI saj,aaAaoM kao kma krnao yaa irha
kranao ka sababa banatI hOM.[na saba maoM yakIna rKnaa Ahla Asa-saunnat ko
AkIdo kI AlaamataoM kao rKnao maoM sao ek hO.
[36]
[-maana kI bauinayaadoM
[-maana kI C: bauinayaadoM hOM.yao bauinayaadoM Aamantu kI duAa maoM vaaj,aoh kI
ga[- hOM.rsaUlaullaah “sallallaahu AlaOih vasallama” nao frmaayaa [-maana ka matlaba
hO C: Kasa caIj,aaoM maoM yakIna rKnaa.[sailae, hr mausalamaana kao Apnao baccaaoM kI
(Aamantu) pZ,anaa caaihe AaOr [sao ]nhoM yaad kranaa caaihe.

Aamantu: (Aamantu iballaaih va malaa[ k ithI va kutuibahI va


$sauilahI vala yaaOimala AaiK,rI valk,id/, K,OirhI va Sair-hI imanallaaih tAalaa
valbaAisa baA-dlamaaOt h@kUna, ASahdu Ana laa[laa-h [llallaahu va ASahdu
Ana-na mauhmmadna AbduhU va rsaUlauhU.).

phlaI bauinayaad Allaah tAalaa maoM


yakIna rKnaa
Aamantu iballaah ka matlaba hO “maOM [-maana laayaa Allaah tAalaa kI
maaOjaUdgaI AaOr ]sakI taOhId pr.maOM [sa hkIkt kao Apnao idla ko saaqa kubaUla
krta hUÐ.”Allaah tAalaa maaOjaUd hO AaOr vaao ek hO. “ek” ko dao lauga,atI
maAanaI hOM.phlaa, nambar ko taOr pr, yao dao ka Aaqaa hO AaOr nambaraoM kI
Sau$Aat hO.dUsaro ka matlaba hO ek haonaa eosao ijasaka kao[- saaqaI yaa saanaI na
hao.[sailae, Allaah tAalaa ek hO.[saka matlaba hO ]saka kao[- saaqaI yaa
saanaI nahIM hO.yaanaI, ]sakI isaf,ataoM maoM yaa ]sakI j,aat maoM kao[- saaqaI nahIM.jaOsao
ko saarI maKlaUk kI isaf,at yaa j,aat ]sako banaanao vaalao kI isaf,at yaa j,aat
[37]
kI trh nahIM hOM, [saI trh K,ailak kI j,aat yaa isaf,at ]sakI maK,laUk ko
barAksa hOM.
Allaah tAalaa vaaihd saarI maKlaUk ko Aj,aa AaOr KilayaaoM ka
Kailak hO.kao[- BaI Alaah tAalaa kI j,aat kao nahIM jaana sakta.idmaaga, maoM
jaao caIj,a BaI Aae vaao ]na saba sao pro hO.]sakI j,aat ko baaro maoM saaocanao kI
[jaaj,at nahIM hO.tahma, kurAana Ala krIma maoM isaf,at ko saaqa ]sakI pakI
kao saccaa[- ko saaqa baaolanaa caaihe.saarI ]sakI isaf,atoM AaOr naama maaj,aI maoM
laaj,avaala hOM (baga,Or Aaga,aj,a ko haonaa) AaOr daemaI hOM.]sakI j,aat khIM BaI nahIM
hO.vaao C: jaanaI hu[- isamataoM ko baga,Or hO.yaanaI ko, vaao saamanao nahIM hO, vaao pICo
nahIM hO, dayao/M saIQao nahIM, baayaoM nahIM, }pr yaa naIcao nahIM.ek Sa#,sa yahI kh
sakta hO ko vaao vaaihd hO jaao hr jagah AaOr hr va@t haij,ar [maaOjaUd] AaOr
idKta hO.laoikna ]sakI j,aat maaOjaUd AaOr ]sakI naj,ar baga,Or va@t AaOr baga,Or
jagah ko hO, yaanaI baga,Or ]sakI hstI ko hr jagah.
Allaah tAalaa kI isaf,at caaOdh hOM.Asa-isaf,at [KaisayatoM] Aj,a-
j,aaityaa Allaah tAalaa kI C: hOM.Allaah tAalaa kI Asa-isaf,at
[KaisayatoM] Asa-saubaUityaa Aaz hOM.[nako maAanaI kao yaad krnaa AaOr saIKnaa
yakInaI hO.

[38]
Asa isaf,at [KaisayatoM] Aj,a j,aaityaa
1- Ala vaujaUd: Allaah tAalaa maaOjaUd hO.]sakI maaOjaUdgaI maaj,aI maoM
laaj,avaala hO.vaao vaaijaba Ala vaujaUd hO; yaanaI, ]sakI maaOjaUdgaI j,a$rI hO.
2- Ala ikdma: Allaah tAalaa kI maaOjaUdgaI baga,Or Aaga,aj,a ko hO.
3- Ala-bak,a: Allaah tAalaa kI maaOjaUdgaI baga,Or K%ma ko
hO.]sakI hstI kao kBaI raoka nahIM jaaegaa.jaOsao ko ek saaqaI kI maaOjaUdgaI
ka haonaa naamaumaikna hO, [saI trh ]sakI j,aat [hstI, mahk] AaOr isaf,at ka
ga,OrmaaOjaUd haonaa naamaumaikna hO.
4- Ala-vahdainayaa: Aallaah tAalaa kI j,aat, isaf,at AaOr kamaaoM
maoM kao[- saaqaI yaa saanaI nahIM hO.
5- Ala-mauKalaf,t-]na ilala-hvaaidsa: ]sakI j,aat AaOr isaf,at
]sakI ApnaI iksaI tKlaIk kI j,aat AaOr isaf,at sao mauSaabah nahIM hO.
6- Ala-ikyaama iba-naf,isahI: Allaah tAalaa ApnaI j,aat ko saaqa
maaOjaUd hO.]sao iksaI jagah kI j,a$rt nahIM.jaba kao[- saamaana yaa jagah nahIM
qaI, vaao maaOjaUd qaa, @yaaoMik vaao iksaI BaI j,a$rt sao Aaj,aad hO.vaao daemaI
mausatkibala maoM BaI hmaoSaa eosaa rhogaa jaOsao ko vaao [sa kaenaat kao gaOrmaaOjaUdgaI
sao vaujaUd maoM laanao sao phlao qaa.

[39]
Asa-isaf,at [KaisayatoM] Asa-saubaUityaa
1- hyaat: Allaah tAalaa ij,aMda hO.]sakI ij,aMdgaI maKlaUk kI
ij,aMdigayaaoM sao naamauvaaif,k hO.]sakI ij,aMdgaI, jaao ]sakI j,aat ko ilae laayak
AaOr Apnao Aap maoM ek imasaala hO vaao maaj,aI maoM AaOr maustkibala maoM laaj,avaala
hO.
2- [lma: Allaah tAalaa saba kuC jaanata hO.]saka [lma ]sakI
tKlaIk ko [lma sao imalata huAa nahIM hOM.Agar ek caIMTI AMQaorI rat maoM ek
kalao p%qar pr cala rhI hao, vaao yao doKta hO AaOr jaanata hO.vaao laaogaaoM ko
idlaaoM maoM Cupo hue #yaalaat AaOr [radaoM kao jaanata hO.]sako [lma maoM kao[- f,k-
nahIM AatI.yao maaj,aI AaOr maustkibala maoM laaj,avaala hO.
3- samaAa: Allaah tAalaa saunata hO.vaao baga,Or iksaI j,arae yaa
isamat/ihdayat ko saunata hO.]sakI saunanao kI takt tK,laIk kI kuvvato
samaaAt kI trh nahIM hO.]sakI yao isaf,t, ]sakI dUsarI isaf,at kI trh,
maaj,aI maoM AaOr maustkibak maoM BaI, laaj,avaala hO.
4- basar: Allaah tAalaa doKta hO.vaao baga,Or Aalaat AaOr Satao- ko
doKta hO.]saka doKnaa AaÐKaoM ko j,aire nahIM hO.
5- [rada: Allaah tAalaa caahta hO.vaao jaao caahta hO tKlaIk
krta hO.hr caIj,a ]sako caahnao sao vaujaUd maoM Aa jaatI hO.vahaÐ pr kao[- eosaI
takt nahIM hO jaao ]sako caahnao kao raoko.
6- kudrah: Allaah tAalaa kaidr-]la mautlak hO.kao[- BaI caIj,a
]sako ilae mauiSkla nahIM hO.

[40]
7- klaama: Allaah tAalaa ko pasa baaolanao kI isaf,t hO.]saka
baaolanaa AaOj,aaraoM, KtaoM, Aavaaj,aaoM, yaa ek j,aubaana ko j,aire nahIM hO.
8- tkvaIna: Allaah tAalaa tKlaIk krnao vaalaa hO.Allaah ko
barabar kao[- Kailak nahIM hO.hr caIj,a ]sako j,aire tK,laIk kI ga[-.hmaoM
Allaah tAalaa ko Alaavaa iksaI kao Kailak nahIM khnaa caaihe.
]sakI isaf,at kI sahI Ksalat kao samaJanaa naamaumaikna hO.]sakI
isaf,at maoM ek saaqaI yaa ek saanaI kao[- BaI nahIM hao sakta.

dUsarI bauinayaad
firStaoM maoM AkIda rKnaa
va malaa[kithI: [saka matlaba hO “maOM Allaah tAalaa ko firStaoM maoM
[-maana rKta hUÐ.firStoM Allaah tAalaa ko bando hOM.vaao saba ]sako ehkama kI
frmaabardarI krto hOM.vaao kBaI gaunaah krnao ka jauma- nahIM krto.vaao na tao
AadmaI haoto hOM na AaOrt.]nakI SaadI nahIM haotI.vaao ij,aMda hO.vaao na tao Kato
hOM na pIto hOM na hI saaoto hOM.vaao naUranaI (camakIlao, $hanaI) maKlaUk hO ijanako
pasa Ak,la (samaJa) haotI hO.sabasao Aalaa firStoM caar maukr-ba firStoM hOM:
1- ijaba`a[-la AlaOihssalaama: ]naka kama naibayaaoM ko pasa vahI
(pOga,amaat) laato qao AaOr ]nhoM mamanauAat AaOr Ahkama ko baaro maoM BaI [tlaaA
doto qao.

[41]
2- [saraf,Ila AlaOihssalaama: ]nako pasa saUr fUÐknao ka kama
hO.]nakI phlaI fUÐk pr, Allaah tAalaa ko isavaa, hr jaanadar caIj,a jaao yao
Aavaaj,a saunaogaI vaao mar jaaegaI.]nakI dUsarI fUÐk pr, saba ij,aMda hao jaaegaoM.
3- maIka[-la AlaOihssalaama: irj,ak frahma krnao kI sasta krnao kI,
ksrt kI maMhgaa[- kI, kmaI kI, AaOr hr caIj,a kI thrIk kI ]nakI
ij,ammaodarI hO.
4- [j,ara[-la AlaOihssalaama: vaao maKlaUk kI jaana inakalanao pr lagao
hue hOM.
[na caaraoM ko baad, yahaÐ pr firStaoM ko caar djao- hOM.hmaalaat Ala-
ASa- ko caar firStoM; pakI kI maaOjaUdgaI maoM firStoM, ijanhoM maukr-baIna kha
jaata hO.Aj,aaba vaalao firStaoM ko rhnaumaa, ijanhoM k$ibayaana khto hOM; AaOr
rhma krnao vaalao firStoM, ijanako naama $hainayaana hOM.jannat ko firStaoM ko
sarbarah ka naama irj,avaana hO.daoj,aK ko firSataoM ko sarbarah ka naama maailak
hO.daoj,aK ko firStaoM kao j,abaanaIsa khto hOM.saarI tKlaIkaoM maoM, firStoM sabasao
j,yaada hOM.Aasamaana maoM eosaI kao[- KalaI jagah nahIM hO jahaÐ firStoM [baadt na
krto haoM.

tIsarI bauinayaad
AasamaanaI iktabaaoM maoM yakIna rKnaa
va kutuibahI: “[saka matlaba hO Allaah tAalaa ko j,aire naaij,ala
kI ga[- iktabaaoM pr maOM yakIna rKta hUÐ.” Allaah tAalaa nao [na iktabaaoM kao
ek firSto jabaa`[-la ko j,aire ]nako maubaark kanaaoM maoM khlavaato qao.kuC kao
[42]
]nhaonao tKityaaoM pr kMda iktabaoM BaoMjaI, AaOr kuC dUsaraoM kao baga,Or firStaoM ko
saunavaayaa.yao saarI iktabaoM Allaah tAalaa ko laf,j,a hOM.vaao maaj,aI maoM Amar hOM
AaOr hmaoSaa rhoMgaI.yao maKlaUk nahIM hO.vaao saba saccaI hOM.[na AasamaanaI iktabaaoM
maoM sao, ]sanao hmao ek saaO caar kI maaOjaUdgaI ko baaro maoM batayaa hO.dsa sahIf,o
Aadma (eDma) AlaOihssalaama pr ]tro, pcaasa sahIf,o SaIsa (AlaOihssalaama) pr,
tIsa sahIf,o [drIsa (AlaOihssalaama) pr, dsa sahIf,o [ba`ahIma (Abarahma)
(AlaOihssalaama) pr ]taro gae, taOrot (AsalaI taOrh) maUsaa (maa^saosa)
(AlaOihssalaama) pr ]trI, j,abaUr (AsalaI manaajaat) da}d (AlaOihssalaama)
pr, [njaIla (AsalaI baa[-bala) [-saa (ijassa) (AlaOihssalaama) pr, kurAana
Ala-krIma mauhmmad AlaOihsssalaama pr naaij,ala ikyaa gayaa.
Allaah tAalaa nao bahut saaro naibayaaoM ko j,aire Sau$ sao phlao AadmaI
AaOr phlao nabaI hj,art Aadma sao laokr AaiKrI nabaI hj,art mauhmmad
AlaOihssalaama tk bahut saarI iktabaoM BaoMjaI taik laaoga [sa duinayaa maoM Aarama
AaOr Amana sao rh sakoM AaOr AaiKrt maoM na K%ma haonao vaalaI KuiSayaaÐ haisala kr
sakoM.[na iktabaaoM maoM, ]sanao [-maana AaOr [baadt ko sautUna vaaj,aoh ike hOM.]sanao
[sa masalao pr jaanakarI dI hO ijasakI [Msaainayat kao j,a$rt haotI hO.
[na saba maoM sao, kurAana Ala-krIma AaiKrI pak iktaba hO.kurAana
Ala-krIma ko naaij,ala haonao ko baad, baakI saarI pak iktabaaoM ko ]saUlao AaOr
fOsalao K%ma hao gae.ijaba`a[la AlaOihssalaama (sabasao baD,o firSto gaba`a[la)
kurAana Ala-krIma mauhmmad AlaOihssalaama ko pasa laae kurAana Ala-krIma
qaaoD,a qaaoD,a krko ]tra AaOr to[-sa saala maoM ]saka nauj,aUla pUra huAa.kurAana
Ala krIma maoM 114 saUrtoM (baaba) AaOr 6236 Aayaat (ktA) hOM.kuC iktabaaoM
maoM yao nambar mau#tilaf, ilaKo hue hOM [sakI vajah hO ko kuC AailamaaoM nao Kasa
lambao kte CaoTo kte maanao hue hOM.[sailae, kurAana Ala-krIma ko naaija,la
haonao ko baad, [sao kBaI badlaa nahIM gayaa hO AaOr na hI badlaa jaa sakta
[43]
hO.kurAana Ala-krIma Allaah ka klaama hO [MsaanaI maKlaUk ko ilae [tnaI
Aalaa iktaba kao mau@k-ba krnaa maumaikna nahIM hO.[sakI ek vaaihd satr sao
imalata huAa kuC BaI khnaa maumaikna nahIM hO.
vah saala jaba hmaaro rsaUla dUsarI duinayaa maoM ApnaI maaOjaUdgaI [j,j,at sao baKSanao
calao gae tao, hj,art AbaU baË, Aapko phlao KlaIf,a nao, pUra kurAana Ala
krIma kao saf,oh pr jamaa ikyaa.[sa trh, ek iktaba (masaUda) ijasao
(mausahf,) khto hOM banaa[- ga[-.saaro rsaUla ko Asahaba nao ek rae sao vaaj,aoh
ikyaa ko yao mausahf, Allaah tAalaa ka klaama hO.C: AaOr mausahf, ilaKo jaanao
ko baad, hj,art ]smaana nao, ]nhoM kuC saUbaaoM maoM Baoja idyaa.
hmaoM kurAana Ala krIma kao ]sakI AsalaI Sa@la ArbaI maoM pZ,naa
caaihe.dUsaro huf,a-o sao ilaKo hue iksaI BaI matna kao kurAana Ala-krIma khnaa
maumaikna nahIM hO.
a) ek Sa#,sa kao [sakao pkD,to va@t vauj,aU ko saaqa haonaa
caaihe.ek Sa#,sa kao ikblao kI trf, baOznaa caaihe AaOr [sao pUro Qyaana sao
pZ,naa caaihe.
b) ek Sa#,sa kao [sao Aaihsta AaOr KuSaUA (gahra[- AaOr Aaijaj,aI
tAj,aIma) ko saaqa pZ,naa caaihe.
c) ek Sa#,sa kao mausahf, kao doKto hue [sao pZ,naa caaihe AaOr hr
baMd kao sahI ikrAt sao pZ,naa caaihe.
d) tjavaId ko kanaUnaaoM ko mautaibak ek Sa#,sa kao [sao pZ,naa
caaihe.

[44]
e)ek Sa#,sa kao [sa baat kao idmaaga, maoM rKnaa caaihe ko jaao kuC
pZ,a jaa rha hO vaao Allaah tAalaa ka klaama hO.
ek Sa#,sa kao kurAana Ala-krIma ko Ahkamaat AaOr mamanauAat
f)
kI [taAt krnaI caaihe.

caaOqaI bauinayaad
naibayaaoM pr [-maana rKnaa
va $sauilahI: [saka matlaba hO “maOM Allaah tAalaa ko rsaUlaaoM pr
[-maana laayaa.” nabaI caUnao hue laaoga haoto hOM.]naka kama qaa laaogaaoM kao saccao
rasto pr rhnaumaa[- krnaa ijasao Allaah tAalaa psaMd krta hO.saaro nabaI,
Aadma (AlaOihssalaama) sao laokr mauhmmad (AlaOihssalaama) tk sabanao ek jaOsaa [-
maana phuÐcaayaa.yao j,a$rI hO [sa baat kao maananaa ko nabaI (AlaOihssalaama) saat
isaf,at rKto hOM
1- [samaA: vaao kBaI gaunaah nahIM krto.nabaI kao[- gaunaah nahIM krto,
caaho vaao baD,a hao yaa CaoTa, iksaI BaI saccao maj,ahba maoM, ijasakI maumaainayat qaI yaa
haogaI.
2- AmaIna [Baraosao vaalao]: nabaI hr ilahaj,a sao Baraosao vaalao haoto hOM.vaao
kBaI iksaI ka Baraosaa nahIM taoD,to.
3- isad,k: nabaI ApnaI baataoM maoM, kamaaoM maoM yaa Aadat maoM [-maanadar
laaoga haoto hOM.vaao kBaI JaUz nahIM baaolato.

[45]
4- ftanat: nabaI bahut j,yaada AklamaMd AaOr maakUla laaoga haoto
hOM.AMQaopna yaa bahropna jaOsaI kimayaaoM ko saaqa kao[- BaI nabaI nahIM bana
sakta.saaro nabaI mad- hOM.AaOr kao[- AaOrt nabaI nahIM qaI.
5- tbalaIga,: nabaI hr caIj,a saIKto qao vaao vahI (j,aaihr haotI qaI) ko
saaqa vaaj,aoh krto qao jaao Allaah tAalaa kI trf, sao AatI qaIM.kao[- BaI
ehkamaat yaa maumaainayatoM jaao ]nako j,aire vaaj,aoh kI jaatI qaIM vaao ]nakI j,aatI
saaocaoM nahIM haotI qaIM.vaao saarI caIj,aoM pUrI phuÐcaato qao ijanaka ]nhoM hukUma imalata
qaa batanao ko ilae.
6- Adalat [[Msaaf,]: nabaI kBaI j,aulma yaa naa[Msaaf,I nahIM krto.vaao
iksaI kI rj,aa ko ilae [Msaaf, ko rasto sao nahIM BaTkto.
7- Amanaula-Aj,ala: vaao nabaUvvat sao hTae nahIM jaaeMgao.vaao [sa duinayaa
maoM AaOr AaiKrt maoM BaI nabaI rhoMgao.
vaao nabaI ijanako j,aire ek nayaa maj,ahba naaij,ala huAa vaao rsaUla haoto
hOM.vaao pOga,mbar ijanako j,aire kao[- nayaa maj,ahba naaij,ala nahIM huAa vaao nabaI haoto
hOM.nabaI laaogaaoM kao phlao maj,ahba kI trf, baulaato hOM.naibayaaoM maoM [-maana rKnao ka
matlaba hO [sa baat pr [-maana rKnaa ko vaao saaro Baraosao vaalao AaOr [-maanadar laaoga
hOM jaao Allaah tAalaa kI trf, sao banaae jaato hOM.[namaoM sao iksaI ek sao BaI
[Mkar krnaa ]na sabasao [Mkar krnao ko barabar hO.
nabauvvat kama krko, bahut j,yaada [baadt krko, BaUKo rhkr yaa
proSaainayaaÐ sahkr haisala nahIM kI jaa saktI.yao isaf,- Allaah tAalaa kI
mahrbaanaI AaOr psaMd sao haisala haota hO.naibayaaoM (AlaOihssalaama) kI iganatI ka
pta nahIM.yao maanaa jaata hO ko vaao ek laaK caaOibasa hj,aar sao BaI j,yaada
hOM.]namaoM sao C: Avvala rsaUla hOM ijanhoM Avvalaula Aj,asa nabaI khto hOM.vaao nabaI
[46]
yao hOM: Aadma (eDma), naUh (naaoAh), [ba`aihma (Aba`ahma), maUsaa (maaoisasa), [-saa
(ijasasa) AaOr mauhmmad maustf,a (AlaOihmaussalaatu va Asalaama).maMdrjaaj,aola
toMtIsa pOga,mbar maSahUr hOM: Aadma, [d/Isa, SaIt (yaa SaIsa), naUh, hUd, svaailah,
[ba`ahIma, laUt, [smaa[-la, [shak, yaakUba, yaUsauf,, AyyaUba, Saueoba, maUsaa, ha$na,
iKj,ar, yaUSaa ibana naUna, [lyaasa, Alayasaa, j,aulaikfla, SamaUna, [Smaao[la, yaUnausa
ibana mata, da}d, saulaomaana, lauk,maana, j,akiryaa, yaahyaa, ]j,aor, [-saa ibana
maryama, j,aulakrnaena AaOr mauhmmad (AlaOih va AlaOihmau sa-salaatu va Asa
salaama).
[namaoM sao isaf,- Aza[-sa ko naama kurAana Ala-krIma maoM ilaKo hue
hOM.Aailama j,aulakrnaena laukmaana, ]j,aor AaOr iKj,ar kI nabaUvvat pr mautaif,k
nahIM haoto.yao BaI p@ka nahIM hO ko Agar vaao nabaI hOM BaI ko nahIM.maktUbaat-e-
maasaUimayaa ko dUsarI ijald ko C%tIsavaoM Kt maoM ilaKa huAa hO ko KrI KbaraoM sao
vaaj,aoh hO ko iKj,ar AlaOihssalaama pOga,mbar qao.AaOr ek saaO bayaasaI Kt maoM [sa
trh ilaKa huAa hO: “iKj,ar AlaOihssalaama (vaktna fvaktna) [MsaanaI Sa@la
maoM j,aaihr haoto hOM, AaOr kuC caIjao BaI krto ho yao , j,aaihr nahIM krta ko vaao
ij,anda hOM.
Allaah tAalaa nao ]nakI $h kao, saaqa maoM dUsaro bahut saaro pOga,mbaraoM
AaOr vailayaaoM kI $haoM kao [MsaanaI Sa@la maoM j,aaihr haonao kI [jaaj,at dI
hO.]nakao doKnaa yao saaibat nahIM krta ko vaao ij,aMda hOM.”

[47]
hmaaro rsaUla mauhmmad AlaOihssalaama
Aap Allaah tAalaa ko pOga,mbar hOM.mauhmmad AlaOihssalaama Allaah
tAalaa ko Pyaaro hOM.Aap sabasao Af,j,ala AaOr pOga,mbaraoM maoM sao sabasao AaiKrI
hOM.Aap ko vaailad ka naama Abdullaah hO.rsaUla-e-Akrma (sallallaahu AlaOih
vasallama) 12/baarh rbaI ]la Avvala maoM, pIr kI rat maoM, sahr ko va@t jaao
571 e.DI kI Ap`ola kI baIsa tarIK sao mautavakt rKtI hO.Aapko vaailad
jaldI rhlat frmaa gae.jaba Aap C: saala ko qao, AapkI maaÐ cala basaIM, AaOr
jaba Aap Aaz saala ko qao, tao Aapko dada cala basao.ifr, Aapko caacaa AbaU
tailaba nao AapkI prvairSa krI.jaba Aap pccaIsa saala ko hue, tao AapkI
SaadI hj,art KdIjaah rj,aI Allaahu Anh sao hao ga[-.]nasao AapkI caar baoiTyaaÐ
AaOr dao baoTo hue.Aapko phlao baoTo ka naama kaisama qaa.[sa vajah sao, Aapkao
(Abaula-kaisama) kha jaata qaa, yaanaI kaisama ka baap.jaba Aap caalaIsa saala
ko hue, tao Aapkao batayaa gayaa ko Aap saarI [MsaanaI maKlaUk AaOr ijannaataoM
ko pOga,mbar hOM.tIna saala baad, Aapnao sabakao [-maana kI davat donaI Sau$
krdI.jaba Aap baavana saala ko qao , tao ek rat, Aapkao ma@ka sao jao$salaoma
AaOr vahaÐ sao AasamaanaaoM pr lao jaayaa gayaa.ifr Aap j,amaIna pr vaaipsa Aa
gae.[sa saf,r kao (maoraja) khto hOM.[sa maoraja maoM, Aapnao jannat, daoja,K AaOr
Allaah tAalaa kao doKa.[sa rat maoM, raoj,aanaa kI paÐca namaaj,aoM fj,a-
hu[-.Allaah tAalaa ko hukUma sao Aap ma@ka sao madInaa ihjart kr
gae.tarIKdanaaoM ko mautaibak, vaao 622 e.DI ka saala qaa.[sa saf,r kao
(ihjart) khto hOM.mausalamaanaaoM ka (ihjarI SamasaI) klaONDr Aapko madInaa ko
gaaÐva kubaa maoM daiKla haonao sao Sau$ huAa, jaaoik 20 isatmbar qaI, pIr maoM jaao
rbaI ]la Avvala ko mahInao kI Aaz tarIK sao mautabakt rKtI qaI.mausalamaanaaoM
ka (ihjarI kmarI) klaONDr BaI [saI saala Sau$ huAa.]sa saala yao mauhr-ma ko
[48]
mahInao sao Sau$ huAa.baarh kmarI mahInao ek kmarI saala ko barabar hOM.jaao ko
caaÐd ko duinayaa ko [rd igad- baarh baar GaUmanao kI vajah sao haoto hOM.Aap pIr
maoM, 12 rbaI ]la-Avvala, 11 hI0. [632 e.DI.] daophr sao phlao rhlat frmaa
gae.maMgala AaOr bauQa ko baIca kI rat maoM, jahaÐ Aapnao rhlat frmaa[- qaI vahIM
]saI kmaro maoM Aapkao tdf,Ina kr dIyaa gayaa.jaba Aap gauj,aro, tao SamasaI
klaONDr ko mautaibak AapkI ]mar [@saz saala qaI AaOr kmarI klaONDr ko
mautaibak itrosaz saala qaI.
mauhmmad AlaOihssalaama gaaoro qao.Aap saarI Aalaimayat maoM sabasao j,yaada
KubasaUrt qao.Aap ApnaI KubasaUrtI hr iksaI pr j,aaihr nahIM krto qao.jaao
kao[- BaI ApnaI ij,andgaI maoM ek baar, caaho Agar vaao ]sako sapnao maoM hI @yaaoM na
hao, AapkI KubasaUrtI doK laota qaa, tao vaao ApnaI ij,andgaI mastI AaOr KuiSayaaoM
maoM gauj,aarta qaa.Aap iksaI BaI va@t maoM, AaOr khIM BaI saaro laaogaaoM maoM Af,j,ala
hOM.Aapko sababa, tk-, KubasaUrt Atvaar, Aapko Aj,aa kI takt saarI dUsarI
[MsaanaI maKlaUk sao Af,j,ala qaIM.
jabaik Aap baccao qao, Aapnao dmasaksa kI trf, dao saf,r ike AaOr
Aap ek jagah basara sao laaOT Aae.Aapnao kBaI dUsarI jagah ka saf,r nahIM
ikyaa.Aap ]mmaI qao.yaanaI, Aap kBaI skUla nahIM gae qao.Aapnao kBaI iksaI
sao ilaKnaa pZ,naa nahIM saIKa.bahrhala, Aap sabakuC jaanato qao, yaanaI, jaba BaI
Aap kuC jaananaa caahto qao, Allaah tAalaa Aapkao batato qao.ek firSta
ijanaka naama ijaba`[-la AlaOihssalaama (firStaoM ko sardar ijaba`[-la) qaa Aato qao
AaOr jaao Aap saIKnaa caahto qao ]sako baaro maoM batato qao.Aapka maubaark idla
pak raoSanaI (naUr) sao camak ]zta qaa jaOsao ko vaao saUrja hao.jaao [lma Aapko
maubaark idla sao Kairja huAa vaao caaraoM trf,, j,amaInaaoM pr, AasamaanaaoM maoM roiDyaao
kI lahraoM kI trh fOlaa.Aba, vaao AapkI kba` sao inakla rhI hOM.AapkI
j,ahUr kI takt hr lamha baZ, rhI hO.ijasa trh roiDyaao vausaUla krnao vaalaa
[49]
j,a$rI hO barkI $ kao vausaUla krnao ko ilae, Aapka naUr panao ko ilae, yao
j,a$rI hO ko ek eosaa idla rKnaa jaao Aap pr [-maana rKta hao AaOr Pyaar
krta hao AaOr AapkI tklaId krko pak rhta hao.ek Sa#,sa eosao idla ko
saaqa [na naUr kao haisala krta hO AaOr ifr vaao Kud BaI naUr kI raoSanaI kI [na
ikrnaaoM kao fOlaato hOM.yao Aalaa laaoga “valaI” khlaato hOM.jaba ek jaao ]sa
valaI kao jaanata hao AaOr mauhbbat rKta hao, ehtrama ko saaqa ]nako saamanao
baOzta hao yaa ]nako baaro maoM [j,j,at AaOr mauhbbat sao saaocata hao, caaho Agar vaao
]nasao dUr hI @yaaoM na hao; ]sa Sa#,sa ka idla naUr, f,Oj,a haisala krnaa Sau$ kr
dogaa [mauiSa-d ko idla sao maurId ko idla tk jaao bahaAao ]Mdota jaata hO, jaao [sa
trh hrkt, pakI, AaOr baulaMdI haisala krta hO] AaOr vaao pu#ta AaOr
prhoj,agaar haonaa Sau$ hao jaaegaa.jaOsao Allaah tAalaa nao SamasaI tvaanaa[- kao
hmaaro maadI ijasma kao kuvvat phuÐcaanao ko ilae ek sababa banaayaa, ]sanao mauhmmad
AlaOihssalaama ka idla banaayaa AaOr ]samaoM naUr kao inakalanaa hmaarI $haoM AaOr
idlaaoM kao pu#ta krnao ka ek sababa banaayaa AaOr hmaoM [Msaainayat maoM Aalaa
sath/djaa-o pr phuÐcanao vaalaa banaayaa.jaOsao saarI iga,j,aa[- caIj,aoM jaao [MsaanaI maKlaUk
kao kuvvat ba#SatI hOM AaOr ]nhoM tvaanaa[- frahma krtI hOM vaao saba SamasaI
takt sao banatI hO; [saI trh AaOilayaa (valaI kI jamaa) ko vaAj,a, Alaf,aj,a
thrIroM, jaao laaogaaoM ko idlaaoM kao AaOr $haoM kao kuvvat ba#SatI hOM vaao rsaUlaullaah
AlaOihssalaama ko maubaark idla ko naUr inakla kr banatI hOM.
Allaah tAalaa nao ek firSto ijanaka naama ijaba`[-la AlaOihssalaama
hO ]nako j,aire kurAana Ala-krIma kao mauhmmad AlaOihssalaama pr
]tara.Aapnao [MsaanaI maKlaUk kao [sa duinayaa ko ilae AaOr Aanao vaalaI ko ilae
j,a$rI AaOr faedomaMd kama/caIj,aoM krnao ka hukUma idyaa.Aapnao nauksaana vaalaI
caIj,aaoM kI maumaainayat kI.maj,amaU[- taOr pr, yao saaro Ahkamaat AaOr mamanauAat
“[slaama ka maja,hba” khlaato hOM, “[slaama”, yaa “Ahkama-e [laaihyaa”.
[50]
mauhmmad AlaOihssalaama ka hr lafj,a saccaa, kImatI AaOr f,aedomaMd
hO.ek Sa#,sa jaao [sa trIko maoM [-maana rKo vaao “maaoimana” AaOr “mauislama”
khlaata hO.kao[- BaI jaao mauhmmad AlaOihssalaama kI iksaI baat pr [-maana na rKo
yaa naapsaMd kro vaao “kaif,r” khlaata hO, yaanaI baga,Or [-maana vaalaa.Allaah
tAalaa maaoimanaaoM sao Pyaar krta hO.vaao ek maaoimana kao hmaoSaa ko ilae daoj,aK maoM
nahIM rhnao dogaa.yaa tao vaao ]nhoM daoj,aK maoM nahIM Baojaogaa yaa, caaho Agar ]nakI
galaityaaoM kI vajah sao vaao ]nhoM daoj,aK maoM Baojaogaa, baad maoM vaao ]nhoM daoj,aK sao
CuD,a dogaa.ek kaif,r kBaI jannat maoM daiKla nahIM haogaa.vaao saIQaa daoj,aK maoM
jaaegaa.vaao vahaÐ sao CaoD,o nahIM jaaeMgao.Allaah tAalaa maoM AaOr Pyaaro rsaUlaullaah
maoM [-maana rKnaa saarI rhmataoM, saarI barktaoM, saarI AcCa[- kI Sau$Aat
hO.hj,art mauhmmad kI nabauvvat sao [Mkar krnaa saarI Aij,ayataoM, saarI proSaainayaaoM
AaOr saarI baura[yaaoM kI Sau$Aat hO.
rsaUlaullaah ‘sallallaahu tAalaa AlaOih vasallama’ saaro naibayaaoM sao [lma
maoM, [rf,ana maoM (j,ahanat, Aadt), f,hma maoM (samaJa, Akla, maalaUmaat), yakIna maoM
(tsadIk, masabat [lma), Sa}r maoM, idmaaga,I kuvvat maoM, saK,af,t maoM, Aaijaj,aI
maoM, ihlma maoM (narmaa[-, maulaayama, mauAtidla), rhmaidlaI maoM, sabar maoM, jaaoSa maoM,
mauihba vatnaI maoM, [-maanadarI maoM, Baraosao maoM, ihmmat maoM, Aj,amat maoM, bahadurI maoM,
f,saaht maoM, balaaga,t maoM, idlaorI maoM, KUbasaUrtI maoM, vara maoM (duinayaavaI rahtaoM kao
naj,arAMdaj,a krnaa ijasako baaro maoM ek Sa#,sa kao Saubaa hao ko @yaa vaao [slaama ko
j,aire rj,aamaMdI ide gae hOM), paikj,agaI maoM, mahrbaanaI maoM, [Msaaf, psaMdI maoM, hyaa
maoM (SamaI-laapna, pSaomaanaI kI ihsa), j,auhd maoM (duinayaanaI rahtaoM kao naj,arAMdaj,a
krnao ka Aalaa djaa-), AaOr tk,vaa maoM (mamanauA kamaaoM kao naj,arAMdaj,a krnaa)
sabasao Af,j,ala hOM.Aap nao Apnao daostaoM yaa duSmanaaoM ko j,aire ike nauksaanaaoM kao
maaf, kr doto qao.Aap kBaI badlaa nahIM laoto qao.jaba Aaohd kI jaMga maoM
kaif,raoM nao Aapka maubaark gaala KUna maoM kr idyaa AaOr Aapka daÐt taoD, idyaa
[51]
tao, Aapnao Aj,a- ikyaa, “e maoro rba! [na laaogaaoM kao saj,aa na donaa! [nakao maaf,
krdo @yaaoMik yao laa[lma/jaaihla hO!M ”
mauhmmad AlaOihssalaama bahut saarI KubasaUrt AK,laakI isaf,at rKto
qao.hr mausalamaana kao ]nhoM yaad/saIKnaa caaihe AaOr Apnao Aapkao [na
AKlaaikyaat maoM Zalanaa caaihe.[sa trh, vaao [sa duinayaa maoM AaOr
AaiKrt/baad maoM mauisabataoM AaOr mauiSklaaoM sao inajaat haisala kr laoto hOM AaOr
daonaaoM duinayaa ko sardar “sallallaahu AlaOih vasallama” kI isaf,airSa haisala kr
laoto hOM.[sailae, yao ek hdIsa-e SarIf, maoM vaaj,aoh hO: “Allaah tAalaa kI
AK,laakI isaf,at haisala krao.”

Asahaba-e ikrama
vaao mausalamaana ijanhoM hmaaro Aaka, rsaUla ka maubaark caohro kao doKnaa
AapkI narma Aavaaj,a saunanao ka ej,aaj,a sao navaajaa gayaa “Asahaba-e ikrama”
khlaato hOM.naibayaaoM ko baad saarI [MsaanaI maKlaUk maoM sabasao Af,j,ala AaOr sabasao
[kbaalamaMd jaao Aato hO AaOr jaao rhoMgao vaao hj,art AbaUbakr (rj,aI-Allaahu
tAalaa Anh) hOM.vaao phlao KlaIf,a hOM.]nako baad, [MsaanaI maKlaUk maoM sabasao
Af,j,ala dUsaro KlaIf,a hj,art ]mar ibana K%taba (rj,aI-Allaahu tAalaa Anh)
hOM jaao f,a$k-e Aaj,ama hOM, tIsaro KlaIf,a rsaUlaullaah ko hj,art ]smaana ibana
AFf,ana (rj,aI-Allaahu tAalaa Anh) hOM jaao [-maana [yakIna; Baraosaa] AaOr hyaa
[SamaI-lao, pakdaimana] AaOr [rf,ana [raoSanaI, Aadt] ka ek j,airyaa hOM, ifr
caaOqao KlaIf,a AlaI ibana AbaI tailaba (rj,aI-Allaahu tAalaa Anh) hOM ijanako
pak hOrtAMgaoj,a f,ij,alatoM qaIM AaOr jaao Allaah tAalaa ko Saor hOM.jaOsao ko
hdIsa-e-SarIf, sao jaanaa gayaa, ko [sa duinayaa maoM sabasao bartr AaOrtoM hj,art
f,aitmaa, hj,art K,dIjaa, hj,art AaeSaa, hj,art maryama, hj,art Aaisayaa
[52]
hOM.ek hdIsa-e-SarIf, maoM yao vaaj,aoh hO: “jannat kI AaOrtaoM maoM f,aitmaa sabasao
Af,j,ah hOM.hsana AaOr husaOna jannat ko javaana laaogaaoM maoM sabasao Af,j,ah hOM.
phlao caar KlaIf,aAaoM ko baad, sabasao Af,j,ala Asahaba-e ikrama
(ASaara-e maubaSSarah) hOM.yaanaI, dsa laaoga ijanhoM jannat kI KuSaI kI Kbar do
dI ga[-.vaao hOM hj,art AbaUbaË isaiddk, ]mar-Ala fa$k, ]samaana ibana
AF,f,ana, AlaI ibana AbaU tailaba, AbaU ]baoda ibana jarrah, tlaha, j,aubaor ibana
Avaana, saad ibana AbaU va@kasa, saOd ibana j,aOd, Abadurrhmaana ibana AaOf,
(irj,avaanaullaahI tAalaa AlaOihma Ajama[-na).[sako baad, jaao badr kI jaMga maoM
maaOjaUd qao, Aaohd kI jaMga maoM AaOr ifr baOt ]r irj,avaana maoM maaOjaUd qao.
yao hmaaro ilae j,a$rI vaaijaba hO ko saaro Asahaba-e ikrama ko baaro maoM
[j,j,at sao baat kroM ijanhaonao rsaUlaullaah kI madd krI AaOr ApnaI saarI ij,aMdgaI,
jaaedad AapkI rj,aa ko ilae gauj,aar dI.hmaoM kBaI BaI [sa baat kI [jaaj,at
nahIM hO ko ]nako baaroo maoM galat trIko sao baat kroM.]nako baaro maoM bao[j,j,at trIko
sao baat krnaa ibadAt hO.
kao[- BaI jaao rsaUlaullaah sao Pyaar krta hO ]sao Aapko saaiqayaaoM kao BaI
Pyaar krnaa caaihe.yao ek hdIsa-e SarIf, maoM bayaana hO: “vaao jaao maoro saaiqayaaoM
kao caahta hO, [sailae eosaa krta hO @yaaoMik vaao mauJao caahta hO.vaao jaao ]nhoM
nahIM caahta vaao mauJao nahIM caahta.vaao jaao ]nhoM nauksaana phuÐcaae vaao mauJao nauksaana
phuÐcaaegaa.vaao jaao mauJao nauksaana phuÐcaaegaa vaao Allaah tAalaa kao nauksaana
phuÐcaaegaa.vaao jaao Allaah tAalaa kao nauksaana phuÐcaaegaa vaao p@ka tklaIf
paegaa.” ek dUsarI hdIsa-e SarIf, maoM Aapnao kha, “jaba Allaah tAalaa
Apnao bandaoM maoM sao iksaI ek kI ihmaayat krta hO jaao maorI ]mmat (kaOma) ka
ek $kna hO, vaao ]sako idla maoM maoro Asahaba kI mauhbbat kayama krta hO.vaao
(yaanaI baMda) ]na sabakao Pyaar krta hO jaOsao vaao Kud kao Pyaar krta hO.”
[53]
rsaUlaullaah ‘sallallaahu tAalaa AlaOih vasallama’ nao jaba rhlat frmaa[- ]sa
idna madInaa maoM toMtIsa hj,aar sahabaI (saaqaI) qao.saaro sahaibayaaoM kI tadad ek
laaK caaObaIsa sao BaI j,yaada qaI.

caar maslakaoM ko [maama AaOr dUsaro


Aailama
eitkad [yakIna; yakIna ilae jaanao ko ]saUla] ko [lma ko isalaisalao
maoM isaf,- ek hI saccaa rasta hO.yao (Ahla Asa-saunnat vala-jamaaAt) ka
masalak hO.caar Aalaa [Msaana jaao hmaoM mauhmmad AlaOihssalaama ka rasta saIKnao
ka sababa banao, baga,Or ]sao tbadIla ike hue, ibagaaD,o hue.]nhaonao duinayaaÐ
mausalamaanaaoM kao saccaa[- ka rasta idKayaa.]namaoM sao sabasao phlao [maama-e Aaj,ama
AbaU hnaIf,a naaomaana ibana saaibat hOM.vaao Af,j,ala [slaamaI AailamaaoM maoM sao ek
hOM.vaao Ahla-e Asa saunnat ko sarbarah hOM.dUsaro [maama maailak ibana Anasa hOM,
tIsaro [maama mauhmmad ibana [drIsa Saaf,[- hOM, caaOqao [maama Ahmad ibana hMbala
(rhmat-Allaahu tAalaa AlaOihma Ajama[-na) hOM.

Aaja, jaao kao[- BaI [na caaraoM [maamaaoM maoM sao ek kI BaI tk,laId nahIM
krta vaao baD,o Ktro maoM hO.vaao saccao rasto sao BaTk gayaa hO.[sa iktaba maoM, hma
hnaf,I masalak ko mautaibak namaaj,a ko fj,aa[la [rsamaI [baadt] kI vaj,aahtoM
kroMgao.hmanao Aalaa hnaf,I AailamaaoM kI iktabaaoM sao [@tobaasa ilae hOM AaOr ]nhoM
Aasaana ikyaa hO.

[54]
[na caaraoM [maamaaoM ko dao Saaigad- nao [-maana [yakIna; AkIda] ko
tAllaUk sao bahut Aalaa djaa- haisala ikyaa.[sailae, eitkad maoM dao masalak
hOM.[-maana jaao kurAana Ala-krIma ko mautaibak hO AaOr hdIsa-e-SarIf, jaao [na
daonaaoM Sa#,saaoM ko j,aire Kbar dI ga[-.[na daonaaoM Af,rad nao Ahla-e Asa saunnat
ko [-maana ka [lma fOlaayaa vaao jamaaAt hO jaao daoj,aK sao bacaI hu[- hO.]namaoM sao
ek AbaU maMsaUr-e maaturIdI hOM, AaOr dUsaro AbaUla hsana AlaI AsaArI hOM.
[na daonaaoM [maamaaoM nao ek jaOsaa [-maana dUsaraoM tk phuÐcaayaa.]nako baIca
maoM kuC hI CaoTo fk- hO,M tahma, yao fk- Ahma nahIM hOM.Asala maoM vaao ek jaOsao
hOM.[slaama ko AailamaaoM kI kurAana Ala-krIma maoM AaOr hdIsa-e SarIf, maoM
tarIf, kI ga[- hO.ek Aayat-e krImaa maoM, yao vaaj,aoh hO, ijasaka maksad hO:
“@yaa vaao barabar hOM, jaao jaanato hOM AaOr jaao nahIM jaanato?” ek dUsarI Aayat-e
krImaa maoM, yao vaaj,aoh hO, ijasaka maksad hO: “e mausalamaanaaoM! pUCao AaOr saIKao
jaao tuma nahIM jaanato hao ]nasao jaao jaanato hOM.”
yao k[- hdIsa-e SarIf,aoM maoM bayaana hO: “Allaah tAalaa AaOr firStoM
AaOr saarI maKlaUk ]sako ilae duAa krtI hO jaao laaogaaoM kao saIKatI hO ko
AcCa @yaa hO.” “yaaOmaula jaj,aa/[Msaaf, vaalao idna, phlao pOga,mbar, ifr Aailama
AaOr ifr SahId baIca maoM AaeMgao.” “e laaogaaoM! jaana laao ko AailamaaoM kao saunanao
sao [lma haisala haota hO.” “[lma saIKao! [lma saIKnaa ek [baadt [baMdgaI]
hO.[lma ko ]stad AaOr saIKnao vaalao kao ijahad ka [naama imaloagaa.” “[lma
pZ,anaa dana/KOrat donao kI trh hO.ek Aailama sao [lma saIKnaa rat ko baIca
maoM namaaj,a Ada krnao jaOsaa hO.” “[lma saIKnaa j,yaada savaaba [[naama donao] hO
baakI saarI faij,ala naiflaI [baadt [baMdigayaaoM] sao, @yaaoMik yao Kud ko ilae AaOr
]nako ilae ijanhoM vaao pZ,a rha hO daonaao ko ilae f,aedomaMd hO.” “kao[- BaI jaao
[lma [talaIma] dUsaraoM kao pZ,anao ko ilae saIK rha hO ]sao isa_Ik ka [-naama
imalaogaa.” “[lma ek Kj,aanaa hO.[sakI caabaI pUCnaa AaOr saIKnaa hO.” “[lma
[55]
saIKao AaOr pZ,aAao.” “hr caIj,a ka ek j,airyaa hO.tkvao ka j,airyaa [hrama
sao pro rhnaa, yaanaI yao maumaainayatoM hOM, Allaah tAalaa ko Dr ko j,aire] Aairf,aoM
ko idla hOM [Aalaa Aailama jaao Apnao idla ko j,aire Allaah tAalaa ko baaro maoM
AaOr ]sakI isaf,at ko baaro maoM saaocata hO].” “[lma pZ,anaa gaunaahaoM ko ilae
Baugatana krnaa hO.”

paÐcavaIM bauinayaad
kyaamat maoM yakIna rKnaa
vala yaaOimala AaiKrI: [saka matlaba hO “maOM yakIna laayaa kyaamat ko
idna pr.” yao ]sa idna Sau$ haota hO jaba ek Sa#,sa mar jaata hO.yao AaiKrI
idna/yaaOmaulahSr ko AaiKr tk calaogaa.[sao “AaiKrI idna” baaolato hOM @yaaoMik
[sako baad kao[- rat nahIM AaegaI, yaa @yaaoMik yao duinayaa ko baad
AaegaI.kyaamat ko idna ka pta nahIM hO ko kba AaegaI.tahma, hmaaro Aaka,
rsaUla “sallallaahu AlaOih vasallama” nao [sakI bahut saarI poSarao AaOr inaSaainayaaÐ
bata[- hOM: hj,art maohndI AaeÐgao.[-saa (AlaOihssalaama) Aasamaana sao naIcao
dmasakSa kI trf, ]troMgao.kaDa djjaala/Ad-djjaala (ijasao [-saa[yaaoM ko
j,aire [-saa ka mauKailaf, kha jaata hO) j,aaihr haogaa.laaoga khto hOM yaajaUja
AaOr maajaUja duinayaa kao tklaIf, maoM lao AaeMgao.saUrja maga,irba sao
inaklaogaa.j,abardst naagahanaI j,alaj,alao AaeMgao.maj,ahbaI [lma BaUlaa idyaa
jaaegaa.badkarI AaOr baura[- baD, jaaegaI.saba trf, hrama haonao lagaogaa.yamana maoM
Aaga lagaogaI.Aasamaana AaOr phaD, ittr ibatr hao jaaeMgao.saUrja AaOr caaÐd
kalao/tarIk hao jaaeÐgao…
[56]
yao saca ho ko kba` maoM savaalaat ike jaaeMgao .maunakr AaOr nakIr
firStaoM kao (kba` maoM savaalaat krnao vaalao firStoM) maMdrjaaj,aola javaabaat donao
caaihe [nhoM yaad krnaa caaihe AaOr baccaaoM kao BaI saIKanaa caaihe: “maora rba
Allaah tAalaa hO.maoro rsaUla mauhmmad AlaOihssalaama hOM.maora maj,ahba [slaama
hO.maorI iktaba kurAana Ala-krIma hO.maora ikblaa kabaa-e SarIf, hO.maora [-
maana ka rasta Ahla Asa-saunnat vala-jamaaAt hO.kamaaoM maoM maora rasta [maama-e
Aaj,ama AbaU hnaIf,a ka rasta hO.” ]zae jaanao vaalao idna, hr iksaI kao
]zayaa jaaegaa.vaao saba ek makama ijasao mahSar khto hOM vahaÐ [k{a/jamaa
ikyaa jaaegaa.pak (saailah) naok laaogaaoM ko Amaala naamao, ]nako saIQao haqa maoM
ide jaaeMgao, AaOr bauro laaogaaoM ko ]nako pICo yaa ]laTI trf, sao ide
jaaeMgao.isa,fae (iSak-) baut prstI AaOr baoyakInaI (kuÍ,) ko, Allaah tAalaa
hr gaunaah maaf, kr dogaa Agar vaao caahogaa, AaOr Agar vaao caaho tao kaibalao
maaf,I gaunaah ko ilae BaI Aj,aaba do sakta hO.
AaiKrt maoM, vahaÐ ek imaj,aana, “traj,aU” haogaa, kamaaoM AaOr caala
calana kao talanao ko ilae.vahaÐ pr ek pula haogaa ijasao isarat khto hOM, jaao
Allaah tAalaa ko hukUma sao daoj,aK ko }pr banaayaa gayaa hO.vahaÐ pr panaI ka
ek caSmaa haogaa ijasao haOj,a-Ala k,aOsar khto hOM jaao hmaaro Aaka mauhmmad
maustf,a (sallallaahu tAalaa AlaOih vasallama) ko ilae maKsaUsa hO.
vahaÐ pr Saf,aAt [isaf,airSa] haogaI.pOga,mbar, valaI, pak laaoga,
Aailama, firStoM, SahId AaOr vaao ijanho Allaah tAalaa kI trf, sao ]na
mausalamaanaaoM ko saga,Ira AaOr kibara gaunaahaoM kao maaf, kranao kI isaf,airSa imalaI
hu[- hO jaao baga,Or ]nhoM maaf, krae baga,Or mar gae, AaOr ]nakI isaf,airSa kubaUla
krlaI jaaegaI.

[57]
jannat AaOr daoj,aK AbaI maaOjaUd hOM.jannat saat AasamaanaaoM ko }pr
hO.daoj,aK saba caIj,aaoM sao naIcao hO.jannat ko Aaz drvaaj,ao hOM.hr drvaaj,aa
jannat ko dUsaro djao- pr Kulata hO.daoj,aK saat djaao- ka hO.phlao djao- sao
saatvaoM djao- tk Aj,aaba SadId tr haota jaaegaa.

CzI bauinayaad
kdr maoM AkIda/[-maana rKnaa
va ibala kid` KoirhI va Sair-hI imanallaaih tAalaa: yaanaI, maOM kd` pr
[-maana rKta hUÐ AaOr yao ko AcCa (KOr) AaOr baura (Sar-) Allaah tAalaa kI
trf, sao hO.AcCa AaOr baura, f,aedo AaOr nauksaana [MsaanaI maKlaUk pr saba
Allaah tAalaa kI [cCa sao Aato hOM.
kd` ka matlaba hO Allaah tAalaa kI iksaI caIj,a vaujaUd maoM laanao kI
[cCa.[imasaala ko taOr pr] kdr kI tKlaIk (yaanaI, ijasao vaujaUd maoM laanao ko
ilae hukUma idyaa) kao (kdaA) khto hOM.kdaA AaOr kd` ko laf,j,aaoM kao ek
dUsaro sao rdaobadla krko [stomaala ikyaa jaa sakta hO.
Allaah tAalaa Apnao bandaoM pr [rada-e jauij,ayaa [jaainabadar [cCa]
ba#Sata hO.vaao Apnao baMdaoM kI [cCaAaoM kao ApnaI tKlaIk ka ek sababa
banaata hO.jaba ek baMda kuC krnaa caahta hO, Agar Allaah tAalaa BaI
caaho, vaao ]sa caIj,a kI tK,laIk kr sakta hO.Agar ek baMda ]sao nahIM krnaa
caahta, tao Allaah tAalaa BaI ]sao nahIM caahta AaOr vaao ]sa caIj,a kI
tKlaIk nahIM krta.
[58]
vaao jaao Ahla Asa-saunnat ko hukUma kao tf,saIla sao saIKnaa caahto hO
jaao hmanao Aba tk mauKtsarna vaaj,aoh ikyaa ]nhoM f,arsaI kI iktaba
(eitkadnaamao) pZ,naI caaihe ijasao hj,art maaOlaanaa Kailad baga,dadI, ek bahut
SarIf, [slaamaI Aailama AaOr ek baD,o valaI ko j,aire ilaKI ga[- hO, AaOr tukI-
mao iktaba (hrkosao laaij,ama Aalana [-maana) hkIkt iktabavaI ko j,aire CapI
ga[-.yao (eitkadnaamao) tukI- tja-umaa hO, komaahila foj,aullaah eMf,dI ko j,aire
tjau-maa.yao ek bahut f,aedomaMd, bahut KUbasaUrt iktaba hO.[sako f,aedo AaOr
rhmatoM daonaaoM duinayaaAaoM maoM KuSaI haisala krnao ko ilae kaf,I hOM.
Allaah tAalaa nao hr iksaI kao tva@kula [Allaah tAalaa maoM
Apnaa Baraosaa rKnaa] rKnao ka hukUma idyaa.yao Aayat-e krImaa, ka matlaba
“tva@kula [-maana (AkIdo) kI bauinayaad hO” [na Ahkamaat maoM sao ek hO.AaOr
dUsarI Aayat-e krImaa BaI hOM.imasaala ko taOr pr, ijasaka matlaba hO: (Agar
tuma [-maana rKto hao, Apnaa tva@kula Allaah maoM rKao!) [saUrt-]la-maaeda],
(baoSak, Allaah ]nakao caahta hO jaao tva@kula rKto hOM) [saUrt Aala-e
[marana], (Agar ek Sa#,sa Apnaa tva@kula Allaah maoM rK do, tao vaao ]sako
ilae kaf,I hO) [saUrt ]la tlaak], (@yaa Allaah tAalaa Apnao baMdaoM ko ilae
kaf,I nahIM hO?) [saUrt ]j,a j,aumar].
hmaaro rsaUla ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa, “]nhaonao maorI
]mmat ko ek gau`p kao idKayaa.]nhaonao phaD,aoM AaOr caaOrsa sathaoM kao Gaora huAa
qaa.maOM hOrana AaOr KuSa qaa ko vaao tadad maoM [tnao j,yaada qao.]nhaonao mauJa sao
pUCa “@yaa tuma KuSa hao?”, maonao kha “haД.]nhaonao kha: “[namaoM sao isaf,-
sa%tr hj,aar jannat maoM daiKla haoMgao baga,Or savaalaaoM ko.” maonao pUCa vaao kaOna
hOM.]nhaonao javaaba idyaa: “vaao jaao kao[- jaadU ka [stomaala nahIM krto, kalaa
jaadU nahIM krto AaOr vaao jaao Allaah tAalaa ko isavaa iksaI dUsaro pr Baraosaa
nahIM krto.saama[-na maoM sao, hj,art ]kaSaa KD,o hue AaOr baaolao: “yaa
[59]
rsaUlaullaah.duAa kire ko maOM ]namaoM sao ek hUÐ.hmaaro Aaka, rsaUla nao frmaayaa:
“e maoro rba! [nakao ]namaoM sao ek banaa do!” dUsara Sa#,sa KD,a huAa AaOr yahI
duAa maaÐganao kI gauj,aairSa krI.Aapnao ko kha: “]kaSaa nao tumasao j,yaada jaldI
idKa[-.
tsva@kula Asabaaba sao jauD,a huAa AaOr maustkibala ko baaro maoM proSaana
mat hao.

dUsara ihssaa
hmaarI [baadtoM AaOr namaaj,a
(rsaUma [baadt)
[baadt (baMdgaI) @yaa hO?
[baadt ka matlaba hO Allaah tAalaa ijasanao hmaoM AaOr hr ek caIj,aoM
kao banaayaa jaao vaujaUd maoM hOM , ]sako Ahkamaat AaOr mamanauAat kao maananaa, jaao
hmaoM hr va@t vaujaUd maoM rKta hO, jaao hmaoM j,aaihr AaOr ga,ayaba Aaf,taoM sao bacaata
hO, jaao hr lamha hma pr rhmataoM kI baairSaoM krta hO.yao [cCa krnaa ko ek
pOga,mbar, AaOilayaa [Allaah tAalaa ko Pyaaro banMdo] AaOr Aailama kI trh haoM,
ijanhoM Allaah tAalaa ka Pyaar haisala huAa.yao hO ]nakI tklaId krnaa.
laaogaaoM ko ilae yao [Msaainayat ko vaasto fj,a- hO ko Allaah tAalaa ka SauË
Ada krnaa ijasanao ]napr baoSaumaar rhmatoM BaojaIM.yao ek fj,a- hO jaao sababa kI
vajah sao hukUma ikyaa gayaa.laoikna, laaogaaoM ko galat idmaaga, hOM.]nakI vauj,aUhat
naamaukimmala hOM.]nhoM eosaI kao[- caIj,aoM nahIM imalaIM jaao Allaah tAalaa ka SauiËyaa
[60]
Ada kr rhI haoM.SauË AaOr [j,j,at krnao ko fra[j,a jabatk ko vaao Allaah
tAalaa ko j,aire na vaaj,aoh ike gae haoM, drhkIkt bao[j,j,atI BaI hao sakto
hOM.
Aba, laaogaaoM ko fra[-j,a, idla, j,aubaana AaOr ijasma ko j,aire ike gae,
jaao ]nhaonao Allaah tAalaa ka SauË Ada krnao ko ilae Allaah tAalaa ko
j,aire batae gae AaOr ]sako maubaark rsaUla ko j,aire Aama ike gae.gaulaamaaoM
ko fra[-j,a jaao Allaah tAalaa nao vaaj,aoh AaOr hukUma ike vaao “[slaama”
khlaato hOM.Allaah tAalaa ka SauiËyaa Ada krnaa isaf- ]sako rsaUla ko
j,aire laae gae rasto kao maanato hue maumaikna hao sakta hO.iksaI AaOr trIko sao
Allaah tAalaa kao SauiËyaa, yaa [baadtoM na tao kubaUla haotI naa Allaah psaMd
krta hOM, [sa rasto ko mautaibak nahIM haotIM.@yaaoMik, vahaÐ pr bahut saarI caIj,aoM
hOM ijasao [MsaanaI maKlaUk AcCa AaOr KubasaUrt samaJatI hO, jabaik [slaama ]nhoM
ibalkula pMsad nahIM krta AaOr vaaj,aoh kr idyaa ko vaao badsaUrt hOM.

[sa trh, saaihbao Akla laaoga mauhmmad AlaOihssalaama kI tklaId


krto hOM Allaah tAalaa ka SauiËyaa Ada krnao ko ilae AaOr Allaah tAalaa
kI [baadt krto hOM.
vaao jaao mauhmmad AlaOihssaama kI tklaId krta hOM vaao ek mausalamaana
hO.[baadt krnao ka matlaba hO Allaah tAalaa ka SauiËyaa krnaa, yaanaI,
mauhmmad AlaOihssalaama kI tklaId krnaa.[slaama dao ihssaaoM ka hOM:
1- vaao caIj,aoM ijasao idla ko j,aire yakIna ikyaa jaae.

[61]
2- [baadtoM ijanhoM idla ko j,aire AaOr ijasma ko j,aire ikyaa
jaae.ijasmaanaI [baadtaoM maoM sabasao Af,j,ala namaaj,a hO.yao hr maukllaf, mausalamaana
pr fj,a- hO raoj,aanaa kI paÐca [baadtoM Ada krnaa.

maukllaf, iksao khto hOM?


baaSa}r mad- AaOr AaOrtoM jaao baailaga, }mar kao phuÐca cauko haoM ]nhoM
“maukllaf,” khto hOM.maukllaf, Allaah tAalaa ko Ahkamaat AaOr mamaunaAat
kao maananao ko ilae ij,ammaodar hOM.hmaaro masalak maoM, ek maukllaf, Sa#,sa kao phlao
[-maana (yakIna) rKnao ka hukUma idyaa jaata hO, ifr [baadt krnao ka.maj,aId
yao, maukllaf, Apnao Aapkao hrama AaOr mak$h sao pro rKto hOM jaao ko mamanauA
hOM.
Akla (samaJa) ek samaJanao vaalaI takt hO.[sakao baura[- maoM sao
AcCa[- batanao ko ilae tKlaIk ikyaa gayaa.Akla ek imaTr kI trh
hO.yah dao AcCI caIj,aaoM maoM sao ek bahtr maoM, AaOr dao baurI caIj,aaoM maoM sao ek
sabasao Kraba maoM fk- batatI hO.ek maaAkUla Sa#,sa isaf- vaao nahIM haota jaao yao
samaJao ko AcCa yaa baura @yaa hO, vaao AcCa[- kao psaMd krta hO AaOr baura[- kao
naj,arAMdaj,a krta hO.Akla (samaJa) ek AaÐK kI trh hO, AaOr [slaama
raoSanaI kI trh hO.hmaarI AaÐKo AMQaoro maoM caIj,aoM nahIM doK saktIM.
isanao balaUga,t Asala maoM jaba ek laD,ka baarh saala sao }pr hao jaata
hO tba Sau$ haotI hO.laD,kaoM kI balaUga,t/javaanaI kI Aasaar hOM.Agar yao Aasaar
]samaoM naj,ar nahIM AaeÐ, vaao balaUga,t ko AMdr hI maanaa jaaegaa jaba tk ko vaao
pMd/h saala ka na hao jaae.

[62]
isanao balaUga,t Asala maoM jaba ek laD,kI naaO saala sao }pr hao jaae tba
Sau$ haotI hO.Agar laD,kI maoM naaO saala sao }pr javaanaI ko Aasaar naj,ar nahIM
AaeÐ ]sao balaUga,t kI halat maoM samaJaa jaaegaa jabatk ko vaao pMd/h saala sao
bartr na hao jaae.

Af,Aala-e maukllaf,Ina
(Ahkama-e [slaaimayaa)
[slaama ko j,aire Ahkamaat AaOr mamanauAat kao “Ahkama-e SarIA”
yaa “Ahkama-e [slaaimayaa” khto hOM.]nakao “Af,Aala-e maukllaf,Ina” BaI
khto hOM.Af,Aala-e maukllaf,Ina kI Aaz KaisayatoM hOM: fj,a-, vaaijaba,
saunnat, mausthba, maubah, hrama, mak$h, mauf,isad.
fj,a-: Allaah tAalaa nao jaao caIj,aoM saaf AaOr vaaj,aoh taOr pr
kurAana Ala krIma maoM hukUma kI hOM ]nhoM fj,a- khto hOM.fj,a- kao Ada na krnaa
hrama (mamanauA) hO.kao[- BaI jaao fj,a- maoM yakIna nahIM rKta yaa ]sao Ahma nahIM
maanata ek kaif,r bana jaata hO.fj,a- dao trh ko haoto hOM:
fj,a--e eona: [nhoM hr ek maukllaf, mausalamaana ko j,aire Ada ikyaa
jaata hO, jaOsao ko [-maana rKnaa, rsmaI vauj,aU Ada krnaa, gausla (ijasma kao pak
krnaa) raoj,aanaa paÐca va@t kI namaaj,ao Ada krnaa, rmaj,aana ko mahInao maoM raoj,aoM
rKnaa, Agar ek Sa#,sa maaladar bana jaae tao j,akat donaa, hja pr
jaanaa.[ba%tIsa fra[-j,a AaOr caaOvvana fj,a- j,yaada maSahUr hOM.]
1- fj,a--e ikf,ayaa: jaba bahut saaro dUsaro mausalamaana yaa ek
mausalamaana [sa trh ka fj,a- Ada kro, yao dUsaraoM ko ilae kao[- j,a$rI nahIM ko
[63]
[sao Ada kroM.ek mausalamaana ijasanao tumhoM salaama ikyaa [[slaama ko j,aire batae
gae trIko sao] ]sao javaaba donaa, laaSa kao Qaaonaa, janaaj,aa (maOyyat) namaaj,a Ada
krnaa, pUra kurAana Ala-krIma yaad krnaa, ijahad krnaa, maj,ahbaI AaOr saa[-
nsaI [lma kao Apnao karaobaar kI j,a$rt sao j,yaada saIKnaa yao saba fj,a--e
ikf,ayaa kI imasaalaoM hOM.
2- vaaijaba: yao Ahkamaat hOM jaao [sa trh Ada ike jaato hOM jaOsao ko
yao fj,a- hOM.]nakI dlaIla (saubaUt, Sahadt, Asala matna) kurAana Ala-krIma maoM
fj,a- kI trh saaf, nahIM hOM.yao SakUk vaalaI dlaIla ko saaqa kayama hOM.ivatr
AaOr [-d kI namaaj,aoM Ada krnaa vaaijaba hO;M Agar ek maaladar hO tao kurbaanaI
Ada krnaa, iftra donaa.vaaijaba fj,a- kI trh hOM.ek vaaijaba kao CaoD,naa
thrImaI mak$h hO vaao jaao [sa hkIkt sao [Mkar kro ko kao[- caIj,a vaaijaba hO
vaao kaif,r nahIM bana jaata.laoikna, vaao jaao ek vaaijaba Ada nahIM krta ]sao
daoj,aK maoM Aaj,aaba imalaogaa.
3- saunnat: caIj,aoM jaao Allaah tAalaa nao saaf, hukUma nahIM krI laoikna
kama ijanhoM hmaaro rsaUla nao tarIf, kI yaa ijanhoM Aapnao Aadtna ikyaa hao yaa
ijanakI Aapnao manaahI nahIM krI, ifr BaI ]nakao krto hue doKa gayaa, ]nhoM
saunnat khto hOM.yao kuÍ, (gaunaah) hO saunnat kao naapsaMd krnaa.[nakao na krnaa
gaunaah nahIM hO, jabatk ko tuma [nhoM psaMd krao.bahrhala, kao[- BaI jaao [nhoM
lagaatar AaOr baga,Or ]j,ar ko CaoD,o do vaao [sa baat ka mausatihk hO ko ]nhoM
savaaba na imalao AaOr vaao [sa laayak hOM ko ]nhoM malaamat kI jaae.imasaala ko taOr
pr, Aj,aana khnaa, [kamat khnaa, jamaaAt (samaUh) maoM namaaj,a Ada krnaa,
vauj,aU maoM imasvaak ka [stomaala krnaa, jaba ek Sa#,sa kI SaadI hao jaae tao rat
maoM davat donaa, Apnao baccao kI Ktnaa kranaa yao saba saunnat hO.

[64]
saunnat kI dao iksmaoM hOM:
saunnat-e mauAi@kda: yao maj,abaUt saunnatoM hO ijanhoM hmaaro Aaka, rsaUla
AlaOihssalaama nao lagaatar Ada ikyaa AaOr majabaUrI maoM CaoD,a hao.imasaala ko taOr
pr saubah kI saunnat namaaj,a, j,aaohr sao phlaI AaOr AaiKrI saunnat namaaj,aoM, Saama
kI saunnat namaaj,a rat ko va@t kI AaiKrI saunnat namaaj,a.yao saunnatoM kBaI nahIM
CaoD,naI caaihe baga,Or iksaI j,a$rI ]j,ar ko.kao[- BaI jaao ]nhoM psaMd nahIM krta
vaao ek kaif,r bana jaata hO.
saunnat-e ga,Or mauAi@kda: yao vaao kama hOM ijanhoM hmaaro Aaka rsaUla
AlaOihssalaama nao A@sar ikyaa hao [baadt ko maksad sao.imasaala ko taOr pr,
phlaI saunnatoM- hr ek maoM caar rkAtoM hOM- daophr baad kI AaOr rat kI
namaaj,aoM.[nakao baar baar CaoD,naa kao[- gaunaah nahIM hO.tahma, yao malaamat ka
baa[sa hO AaOr isafairSa sao pro hao jaata hO, Agar ek Sa#,sa baga,Or iksaI AcCo
]j,ar ko [sao CaoD,ogaa tao ]sao Saf,aAt haisala nahIM haogaI.
saunnat-e ikf,ayaa: yao saunnatoM hOM ijanhoM dUsaro mausalamaanaaoM ko j,aire CaoD,a
gayaa Agar yao kuC mausalamaanaaoM ko j,aire kr dI ga[- haoM.imasaala ko taOr pr
salaama (salaamauna AlaOkuma) donaa yaa etokaf, maoM baOznaa ibasaimallaah pZ,naa ek
rsmaI vauj,aU krnao sao phlao Kanaa yaa pInaa, yaa [saI trh ko maubaark kama Ada
krnaa.
4- mausthba: [sao maMdUba yaa Aadaba BaI khto hOM.yao saunnat-e ga,Or-e
mauAi@kda hO.yao caIj,aoM hOM ijanhoM hmaaro Aaka, rsaUla AlaOihssalaama nao ikyaa AaOr
psaMd frmaayaa, caaho Agar Aapnao ]sao ApnaI ij,aMdgaI maoM ek yaa dao baar ikyaa
hao.imasaala ko taOr pr: jaba pOda huAa baccaa saat idna ka hao ]saka naama
rKnaa, baoTI yaa baoTo sao navaaj,ao jaanao pr SauiËyaa Ada krnao ko taOr pr Ak,Ika
kurbaanaI krnaa, AcCo kpD,o phnanaa, AcCI KuSabaU ka [stomaala krnaa.vaao jaao
[65]
yao Ada krto hOM ]nhoM bahut saaro savaaba ([naama) imalato hOM.Agar CaoD, doM, tao
kao[- gaunaah nahIM.[sako Alaavaa, isaf,airSa sao BaI mah$maI nahIM hO.
5- maubaah: kama jaao na tao hukUma ike gae AaOr na hI mamanauA ike
gae.yaanaI, yao vaao caIj,aoM hOM jaao na tao gaunaah sao BarI yaa savaaba donao vaalaI vaaj,ao
nahIM kI ga[-.caIj,aoM jaao maubaah hOM vaao ek Sa#,sa kao gaunaah yaa savaaba idlaa
saktI hOM yao ]sa Sa#,sa ko [rado pr maunahisar hO jaao [sao kr rha hO.imasaala ko
taOr pr, saaonaa, mauKtilaf, hlaala kpD,o phnanaa.Agar yao caIj,aoM [slaama kI
frmaabardarI ko ilae ike jaaeÐ, [slaama ko ]saUlaaoM ko ilae ike jaaeÐ, tao yao
savaaba idlaato hOM.jaOsao ko Kanaa yaa pInaa [sa [rado sao ko yao saohtmaMd hOM AaOr
[baadat krnaa.
6- hrama: yao vaao caIj,aoM hOM jaao kurAana Ala-krIma maoM Allaah tAalaa
ko j,aire saaf, manaa hOM.hrama kama krnaa yaa hrama caIj,aaoM ka [stomaala krnaa
Kasa taOr sao mamanauA hO.ek Sa#,sa jaao khta hO iksaI hrama caIj,a ko ilae ko
yao “hlaala” hO yaa “hrama” iksaI hlaala caIj,a ko ilae tao vaao ek kaif,r
(maunkr) bana jaata hO.jaao caIj,aoM hrama hOM ]nakao CaoD,naa fj,a- hO AaOr vaao bahut
saaro [naama/savaaba laatI hOM.
hrama dao trh ko haoto hOM:
hrama ila-einahI: k%la, imalaavar, saaODmaI, Saraba pInaa AaOr hr trh
kI nafsaI caIj,aoM, JaUz baaolanaa, caaorI krnaa, sauAr, KUna AaOr saD,a maaMsa Kanaa,
AaOrtaoM ka baahr jaanaa ]nako isar, baaj,aU, TaÐgao KulaI haoM, yao saba hrama hOM AaOr
baD,o gaunaah hOM.Agar ek Sa#,sa [na gaunaahaoM kao krnao sao phlao ibaismallaah
pZ,lao, yaa yao yakIna kro ko yao hlaala hOM, yaa [sa hkIkt kao kao[- Ahimayat na
do ko Allaah tAalaa nao [nakao hrama krar idyaa hO, tao vaao ek kaif,r bana
jaata hO.Agar vaao [nakao krta hO Agarcao vaao yakIna rKta hO ko yao hrama hOM
[66]
AaOr vaao saj,aa sao BaI Dr rha hao, tao vaao ek kaif,r nahIM bana jaata.bahrhala,
daoj,aK ko Aj,aaba ka maustihk haota hO.Agar vaao maustikla hrama krta rho
AaOr pCtae nahIM, tao vaao ]sakI AaiKrI saaMsa maoM [-maana (yakIna) kao Kao
dogaa.
hrama ila-ga,OirhI: Asala maaihyat maoM yao caIj,aoM hlaala hOM.Agarcao, dUsaraoM
ko hukUk kI vajah sao yao hrama bana jaato hOM.imasaala ko taOr pr, dUsaro Sa#,sa ko
baaga, maoM baga,Or ]sako maailak kI [jaaj,at ko Gausa jaanaa AaOr poD,aoM ko fla Kanaa,
]sako Gar kI caIj,aaoM kao AaOr pOsaaoM kao cauranaa AaOr [stomaala krnaa, Amaanat
kI caIj,aaoM kao j,abt kr laonaa, irSvat saUd yaa jaue ko j,aire pOsaa kmaanaa.Agar
kao[- jaao [nhoM krta hO ibaismallaah khta hO yaa kho yao hlaala hO, tao vaao ek
kaif,r nahIM bana jaata.[sa vaasto, ko vaao ]sa Sa#sa ko hukUk hOM, ]saka hk
banata hO ko vaao ]nhoM haisala kro.[Msaaf, vaalao idna, saatsaaoM rsmaI namaaj,aaoM kI
rkaAt jaao ko jamaaAt ([jatmaaA) maoM pZ,I ga[- Allaah tAalaa ko j,aire lao
laI jaaeÐgaI caaÐdI maoM saaZ,o paÐca ja[- ko vaj,ana ko hukUk ko ilae AaOr yao [naama
vaao ]sa hukUk ko maailak kao do dogaa.hrama sao dUr rhnaa [baadt krnao sao
j,yaada savaaba laokr Aata hO.[sailae hmaoM hrama yaad krnao caaihe AaOr ]nhoM
naj,arAMdaj,a krnaa caaihe.
7- mak$h: yao vaao caIj,aoM hOM ijanhoM Allaah tAalaa AaOr mauhmmad
AlaOihssalaama nao naapsaMd frmaayaa hO.yao caIj,aoM [baadt ko savaaba kao kma kr
dotI hOM.
mak$h dao iksma ko hOM:
mak$h thrImaI: mak$h thrImaI ek vaaijaba kI ga,latI hO, AaOr yao
hrama ko naj,adIk hO.[nakao krnaa Aj,aaba ka sababa hO.yao eosaI caIj,aoM hOM jaOsao
ek rsmaI namaaj,a Ada krnaa saUrja inaklanao ko daOrana, saUrja gau$ba haooto va@t
[67]
AaOr ]sa va@t jaba saUrt j,avaala [daophr ko baIca, vaao va@t jaba saUrja ]f,k
sao Apnaa sabasao }Ðcaa makama CaoD, do AaOr ijasako baad daophr kI namaaj,a ka
va@t Sau$ hao jaata hO] pr hao.kao[- BaI jaao mak$h thrImaI jaanabauJakr kro
vaao baaga,I AaOr gaunaahgaar bana jaata hO.vaao daoj,aK maoM Aj,aaba pata hO.ek Sa#,sa
ko ilae ijasanao vaaijabaat CaoD,o haoM yaa mak$h thrImaI ikyaa hao ]sa namaaj,a maoM
tao yao vaaijaba hO ko vaao namaaj,a kao daobaara Ada kro.Agar ]sanao yao kama galatI
sao ike haoM yaa BaUlanao kI vajah sao, tba yao j,a$rI hO ko sajda-e sahU [namaaj,a ko
AaiKr maoM dao sajdo krnao ko hOM, salaama krnao sao phlao, yaa saIQaI trf, salaama
krnao ko baad, yaa caaho daonaao trf, salaama krnao ko baad] Ada ikyaa taik kuC
galaityaaÐ jaao namaaj,a Ada krto va@t hao ga[- haoM vaao maaf, kr dI jaaeÐ.
mak$h tnjaIhI: yao kama maubaah ko naj,adIk hOM, yaanaI hlaala, yaa vaao
kama jaao krnao sao bahtr hO ko tuma na krao.jaOsao ko eosao kamaaoM kao CaoD,naa jaao
saunnat-e ga,Or-e mauAi@kda yaa mausthba hOM.
8- mauf,isad: hmaaro maj,ahba maoM, yao vaao caIj,aoM hO ijanhaonao maMsaUK ikyaa,
ek jaa[j,a kama kao baaitla krar idyaa yaa [baadt Sau$ krnaa jaOsao ko [-maana,
namaaj,a, SaadI, hja, j,akat, KrIdarI imasaala ko taOr pr, yao kuÍ, hO ko
Allaah tAalaa yaa kurAana Ala-krIma ko ilae kuÍ, baknaa, yao [-maana kao
K%ma krto hOM.namaaj,a Ada krto va@t hÐsanaa vauj,aU AaOr namaaj,a daonaaoM kao
taoD,/f,aisad kr dota hO.raoj,ao ko daOrana jaanabauJakr kuC Kanaa yaa pInaa raoj,ao
kao taoD, dota hO.
vaao jaao vaaijabaat AaOr saunnatoM Ada krto hOM AaOr vaao jaao Apnao
Aapkao hrama AaOr mak$hat sao pro rKto hOM ]nhoM Ajar imalaogaa, yaanaI savaaba
([naama, naomat) imalaogaa.vaao jaao hrama AaOr mak$hat krto hOM AaOr vaao jaao fj,a-
AaOr vaaijabaat Ada nahIM krto vaao gaunahagaar haoto hOM.ek hrama sao pro rhnao
[68]
ka savaaba ek fj,a- kao Ada krko savaaba haisala krnao sao BaI k[- gaunaa j,yaada
hO.ek fj,a- kao Ada krnao ka savaaba mak$h sao pro rhnao ko savaaba sao j,yaada
hO.ek mak$h sao pro rhnao ka savaaba ek saunnat Ada krko savaaba haisala
krnao sao j,yaada hO.Allaah tAalaa ko j,aire jaao maubaah psaMd ikyaa jaata hO
]nhoM “KOsarat” AaOr “hsanaat” khto hOM.Agarcao jaao yao krto hOM ]nhoM savaaba
idyaa jaata hO, yao savaaba ek saunnat kao Ada krko savaaba imalanao sao kma hO.

[slaama ko duSmana
[slaama ko duSmana [slaama kao K%ma krnao ko ilae Ahla Asa-saunnat
kI iktabaaoM pr hmalaa kr rho hOM.Allaah tAalaa nao kurAana Ala-krIma kI
saUrh maaeda kI bayyaasaI Aayat maoM vaaj,aoh ikyaa, ijasaka matlaba hO, “[slaama
ko sabasao sa#t duSmana yahUdI AaOr baut prst hOM.” baut prst vaao kaif,r hOM jaao
bautaoM, mauit-yaaoM kI pUjaa/[baadt krto hOM.yao j,aaihr hO ko j,yaadatr [-saa[- baut
prst hO.ek yahUdI, ijasaka naama Abdullaah ibana saobao qaa yamana ka ]sanao
Ahla Asa saunnat ko iKlaaf, ek if,rka kayama ikyaa.yao iSa%to Apnao
Aapkao (AlvaI) khto hOM.AMgaòj,a, ibaT/ISa jaao [slaama ko duSmana hOM, ApnaI saarI
SaahI takt ko saaqa, saaro saaonao jaao ]nhaonao ihndustana AaOr AiÍ,ka sao, KunaI
jaMgaaoM maoM jamaa ikyaa qaa, ApnaI JaUz sao BarI hu[- iktabaaoM ko saaqa ijanhoM vaao
(vahaiba[sma) khto hOM Ahla Asa saunnat pr hmalaa krto hOM.hma sabakao/hr
ek kao jaao laamahdUd KuiSayaaÐ haisala krnaa caahto hOM ]nhoM salaah doto hOM ko [na
iSa%to yaa vahaibayaaoM kI iktabaaoM sao QaaoKo maoM na AaeÐ AaOr Apnao Aapkao Ahla
Asa-saunnat ko AailamaaoM kI iktabaaoM maoM jaao [lma hO ]sako mautaibak ZalaoM.

[69]
[slaama kI bauinayaadoM
vahaÐ pr paÐca j,a$rI (yaanaI, hr hala maoM Ada krnaa) bauinayaadI
fra[-j,a hOM mausalamaanaaoM ko ilae jaao [slaama ko daero maoM AaeÐgao.
1- [slaama kI paÐca bauinayaadaoM maoM sao sabasao phlaa hO (kilamaat ASa-
Sahada) ka khnaa; yaanaI, yao khnaa, (ASahdu Ana laa [laaha [llaalah va
ASahdu Ana la mauhmmad Abduhu va rsaUlauhU).dUsaro laf,j,aaoM maoM, ek baaSaAr Sa#,sa
jaao balaUga,t kI ]mar kao phuÐca cauka hao AaOr jaao baat kr sakta hao ]sao
j,aubaanaI khnaa caaihe, (j,amaIna pr, yaa Aasamaana maoM, vahaÐ kao[- nahIM hO laoikna
Allaah tAalaa [baadt ko laayak hO.vaaihd vaaijabaula vajaUd [baadt ko
laayak Allaah tAalaa hO.) vaao vaaijabaula vajaUd hO.]sako pasa saarI fij,alatoM
hOM.]samaoM kao[- eoba nahIM.]saka naama (Allaah) hO.ek Sa#,sa kao [sa pr
yakInana [-maana rKnaa caaihe.daobaara, vaao Sa#,sa, ijasaka sauKI- maayala safod,
camakdar, KubasaUrt caohra qaa kalaI BaaoM AaOr kalaI AaÐKaoM, caaoD,o maaqao, hlaIma
imaj,aaja, iSairna j,aubaana ma@ka maoM Aribayaa maoM pOda hue haiSamaI Kanadana maoM,
(mauhmmad Abdullaah ko baoTo ek bando AaOr pOga,mbar, yaanaI Allaah tAalaa ko
rsaUla).AapkI maaÐ vahaba kI baoTI hj,art Aaimanaa qaIM.
2- [slaama kI dUsarI bauinayaad fj,aI- [baadt [namaaj,a, salaat] Ada
krnaa paÐca baar ek idna maoM ]sakI Satao- AaOr fra[-j,a ko \mautaibak jaba namaaj,a
ka va@t Aa jaae.hr mausalamaana ko ilae raoj,aanaa paÐca namaaj,aoM Ada krnaa fj,a-
hOM hr salaat ka va@t Sau$ haonao ko baad AaOr [nhoM ]sako maukrr- va@t maoM Ada
ikyaa jaae.fj,a- namaaj,a ]sako fra[-j,a, vaaijabaat AaOr saunnataoM kao Qyaana maoM

[70]
rKto hue, Allaah tAalaa kI trf, idla lagaakr AaOr maukrr- va@t pUra haonao
sao phlao Ada krnaI caaihe.kurAana Ala-krIma maoM fj,a- namaaj,a kao (salaat)
khto hOM.AdbaI taOr pr, salaat ko maAanaI hOM AadmaI ka namaaj,a pZ,naa,
firStaoM ka [istga,far krnaa (AadmaI kI trf, sao maaf,I ko ilae imannat
krnaa), AaOr Allaah tAalaa kI hmaddI- AaOr rhmaidlaI.[slaama maoM (salaat)
ko maAanaI hO kuC hrkat krnaI, [lma Ala-hala kI iktabaaoM maoM idKa[- ga[-
Kasa caIj,aaoM kI itlaavat krnaa.salaat (Allaahu Akbar) ko laf,j,a sao Sau$
haotI hO, ijasao (tkbaIr Ala-[f,ittah) khto hOM, AaOr kana tk haqa ]zanao
ko baad kho naaf, ko naIcao tk haqa baaÐQanao tk (AadimayaaoM ko ilae).yao saIQao
AaOr ]lTo kMQaaoM kI trf, isar Gaumaakr salaama ko saaqa K%ma haotI hO “Asa-
salaamau…” khkr AaiKrI kAdo maoM.
3- [slaama ka tIsara $kna “Apnao maala kI j,akat donaa” hO.[saka
AdbaI matlaba hO pakI, tarIf, krnaa, AcCa AaOr KUbasaUrt bananaa.[slaama maoM,
j,akat ka matlaba hO, ek Sa#,sa ko ilae ijasako pasa ]sakI j,a$rt sao j,yaada
j,akat ka maala hao AaOr ek Kasa kImat ijasao (inasaaba) khto hOM ApnaI
imalaikyat ka ek maKsaUsa ihssaa Alaga krko eosao mausalamaanaaoM kao donaa ijanaka
ij,akr kurAana Ala-krIma maoM huAa hO baga,Or ]nhoM malaamat ike hue.j,akat
saat trh ko laaogaaoM kao dI jaa saktI hO.caaraoM masalakaoM maoM caar iksma kI
j,akat hO; saaonao AaOr caaÐdI kI j,akat, itjaartI maala kI j,akat, mavaOSaI pr
j,akat jaao jaanavar AaQao saala sao j,yaada KotaoM maoM car rho haoM, AaOr saarI iksma
kI j,a$rt kI caIj,aoM jaao ima+I sao inakla rhI hOM ]nakI j,akat.yao caaOqaI iksma
j,akat kI (ASr) khlaatI hO, jaOsao hI fsala pk jaae vaOsao hI j,akat do donaI
caaihe.baakI tInaaoM ek saala gauj,arnao ko baad dI jaatI hO jaba vaao inasaaba kI
kImat kao phuÐca jaaeÐ.

[71]
4- [slaama kI caaOqaI bauinayaad “rmaj,aana ko mahInao ko hr idna raoj,aa
rKnaa” hO.raoj,ao kao (saaoma) khto hOM.saaoma ka matlaba hO iksaI caIj,a kao iksaI
dUsarI caIj,a sao ihf,aj,at krnaa.[slaama maoM, saaoma ko maAanaI hOM Apnao Aapkao
tIna caIj,aaoM sao bacaanaa rmaj,aana ko [idnaaoM ko daOrana] mahInao maoM, jaOsao ko Allaah
tAalaa ko j,aire hukUma idyaa gayaa: Kanaa, pInaa AaOr sauhbat yaanaI
hmibastrI.rmaj,aana ka mahInaa Aasamaana maoM nayaa caaÐd idKnao ko saaqa hI Sau$
haota hO.yao klaONDr maoM batae gae va@t ko mautaibak Anaumaainat nahIM ikyaa jaa
sakta.
5- [slaama kI paÐcavaI bauinayaad (ek Sa#,sa jaao ApnaI ij,andgaI maoM
ek baar, hja [baD,I ij,ayaart] krnao ko laayak hao).saaihbao hoisayat Sa#,sa kao
ij,andgaI maoM ek baar, baSat- yao ko vaao saohtmaMd hao AaOr rasta mahf,Uj,a hao,
ijasako pasa ma@ka ko Sahr maoM jaanao AaOr vaaipsa Aanao ko pOsao haoM [sako Alaavaa
Apnao pICo [tnaa maala CaoD, jaae ko ]sako Aanao tk ]sako kuMbao ko gauj,aaro ko
ilae maala kaf,I hao, ]sako ilae kabaa ko caaraoM trf, tvaaf, Ada krnaa AaOr
Araf,at ko maOdana maoM vakf,a krnaa fj,a- hO.
}pr bata[- ga[- paÐcaaoM bauinayaadaoM/$kna maoM sao sabasao Aalaa kilamaat
ASa-Sahada khnaa hO AaOr ]sako maAanaI maoM yakIna rKnaa hO.]sako baad Aalaa
salaat Ada krnaa hO.[sako baad raoj,aa hO.]sako baad/ifr hja hO.sabasao
AaiKrI j,akat donaa hO.yao [tof,ak rae sao p@ka hO ko kilamaat ASa-Sahad
sabasao Aalaa/Avvala hO.baakI caaraoM ka isalaisalaa/tvaatr, j,yaadatr ]lmaaAaoM
nao vahI kha hO jaao hmanao }pr batayaa hO.kilamaat ASa-Sahada [slaama kI
Sau$Aat maoM, phlao fj,a- banaa.salaat hijara ko ek saala AaOr kuC mahInao
phlao naubbauvat ko baarhvaoM saala maoM maoraja kI rat maoM ek idna kI paÐca namaaj,aoM
fj,a- hu[-.rmaj,aana ko mahInao ko raoj,ao Saabaana ko mahInao maoM fj,a- kr ide gae
ihjarI ko dUsaro saala maoM.j,akat donaa rmaj,aana ko mahInao maoM fj,a- ikyaa gayaa, ]saI
[72]
saala mao jaba raoj,aoM fj,a- ike gae.Aaor hja kao ihjara ko naaOvaoM saala maoM fj,a-
kr idyaa gayaa.

tIsara ihssaa
namaaj,a Ada krnaa
hmaaro maj,ahba maoM, [-maana (Ak,Ida) rKnao ko baad, sabasao kImatI
[baadt namaaj,a (fj,a- namaaj,a) hO.namaaj,a maj,ahba ka Ahma satUna hO.namaaj,a saarI
[baadtaoM sao Af,j,ala hO.yao [slaama kI dUsarI bauinayaad hO.ArbaI maoM [sao (salaat)
khto hOM.Asala mao,M salaat ka matlaba duAaeÐ, rhma AaOr Allaah tAalaa sao
maaf,I maaÐganao ko hOM.@yaaoMik yao tInaaoM maAanaI namaaj,a maoM maaOjaUd hOM, [sailae [sao
salaat khto hOM.
Allaah tAalaa ijasa caIj,a kao sabasao j,yaada psaMd krta hO AaOr baar
baar ]saka hukUma dota hO vaao hO paÐca va@t kI raoj,aanaa kI namaaj,a.[-maana rKnao
ko baad, sabasao j,yaada Ahma Ahkama Allaah tAalaa ka mausalamaanaaoM ko ilae
vaao hO namaaj,a.namaaj,a hmaaro maj,ahba maoM sabasao phlaa hukUma ikyaa fj,a- hO.yaaOmaula
hSr/[Msaaf, vaalao idna, [-maana ko baad, phlaa savaala namaaj,a pr haogaa.vaao jaao
raoj,aanaa kI paÐca va@t kI namaaj,aaoM ka ihsaaba sahI rKogaa, vaao saarI mauiSklaaoM sao
Aaj,aad rhogaa AaOr naaK%ma haonao vaalaI inajaaAt haisala krogaa.daoj,aK kI
Aaga sao bacanao ko ilae AaOr jannat maoM phucanaa namaaj,a ka sahI Ada krnao pr
maunahisar krta hO.sahI namaaj,a Ada krnao ko ilae, sabasao phlao hmao baoeoba vauj,aU
Ada krnaa caaihe, ifr baga,Or saustI idKae jaldI sao namaaj,a Ada krnaI
caaihe.hmaoM kaoiSaSa krnaI caaihe ko namaaj,a kI hr hrkt kao sahI Ada
kroM.
[73]
sabasao Af,j,ala [baadt jaao saarI dUsarI [baadat kao Apnao Aap maoM
jamaa krlaotI hO AaOr AadmaI kao sabasao j,yaada Allaah tAalaa tk phuÐcaatI hO
vaao namaaj,a hO.hmaaro rsaUla ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa: (namaaj,a [-
maana ka mahrabadar-p%qar hO.vaao jaao namaaj,a Ada krta hO vaao Apnaa [-maana
banaata hO.vaao jaao namaaj,a Ada nahIM krta vaao Apnaa [-maana igara dota
hO).ApnaI namaaj,a sahI Ada krnao sao, vaao Apnao Aapkao gaMdI, baurI caIj,aaoM sao
bacaata hO.drhikkt, kurAana Ala-krIma kI saUrt-]la-AMkbaUt kI
poMtalaIsavaIM Aayat maoM vaaj,aoh hO, ijasaka matlaba hO: (ek namaaj,a kI [baadt
sahI trIko sao Ada kI ga[- vaao baoSak AadmaI kI fhSa (gMaMd)o AaOr mauMkr
[mak$h hrkat] kao krnao sao bacaaegaI])

ek namaaj,a jaao ek Sa#sa kao baurI caIj,aoM krnao sao dUr rKnao ka sababa
na bana pae tao vaao ek sahI namaaj,a nahIM hO.vaao j,aaihr maoM namaaj,a hO.tahma, jaba
tk sahI Ada nahIM kI jaaegaI, hma j,aaihrna BaI krko [sao nahIM CaoD,
sakto.[slaama ko AailamaaoM nao kha: (caaho Agar kuC pUro taOr pr na ikyaa gayaa
hao, ek Sa#,sa ifr BaI [sao pUro taOr pr Kaonaa nahIM caaihe).hmaara rba, jaao
laamahdUd rhmatoM dota hO, Saayad j,aaihr kao Asailayat kI trh kubaUla
krlao.ek Sa#,sa kao yao nahIM khnaa caaihe “namaaj,a kao [sa trh galat trIko
sao pZ,nao ko bajaae, [sakao ibalkula Ada mat krao!” ek Sa#,sa kao [sa trh
khnaa caaihe “namaaj,a kao [sa trh galat trIko sao pZ,nao ko bajaae, [sakao
sahI trh sao Ada krao!” hmaoM [sa matlaba kao AcCo sao samaJanaa caaihe.
namaaj,a kao jamaaAt (majailasa/[jatmaaA) maoM pZ,naa caaihe.jamaaAt
sao namaaj,a Ada krnaa Akolao maoM namaaj,a Ada krnao sao j,yaada savaaba idlaanao vaalaa
hO.namaaj,a maoM, hr Aj,aU Aaijaj,aI idKae AaOr idla Allaah tAalaa ko Dr maoM
hao.namaaj,a hI vaaihd vaao caIj,a hO jaao AadmaI kao [sa duinayaa maoM AaOr Aanao vaalaI
duinayaa kI AaftaoM AaOr mauiSklaaoM sao bacaaegaI.saUrh maaoimanaUna ko Sau$ maoM
[74]
Allaah tAalaa nao vaaj,aoh ikyaa, ijasaka matlaba hO: (iksaI BaI hala maoM [-maana
vaalao mahf,Uj,a rhoMgao.yao vaao haogaoM jaao ApnaI fj,a- namaaj,aoM KuSauA [gahra[- AaOr
Aaijaj,a tAj,aIma] ko saaqa Ada krto hOM.
jaba namaaj,a ek Ktrnaak AaOr KaOf,naak jagah pr kI jaae, tao vaao
j,yaada kImatI hao jaatI hO.jaba duSmana hmalaa krto hOM, kuC [kdamaat f,aOja ko
j,aire ilae gae bahut kImatI hao jaato hOM.[sa vaasto, javaanaaoM ko j,aire [baadt
j,yaada kImatI hO.@yaaoMik, vaao Apnao naf,sa kI baurI [cCaAaoM kao taoD,to hOM AaOr
vaao naf,sa ko baohkavao [baadt na krao ka maukabalaa krto hOM.
javaanaI ko daOrana, tIna duSmana nahIM caahto ko vaao [baadtoM kroM.vaao hOM
tumharI naf,sa, SaOtana, AaOr baurI saaohbat (bauro daost).saarI baura[- kI Sau$Aat
baurI saaohbat hO.Agar javaana Sa#,sa [na baurI [cCaAaoM kao na maanao jaao [nasao
AatI hOM, AaOr vaao ApnaI fj,a- namaaj,a Ada krto rhoM AaOr ApnaI [baadat nahIM
CaoD,oM, tao yao bahut kImatI hO.vaao ek bauj,auga- Sa#,sa sao j,yaada savaaba kmaa sakto
hOM.]nakI qaaoD,I/kuC [baadat bahut saaro [naama idlaa saktI hO.

iksako ilae namaaja, ek fj,a- hO


(hukmao-[laahI)
hr mausalmaana mad- AaOr AaOrt ko ilae, jaao baaSaAr AaOr balaUga,t kI
]mar kao phuÐca cauko hOM, ]na pr raoj,aanaa kI paÐca namaaj,aoM fj,a--e-Aena hOM.yahaÐ
pr tIna Satao- hOM namaaj,a ko fj,a- haonao ko ilae: 1- ek mausalamaana haonaa 2-
baaSaAr haonaa 3- sanao balaUga,t kao phuÐcanaa.

[75]
hmaaro maj,ahba maoM, javaana baccao jaao baaSaAr nahIM hue hOM AaOr jaao
balaUga,t kI ]mar kao nahIM phuÐcao hOM vaao namaaj,a Ada krnao ko ilae ij,ammaodarI nahIM
hOM.laoikna, vaaladona kao Apnao baccaaoM kao maj,ahbaI [lma donaa caaihe AaOr ]nhoM
[baadt krnao kI Aadt DalanaI caaihe.hmaaro rsaUla ‘sallallaahu AlaOih
vasallama’ nao frmaayaa, (Aap saba mavaoiSayaaoM ko carvaahaoM kI trh hOM) [sailae jaao
tumharo GaraoM maoM hOM AaOr tumharo hukUma maooM hOM ]nhoM daoj,aK sao bacaaAao, ijasa trh
carvaaha Apnao jaanavaraoM/mavaoSaI kao bacaata hO! tmhoM ]nhoM [slaama saIKanaa
caaihe! Agar tuma eosaa nahIM krto, tao tuma [sako ilae ij,ammaodar Zhraogao.)
ek dUsarI hdIsa-e SarIf maoM, yao bayaana hO: (saaro baccao [slaama ko ilae zIk
AaOr kaibala pOda haoto hOM.baad maoM ]nako maaÐ-baap ]nhoM [-saa[-, yahUdI yaa
baomaj,ahbaI banaa doto hOM).
[sailae, hr mausalamaana ka sabasao phlaa fj,a- hO Apnao baccaaoM kao
[slaama saIKnaa kurAana krIma kI itlaavat kranaa, namaaj,a Ada krnaa AaOr [-
maana AaOr [slaama kI Sato- saIKanaa.vaaladona/maaÐ-baap jaao caahto hOM ko ]naka
baccaa ek mausalamaana banao AaOr [sa duinayaa maoM AaOr AaiKrt maoM saMjaIdgaI haisala
kro, tao Apnaa yao fj,a- phlao Ada krnaa caaihe.[sa vaasto, hmaaro bauj,auga-vaar nao
kha: (ek poD, kao Jaukayaa jaa sakta hO jabaik vaao javaana AaOr taj,aa
hao).Agar ek Sa#,sa ek poD, kao Jaukanao kI kaoiSaSa jaba vaao baUZ,a hao, tao vaao
TUT sakta hO.yao nauksadayak hao sakta hO.
kao[- BaI baccaa ijasao [slaamaI [lma na pZ,ayaa gayaa hao AaOr ijasao
KUbasaUrt AKlaaikyaat na ide gae haoM vaao bauro laaogaaoM ko bahkavao maoM jaldI Aa
jaato hOM.vaao Apnao maaÐ-baap, maulk AaOr kaOma ko ilae nauksaanadoh hao sakta hO.

[76]
jaao laaoga namaaj,a Ada krto hOM
]nako djao-
khanaI: namaaj,a ijasanao ek Sa#,sa kao jaola sao
Aaj,aad krayaa
Kaorasana ko gavana-r, Abadullaah ibana taihr, bahut [Msaaf, vaalao/
[-maanadar qao.ek idna ]nako Gendarmes nao gavana-r kao Kbar dI ko ]nhaonao
kuC caaor pkD,o hOM.]na caaoraoM maoM ek Baaga gayaa.caaor ko bajaae, ihrasat mao
ek lauhar kao pkD, ilayaa gayaa, jaao inaSaabaUr gayaa qaa, AaOr ]sa rat Apnao
Gar vaaipsa jaa rha qaa.caaoraoM ko ]sao BaI vaao gavana-r ko pasa lao gae, ijasanao ifr
]nhoM baMdI banaa laonao ka hukUma idyaa! Jaola maoM, lauhar nao vauj,aU ikyaa AaOr namaaj,a
Ada krI.Apnao haqa baaÐQato hue, ]sanao duAa kI, “e maoro Allaah! mauJao bacaa!
tU Akolaa jaanata hO ko maOM baogaunaah hUÐ.tU Akolaa hI mauJao [sa kala kaozrI sao
inakala sakta hO.e maoro Allaah! mauJao bacaa!” ]sa rat gavanaa-r nao caar maj,abaUt
laaogaaoM kao sapnao maoM doKa, jaao ]sako pasa Aae AaOr ]saka tKta SaahI plaTnao
hI vaalao qao, jaba vaao jaaga gayaa.faOrna, ]sanao vauj,aU ikyaa AaOr dao rkaAt
namaaj,a Ada kI.vaao vaaipsa saaonao calaa gayaa.daobaara ]sanao sapnaa doKa ko caar
laaoga ]sakI tKto SaahI plaTnao hI vaalao qao, ko vaao jaaga gayaa.]sakao yao baat
samaJa Aa ga[- ko ]sanao iksaI ko saaqa naa[-nsaaf,I kr dI hO jaao badlao maooM ]sako
iKlaaf, duAa maaÐga rha hO.dr hk,Ikt, ek naj,ama ka khnaa hO:

[77]
hj,aaraoM taopoM AaOr baMdUkoM kBaI nahIM kr saktIM
jaao saubah savaoro AaÐsaU kroMgao.
A@sar duSmana ko KaOf,naak naoj,ao
maaoimana kI namaaj,a ko j,aire K,ak hao jaato hOM.
e hmaaro Allaah! tU Akolaa Af,j,ala hO! tU [tnaa Af,j,ala hO ko
baD,a BaI, yahaÐ tk ko laaga,r BaI, isaf,- tuJa sao hI maaÐgato hOM jaba vaao mauiSkla maoM
Aato hOM.isaf,- vaao jaao tuJasao maaÐgata hO ApnaI [cCa kao haisala kr sakta hO.
]saI dor rat ]sanao jaola ko inagaohbaana kao baulaayaa AaOr ]sasao pUCa ko
@yaa kao[- qaa ijasao baoksaURr jaola mao rKa gayaa hO.jaola ko da$ga,a/inagaohbaana nao
kha, “mauJao nahIM pta.laoikna yahaÐ kao[- hO jaao namaaj,a Ada kr rha hO AaOr
bahut saarI duAaeÐ baaola rha hO.vaao rao BaI rha hO.” [sa pr, lauhar kao ]sako
pasa laayaa gayaa.]sasao pUCa AaOr ifr pta calaa ko galatI @yaa qaI, ]sanao
maaf,I maaÐgaI AaOr [laitjaa kI, “barae mahrbaanaI mauJao maaf, kr dao, AaOr maorI
trf, sao hj,aar caaÐdI ko isa@ko taohfa hOM tumharo ilae.jaba BaI tumhoM iksaI
caIj,a kI [cCa hao, kuC BaI, basa tuma maoro pasa Aa jaanaa!” lauhar nao kha, “maOnao
tumhoM maaf, kr idyaa AaOr tumhara taohf,a kubaUla kr rha hUÐ.laoikna maOM ApnaI
[cCa pUrI krnao ko ilae tumharo pasa pUCnao nahIM Aa}Ðgaa.” pUCa gayaa @yaaoM,
]sanao kha, “@yaa yao maoro ilae zIk rhogaa ko pOda[SaI gaulaama haoto hue ApnaI
[cCaeÐ iksaI AaOr ko saamanao rKUÐ, Apnao maailak kao CaoD,to hue, ijasanao k[-
baar tuma jaOsao saultana ko SaahI t#t kao plTa mauJa jaOsao garIba Sa#,sa kI rj,aa
ko ilae?” fj,a- namaaj,aaoM ko baad maorI duAaAaoM sao, ]sanao mauJao bahut saarI
mauiSklaaoM sao bacaayaa.]sanao mauJao maorI bahut saarI [cCaeoM haisala kra[-.maoM iksa
trh iksaI AaOr sao pnaah maaÐga sakta hUÐ? jabaik maoro rba nao Apnao laamahdUd
rhma ko Kj,aanao ko drvaaj,ao Kaola rKo hOM AaOr ApnaI laa[Mtoha ba#iSaSaaoM kI laUh
sabako ilae fOlaa rKI hO, maOM iksa trh dUsaraoM sao madd maaÐga sakta hUÐ? ijasanao
[78]
pUCa AaOr ]sanao nahIM idyaa? ek Sa#,sa kBaI BaI haisala nahIM kr sakta Agar
vaao yao nahIM jaanata ko iksa trh pUCnaa hO.Agar ek Sa#,sa ]sako saamanao j,aait
trIko sao nahIM jaa sakta, tao vaao ]saka rhma BaI haisala nahIM kr sakta.
naj,ma:
jaao kao[- BaI Apnaa isar ek rat [baadt kI dohlaIj,a pr rKta hO;
tao yakInana Aj,aIj,a kI mahrbaanaI hj,aaraoM drvaaj,ao ]sa pr Kaola dotI hO.
raibayaat-]la-Adivayaa rhmatullaahI AlaOh, Af,j,ala AaOilayaa maoM sao
ek nao, ek AadmaI kao duAa maaÐgato hue saunaa, “e Allaah! ApnaI Saf,kt
ka drvaaj,aa Kaola!” ]nhaonao ]sasao kha, “e tuma laa[lma Sa#,sa! @yaa Allaah
tAalaa ko rhma ka drvaaj,aa Aba tk baMd qaa ijasao tuma Aba Kulavaanaa caahto
hao?” [Agarcao rhma ka j,airyaa hmaoSaa Kulaa hO, yao tao idla hOM, vasaUla krnao
vaalao jaao hmaoSaa nahIM Kulao haoto.hma duAa krto hOM taik vaao Kula jaae!]
yaa rbbaI! tU, Akolaa hI hO, jaao sabakao proSaainayaaoM sao inakalata
/bacaata hO.hmaoM [sa duinayaa maoM AaOr baad kI maoM BaI Aaf,taoM maoM mat CaoD,naa! isaf,-
tU hI hO jaao saba caIj,aoM j,a$rtmaMdaoM tk Baojata hO! hmaoM [sa duinayaa maoM AaOr dUsarI
maoM f,ayadomaMd, iksmat vaalaI caIj,aoM BaoMjao! hmaoM [sa duinayaa maoM yaa Aagao vaalaI maoM
iksaI kI j,a$rt maoM na CaoD,oM! AamaIna!”

[79]
khanaI: ]naka Gar jala gayaa
hmaId-e tvaIla, AaOilayaa-e ikrama maoM sao ek, Apnao [baadt ko
kmaro maoM namaaj,a Ada kr rho qao.]naka Gar jalanaa Sau$ hao gayaa.laaoga jamaa hue
AaOr Aaga bauJaa dI.]nakI baIvaI Baagakr ]nako pasa Aa[- AaOr gaussao sao baaolaI:
“tumhara Gar jala rha hO.laaoga jamaa hao rho hOM.bahut saara kama krnao kao
hO.laoikna tuma ihlao nahIM.” ]nhaonao kha, “maOM Allaah tAalaa kI ksma Kata
hUÐ ko mauJao [na saba hadsaaoM ko baaro maoM pta nahIM.”
Allaah tAalaa ko krIbaI, ]sakI kurbat maoM AaOr Pyaar maoM [tnao
baulaMd djao- phuÐca jaato hOM AaOr duAa ka maj,aa mahsaUsa krto hOM, ]sasao maaÐgato hOM,
Apnao Aapkao BaUla jaato hOM.

khanaI: bat-na maoM panaI


Abadullaah ibana SahIr Asahaba-e ikrama sao ka khnaa hO: maOM
rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ ko naj,adIk fj,a- namaaj,a Ada kr rha
qaa.maonao Aapko maubaark saInao sao Aavaaj,aoM saunaIM, vaao eosaI qaI jaOsao ko ek bat-na
maoM Aaga pr panaI ]bala rha hao.

[80]
khanaI: ]nako pOr maoM tIr
hj,art AlaI, rsaUlaullaah AlaOihssalaama ko Pyaaro damaad, jaba fj,a-
namaaj,a Ada krto qao tao saba caIj,aaoM sao ga,aif,la hao jaato qao.
yao bayaana hO: ek jaMga maoM, ek tIr Aayaa AaOr hj,art AlaI ko
maubaark pOr maoM hDDI tk Gausa gayaa.vaao ]sao baahr nahIM inakala pae.]nhaonao
ek Da^@Tr kao j,a#ma kao idKayaa.Da^@Tr nao kha: “tumhoM sauna kra jaaegaa
ijasasao tuma baohaoSa hao jaaAaogao, tBaI ifr tumharo pOr sao tIr inakalaa jaa sakta
hO.varnaa, [saka dd- saohnaa naamaumaikna hO.” AmaIr-]lamaaoM imainana hj,art AlaI
rj,aIAllaahu Anh nao kha: “(sauna krnao kI @yaa j,a$rt hO? qaaoD,I dor [Mtj,aar
krao, jaba namaaj,a ka va@t Aaegaa AaOr maoM namaaj,a pZ,naI Sau$ k$Ðgaa tao tuma
[sao inakala laonaa.” namaaj,a ka va@t Aayaa.hj,art AlaI nao namaaj,a pZ,naI Sau$
krdI.Da^@Tr nao hj,art AlaI ka maubaark pOr kaTa AaOr tIr baahr inakala
ilayaa.]sanao j,a#ma pr p+I baaÐQa dI.jaba hj,art AlaI nao ApnaI fj,a- namaaj,a
Ada krlaI, tao ]nhaonao Da^@Tr sao pUCa: @yaa tumanao tIr kao baahr inakala
ilayaa? Da^@Tr nao javaaba idyaa: (haÐ, maonao ]sao baahr inakla ilayaa).hj,art
AlaI nao kha mauJao [saka ibalkula BaI ehsaasa nahIM huAa.
sabasao j,yaada hOrtAMga,oj,a @yaa ho! drhk,Ikt, yaUsauf, (jaa^saof,)
AlaOihssalaama kI KubasaUrtI ko Aagao, imasrI AaOrtoM [tnaI j,yaada hOrana AaOr
phlao sao saara Qyaana ]sa trf, lagaayaa huAa qaa, ko ]nhoM pta hI nahIM calaa ko
]nhaonao Apnao haqaaoM kao kaT ilayaa hO.Agar Allaah tAalaa kI haij,arI maoM
haonaa ]sako Pyaaro baMdaoM kao eosaI halat maoM phuÐcaa dotI hO jaao ]nhoM Apnao Aap sao
ga,aif,la kr do, tao ek Sa#,sa [sa pr @yaaoM hOrana hO? gauj,arto va@t, maaoimana

[81]
hmaaro Aaka rsaUlaullaah AlaOihssalaama kao doKto hOM, [sailae vaao maaOt kI
tklaIf, kao mahsaUsa nahIM kr pato.

khanaI: baohaoSaI kI dvaa[-


Aaimar-e kosa AaOilayaa maoM sao qao.yao doKa gayaa ko ]nako pMjaaoM maoM sao
ek maoM kaoZ, qaa.]nhaonao kha [sakao kaTnaa j,a$rI qaa.Aaimar nao kha: “[sa
fO,salao pr rj,aamaMdI donaa gaulaamaI ka bauinayaadI ]saUla hO.” ]nhaonao ]sao kaT
idyaa.qaaoD,o idnaaoM baad, ]nhaonao doKa ko ibamaarI ]nakI TaÐga tk fOla ga[- AaOr
}prI TaÐga tk phuÐca ga[-.]nhaonao kha, “yao j,a$rI hO ko [sa pOr kao kaT
idyaa jaae, hmaaro maj,ahba nao [sa Aa^proSna kI [jaaj,at dI hO.” vaao ]naka
Aa^proSna krnao ko ilae ek Sa#,sa laae.]sanao kha: “[nakao baohaoSa krnao ko
ilae, yao j,a$rI hO ko dvaa[- laI jaae taik yao dd- mahsaUsa na kroM.varnaa, yao
bardaSt nahIM kr paeÐgao.” Aaimar nao kha: [sakI kao[- j,a$rt nahIM hO.iksaI
Sa#,sa kao laokr AaeÐ jaao kurAana Ala-krIma kao Kubasaurt Aavaaj,a ko saaqa
pZ,o.]sakao kurAana Ala-krIma pZ,nao dao.jaba tuma maoro caohro pr tbadIlaI
doKao, maora pOr kaT donaa.mauJao [saka pta BaI nahIM calaogaa.]nhaonao eosaa hI
ikyaa.ek Sa#,sa Aayaa AaOr kurAana Ala-krIma kao KubasaUrt Aavaaj,a ko
saaqa ikrAt krnao lagaa.Aaimar ko caohro ka rMga badlanao lagaa.jara-h nao
}prI TaÐga ko baIca sao ]nakI TaÐga kaT dI.]sanao ]sao jalaayaa AaOr p+I baaÐQa
dI.vaao Sa#,sa jaao kurAana Ala-krIma pZ, rha qaa KamaaoSa hao gayaa.Aaimar
Kud Apnao Aap maoM Aae AaOr pUCa: “@yaa tumanao [sao kaT idyaa?” ]nhaonao
kha: haÐ.]nhaonao ]nakI TaÐga kao kaTa, jalaayaa, p+I baaÐQaI, AaOr vaao [na saba
sao baKbar rho.ifr, ]nhaonao kha: maorI kTI hu[- TaÐga mauJao do dao.]nhaonao ]sao
]nhoM do idyaa.]nhaonao ]sao ]zayaa AaOr kha: “e maoro rba, tU ehsaana krnao
vaalaa hO.maOM tora gaulaama hUÐ.tora hukUma hO, fOsalaa tora fOsalaa hO, kda torI kda
[82]
hO.yao, ek pOr hO ijasako baaro maoM Agar tU, [Msaaf, vaalao idna pUCo, @yaa [sako
saaqa tUnao kBaI gaunaah kI trf, ek kdma nahIM ]zayaa? maOM kh sakta hUÐ ko
maonao toro hukUma ko baga,Or ek kdma yaa ek saaMsa BaI nahIM ilayaa.

khanaI: namaaj,a ko ilae kurbaainayaaÐ


AaTamanasa/]smaainayaa saltnat ko barsaa Sahr pr kbaj,aa krnao sao
phlao ]sako ga`Isa yaUnaanaI SahiryaaoM maoM sao ek Kuif,yaa taOr pr mausalamaana bana
gayaa.]sako ek bahut krIbaI daost nao [sakI vajah pUCI: “tuma iksa trh
Apnao baap AaOr Apnao AabaaAao Ajadad ko maj,ahba kao CaoD, sakto hao?” [sa
trh, ]sanao ]sapr nauktacaInaI krI.]sa yaUnaanaI mausalamaana nao bahut matlaba
vaalaa javaaba idyaa.]sanao kha: ek baar, mausalamaanaaoM maoM sao ek baMda maoro pasa
rh gayaa.ek idna, maonao doKa ko yao baMda ]sa kmaro maoM jahaÐ ]sao rKa gayaa baOz
rha qaa AaOr KD,a hao rha qaa.maOM pasa gayaa AaOr ]sasao pUCa ko vaao @yaa kr
rha hO.jaba ]sakI hrkat $k ga[-, ]sanao Apnao haqaaoM kao mauÐh pr malaa AaOr
]sanao kha ko vaao ek rsmaI namaaj,a Ada kr rha qaa AaOr Agar maOM ]sao
[jaaj,at dUÐ, tao vaao hr rsaUma namaaj,a ko ilae ek saaonao ka isa@ka dogaa.maOM
laalacaI hao gayaa.idna pr idna maOM AdaegaI kI rkma baZ,ata gayaa.ek Kasa
nau@to pr, maonao batae gae va@t kI hr rsaUma namaaj,aaoM ko ilae dsa saaonao ko
isa@kaoM kI maaMga kI.]sanao yao baat maana laI.maOM ApnaI [baadt ko ilae ]sakI
[sa kurbaanaI pr bahut hOrana huAa.ek idna, maonao ]sasao kha: “maOM tumhoM Aaj,aad
kr dUÐgaa.” vaao bahut KuSa huAa.]sanao Apnaa haqa f,Olaayaa AaOr maoro ilae
duAa kI: “e maoro Allaah! Apnao [sa gaulaama kao [-maana (yakIna) ko ej,aaj,a sao
navaaj,a do!” ]saI lamha, maoro idla maoM mausalamaana bananao kI [cCa vaa@ya hu[- AaOr yao
[tnaI baZ,I ko maOM faOrna kilamaa-e Sahadt pZ,ta huAa mausalamaana bana gayaa.

[83]
caaOqaa ihssaa
namaaj,a kI iksmaoM
namaaj,a, mausalamaanaaoM ko ilae hukUma kI ga[- vaao tIna ga`upaoM maoM hOM: fj,a-
namaaj,aoM, vaaijaba namaaj,aoM AaOr naif,la namaaj,aoM.vaao hOM:
1- fj,a- namaaj,aoM: raoj,aanaa kI paÐca fj,a- namaaj,aoM, jaumao kI namaaj,a kI dao
fj,a- rkaAt, janaaj,ao kI namaaj,a (janaaj,ao kI namaaj,a Ada krnaa fj,a--e
ikf,ayaa hO).
2- vaaijaba namaaj,aoM: ivatr namaaj,a, [-d kI namaaj,aoM, naj,ar kI namaaj,aoM
AaOr vaao namaaj,aoM jaao tumanao Sau$ kI laoikna pUrI nahIM kIM.yao BaI vaaijaba hO ko
CaoD,I hu[- ivatr namaaj,aaoM kI kj,aa Ada kI jaae.
3- naif,la namaaj,aoM: raoj,aanaa kI paÐca namaaj,aaoM kI saunnatoM, traivah kI
namaaj,a, AaOr vaao namaaj,a jaao savaaba haisala krnao ko ilae Ada kI jaaeÐ jaOsao ko
thjaud, thyyat-]la maisjad, [Srak,, AvaabaIna, [sitKara, tsbaIh kI
namaaj,aoM.hmaoM ]nakao Ada krnao ko ilae hukUma nahIM idyaa gayaa.vaao ijana pr fj,a-
ka kj,a- hao yaa vaaijaba kj,aa namaaj,aoM naa haoM tao ]nakI naif,la [baadtaoM ko ilae
BaI savaaba imalaogaa.

[84]
namaaj,a, raoj,aanaa paÐca va@t
namaaj,a Allaah tAalaa ka Ahkama hO.Allaah tAalaa nao kuraana
Ala-krIma maoM ek saaO sao BaI j,yaada jagahaoM pr “namaaj,a Ada krao!” ka hukUma
idyaa hO.hr mausalamaana ko ilae jaao baaSaAr hO AaOr sanao balaUga,t kao phuÐca cauka
hao, ek idna maoM paÐca va@t kI namaaj,a Ada krnaa kurAana Ala-krIma AaOr
hdIsa-e SarIf, maoM hukUma idyaa gayaa hO.
saUrh raoma kI sa%trhvaIM AaOr AzarhvaI Aayat e krImaa maoM [saka
matlaba hO: “saubah AaOr Saama ko va@t Allaahu tAalaa kI tsbaIh ([baadt
krnaa; naapakI AaOr naaiksa sao pro haonao ka elaana krnaa) krnaa.AasamaanaI
AaOr j,amaInaI maKlaUk ko j,aire daophr AaOr Asar ko va@t hmad Ada krnaa
Allaah tAalaa ko ilae hO.saUrh bakra kI dao saaO ]ntailasavaI maoM, [saka
matlaba hO: “salaataoM kI AaOr dor daophr kI salaat kI ihf,aj,at krao!”
[yaanaI, kBaI namaaj,a Ada krnao sao mat $kao] saUrh hUd kI ek saaO caaOdhvaIM
Aayat ka matlaba hO, (idna ko dao va@taoM maoM [daophr sao phlao AaOr daophr ko
baad] AaOr rat ko daOrana tIna baar [Saama, rat AaOr saubah] namaaj,a banaaAao jaOsao
ko [sao krto hOM! drAsala, jaao caIj,aoM AcCI (hsanaat) [raoj,aanaa kI paÐca va@taoM
kI namaaj,aaoM ka savaaba] hOM [kaibalao maaf,I] gaunaah kao K%ma kr dotI hOM.yao
idmaaga, vaalaaoM ko ilae ek salaah hO.)
ek hdIsa-e SarIf, maoM, yao vaaj,aoh hO ko (Allaah tAalaa nao raoj,aanaa
paÐca va@t kI namaaj,aoM Ada krnao ka hukUma idyaa hO.Allaah tAalaa ]nakao
maaf, kr dogaa jaao sahI vauj,aU krto hOM AaOr [na paÐca namaaj,aaoM kao ]nako maukr-r
va@t maoM Ada krto hO Apnao $kUA AaOr sajadaoM kao AcCI trh krto hue.)

[85]
yao raoj,aanaa kI paÐca namaaj,aoM caalaIsa rkaAtaoM (vaaihd) tk jauD,tI hOM,
[namaoM sao satrh fj,a- hOM, tIna vaaijaba hOM AaOr baIsa saunnat hOM.vaao hOM:
1- saubah/fja` kI namaaj,a caar rkaAt pr mauStimala hO.phlao saunnat
namaaj,a, jaao dao rkAt pr mauStimala hO, Ada kI jaatI hO.ifr fj,a- namaaj,a,
dao rkAt kI, Ada kI jaatI hO.saunnat (phlaI dao rkaAt) bahut Ahma
hOM.kuC AailamaaoM nao [sao vaaijaba maoM tksaIma ikyaa hO.
2- daophr kI namaaj,a/j,auhr kI namaaj,a dsa rkaAt pr mauStimala
hO.phlaI saunnat caar rkaAt pr mauStimala hO, fj,a- caar rkaAt pr mauStimala
hO, AaOr AaiKrI saunnat dao rkaAt pr mauStimala hO.
3- dor daophr baad/Asar kI namaaj,a Aaz rkaAt pr mauStimala
hO.phlao saunnat, jaao caar rkaAt pr mauStimala hO, AaOr ifr fj,a-, jaao caar
rkaAt pr mauStimala hO, Ada kI jaatI hO.
4- Saama/maga,irba kI namaaj,a maoM paÐca rkaAt Saaimala hOM.phlao fj,a-,
jaao tIna rkaAt pr jauD,a hO, ifr saunnat, dao rkaAt pr mauStimala, Ada kI
jaatI hO.
5- rat/[-Saa kI namaaj,a torh rkaAt pr mauStimala hO.phlaI saunnat
maoM caar rkaAt Saaimala hOM.fj,a- maoM BaI caar rkaAt Saaimala hOM.laoikna
AaiKrI saunnat maoM dao rkAtoM Saaimala hOM, jabaik (ivatr namaaj,a) maoM tIna rkAtoM
hOM.
Asar kI namaaj,a AaOr [-Saa kI naamj,a kI phlaI saunnatoM gaOr-e
mauAi@kda hOM.dUsarI rkaAt ko kAdo maoM, (A%taihyyaatu) pZ,nao ko baad,
(Allaahummaa sallaOhAlaa…) AaOr (Allaahummaa baairk Alaa…) kI duAaeÐ pUrI

[86]
pZ,I jaatI hOM.tIsarI rkaAt maoM KD,o haonao ko baad (saubahanaaka…) duAa pZ,I
jaatI hO ibaismallaah khnao sao phlao.laoikna j,auhr kI namaaj,a kI phlaI saunnat
(mauAi@kd) hO.yaanaI, j,aaor dokr krnao ko ilae kha gayaa.vahaÐ [sako ilae
bahut saara savaaba (barktoM) hOM.[sakI dUsarI rkaAt ko daOrana, jaOsao ko fj,a-
namaaj,aaoM maoM, isaf,- A%taihyyaatu pZ,I jaaegaI AaOr ifr hma tIsarI rkaAt ko
ilae KD,o hao jaaegaOM.KD,o haonao ko baad, hma phlao ibaismallaah pZ,to hOM AaOr
ifr saUrh (sabak) faitha pZ,to hOM.
j,auhr kI AaOr [-Saa kI fj,a- namaaj,aaoM ko baad caar j,aaed rkaAtoM
AaOr Asar kI fj,a- namaaj,a ko baad C: j,aaed rkaAtoM Ada krnaa mausthba
hOM.dUsaro laf,j,aaoM maoM, yao bahut maubaark hO.ek Sa#,sa [na sabakao ek salaama ko
saaqa yaa hr dao rkaAt ko baad salaama khkr Ada kI jaa sakta hO.[na
daonaao hI halataoM maoM phlaI dao rkaAtoM AaiKrI saunnat maanaI jaaeMgaI.yao namaaj,ao,M
jaao mausthba hOM vaao j,auhr kI AaOr [-Saa kI namaaj,a kI duAaAaoM ko baad Alaga sao
Ada kI jaatI hO.
phlaI rkaAt duAa kI Sau$Aat ko saaqa kI jaatI hO AaOr dUsarI
rkAt jaOsao hI tuma KD,o haoto hao ]sako saaqa Sau$ hao jaatI hO, AaOr hr
rkAt jaarI rhtI hO jabatk tuma daobaara KD,o haoto hao.AaiKrI salaama tk
jaarI rhtI hO.hr dUsarI rkAt ko dUsaro sajado ko (isar JaUkanao) baad hma
baOozto hOM.
hr namaaj,a kI rkAt maoM [sako fj,a-, vaaijabaat, saunnatoM, mauf,Isadat
(caIj,aoM yaa hrktoM jaao ek namaaj,a kao rd krto hOM), AaOr mak$hat (hrktoM,
lafj,a, saaocaoM pOga,mbar ko j,aire naarj,aamaMd AaOr CaoD,o gae) Saaimala hOM.Aagao ko
saf,haoM pr, hma hnaf,I masalak ko mautaibak [nhoM vaaj,aoh kroMgao.

[87]
namaaj,a ko fra[-j,a
fj,a- ek j,amaanat hO jaao Allaah tAalaa ko j,aire saaf, hukUma ikyaa
gayaa hO.jabatk ek Sa#,sa fj,a- Ada nahIM krta, tao vaao [baadt sahI, saccaI
nahIM haogaI.namaaj,a ko baarh fra[-j,a hOM, [na fra[-j,a maoM sao, saat ]namaoM sao baahr
hOM AaOr paÐca namaaj,a ko AMdr hOM.fj,a- jaao baahr hOM vaao (Sato-) [phlao sao Sato-]
khlaatI hOM.fj,a- jaao AMdr hO ]nhoM ($kna) khto hOM.[kuC [slaamaI AailamaaoM nao
kha hO ko thrImaa kI tkbaIr namaaj,a ko AMdr hO.]nako mautaibak, namaaj,a kI
$kna AaOr Sat-o daonaaoM, hr ek nambar maoM C: hOM.]
A) namaaj,a kI phlaI Sato- fj,a-:
1- hdsa sao thart: vauj,aU kI AdaegaI ]sa Sa#,sa ko j,aire ijasaka
vauj,aU naa hao AaOr jaao jaunabaI haoM ]nako j,aire gausla krnaa.
2- najaasat sao thart: laaoga ijanhoM namaaj,a pZ,naI hao ]nhoM Apnao
ijasmaaoM, kpD,aoM, jagahaoM jahaÐ ]nhaonao namaaj,a Ada krnaI hao vaao saba najaaj,at sao
pak haonao caaihe, yaanaI, ]na caIj,aaoM sao jaao maj,ahbaI taOr pr; Kuna, poSaaba,
Saraba.
3- satr-e-Avart: Avart ihssaaoM kao Zaknaa.Apnao Avart ihssaaoM
kao Cupanao ka Allaah tAalaa ka frmaanao [laahI hO.maukllaf, ko ]na ihssaaoM
kao, yaanaI, ]nako ilae jaao baaSaAr AaOr baailaga, haoM, ijanhoM ]nako ilae Kulaa
rKnaa AaOr dUsaraoM kao idKanaa hrama [mamanauA] hO AaOr dUsaraoM ka namaaj,a ko
daOrana ]nhoM doKnaa, yaa iksaI BaI va@t, ]sao Avart ihssao khto hOM.ek mad-
ka naaf, sao GauTnao tk ka ihssaa Avart hO.AaOrt ko ilae isavaae haqaaoM AaOr
mauÐh ko ]sako saaro ijasma ko ihssaaoM kao Avart ihssao khto hOM.
[88]
4- [istk,baalao ik,blaa: ik,blaa kI trf, namaaj,a Ada krnaa
[istk,baalao ik,blaa haota hO.mausalamaanaaoM ka ik,blaa vahaÐ hO jahaÐ (k,abaa) jaao ko
ma@ka-e maukr-maa ko Sahr maoM hO.yaanaI, j,amaIna sao ASa- tk kI jagah ikblaa
hO.
5- va@t: [saka matlaba hO namaaj,a kao ]sao va@t maoM Ada ikyaa
jaae.yaanaI, yao jaananaa k namaaj,a ka va@t Sau$ hao gayaa hO AaOr yao [rada krnaa
ko batae gae va@t maoM namaaj,a Ada krnaa.
6- naIyat: [saka matlaba hO naIyat [[rada] krnaa [sa saaoca kao idla
maoM laato hue ko kba ]sao namaaj,a Sau$ krnaI hO.yao namaaj,a kao Ada krnao kI
naIyat sao j,aaihd ikyaa jaa sakta hO.Agar isaf,- j,aubaana sao kho, tao [sao ek
naIyat nahIM maanaa jaaegaa.namaaj,a ko ilae naIyat krnao ka matlaba hO ko idla sao
[saka naama, va@t, ikblaa, kha jaae AaOr [maama kao tklaId krnao kI [cCa
haonaa (jaba jamaaAt sao namaaj,a Ada kI jaae), namaaj,a Ada krnao kI naIyat
j,aaihr krnaa.naIyat tkbaIr-e-[f,ittah (Sau$Aat) khto hue krnaI
caaihe.tkbaIr-e [f,ittah ko baad naIyat krnaI sahI nahIM hO AaOr [sailae
jaao namaaj,a Ada kI jaaegaI vaao kaibalao kubaUla nahIM hO.
7- tkbaIr-e thrImaa: [saka matlaba hO (Allaahu Akbar) khnaa
jaba namaaj,a Sau$ hao.[sa tkbaIr kI Sau$Aat kao (tkbaIr-e [f,ittah)
khto hOM.[sako badla kao[- dUsara laf,j,a kubaUla nahIM haota.
B) namaaj,a ko AMdr fj,a- (]sako $kna):
namaaj,a ko AMdr paÐca fj,a- hOM.[na paÐca fj,a- ko hr ek kao ($kna)
khto hO.vaao yao hOM:

[89]
1- k,yaama: [saka matlaba hO KD,a haonaa, jaba ek Sa#,sa namaaj,a kao
Sau$ kro AaOr Ada kro.jaao KDo haonao maoM bahut baImaar hao vaao namaaj,a baOzkr
Ada kr sakta hO, AaOr Agar vaao baOznao maoM BaI bahut baImaar hao tao vaao kmar ko
bala laoTkr Apnao isar ko saaqa [sao Ada kr sakta hO (Apnao isar kao
hrkt, ihlaanao, vaga,Orh ko j,aire).jabako ek kusaI- maoM baOzo haoM tao namaaj,a Ada
krnao kI [jaaj,at nahIM hO.
2- ikrAt: ikrAt ka matlaba hO j,aubaanaI pZ,naa.[saka matlaba hO
kurAana Ala krIma kI ek saUrh [kurAana Ala-krIma ka ek baaba] yaa ek
Aayat [kurAana Ala-krIma ka ek ihssaa] kao pZ,naa.
3- $kU: [saka matlaba hO ikrAt pUrI krnao ko baad JaUknaa AaOr
haqaaoM kao GauTnaaoM pr rK ilayaa jaae.$kU maoM tuma kma sao kma tIna baar (saubha-
na ribbayala Aj,aIma) khto hao.$kU sao KD,o haonao pr tumhoM (samaI Allaahu ilamana
himadh) khnaa caaihe.$kU sao KD,a haonao ko baad tumhoM (rbbanaa lakla hmd)
khnaa caaihe.
4- sajada: [saka matlaba hO $kU ko baad j,amaIna pr maaqaa
rKnaa.sajdo ka matlaba hO j,amaIna pr lagaatar dao baar maaqaa rKnaa haqaaoM, maaqao
AaOr naak kao j,amaIna pr rKnaa.tumhoM hr sajdo maoM tIna baar (saubha-na ribbayala
Aalaa) khnaa hO.
5- k,Ada-e AaiKra: [saka matlaba hO AaiKrI rkAt maoM [tnaa
laMbaa baOznaa ijatnaa ko tuma (At tihyyaat) ko duAa pZ, sakao.[sakao
(AaiKrI baOznao ka tirka ) BaI khto hOM.

hk,Ikt yao hO ko namaaj,a kI Sato- bahut saarI hOM, jaao yao batatI hOM ko
namaaj,a ek Aalaa kama hO AaOr saarI [baadtaoM sao sabasao Ahma hO.[sako Alaavaa
[90]
jaba [sako vaaijabaat, saunnatoM, mausthbaat, mak$hat AaOr mauf,isad pr saaocaa
jaata hO, tao yao samaJa ilayaa jaata hO ko kOsao ek gaulaama Apnao rba kI haij,arI
maoM KD,a haota hO.yao gaulaama kmaj,aaor, baga,Or takt kI maKlaUk hOM.hr ek saaMsa
pr, ]nhoM Allaah tAalaa kI j,a$rt pD,tI hO ijasanao ]nhoM tKlaIk
ikyaa.namaaj,a ek [baadt hO jaao ek gaulaama kao ]sakI kmaj,aaoiryaaoM kao samaJanao
ko kaibala banaatI hO.
hmaarI [sa iktaba maoM, yao [lma [sako kaedo maoM vaaj,aoh ikyaa jaaegaa.

namaaj,a kI phlaI Sat-


1- hdsa sao thart (baga,Or vauj,aU yaa gausla kI halat
sao pakI):
[sa maj,amaUna pr, hma vauj,aU, gausla AaOr tyyamauma pr jaanakarI doMgao.

vauj,aU kI AdaegaI [vauj,aU, Abadst]:


vauj,aU kI AdaegaI namaaj,aa ko fra[-j,a maoM sao ek hO.kurAana Ala-
krIma kao pkD,nao, kabaa ko ca@kr lagaanao, sajda-e itlaavat krnao, namaaj,ao
janaaj,aa BaI Ada krnao ko ilae vauj,aU krnaa j,a$rI hO.lagaatar/mausalasala vauj,aU maoM
rhnaa bahut j,yaada savaaba laata hO, ibastr pr jaanao ko ilae, Kanao AaOr pInao ko
ilae jabako ek Sa#,sa vauj,aU ko saaqa hO.

[91]
vaao jaao mar jaato hOM jabako vaao vauj,aU ko saaqa qao jaao ]nhoM Sahadt haisala
krnao ka savaaba imalaogaa.hmaaro pOga,mbar “sallallaahu AlaOih vasallama” nao
frmaayaa:
(vaao jaao mar jaato hOM jabako vaao vauj,aU kr rho haoto hOM maaOt ka dd-
mahsaUsa nahIM krto.[sa vaasto, vauj,aU [-maana rKnao kI Alaamat hO.yao namaaj,a kI
caabaI hO, yao ijasma sao gaunaahaoM kao saaf, krnao vaalaa hOM.)
(jaba ek maaoimana vauj,aU krta hO, ]sako gaunaah ]sakI AaÐKaoM, haqaaoM
AaOr pOraoM sao inakla jaato hOM.vaao eosao baOz jaata hO jaOsao ]sao maaf, kr idyaa gayaa
hao.)
(saba kamaaoM sao bahtr namaaj,a hO.jaao mautvaaitr vauj,aU krto hOM vaao ibalaa
Sak/baoSak [-maana vaalao hOM.ek maaoimana saubah ko va@t BaI vauj,aU sao haota hO AaOr
jaba vaao rat maoM saaonao jaata hO tba BaI vauj,aU sao haota hO.jaba vaao eosaa krta hO,
tba vaao Allaa tAalaa kI ihf,aj,at maoM haota hO.Kanaa AaOr panaI, ]sako poT
maoM ijasanao ]sao Kayaa jabako vaao vauj,aU ko saaqa qaa, Allaah tAalaa ko naama ka
ij,akr krto hOM.vaao ]sako ilae [istga,f,ar krto hOM jaba tk ko vaao ]sako poT
maoM rhto hOM.)
ek Abadst (vauj,aU) maoM fj,a-, saunnat, Adba, AaOr mamanauA AaOr rd
krnao vaalaI caIj,aoM hOM.Agar ek Sa#,sa baga,Or vauj,aU ike namaaj,a Ada krta hO
Agarcao ]sao eosaa krnao kI sa#t j,a$rt mahsaUsa nahIM haotI AaOr ]sao pta hO ko
]saka vauj,aU nahIM hO, vaao ek kaif,r bana jaaegaa.vaao jaao namaaj,a Ada krto
va@t Apnaa vauj,aU Kao dota hO, ]sao ek trf, ka salaama Ada krnaa caaihe
AaOr ApnaI namaaj,a raok dona caaaihe.maukr-r va@t ko pUra haonao sao phlao daobaara
vauj,aU krko ]sao namaaj,a daobaara Ada kr laonaI caaihe.

[92]
rsaUma vauj,aU ko fra[-j,a
hnaf,I masalak maoM vauj,aU maoM caar fj,a- hO:
1- ek baar mauÐh kao Qaaonaa.
2- daonaaoM haqaaoM kao AaOr kuhinayaaoM samaot ek baar Qaaonaa.
3- caaOqaa[- sar masah krnaa, yaanaI Apnao gaIlao haqa kao Apnao maaqao pr
rgaD,naa.
4- daonaao paÐva ga+ao samaot Qaaonaa ek baar.
naIyat [[rada] AaOr trtIba [Apnao Aj,aa kao batae gae trIko
mautiabak Qaaonaa] Saaf,[- maslak maoM fj,a- hOM.yao j,a$rI ko naIyat krlaoM jaba mauÐh
kao QaaoeÐ.Agar ek Sa#,sa mauÐh pr panaI Cunao sao phlao naIyat krlao, tao ]saka
vauj,aU sahI nahIM haogaa.caohro AaOr zaoD,I pr jaao daZ,I hO ]saka Qaaonaa fj,a-
hO.dalak [QaUlao hue Aj,aa kao rgaD,naa] AaOr mauvaalaat [baga,Or $ko hue ek ko
baad ek Aj,aa kao Qaaonaa] maailakI masalak maoM fj,a- hOM.iSayaa Apnao paÐva nahIM
Qaaoto, vaao naMgao pOraoM pr masah krto hOM.

ek rsaUma vauj,aU kao kOsao Ada kroM?


1- jabako tuma rsaUma vauj,aU kI AdaegaI Sau$ krao, tao tuma [sa duAa kao
pZ,ao: ibaismallaaihla-Aj,aIma valahmdu ilallaah Alaa dIinala[slaama.va Alaa
taOf,Ik,-[la-[-maana.Alahmdu ilallaaihla-laj,aI jaoAlaolamaa[- thUrona va jaoAlaola-
[slaamao naUrOna.(maOM Allaah tAalaa ko naama ko saaqa Sau$ krta hUÐ jaao Aj,aIma
[93]
hO.Allaah tAalaa ko ilae saba tarIf,oM AaOr SauiËyao ijasanao hmaoM [slaama ka
maj,ahba idyaa AaOr ijasanao hmapr [-maana kI rhmato frmaa[-.Allaah tAalaa ko
ilae saba tarIf,oM AaOr SauiËyao ijasanao panaI kao saaf, banaayaa AaOr ijasanao [slaama
kao ek raoSanaI banaayaa.) ifr, haqaaoM kao, klaa[yaaoM ko saaqa, tIna baar
QaaoAao.
2- jaba tuma Apnao mauhÐ po Apnao saIQao haqa sao tIna martbaa panaI
Dalaao, tao tumhoM maMdrjaaj,aola duAa pZ,naI caaihe:
Allaahummasa iknaI imana haoid naibayyaoko k-e sana laa [j,amaoA ba-dohU
[baoidna.(e maoro Allaah! mauJao hmaaro nabaI ko haOj,a maoM sao panaI iplaa, ijasamaoM sao
ek Sa#,sa panaI pIlao tao vaao kBaI daobaara Pyaasa mahsaUsa nahIM krogaa.)
3- tIna baar tuma Apnao saIQao haqa sao ApnaI naak maoM panaI Dalaao AaOr
ApnaI naak kao ]laTo haqa sao saaf, krao.jaba tuma ApnaI naak maoM panaI Dalaao,
tumhoM maMdrjaaj,aola duAa pZ,naI caaihe: Allaahummaah [rhnaI rayihAtla jannatI
varj,auknaI imana ina Aimaha.va-laa tuirhnaI ra[-htna-naar (e maoro Allaah! mauJao
jannat kI naomat Ata frmaa, naa ko daoj,aK kI baU.)
4- tuma ApnaI hqaoilayaaoM maoM panaI laao AaOr maaqao ko baalaaoM sao zaoD,I ko
naIcao tk Apnao caohro/mauÐh kao Qaao, AaOr daonaao kanaaoM ko saamanao sao Qaaonaa.[sa trh
krto va@t, tuma maMdrjaaj,aola duAa pZ, sakto hao:
Allaahummaa baoyaId vajahI ibanaUirk yaaomaa tbayadd vaujahu AOvailayaaka
va laa tusivad vajahI ibaj,anaUbaI yaaomaa tsvaddu vajaUhu Adaeko.(e maoro Allaah!
jaOsao ko tumanao Apnao Pyaaro raoSana gaulaamaaoM ko caohraoM kao ApnaI raoSanaI sao saf,od
ikyaa, maora caohra BaI saf,od kr do.yaaomaulahSar maoM jaba toro duSmanaaoM ka caohra
kalaa hao, maora caohra maoro gaunaahaoM kI vajah sao kalaa mat krnaa.)
[94]
5- jabaik tuma Apnaa saIQaa haqa kaohnaI kao Saaimala krto hue ]laTo
haqa sao (tIna baar) Qaao rho hao, tao tumhoM maMdrjaaj,aola duAa pZ,naI caaihe:
Allaahummaa AitnaI iktabaI ibayamaInaI va haisabanaI ihsaabana yasaIrna.(e maoro
Allaah! maoro Amaala kI iktaba maoro saIQao haqa maoM donaa AaOr maoro ihsaaba kao
Aasaana frmaanaa.)
6- jaba tuma Apnaa ]laTa haqa kaohnaI tk (tIna baar), QaaoAao Apnao
saIQao haqa sao tao tuma maMdrjaaj,aola duAa pZ,ao: Allaahummaa laa tuitnaI iktabaI iba
isamaalaI va laa imana varae j,ahrI va laa tuhaisabanaI ihsaabana SadIdna.(e maoro
Allaah! maoro Amaala kI iktaba maoro ]laTI trf, sao AaOr maoro pICo sao mat
donaa.maoro ihsaaba kao sa#tI sao mat laonaa.)
7- daonaao klaa[yaaÐ Qaaonao ko baad, Apnao haqaaoM kao daobaar QaaoAao AaOr
haqaaoM pr gaIlaa panaI CaoD,to hue, Apnao isar pr (haqa paoMCto hue) masah
krao.[sa va@t, tuma maMdrjaaj,aola duAa pZ, sakto hao: Allaahummaa hirrma Sair- va
ivaSair- Alaona naar.va [ij,alanaI thto ij,allaI ArSaIka yaaomaa ij,allao [laa ij,allau
ArSaIka (e maoro Allaah! maoro ijasma AaOr maoro baala kao daoj,aK maoM mat
f,Oknaa.ijasa idna kao[- saayaa na hao, tao mauJao ASao--e-Alaa ko saae maoM pnaah
donaa.)
8- [sako baad, tuma Apnao kana ko CodaoM kao Apnao saIQao AaOr ]laTo
haqaaoM kI CMgauilayaaoM sao gaIlaa krao AaOr Apnao AMgaUzaoM kao Apnao kanaaoM ko pICo
rgaD,ao AaOr ifr maMdrjaaj,aola duAa pZ,ao: Allaahummaaja AlanaI imanlalaij,ana
yasatimaAnala kaOlao if, ya%toibaAna Ahsanaohu.(e maoro Allaah! mauJao laf,j,a kao
saunanao vaalaa banaa do AaOr jaao sabasao j,yaada frmaabardar hO.)

[95]
9- jabaik tuma ApnaI gad-na ko pICo ka Apnao haqaaoM ko baahrI sath
sao masah kr rho hao tao tuma maMdrjaaj,aola duAa pZ,a:o Allaahummaa AtIK rkabatI
imanana-naar.(e maoro Allaah! maorI gad-na kao Aaga sao Aaj,aad kr.)
10- gad-na ka masah krnao ko baad, tuma Apnaa saIQaa pOr gaTTaoM kI
hDiDyaaoM ko daonaaoM trf, ek saaqa tIna baar Qaaonaa caaihe, ]laTo haqa CuMgalaI kao
pMjaaoM maoM baIca maoM Dalanaa, CaoTo pMjao sao Sau$ krto hue Qaaonaa.eosaa krto va@t,
tumhoM maMdrjaaj,aola duAa pZ,naI caaihe: Allaahumma saibat kdma[- AlaOsa isarait
yaaoma tij,alaU ifihla-Ak,damau.(e maoro Allaah! jaba kyaamat maoM pOr ifsalanao
lagao, tao maoro pOraoM kao isarat pr kayama kr.)
11- tuma Apna ]laTa pOr gaTTaoM kI hDiDyaaoM ko saaqa daonaao trf, sao
tIna baar QaaAao.tuma ApnaI Cugaila pMjaaoM ko baIca maoM Dalaao naIcao sao, CaoTo pMjao
kI trf, sao Sau$ krto hue.eosaa krto va@t, tumhoM maMdrjaaj,aola duAa pZ,naI
caaihe: Allaahummaa tat$d kidmaI AlaOsa-isaratI yaaOima tt$dU kullau
Akdaima Ada[-k.Allaahummaja Ala sa[- maSakUrona va j,anabaI maga,fUrna va
AimalaI mak,baUlana va itjaairtI lana tbaUir.(e maoro Allaah! ]sa idna jaba toro
duSmanaaoM ko pOr isarat pr sao if,salaoM, maoro pOraoM kao ]sa pr sao mat igaranaa.e maoro
Allaah! maoro kama kao [kbaalamaMd banaa.maoro gaunaahaoM kao maaf, kd do.maoro kamaaoM
kao kubaUla krlao.maorI itjaart kao hlaala kr.)
hmaaro rsaUla ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa: (jaao kao[- BaI
vauj,aU krta hO AaOr Aasamaana kI trf, doKta hO AaOr yao duAa pZ,ta hO:
“saubha-na-kllaa huma-ma va ibahmaid-ka, ASa hdu Allaa [laaha [llaa Anta
vahdka laa SarI-k laik Aistga,fIruka va AtUbau [laoka ASahdu Ana
laa[llaah [llaah va ASAhdu Ana naa mauhmmadna AbduhU va rsaUlauhu.” Allaah
tAalaa ]sa Sa#,sa ko gaunaah maaf, kr dota hO, vaao ]sao ApnaI kubaUilayat ko
[96]
dstKt ko maana laota hO AaOr ]sao ASao--e-Alaa ko naIcao rK laota hO.ihsaaba
vaalao idna, vaao Sa#,sa jaao [sa duAa kao pZ,ta hO Aata hO AaOr [saka savaaba
haisala krta hO.)
ek hdIsa-e SarIf, maoM, rsaUlaullaah AlaOihssalaama nao frmaayaa: (jaao
kao[- BaI vauj,aU Ada krta hO AaOr ifr saUrh “[nnaa AMjaalanaahu…” ek baar
pZ,ta hO, Allaah tAalaa ]sao isaddIkaoM maoM sao ek ilaK laota hO.Agar vaao
[sao dao baar pZ,ta hO, vaao ]sao SahIdaoM maoM sao ek ilaK laota hO.Agar vaao [sao
tIna baar pZ, laota hO, tao vaao pOga,mbar ko saaqa ]zayaa jaaegaa.)
ek AaOr hdIsa-e SarIf, maoM, [sa trh bayaana hO: (jaao kao[- BaI ek
vauj,aU Ada krta hO AaOr ifr dsa baar mauJa pr salaatu salaama Baojata hO, Apnao
rsaUma vauj,aU kao Ada krnao ko baad, Allaah tAalaa ]sa Sa#,sa kI ]daisayaaÐ dUr
kr dota hO AaOr ]sao KuSa banaata hO.vaao ]sakI duAaeÐ kubaUla krta hO.)
jaao vauj,aU kI duAaeÐ nahIM jaanato ]nhoM [jaaj,at hO ko vaao ]nhoM naa
pZ,o.bahrhala, ijatnaI jaldI hao sako ]sao ]nhoM yaad kr laonaa caaihe AaOr jaba
rsaUma vauj,aU Ada kro tao ]nhoM pZ,o.yao j,yaada savaaba laokr Aaegaa.rsaUma vauj,aU kI
AdaegaI ko Ka%mao pr [saka j,yaada savaaba hO, yaa rsaUma vauj,aU kao K%ma krto
va@t maMdrjaaj,aola duAa pZ,naa: “Allaahummaja AlanaI imanantvvaabaIna, vaja AlanaI
imanala maut thihrIna, vaja AlanaI, imana [baaidik-Asa-saailahIna, vajaAlanaI
imanala-laj,aIina laa KaOfuna AlaOihma va laahuma yahij,anaUna.”
vaao laaoga ijanhoM vauj,aU kI duAaeÐ yaad nahIM hO ]nhoM Apnao Aj,aa Qaaoto
va@t kilamaa-e Saahdt pZ,naa caaihe, [sa trh, ]nhoM Aalaa barktoM haisala
haoMgaI.

[97]
vaj,aaht: vauj,aU krto va@t jaao duAaeÐ krnaI hOM ]sako ilae 227 AaOr
228 saf,haoM kao doiKe!
Agar tuma Aailama hao, namaaj,a Ada krao, @yaaoMik yao KuSaI ka taja hO
jaana laao ko yao maaoimana kI maoraja hO.

rsaUma vauj,aU kI saunnatoM


ek vauj,aU maoM Azarh saunnatoM hOM:
1- ek vauj,aU Sau$ krto va@t ibaismallaah pZ,naa.
2- haqaaoM kao klaa[yaaoM tk tIna baar Qaaonaa.
3- tIna baar mauÐh kao Qaaonaa hr baar taj,aa panaI ka [stomaala krto
hue.[sakao (madmada) baaolato hOM.
4- daonaaoM naqanaaoM kao tIna baar Qaaonaa, hr baar taj,aa panaI AMdr
laonaa.[sakao ([sitnaSaak) baaolato hOM.
5- BaaOM ko naIcao, daZ,I AaOr maUÐCaoM ko naa idKa[- donao vaalao ihssaaoM kao
gaIlaa krnaa.
6- daonaaoM BaaOM ko naIcao ko ihssao mauÐh Qaaoto va@t gaIlaa krnaa.
7- daZ,I ko laTkto hue ihssao pr (hlko sao paoMCnaa) masah krnaa.
8- daZ,I ko laTkto hue ihssao kao Qaaonaa, saIQao haqa kI gaIlaI
]MgailayaaoM sao (tK,laIla) kMQaa krnaa.

[98]
9- daÐtaoM kao iksaI caIj,a sao rgaD,naa AaOr saaf, krnaa.[imasavaak ka
[stomaala krnaa ek Ahma saunnat hO.]
10- ek baar isar ka pUra masah krnaa.
11- daonaaoM kanaaoM ka (rgaD,naa) ek baar masah krnaa.
12- gad-na ka ek baar masah krnaa daonaaoM haqaaoM kI tIna barabar
]MgailayaaoM sao.
13- ]MgailayaaoM AaOr pMjaaoM ko baIca maoM Qaaonaa.[(tK,laIla) ko ilae pMjaaoM
ko baIca maoM Qaaonaa, ]laTo haqa kI CaoTI ]MgalaI kao pMjaaoM ko baIca maoM naIcao sao baarI
baarI Qaaonaa, saIQao pOr kI CaoTI ]MgalaI sao Sau$ krto hue AaOr, saIQao pOr ka pUra
krnao ko baad, ]laTo pOr ko baD,o pMjao sao krto hue.]
14- tIna baar Qaaonaa, hr Aj,aa kao Qaaonaa.
15- jaba caohra Qaaonaa Sau$ krao tao idla sao naIyat krao.
16- trtIba.dUsaro laf,j,aaoM maoM, Aj,aaAao kao sahI sao Qaaonaa, AaOr
tsalasaula kao naa badlanaa.
17- dalak.QaUlao hue Aj,aa kao malanaa.
18- mauvaalaat.Aj,aa kao ek ko baad dUsara jaldI Qaaonaa.

[99]
rsaUma vauj,aU ko Adaba
vauj,aU maoM Aza[-sa Adaba hOM:
[sa halat maoM Adaba ka matlaba hO ko jaba ikyaa jaae tao rhmataoM kI
vajah hO laoikna Agar CaoD,a jaae tao kao[- gaunaah nahIM laata.laoikna saunnat
krnaa ek baD,I rhma hO AaOr [sao naa krnaa tnaj,aIhI mak$h hO.Adaba kao
manadUba AaOr mausthba BaI khto hOM.vauj,aU ko Adaba:
1- namaaj,a ko va@t sao phlao vauj,aU kr laonaa.(jaao iksaI ]j,ar ko saaqa
hOM ]nhoM [namaaj,a jaao Ada krnaI hO] ]sako va@t ko Sau$ haonao ko baad kr laonaa
caaihe.)
2- jaba tharKanao maoM Apnao kao saaf, krao, tao ikblaa tumharo saIQao yaa
]laTo haqa kI trf, haonaa caaihe.yao thrImaI mak$h hO ko Apnaa saamanaa yaa
kmar ikblao kI trf, krao jaba paKanaa yaa poSaaba kr rho hao.
3- Agar Apnao paOiSada ihssaaoM kao najaasat sao pak nahIM ikyaa, tao yao
ek Adba ho ko ]nhoM panaI sao QaaoAao.
4- Qaaonao ko baad Apnao Aapkao ek kpD,o ko TukD,o sao sauKaAao.
5- saf,a[- krnao ko baad Apnao Aapkao f,aOrna Zk laao.
6- iksaI sao kao[- madd ko ilae mat pUCao, laoikna Apnao Aap vauj,aU
Ada krao.
7- ikblao kI trf, $K kr laonaa jaba vauj,aU ikyaa jae.

[100]
8- hr Aj,aa Qaaoto va@t kilamaa-e-Sahadt pZ,naa.
9- vauj,aU kI bata[- ga[- (duAa) kao pZ,naa.
10- mauÐh maoM saIQao haqa sao panaI Dalanaa.
11- naak maoM saIQao haqa sao panaI Dalanaa.
12- naak kao ]laTo haqa sao saaf, krnaa.
13- jaba mauh kao Qaao rho haoM, tao daÐtaoM kao imasavaak sao ba`Sa
krnaa.Agar imasavaak dstyaaba nahIM hO, tao ek ba`Sa ka [stomaala ikyaa jaa
sakta hO.
14- jaba mauÐh Qaao rho hao,M tao (Agar raoj,aa nahIM hO) garga,ra kroM.gausla
AaOr ko daOr vauj,aU ana BaI galao maoM hlka garga,ra krnaa caaihe.tahma jaba tumhara
raoj,aa hao tao garga,ra krnaa mak$h hO.
15- jaba naqanaaoM kao QaaoAao, tao hDDI tk panaI phuÐcaaAao.
16- jaba kanaaoM ka masah krao, tao hr CaoTI ]MgalaI kanaaoM ko sauraga, maoM
Dalaao baarI baarI.
17- jaba pMjaaoM ko baIca maoM QaaoAao tao ]laTo haqa kI CuMgalaI kao ]sakI
naIcalaI trf, gauj,aarto hue (tK,laIla) krao.
18- jaba haqaaoM kao QaaoAao tao (caaOD,I) AgaÐUzI kao ihllaaAao.yao j,a$rI
AaOr fj,a- hO ko ksaI hu[- AgaÐUzI kao ihlaanaa.
19- panaI kao j,aayaa naa krnaa caaho vaao j,yaada hI @yaaoM naa hao.

[101]
20- [tnaa kma panaI ka [stomaala mat krao ko jaOsao tuma kao[- dvaa
lagaa rho hao.hr tIna Mmartbaa Aj,aa QaaonaaoM ko baad kma sao kma, dao baUMd panaI kI
QaUlao hue ihssao sao igarnaI caaihe.
21- bartna kao vauj,aU ko ilae [stomaala krnao ko baad, bartna kao panaI
sao Barkr CaoD,o.
22- yao duAa pZ,naa (Allaahummaja AlanaI imanttvaavaIna……) vauj,aU
krnao ko baad yaa ]sako daOrana.
23- vauj,aU krnao ko baad dao rkAt namaaj,a ijasao (saubaha) kha jaata
hO Ada krnaI caaihe.
24- ek vauj,aU krnaa caaho Agarcao tumhara vauj,aU hI @yaaoM na huAa
hao.dUsaro laf,j,aaoM maoM, ek namaaj,a Ada krnao ko baad, tumhoM AgalaI namaaj,a ko
ilae vauj,aU krnaa caaihe caaho tumhara vauj,aU @yaaoM naa hao.
25- caohra Qaaoto va@t AaÐKaoM ko AMd$naI kaonaaoM kao saaf, krnaa AaOr
plakaoM pr saUKo caIpD, kao saaf, krnaa.
26- caohra, klaa[yaaÐ AaOr pOr QaaOto va@t, j,a$rI imakdar sao j,yaada
Qaaonaa.[jaba klaa[yaaoM kao Qaao rho haoM, tao hmaoM ApnaI hqaoilayaaoM maoM panaI Bar laonaa
caaihe AaOr ifr ]sao ApnaI kaohinayaaoM tk baha donaa caaihe.]
27- jaba ek vauj,aU Ada kr rho hao tao, [stomaala ike hue panaI kao
Apnao ijasma, Apnao kpD,aoM, vaga,Orh CIMTo naa maarnao dao.
28- Agar caIj,a tumharo maslak maoM mak$h nahIM hO, laoikna dUsaro
maslak maoM fj,a- hO tao, ]sakao krnaa mausthba hO.
[102]
vauj,aU Ada krnao kI maumaainayatoM
yahaÐ pr vauj,aU kI AdaegaI maoM baarh maumaainaAtoM hOM.]nakao krnaa yaa
tao hrama hO yaa mak$h; vaao [sa trh maMdrjaaj,aola hOM:
1- kj,aae hajat krto va@t yaa poSaaba krto va@t paKanao maoM yaa
baahr, tumhoM ApnaI pIz yaa saamanaa ikblao kI trf, nahIM krnaa caaihe.
2- thart krnao kI gaja- sao Apnao paOiSada ihssaaoM kao dUsaraoM kI
saaohbat maoM Kaolanaa hrama hO.
3- ek Sa#,sa kao Apnao saIQao haqa sao thart nahIM krnaI caaihe.
4- jaba kao[- panaI naa hao, tao (Apnao Aapkao saaf, krnao ko ilae)
Kanao kI caIj,aaoM ko saaqa, Kad, lakD,I, jaanavar ka caara, kaoelaa, iksaI AaOr
kI imalaikyat, ima+I ka TukD,a yaa Ta[-la, narkT, pi%tyaaÐ, ek kpD,o yaa
kaga,j,a ka TukD,a thart ko ilae laonaa mak$h hO.
5- ek Sa#,sa kao jahaÐ ek Sa#,sa haOj,a sao vauj,aU kro ]sao kf, ]samao
qaUknaa yaa f,Oknaa nahIM caaihe.
6- ek Sa#,sa kao Apnao vauj,aU vaalao Aj,aa kao bata[- ga[- hd sao j,yaada
yaa kma nahIM Qaaonaa caaihe, naa hI ]nakao j,yaada yaa tIna baar sao j,yaada nahIM
Qaaonaa caaihe.
7- ek Sa#,sa kao Apnao vauj,aU ko Aj,aa kao ijasa kpD,o kao thart ko
ilae [stomaala ikyaa hao ]sasao malanaa nahIM caaihe.

[103]
8- caohra Qaaoto va@t, ek Sa#,sa kao Apnao caohro pr CIMTo nahIM maarnao
caaihe, bailk }pr maaqao sao naIcao kI trf, Dalanaa caaihe.
9- ek Sa#,sa kao panaI kI sath pr JaTka nahIM maarnaa caaihe.
10- ek Sa#,sa kao Apnaa mauÐh AaOr AaÐKoM ksa kr nahIM baMd krnaI
caaihe.Agar haoMTao yaa plakaoM ka ek CaoTa saa baahrI ihssaa BaI saUKa rh
jaae, tao vauj,aU kubaUla nahIM ikyaa jaaegaa.
11- ek Sa#,sa kao Apnao saIQao haqa sao naak sao kf, nahIM inakalanaa
caaihe.
12- ek Sa#,sa kao Apnao haqaaoM kao hr baar gaIlaa krnao ko baad, ek
baar hI ApnaI isar, kanaaoM yaa gardna ka masah krnaa caaihe.laoikna [sakao
daobaara kr sakto hOM baga,Or haqaaoM kao gaIlaa ike hue.

imasvaak ka [stomaala
vauj,aU krto va@t imasvaak ka [stomaala krnaa saunnat-e mauAi@kda
hO.ek hdIsa-e-SarIf, ka bayaana hO: (ek namaaj,a jaao imasvaak [stomaala krnao
ko baad Ada kI jaae vaao sa%tr gaunaa Af,j,ala hO ]sa namaaj,a ko jaao baga,Or
imasvaak ko kI jaae.)
(isaraj,a-]la-vahaja) naama kI iktaba maoM yao bayaana hO ko imasvaak ko
[stomaala ko pnd/h f,aedo hOM:
1- ek Sa#,sa kI AaiKrI saaÐsa maoM kilamaae Sahadt pZ,nao ka sababa
hO.
[104]
2- masaUZ,aoM kao maj,abaUt krta hO.
3- yao balaga,ma kao raoktI hO.
4- yao ip%to pr dbaava kma krta hO.yao poT maoM toj,aaibayat bananao sao
raokta hO.
5- yao daÐt ko dd- kao raokta hO.
6- yao gaMdI saaÐsa kao raokta hO.
7- Allaah tAalaa ]sa Sa#,sa sao KuSa haota hO.
8- yao isar kI rgaaoM kao maj,abaUt krta hO.
9- SaOtana ]dasa haota hO.
10- ]sa Sa#,sa kI AaÐKoM camakdar haotI hOM.
11- vaao bahut saarI mahrbaainayaaÐ AaOr AcCo kama krta hO.
12- vaao saunnat ko mautaibak kama krta hO.
13- ]saka mauÐh saaf, haogaa.
14- vaao f,saaht ko saaqa baaolata hO.
15- dao rkaAt namaaj,a imasvaak ka [stomaala krnao ko baad vauj,aU
krko Ada krnaa ]sa sa%tr rkaAt namaaj,a kI AdaegaI sao j,yaada hO jaao vauj,aU
maoM imasvaak [stomaala ike baga,Or Ada ike jaaeÐ.
imasvaak Aribayaa maoM ]ganao vaalao ek poD, erak (pIlaU) kI jaD,
hO.[sao saIQao Ka%mao kao[- dao saoMTIimaTr iClanaI caaihe, [sa ihssao kao k[- GaMTaoM
ko ilae panaI maoM rKnaa caaihe.jaba tuma [sao dbaaAaogao, tao yao ek ba`Sa kI
trh Kula jaaegaa.jaba erak poD, naa imalao, jaOtUna kI ThnaI sao imasvaak banaa[-
jaa saktI hO.AaOrtaoM ko jaba raoj,ao naa haoM tao vaao icalaga,ma cabaa saktI hOM,
imasvaak ka [stomaala krnao ko bajaae, saunnat Ada krnao kI inayat sao.

[105]
vauj,aU krto va@t kuC ]saUlaaoM ka Qyaana
krnaa
jaba tk ko j,a$rt hao (sa#t j,a$rt), maMdrjaaj,aola dsa ]saUla maananao
caaihe:
1- ek Sa#,sa daonaao haqa sao maaj,aUr (yaa ibalkula hI haqa naa hao)
thart nahIM kr sakta.[sako bajaae vaao Apnao baaj,aUAaoM kao ima+I pr rgaD, kr
AaOr caohro kao ek idvaar ko saaqa rgaD, ko vaao tyammauma kr sakta hO.yaa
]sako caohro pr kao[- j,a#ma hO, tao ]sao bagaO,r vauj,aU ko namaaj,a Ada krnaI caaihe
taik ]sakI namaaj,a naa CuTo.
2- Agar ek Sa#,sa baImaar hO, ]sakI baIvaI, jaairyaa, baccaoM, bahnaoM,
yaa Baa[- ]sako vauj,aU Ada krnao maoM madd kr sakto hOM.
3- p%qaraoM AaOr ]saI trh kI caIj,aaoM sao thart krnaa eosaa hI hO jaOsao
panaI ko saaqa kr ilayaa hao.
4- Agar ek Sa#,sa jaao pagala hao gayaa hao yaa baohaoSa hao gayaa hao
caaOibasa GaMTaoM maoM sahI nahIM huAa, tao ]sao sahI haonao ko baad ApnaI CaoD,I hu[-
namaaj,aaoM kI (kj,aa) Ada nahIM krnaI pD,ogaI.vaao jaao Apnaa haoSa Saraba, Af,Ima
yaa dvaa[- laonao kI vajah sao Kao cauka hao ]sao ApnaI saarI CaoD,I hu[- namaaj,aoM Ada
krnaI haogaIM.ek Sa#,sa jaao sa#t baImaar hao ko vaao laoTkr BaI Apnaa isar
ihlaakr namaaj,a Ada naa kr pa rha hao, caaho vaao haoSa maoM hI @yaaoM naa hao, tao
]sao namaaj,a sao CUT hO.Agarcao, yao halat caaOibasa GaMTo sao j,yaada calaI hao.

[106]
5- yao mausthba hO (ek naemat ka j,airyaa) ko Kasa baOgaI pajaamaaoM ka
[stomaala krnaa AaOr isar kao ZaMpnaa jabaik tharKanao maoM Gausaa jaae.
6- jaba tharKanao maoM daiKla huAa jaae tao ek Sa#,sa ko haqa maoM
Allaah ka naama yaa kurAana maoM sao kuC ilaKa huAa nahIM haonaa caaihe.[sao
iksaI caIj,a sao lapoTa huAa haonaa caaihe yaa yao ek Sa#,sa kI jaoba maoM hao.
7- ek Sa#,sa kao Apnao ]laTo por ko saaqa tharKanao ko daiKla
haonaa caaihe AaOr Apnao saIQao por ko saaqa baahr haonaa caaihe.
8- tharKanao maoM ek Sa#,sa kao ]kD,U baOznao ko baad Apnao paOiSada
ihssaaoM kao Kaolanaa caaihe AaOr ]sao baat nahIM krnaI caaihe.
9- ek Sa#,sa kao Apnao paOiSada ihssaaoM kao nahIM doKnaa caaihe yaa
iKraja kao naa hI tharKanao maoM qaUknaa caaihe.
10- ek Sa#,sa kao iksaI BaI panaI maoM maisjad kI dIvaar pr,
kiba`stana maoM, yaa iksaI BaI saD,k pr pOSaaba (naa hI gaMdgaI saaf, nahIM) nahIM
krnaa caaihe.

caIj,aoM jaao ek vauj,aU kao K%ma krtI hOM


saat caIj,aoM vauj,aU kao K%ma/maMsaUK krtI hOM:
1- saarI caIj,aoM jaao Aagao AaOr pICo ko Aj,aa sao Kairja haoM:
a) pOSaaba, paKanaa AaOr irha Kairja haonaa ek vauj,aU kao taoD,ta hO.

[107]
b) jaba ek enaomaa yaa ek AadmaI kI ]MgalaI ]sako pICo daiKla hao
AaOr inakalaI jaae, Agar vaao gaIlaI hao, tao [sasao vauj,aU TUT jaata hO.Agar vaao
sauKI hao, tba BaI yao AcCa hO ko daobaara vauj,aU ikyaa jaae.
c) jaba $[- ka baahrI ihssaa jaaoik AadmaI AaOr AaOrtaoM nao Apnao
Aagao ko ihssaaoM maoM rKa vaao igalaa hao jaae, tao ]naka vauj,aU K%ma hao jaaegaa.
2- baga,Or saaf, hu[- caIj,aaoM ka mauÐh sao Aanaa:
a) ]lTI, Agar vaao mauÐh Bar kr hao.
b) jaba ek Sa#,sa qaUko, Agar Kuna qaUk sao j,yaada hO tao yao vauj,aU kao
taoD, dota hO.
Agar poT sao yaa f,f,D,aoM sao jaarI Kuna ptlaa hO Agarcao yao qaUk sao
c)
BaI kma hO tao, [maama e Aaj,ama AbaU hinaf,a ko mautaibak yao vauj,aU kao taoD,
dogaa.
d) Agar kao[- BaI tola kana maoM Dalaa huAa mauÐh sao inakla Aae tao
vauj,aU TUT jaata hO.

3- Kala sao caIj,aoM Kairja haonaa:


a) KUna, psa yaa pIlaI bahnao vaalaI Sae.
b) Agar Kuna yaa pIlaa mavaad ek Sa#,sa ko CaoTo paO@sa yaa iksaI
f,aODo, sao saarI jagahaoM pr f,Ola jaae ijanhoM gausla ko vauj,aU maoM Qaaoyaa jaae, tao yao
ek Sa#,sa ka vauj,aU taoD, dogaa.imasaala ko taOr pr, Agar KUna naak sao Aa rha
hO AaOr naak kI hDDI tk calaa gayaa tao vauj,aU TUT jaaegaa.AaOr Agar Kuna
kanaaoM sao Aa rha hO kana ko baahr bah jaae tao ek vauj,aU TUT jaata hO.
[108]
c) ek Sa#,sa ko j,a#ma ko Kuna kao yaa ]sako pIlao mavaad kao yaa
f,aOD,o (funsaI) kao $[- sao saaf, krnaa.
d) Agar imasvaak yaa TUqa ipk pr KUna mauÐh maoM Qabbaa Dala do.
kana sao, naaf, sao yaa inaplaaoM sao iksaI dd- yaa baImaarI kI vajah sao
e)
pIp inakla Aae tao vauj,aU TUT jaata hO.
f) ek jaaoMk j,yaada KUna caUsa lao tao vauj,aU TUT jaata hO.
4- saaonaa/naIMd sao:
phlaU ko bala yaa kmar yaa ApnaI kaohnaI ko bala yaa iksaI AaOr caIj,a
pr saaonao sao, vauj,aU TUT jaata hO.
5- baohaoSa haonaa, pagala hao jaanaa, yaa daora pD,nao sao BaI vauj,aU TUT jaata
hO.naSao maoM haokr calato hue [Qar ]Qar ihlanao sao BaI vauj,aU TUT jaata hO.
6- namaaj,a ko daorana, $kU ko daorana yaa sajdo ko daorana hÐsanaa namaaj,a
AaOr vauj,aU daonaaoM kao taoD, dota hO.laoikna yao ek baccao ko vauj,aU kao nahIM
taoD,ta.jaba ek mausalamaana namaaj,a pZ,to va@t mauskurae, tao ]nakI namaaj,a yaa
vauj,aU nahIM K%ma haoto.jaba dUsaro maaOjaUd laaogaaoM ko j,aire sauna ilayaa jaae, tao [sao
hÐsanaa khto hOM.jaba ek Sa#,sa Kud ApnaI hI hÐsaI naa sauna pae tao ]sao
mauskuranaa khto hOM.
7- maubaaSart-e faihSaa yaanaI, jaba ek mad- AaOr AaOrt Apnao j,aatI
ihssao (satr) kao ek dUsaro pr rgaD,oM.
Agar ek Sa#,sa kao pta hO ko ]sanao vauj,aU ikyaa hO AaOr Saubah hao ko
baad maoM yao TUT jaaegaa, tao yao maanaa gayaa ko ]saka vauj,aU hO.Agar ]sao pta hO
[109]
ko ]saka vauj,aU TUT sakta hO AaOr Saubah hao ko @yaa ]sao daobaara vauj,aU krnaa
caaihe, tao ]sao vauj,aU krnaa haogaa.

caIj,aoM jaao ek vauj,aU kao nahIM taoD,tIM


yao caIj,aoM ek vauj,aU kao nahIM taoD,tIM:
1- kID,aoM ka mauÐh sao, kanaaoM yaa ek j,a#ma sao inaklanaa.
2-]lTI maoM balaga,ma.
3- ]lTI ka ptlaa KUna, isar sao inaklao, tao [sasao vauj,aU TUTta Agar
vaao qaUk sao kma hO.
4- daÐt maoM sao KUna inaklanao sao vauj,aU nahIM TUTta Agar vaao qaUk sao BaI
kma hO.
5- gaaZ,o KUna ka isar sao bahnaa ek vauj,aU kao K%ma nahIM krta caaho
Agar vaao qaUk sao j,yaada hI @yaaoM naa hao.
6- Agar poT sao yaa f,f,D,aoM sao KUna imakdar maoM mauÐh Bar kr naa hao.
7- Agar kao[- tola kana maoM Dalaa jaae kana sao yaa naak sao baahr Aa
jaae.
8- Agar kao[- caIj,a naak maoM saMUgaI ga[- vaaipsa Aa jaae, caaho Agar
k[- idna baad BaI, tao yao ek vauj,aU kao nahIM taoD,ta.
9- Agar ek Sa#,sa nao iksaI caIj,a pr KUna doKa ijasao ]sanao kaTa
hao.
10- isavaae ek f,aOD,o ko, iksaI AaOr vajah sao raonaa, jaOsao ko Pyaaj,a,
QaueÐ AaOr dUsarI trh kI gaOsaaoM kI vajah sao, tao [sasao vauj,aU nahIM TUTta.

[110]
11- ek AaOrt ka Apnao baccao kao dUQa iplaanaa ]saka vauj,aU nahIM
taoD,ta.
12- psaInaa, caaho iktnaa BaI Aae.
13- nauksaanadh kID,oM jaOsao ko mai@KyaaÐ, macCr, ipssaU AaOr jaueÐ caaho
Agar iktnaI hI kaT laoM tao ]sasao vauj,aU nahIM TUTta.
14- ijasma pr qaaoD,a saa KUna jaao naa baho, AaOr qaaoD,I sao kO baahr
inaklao, jaaoik mauÐh Bar kr naa hao, vaao ek vauj,aU kao nahIM taoD,tI.
15- Agar ek Sa#,sa ijasa caIj,a pr laoTa huAa hO vaao Acaanak lao laI
jaae AaOr vaao igarta nahIM hO, jabaik vaao saao rha hO, tao ]saka vauj,aU nahIM
TUTogaa.
16- namaaj,a maoM saaonaa.
17- TaÐgaaoM kao }pr KIMca AaOr ]napr isar rKkr saaonao sao vauj,aU nahIM
TUTta.
18- ek trf, pOr rKkr baOzkr saaonao sao vauj,aU nahIM TUTta.
19- ek naMgao jaanavar pr saaonao sao vauj,aU nahIM TUTta, baSat- yao ko vaao
jaanavar }pr caZ, rha hO yaa ek hmavaar saD,k pr.
20- jaba ek mausalamaana namaaj,a Ada krto va@t mausakrae, tao
]nakI namaaj,a yaa vauj,aU K%ma nahIM haota.
21- Agar kao[- BaI nahIM bailk jaao Sa#,sa hÐsa rha hO vaao [sao saunalao,
tao [sao dhk khto hOM, jaao isaf,- namaaj,a taoD,ta hO.
22- Apnao baalaaoM, daZ,I, maUCaoM yaa naaKUnaaoM kao kaTnao sao ek Sa#,sa
ka vauj,aU nahIM TUTta.
23- ek naasaUr yaa j,a#ma sao KurMT igarnao sao BaI vauj,aU nahIM TUTta.

[111]
vauj,aU kI sahUlatoM
masah ka matlaba hO paoMCnaa.yahaÐ dao trh ko masah hOM:
1- maaoj,aaoM pr masah:
ek maaoj,aa panaI saaoknao vaalaa jaUta haota hO jaao pOr ko ]sa ihssao kao
Zkta hO ijasaka (vauj,aU maoM) Qaaonaa fj,a- hO.jaba camaD,o ko maaoj,ao [tnao baD,o haoM ko
pMj,ao ]na maaoj,aaoM ko isaraoM tk naa phuÐca paeÐ AaOr masah ]sa KalaI jagah pr
ikyaa jaae, tao masah kubaUla nahIM ikyaa jaaegaa.maaoj,aaoM ka maj,abaUt haonaa AaOr
[tnaa f,IT haonaa taik pOr ]namaoM sao baahr naa inakla paeÐ Agar tuma ek GaMTo
tk BaI calaao.
masah ]na maaoj,aaoM pr BaI krnao kI [jaaj,at hO ijanako tlavao AaOr pMjao
ko ihssaaoM pr, yaa isaf- tlavaaoM pr camaD,a lagaa hao.
masah ]na maaoj,aaoM pr BaI krnao kI [jaaj,at hO jaao bahut j,yaada calnao
vaalao haoM ko jaba ]namao calaoM tao igaro nahIM.
maosaT (baga,Or vauj,aU ko haonaa) hdsa kI halat kao pOraoM tk phuÐcanao sao
raoktI hO.[sailae, Agar ek Sa#,sa isaf,- Apnao pOr Qaao laota hO, ifr maosaT
phna laota hO, AaOr ifr Apnaa vauj,aU pUra krta hO, AaOr ]sako baad Apnaa vauj,aU
Kao dota hO, tao vaao Apnao maosaT pr masah kr sakta hO jaba vaao baad maoM Apnaa
vauj,aU Ada kr rha hao.
masah maosaT ko }prI ihssao pr ikyaa jaata hO, naa kI tlavao ko
naIcao.

[112]
saunnat ko mautaibak masah Ada krnao ko ilae, saIQao haqa pUrI paÐcaaoM
igalaI ]MgailayaaÐ saIQao maosaT kI pUrI lambaa[- pr AaOr ]laTo haqa kI ]MgailayaaÐ
]laTo maosaT pr rgaD,naI caaihe, vaao }pr TaÐgaaoM kI trf, KIMCI jaaeÐgaI, pMjaaoM
ko (maosaT ko) isaraoM sao Sau$ krto hue.haqaaoM kI hqaoilayaaÐ maosaT kao naaa CueÐ.yao
fj,a- hO ko masah [tnaa ihssaa kvar kro ijatnaa ko tIna ]MgailayaaoM kI caaOD,a[- hao
AaOr haqa kI tIna ]MgailayaaoM kI lambaa[- kI trh hao.
Agarcao haqaaoM ko pICo sao BaI masah krnao kI [jaaj,at hO, yao saunnat hO
haqaaoM ko AMd$naI ihssaaoM sao hI masah kI jaae.
Agar maosaT kI bah$naI sath gaIlaI Gaasa pr calanao sao yaa baairSa sao
nama hao jaae, yao masah krnao kI trh hI hao jaaegaa.
maaoj,aaoM pr masah krnao ka va@t ek Sa#,sa Agar mauikma hO tao caaObaIsa
GaMTo rK sakta hO, iksaI ko ilae jaao lambao saf,r (yaanaI saf,r) pr hao tIna
idna tIna ratoM, yaanaI, bah%tr GaMTo tao masah kr sakta hO.yao va@t ]saka maaoj,ao
phnanao sao Sau$ nahIM haota, bailk ek Sa#,sa ko masah phnanao ko baad vauj,aU sao
haota hO.Agar ek Sa#,sa maaoj,aa phnao hue caaOibasa GaMTo ko AMdr Apnao vauj,aU
TUTnao ko baad saf,r ko ilae inaklata hO, tao ]sao Apnao maaoj,aaoM pr tIna idna
AaOr tIna rat ko ilae masah krnaa caaihe.Agar yao Sa#,sa lambao rasto ka
saf,r banaata hO (jaba ]saka vauj,aU TUT gayaa qaa) AaOr caaOibasa GaMTo yaa j,yaada
GaMTaoM ko ilae baad maoM (]saka vauj,aU TUTnao ko baad) maUkIma hao jaata hO, tao ]sao
Apnao maaoj,aoM ]tarnao haoMgao AaOr Apnao pOraoM kao Qaaonaa haogaa jaba ]sao ek vauj,aU kI
j,a$rt pD,o.
[sa baat kI [jaaj,at nahIM hO ko iksaI BaI maosaT pr masah ikyaa jaae
ijasamaoM [tnao kTa huAa hao ko tIna pMjao calao jaaeÐ.Agar [sasao CaoTa hO tao

[113]
[sakI [jaaj,at hO.Agar maaoj,aaoM pr k[- jagah pr CaoTa kTa huAa hao jaao tIna
pMj,aaoM ko barabar hao Agar ]nhoM ek saaqa rKa jaae, tao ]sa pr masah krnao kI
[jaaj,at nahIM hO.Agar ek maaoj,ao pr [tnaa kTa hao ijasamaoM sao dao pMjaoM naj,ar Aa
sakto haoM AaOr dUsaro maoM [tnaa kTa hao ijasamaoM sao dao pMjao yaa ek doKa jaa sako,
tao ek Sa#,sa kao ]na pr masah krnaa haogaa.kTo hue ka saa[-j,a jaao masah kao
naamaMj,aUr krta hO vaao [tnaa baD,a hao ko jaao tInaaoM pMjaaoM kao, naa ko isaf-, tInaaoM
pMjaaoM kI naaokaoM kao idKae.
2- j,a#ma yaa p+I pr masah:
marhma, $[-, javaIrh, fayaa, PlaasTr, p+I yaa ]saI trh kI kao[-
caIj,a, jaaoik ek j,a#ma, Calao, yaa kTo yaa Kala ko fTnao pr lagaayaa jaae,
Agar [saka Kaolanaa yaa inakalanaa nauksaanadh hao tao ]sapr masah ikyaa jaa
sakta hO.
ek Sa#,sa ]j,ar (maaf,I) ko saaqa jaba caaho vauj,aU kr sakta hO.[sa
vauj,aU ko saaqa vaao ijatnaI maj,aI- f,j,a- AaOr naf,laI [baadtaoM kI namaaj,a Ada kr
sakta hO AaOr ijatnaa maj,aI- caaho kurAana Ala krIma pZ, sakta hO.jaba
maukrr- ikyaa huAa namaaj,a ka va@t pUra hao jaae, tao ]saka vauj,aU Apnao Aap
K%ma hao jaaegaa.hr namaaj,a ko va@t ko Sau$ haonao ko va@t nayaa vauj,aU krnaa,
hr trh kI [baadt krnao kI [jaaj,at dota hO jabatk ko namaaj,a ka va@t pUra
naa hao jaae.
ek ]j,ar haonao ko ilae iksaI caIj,a kI j,a$rt hO jaao vauj,aU kao
lagaatar taoD, dotI hO.Agar ek Sa#,sa jaao, iksaI BaI namaaj,a kI [baadt ko
va@t ko daorana, jaaaoik fj,a- hao Ada krnaI, Apnaa vauj,aU rKnao maoM naakama rhta
hO caaho isaf,- [tnaa laMbaa ko isaf,- fj,a- namaaj,a Ada kI hao, ]sao iksaI BaI va@t

[114]
vauj,aU krnaa haogaa namaaj,a k ova@t ko Sau$ haonao sao ]sako K%ma haonao tk, tao vaao
ek ]j,ar vaalaa Sa#,sa bana jaata hO.Agar ek Sa#,sa ka j,a#ma, jaao ek ]j,ar
rKta hO, caaho ek baar hI irsao AaOr vaao BaI qaaoD,o va@t ko ilae hr namaaj,a ko
va@t mao,M tao ]saka ]j,ar lagaatar maanaa jaaegaa.

gausla (j,a$rI Qaaonaa)


ek kaibalao kubaUla namaaj,a ko ilae ek sahI vauj,aU AaOr sahI gausla
caaihe haota hO.hr AaOrt yaa mad- ko ilae jaao jaunaUba hao yao fj,a- hO, AaOr hOj,a
(maahvaarI) ko baad AaOr inaf,asa (j,acagaI) ko ek gausla vauj,aU ikyaa jaae jaba
vahaÐ pr va@,t kI namaaj,a ko Ada krnao ko ilae bahut va@t hao ]sa namaaj,a ka
va@t K%ma haonao sao phlao.jaunaUba haonaa saaohbat ko j,aire yaa mania Kairja haonao ko
j,aire haota hO.
rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao ek hdIsa-e SarIf, maoM
frmaayaa (ek Sa#,sa jaao vauj,aU krnao ko ilae ]zta hO vaao Apnao ijasma ko baalaaoM
ko barabar naematoM pata hO [ijasaka matlaba hO bahut saaro], AaOr yao BaI ko ]sako
bahut saaro gaunaah maaf, kr ide jaato hOM.]sao jannat maoM }Ðcaa djaa- haisala haota
hO.jaao naomatoM ]sao Apnao gausla kI vajah sao haisala haoMgaI vaao duinayaa maoM iksaI BaI
caIj,a sao j,yaada faedomaMd hOM.Allaah tAalaa nao firStaoM sao frmaayaa: maoro [sa
gaulaama kao doKao! baga,Or kao[- naarj,aamaMdI idKae, vaao maoro hukUma ko baaro maoM saaocata
hO AaOr rat maoM ]zta hO AaOr janaabat sao gausla Ada krta hO.gavaah rhao ko maOM
Apnao [sa gaulaama ko gaunaahaoM kao maaf, kr dUÐgaa.)
ek hdIsa-e SarIf, maoM bayaana hO: (jaba tuma naapak hao jaaAao, tao
gausla vauj,aU Ada krnao maoM jaldI krao! @yaaoMik, ikramana kaitbaIna ]sa Sa#,sa ko

[115]
j,aire tklaIf, pato hOM jaao janaabat kI halat maoM rhto hOM.) hj,art [maama-e
ga,jaalaI nao kha ]nhaonao ek Sa#,sa kao sapnao maoM doKa yao khto hue, maOM isaf,- qaaoD,o
va@t ko ilae jaunaba/jaunaUbaI kI halat maoM rha.ijasako natIjao maoM, ]nhaonao ek
Aaga kI kmaIj,a maoro }pr f,OMkI.AaOr maOM ABaI tk Aaga maoM hUÐ.ek hdIsa-e
SarIf, maoM bayaana hO: ([Allaah ko] hmaddI- vaalao firSto ]sa Gar maoM nahIM Gausato
ijasamaoM ek tsvaIr, ek ku%ta, yaa ek juanabaI Sa#,sa hao.)
Agar ek Sa#,sa, caaho Agar vaao ApnaI raoj,aanaa kI namaaj,aoM barabar
Ada krta hao, [baadt ko va@t ]sanao janaabat kI, ]sao sa#t saj,aa dI
jaaegaI.Agar vaao panaI sao gausla nahIM krta, tao ]sao ek tyammauma kr laonaa
caaihe.ek jaunaUba Sa#,sa maMdrjaaj,aola caIj,aoM nahIM kr sakta: 1- vaao kao[- namaaj,a
Ada nahIM kr sakta.2- vaao kurAana Ala-krIma kao AaOr ]sakI Aayaat kao
CU nahIM sakta.3- vaao kabao ko caaraoM trf, tvaaf, nahIM kr sakta.4- vaao
maisjad maoM daiKla nahIM hao sakta.

ek gausla ko fra[-j,a
hnf,I masalak ko mautaibak gausla maoM tIna fj,a- hOM:
1- pUro mauÐh kao Qaaonaa.gausla ]sa halat maoM kubaUla nahIM hao sakta ko
jaOsao ko ek ipna kI naaOk barabar jagah mauÐh ko AMdr gaIlaI naa hao jaae yaa
daÐtaoM yaa daÐt kI KaoKlaapna gaIlao naa hao jaae.
2- naqanaaoM kao Qaaonaa.ek gausla kubaUla nahIM ikyaa jaaegaa Agar ek
Sa#,sa naak ko naqanaaoM ko naIcao saUKo naj,alao yaa mauÐh ko AMdr raoTI cabaae hue
TukD,o kao Qaaoyaa naa jaae.hMbalaI masalak ko mautaibak, pUro mauÐh kao Qaaonaa AaOr

[116]
naqanaaoM kao Qaaonaa vauj,aU AaOr gausla daonaaoM maoM f,j,a- hO.Saaif,-[- masalak maoM gausla kI
naot krnaa fj,a- hO.
3- ijasma ko hr Aj,aa kao Qaaonaa.naaf, ko AMdr, maUÐC maoM, BaaOM maoM AaOr
daZ,I maoM yahaÐ tk ko ]sako naIcao Kala maoM BaI, isar ko baalaaoM kao BaI Qaaonaa fj,a-
hO.Agar ]MgalaI ko naaKUnaaoM, haoMzao,M plakaoM yaa ijasma ko kao[ BaI ihssao pr [jaOsao
ko naaKUna pailaSa], kao[- BaI eosaI caIj,a ijasa pr panaI na zhro, tao gausla kubaUla
nahIM ikyaa jaata.

ek gausla kI saunnatoM
1- sabasao phlao haqaaoM kao Qaaonaa.
2- satr kao Qaaonaa.
3- ijasma sao iksaI BaI najaasat kao Qaaonaa.
4- gausla sao phlao rsaUma vauj,aU krnaa.jaba caohro kao QaaoeÐ, tao gausla
krnao ka [rada krnaa.Saaif,[- masalak maoM [rada krnaa fj,a- hO.
5- pUro ijasma kao rgaD,to hue Qaaonaa tIna baar.
6- pUro ijasma kao Qaaonao ko baad, daonaao poraoM kao Qaaonaa.

gausla iksa trh ikyaa jaae?


saunnat ko mautaibak gausla ka Ada krnaa:
1- sabasao phlao hmaoM Apnao haqaaoM kao AaOr paOiSada ihssaaoM kao Qaaonaa
caaihe caaho Agar vaao saaf, hI @yaaoM naa hao.ifr, Agar ijasma pr khIM najaasat
lagaI hao, tao hmaoM ]sao saaf, kr laonaa caaihe.

[117]
2- ifr hmaoM pUra vauj,aU krnaa caaihe.Apnaa caohra Qaaoto va@t hmaoM
ek gausla Ada krnao ka [rada krnaa caaihe.Agar hmaaro pOraoM ko naIcao pUra
panaI nahIM phuÐcaa, tao hmaoM Apnao pOraoM kao BaI Qaaonaa caaihe.
3- ifr hmaoM Apnao pUro ijasma pr tIna baar panaI bahanaa caaihe.[sa
trh krto hue, phlao hmaoM Apnao isar pr tIna baar panaI Dalanaa caihe, ifr
saIQao kMQao pr tIna baar AaOr ifr ]lTo kMQao pr tIna baar.hr baaar jaba hma
ijasa ihssao pr panaI Dala rho haoM tao vaao ihssaa pUrI trh gaIlaa haonaa
caaihe.phlaI baar panaI Dalanao ko daOrana hmaoM [sao Aarama sao rgaD,naa BaI
caaihe.
gausla ko daorana, [sa baat kI [jaaj,at hO ko ek Aj,aU pr panaI
Dalato va@t [sao dUsaro Aj,aU pr BaI bahnao idyaa jaae, jaao, [sa isaisalao maoM, BaI
saaf, hao jaaegaa.@yaaoMik ek gausla maoM pUro ijamsa kao ek Aj,aU kI trh samaJaa
jaata hO.Agar ek vauj,aU krto va@t ek Aj,aU pr panaI bahato va@t dUsara
Aj,aU gaIlaa hao jaae, tao dUsara Aj,aU saaf, nahIM samaJaa jaaegaa.jaba ek gausla
maukmmala hao jaae tao daobaara vauj,aU krnaa mak$h hO.laoikna Agar gausla krto
va@t yao TUT gayaa tao yao j,a$rI hao jaata hO ko daobaara vauj,aU ikyaa jaae.

vaj,aaht (maulammaa yaa Baro hue daÐtaoM ko baaro maoM)


hnaf,I masalak maoM, Agar daÐtaoM ko baIca ka, AaOr daÐt kI kOivaTI ko
AMdr ka ihssaa, gaIlaa nahIM haota, tao gausla kubaUla nahIM ikyaa jaaegaa.[sailae,
jaba daÐtaoM maoM maulammaa yaa Barvaato hOM, tao gausla sahI (maanaa) nahIM jaata.ek
Sa#,sa janaabat sao baahr nahIM Aata.dUsaro laf,j,aaoM maoM, jaba panaI daÐtaoM ko maulammao

[118]
AaOr Bara[- maoM nahIM phuÐcata, jaaoik saaonao, caaÐdI, yaa iksaI AaOr caIj,a
maa_o sao banao haoto hO jaaoik najasa nahIM hO, tao hnaf,I masalak ko AailamaaoM ko
mautaibak, gausla vauj,aU kubaUla nahIM ikyaa jaata.
thtavaI ApnaI maraikla-flaah kI vaj,,aaht ko iCyaanavaoM saf,oh AaOr
ApnaI naemat-e [slaama ko tukI- tjau-mao maoM BaI maMdrjaaj,aola ilaKto hOM: “ek
hnaf,I ka Saaf,[- masalak kI iksaI caIj,a kI nakla krnaa jaaoik vaao Apnao
masalak maoM nahIM kr sakta tao [samaoM kao[- nauksaana nahIM hO.[saI trh ka
bah$rra[k AaOr nah$laf,a[-k iktabaaoM maoM BaI ilaKa hO.laoikna eosaa krnao ko
ilae ]sao ]sa masalak kI Sara[t kao BaI pUra krnaa haogaa.Agar vaao bagaO,r hja-
ko nakla kr rha hO AaOr Satao- kao Qyaana maoM nahIM rKta tao vaao ek
(maulaaf,I,k) khlaaegaa, yaanaI, vaao Sa#,sa jaao sahUlataoM kao doKta hO AaOr haisala
krta hO.[sa baat kI [jaaj,at nahIM hO.
ek Sa#,sa jaao Apnao Kud kI masalak ka fj,a- Ada nahIM krta tao
vaao [sao krnao maoM dUsaro masalak kI nakla kr sakta hO.laoikna eosaa krnao ko
ilae ]sao ]sa masalak kI Satao- kao BaI pUra krnaa haogaa.maailakI yaa Saaf,I[-
masalak kI nakla/tklaId krnao ko ilae yao kaf,I hO ko jaba tuma ek gausla
kr rho hao yaa vauj,aU kr rho AaOr jaba namaaj,a Ada krnao kI naIyat krao tao yao
yaad rKnaa kaf,I hO ko tuma maailakI yaa Saaif,[- masalak kI tklaId kr rho
hao.dUsaro laf,j,aaoM mao, ]sa Sa#,sa ka tba hI kubaUla haogaa Agar, Sau$ maoM hI, vaao
Apnao idla maoM yao #yaala Dala lao: (maOM naIyat kr rha hUÐ gausla kI AaOr maailakI
[yaa Saaif,-[- ] masalak kI tklaId krnao kI.) jaba hnaf,I masalak ka ek
Sa#,sa ijasako daÐt maoM maulammaa caZ,a hao yaa Bara huAa hao [sa trh sao naIyat kro
tao ]saka gausla sahI hO.vaao Apnao Aapkao jaunaUba halat sao Aaj,aad kraegaa
AaOr pak hao jaaegaa.jaba vaao maailakI yaa Saaif,-[- masalakaoM kI nakla krogaa,

[119]
tao ]sako rsaUma vauj,aU AaOr namaaj,aoM sahI haogaIM.vaao ek jamaaAt kI namaaj,a Ada
kranao maoM [maama hao sakta hO ijanakI kao[- daÐtaoM ka maulammaa yaa Bara[- naa hao.
]nako ilae jaao Saaif,-[- masalak kI nakla kr rhoM hao; yao j,a$rI hO
ko jaba vaao rsaUma [baadt jamaaAt maoM Ada kr rho haoM tao saUrh faitha kao
pZ,naa caaihe.AaOr, jaba dao mauKailaf, ijaMsaaoM ko laaogaaoM ko baIca ijanakao SaadI
kI [jaaj,at hao saktI hO Aapsa maoM ek dUsaro kao CueÐ, tao namaaj,a ko ilae ek
vauj,aU, (naaik gausla, yaanaI) Ada krnaa daonaao ko ilae j,a$rI hao jaata hO; [saI
maamalao ko ilae jaba daonaaoM ijaMsaaoM maoM sao hr ek, hqaolaI sao daonaao maoM sao iksaI ko
BaI Aj,aa kao Cue ApnaI tbaIyat kao Aarama phuÐcaanao ko ilae, Apnao ijasma pr
yaa iksaI AaOr pr, tao ]nhoM namaaj,a ko ilae vauj,aU kI j,a$rt pD,ogaI.]nhoM
najaasat sao BaI prhoj,a krnaa haogaa, caaho Agar vaao imakdar maoM qaaoD,I hI @yaaoM naa
hao.jaba yao laaoga namaaj,a Ada krnao kI j,a$rt samaJaoM, yaa kurAana Ala-krIma
kao pkD,nao kI saaocaoM, tao ]nhoM vauj,aU krnaa haogaa jaaoik Saaif,-[- masalak ko
mautaibak BaI jaa[-j,a hO.ek hnaf,I mausaaif,r (ek Sa#,sa jaao saf,r kr rha hao)
ko ilae, j,aaohr AaOr Asar kI yaa mauigrba AaOr [-Saa kI namaaj,a kao imalaanao ko
ilae tkdIma ko yaa taKIr ko j,aire, Saaif,-[- masalak kI tklaId krto hue,
tao ]sao Saaif,-[- masalak ko mautaiak vauj,aU krnaa haogaa.

hOj,a (maahvaarI) AaOr inaf,asa (j,accagaI)


AaOrtaoM kI halatoM
vahaÐ pr gyaarh trh ko gausla hOM, ijanamaoM sao paÐca fj,a- hOM.]namaoM sao dao
maoM ek AaOrt Saaimala hO jaao hOj,a (maahvaarI) AaOr inaf,asa (j,accagaI) kI halataoM
sao baahr inaklanao pr gausla krtI hOM.
[120]
[bana Aaibaidna ApnaI iktaba (manahla-]la-vaairdIna) maoM khto hOM:
if,kh ko AailamaaoM ko j,aire yao [tof,ak rae sao j,aaihr huAa ko hr mausalamaana,
mad- AaOr AaOrt, kao [slaamaI talaIma haisala krnaI caaihe yao hr mausalamaana
AaOrt ko ilae fj,a- hO ko hOj,a AaOr inaf,asa kI talaIma saIKnaa.hr mausalamaana
mad- kao hOj,a AaOr inaf,asa ka [lma saIKnaa caaihe jaba ]sakI SaadI haonao
lagao.jaba ]sakI SaadI hao jaae, tao ]sao ApnaI baIvaI kao j,a$r saIKanaa
caaihe.
hOj,a vaao KUna hO jaao ek saohtmaMd laD,kI ko jaoinaTla Aj,aa sao
inaklanaa Sau$ haota hO kuC idnaaoM ko ilae yaa mahInaaoM yaa kuC saalaaoM ko ilae jaba
vaao Aaz saala kI hao jaatI hO AaOr navaoM saala maoM laga jaatI hO, yaa ek AaOrt
ka pUro idnaaoM kI pakI ko baad ]sako ipClao hOj,a ko va@t ko maukabalao AaOr jaao
kma sao kma tIna idna, yaanaI bah%tr GaMTaoM tk ]sa lamho sao jaba [sao phlaI baar
doKa gayaa.kao[- BaI rMgaIna bahnao vaalaI Sae, isavaae saf,od (baorMga) maae kao
CaoD,kr, saba hOj,a ka KUna khlaaeMgaI.jaba ek laD,kI ka hOj,a Sau$ haota hO,
tao vaao baailaga,, (javaana) hao jaatI hO, yaanaI ek AaOrt bana jaatI hO.vaao maj,ahba
ko ehkama AaOr maumaainayataoM kao maananao ko ilae ij,ammaodar bana jaatI hO.
jaba KUna kao doKa gayaa ]sa va@t sao AaOr jaba tk KUna K%ma hao
gayaa ]na idnaaoM kao Aadt (hOj,a/maahvaarI kI va@,fa) khto hOM.hOj,a kI mauddt
j,yaada sao j,yaada dsa idna AaOr kma sao kma tIna idna hO.hr AaOrt kao ApnaI
hOj,a kI mauddt kao idnaaoM AaOr GaMTaoM maoM Qyaana rKnaa haogaa.jaba ek laD,kI
Aaz saala sao }pr hao jaatI hO, tao yao ]sakI maaÐ ko ilae fj,a- hao jaata hO yaa,
Agar ]sakI maaÐ nahIM hO, tao ]sakI dadI naanaI, baD,I bahnaoM, fuif,yaaÐ AaOr
KalaaeÐ saba hI, ]sao hOj,a AaOr inaf,asa ko baaro maoM batae.

[121]
inaf,asa ka matlaba hO j,accagaI kI halat.yao ek baccao ko pOda haonao
ko baad ek AaOrt kI baccaodanaI sao jaao KUna inaklata hO vaao haota hO.inaf,asa
ko ilae kao[- kma sao kma mauddt nahIM hO.jaba KUna $k jaae tao ]sao faOrna
gausla kr laonaa caaihe.j,yaada sao jyaada inaf,asa kI mauddt caalaIsa idna
hO.caalaIsa idna ko baad vaao gausla kr saktI hO AaOr namaaj,a Sau$ kr saktI hO
caaho Agar KUna jaarI hao.caalaIsavaoM idna ko baad KUna inaklanaa
[sithada [yaanaI, ]j,ar hO] hO.AaOrtaoM kao ApnaI inaf,asa kI mauddt kao BaI
yaad rKnaa caaihe.
tIna idna sao, yaa bah%tr GaMTaoM sao kma KUna ka inaklanaa, caaho Agar
vaao paÐca imanaT sao BaI kma hao, yaa, [sa na[- baailaga, laD,kI ko ilae, dsa idna ko
baad KUna jaba yao dsa idna sao j,yaada ko ilae jaarI rho yaa, ]sako ilae jaao nayaa
naa hao, Aadt ko baad KUna ka jaarI rhnaa jaba yao daonaao hI Aadt ko idnaaoM sao
}pr AaOr dsa idna sao j,yaada lagaatar jaarI rho, yaa hamalaa AaOrt ka KUna yaa
Aa[saa (baUZ,I) AaOrt yaa naaO saala sao naIcaI laD,kI ko ilae, yao maahvaarI/hOj,a
nahIM hO.[sao [sithada khoMgao.[sithada ka j,yada KUna ek baImaarI kI
Alaamat hO.Agar yao kaf,I Arsaa kayama rho tao Ktrnaak hao sakta hO,
[sailae ijasa Sa#,sa kao hao ]sao AaOrtaoM ko [maraj,a ko maaihr kao idKanaa
caaihe.
ek AaOrt jaao [sithada ko idnaaoM maoM cala rhI hao ]sao eosaa Sa#,sa
maanaa jaaegaa jaao ek maaf,I (]j,ar) ko saaqa hao zIk ]saI trh jaOsao iksaI kI
naak sao lagaatar KUna Aanaa; bahrhala, ]sao namaaj,a AaOr raoj,aa Ada krnaa
haogaa.

[122]
hOj,a yaa inaf,asa ko daOrana namaaj,a, raoj,aa, itlaavat AaOr SauË sajada,
kurAana Ala-krIma kao pkD,naa maisjad maoM daiKla haonaa, kabao ko caarao trf,
tvaaf, krnaa, AaOr saaohbat krnaa saba hrama (mamanauA) hOM.baad maoM vaao ]na raoj,aaoM
kI kj,aa Ada kr saktI hO, laoikna ]na namaaj,a kI [baadtaoM kI nahIM jaao ]sanao
Ada nahIM kI.ek AaOrt kao Apnao KaibaMd kao bata donaa caaihe ko kba
]saka hOj,a Sau$ haogaa.hmaaro pOga,mbar ‘sallalaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa:
(ek AaOrt ijasanao Apnao imayaaÐ sao Apnao hOj,a ko Sau$ haonao AaOr K%ma haonao kao
Cupayaa vaao naf,rtj,ada hO.) jaba hOj,a AaOr inaf,asa K%ma hao jaae tao f,aOrna
gausla krnaa fj,a- hO.yao Allaah tAalaa ka ek ehkama hO.
yahaÐ pr k[- Alf,aj,a hOM jaao ek inakah kao rd krnao kI vaj,aUhat
banato hOM, yaanaI tlaak.ek Sa#,sa kao Apnao inakah ko Kaonao kI [saI trh Dr
haonaa caaihe jaOsao ko ]sao Apnao [-maana ko Kaonao ka Dr haota hO.tukI- iktaba
(tma [limahala) ko 585vaoM saf,oh kao doiKe!

hk tAalaa Apnao gaulaamaaoM ko j,aire badlaa laota hO vaao jaao $hanaI


[lma nahIM jaanato Allaah tAalaa ko j,aire baKSao jaato hOM saaocato hOM ko yao
gaulaamaaoM ko j,aire huAa
saba caIj,aoM Kailak kI hOM, yao gaulaamaaoM ko j,aire kra[- jaatI hOM.yao mat saaocaao
ko, bagaOr ]sakI maj,aI- ko, ek BaUsao ka TukD, BaI ihla sakta ho !

tyammauma
tyammauma ka matlaba hO ima+I ka [stomaala krto hue pak haonaa.jaba
tumho panaI na imalao yaa dstyaaba panaI kao [stomaala krnaa maumaikna na hao, tao tumho
iksaI caIj,a jaOsao ko saaf ima+I, rot, yaa p%qar (vaao saaf, haoM AaOr ima+I ko haoM)
[123]
]nasao tyammauma kr laonaa caaihe vauj,aU yaa gausla kI jagah pr.ek namaaj,a ko
va@t ko Sau$ haonao sao phlao tyammauma kr laonaa hnaf,I masalak maoM sahI hO,
(ijasaka matlaba hO ko na[- [baadt kI jaa saktI hO, jaba [saka va@t Sau$ hao,
]sa tyammauma ko saaqa jaao tumanao ]sako Sau$ haonao sao phlao ikyaa.) baakI tInaaoM
masalakaoM ko mautaibak yao sahI nahIM hO namaaj,a ko va@t sao phlao Sau$ krnaa, (tuma
raoj,aanaa kI paÐca namaaj,aaoM maoM sao ek kao tyammauma ko saaqa Ada nahIM kr sakto
]sako maukr-r va@t ko Sau$ haonao sao phlao).
tyammauma ek sahUlat hO rsaUma vauj,aU yaa gausla Ada krnao ko ilae.hmaaro
maj,ahba mao,M ima+I ko saaqa tyammauma krnaa eosaa hI hO jaOsao panaI ka [stomaala
krko pak haonaa.hmaaro maj,ahba nao saaf, batayaa hO ko bahut saarI najaasatoM ima+I
sao saaf, kI jaa saktI hOM.
kuC Kasa halatoM ijanamaoM tyammauma drkar hO:
1- saaf, panaI kao ZUÐZnao maoM naakama haonaa vauj,aU yaa gausla krnao ko ilae
(jaba tuma Sahr maoM hao tao yao hmaoSaa fj,a- haota hO ko panaI tlaaSa ikyaa jaae.)

2- kao[- baImaarI jaao tumho panaI [stomaala krnao sao raoko yaa Ktra hao
ko vaao mar jaaegaa yaa zMD kI vajah sao baImaar hao jaaegaa ]na halataoM maoM jahaÐ
panaI [stomaala huAa.
3- Agar vahaÐ pr kao[- duSmana, ek vahSaI yaa j,ahrIlaa jaanavar hao.
4- kOd maoM hao AaOr panaI kao [stomaala krnao ko kaibala na hao.
5- maar ide jaanao ka Ktra hao.

[124]
6- Agar mausaaif,r ko pasa pInao ko panaI ko Alaavaa AaOr kao[- panaI
na hao.
7- Agar ek Sa#,sa kue sao panaI na KIMca pae.

tyammauma ko fra[-j,a
tyammauma ko tIna fra[-j,a hO.vauj,aU yaa gausla kI jagah tyammauma ka
trIka ek jaOsaa hI hO.isaf,- ek f,k- hO vaao hO naIyat ka.vauj,aU kI jagah jaao
tyammauma ikyaa gayaa vaao gausla kI imakdar ko barabar nahIM hO.gausla ko ilae BaI
eosaa hI tyammauma sahI hO, tumhoM ek gausla ko ilae BaI naIyat krnaI haogaI.
1- janaavat sao pakI kI naIyat krnaa yaa bagaOr vauj,aU kI halat
sao.Agar ek Sa#,sa ijasaka kao[- vauj,aU nahIM hO, Apnao Saaiga-daoM kao isaKanao ko
ilae tyammauma krta hO, tao vaao ek fj,a- namaaj,a [sa tyammauma ko saaqa Ada nahIM
kr sakta.
2- ApnaI daonaao hqaoilayaaoM kao saaf, ima+I pr malanaa, ifr pUro caohro
ka masah krnaa.
3- daonaao haqa saaf, ima+I pr malanao ko baad, phlao saIQao baaj,aU ka,
ifr ]laTo baaj,aU ka masah krnaa caaihe.
vahaÐ pr kuC Aailama hOM jaao khto hOM ko tyammauma ko dao f,ra[-j,a
hOM.]nhaonao dUsaro AaOr tIsaro fj,a- kao imalaa idyaa AaOr ]nhoM ek batayaa.daonaaoM
trIko sahI hOM.

[125]
tyammauma kI sannatoM
1- ibaismallaah (Allaah tAalaa ko naama maoM) ko saaqa Sau$ krnaa.
2- hqaoilayaaoM kao ima+I pr rKnaa.
3- hqaoilayaaoM kao ima+I pr Aagao pICo ifranaa.
4- Agar hqaoilayaaoM maoM ima+I lagaI rh jaae, tao haqaaoM ko AMgaUzaoM sao
talaI bajaaAao jaba tk pUrI trh ima+I na hT jaae.
5- jaba haqaaoM kao ima+I pr rKao tao ]MgailayaaoM kao Kaola laao.
6- phlao caohro pr masah krao, ifr saIQao haqa/baaj,aU pr AaOr ifr
]laTo baaj,aU pr.
7- vauj,aU kI trh [sao jaldI Ada krnaa.
8- haqaaoM AaOr caohro pr kao[- eosaI jagah na CaoD,naa ijasaka masah na
hao.
9- tyammauma sao phlao, jahaÐ panaI imalanao kI ]mmaId hao vahaÐ ]sao ZUÐZa
jaae.
10- haqaaoM kao ima+I pr rKkr ]sao eosao JaaD,aoM jaOsao ]sao maar rho hao.

11- ijasa trh }pr batayaa gayaa hO ]sa trh baaj,aUAaoM ka masah
krao.
12- ]MgailayaaoM ko baIca maoM masah krao, AaOr [sa trh krto va@t, jaao
AMgaUzI tumanao phnaI hO ]sao ihlaaAao.

[126]
tyammauma ko mautaibak tvajjauh donao ko
ilae j,aaed paO[NTsa
1- Agar ek Sa#,sa baga,Or vauj,aU ko Apnao Saaiga-daoM kao saIKanao kI gaj,a-
sao tyammauma krta hO, tao vaao ]sako saaqa namaaj,a Ada nahIM kr sakta.
2- tyammauma ko ilae Akolao naIyat krnaa [sa tyammauma ko saaqa namaaj,a
Ada krnaa kaf,I nahIM hO.yao j,a$rI hO ko namaaj,a Ada krnao ko ilae tyammauma
kI naIyat krnaa.
3- bahut saaro ek hI ima+I pr tyammauma krto hOM.[sa vaasto, ima+I
AaOr [saI trh kI dUsarI caIj,aoM jaba tyammauma ko ilae [stomaala kI jaaeÐ tao
mausatmala na hao jaaeÐ.jaao QaUla haqaaoM AaOr caohro sao tyammauma ko baad igartI hO vaao
mausatmala haotI hO.
4- Saaif,-[- AaOr hMbalaI masalakaoM ko mautaibak, ek tyammauma isaf-
ima+I pr hI ikyaa jaa sakta hO.dUsaro masalakaoM ko mautaibak, tyammauma iksaI BaI
trh sao saaf, ima+I kI caIj,a sao ikyaa jaa sakta hO, caaho Agar ]sapr kao[-
QaUla hI na hao.caIj,aoM jaao jala jaae AaOr raK maoM badla jaaeÐ yaa jaao Aaga sao
ipGala jaaeÐ vaao ima+I kI nahIM haotIM.[sailae, tyammauma poD,aoM, Gaasa, lakD,I,
laaoho, taMbao, pItla, raoga,naI dIvaaroM, saaonao yaa SaISao pr nahIM ikyaa jaa sakta.yao
rot pr ikyaa jaa sakta hO.maaoityaaoM yaa mauMgao pr nahIM ikyaa jaa sakta.[sao
pak ima+I, rot, p%qar, caUnaa, ima+I kccao yaa p@ko bat-na ijana pr rMga na hao,
ima+I kI kccaI yaa p@kI [-MT, ima+I yaa [-TaoM yaa p%qar yaa caUnao kI dIvaar gaI$
AaOr maultanaI pr [sao kr sakto hOM.Agar vahaÐ pr isaf,- ima+I hao, tao ]ssao

[127]
tyammauma ikyaa jaa sakta hO, Agar ]samaoM jaao panaI hO vaao pcaasa fIsad sao BaI
kma hao.
5- [sa baat kI [jaaj,at hO ko k[- fj,aI- [baadtoM ek tyammauma ko
saaqa Ada krlaI jaaeÐ.
6- jaba ek mausaaifr (safr ) kao Kasa [SaaraoM ko j,aire p@ko taOr
pr maana lao, yaa ek mausalamaana jaaaoik ek Aaidla ko j,aire Aaga,ah ikyaa
jaae baailaga, AaOr haoSa kI ]mar kao phuÐca cauka hao, ]sao batae ko dao
iklaaoimaTr sao BaI kma fasalao pr ]sao panaI imala jaaegaa, tao yao ]sako ilae
fj,a- hao jaaegaa ko calakr panaI ZUÐZo yaa hr isamat maoM iksaI kao Baojao dao saaO
imaTr tk.Agar ]sao p@kI ]mmaId na hao tao ]sao panaI ko ilae doKnao kI
j,a$rt nahIM hO.
7- Agar ek Sa#,sa ijasako saaqa ]saka Aaidla daost hao, baga,Or
panaI ko ilae pUCo hue tyammauma kro AaOr namaaj,a Ada krnaI Sau$ krdo, AaOr
baad maoM ]sao batae jaae ko vahaÐ panaI hO, tao ]sao vauj,aU krnaa haogaa AaOr namaaj,a
daobaara Ada krnaI haogaI.
8- [sa baat kI [jaaj,at hO ko tyammauma krko namaaj,a Ada krlaI
jaae, jabaik panaI dao iklaaoimaTr dUr hao.
9- ek Sa#,sa jaao BaUla gayaa hao ko ]sakI sahUilayaat maoM panaI hO, vaao
tyammauma krko namaaj,a Ada kr sakta hO, Agar vaao Sahr, gaaÐva [yaa iksaI BaI
Aabaad jagah pr] maoM nahIM hO.

[128]
10- Agar ek Sa#,sa jaao yao saaocao ko ]saka panaI K%ma hao jaaegaa,
laoikna baad maoM pta lagaa ko namaaj,a ko baad BaI ]sako baad panaI hO, tao ]sao vaao
namaaj,a daobaara Ada krnaI haogaI jaao ]sanao tyammauma Ada krko kI.
11- ek mausaaifr ko ilae yao vaaijaba hO, (yaanaI ek mausalamaana ka
lambao saf,r pr haonaa) ko jaao ]sako saaqa hOM ]nasao panaI ko ilae pUCo Agar vaao
]sao panaI donao sao manaa krdoM, tao vaao tyammauma krko namaaj,a Ada kr sakta
hO.Agar ek mausaaif,r ka daost vaaijaba pOsao maoM panaI baoca rha hO, tao mausaaifr
kao caaihe ]sao KrId lao Agar eosaa kr nao ko ilae ]sako pasa j,aaed pOsaa hO
tao.Agar ]saka maailak ga,bana-e faihSa pr baoca rha hO, yaanaI, j,yaada pOsaa
(ga,Or maamaUlaI pOsao) laokr, yaa Agar mausaaifr ko pasa vaaijaba dama BaI na hao [sao
KrIdnao ko ilae, tao ]sao [jaaj,at hO ko tyammauma krko namaaj,a Ada kr sakta
hO.
12- ek Sa#,sa tyammauma kr sakta hO, jabaik panaI vahaÐ maaOjaUd hao
laoikna saf,r ko daorana pInao ko ilae dstyaaba hao (Agar vahaÐ pr Sato- haoM jaOsao
ko saohra maoM haonaa).
13- Agar vahaÐ pr dstyaaba (maubaah) panaI kI imakdar kma hO, ek
Sa#,sa jaaoik janavaI hao vaao ]sa AaOrt pr f,aOikyat lao sakta hO ijasakI hOj,a
kI mauddt na[- K%ma hu[- hao, ]sa Sa#,sa ko }pr jaao baga,Or vauj,aU ko hao, ek maro
hue mausalamaana pr, vaao ]sa panaI kao Qaaonao ko ilae (jaaoik caaraoM hI maamalaaoM maoM
j,a$rI hO) [stomaala kr sakta hO.panaI ko maailak kao saba pr f,aOikyat
hO.jaba panaI mau#tlaIf, maailak ka hao, tao ]sao ek saaqa imalaayaa jaae,
mausalamaana kI maOyyat kao phlao nahlaayaa jaaegaa.

[129]
14- Agar ek Sa#,sa jaao jaunaUba hO vaao tyammauma krta AaOr ifr
Apnaa vauj,aU Kao dota hO, tao vaao jaunaUba nahIM bana jaata.Agar vahaÐ pr qaaoD,a
panaI hO tao vaao isaf,- ek vauj,aU kro.
15- Agar jaunaUba kI ijasma ka AaQao sao j,yaada sath baImaar hO, jaOsao
ko ek j,a#ma, caocak yaa bahut toj,a bauKar hO, tao vaao ek tyammauma kr sakta
hO.Agar ]sakI Kala ka j,yaada ihssaa saohtmaMd hO AaOr Agar yao maumaikna hao
ko baImaar ihssao kao gaIlaa ike hue baga,Or vaao Apnao kao Qaao sakta hO, tao vaao
panaI ko saaqa gausla kr sakta hO.Agar vaao eosaa nahIM kr sakta, tao ]sao
tyammauma kr laonaa caaihe.

tyammauma iksa trh ikyaa jaae?


1- sabasao phlao, Apnao Aapkao janaabat yaa baga,Or vauj,aU kI halat sao
pak krnao kI naIyat krnaI caaihe.
Akolao tyammauma kI naIyat krnaa tyammauma kao ]sako saaqa namaaj,a Ada
krnao ko ilae kaf,I nahIM hO.yao BaI j,a$rI hO ko kuC caIj,a krnao ko ilae jaOsao
[baadt (namaaj,a) Ada krnao ko ilae naIyat krnaa; imasaala ko taOr pr, janaaj,ao
kI namaaj,a Ada krnao ko ilae, sajada-e itlaavat ko ilae, yaa vauj,aU yaa ek
gausla kI jagah tyammauma Ada krnao kI naIyat krko tyammauma krnaa.
jaba tyammauma Ada krnao kI naIyat kroM tao yao j,a$rI hO ko vauj,aU AaOr
gausla kao ek dUsaro sao Alaga Ada ike jaaeÐ.ek Sa#,sa ]sa tyammauma ko saaqa
namaaj,a Ada nahIM kr sakta jaao ]sanao Apnao Aapkao janaabat sao pak haonao ko
ilae ikyaa qaa.vauj,aU ko ilae j,a$rI hO ek dUsara tyammauma ikyaa jaae.

[130]
2- daonaao AasitnaaoM kao kuhinayaaoM tk maaoD,to hue }pr krao AaOr daonaao
hqaoilayaaoM, kao ]MgailayaaoM ko saaqa Kaolaao, ]nhoM }pr AaOr naIcao rgaD,ao AaOr
ihlaaAao saaf, ima+I pr, p%qar yaa ek caUnao yaa ima+I vaalaI dIvaar pr.ifr ek
Sa#,sa caohro pr daonaao hqaoilayaaoM sao ek baar masah krto hOM, yaanaI, caohro pr [tnao
Aarama sao rgaD,ao [tnao ihssao maoM hr hqaolaI kI tIna ]MgailayaaoM ko barabar vaao caohro
kao hue.Agar tumharo caohro ko iksaI BaI ihssao jaOsao ko ipna kI naaOk ko barabar
Agar tumharo haqa sao AnaCue rh gae tao tyammauma sahI nahIM haogaa.
caohro pr ek maukmmala masah krnao ko ilae, daonaaoM haqa kI KulaI
hqaoilayaaÐ, hr haqa kI caaraoM ]MgailayaaoM kao saaqa maoM imalaaAao AaOr ApnaI dao
lambaI ]MgailayaaoM ko isaraoM kao daonaao haqa sao imaAaAao, AaOr [sa trh sao maaqao pr
rKao jaOsao ko vaao $eÐ pr rKo haoM, AaOr Aaihsta sao qaaoD,I tk naIcao lao
jaaAao.ek satr pr ]MgailayaaoM kao maaqao pr, plakaoM pr, naak kI daonaao trf,,
haoMzaoM pr, AaOr qaaoD,I ko caohro vaalao ihssao pr rgaD,ao.[saI trh hqaoilayaaoM kao
gaalaaoM pr rgaD,ao.
3- dUsarI baar haqaaoM kao ima+I pr rKao AaOr haqaaoM kao talaI bajaaAao
taik j,yaada ima+I AaOr QaUla JaD, jaae, phlao ]laTo haqa kI caaraoM ]MgailayaaoM ko
Ad$naI ihssaaoM kao rgaD,ao saIQao haqa kI ]MgailayaaoM ko isarao ko naIcao rKkr
Kocato hue kuhnaI tk lao jaaAao.[sa trh lao jaanao maoM saIQao haqa ko naIcao haqa
ifr jaaegaa.ifr baaeM haqa kI hqaolaI saIQao haqa ko }pr kI trf, kuhnaI sao
]MgailayaaoM tk KoMcato hue laaAao AaOr baaeÐ haqa ko AMgaUzo Andr kI trf, kao
saIQao haqa ko AMgaUzo kI pIz pr forao, ifr [saI trh saIQao haqa ko AMgaUzo kI
pIz pr forao, ifr [saI trh saIQao haqa kao baaeM haqa pr forao ifr ]MgailayaaoM
ka iKlaala krao.Agar AMgaUzI phnaI hao tao ]sao ]tarnaa yaa ihlaanaa j,a$rI
hO.hqaoilayaaoM kao ima+I pr rgaD,a,o laoikna ima+I AaOr QaUla kao haqaaoM pr rhnaa
caaihe.
[131]
vauj,aU ko ilae AaOr ek gausla ko ilae tyammauma krnaa j,a$rI hO.

caIj,aoM jaao ek tyammauma kao Kairja


krtI hOM
tyammauma ko jaao ]j,ar j,a$rI hOM jaba vaao K%ma hao jaaeÐ tao tyammauma rd
AaOr Kairja hao jaata hO, jaba panaI imala jaae, AaOr ]na caIj,aaoM kI halat maoM
jaba ek Sa#,sa ka vauj,aU yaa gausla Kairja hao jaae.

vauj,aU, gausla AaOr tyammauma ko faedo


[na paikyaaoM/saf,a[-yaaoM sao jaao [baadt krnao ko ilae kI jaatI hOM bahut
saaro faedo ]zae jaa sakto hOM.hmaarI idmaaga,I saoht saaqa ko saaqa ijasmaanaI
saoht ko maamalao maoM [sako bahut f,ayado hOM.hma ]na faedaoM maoM sao kuC maMdrjaaj,aola
bata rho hOM:
1- hmaarI raoj,amara- kI ija,MdgaI maoM, hmaaro haqa hr trh ko jaraisamaaoM ko
rabato maoM Aato hOM.vauj,aU krto va@t haqaao,M caohro AaOr pOraoM kao Qaaonaa CUt AaOr
KujalaI kI baImaairyaaoM ko iKlaaf, bahut Asardar hO.kuC jaraisama AaOr
baImaairyaaoM pOda krnao vaalao kID,o Kala ko j,aire ijasma maoM Gausa jaato hOM.
2- Apnao naqanaaoM kao Qaaonao ko j,aire jaaoik hmaarI saaÐsa ko inaj,aama ko
maailak hOM, hma QaUla AaOr jaraisamaaoM kao Apnao pUro ijasma maoM daiKla haonao sao
bacaato hOM.

[132]
3- caohro kao Qaaonao sao Kala maj,abaUt haotI hO.yao isardd- AaOr qakana
kao hlka krta hO.yao nasaaoM AaOr rgaaoM kao ]Baarta hO.[sa vajah sao, vaao laaoga
jaao lagaatar vauj,aU krto hOM Apnao caohro kI KubasaUrtI kao nahIM Kaoto caaho jaba vaao
baUZ,o hI @yaaoM na hao jaaeÐ.
4- ]na maamalaaoM maoM ijanamaoM ek gausla kI j,a$rt haotI hO, ek baD,I
takt saf,- haotI hO, idla kI QaD,kna AaOr KUna ka daOrana baZ, jaata hO, saaÐsa
ka ]tar caZ,aAao BaI baZ, jaata hO.ijasma kI baZ,I hu[- hrkat qakana kao kma
krtI hOM AaOr Aarama ka sababa banatI hOM.AamataOr sao, idmaaga,I hrkt AcCI
KasaI Aaihsta hao jaatI hO.gausla ko saaqa, ijasma ApnaI pUranaI takt pa laota
hO.dvaa ko [laaja ko tdark ko taOr pr, ijasma kao barabar Qaaonaa bahut Ahma
hO.
5- Aama halataoM maoM, hmaaro ijamsa maoM saakna barkI kuvvat baakI haotI
hO.ek ijasma kI saoht [sa barkI takt sao naj,adIkI imalatI hu[- haotI hO.yao
naf,isayaatI dbaaAao, maaOsamaI halaat, kpD,aoM, rhnao kI halat AaOr kama krnao
kI jagah, AaOr iryaastaoM kI vajah sao naahmavaar/gaO,rmatavaaj,ana hao jaata hO
ijasako ilae ek Sa#sa kao gausla krnaa caaihe.yao barkI vaj,ana gaussao maoM caar
gaunaa AaOr jaba ek Sa#,sa kao gausla kI j,a$rt hao ]sa va@t baarh gaunaa baZ,
jaata hO.Aaja, [tnaa idKnao vaalaI SauAaAao ko saaqa, baahrI Kala kI tsvaIroM
laI jaa saktI hOM.yao maalaUma ikyaa gayaa hO ko, saaohbat krnao ko baad, ijasma kI
pUrI sath [sa j,aaed saaka barkI vaj,ana sao Zk jaatI hO.yao prt Kala kI
Aa^@saIjana tbaadlao kao raoktI hO.yao Kala ko rMga kao f,Ika krtI hO AaOr
jaldI Jauir-yaaÐ laatI hO.[sasao bacanao ko ilae, yao j,a$rI hO ko pUro ijasma kao
Qaaoyaa jaae, iksaI BaI ihssao kao baga,Or QaUlao na CaoD,a jaae, caaho vaao Qabbaa ek
ipna ko isaro ko barabar hI @yaaoM na hao.[sa trh, panaI ijasma kao manaf,I barkI
vaj,ana laonao ka sababa banaatI hO AaOr ijasma kao ]sakI AsalaI halat maoM phuÐcaatI
[133]
hO.[sailae, dvaa[- ko Asabaaba ko taOr pr BaI, gausla ek laaj,amaI saf,a[- bana
ga[- hO.
6- vauj,aU AaOr gausla GaUmaanao ko inaj,aama pr BaI masabat Asar Dalata
hO.vaao nasaaoM kI sa#tI AaOr tMgaa[- kao bacaata hO.vauj,aU maoM, [laaka[- GaumaaAao
haota hO.gaudUdI inaj,aama }pr kI naak AaOr galao kI gauzlaI kao Qaaonao sao ]BartI
hO.[sako saaqa hI, galao kao AaOr ]sako haiSae kao Qaaonao sao gaudUdI inaj,aama pr
Asar pD,ogaa.[sa gaudUdI GaUmaaAao sao, jaao vauj,aU AaOr gausla ko j,aire Aasaana kr
ide gae hOM, bacaaAao ko vaalao ilae ijanho lymphocyte khto hOM vaao ijasma
kao nauksaanadayak maaddaoM sao bacaatI hO AaOr ijasma ko maukabalao kao baZ,atI hO.
7- tyammauma, jaaoik ima+I yaa ima+I ko saamaana sao ikyaa jaae, jaba vahaÐ
panaI na hao tao, vaao BaI ijasma kI saakna ibajalaI kao bahut hd tk kma kr
dotI hO.

2- najaasat sao thart


ek Sa#,sa ko ijasma, yaa kpD,aoM pr kao[- najaasat (maaddo ijanhoM
[slaama nao naapak batayaa hO) nahIM haonaI caaihe jaaoik salaat (namaaj,a) pZ, rha
hao yaa ]sa jagah pr jahaÐ vaao [baadt kr rha hao.isar ka Gaora, TaopI, ek
pgaD,I, camaD,o ko jaUto AaOr nailana (KD,a}Ð) BaI kpD,aoM maoM Aa jaato hOM.@yaaoMik
ek Sa#,sa kI gad-na ko [traf, baMQao hue skarf, ka laTka huAa ihssaa [Qar
]Qar GaUmata hO jaOsao vaao Sa#,sa GaUmata hO, jaba vaao namaaj,a pZ, rha haota hO, tao
]sao BaI kpD,o kI trh maana laoto hOM, AaOr Agar ]sa kpD,o ka ihssaa
saaf,/pak nahIM hO tao namaaj,a kubaUla nahIM kI jaaegaI.jahaÐ vaao KD,a huAa hO
AaOr jahaÐ vaao Apnaa isar rK rha hO, ]sa kpD,o pr jaao j,amaIna pr fO,laa huAa

[134]
hO, jaba vaao ihssao saaf, haoM, tao namaaj,a kubaUla kI jaaegaI caaho Agar ]sako dUsaro
ihssaaoM pr najaaj,at lagaI hao.@yaaoMik, sakaf,- kI trh, kpD,a ijasma sao jauD,a
huAa nahIM haota.]sa Sa#,sa kI namaaj,a kubaUla nahIM haotI jaao ek baMd baaotla maoM
pOSaaba ]zae hue hao.@yaaoMik, baaotla vaao jagah nahIM hO jahaÐ pOSaaba banata hO.
[[sailae [sa baat kI [jaaj,at nahIM hO ko jabako KUna kI yaa AayaaoDIna kI
iTM@car kI baMd baaotla ]zakr namaaj,a Ada kr rha hao yaa ek baMd baa^@sa hao
ijasamao KUna sao Bara $maala hao yaa kpD,o ka ek TukD,a hao ijasamao najaasat lagaI
hao drhma ko saa[-j,a yaa ]sasao baD,I ijana jagahaoM pr ek Sa#,sa ko daonaao pOr
pD,oMgao AaOr jahaÐ ek Sa#,sa isar rKo vaao saaf, haonaa caaihe.ek kpD,o, SaISao
[yaa naaelaa^na] kao ibaCakr yaa najaasat pr rKnaa kubaUla haota hO.yao namaaj,a ko
ilae nauksaanadh nahIM haota Agar ek Sa#,sa ko kpD,o ka laTkta huAa isara
jaba Jauko tao iksaI sauKI najaasat kao Cue.
Agar kabaa najaasat (naIcao doiKe) [tnaI baD,I nahIM hO ijatnaa ko ek
drhma kI ijasaamat yaa j,yaada, ek Sa#,sa kI Kala yaa kpD,aoM pr ]sa jagah
pr jahaÐ vaao namaaj,a pZ, rha hao tao [sailae Ada kI ga[- namaaj,a kubaUla hao
jaaegaI.bahrhala, Agar yao ek drhma kI trh hO tao yao thrImaI mak$h hO
AaOr yao vaaijaba hO ko [sao saaf, ikyaa jaae.Agar yao drhma sao j,yaada hO tao yao
fj,a- hO ko [sao Qaaoyaa jaae.Agar yao drhma sao CaoTa hO tao [sao Qaaonaa saunnat
hO.yao fj,a- hO ko Qaaonaa, caaho Agar vaao ek baUMd, Saraba kI hI @yaao na
hao.[maamaena [[maama-e AbaU yausaUf, AaOr [maama-e maaOhmmad] AaOr baakI tIna
masalak ko mautaibak, kabaa najaasat kao pUra Qaaonaa caaho vaao CaoTa saa hI @yaaoM na
hao [sao Qaaonaa fj,a- hO.}pr bata[- ga[- ksaaoTI najaasat ko maamalao vaao tBaI haogaI
jaba ek Sa#,sa kao namaaj,a pZ,naI hao, tba nahIM jaba ek Sa#,sa najaasat kao
Qabbaao maoM rKo.

[135]
ek drhma ka vaj,ana ek imaskala ko barabar hO, yaanaI caar ga`ama
AaOr AssaI saoMTIga`ama, gaaZ,I najaasat ko barabar.ptlaI najaasat vaao hO jaao ek
Sa#,sa ko Kulao haqa kI hqaolaI maoM panaI kI sath kI trh baD,I hao.jaba gaaZ,I
najaasat ek imaskala sao BaI kma ]sa jagah pr fOlaI hao jaao haqa kI hqaolaI sao
baD,a hao ek Sa#,sa ko kpD,aoM pr, tao yao namaaj,a kao baaitla nahIM krta.
yahaÐ pr dao iksma kI najaasat hOM:
1- kabaa (galaIj,a) najaasat: vaao saba caIj,aoM jaao ek vauj,aU yaa gausla kao
j,a$rI krtI hOM jaba vaao ek [MsaanaI ijasma sao inaklao, baho laoikna Kala Kraba
na hao, gaaOSt, ]na jaanavaraoM ka pOSaaba AaOr paKanaa ijanaka gaaOSt nahIM Ka
sakto [isavaae icamagaadD, ko] AaOr ]nako baccao; AadmaI ka KUna AaOr saaro
jaanavaraoM ka KUna; Saraba, gaaoSt Kanao vaalao, saUAr, GarolaU pirMdaoM ka paKanaa,
jaanavaraoM AaOr BaoD, AaOr bakiryaaoM ka paKanaa saba ga,laIj,a hO yaanaI, kabaa.
2- Kf,If, najaasat: jaba tumharo Aj,aU maoM sao ek yaa tumharo kpDaoM ko
ek ihssao pr Kf,If, najaasat ko daga, pD, jaae, tao manaf,I taOr pr yao tumharI
namaaj,a pr Asar nahIM Dalata jaba tk ko vaao Aj,aU ko ek-caaOqaa[- yaa ]sa
ihssao kao ijasa pr Qabbaa lagaa hao Zk na lao.Kae jaanao vaalao jaanavaraoM ka
pOSaaba AaOr ]na icaiD,yaaoM ka paKanaa ijanaka gaaoSt Kayaa nahIM jaata vaao
Kf,If, hO.Kae jaanao vaalao pirMdaoM jaOsao kbaUtr AaOr icaiD,yaaoM kI baIT saaf,
hO.
najaasat sao bahnao vaalaI Sae Ak- inacaaoD,naa BaI najasa hO.[sa vajah
sao, rkI AaOr Saraba kabaa najaasat hO AaOr, Saraba kI trh, [nakao pInaa hrama
hO.namaaj,a pZ,nao sao phlao KUna, Saraba AaOr naSaIlaI caIj,aaoM kao kpD,aoM yaa ijasma
pr sao Qaao laonaa caaihe.jaba gaMda maadda ]D,ta hO tao yao saaf nahIM

[136]
haota.baaotlao, yaa [saI trh ko ba@sa, ijanamaoM yao gaMdo maaddo haoM ]nhoM namaaj,a ko
daOrana phnao jaanao vaalao kpD,aoM kI jaobaaoM sao inakala donaa caaihe.
najaasat kao iksaI BaI iksma ko saaf, panaI, maustmala panaI yaa bahnao
vaalaI Sae jaOsao isarka yaa gaulaaba jala sao saaf, kr laonaa caaihe.panaI jaao ek
vauj,aU yaa gausla ko ilae [stomaala ikyaa jaae ]sao (mausatmala panaI) khto hOM.yao
saaf, haota hO.Agarcao, yao hdsa kI halat sao pakI ko ilae saaf, nahIM haota
(bagaOr vauj,aU yaa gausla kI halat haonaa).najaasat [sasao saaf, kI jaa saktI
hO.ek Sa#,sa [sasao dUsara vauj,aU yaa gausla nahIM kr sakta.
[stnjaa: najaasat ko Kairja haonao ko baad Apnao Aagao yaa pICo ko
ihssao kao saaf, krnao kao [stnjaa khto hOM.[stnjaa saunnat-e mauAi@da hO.dUsaro
laf,j,aaoM maoM, ek mad- yaa AaOrt ko ilae yao saunnat hO ko paKanaa yaa pOSaaba krnao
ko baad baotulaKlaa maoM Apnao Aagao yaa pICo (satr) kao saaf, krnaa ek p%qar
ko saaqa yaa kuC panaI ko saaqa taik kao[- poSaaba yaa paKanaa vahaÐ CuTa na rh
jaae.Agarcao, Apnao Avart ihssaaoM kao dUsarao ko saamanao Kaolao bagaOr panaI sao
[stnjaa krnaa maumaikna nahIM tao ]sao panaI ko saaqa [stnjao kao CaoD, donaa caaihe
caaho Agar ek baD,I imakdar najaasat kI lagaI hI @yaaoM na rh jaae.ek Sa#,sa
kao Apnao Avart ihssaaoM kao Kaolanaa nahIM caaihe AaOr [saI halat maoM namaaj,a pZ,
laonaI caaihe.Agar ek Sa#,sa ]nhoM Kaolata hO, tao vaao ek gaunahgaar bana jaata
hO jaao ek hrama krta hO.jaba ]sao ek AkolaI jagah imala jaae, tao ]sao
panaI ko saaqa [stnjaa krnaa caaihe AaOr namaaj,a daobaara Ada krnaI caaihe.
“Agar ek Ahkama tuma sao hrama kranao ka sababa banao, tao tumhoM [dor krnaI
caaihe yaa] Ahkama kao CaoD, donaa caaihe eosaa na hao tuma hrama kr dao.”
yao thrImaI mak$h hO ko iksaI hDDI, Kanao ka samaana, Kad, [-TaoM,
bat-na yaa galaasa ko TukD,aoM, kaoelao, jaanavaraoM ko Kanao yaa dUsaro ko saamaana,
[137]
kImatI caIj,aaoM jaOsao ko isalk, maisjad sao fo,MkI hu[- caIj,aaoM, j,amaj,ama panaI,
pi%tyaaoM yaa kaga,j,a sao [stnjaa krnaa.ek saado kaga,j,a kI BaI [j,j,at laonaI
caaihe.[sa baat kI [jaaj,at hO ko kaga,j,a ko TukD,aoM yaa AKbaaraoM sao ijasamaoM
ga,Or $hanaI naama haoM yaa thrIro hao ijanaka maj,ahba sao kao[- laonaa donaa na hao ]nasao
[stnjaa kr sakto hOM.laoikna tuma iksaI BaI eosao kagaj,a sao [stnjaa nahIM kr
sakto ijasamaoM [slaamaI hu$f, haoM.ikblao kI trf, mauh yaa pIz krko pOSaaba yaa
paKanaa krnaa, jabaik KD,o hao yaa naMgao hao, baga,Or iksaI ]j,ar tao yao mak$h
hO.jahaÐ pOSaaba pD,a rh jaae vahaÐ gausla krnao kI [jaaj,at nahIM.tahma tba
[jaaj,at hO Agar pOSaaba $ko nahIM AaOr bah jaae.[stnjao ko ilae [stomaala
panaI najasa hao jaata hO.Apnao kpD,aoM pr [sako CIMTo mat Aanao dao.[sailae,
jaba [stnjaa krao tao tuma Apnao Avart ihssaaoM kao Kaola laao AaOr [sao AkolaI
jagah pr krao.ek Sa#,sa Apnao haqa kao ptlaUna maoM Dalakr vaaSabaoisana ko
saamanao krko AaOr [sa trh Apnao Aj,aa kao APanaI hqaolaI ko panaI sao Qaao kr
[stnjaa nahIM kr sakta.jaba pOSaaba ko Qabbao laga jaaeÐ, tao ek Sa#,sa kI
hqaolaI maoM najasa hao jaata hO AaOr [sa trh ptlaUna ijasa pr vaao igara hO najasa
hao jaaegaI.Agar vaao ihssaa, jahaÐ yao panaI igara hO, vaao BarI hqaolaI sao j,yaada
hO, vaao namaaj,a sahI nahIM haogaI.[sitbara: AadimayaaoM ko ilae vaaijaba hO ko
[sitbara kroM, yaanaI poSaaba kI jagaah kao[- baUMd na CaoD,o, calakr, KaÐsakr yaa
]laTI trf, laoTnao sao.ek Sa#,sa jaba tk vauj,aU na kro jaba tk vaao mautma[-na na
hao jaae ko vahaÐ pr ek ktra BaI nahIM bacaa.ek ktra BaI baahr inaklanaa
vauj,aU daonaao kao baaitla krta hO AaOr underwear gaMdI krta hO.Agar BarI
hqaolaI sao kma ptlaUna pr igar jaae, tao ek Sa#,sa ko ilae mak$h hO ko vauj,aU
krko ]sasao namaaj,a pZ,naa.Agar j,yaada ktro, tao namaaj,a ibalkula sahI nahIM
hO.vaao ijanho [sitbara kI proSaanaI hO ]nhoM $[- ko gaaolao baajaro kI baIja ko
barabar ApnaI pOSaaba ko Cod pr rK laonaa caaihe.$[- poSaaba ko baahrI ktro
saaoK laogaa.isaf,- $[- ko isaro baahr nahIM inaklanao caaihe.
[138]
3- satr-e Avart
(satr-e Avart AaOr AaOrtaoM ka Apnao
Aapkao Zknaa)
ek Sa#,sa ko ijasma ko vaao ihssao jaao ]sako ilae hrama hOM Kulao
CaoD,nao, dUsaraoM kao idKanaa AaOr jaao dUsaraoM ko ilae BaI hrama hOM doKnaa, ]nhoM
Avart ihssao khto hOM.ek AadmaI ko Avart ihssao ]sakI naaf AaOr GauTnaaoM
ko naIcalao ihssaaoM ko baIca maoM haoto hOM.GauTnao Avart hOM.[na ihssaaoM kao Kaola kr
namaaj,a Ada krnaa sahI nahIM hO; (dUsaro laf,j,aaoM maoM yao baaitla AaOr baokar hO.)
jaba namaaj,a Ada kroM, AadimayaaoM ko ilae saunnat hO ko vaao Apnao dUsaro ihssao
[baaj,aU, isar], kao Zko, AaOr maaoj,ao phnao.]nako ilae mak$h hO ko [na ihssaaoM
kao Kulaa krko namaaj,a Ada krnaa.
AaOrtaoM ko saaro ihssao isavaae hqaoilayaaoM AaOr caohro ko, ijanamaoM ]nako
haqaaoM ko baahrI ihssao ]nako baala AaOr ]nako paÐva caaraoM masalak maoM Avart
hOM.[sa vajah sao, AaOrtaoM kao (Avart) khto hOM.yao ]nako ilae fj,a- hO ko
Apnao [na ihssaaoM kao ZaMpnaa.Agar caaOqaa[- ihssaa mad- yaa AaOrt ko Avart
ihssaaoM ko [tnaI dor Kulaa rh jaae ko ek $kna hao jaae, tao namaaj,a sahI nahIM
haogaI.Agar ek CaoTa ihssaa Kulaa rho, tao namaaj,a j,aayaa nahIM haogaI, bailk vaao
mak$h hao jaaegaI.hlaka kpD,a phnanaa jaao ]sako naIcao kI saa#t yaa rMga
idKa do vaao ibalkula ]saI trh hO jaOsao ijasma ko ihssaaoM kao ZaMpa na gayaa hao.

[139]
jaba Akolao hao AaOr namaaj,a Ada na kr rho haoM, tao AaOrtaoM ko ilae
fj,a- hO ko ApnaI naaf, AaOr GauTnaaoM kao ZMap kr rKo, ApnaI kmar AaOr poT
kao ZMapo yao vaaijaba hO, AaOr ijasma ko dUsaro ihssaaoM kao ZMapnaa Adba hO.
rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa: (ek Sa#,sa kI
AaÐKaoM kao jaao ek naamahrma AaOrt kao naf,saprstI sao doKo Aaga sao BarI
jaaeMgaI AaOr ]sao daoj,aK maoM fOMka jaaegaa.ek Sa#,sa jaao ek naamahrma AaOrt
sao haqaaoM kao imalaae ]nakao ]sako galao ko [rd igard baMaQakr daoj,aK maoM Baojaa
jaaegaa.vaao jaao bagaOr j,a$rt ko ek naamahrma AaOrt sao baat kro, AaOr hvasa
ko saaqa, tao vaao hr baaolao hue laf,j,a ko ilae vaao ek hj,aar saala ko ilae
daoj,aK maoM rhogaa.)
ek dUsarI hdIsa SarIf, sao vaaj,aoh hO, (Apnao pD,aosaI kI baIvaI yaa
daost kI baIvaI kao doKnaa dsa gaunaa j,yaada gaunaah hO jaOsao iksaI naamahrma AaOrt
kao doKnaa. SaadI Sauda AaOrtaoM kao doKnaa ek hj,aar gaunaa j,yaada hO jaOsao ko
laD,ikyaaoM kao doKnaa.yao saba ij,anaa ko gaunaahaoM kI trh hOM.)
rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao bayaana ikyaa: (eo AlaI!
ApnaI ranaaoM kao mat Kaolaao.iksaI kI ranaaoM kao mat doKao, caaho vaao ek laaSa
hao yaa ek Sa#,sa jaao ij,anda hao!)
ek AaOr hdIsa-e SarIf, maoM, yao bayaana ikyaa gayaa hO (Apnao Avart
ihssaaoM kao mat Kaolaao.[sa vaasto, ko vahaÐ pr eosao BaI laaoga hOM jaao tumhoM nahIM
CaoD,ogao ]nakI trf Sama- mahsaUsa krao AaOr ]nakI [j,j,at krao).[yao fd-
hphj,aa ko firStoM hOM.]

[140]
daobaara, yao ek hdIsa-e SarIf, maoM vaaj,aoh hO: (Apnao Avart ihssaaoM
kao ZMapao.iksaI kao ]nhoM mat idKaeÐ isavaae ApnaI baIvaI yaa ApnaI jaairyaa
ko.jaba tuma Akolao hao tao Allaah tAalaa sao BaI Sama- krao!)
(Allaah tAalaa ]na AadimayaaoM pr laanat Baojao jaao AaOrtaoM kI nakla
krto hOM AaOr ]na AaOrtaoM pr BaI jaao mada-o kI nakla krtI hOM.)
(Agar ek Sa#,sa, ek naamahrma laD,kI kao doKkr Allaah ko
Aj,aaba sao Dro AaOr Apnao caohro kao ]sasao pro krlao tao Allaah tAalaa ]sao
ek na[- [baadt ka [naama Ata krta hO AaOr vaao [sa [baadt ka maj,aa caKto
hOM.
(Allaah tAalaa ]sa mad- (yaa AaOrt) kao jaao Apnao Avart ihssao
Kulao rKto hOM yaa iksaI AaOr ko Avart ihssao kao doKto hOM ]napr laanat
Baojao.)
(ek Sa#,sa jaao ek jamaaAt kI nakla krta hO vaao ]namaoM sao ek hao
jaata hO.)
yao hdIsa-e SarIf, batatI hO ko ek Sa#,sa jaao Apnao Aapkao dUsarao
maoM Zala laota hO AKlaak maoM, caala yaa kpD,aoM kI vaj,ah maoM vaao ]namaoM sao ek hao
jaata hO.vaao jaao Apnao Aapkao mauSirkaoM ko Kraba fOSna maoM Saaimala kr laoto hOM
AaOr ijanhaonao hrama kao fa[na AaT- ka naama idyaa hO AaOr jaao laaoga hrama krto
hO ]nhoM yao klaakar khto hOM, ]namaoM [sa hdIsa-SarIf, kao caotavanaI kI trh
laonaa caaihe.
yao BaI hrama hO AadimayaaoM ko ilae ko dUsaro AadmaI ko Avart ihssao
kao doKo AaOr AaOrtaoM ko ilae BaI ko dUsarI AaOrtaoM ko Avart ihssaaoM kao

[141]
doKo.[saI trh AadimayaaoM ko ilae hrama hO ko vaao AaOrtaoM ko Avart ihssaaoM kao
doKo AaOr AaOrtaoM ko ilae BaI ko madao- ko Avart ihssaaoM kao doKoM.ek AadmaI
ko Avart ihssao dUsaro AadimayaaoM ko ilae ek jaOsao hOM jaOsao ko ek AaOrt ko
dUsarI AaOrtaoM ko ilae: naaf, AaOr GauTnaaoM ko baIca ka ihssaa.ek AaOrt ko
Avart ihssao, dUsarI trf,, haqa AaOr caohro ko isavaae pUra ijamsa AadimayaaoM ko
ilae naamahrma hO.(kao[- BaI mauKtilaf, ijaMsa ka $kna jaaoik ek Sa#,sa ka
krIbaI irStodar ijasao mahrma khto hOM na hao tao vaao naamahrma haogaa).[slaama nao
ek Sa#,sa ko mahrma irStodaraoM ko naama ide hOM.vaao Azarh hOM).ek naamahrma
AaOrt ko Avart ihssaaoM kao doKnaa caaho baga,Or hvasa ko hrama (mamanauA) hO.
jaba ek baImaar Sa#,sa jaao ek kMbala ko naIcao naMgaa laoTa huAa hO vaao
Apnao isar ko [Saaro sao kMbala ko naIcao sao namaaj,a Ada krta hO.vaao ]sao naMgaa
Ada krta hO.Agar vao kMbala ko baahr isar inakala kr [sao Ada kro, tao vaao
Apnao Aapkao kMbala sao Zko hue Ada krta hO, jaaoik kaibalao kubaUla hO.
ek AadmaI, Agar ApnaI hvasa kao bacaalao, tao jaao Azarh AaOrtoM
]sapr hrama hOM inakah ko j,aire tao vaao ]sako isaraoM, caohraoM, galaaoM, baaj,aUAao,
GauTnao sao naIcao TaMgaaoM kao doK sakta hO.vaao ]nako saInao, baaj,aUAaoM ko naIcao jagah,
]sako phlaUAaoM, ranaaoM, GauTnaaoM yaa ]nakI kmar ko }pr ko ihssaaoM kao nahIM doK
sakta.
ek AaOrt ko ilae, ]sako AMkla AaOr AaMiTyaaoM ko laD,ko naamahrma
hOM.]saka dovar AaOr ]sakI bahna ka imayaaÐ BaI naamahrma hOM.]nako saaqa baat
krnaa AaOr ]nako saaqa ek hI jagah pr haonaa hrama hO.AadimayaaoM ko ilae
]nakI caacaaAaoM/tayaaAao,M fuif,yaaoM, maamauAaoM, KalaaAaoM kI baoiTyaaoM sao baat krnaa
hrama hO.]nako ilae ApnaI yaa Baa[-yaaoM kI baIivayaaoM ko saaqa baat krnaa hrama
hO.
[142]
ek AadmaI ]na Azarh AaOrtaoM sao kBaI SaadI nahIM kr sakta jaao
]sako ilae mahrma hOM.vaao ]nasao baat kr sakta hO.vaao ek saaqa, Akolao, hao
sakto hOM, jahaÐ kao[- na hao.ek AaOrt Azarh AadimayaaoM sao SaadI nahIM kr
saktI.yao Azarh AadmaI AaOr AaOrto yao hOM:

nasba ko irStodar
AadmaI AaOrtoM
1. baap 1. maaÐ
2. baap AaOr maaÐ ko baap 2. maaÐ AaOr baap kI maaeÐ
(dada/naanaa) (dadI/naanaI)

3. baoTa AaOr baoTo AaOr baoTI ko baoTo 3. baoTI AaOr baoTo AaOr baoTo kI baoiTyaaÐ
(Paaoto-navaasao)

4. Baa[- 4. bahna
5. Baa[- ko baoTo 5. bahna ko baoiTyaaÐ

6. bahna ko baoTo 6. Baa[- kI baoiTyaaÐ


7. tayaa/caacaa AaOr maamaU 7. fUf,I AaOr Kalaa

[143]
(dUQa SarIk) dUiQayaa irStodar
AadmaI AaOrtoM
8. dUQa vaailad 8. dUQa maaÐ
9. dUQa vaaladona ko baap 9. dUQa vaaladona kI maaÐe
10. dUQa baoTa, dUQa baoTo AaOr 10. dUQa baoTI, dUQa baoTI AaOr dUQa baoTo
dUQa baoTI ko baoTo kI baoiTyaaÐ
11. dUQa SarIk Baa[- 11. dUQa SarIk bahna
12. dUQa SarIk bahna ko baoTo 12. dUQa SarIk bahna kI baoiTyaaÐ
13. dUQa SarIk Baa[- ko baoTo 13. dUQa SarIk Baa[- kI baoiTyaaÐ
14. dUQa SarIk caacaa AaOr 14. dUQa SarIk fUf,IyaaÐ AaOr
dUQa SarIk maamaa dUQa SarIk KalaaeÐ

sausaralaI irStodar
AadmaI AaOrtoM
15. sasaur 15. saasa
16. saaOtolaa baoTa 16. saaOtolaI baoTI

[144]
17. saaOtolaa baap 17. saaOtolaI maaÐ
18. damaad 18. bahU

vaao AadmaI AaOr AaOrtoM jaao saD,k pr inaklato hOM jabaik ]nako
Avart ihssao baga,Or Zko haoM yaa jaao dUsarao ko Avart ihssaaoM pr naj,ar Dalato hOM
vaao daoj,aK kI Aaga maoM jalaae jaaeMgao.

4- [istkbaalao ikbalaa
(ikbalao kI trf, mauÐh krnaa)
[istkbaala-e ikbalaa ka matlaba hO kabao kI trf, namaaj,a Ada
krnaa.ma@ka-e maukr-maa Sahr mao,M kabao kI [maart kI isamat kao (ikbalaa)
khto hOM.phlao, ja$salaoma ikbalaa qaa.ihjara ko satrahvaoM mahInaaoM baad, maMgala
maoM, Saabaana ko mahInao ko baIca maoM mausalamaanaaoM kao kabaa kI trf, GaUmanao ka hukUma
idyaa gayaa hO.
ikbalaa kabaa kI [mart nahIM hO; yao [saka [maartI PlaaT hO.
yaanaI, j,amaIna sao ASa- tk kI jagah ikbalaa hO.[sa vaasto, ek Sa#,sa
jaao ek kuÐe maoM hao [diryaa ko Andr hao], }Ðcao phaD, pr hao [yaa ek jahaj,a
maoM] vaao ]sa isamat kI trf, namaaj,a Ada kr sakta hO.namaaj,a ibalkula sahI
haogaI Agar AaZ,I isamataoM ko drimayaana [f,ittahI AapiTk Asaaba maoM kabaa
Saaimala hO.

[145]
[sa halat maoM ko ek Sa#,sa ApnaI rsaUma namaaj,a daonaao kao [yaanaI,
daophr jaldI kI namaaj,a AaOr daophr baad kI namaaj,a, yaa Saama kI namaaj,a AaOr
rat kI namaaj,a maailakI yaa Saaif,-[- masalakaoM kI tklaId krto hue imalaakr]
Ada nahIM kr pae, baImaarI kI vajah sao, caaorI ko Ktro, iSakarI jaanavaraoM ko
Ktro, duSmana ko j,aire phcaana ilae jaanao ko Ktro kI vajah sao, yaa [sa maamalao
maoM ko Agar vaao Apnao jaanavar sao ]tra tao daobaara ]sa pr caD, nahIM paegaa, tao
ek Sa#,sa ijasa isamat kI trf, maumaikna hao sako mauÐh krko namaaj,a Ada kr
sakta hO.panaI ko jahaj,a yaa rola gaaD,I maoM j,a$rI hO ko ikbalao kI trf, $K
krko namaaj,a Ada krnaa.

5- [baadt ko AaOkat
ek hdIsa-e SarIf, ka bayaana hO: “ijaba`a[-la AlaOihssalaama (AaOr maOM
[[baadt ijasao khto hOM] ek saaqa, namaaj,a [yaa salaat] Ada kr rho qao, AaOr
ijaba`a[-la AlaOihssalaama) hma daonaao ko ilae ]sa namaaj,a kI [maamat kr rho qao,
dao idna lagaatar, kabao ko drvaaj,ao ko saa[-D maoM.hma daonaao nao saubah kI namaaj,a
fja` ko taOr pr (saubah gaaoQaulaI) sahr maoM Ada kI; [baitda[- daophr kI namaaj,a
saUrja ko Apnao ]$ja sao rvaanagaI pr; dor daophr baad kI namaaj,a jaba iksaI
caIj,a ko saayaa daophr ko saae ko barabar hao jaae ]sa caIj,a kI lambaa[- sao baZ,
jaae; Saama kI namaaj,a jaOsao ko saUrja gau$ba hao []sako }pr ka Aj,aa g,aayaba hao
jaae] jaae; AaOr rat kI [baadt/namaaj,a jaba ko Saama kI raoSnaI gahrI haonao
lagaI.dUsaro idna, hmanao saubah kI namaaj,a ]sa va@t pZ,I jaba saubah kI gaaOQaulaI
baZ,nao lagaI; [ibtda[- daophr kI namaaj,a jaba ek caIj,a ka saayaa baZ, jaae
daobaara ]sa caIj,a kI lambaa[- sao dor daophr baad kI namaaj,a ]sako f,aOrna baad;
Saama kI namaaj,a ]sako batae gae va@t pr raoj,aa taoD,to hue; AaOr rat kI
namaaj,a ek itha[- rat ko AaiKr maoM.ifr ]nhaonao kha e maaOhmmad, yao tumharo
[146]
ilae AaOr tuma sao phlao Aanao vaalao pOga,mbaraoM ko ilae namaaj,a ko AaOkat hOM.Aba
AapkI ]mmat [na paÐcaaoM namaaj,aaoM kao [na daonaaoM va@taoM ko baIca maoM Ada kroM
ijanapr hmanao Ada ikyaa.” [sa hdIsa-e SarIf, maoM yao vaaj,aoh huAa ko
(raoj,aanaa) namaaj,aaoM ka nambar paÐca hO.

saubah/fja` kI namaaj,a ka va@t: yao jaba saf,odI ijasao fja` khto hO


maiSrk maoM naj,ar Aae tba Sau$ haota hO.yao saUrja inaklanao ko saaqa K%ma hao
jaata hO.
jaldI daophr/j,auhr kI namaaj,a: [saka va@t Sau$ haota hO jaba caIj,aaoM
ka saayaa, CaoTa hao jaae, daobaara lambaa haonaa Sau$ hao jaae.jaba iksaI caIj,a
ka saayaa ]sakI AsalaI caIj,a kI lambaa[- sao duganaa yaa itganaa hao jaae tao yao
K%ma hao jaata hO.saaibak vaalaa dao [maama AbaU yaUsauf, AaOr maaOhmmad ASa
SaebaanaI, ko mautaibak hO, AaOr baad vaalaa Ala [maama Ala-Aaj,ama ko mautaibak
hO.
dor baad daophr/Asa` kI namaaj,a: yao j,auhr kI namaaj,a ka va@t K%ma
haonao ko saaqa Asa` kI namaaj,a ka va@t Sau$ haota hO.
1- [maamaena ko mautaibak, jaba iksaI caIj,a ka saayaa ]sakI lambaa[-
kI trh lambaa hao jaae AaOr jaba tk saUrja gau$ba nahIM haota calata rhta hO.
2- [maama-e Aaj,ama ko mautaibak, jaba iksaI caIj,a ka saayaa ]sakI
lambaa[- sao duganaa lambaa hao jaae AaOr saUrja ko ga,ayaba haonao tk rhta hO.jaba
tk saUrja pIlaa na hao jaae ]sa va@t tk namaaj,a kao maultvaI krnaa hrama
hO.ek vaa@ya jaao ]sa va@t hao jaba saUrja ko inacalao Aj,aa AaOr ]sakI satr
ko ek naoj,aa ]f,k pr j,aaihr hao.yao hrama (mamanauA) hO ko ]sako va@t tk

[147]
namaaj,a kao maultvaI krnaa.bahrhala, Agar tuma Asa` kI namaaj,a ]sako va@t tk
Ada na kr paAao, tao tumho saUrja gau$ba haonao tk pZ, laonaa caaihe.
maga,irba kI namaaj,a ka va@t: jaba saUrja Cup jaae tao [saka va@t
Sau$ haota hO.yao maga,irba maoM Saf,k gau$ba haonao tk rhta hO.rat kI namaaj,a ka
va@t jaba Saama kI [baadt ka va@t caUk jaata hO.yao fja`I-saaidk (AsalaI
sahr) kI saf,odI saaqa K%ma haota hO.
rat kI/[Saa namaaj,a ka va@t: [maama-Ala-Aaj,ama ko mautaibak, [Saa
kI namaaj,a ka va@t maga,irba maoM safod Saf,k jaato rhnao sao Sau$ haota hO.[sao dor
daophr baad kI namaaj,a ko va@t ko maamalao maoM [saI trIko sao vaaj,aoh ikyaa gayaa
hO.yaanaI, Agar ek Sa#,sa kma sao kma tIsa imanaT j,yaada [Mtoj,aar kro AaOr
ifr rat kI namaaj,a Ada kroM, tao ]sanao ]sao saaro [maamaaoM ko mautaibak Ada
ikyaa.AaQaI rat ko baad ko va@t tk [sao maultvaI krnaa mak$h thrImaI hO.
ek namaaj,a kao ]sako maukr-r va@t sao phlao yaa baad maoM (]nhoM ]nako
maukr-r Arsao maoM na pZ,naa) Ada krnaa hrama hO.yaob ek bahut baD,a gaunaah hO.
(tuik-e nayaUsapopr) ko j,aire banaae gae time tebles maoM namaaj,a AaOr [masaak
ko AaOkat ibalkula sahI batae gae hOM.
vahaÐ pr tIna va@t hO jaba ek namaaj,a/salaat kao Ada krnaa mak$h
thrImaI, yaanaI, hrama hO.ek salaat sahI (baaitla) nahIM haogaI Agar yao fj,a- hO
AaOr yao [namaoM sao iksaI ek va@t maoM pZ,I ga[-.yao tIna va@t hOM, saUrja inaklanao
ka va@t, saUrja gaU$ba haonao ka AaOr vaao va@t jaba saUrja j,avaala [daophr ko
baIca, yao vaao va@t hO jaba saUrja ]f,k sao }Ðcao naoj,ao pr hao AaOr ijasako baad
jaldI daophrbaad kI namaaj,a/j,auhr kI namaaj,a Sau$ haotI hO.] [na tIna va@t maoM
sao iksaI maoM BaI, janaaj,ao kI namaaj,a jaao phlao hI tOyaar kr laI ga[- (mak$h

[148]
va@t Sau$ haonao sao phlao) yaa sajda-e itlaavat yaa sajda-e sahU iksaI kI BaI
[jaaj,at nahIM hO.ek namaaj,a maoM ek mausalamaana kao Ada krnao kI [jaaj,at hO
saUrja gaU$ba haoto va@t vaao hO dor daophr baad (Asa`) kI namaaj,a, (jaaoik vaao
iksaI trh tba tk pZ,nao sao kaisar rho qao).
vahaÐ pr dao Arsao hOM va@t ko ijasa daOrana isaf,- naf,laI namaaj,a Ada
krnaa mak$h hO.]sa va@t sao jaba ek Sa#,sa saubah kI namaaj,a Ada krta hO
saUrja ]ganao tk.dor daophrbaad kI namaaj,a/Asa` kI namaaj,a ko baad ]sa va@t
ko Arsao ko baIca maoM AaOr Saama kI fj,a- namaaj,a ko baIca maoM.

vaj,aaht
(jaunaUba AaOr Saumaala kutUbaaoM pr namaaj,a
AaOr raoj,ao kI AdaegaI)
ek jagah kI namaaj,a ko AaOkat tbadIla haoto hOM, Kto Astvaa ko
f,asalao sao, yaanaI, Arj,ao bald kI DIgarI tk [sa pr maunahisar krto hOM, saaqa
hI saaqa [sako maaOsamaaoM pr BaI:
zMDo [laakaoM maoM, SaumaalaI Aak-iTk sak-la ko Saumaala maoM, jaba saUrja
Zlanao vaalaa haota hO, tao fja` Sau$ hao jaatI hO jabaik sahr ga,ayaba nahIM
haotI.[sailae, baalaiT saI ko SaumaalaI Ka%mao pr, garimayaaoM maoM, kao[- rat nahIM
haotI.[sailae, rat AaOr saubah kI namaaj,aaoM ka va@t vahaÐ vaa@A nahIM haota.
hnaf,I masalak maoM va@t namaaj,a ka sababa hO, naaik ]sakI phlaI Sat-
.jaba vahaÐ kao[- sababa nahIM haota, tao namaaj,a fj,a- nahIM haotI.[sailae,
[149]
mausalamaanaaoM ko ilae jaao ]na maulkaoM maoM rh rho hao, yao dao namaaj,aoM fj,a- nahIM
hOM.jaunaUbaI inasf, kurh maoM caUMik saba trf, samaud/ hO, tao vahaÐ kao[- j,amaIna nahIM hO
[sako vaa@A haonao ko ilae.
jaba Sahr maoM ek nayaa caaÐd inaklata hO Saabaana kI tIsavaIM rat maoM
tao, yao j,a$rI hO ko saarI duinayaa maoM raoj,aa Sau$ kr idyaa jaae.idna ko daOrana
nayaa caaÐd idKnaa Aanao vaalaI rat ka nayaa caaÐd hO.[ek mausalamaana jaao kutUbaaoM
maoM ek pr yaa caaÐd pr jaae tao ]sao idna ko daOrana raoj,aa rK laonaa caaihe
Agar vaao saf,arI (saf,r maoM nahIM hO) nahIM hO.jaba idna kI raOSanaI ka va@t
caaObaIsa GaMTaoM sao baD,a hao, ]sao Apnaa raoj,aa va@t sao Sau$ krnaa caaaihe AaOr
va@t sao Kaola laonaa caaihe ]sao Apnao Aapkao ]sa va@t ko mautaibak Zala laonaa
caaihe jaao mausalamaana tklaId krto hOM ek Sahr maoM jahaÐ idna [tnao lambao nahIM
haoto.Agar vaao raoj,aa nahIM rKta, tao ]sao [sakI kj,aa krnaI haogaI jaba vaao ek
Sahr maoM jaaegaa jahaÐ idna j,yaada lambao nahIM haoto.]

Aj,aana AaOr [k,amat


Aj,aana ka matlaba hO ‘Aama Kbar’.AadimayaaoM ko ilae yao saunnat-e
maaoAi@da hO raoj,aanaa paÐca va@t kI namaaj,aaoM kI Aj,aana pZ,naa, CaoD,I [kj,aa] hu[-
namaaj,aaoM kI jaaoik fj,a- hOM ]nhoM Ada krnaa, jaumao kI namaaj,aaoM maoM KtIba kI
trf,.AaOrtaoM ko Aj,aana pZ,naa yaa [kamat khnaa mak$h hO.Aj,aana ek
}ÐcaI jagah pr Ada kI jaatI hO dUsaraoM kao va@t ka batlaanao ko ilae.Aj,aana
khto va@t, yao mausthba hO ko haqaaoM kao ]zakr ]MgailayaaoM kao kanaaoM maoM rKkr
AaOr AMgaUzo sao kanaaoM kI isaraoM kao CUnaa.[kamat khnaa Aj,aana khnao sao j,yaada
kImatI hO.Aj,aana AaOr [kamat ikbalao kI trf, $K krko khnaa

[150]
caaihe.]nakao khto va@t iksaI sao baat nahIM krnaI caaihe, naa hI iksaI kI
tkrIr yaa salaama ka javaaba donaa caaihe.

Aj,aana AaOr [k,amat kba khI jaae?


1- jaba kj,aa namaaj,aMo, Akolao yaa jamaaAt maoM, Sahr maoM yaa Kot maoM Ada
kr rho haoM, tao AadimayaaoM ko ilae Aj,aana AaOr [kamat kao j,aaor sao khnaa
saunnat hO.laaoga, ijana, p%qar jaao Aavaaj,a kao saunaoMgao vaao ]zae jaanao vaalao idna
[sako gavaah haogaoM.ek Sa#,sa jaao ek sao j,yaada kj,aa namaaj,a Ada krta hO,
ek ko baad dUsarI, ]sao Aj,aana AaOr [kamat phlao khnaI caaihe.ifr, [na
kj,aa namaaj,aaoM kao Ada krnao sao phlao, ]sao [kamat khnaI caaihe.[sa baat kI
maMj,aUrI hO Agar kj,aa namaaj,a kI vaao Aj,aana na kho.
2- vaao jaao va@t kI namaaj,a Gar maoM, Akolao yaa jamaaAt maoM Ada krto
hOM, ]nhoM Aj,aana yaa [kamat khnao kI j,a$rt nahIM hO.@yaaoMik maisjadaoM maoM
Aj,aana AaOr [kamat khnaa eosaa hI hO jaOsao GaraoM maoM BaI kh ilayaa.bahrhala,
]nako ilae yao AcCa hO ko Aj,aana AaOr [kamat khoM.va@t kI namaaj,a Ada
krnao ko baad ek [laako kI maisjad maoM, yaa ek maisjad maoM ijasakI jamaaAt
jaanaI hu[- hao, ek Sa#,sa jaao [sao maunaf,ird Ada kr rha hO ]sao Aj,aana yaa
[kamat khnao kI j,a$rt nahIM hO.saD,kaoM ko saaqa maisjad maoM, yaa ]na maisjadaoM
maoM ijanako [maama yaa mauAij,j,ana yaa jamaaAt maoM jaao jaanaI hu[- haoM, bahut saaro laaoga
jaao mau#tlaIf, AaOkat maoM Aae mauKtlaIf, jamaaAt banaa[- ek hI va@t kI
namaaj,a ko ilae.vaao hr jamaaAt ko ilae Aj,aana AaOr [kamat khoMgao.vaao jaao
Akolao namaaj,a Ada kr rha hO eosaI maisjad maoM ]sao BaI Aj,aana AaOr [kamat
[tnaI }ÐcaI khnaI caaihe ko vaao Kud sauna lao.

[151]
3- mausaaif,r, jaba jamaaAt maoM namaaj,a Ada krto hOM, saaqa hI saaqa
jaba vaao maunaf,ird taOr pr namaaj,a Ada krto hOM, tao ]nhoM Aj,aana AaOr [kamat
khnaI caaihe.Agar ek Sa#,sa jaao maunaf,ird taOr pr vahaÐ namaaj,a Ada kr
rha hO jahaÐ dUsaro BaI namaaj,a Ada kr rho hOM, tao [sako ilae [jaaj,at hO ko vaao
Aj,aana na kho.ek mausaaif,r Aj,aana AaOr [kamat khta hO jaba vaao ek Gar maoM
Akolao namaaj,a Ada kr rha hao.[sa vaasto, Aj,aana AaOr [kamat maisjad maoM
khI ga[- ]sakI namaaj,a ]samaoM Saaimala nahIM hO.Agar kuC mausaaif,raoM nao ek Gar
maoM Aj,aana dI, vaao jaao (vahI) namaaj,a baad maoM pZ,oM, ]saI jagah pr tao ]nhoM ]sao
nahIM khnaa.
ek Aaikla (baailaga,) laD,ko, ek AMQao mad-, ek pOda[-SI naajaa[-j,a
ko j,aire , yaa ek laa[lma idhatI jaao jaanato hOM ko Aj,aana iksa trh khnaI
caaihe, tao ]nako j,aire khI ga[- Aj,aana baga,Or kraht (yaa koraht) ko jaa[-j,a
hO.yao thrImaI mak$h hO ek jaunaUba Sa#,sa ko ilae Aj,aana yaa [kamat khnaa,
ek Sa#,sa ko ilae jaao baga,Or vauj,aU hao Aj,aana khnaa, ek AaOrt ko ilae, ek
f,aisak yaa SarabaI Sa#,sa ko ilae, ek baccao jaaoik Aaikla nahIM hO Aj,aana
khnaa yaa (iksaI ko ilae BaI) baOz kr Aj,aana khnaa zIk nahIM hO.eosao maamalaaoM
maoM, Aj,aana kI AdaegaI daobaara haogaI.Aj,aana ko sahI haonao ko ilae j,a$rI hO
ek mauAij,j,ana ka Aaikla mausalamaana haonaa.laa}DspIkr ko j,aire Aj,aana
khnaa sahI nahIM hO.
faisak Sa#,sa kI Aj,aana sahI na haonao kI vajah hO, @yaaoMik ]sako
[baadt ko }pr laf,j,a Baraosaa nahIM krto.yao namaaj,a ka va@t nahIM maanaa jaata,
jaba [sao ek faisak Sa#,sa yaa ek laa}DspIkr ko j,aire kha jaae.]nako
j,aire dI ga[- Aj,aana yaa iksaI BaI Alaamat ko j,aire sao raoj,aa nahIM Kaolanaa
caaihe.

[152]
vaao jaao Aj,aana kao pUrI [j,j,at doto hue (}Ðcao imaMbar pr caD,kr),
pZ,to hOM, ]sako hu$f,aoM kao taoD,o maaoD,o yaa tbadIla ike bagaOr, ]sako gaanao kI
trh na khto hue, ]sakao saunnat ko mautaibak khto hue, vaao }Ðcao djao- pr
phuÐcaogao.
laoikna, Agar Aj,aana saunnat ko mautaibak nahIM imasaasa ko taOr pr
Agar [sako kuC laf,j,a badlao hue yaa tjau-maa ike hue yaa [sao gaakr kha
jaae,- yaa Aj,aana kI Aavaaj,a laa}DspIkr sao Aa rhI hao- vaao jaao ]sao sauna
rha hao [sako laf,j,a na daohrae.[laa}DspIkr ko j,aire jaao pOSa ikyaa jaae
vaao [maama yaa mauAij,j,ana kI Aavaaj,a nahIM hO.]nakI Aavaaj,a ibajalaI AaOr
maknaatIsa maoM badla jaatI hO.jaao saunaa jaata hO vaao ibajalaI AaOr maknaatIsa ko
j,aire pOda kI ga[- Aavaaj,a hO.]

vaj,aaht (@yaa Aj,aana kao laa}DspIkr


ko j,aire donao kI [jaaj,at hO?)
laa}DspIkraoM, kao maInaaraoM pr lagaanaa, kuC mauAij,j,anaaoM ko ilae ek
saustI ka sababa bana gayao hOM AaOr ]nhoM AMQaoro kmaraoM maoM baOzo baOzo Aj,aana khnao ka
sababa hOM, bajaae [sako ko saunnat ka Qyaana rKo.imaMbar, hmaaro $hanaI j,aOvar hOM
jaao saidyaaoM sao Aasamaana kao KubasaUrt banaato Aae hOM, vaao laa}DspIkraoM ko ilae
pala bana gae hOM, [sa j,aailamaanaa ibadAt ko ilae.[slaamaI Aailama hmaoSaa saa[-
nsaI ejaad kao maanato Aae hOM.[sailae yao Sak sao baahr hO ko roiDyaao AaOr
laa}DspIkraoM ko j,aire naSrao ASaaAt f,aedomaMd hO, yao ek ejaad hO jaao na
isaf- [slaama nao caohra banaayaa, bailk ]sao talaIma ka ek j,airyaa banaakr
baD,avaa idyaa.Agarcao, laa}DspIkr kI icaD,anao vaalaI Aavaaj,a ko j,aire
[153]
[baadt krnaa nauksaanadh hO, [sa trh mausalamaanaaoM kao Aj,aana kI maize Aavaaj,a
sao pro haonaa pD,a.yao ek gaOr- j,a$rI baokar kI trh hO maisjadaoM pr
laa}DspIkraoM kao lagaanaa.jaba yao Aalaa, jaaoik [sa trh JaMJanaata hO jaOsao ko
ek caca- kI GaMTI hO bajaae pak Aavaaj,aaoM ko AkIdtmaMd idlaaoM sao [maana ko
saaqa [nakao saunnat qao, vaao maaOjaUd nahIM hO, Aj,aana jaao imaMbaraoM pr dI jaatI qaIM
AaOr maisjadaoM maoM tkbaIr kI Aavaaj,aoM jaao gaOrmauilkyaaoM kao BaI jaaoSa maoM Dala dotI
qaIM.jamaaAt jaao Aj,aana kI Aavaaj,a sauna kr maisjadaoM kao Bar idyaa krtI qaIM,
hr kaonao maoM, ApnaI namaaj,aoM KuSaA (gahra[- AaOr malaanat ko saaqa) ko saaqa Ada
krto qao, jaOsao ko sahabaa ko va@t maoM yao AasamaanaI Asar Aj,aana ko AMdr jaao [-
maana vaalaaoM kao baoKudI maoM Dalata qaa, vaao gaayaba hao gayaa hO [sa laa}DspIkr kI
QaatI lahraoM maoM.
rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa “jaao kao[- BaI
Aarama sao Aj,aana ko laf,j,aaoM kao Qaaohraegaa jaba ]sao saunaogaa, hr hurf ko ilae
]sao ek hj,aar [naama imalaogaa AaOr ]sako ek hj,aar gaunaa maaf, kr ide
jaaeMgao.”
yao saunnat hO ek Sa#,sa ko ilae jaao Aj,aana kao saunao AaOr caupko sao jaao
]sanao saunaa hO ]sao daohrae, caaho Agar kurAana Ala krIma hI @yaaoM na pZ,
(ikrAt) rha hao. “hyya Alaa…” ka ihssaa saunanao ko baad, ]sao daohranaa
nahIM hO, bailk khnaa hO, “laa haolaa valaa kuvvata [llaa iballaah.” Aaj,aana
khnao ko baad tuma ([baadt ijasao khto hOM) salaavaat pZ,ao AaOr ifr bata[- ga[-
Aj,aana kI duAa pZ,aoM.ASahdu Annaa maaOhmmadna rsaUlaullaah dUsarI baar, yao
mausthba hO ko daonaao AMgaUzaoM ko naaKUnaaoM kao caUmaaoM AaOr ApnaI AaÐKaoM pr narmaa[-
sao ]nhoM rgaD,ao.eosaa [kamat khto va@t nahIM krnaa caaihe.

[154]
Aj,aana kI ikrAt
Allaahu Akbar (caar baar)
ASa hdu Ana laa [laaha [llallaah (dao baar)
ASa hdu Ananaa mauhmmadna rsaUlaullaah (dao baar)
hyya Alassalaah (dao baar)
hyya Alala flaah (dao baar)
Allaahu Akbar (dao baar)
laa[laa-h [llaah (dao baar)
isaf,- saubah kI namaaj,a kI Aj,aana maoM, hyya Alla flaah ko baad, tumho
dao baar (Asa-salaatu hy$na imanana-naaOma) khnaa caaihe.[kamat ko ilae, tumho
khnaa hO (kd kamaa itsa-salaatu) dao baar (hyya Alala flaah) ko baad.

Aj,aana kI Altmaasa
rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa: (jabaik Aj,aana
pZ,I jaa rhI hao, yao duAa pZ,ao: “va [na[ ASahdu Ana laa [laaha [llallaahu
vaahdhu laa SarIkh va ASahdu AnanaI mauhmmadna Abaduhu va rsaUlauhU va rdItu
iballaaih rbbana va ibala [slaamaI dInaona va iba mauhmmaidna sallallaahu AlaOih va
salaaima rsaUlana naibayyaa”
rsaUlaullaah AlaOih salaama nao ApnaI ek hdIsa-e SarIf, maoM frmaayaa,
“e maorI kaOma! jaba Aj,aana K%ma hao jaae, tao yao duAa BaI pZ,ao:

[155]
(Allaahumma ribba haij,aihd-da vaitt tammaoit vassalaaitla-kaemait
Aait mauhmmadnaIla-vasalaait vala-f,j,aIlait vad-drojaotr-irf,aeit vaba Asahu
imakamana mahmaUdinala-laj,aI va Adtohu [nnaoko laa tuKilafula-maIAad”).

Aj,aana maoM laf,j,aaoM ko maAanaI


Allaahu Akbar: Allaah sabasao baD,a hO.]sao kuC nahIM caaihe.vaao
Apnao baMdaoM kI [baadtaoM kao laonao ko ilae bahut baD,a hO.[baadtoM ]sao kao[-
f,aeda nahIM dotIM.[sa laf,j,a kao caar baar daohrayaa jaata hO, taik [sako
maAanaI kI Ahimayat AcCI trh idmaaga, maoM baOz jaae.
ASahdu Ana laa [laaha [llallaah: Agarcao ]sao ApnaI Aj,amat ko
ilae iksaI kI [baadt kI j,a$rt nahIM, gavaahI dota hUÐ maOM ik Allaah ko isavaa
kao[- [baadt ko laayak nahIM.kao[- ]sakI trh nahIM.
ASahdu Ananaa mauhmmadna rsaUlaullaah: maOM gavaahI dota hUÐ AaOr maanata hUÐ
ko hj,art mauhmmad ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ pOga,mbar hOM ]sako j,aire Baojao
gae, vahI [baadtaoM ko trIko batanao vaalao hOM jaao ]sanao j,aire psand ike gae
yaanaI isaf- jaao [baadtoM Aapko j,aire bata[- ga[- vahI zIk hOM.
hyya Alassalaah, hyya Alala flaah: yao dao laf,j,a hOM jaao maaoimanaaoM kao
namaaj,a ko ilae baulaato hOM, jaao KuiSayaaoM AaOr inajaaAt ka sababa hOM.
Allaahu Akbar: kao[- ]sakI laayak [baadt nahIM kr sakta.vaao
[tnaa baD,a hO, ABaI tk ko iksaI kI [baadt ]sako laayak yaa ]sako ilae
zIk nahIM hO.

[156]
laa [laaha [llallaah: vaao, Akolaa, [baadt ko laayak hO, Apnao
Aapkao ]sako saamanao Aaijaj,a krao.[sa hkIkt ko saaqa ko kao[- ]sako
laayak [baadt nahIM kr sakta, ]sako Alaavaa kao[- AaOr [baadt ko laayak
nahIM.namaaj,a maoM taAj,aIma kI baD,a[- [na laf,j,aaoM kI Aj,amat sao samaJaI jaa
saktI hO jaao hr iksaI kao batanao ko ilae caunao gae hOM.

6- naIyat ([rada)
naIyat ([rada) ]sa va@t krnaa caaihe jabaik [f,ittah kI tkbaIr
(Sau$Aat) kI jaae.namaaj,a ko ilae naIyat krnao ka matlaba hO ko idla sao
]saka naama, va@t, ikbalaa, yao [cCa rKnaa ko [maama kI tklaId kro (jaba
namaaj,a jamaaAt maoM Ada kI jaae) ko namaaj,a kI AdaegaI kI jaae.
tkbaIr [f,ittah ko baad naIyat krnaa sahI nahIM hO AaOr [sa trh
namaaj,a Ada kI ga[- kaibalao kubaUla nahIM hO.jabaik fj,a- yaa vaaijaba namaaj,aaoM ko
ilae tuma [rada kr rho hao, tao tumho pta haonaa caaihe ko namaaj,a ka kaOnasaa
fj,a- yaa vaaijaba tuma Ada kr rho hao.rkaAt ko namabar ko ilae naIyat krnao
kI j,a$rt nahIM hO.jaba ek saunnat Ada kI jaae, tao naIyat krta hUÐ “namaaj,a
Ada krnao kI” kaf,I hO.janaaj,ao kI namaaj,a ko ilae yao naIyat hO “Allaah kI
rj,aa ko ilae namaaj,a Ada krta hUÐ AaOr marnao vaalao ko ilae duAa krta hUÐ.”
[maama kao AadimayaaoM ko [maama bananao ko ilae kao[- naIyat nahIM krnaI
haotI.laoikna (Agar vaao nahIM krta) tao vaao jamaaAt maoM namaaj,a ka savaaba
haisala nahIM krta.Agar vaao [maama haonao kI naIyat kr laota hO tao vaao yao savaaba
BaI kmaa laota hO.[maama kao [sa trh naIyat krnaI caaihe “AaOrtaoM ko [maama
bananao ko ilae,” (jaba vaao AaOrtaoM kI jamaaAt kI [maamat kro).

[157]
jaba namaaj,aoM Ada kI jaae, tao mauÐhj,aubaanaI naIyat kaf,I nahIM hO.Agar
vaao idla sao nahIM kI ga[-, tao namaaj,a/[baadt kubaUla nahIM haogaI.

7- tkbaIr-e thrImaa
thrImaa ka matlaba hO jaba namaaj,a Sau$ kI jaae tao Allaahu Akbar
khnaa AaOr yao fj,a- hO.kao[- AaOr laf,j,a ]sakI jagah badla kr kubaUla nahIM hao
sakta.kuC AailamaaoM ka khnaa hO ko yao namaaj,a ko AMdr hO.]nako mautaibak
phlao sao Sato- saat hOM Saumaar maoM AaOr namaaj,a ko $kna namabar maoM paÐca hOM.

namaaj,a ko $kna
namaaj,a ko AMdr fj,a- kao ($kna) kha jaata hO ]nako namabar paÐca hOM,

kyaama
namaaj,a paÐca $kna maoM sao phlaa hO.kyaama ka matlaba hO KD,o
haonaa.jaba KD,o haoM, tao daonaao paÐva ek ]MgalaI kI caaOD,a[- kI caar gaunaa ek
dUsaro sao Alaga hao.vaao jaao bahut baImaar hao namaaj,a baOzkr pZ, sakto hOM, AaOr
Agar vaao [tnaa baImaar hao ko baOz BaI nahIM sakta tao ApnaI kmar ko bala laoT
jaae AaOr Apnao isar ko [Saaro sao [sao Ada kro (Apnao isar kI hrkt ko
j,aire, [Saaro, sao vaga,Ora).ek tikyaa ]sako isar ko naIcao rK idyaa jaae
taik ]saka caohra ikbalao kI trf, rho, bajaae Aasamaana ko, AaOr Agar vaao
laoTa hO, ]sao Apnao GaUTnao maaoD, laonao caaihe, ]sao ApnaI TaMgao ikbalao kI trf,
nahIM fOlaanaI caaihe.

[158]
ek Sa#,sa jaao bahut j,yaada baImaar hao KD,o haonao maoM, yaa ca@kr mahsaUsa
kro yaa isardd- hao daÐtdd- hao yaa ijasma ko iksaI ihssao maoM dd- hao yaa pOSaaba yaa
iryaa/hvaa inaklatI hao pr kabaU nahIM kr pata hao yaa KUna jaarI hao jaba vaao
KD,a hao, yaa ]sao Dr hao ko ]saka duSmana ]sao doK laogaa (AaOr nauksaana)
phuÐcaaegaa. jaba vaao KD,a haogaa tao ]saka kuC caaorI hao jaaegaa, yaa ]saka
raoj,aa TUT jaaegaa yaa tkrIr ibagaD, jaaegaI yaa Avart ihssao Kula jaaeMgao,
jabaik vaao KD,a huAa hO, tao ]sao baOzkr namaaj,a Ada krnaI caaihe.$kU ko
ilae ]sao qaaoD,a Aagao Jauknaa haogaa.sajado ko ilae ]nhoM Apnaa isar fSa- pr
rKnaa haogaa.Agar ek Sa#,sa Apnaa isar fSa- pr nahIM rK pa rha, jabaik
vaao baOzkr namaaj,a Ada kr rha hao, tao ]sao $kU ko ilae qaaoD,a Jauknaa caaihe
AaOr sajado ko ilae ]sasao j,yaada Jauknaa caaihe.Agar ]saka sajada maoM Jauknaa
]sako $kU} ko Jauknao sao j,yaada nahIM hO, tao ]sakI namaaj,a sahI nahIM
haogaI.Agar vaao ek p%qar yaa lakD,I ka TukD,a fSa- pr rKkr ]sapr
sajada krta hO tao vaao gaunahgaar haogaa, caaho Agarcao ]sakI namaaj,a kubaUla hI
@yaaoM na hao jaae.yaanaI, yao mak$h tohrImaI hO.

ikrAt
yao fj,a- hO ko jabaik KD,o hao kurAana Ala krIma kI Aayat kao
saunnat kI AaOr ivatr kI hr rkaAt maoM pZ,naa, AaOr fj,a- kI dao rkaAtaoM maoM
jaba namaaj,a Akolao pZ, rho haoM.CaoTI saUrh pZ,naa j,yaada savaaba laokr Aata hO.
ikrAt kI trh, saUrh faitha kao [na rsaUma namaaj,aaoM ko ihssaaoM maoM
pZ,naa AaOr saunnat kI hr rkaAt maoM ek saUrh yaa tIna Aayaat kao pZ,naa AaOr
ivatr kI namaaj,a maoM AaOr fj,a- kI dao rkaAtaoM maoM.fj,a- maoM, (yaanaI, namaaj,a kI
duAa j,a$rI hO), yao vaaijaba hO yaa saunnat ko faitha AaOr dUsarI saUrh kao phlaI
[159]
dao rkaAtaoM maoM pZ,naa.majaId yao, ko saUrh sao phlao faitha kao pZ,naa vaaijaba
hO.Agar [na paÐca vaaijabaat maoM sao ek BaUla gae, tao sajad-e sahUva krnaa
j,a$rI hO.jaba ikrAt kI jaae, tao [sa baat kI [jaaj,at nahIM hO ko kurAana
Ala krIma ka tjau-maa ikyaa jaae.
hr namaaj,a kI [baadt maoM, isavaae jaumao kI namaaj,a AaOr [-d kI namaaj,a
ko [-maama ko ilae, yao saunnat hO ko phlaI rkaAt maoM (faitha ko baad) jaao
saUrh pZ,o vaao dUsarI rkaAt pZ,I jaanao vaalaI saUrh sao daoiganaI lambaI hao.ek
Sa#,sa jaao Akolao namaaj,a Ada krta hO ]sao hr rkaAt maoM ek jaOsaI lambaI
saUrh pZ,naI haogaI.[-maama ko ilae yao mak$h hO ko ek hI namaaj,a kI [baadt maoM
]saI rkaAt maoM vahI Aayat pZ,o yao tnaj,aIhI mak$h hO, ko dUsarI rkaAt mao,M
vahI Aayat pZ,naa jaao phlaI rkaAt maoM pZ,I ga[- hao.dUsarI rkaAt maoM yao
j,yaada mak$h hO ko ]na Aayaat yaa saUrhaoM kao pZ,naa jaao phlaI rkaAt maoM pZ,I
ga[-M saUrtaoM yaa Aayaat sao maukdma hOM.dUsarI rkaAt mao,M yao mak$h hO ko phlaI
AgalaI saUrh kao CaoD,kr dUsarI AgalaI saUrh kao pZ,naa.yao hmaoSaa vaaijaba hO ko
kurAana kI saUrtaoM yaa Aayaat kao ]nako martbao maoM pZ,naa jaOsao ko kurAana maoM vaao
ilaKI hu[- hOM.

$kU
saUrh ko baad tuma tkbaIr khto hue $kU ko ilae Jaukto hao.$kU maoM
AadmaI ApnaI ]MgailayaaoM kao Kaola laoto hOM AaOr ]nhoM Apnao GauTnaaoM pr rK laoto
hOM.vaao ApnaI kmar AaOr isar kao ek hI sath pr saIQaa rKto hOM.$kU maoM tuma
(saubahanaa ribbayala-Aj,aIma) kma sao kma tIna baar khto hao.Agar [maama tumharo
[sao tIna baar khnao sao phlao Apnaa isar ]zalao tao, tumho BaI, faOrna, Apnaa
isar ]za laonaa caaihe.$kU maoM tumharo baaj,aU AaOr TaMgao saIQaI haonaI
[160]
caaihe.AaOrtaoM kao ApnaI ]MgailayaaÐ nahIM KaolanaI caaihe.]nhoM Apnaa isar AaOr
kmar ek satr pr nahIM rKnaa caaihe, yaa Apnao baaj,aUAaoM kao saIQaa nahIM rKnaa
caaihe.[maama ko ilae yao saunnat hO, saaqa hI saaqa ]sa Sa#,sa ko ilae BaI jaao
ApnaI namaaj,a Kud Ada kr rha hao, ]sao (saima-Allaahu-ilamana himadh) khnaa
jabaik vaao $kU sao saIQaa hao rha hao.jamaaAt kao yao nahIM khnaa.[sakao khnao
ko faOrna baad, ek Sa#,sa jaao Kud namaaj,a pZ, rha hao, AaOr jamaaAt, [maama ko
yao khnao ko baad, ]sao khnaa caaihe: (rbbanaa lakla hmad) AaOr saIQaa hao jaanaa
hO, AaOr ifr, (Allaahu Akbar) khnaa sajdo GauTnao ko bala jaato hue, phlao
saIQaa GauTnaa rKao AaOr ifr ]laTa GauTnaa, ]sako baad fSa- pr, saIQaa ifr
]lata haqa rKoM.AaiKr maoM, naak AaOr maaqao kI hDiDyaaÐ fSa- pr lagaa[-e.

sajda
sajdo maoM, ]MgailayaaoM kao baMd rKo, ikbalao kI trf, ek ktar maoM
inaSaanadhI kroM kanaaoM ko saaqa, AaOr isar haqaaoM ko baIca maoM hao.yao fj,a- hO ko
maaqaa iksaI saaf, caIj,a, jaOsao ko p%qar, ima+I, lakD,I, fSa- kpD,o kao Cue,
AaOr (AailamaaoM ko j,aire) yao kha gayaa hO ko naak BaI naIcao rKnaa vaaijaba
hO.[sa baat kI [jaaj,at nahIM hO ko baga,Or iksaI AcCo ]j,ar ko KalaI naak kao
fSa- pr rKnaa.fSa- pr isaf- maaqao kao rKnaa mak$h hO.yao yaa tao fj,a- hO yaa
vaaijaba ko daonaao paÐva yaa kma sao kma hr pOr ko ek pMjao kao fSa- pr
iTkanaa.yaanaI, Agar daonaao paÐva fSa- pr nahIM rKo tao, namaaj,a yaa tao sahI nahIM
haogaI yaa yao mak$h hao jaaegaI.
sajdo mao,M pMjaaoM kao maaoD,naa AaOr ikblao kI trf Gaumaanaa yao saunnat hO.

[161]
AadimayaaoM kao Apnao baaj,aUAaoM AaOr ranaaoM kao poT sao Alaga rKnaa
caaihe.haqaaoM AaOr GauTnaaoM kao j,amaIna pr rKnaa saunnat hO.yao saunnat hO ko
eoiD,yaaoM kao kyaama ko va@t caar ]Mgala kI caaOD,a[- pr ek dUsaro sao Alaga rKo,
laoikna $kU maoM, kaOmaa, AaOr sajdo maoM [nakao ek saaqa rKnaa saunnat hO.
jaba sajdo ko ilae Jaukao tao, Apnao laMbao Zilao ilabaasa ko JaUlato hue
ihssaaoM kao yaa Apnao pajaamao kao ]zanaa mak$h hO, AaOr namaaj,a pZ,nao sao phlao
[nhoM maaoD,naa mak$h hO.yao mak$h hO ko mauD,I hu[- [yaa CaoTI] AastInaaoM kfaoM, yaa
ilabaasa ko ihssaaoM ko saaqa namaaj,a Ada krnaa.ApnaI saustI yaa isar kao ZaMp
kr namaaj,a Ada krnao kI Ahimayat kao na samaJato hue Kulao isar namaaj,a Ada
krnaa mak$h hO.AaOr namaaj,a kao naacaIj,a kr donaa kuÍ ka baa[sa banata hO.yao
mak$h hO ko jabaik ek Sa#,sa gaMdo kpD,aoM maoM hao, yaa jaao kpD,o vaao kama pr
[stomaala krta hO (yaanaI, icaknao AaOr gaMdo kpD,o) ]namaoM namaaj,a Ada krnaa.

kAda e-AaiKra
AaKrI rkaAt maoM [tnaa laMbaa baOznaa fj,a- hO ko At tihyyaat pZ,I
jaa sako.jabaik tuma baOzo hao tao tumhoM ApnaI ]MgailayaaoM sao kao[- inaSaana nahIM
banaanaa.jaba baOzo hue hao, tao AadimayaaoM kao Apnao ]laTo pOr kao j,amaIna pr lagaa
laonao caaihe ]sako pMjaaoM kao saIQaI trf, Gaumaato hue, pOr pr baOzo hue.saIQaa pOr
}pr kI trf, haonaa caaihe, j,amaIna kao pMjaaoM sao CUto hue AaOr ikbalao kI
trf, [Saara krto hue eosao trIko sao baOznaa saunnat hO.
AaOrtaoM kao tva$k ko j,aire baOznaa caaihe.yaanaI, ]nakao Apnao
kulhaoM kao j,amaIna pr iTkanaa caaihe.]nakI ranaoM ek dUsaro ko naj,adIk haonaI

[162]
caaihe.]nako pOr saIQaI trf, inaklaoMgao.]nako ]laTo pOr j,amaIna pr haonao caaihe
saIQaI trf, [Saara krto hue.

namaaj,a iksa trh Ada kI jaae?


ek AadmaI Akolao iksa trh namaaj,a Ada kro
saubah kI namaaj,a kI saunnat maMdrjaaj,aola trIko sao Ada kI jaae:
1- tuma ikblao kI isamt kI trf, GaUma jaaAao.pOraoM kI eoiD,yaaoM kao
caar ]Mgala caaOD,a[- pr ek dUsaro sao Alaga rKao.AMgaUzo ko isaro kanaaoM kI laao
kao CueÐ AaOr hqaoilayaaÐ ikblao kI trf, rhoM.idla sao yao khto hue, “maOM Allaah
kI rj,aa ko ilae Aaja saubah kI saunnat namaaj,a Ada krta hUÐ, maOM ikblao kI
trf, $K krta hUÐ,” saIQao haqa kao ]laTI klaa[- pr naaf, ko naIcao tk baaMQa
laao “Allaahu Akbar” khto hue.
2- naj,araoM kao ]sa jagah pr jamaa kr rKoM jahaÐ sajdo [Jaukanao ko
ilae] maoM isar Jaukogaa.
a) tuma saubhanaaka duAa pZ,ao.
b) Aa}j,au AaOr ibaismallaah pZ,nao ko baad, tuma saUrh f,aitha
pZ,ao.
c) f,aitha ko baad, baga,Or ibaismallaah pZ,o, tumhoM maij,ad ek saUrh
pZ,naI haogaI, imasaala ko taOr pr fIla saUrh [Saaif,[- maslak maoM,
tuma faitha AaOr j,aa[d saUrh ko baIca ibaismallaah pZ,to hao.]

[163]
3- dUsarI saUrt pZ,nao ko baad, Allaahu Akbar khto hue $ku [GauTnaaoM
pr haqaaoM kao rKto hue Jauknaa] maoM jaaAao.$ku maoM, tuma ApnaI ]MgailayaaoM kao
Kaolakr GauTnaaoM pr rK laao (pkD,nao ko trIko sao).ApnaI kmar AaOr sar kao
ek saIQa maoM rKao.Apnao pOraoM kao doKto hue saubhanaa ribbayala Aj,aIma tIna baar
khao.tuma [sao paÐca yaa saat baar BaI kh sakto hao.
4- saima Allaahu ilamana himadh khto hue $kU sao saIQao hao
jaaAao.saIQao haoto hue, tumhoM Apnao pajaamao kao }Ðcaa nahIM krnaa caaihe AaOr
ApnaI AaÐKaoM kao sajdo kI jagah sao BaI nahIM hTanaa caaihe.jaba tuma saIQao KD,o
hao jaaAao, tao tumhoM rbbanaa lakla hmad khnaa caaihe.[[sa trh KD,o haonao kao
k,aOmaa khto hOM.]
5- ek lamho ko ilae bagaO,r hrkt ko KD,o hao AaOr ifr Allaahu
Akbar khto hue sajdo ko ilae Jauk jaaAao.sajdo ko ilae Jaukto va@t,
a) phlao saIQaa GauTnaa AaOr ifr ]laTa GauTnaa naIcao rKao, ]sako baad saIQaa
AaOr ]laTa daonaao haqa j,amaIna pr rKao.
b) tuma Apnao pMjao JaukaAao AaOr ]nhoM ikblao kI trf, GaumaaAao.
c) sar haqaaoM ko baIca maoM rho.
d) ]MgailayaaÐ baMd haonaI caaihe.
e) hqaoilayaaoM kao j,amaIna pr iTkaAao, kuhinayaaoM kao j,amaIna pr na ibaCaAao.
f) tumhoM sajdo maoM kma sao kma saubhana ribbayala Aalaa tIna baar khnaa
caaihe.ifr:

[164]
6- ]sako baad, Allaahu Akbar khto hue, tuma Apnaa ]laTa pOr
j,amaIna pr rKao ]sako pMjaaoM kao saIQaI trf, rKto hue.saIQaa pOr }pr kI
trf rho ]sako pMjao j,amaIna pr rhoM AaOr ikblao kI trf, [Saara rho.tuma
ApnaI ranaaoM pr baOz jaaAao, ApnaI hqaoilayaaoM kao GauTnaaoM pr rKao AaOr ApnaI
]MgailayaaoM kao qaaoD,a Kaola dao.
7- Allaahu Akbar khto hue, tuma daobaara sajdo maoM calao jaaAao.[ek
lamho ko ilae, daonaao sajdaoM ko baIca maoM bagaOr hrkt baOznao kao jalasaa khto hOM.]
8- saubhanaa saibbayala Aalaa kma sao kma tIna baar khnao ko baad sajdo
maoM, tuma Allaahu Akbar khto hue KD,o hao jaaAao.jaba tuma KD,o hao, tao KD,o
haonao ko ilae saharo ko taOr pr haqaaoM pr Jauknaa nahIM caaihe, naa hI ga,Or j,a$rI
Apnao pOraoM kao ihlaanaa caaihe.jaba sajdo sao KD,o hao, tao tumhoM sabasao phlao
Apnaa maaqaa, ifr ApnaI naak, ifr, ]laTa haqa AaOr saIQaa haqa, ifr ]laTa
GauTnaa AaOr saIQaa GauTnaa ]zanaa caaihe.
9- jaba KD,o hao, tao tumhoM ibaismallaah, faitha AaOr dUsarI saUrt
pZ,naI caaihe.ifr tuma Allaahu Akbar khto hue $kU maoM Jauk jaaAao.
10- dUsarI rkaAt [namaaj,a kI [ka[- jaao hr ek KD,o haonao, Jauknao,
AaOr dao baar sajdaoM ko Amaala pr mauStimala hO] BaI [saI trh pUrI haogaI ijasa
trh phlaI rkaAt vaaj,aoh kI ga[-.bahrhala, dUsaro sajdo ko baad, jaba tuma
Allaahu Akbar khao, tao tumhoM KD,o nahIM haonaa, bailk tuma ApnaI ranaaoM pr baOz
jaaAao.
a)A%thIyaat, Allaahuma-ma sallaOh, Allaahuma-ma baark AaOr rbbanaa
Aaitnaa kI duAaeÐ pZ,nao ko baad tumhoM phlao saIQaI trf, salaama khnaa haogaa,
ifr ]laTI trf,, Assalaamau AlaOkuma va rhmatullaah khnaa haogaa.
[165]
b) yao krto hue, tumho Kasa duAaeÐ pZ,naI haogaIM “Allaahuma-ma
Antsa-salaa mau va imana-ksa salaa mau tbaark-t yaa j,ala-jalaaila vala-[krima.”
ifr tuma KDo hao jaaAao AaOr baIca maoM kuC kho baga,Or tuma saubah kI namaaj,a kI
fj,a- [j,a$rI [baadt] Ada krao.tumhoM saunnat AaOr fj,a- yaa fj,a- AaOr saunnat ko
baIca kuC baaolanaa nahIM caaihe.Agarcao yao namaaj,a kI naf,I nahIM krta, laoikna
saunnat ka savaaba K%ma hao jaata hO.
namaaj,a pUrI krnao ko baad, tumhoM maMdrjaaj,aola duAa pZ,naI haogaI, tumhoM
pUro tIna [istga,f,ar pZ,nao haoMgao.ifr tuma AayatlakursaI AaOr saubhanallaah,
Alahmaduilallaah, Allaahu Akbar, 33 baar pZ,ao, AaOr duAa “laa [laa-h
[llallaahu vah dhU laa SarIk lahula maulku va lahula hmdu va-hu-va Alaa kuilla
SaO[na kdIr” ek baar pZ,ao.[[na duAaAaoM kao bahut hlko sao pZ,naa
caaihe.[nakao j,aaor sao pZ,naa ibadAt hO.]
]sako baad, tumhoM duAa [Aj,a- krnaa] krnaI hO.jabaik duAa maaMga rho
hao, tao AadimayaaoM kao ApnaI baaj,aU saIQao saInao tk rKnao hOM.baaj,aUAaoM kao
kuhinayaaoM pr nahIM maaoD,naa.hqaoilayaaoM kao Kulaa rKnaa hO; vaao Aasamaana kI trf,
mauD,o haoM.[sa vajah sao ko namaaj,a ko ilae ikblaa kabaa hO AaOr duAa ko ilae
ikblaa Aasamaana hO.duAa maaÐganao ko baad, tumhoM “saubahanaa ribbaka…” kI
Aayat BaI pZ,naI caaihe.ifr Aarama sao Apnao haqaaoM kao Apnao caohro pr
malaao.
ijana namaaj,aaoM kI saunnat caar rkaAt kI hOM ]nakI dUsarI rkAt ko
AaiKr maoM baOzI hu[- halat mao,M AaOr fj,a- namaaj,aaoM maoM, tumhoM A%thIyaat kI duAa
pZ,naI caaihe.tIsarI AaOr caaOqaI rkaAt maoM saunnat namaaj,a maoM, tumhoM faitha ko
baad dUsarI saUrt BaI pZ,naI haogaI.fj,a- namaaj,aaoM kI tIsarI AaOr caaOqaI rkaAt maoM
tumhoM isaf-, faitha pZ,naI hO, kao[- dUsarI saUrt nahIM.[saI trh Saama kI namaaj,a
[166]
ko fj,a- hOM.yaanaI, tumhoM tIsarI rkaAt maoM kao[- dUsarI saUrt nahIM pZ,naI.ivatr
kI namaaj,a kI tInaaoM rkaAtaoM maoM, tumhoM faitha kI saUrt pZ,nao ko baad dUsarI
saUrt pZ,naI haotI hO.tIsarI rkaAt maoM dUsarI saUrt pZ,nao ko baad, tumhoM Apnao
daonaao haqa kanaaoM tk ]zanao haogaoM tkbaIr [Allaahu Akbar] khto hue, AaOr
(baad maoM ]laTo haqa kao klaa[- tk saIQao haqa sao pkD,to hue) tumhoM duAa ijasao
khto hOM kunaUt pZ,naI haogaI.dor baad daophr AaOr rat kI namaaj,a kI [batda[-
saunnatoM dUsarI saunnat namaaj,a kI caar rkaAt kI trh hOM.laoikna jaba tuma
]sakI dUsarI rkaAt ko baad baOzto hao, tao A%thIyaat pZ,nao ko baad,
Allaahummma-ma sallaIh AaOr Allaahuma baairk pUrI pZ,I jaaeMgaI.

ek AaOrt Akolao namaaj,a iksa trh


Ada kro:
ek AaOrt jaao Akolao namaaj,a Ada krtI hO, imasaala ko taOr pr
saubah kI namaaj,a kI saunnat, ]sao maMdrjaaj,aola trIko sao Ada krogaI:
1- vaao Apnao Aapkao sar sao laokr pOr tk ZaMpgaI, ]sako ijasma ko
KdaoKala j,aaihr nahIM haonao caaihe.isaf,- haqa AaOr caohra Kulaa rhnaa
caaihe.]sao BaI vahI saUrtoM AaOr duAaeM namaaj,a maoM pZ,naI hOM jaaoik ek AadmaI
jaba Akolao namaaj,a Ada krta hO tao pZ,ta hO, ijasa trh phlao batayaa gayaa
hO.fk- yah hOM:
a) ]nhoM Apnao haqaaoM kao kanaaoM tk nahIM ]zanaa jaOsaa ko AadmaI
krto hOM.]nhoM Apnao haqa Apnao kMQaaoM tk ]zanao hO AaOr naIyat ([rada)

[167]
baaMQanaI hO.ifr vaao Apnao saInao ko }pr ]laTo haqa kao klaa[- saIQao haqa sao
pkD,ogaI.
b) $kU krto va@t ]nhoM ApnaI kmar kao saIQa maoM nahIM rKnaa.
c) sajdo maoM vaao Apnao baaj,aUAaoM kao fSa- pr ibaCa laotI hOM.
d) baOznao kI halat maoM vaao Apnao kulhaoM pr baOzo.yaanaI, vaao Apnao
kulho j,amaIna pr iTka kr baOzo haoM.]nakI ranaoM ek dUsaro ko krIba haoM.]nako
paÐva ]nako saIQaI trf, sao baahr inaklao haoM.
sabasao baiZ,yaa trIka ek AaOrt ka namaaj,a Ada krnao ko ilae Apnao
Aapkao ZaMpnao ka, vaao ko sar ka kvar [tnaa baD,a phnanaa ko ]sako haqaaoM kao
BaI Zk lao AaOr caaOZ,a sak-T [tnaa laMbaa ko ]sako pOr BaI Zk jaaeÐ.

namaaj,a ko vaaijabaat
namaaj,a ko vaaijaba yao hOM:
1- faitha (saUrh) kao pZ,naa.
2- faitha ko baad ek dUsarI saUrh yaa kma sao kma tIna CaoTI
AayatoM pZ,naa.
3- dUsarI saUrh pZ,nao sao phlao faitha pZ,naa.
4- f,j,a- namaaj,aaoM kI phlaI AaOr dUsarI rkAt maoM AaOr saunnat AaOr
vaaijaba namaaj,aaoM kI hr rkAt maoM faitha AaOr dUsarI saUrt pZ,naa.
5- (dao) sajdo krnaa ek ko baad f,aOrna dUsara krnaa.
6- tIna caar rkAtaoM vaalaI namaaj,a maoM dUsarI rkAt maoM tSahhud pZ,nao
ijatnaa baOznaa.
[168]
7- dUsarI rkAt maoM tSahhud sao j,yaada na baOznaa.
8- sajdo maoM, naak AaOr maaqaa daonaao j,amaIna pr iTkanaa.
9- AaiKrI rkAt maoM baOzI hu[- halat maoM A%thIyaat pZ,naa.
10- tadIla-e Arkana, yaanaI [tnaa lambaa baohrkt (ijatnaa ko kh
sako) KD,o haonaa ko saubhanallaah kh sako.
11- namaaj,a ko Ka%mao pr “Asaslaamau Alaokuma va rhmatullaah khnaa.
12- ivatr namaaj,a kI tIsarI rkaAt ko AaiKr maoM duAae kunaUt
pZ,naa.
13- [-d kI namaaj,aaoM maoM tkbaIr pZ,naa.
14- [maama ko ilae saubah, jaumao, [-d, traivah, ivatr, AaOr Saama AaOr
rat kI namaaj,aaoM kI phlaI dao rkataoM maoM Aayaat kao toj,a pZ,naa.
15- [maama ko ilae, saaqa hI ]sa Sa#,sa ko ilae jaao Kud namaaj,a Ada
kr rha hao, tao yao vaaijaba hO ko j,aaohr AaOr Asar kI namaaj,aaoM maoM, Saama kI
namaaj,a kI tIsarI rkaAt maoM AaOr rat kI namaaj,a kI tIsarI AaOr caaOqaI
rkaAtaoM maoM AayataoM kao na saunaa[- donao vaalaI hlakI Aavaaj,a maoM pZ,naa
caaihe.[maama ko ilae jaao saUrtoM vaaijaba hOM toj,a Aavaaj,a maoM pZ,nao ko ilae vaao
]sa Sa#,sa ko ilae BaI [jaaj,at dI ga[- hOM jaao Kud namaaj,a Ada kr rha hO ko
toj,a Aavaaj,a maoM saaqa ko saaqa narmaa[- sao pZ,o.
Arf,a ko idna pr saubah kI namaaj,a sao, yaanaI, kurbaanaI kI [-d sao
phlao vaalao idna sao, caaOqao idna kI Asar kI namaaj,a tk, jaaoik tadad maoM namaaj,a
kI to[-sa duAaeÐ hO,M yao sabako ilae vaaijaba hO tkbaIr-e tSarIk (Allaahu
Akbar, Allaahu Akbar.laa [llaaha [llallaah.vallaahu Akbar.Allaahu
Akbar va laa[laaihla-hmad) iksaI BaI fj,a- namaaj,a ko salaama ko faOrna baad
ek baar pZ,naa.

[169]
sajda-e sahva (galtI hao jaanao AaOr
CUT jaanao kI vajah sao sajda krnaa)
jaba ek Sa#,sa namaaj,a Ada krto va@t ek namaj,a o fj,a- jaanabauJakr
yaa BaUla sao CaoD, do, tao ]sakI namaaj,a TUT jaaaegaI.namaaj,a ko vaaijabaaoM maoM sao ek
Baulao sao TUT jaae tao namaaj,a nahIM TUTtI.Agarcao, ]sao sajda-e sahva krnaa
haogaa.ek Sa#,sa jaao j,a$rI sajda-e sahva Ada nahIM krta yaa jaao namaaj,a ko
vaaijabaat maoM sao ek BaI jaanabauJakr CaoD,ta hO tao ]sao vaao namaaj,a daobaara Ada
krnaI haogaI.yao vaaijaba hO.Agar vaao eosaa nahIM krta, tao vaao gaunahgaar bana
jaaegaa.saunnat kao CaoD,nao pr sajda-e sahva kI j,a$rt nahIM hO.sajda-e sahva
ek fj,a- kao dor krnao maoM yaa CaoD,nao pr/vaaijaba maoM dorI krnao maoM Ada krnaa
caaihe.
[sa halat maoM ko k[- sajda-e sahva laaij,ama haoM tao, ek sajda-e
sahva krnaa kaf,I hO.jaba ek [maama namaaj,a maoM galatI kro AaOr sajda-e sahva
kro, tao jamaaAt kao BaI eosaa krnaa caaihe.Agar ek Sa#,sa jamaaAt maoM
galatI kro tao ]sao sajda-e sahva nahIM krnaa caaihe.
sajda-e sahva krnao ko ilae; ek trf, salaama fOrnao ko baad (namaaj,a
ko AaiKr maoM), tumho dao sajdo krnao caaihe AaOr ifr namaaj,a pUrI krnao ko ilae
baOz jaae.tumho baOzI hu[- halat maoM (A%athIyaatu), (sailla AaOr baairk),
(rbbaanaa) kI duAaeÐ pZ,naI caaihe.daonaao trf, salaama fOr kr AaOr saaqa ko
saaqa bagaO,r salaama ike hue BaI sajda-e sahva krnao kI [jaaj,at hO.
caIj,aoM jaao sajda-e sahva kao j,a$rI banaatI hOM:
[170]
KD,o hao jaanaa jaba kI tumho baOznaa caaihe qaa.baOz jaanaa jabaik tumho
KD,o haonaa qaa.jahaÐ tumho toj,a pZ,naa hO vahaÐ hlko pZ,naa.jahaÐ tumho hlko pZ,naa
hO vahaÐ toj,a pZ,naa.jahaÐ ek Sa#,sa duAa pZ, rha hO, vahaÐ kurAana Ala krIma
sao pZ,naa.jahaÐ kurAana Ala krIma sao pZ,naa hO vahaÐ ek duAa ka
pZ,naa.imasaala ko taOr pr, saUrh f,aitha ko bajaae A%athIyaat kI duAa
pZ,naa, yaa jaba tumho AtthIyaat pZ,naI hao tao saUrh f,aitha ka pZ,naa.[sa
halat maoM, f,aitha kao CaoD, donaa caaihe.namaaj,a kI AdaegaI pUrI krnao sao
phlao salaama kr laonaa.fj,a- namaaj,aaoM kI phlaI AaOr dUsarI rkAtaoM maoM dUsarI
saUrt kao na pZ,naa, tIsarI yaa caaOqaI rkaAtaoM maoM [sao pZ,naa.saUrh f,aitha ko
baad phlaI dao rkAtaoM maoM dUsarI saUrh na pZ,naa.[-d kI namaaj,aaoM kI tkbaIraoM
kao CaoD,naa.ivatr kI namaaj,a maoM duAae kunaUt CaoD,naa.

sajda-e itlaavat
kurAana Ala krIma maoM caaOdh jagahaoM pr sajdo kI AayatoM Aa[-
hOM.iksaI ko ilae BaI jaao [namaoM sao iksaI ek kao pZ, rha hO yaa sauna rha hO,
caaho vaao [saka matlaba na samaJata hao, ]sapr sajda (isar Jaukanaa) krnaa
vaaijaba hao jaata hO.ek Sa#,sa jaao sajdo kI Aayat kao ilaK rha hO yaa ihjjao
kr rha hao ]sao sajda nahIM krnaa caaihe.
sajda ]na pr vaaijaba nahIM hO jaao Aayat kI gaUMja kao phaD,aoM sao,
jagalaaoM maoM yaa iksaI AaOr jagah sao AatI hu[- saunaoM, yaa ]nako ilae BaI nahIM hO jaao
[sao icaiD,yaaoM sao saunaoM.[saka [MsaanaI Aavaaj,a haonaa j,a$rI hO.roiDyaao yaa laa}D
spIkr sao jaao Aavaaj,a saunaa[- dotI hO vaao [MsaanaI Avaaj,a nahIM hO, bailk yao ek
baojaana Qaat kI tjadId hO jaao ]sa Sa#,sa kI Aavaaj,a kI trh hO jaao kurAana
Ala krIma kao pZ, (yaa ikrAt) rha hao.[sailae, ek Sa#,sa ko ilae sajdo
[171]
kI Aayat kao Top irkaDr yaa roiDyaao yaa laa}D spIkr sao saunakr sajda-e
itlaavat krnaa vaaijaba nahIM hO.
ek vauj,aU ko saaqa, sajda-e itlaavat krnao ko ilae, ikblao kI trf,
KD,a haonaa caaihe, Apnao haqaaoM kao kanaaoM tk ]zae baga,Or Allaahu Akbar
khnaa caaihe, AaOr sajdo ko ilae Jauk jaanaa caaihe.sajdo maoM tumhoM tIna baar
saubhanaa ribbayala Aalaa khnaa caaihe.ifr, jaba KD,o hao, tao tumhoM sajda pUra
krnao ko ilae Allaahu Akbar khnaa caaihe.yao j,a$rI hO ko sabasao phlao
naIyat kro.naIyat ko baga,Or yao kubaUla nahIM haogaa.
jabaik tuma namaaj,a Ada kr rho hao, ]sa halat maoM tumhoM (sajda-e
itlaavat kI Aayat) kao pZ,naa hO, tao tumhoM faOrna ek dUsara $kU AaOr sajda
haogaa, AaOr ifr KD,o hao jaanaa hO AaOr ApnaI ikrAt (kurAana kI) kao jaarI
rKnaa haogaa.Agar tuma namaaj,a ko $kU ko ilae Jauk gae, k[- AayatoM pZ,nao ko
baad, sajdo kao Aayat ko baad, AaOr eosaa krto hue Agar tumanao sajda-e
itlaavat kI naIyat krlaI, tao namaaj,a ka $kU yaa sajdo sajda-e itlaavat maanao
jaaegaoM.jaba jamaaAt maoM namaaj,a Ada kr rho hao, ]sa vaa@yao maoM ko [maama ek
sajdo kI Aayat pZ, doM, tao tumhoM [maama ko saaqa ek j,aaed $kU AaOr dao sajdo
krnao haoMgao, caaho tumanao [maama kI khI hu[- Aayat naa saunaI hao.jamaaAt kao $kU
maoM naIyat krnaI haogaI.namaaj,a ko baahr, sajda-e itlaavat ]sa Aayat kao pZ,nao
ko faOrna baad kr laonaa caaihe, yaa ijatnaI jaldI maumaikna hao sako, Agar yao
mak$h va@t maoM hO yaa BaUla payaa hO; [sa halat maoM [sao dUsaro maunaaisaba va@t tk
ko ilae maultvaI kr donaa caaihe.

[172]
SauË ka sajda
yao sajda-e itlaavat kI trh hO.yao ]sa Sa#,sa ko ilae mausthba hO
ijasao naematoM imalaI haoM yaa ijasao mauisabat pr bacaayaa gayaa hao ko Allaah tAalaa
ko ilae sajda-e SauË Ada kro.sajdo maoM vaao phlao kho,
“Alhmaduilallaa”.ifr ]sao sajdo kI tsabaIh pZ,naI caaihe.namaaj,a ko baad
SauË ka sajda krnaa mak$h hO.
eosaa kha jaata qaa ko jaao tadIla-e Arkana ka Qyaana nahIM rKto,
jaba namaaj,a Ada krto hOM, tao [saka saarI maKlaUk pr nauksaana dh Asar
pD,ta hO.@yaaoMik, ]nako gaunaah kI vajah sao, yaa tao baairSa nahIM haotI yaa ibanaa
maaOsama ko baairSa haotI hO, [sa trh AcCo ko bajaae nauksaana j,yaada haota hO.

namaaj,a kI saunnatoM
1- daonaao haqaaoM kao kanaaoM tk ]zanaa tkbaIr [f,ittah [jaba namaaj,a
Sau$ kroM Allaah Akbar kha jaae] khnao ko ilae.AaOrtaoM kao Apnao daonaao
haqaaoM kao Apnao kMQaaoM tk ]zanaa caaihe.
2- jaba haqa ]zae jaaeÐ, tao hqaoilayaaoM kao ikblao kI trf, haonaa
caaihe.
3- tkbaIr khnao ko baad saIQao haqa sao ]laTo haqa kao klaa[- ko saaqa
pkD,naa.
4- ]laTo haqa ko }pr saIQao haqa kao rKnaa.
5- AadimayaaoM kao Apnao haqaaoM kao naaf, ko naIcao baaÐQanaa, laoikna
AaOrtaoM kao Apnao haqaaoM kao Apnao saInao pr rKnao caaihe.
[173]
6- tkbaIr-e [f,ittah khnao ko baad saubhanaaka khnaa.
7- [maama ko ilae, yaa ek Sa#,sa ko ilae jaao maunafird namaaj,a Ada
kr rha hO, Aa}j,au [Aa}j,au iballaaih imana-Sa-SaO-ta inar rjaIma] ka khnaa.
8- ibaismallaah ka khnaa.
9- $kU maoM tIna baar saubhanaa ribbayala-Aj,aIma ka pZ,naa.
10- sajdo maoM tIna baar saubhanaa ribbayala-Aalaa ka pZ,naa.
11- AaiKrI k,Ada maoM “Allaahummaa sailla Alaa…” AaOr Allaahummaa
baairk…” duAaeÐ pZ,naa.
12- namaaj,a ko AaiKr maoM, kMQaaoM ko isaraoM kao doKto hue isar kao
saIQaI trf, AaOr ifr ]laTI trf, fornaa, salaama krto va@t [“Assalaamau
AlaOkuma va rhmatullaah khto hue”].
13- jaumao AaOr [-d kI namaaj,aaoM ko Alaavaa, phlaI rkaAt maoM [tnaI
lambaI saUrt pZ,naa jaaoik dUsarI rkaAt maoM pZ,I ga[- saUrh sao duganaI hao, [yao
]saUla [maama pr Aaed haota hO.]
14- $kU sao saIQao haoto va@t saimaAllaa huilamana himadh khnaa.
15- $kU ko baad saIQao KD,o haonao ko baad rbbanaa lakla hmd khnaa.
16- sajdo maoM, ]MgailayaaoM kao imalaakr ek saaqa rKnaa (yaanaI, ]nako
baIca maoM kao[- Klaa na CaoD,naa) AaOr pMjaaoM kao maaoD,naa taik vaao ikblao kI trf,
rhoM.
17- $kU AaOr sajdaoM maoM Jaukto va@t AaOr jaba sajdaoM sao saIQao haoM tao
Allaahu Akbar khnaa.
18- haqaaoM AaOr GauTnaaoM kao j,amaIna pr rKnaa.
19- k,yaama kI halat maoM eoiDyaaoM kao caar ]Mgala kI caaOD,a[- sao ek
dUsaro sao pro rKnaa, laoikna $kU, kaomaa, AaOr sajdo maoM ]nhoM ek saaqa rKnaa.
20- faitha ko baad KamaaoSaI sao “AamaIna” khnaa, $kU ko ilae
JaUkto va@t Allaahu Akbar khnaa, $kU maoM ]MgailayaaoM kao Kaolanaa AaOr GauTnaaoM
[174]
kao pkD,naa, sajdaoM ko ilae Jaukto va@t Allaahu Akbar khnaa, AadimayaaoM ko
ilae Apnao saIQao paMva kao KD,a rKnaa jabaik vaao ]laTo paMva pr baOzo haoM, daonaaoM
sajdaoM ko baIca maoM baoOznaa.
Saama kI namaaj,a mao,M CaoTI saUrtoM pZ,I jaatI hOM.saubah kI namaaj,a maoM,
phlaI rkaAt dUsarI rkaAt sao baD,I haotI hO.vaao jaao jamaaAt maoM [maama kI
tklaId krto hOM, ]nhoM f,aitha AaOr dUsarI saUrh nahIM pZ,naI caaihe.]nhoM
saubhanaaka AaOr tkbaIroM khnaI caaihe.vaao tihyyaat AaOr salavaat-e SarIf,
pZ,to hOM.

namaaj,a kI mausthbaat
1- kyaama kI halat maoM sajdo kI jagah kao doKnaa.
2- $kU maoM pOraoM kao doKnaa.
3- sajdo maoM, ]sa jagah kao doKnaa jahaÐ naak hO.
4- baOzI hu[- halat maoM, Apnao GauTnaaoM kao doKnaa.
5- faitha saUrh ko baad jaao dUsarI AayatoM tuma pZ,aoM saubah AaOr
daophr kI namaaj,a maoM vaao lambaI haoM, AaOr Saama kI namaaj,aaoM maoM CaoTI haoM.
6- vaao jaao jamaaAt maoM [maama kI tklaId kr rho hOM ]nho ibalkula na
saunaa[- dI jaanao vaalaI Aavaaj,a maoM tkbaIr khnaI caaihe.
7- $kU maoM ]MgailayaaoM kao Kaolakr GauTnaaoM pr rKnaa.
8- $kU maoM isar AaOr gad-na kao ek barabar rKnaa.
9- jaba sajdo ko ilae Jauknao lagao tao phlao saIQaa GauTnaa AaOr ifr
]laTa GauTnaa naIcao rKoM.
10- daonaao haqaaoM ko baIca maoM sajda krnaa.
11- sajdo maoM, maaqaa rKnao sao phlao naak kao naIcao rKnaa.
[175]
12- jaba namaaj,a maoM jamaa[- Aae tao ]laTo haqa ko baahrI ihssao sao maUÐh
kao ZaÐpnaa.
13- AadimayaaoM kao ApnaI kuhinayaaÐ fSa- sao }ÐcaI rKnaI
caaihe.tahma, AaOrtaoM kao ApnaI kuhinayaaÐ fSa- pr ibaCa kr rKnaI caaihe.
14- sajdo maoM baaj,aUAaoM AaOr ranaaoM kao poT sao Alaga rKnaa
caaihe.[AadimayaaoM ko ilae]
15- $kU maoM baohrkt KD,o haonaa AaOr sajdo maoM [tnaa lambaa ko tIna
tsabaIh pZ,laI jaaeÐ.
16- sajdo maoM isar ]zanao ko baad haqaaoM kao ]zanaa.
17- sajdo maoM haqaaoM kao ]zanao ko baad GauTnaaoM kao ]zanaa.
18- kAda kI halat maoM, haqaaoM kao GauTnaaoM pr ikblao kI trf, saIQao
trIko sao rKnaa.
19- jaba saIQao AaOr ]laTI trf, salaama kha jaae, tao isar kao
Gaumaanaa.
20- jaba saIQao AaOr ]laTI trf, salaama pZ,a jaae, tao kMQaaoM ko isaraoM
kao doKnaa.

namaaj,a ko mak$hat
1- Apnao kaoT/caaoga,o kao baga,Or sahI trIko sao phnao hue kMQaaoM pr Dala
laonaa mak$h hO.
2- jaba sajdo ko ilae jaanao lagao tao Apnao kpD,o ko laTkto hue
ihssaaoM kao yaa Apnao pajaamao kao ]zanaa mak$h hO.
3- Apnao kpD,o ko laTkto hue ihssaaoM kao yaa AastInaaoM (yaa kf,aoM)
kao maaoD,o hue namaaj,a Sau$ krnaa mak$h hO.
4- ga,Or j,a$rI hrktoM mak$h hOM.
[176]
5- eosao kpD,o phnakr namaaj,a Ada krnaa jaao tuma kama pr phnato hao
(Agar vaao icaknao AaOr gaMdo haMo) yaa ijanho tuma Apnao AfsaraoM sao imalanao jaato
vakt nahIM phnato tao yao mak$h hO.
6- maUÐh maoM kuC rKnaa jaao sahI trIko sao kurAana Ala krIma kI
ikrAt na kra pae tao yao mak$h hO.Agar yao ek Sa#,sa kao kurAana Ala
krIma kI ikrAt sahI na kra tao namaaj,a ibalkula K%ma hao jaaegaI.
7- naMgao isar namaaj,a Ada krnaa mak$h hO.
8- paKanaa, poSaaba kI halat haonao kI halat maoM, yaa jaba tumhoM hvaa
CaoD,nao kI j,a$rt mahsaUsa hao ]sa halat maoM namaaj,a Sau$ krnaa mak$h hO.
9- namaaj,a ko daOrana, sajdo kI jagah sao p%qaraoM kao yaa ima+I kao
hTanaa mak$h hO.
10- jaba namaaj,a Sau$ kr rho hao,M yaa namaaj,a ko daOrana ]MgailayaaoM kao
caTKanaa mak$h hO.
11- namaaj,a ko daOrana Apnao phlaU maoM haqa rKnaa mak$h hO.
12- Apnao isar (caohro) kao caaraoM trf, ihlaanaa mak$h hO AaOr
ApnaI AaÐKaoM kao [Qar ]Qar Gaumaanaa tnaj,aIh mak$h hO.Agar tuma Apnaa saInaa
ikblao sao Gaumaa laaogao, tao tumharI namaaj,a Kairja hao jaaegaI.
13- tSahdud maoM (k,Ada maoM AaOr Kasa duAaeÐ pZ,to hue namaaj,a ko
daOrana), ku%to kI trh baOznaa, yaanaI Apnao kulhaoM pr baOznaa ranao KD,I krko
AaOr ranaaoM kao poT sao AaOr GauTnaaoM kao saInao sao imalaa laonaa AaOr haqaaoM kao j,amaIna
pr rK laonaa, mak$h hO.
14- sajdo maoM AadimayaaoM ko ilae ApnaI klaa[yaaoM kao fSa- pr rKnaa
mak$h hO.
15- ek Sa#,sa ko caohro kI trf, yaa eosao laaogaaoM ko pICo jaao toj,a
Aavaaj,a maoM baatoM kr rho haoM namaaj,a Ada kr rho haoM tao yao mak$h hO.
16- haqa yaa isar ko [Saaro sao iksaI ko salaama ka javaaba donaa
[177]
mak$h hO.
17- namaaj,a ko baahr yahaÐ tk ko namaaj,a ko daOrana jamaa[- laonaa
mak$h hO.
18- namaaj,a Ada krto va@t AaÐKoM baMd krnaa.
19- [maama ka maohraba ko AMdr KD,o haonaa mak$h hO.
20- [maama ko ilae Akolao namaaj,a Ada krnaa eosaI jagah pr jaao
fSa- sao AaQao imaTr }Ðcaa hao jahaÐ jamaaAt hao tao yao tnaj,aIhI mak$h hO.
21- ek [maama ko ilae naIcaI jagah pr Akolao namaaj,a Ada krnaa BaI
mak$h hO.
22- pIClaI saf, maoM namaaj,a Ada krnaa jabaik Aagao kI saf, maoM jagah
hao yaa pICo kI saf, maoM Akolao namaaj,a Ada krnaa jaba Aagao kI saf, maoM kao[-
jagah KalaI na hao tao yao mak$h hO.
23- eosao kpD,o phnakr namaaj,a Ada krnaa ijasamaoM ek tsvaIr hao yaa
jaanadar laaogaaoM kI tsvaIraoM hao yao thrImaI mak$h hO.
24- Agar ek jaanadar kI tsvaIr dIvaar maoM KIMca doM yaa kpD,o ko
TukD,aoM pr yaa laTko hue kaga,j,a yaa dIvaar pr isar ko }pr lagao haoM, saamanao,
yaa faOrna saIQao yaa ]laTo ek Sa#,sa kI trf, jaao namaaj,a Ada kr rha hao tao
yao mak$h hO.salaIba kI tsvaIr BaI ek jaanadar kI tsvaIr kI trh hO.
25- Aaga yaa icaMgaairyaaoM kao trf, namaaj,a Ada krnaa mak$h hO.
26- tuma namaaj,a maoM pZ,to hao AayatoM yaa tsabaIhoM ]MgailayaaoM pr igananaa.
27- Apnao Aapkao isar sao laokr pOr tk taOilae sao Zapnaa namaaj,a
Ada krnao ko ilae yao thrImaI mak$h hO.
28- Apnao isar ko caaraoM trf, pgaD,I baaÐQanaa Apnao isar ko }pr ko
ihssao kao Kulaa rKto hue namaaj,a Ada krnaa thrImaI mak$h hO.
29- naak AaOr mauÐh kao baMd krko namaaj,a Ada krnaa thrImaI mak$h
hO.
[178]
30- baga,Or sa#t j,a$rt ko galao sao KaÐsaI krko balga,ma krnaa mak$h
hO.
31- Apnao haqa ek yaa dao baar ihlaanaa, mak$h hO.
32- namaaj,a kI iksaI ek saunnat kao CaoD,naa mak$h hO.
33- baga,Or j,a$rt (sahI ]j,ar ko), Apnao baccao kao Apnao baaj,aUAaoM maoM
laokr namaaj,a Ada krnaa mak$h hO.
34- jabatk ko j,a$rt na hao eosaI caIj,aaoM ka saamanaa krnaa namaaj,a
Ada krto hue jaao tumharo idla kao BaTkaeÐ AaOr tumharo KuSauA kao raokoM, jaOsao
ko sajaavaT kI caIj,aoM, Kola, gaanao ko saaj,a/Aalaat, yaa kao[- BaI Kanaa ijasakI
tumho [cCa hao [sa trh tao yao mak$h hO.
35- dIvaar yaa SahtIr sao Jauknaa jaba fj,a- namaaj,a Ada kr rho hao
Agar eosaa krnao kI j,a$rt na haotao yao mak$h hO.
36- $kU maoM Jaukto hue yaa jaba $kU sao saIQao haoto hue Apnao haqaaoM
kao kanaaoM tk ]zanaa mak$h hO.
37- $kU ko ilae Jauknao ko baad ikrAt kao pUra krnaa mak$h hO.
38- jaba sajdo AaOr $kU kr rho haoM, tao [maama ko krnao sao phlao
Apnao isar kao Jaukanaa yaa }pr ]zanaa mak$h hO.
39- eosaI jagahaoM pr jaao ko najasa haoM vahaÐ namaaj,a Ada krnaa mak$h
hO.
40- kba` kI trf, mauÐh krko [sao Ada krnaa mak$h hO.
41- tSahhud (kAda kI halat maoM) maoM saunnat ko mautaibak na baOznaa
mak$h hO.
42- dUsarI rkaAt maoM tIna Aayaat kao lambaa pZ, donaa phlaI
rkaAt maoM jaao kha gayaa ]sasao j,yaada tao yao mak$h hO.

[179]
jaba namaaj,a Ada na kr rho haoM vaao caIj,aoM
krnaa jaao mak$h hOM:
1- jaba baotulaKlaa maoM yaa iksaI AaOr jagah paKanaa yaa poSaaba kr rho
haoM yaa rf,ae hajat sao fairK haokr Apnao Aapkao saaf, kr rho hao AaOr
tumhara Agalaa ya ipClaa ihssaa ikbalao ik rUK ho tao yao tohirmaI makrUh
haogaa.
2- saUrja yaa caaÐd kI trf, poSaaba yaa paKanaa krnaa.
3- ek CaoTo baccao kao hajatao sao raht idlaanao ko ilae [na idSaaAao
maoM iksaI ek kI trf, pkD,kr kranaa mak$h hO ek baailaga, ko ilae jaao [sao
pkD,o.[saI trh, ek baccao ka kuC [sa trh krnaa baailaga, ko ilae jaao ko
hrama hao vaao ]sa baailaga, ko ilae BaI hrama ho jaao baccao kao eosao pkDa hao.
4- baga,Or iksaI vaaj,aoh ]j,ar ko ApnaI TaÐgaaoM kao yaa ek TaÐga kao
ikblao kI trf, fO,laanaa thrImaI mak$h hO.
5- kurAana kI trf, yaa dUsarI [slaamaI iktabaaoM kI trf, BaI ApnaI
TaÐgaaoM kao f,Olaanaa mak$h hO.Agar vaao }Ðcao satr pr haoM tao yao mak$h nahIM
hO.

[180]
caIj,aoM jaao ek namaaj,a kao maMsaUK
krtI hOM
1- baga,Or iksaI vaaj,aoh ]j,ar ko, galao sao balaga,ma krnaa namaaj,a kao
Kairja krta hO.
2- ijasa Sa#,sa nao CIMka hao AaOr kha hao, “Alahmduilallaah” namaaj,a
maoM ]sao, “yarhmaukllaah” khnaa namaaj,a kao Kairja krta hO.
3- Agar ek Sa#,sa mauMfird namaaj,a Ada kr rha hao vaao pasa kI
jamaaAt ko [maama ka saunao ko ]nhaonao ek galatI krdI hO kurAana Ala-krIma
kI ikrAt krto hue AaOr [maama kao [sa galatI kI tMbaIh kro, tao ]sakI
namaaj,a baoAsar hao jaaegaI.Agar [maama kurAana Ala-krIma kI ikrAt krto
va@t, ]sa Sa#,sa kI tMbaIh saunakr Apnao Aapkao sahI kro, tao [maama kI
namaaj,a BaI baoAsar hao jaaegaI.
4- Agar ek Sa#,sa namaaj,a Ada krto va@t “laa [laaha [llaah”
kho, Agar ]sakI naIyat dUsaro Sa#,sa kao javaaba donao kI hO tao, ]sakI namaaj,a
baoAsar hao jaaegaI.Agar ]sakI naIyat Allaah tAalaa kI vahdainayat kao
vaaj,aoh krnao ko ilae hao, tao ]sakI namaaj,a baoAsar nahIM haogaI.
5- ek Sa#,sa ko Avart ihssaaoM kao Kaolanaa.
6- dd- yaa duK kI vajah sao icallaanaa namaaj,a kao baoAsar krta
hO.(Agar tuma jannat AaOr daoj,aK ko baaro maoM saaocakr icallaa rho hao, tumharI
baoAsar nahIM haogaI.)

[181]
7- iksaI ko salaama ka javaaba donaa, caaho iksaI BaI trh sao, namaaj,a
kao baoAsar krta hO.
8- Agar ek Sa#,sa ijasanao paÐca va@t kI [baadtaoM kI namaaj,aaoM sao caMd
namaaj,aoM hI CaoD,I haoM AaOr ]sao yaad hao ko ]sanao saabaka namaaj,aoM nahIM pZ,IM, tao
]sakI namaaj,a Kairja/baoAsar hao jaaegaI.
9- Agar ek Sa#,sa, jaaoik namaaj,a Ada kr rha hao, vaao eosaI hrkt
yaa kama krta hO ko kao[- BaI Sa#,sa jaao ]sao doKta hO vaao saaocata hO ko vaao
namaaj,a Ada nahIM kr rha tao, ]sakI namaaj,a baoAsar hao jaaegaI.
10- Kanaa yaa pInaa.
11- baatcaIt krnaa.
12- iksaI ko j,aire kI ga[- galatI kao sahI krnaa isavaae [maama ko
ijasakI vaao tklaId kr rha hao, namaaj,a kao baoAsar krtI hO (]sa Sa#,sa kI
ijasanao sahI kra hao).
13- namaaj,a Ada krto va@t hÐsanaa.
14- krahnaa yaa “Aa}ca!” vaga,Orh khnaa, namaaj,a kao baoAsar krta
hO.

[182]
caIj,aoM jaao ek namaaj,a kao taoD,nao ko ilae
jaa[-j,a hOM:
1- ek saaÐp kao maarnao kI vajah sao.
2- ek Baagato hue jaanavar kao pkD,nao kI vajah sao.
3- ek JaUMD kao BaoiD,yaaoM sao bacaanao kI vajah sao.
4- ek Kanao kao Aaga sao hTato hue jaao ]bala rha hao.
5- jaba namaaj,a ka va@t kj,aa haonao ka yaa jamaaAt maoM jaanao ko ilae
dor haonao ka Ktra na hao, dUsaro masalak ko mautaibak Apnao Aapkao ]sa caIj,a sao
bacaanaa jaao namaaj,a kao baoAsar krtI hao, jaOsao ko najaasat kao saaf krnaa jaao
ek drhma saI BaI kma hao yaa ifr vauj,aU krnaa jaba tumhoM yaad Aa jaae ko tumanao
ek AaOrt kao CuAa qaa jaaoik naamahrma qaI, tao tumhoM ApnaI namaaj,a taoD, donaI
caaihe.
6- poSaaba yaa hvaa inakalanao kI vajah sao (Agar tumhoM sa#,t j,a$rt
mahsaUsa hao).

caIj,aoM jaao ek namaaj,a kao taoD,nao ko ilae


fj,a- hOM
1- namaaj,a taoD, donaI caaihe ek Sa#,sa ko icallaanao kI vajah sao jaao
madd ko ilae pukar rha hao, ek AMQao Sa#,sa kao bacaanao ko ilae jaao kuÐe maoM
igarnao hI vaalaa hao, ek Sa#,sa kao bacaanao ko ilae jaao jalanao vaalaa hao yaa Dubanao
vaalaa hao, yaa Aaga bauJaanao kI vajah sao.
[183]
2- jaba tumharI maaÐ, baap, dadI yaa dada tumhoM Aavaaj,a doM, tumharo ilae
yao vaaijaba nahIM hO ko tuma fj,a- namaaj,a taoD,ao, bailk [sakI [jaaj,at hO; tahma,
Agar j,a$rI nahIM hO tao tumhoM [sao nahIM taoD,naa caaihe.laoikna naif,la namaaj,a
[caaho saunnatoM BaI] taoD,I jaa saktI hO.Agar vaao madd ko ilae pukaro, tao yao
j,a$rI hO ko fj,a- namaaj,a kao BaI taoD, idyaa jaae.

jamaaAt ([jatmaaA) maoM namaaj,a


raoj,aanaa kI paÐca namaaj,aaoM maoM, caaho ek Sa#,sa hI @yaaoM na hao vaao
jamaaAt k taOr pr kaf,I hO.AadimayaaoM ko ilae saunnat hO ko raoj,aanaa kI paÐca
va@t kI fj,a- namaaj,aaoM kao jamaaAt sao pZ,oM.[-d AaOr jaumao kI namaaj,aaoM ko ilae yao
j,a$rI (fj,a-) hO.hdIsa-e SarIf, sao vaaj,aoh hO ko jamaaAt maoM Ada kI ga[-M
namaaj,aoM j,yaada savaaba dotI hOM bainasabat ek Sa#,sa ko mauMfird Ada krnao
ko.hmaaro pOga,mbar AlaOihsa-salaama nao frmaayaa: (jamaaAt maoM Ada kI ga[- namaaj,a
kao ]sa namaaj,a sao jaao vaao Akolao Ada krta hO ]sasao sa%ta[-sa baar [tnaa
j,yaada savaaba imalata hO.) daobaara, Aapnao kha: (vaao jaao sahI vauj,aU krta hO
AaOr jamaaAt sao namaaj,a Ada krnao kI Kaitr maisjad jaata hO, tao hr kdma
ko ilae jaao vaao laogaa, ]sao ek [-naama idyaa jaaegaa, ]sako Aamaala naamao sao ek
gaunaah imaTa idyaa jaaegaa AaOr ]sao jannat maoM ek saIZ,I djaa- caZ,a idyaa
jaaegaa, Allaah tAalaa ko j,aire.)
jamaaAt maoM namaaj,a Ada krnaa mausalamaanaaoM maoM maola ka kayama krta
hO.yao [-maana vaalaao ko baIca maoM Pyaar AaOr ]nasa baZ,ata hO.jamaaAt jamaa krtI
hO AaOr baat krtI hO.[sa trh, mauisabat yaa baImaarI AasaanaI sao pkD,laI jaatI
hO.jamaaAt mausalamaanaaoM kI ek KubasaUrt imasaala hO ek ijasma, ek idla kI
trh.
[184]
ek baImaar Sa#,sa yaa maaj,aUr ko ilae, ek Sa#,sa ko ilae ijasaka pOr
kT gayaa hao, ek Sa#,sa ko ilae jaao calanao maoM bahut baUZ,a hao, AaOr ek AMQao
Sa#,sa ko ilae jamaaAt maoM jaanaa j,a$rI nahIM hO.
vaao Sa#,sa jaao namaaj,a Ada krata hO ]sao [maama khto hOM.jamaaAt ka
[maama bananao ko ilae Sato- hOM.

[maama bananao kI Sara[t


[maama bananao ko ilae C: Sara[t hOM.Agar yao pta cala jaae ko ek
[maama [na Satao- maoM sao kao[- ek nahIM rKta, tao jamaaAt kI namaaj,a kubaUla nahIM
haogaI.
1- ek mausalamaana haonaa.vaao jaao [sa Amar sao baoyakInaI kro ko AbaU
bakr isaddIk AaOr ]mar f,a$k KlaIf,a qao “rij,aAllaahu Anhumaa,” yaa jaao
maoraja pr yaa kba` ko Aj,aaba maoM yakIna na rKo vaao ek [maama nahIM hO.
2- sanao balaUga, kI ]mar kao phuÐca gayaa hao.
3- baaSaAr haonaa.ek SarabaI yaa saiTyaayaa huAa baUZ,a Sa#,sa ek
[maama nahIM bana sakta.
4- ek AadmaI ka haonaa.ek AaOrt AadimayaaoM ko ilae [maama nahIM
hao saktI.
5- kma sao kma f,aitha-e SarIf,a AaOr ek AaOr Aayat sahI trIko
pZ,nao ko kaibala haonaa.ek Sa#,sa jaao ek Aayat yaad nahIM kr sakta, yaa jaao
tjavaId ko saaqa yaad kI hu[- Aayat kao pZ, na sako, yaa jaao AayataoM kao gaa
kr pZ,oM, vaao [maama nahIM bana sakto.

[185]
6- baga,Or ]j,ar ko haonaa.ek Sa#,sa jaao ]j,ar ko saaqa hao vaao ]na
laaogaaoM ka [maama nahIM bana sakta ijanhoM kao[- ]j,ar na hao.
ek Sa#,sa ijasakI ikrAt (kurAana kI ikrAt) KubasaUrt hao,
yaanaI, jaao kurAana Ala krIma kI hu$f, kao jaanata hao AaOr jaao kurAana
Ala-krIma tjavaId ko saaqa pZ,naa jaanata hao, vaao [maama bana sakta hO.ek
Sa#,sa namaaj,a Ada nahIM kr sakta ]sa [maama kI tklaId maoM jaao namaaj,a kI
Satao- kao Ahimayat na doM.yao hdIsa “ek f,aijar yahaÐ tk ko ek pak
mausalamaana ko pICo namaaj,a Ada krao!” [saka matlaba maisjadaoM ko [maamaaoM sao nahIM
hO, bailk AmaIraoM AaOr gava-naraoM sao hO jaao jaumao kI namaaj,aaoM kI [maamat krato hOM,
taik ]nakI tklaId kI jaae AaOr ]nakI frmaabardarI kI jaae.
ek Sa#,sa jaao saunnat jaanata hao [yaanaI, maj,ahbaI [lma] ]sao dUsaraoM pr
f,aOikyat haisala hO [maama bananao ko maamalao maoM.[sako baad vaao jaao kurAana Ala
krIma kao tjavaId ko saaqa pZ,to hOM ]nhoM f,aOikyat imalatI hO.[sako baad ijanhoM
j,yaada tk,vaa hao mauMtiKba ike jaato hOM.[tk,vao ka matlaba hO Allaah tAalaa
ko Dr kI vajah sao Apnao Aapkao hrama sao pro rKnaa.] [sako baad, jaao baUZ,a
hao ]sao f,aOikyat imalatI hO.
jaao gaulaama hO,M KanaabadaoSa hOM, f,aisak ko ilae, yaanaI, ]nako ilae jaao
(Aadtna) baD,o gaunaah krto hOM,- Saraba pIto hOM, ij,anaa krto hOM, saUd laoto hOM,
ApnaI baIivayaaoM AaOr laD,ikyaaoM kao baga,Or Apnao Aapkao Zko hue baahr jaanao
donaa-, AMQao laaogaaoM ko ilae AaOr ]nako ilae jaao janma sao naajaa[-j,a haoM, ]nako
ilae [maama bananaa mak$h hO.[maama namaaj,a kao [sa trIko sao nahIM baZ,a sakto ko
jamaaAt qak jaae yaa baaor hao jaae.

[186]
ek AaOrt ko ilae [maama bananaa thrImaI mak$h hO AaOrtaoM sao banaI
hu[- jamaaAt maoM namaaj,a Ada kranao ko ilae.
Agar jamaaAt maoM isaf,- ek Sa#,sa hao, ]sao [maama ko saIQao haqa kI
trf, KD,a haonaa caaihe.jaba vahaÐ pr dao yaa j,yaada laaoga haoM ]nhoM [maama ko
pICo KD,o haonaa caaihe.AadimayaaoM kao [sa baat kI [jaaj,at nahIM hO ko ek
AaOrt yaa baccao [maama kI tklaId kroM.
[maama ko pICo, AadmaI saf,oM baaMQao, ]nako pICo baccao, AaOr baccaaoM ko
pICo AaOrtoM saf,oM baaÐQao.
jaba [maama AaOrtaoM ko ilae BaI [maama haonao kI naIyat kro, tao Agar
ek AaOrt ek AadmaI ko saaqa ]saI saf, maoM KD,I hao jaae ijasamaoM vaao namaaj,a
Ada kr rha hO tao ]sa AadmaI kI namaaj,a TUT jaaegaI.Agar yao [maama, AaOrtaoM
ka [maama bananao kI naIyat na kro, tao ]sa AadmaI kI namaaj,a kao kao[- nauksaana
nahIM haogaa.Agarcao, [sa maamalao maoM, ]sa AaOr kI namaaj,a kubaUla nahIM haogaI.vaao
jaao KD,o haokr namaaj,a Ada kr rho haoM, vaao ]sa [maama kI tklaId kr sakto
hOM jaao kAdo kI halat maoM namaaj,a Ada kroMgao.maukIma (kayama) Sa#,sa ek saf,rI
[maama kI tklaId maoM namaaj,a Ada kr sakta hO.vaao jaao ek fj,a- namaaj,a Ada
kr rho haMo vaao ]sa [maama kI tklaId nahIM kr sakto jaao ek naf,laI namaaj,a
Ada kr rha hao.vaao jaao naf,laI namaaj,a Ada kr rho haoM vaao ek [maama kI
tklaId kr sakto hOM jaao ek fj,a- namaaj,a Ada kr rha hao.Agar ek Sa#,sa
phcaana lao ko [maama ka vauj,aU nahIM hO tao ApnaI namaaj,a ]sa [maama kI tklaId maoM
Ada krnao ko baad, ]sao ApnaI namaaj,a daobaara pZ,I haogaI.
rga,aeba, barat AaOr kdr rataoM kI namaaj,aaoM kao jamaaAt maoM pZ,naa
mak$h hO.

[187]
caaho Agar jamaaAt raj,aI BaI hao, yao mak$h thrImaI hO [maama ko ilae
ko saunnat sao j,yaada ikrAt yaa tsabaIh pZ,naa.
ek Sa#,sa jaao $kU (ek rkaAt kI) maoM Saaimala nahIM huAa vaao [maama
ko saaqa ]sa rkaAt kao Ada nahIM kr sakta.ek Sa#,sa ]sa va@t Aayaa
jaba [maama $kU maoM hOM, ApnaI naIyat ]sanao krI, KD,o haokr tkbaIr khI,
namaaj,a maoM Saaimala huAa, AaOr faOrna $kU maoM JaUkto hue [maama kI tklaId Sau$
kr dI.Agar [maama nao Aanao vaalao ko $kU maoM Jauknao sao phlao $kU sao saIQaa
KD,a hao jaata hO, tao ]sanao $kU nahIM pkD,a.
$kU ko Jauknaa, sajdo ko ilae naIcao haonaa, yaa sajdo sao KD,o haonaa
[maama ko krnao sao phlao tao yao thrImaI mak$h hO.fj,a- namaaj,a ko baad saf,aoM kao
fOlaanaa mausthba hO.
Agar ek maaoimana ApnaI raoj,aanaa kI paÐca namaaj,aoM mausalasala jamaaAt
maoM Ada kr rha hO, tao ]sao [tnaa savaaba imalaogaa jaOsao ko ]sanao saba pOga,mbaraoM
“AlaOihmaussalaama” ko saaqa jamaaAt maoM namaaj,a Ada kI.
jamaaAt maoM Ada kI ga[- namaaj,a kI Af,j,ailayat [sa Sat- pr
maunahisar hO ko ]sa [maama kI namaaj,a kubaUla hao.
Agar ek Sa#,sa baga,Or vaaj,aoh ]j,ar ko jamaaAt kao CaoD, do tao vaao
jannat kI KuSabaU nahIM phcaana paegaa.vaao jaao baga,Or vaaj,aoh ]j,ar ko jamaaAt
kao CaoD,o, tao ]nhoM caaraoM AasamaanaI iktabaaoM maoM laanat dI ga[- hO.
hmaoM kaoiSaSa krnaI caaihe ko raoj,aanaa paÐca va@t kI namaaj,aaoM kao
jamaaAt maoM Ada kroM.fOsalao vaalao idna, Agar Allaah tAalaa saataoM j,amaInaaoM,
saataoM AasamaanaaoM, ASa-, kusaI- AaOr saarI tKlaIk kao traj,aU ko ek trf, rK

[188]
doM, AaOr jamaaAt sao Ada kI ga[- namaaj,a ko savaabaaoM kao, [na Satao-M kao doKto
hue, dUsarI trf,, jamaaAt maoM Ada kI ga[- namaaj,a ko [naama BaarI hOM.

sahI trIko sao [maama kI tklaId krnao ko


ilae dsa Satao- ka pUra haonaa caaihe:
1- jaba namaaj,a Sau$ krao, tao tumhoM naIyat ([rada) krnaa caaihe [maama
kI tklaId krnao ko ilae tkbaIr khnao sao phlao.yao j,a$rI hO idla sao khnaa,
“jaao [maama haij,ar hO maOM ]sakI tklaId krta hUÐ.”
2- [maama kao AaOrtaoM ka [maama bananao ko ilae naIyat krnaI caaihe
(Agar ]sao AaOrtaoM ko ilae jamaaAt krnaI hO).]sao AadimayaaoM ka [maama bananao
ko ilae naIyat nahIM krnaI haotI.bahrhala, Agar vaao ApnaI naIyat namaaj,a Ada
kranao ko ilae kro, tao ]sao [maama bananao kI rhmat BaI imalaogaI, AaOr rhmatoM
mauktlaIf, hao saktI hOM jamaaAt maoM laaogaaoM ko Saumaar ko mautaibak.
3- laaogaaoM kI eoiD,yaaÐ jaao jamaaAt banaa rho haoM, vaao [maama kI eoD,I ko
pICo hao.
4- [maama AaOr jamaaAt daonaao ek hI fj,a- namaaj,a Ada kr rho haoM.
5- [maama AaOr jamaaAt ko baIca maoM AaOrtaoM kI kao[- saf, nahIM haonaI
caaihe.
6- [maama AaOr jamaaAt ko baIca maoM kao[- saD,k yaa diryaa nahIM haonaa
caaihe jahaÐ sao ek baOlagaaD,I yaa ek naava par hao sako.

[189]
7- [maama AaOr jamaaAt ko baIca maoM kao[- dIvaar nahIM haonaI caaihe
ijasamaoM kao[- iKD,kI na hao ijasasao [maama kao doKnaa yaa saunanaa Aasaana hao.
8- [maama kao iksaI jaanavar pr nahIM haonaa caaihe jabaik jamaaAt
fSa- pr yaa [saI trh iksaI AaOr pr hao.
9- [maama AaOr jamaaAt kao dao mauKtlaIf, panaI ko jahaj,aaoM pr savaar
nahIM haonaa caaihe jaao ek dUsaro sao imalao hue na haoM.
10- vahaÐ pr namaaj,a ko sahI haonao ko ilae dao KbaroM hOM, ]sa halat maoM
jabaik jamaaAt AaOr [maama mauKtlaIf masalakaoM maoM haoM: phlaI Kbar ko
mautaibak, jamaaAt jaao ek [maama kI tklaId kr rhI hO jaaoik dUsaro masalak
maoM hO vaao yao nahIM jaanato ko jaao caIj,a ]nako masalak ko mautaibak namaaj,a kao
baoAsar krtI hO tao [maama maoM maaOjaUd hO.dUsarI Kbar ko mautaibak, mauKtlaIf,
masalak kI jamaaAt ek [maama kI tklaId kr sakto hOM Agar baad vaalaI
masalak maoM [sa [maama kI namaaj,a sahI hO.[sa trh, [sa baat kI [jaaj,at hO ko
ijasa [maama ko maulamaA yaa Baro hue daÐt hOM ]sakI tklaId kI jaa saktI hO.
Agar jamaaAt isaf-, ek Sa#,sa kI hao, tao [maama ko saIQao haqa kI
trf, KD,o haonaa caaihe.]sako ]laTI trf, KD,o haonaa mak$h hO.]sako pICo
KD,o haonaa BaI mak$h hO.]sakI eoD,I [maama kI eoD,I sao Aagao nahIM haonaI
caaihe, ]sakI namaaj,a sahI haonao ko ilae.jaba vahaÐ dao yaa j,yaada laaoga haoM tao
]nhoM [maama ko pICo KD,a haona caaihe.
]sao [maama ko saaqa [sao ek saaqa pZ,naa caaihe jaOsao ko vaao [sao
mauMfird taOr pr Ada kr rha hao.laoikna, jaba KD,o haoM tao ]sao kao[- duAa nahIM
pZ,naI caaihe, [sa baat sao laaprvaah ko Aayaa [maama na saunaa[- ide jaanao vaalaI
KamaaoSaI yaa toj,a Aavaaj,a sao saUrtoM kho.[Saaf,[- masalak maoM, jamaaAt saUrh
[190]
faitha krIbana na saunaa[- ide jaanao vaalaI hlakI Aavaaj,a maoM [maama ko saaqa kh
sakto hOM.] isaf,- phlaI rkaAt maoM vaao saubhanaaka khogaa.jaba [maama faitha
toj,a Aavaaj,a sao khnaa baMd kr doMgao, vaao khogaa “AamaIna” ibalkula KamaUSaI
sao.]sao [sao toj,a Aavaaj,a sao nahIM khnaa.jaba [maama kho, “saima Allaahu ilamana
himada,” $kU sao saIQao haoto va@t, vaao (yaanaI jamaaAt) khogaa, “rbbanaa lakla
hmad.” ifr, vaao sajdo maoM [maama ko saaqa Jaukogaa, yao khto hue, “Allaahu
Akbar” (na saunaa[- dI jaanao vaalaI Aavaaj,a maoM) eosaa krto hue.$kU maoM, sajdo
maoM, AaOr baOzo hue, vaao duAaeÐ pD,ogaa jaOsao ko vaao namaaj,a Akolao Ada kr rha
hao.
ivatr kI namaaj,a rmaj,aana maoM jamaaAt sao pZ,I jaaegaI.baakI saaro
va@taoM maoM [sao mauMfird pZ,a jaata hO.

masbaUk kI namaaj,a
caar trh ko laaoga hOM jaao ek [maama kI tklaId krto hOM.vaao hOM
(maudUirk), (mauktdI), masbaUk AaOr laaihk.

ek Sa#,sa jaao [maama ko saaqa jamaaAt maoM tkbaIr-e [fittah kho


]sao maudUirk khto hOM.
ek Sa#,sa ijasakI jamaaAt maoM [maama ko saaqa tkbaIr-e [fittah
khnao sao CUT ga[- hao ]sao mauktdI khto hOM.
ek Sa#,sa ijasao jamaaAt maoM [maama ko saaqa phlaI rkaAt na imalaI hao
]sao masbaUk khto hOM.

[191]
laaihk vaao Sa#,sa sao ijasanao [maama ko saaqa tkbaIr-e [fittah khI,
tahma, @yaaoMik iksaI vajah sao ]saka vauj,aU TUT gayaa, tao ]sao daobaara vauj,aU krnaa
haogaa AaOr [maama kI tklaId krto hue daobaara Sau$ krnaI haogaI.yao Sa#,sa
ApnaI namaaj,a baga,Or kurAana Ala krIma kI ikrAt krto hue Ada krogaa,
$kU AaOr sajdo maoM isaf,- tsbaIh pZ,to hue.Agar ]sanao kao[- duinayaavaI baat nahIM
khI hO, tao vaao eosaa haogaa jaOsao ko jamaaAt maoM ]sanao [maama kI tklaId
kI.bahrhala, ]sao vahIM maisjad ko Aasapasa vauj,aU krnaa haogaa jaao vaao CaoD, gayaa
hO.@yaaoMik kuC AailamaaoM nao kha hO ko Agar vaao lambao fasalao pr jaaegaa, tao
]sakI namaaj,a TUT jaaegaI.
ek masbaUk, yaanaI ek Sa#,sa jaao [maama ko saaqa phlaI rkaAt maoM
Saaimala nahIM hao payaa, ]sao [maama ko daonaaoM trf, salaama fO,rnao ko baad KD,o hao
jaanaa caaihe, AaOr jaao rkaAtoM ]sasao CuTI hOM ]sakI kj,aa Ada krnaI
caaihe.
vaao [sa trh ikrAt kro ko jaOsao ko vaao phlaI rkaAt Ada kr
rha hao, ifr dUsarI AaOr tIsarI rkaAt.laoikna ]sao kAda kI halatoM
tbadIla krko krnaI haogaI, jaOsao ko vaao, caaOqaI, tIsarI, AaOr dUsarI rkaAtoM
Ada kr rha hao, yaanaI, jaOsao vaao AaKrI rkaAt sao Sau$ kr rha hao, AaOr
[saI trh ]laTa krko.imasaala ko taOr pr, ek Sa#,sa jaao rat kI namaaj,a kI
AaKrI rkaAt ko daOrana Aayaa vaao [maama ko salaama fOrnao ko baad KD,a hao
jaae phlaI AaOr dUsarI rkaAtaoM maoM ]sao f,aitha AaOr dUsarI saUrt pZ,naI
caaihe.vaao phlaI rkaAt maoM baOz sakta hO, laoikna dUsarI rkaAt maoM nahIM baOz
sakta.

[192]
Agar [maama paÐca caIj,aoM nahIM krogaa, tao
jamaaAt BaI ]nhoM nahIM krogaI:
1- Agar [maama kunaUt kI duAa nahIM pD,ogaa, tao jamaaAt BaI ]namaoM sao
kao[- BaI nahIM pZ,ogaI.
2- Agar [maama [-d kI tkbaIr nahIM khogaa, tao jamaaAt BaI ]sao
nahIM khogaI.
3- Agar [maama ek namaaj,a kI dUsarI rkaAt maoM nahIM baOzta ijasamaoM
caar rkaAtoM hOM, tao jamaaAt BaI nahIM baOzogaI.
4- Agar [maama sajd-e itlaavat nahIM krogaa, Agarcao ]sanao sajdo kI
Aayat pZ,I hao, tao jamaaAt BaI sajda-e itlaavat nahIM krogaI.
5- Agar [maama sajda-e sahba nahIM krogaa, tao jamaaAt BaI eosaa nahIM
krogaI.

Agar [maama caar caIj,aoM kro, tao


jamaaAt ]nhoM nahIM krogaI:
1- Agar [maama dao sajdaoM sao j,yaada krlao, tao jamaaAt kao eosaa nahIM
krnaa.
2- Agar [maama [-d kI tkbaIr tIna baar sao j,yaada khlao ek
rkaAt maoM, tao jamaaAt eosaa nahIM kr saktI.
3- Agar [maama janaaj,ao kI namaaj,a maoM caar tkbaIraoM sao j,yaada baaola do,
tao jamaaAt kao eosaa nahIM krnaa hO.
[193]
4- Agar [maama paÐcavaI rkaAt ko ilae KD,a hao jaae, tao jamaaAt
eosaa nahIM kr saktI.bailk, (vaao [maama ka [Mtj,aar kroMgao, AaOr) vaao ek saaqa
salaama kroMgao.

vahaÐ pr dsa caIj,aoM hOM ijanhoM jamaaAt nao krnaa


hO caaho Agar [maama ]nhoM kro yaa na kro:
1- tkbaIr-e [f,ittah ko ilae haqaaoM kao ]zanaa (namaaj,a kI
Sau$Aat maoM).
2- saubhanaaka khnaa.
3- jaba $kU ko ilae JaUkoM tao tkbaIr khoM.
4- $kU maoM tsbaIh khoM.
5- jaba sajdo maoM jaaeÐ AaOr jaba sajdo sao ]zoM tao tkbaIr khnaa.
6- sajdo maoM tsbaIh khnaa.
7- caaho Agar vaao “saima Allaahu” na kho, laoikna jamaaAt kao
“rbbaanaalaklahmad” khnaa caaihe.
8- AaiKr maoM A%thIyaat khnaa.
9- namaaj,a ko AaiKr maoM salaama khnaa.
10- kurbaanaI kI [-d ko daOrana, salaama krnao ko faOrna baad tkbaIr
khnaa, to[-sa fj,a- duAaAaoM kI hr ek kI tklaId krto hue.[na to[-sa
tkbaIraoM kao tkbaIr-e tSrIk khto hO.

[194]
[f,ittah kI tkbaIr ko fj,aa[la
jaba ek Sa#,sa [maama ko saaqa tkbaIr-e [f,ittah pZ,ta hO rsmaI
[baadt maoM jaao vaao Ada kr rho hOM, ]sako gaunaah poD, ko p%taoM kI trh igar
jaato hOM ijasa trh ptJaD, maoM hvaa calatI hO.
ek idna, jabaik rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ saubah ko
va@t kI fj,a- namaaj,a Ada kr rho qao, ek Sa#,sa tkbaIr-e [f,ittah maoM saaqa
nahIM qaa.]sanao ek gaulaama kao irha[- dI.ifr, vaao Aayaa AaOr rsaUlaullaah
‘sallallaahu AlaOih vasallama’ sao pUCa: “yaa rsaUlaullaah! maOM Aaja tkbaIr-e
[f,ittah maoM Saaimala nahIM huAa.maOnao ek gaulaama kao irha[- idlaa[-.@yaa maOM
tkbaIr-e [f,ittah ka savaaba haisala kr sakta hUÐ?” rsaUlaullaah
‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao AbaU bakr-e isaddIk rj,aI-Allaahu Anah sao
pUCa: (tuma [sa tkbaIr-e [f,ittah ko baaro maoM @yaa khto hao?) AbaU bakr-e
isaddIk rj,aI Allaahu Anah nao kha: (yaa rsaUlaullaah! Agar maoro pasa caalaIsa
}ÐT haoto, Agar ]na caalaIsa maoM Kj,aanaa Bara hao, Agar maOM vaao saaro garIba kao
KOrat maoM do dUÐ, tba BaI maOM [maama ko saaqa tkbaIr-e [f,ittah pZ,nao ka savaaba
haisala nahIM kr sakta).
]nako baad, rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa: (e
]mar! tuma [sa tkbaIr-e [f,ittah ko baaro maoM @yaa khto hao?) hj,art ]mar nao
kha: (yaa rsaUlaullaah! Agar ma@ka AaOr madInao ko baIca kI saarI j,amaIna pr maoro
pasa }ÐT haoto, Agar vaao saba Kj,aanao sao lado haoto, Agar maOM saaro garIba kao
KOrat ko taOr pr BaI do dota, tba BaI maOM [maama ko saaqa tkbaIr-e [f,ittah
maoM Saaimala haonao ka savaaba haisala nahIM kr sakta).

[195]
]nako baad, rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa: (e
]samaana! tuma [sa tkbaIr-e [f,ittah ko baaro maoM @yaa khto hao?) hj,art
]samaana ij,ana naUrena rj,aI-Allaahu Anah nao kha: (yaa rsaUlaullaah Agar maOM rat
maoM dao rkaAt rsmaI namaaj,a Ada k$Ð, Agar maOM hr rkaAt maoM pUra kurAana
Aj,aIma ]sa Saana pZ, UÐ, tba BaI maOM [maama ko saaqa tkbaIr-e [f,ittah pZ,nao ka
savaaba haisala nahIM kr sakta).
]nako baad, rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa: (e
AlaI! tuma [sa tkbaIr-e [f,ittah ko baaro maoM @yaa khto hao?) hj,art AlaI
krmaAllaah vajaha nao kha: (yaa rsaUlaullaah! Agar maga,irba AaOr maiSrk ko
baIca kI j,amaInaoM mauiSrkaoM sao BarIM haoM, Agar maora rba mauJao takt do, Agar maOM ]na
saba sao laD,nao jaa}Ð, tba BaI maOM [maama ko saaqa tkbaIr-e [f,ittah pZ,nao ka
savaaba haisala nahIM kr sakta).
]nako baad, rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa: (e
maorI kaOma AaOr maoro saaiqayaaoM! Agar j,amaIna kI saat prtoM AaOr Aasamaana kI saat
prtoM kaga,j,a haotIM, Agar samauMd` isahahI haoto, Agar saaro poD, klama haoto, AaOr
Agar saaro firStoM kaitba haoto AaOr kyaamat tk ilaKto rhto, tba BaI vaao
[maama ko saaqa tkbaIr-e [f,ittah pZ,nao ka savaaba haisala nahIM ilaK
sakto).

khanaI: mahla maoM maisjad ka bananaa


[maama-e AbaU yaUsauf, [maama-e Aaj,ama AbaU hainaf,a, “rhmatullaaih
AlaOih” ko ek Saaiga-d, ha$na rSaId ko hukUmat ko daOrana ek kaj,aI ([slaamaI
jaja) qao.ek idna, jaba vaao ha$na rSaId kI haij,arI maoM qao, tao iksaI nao dUsaro

[196]
Sa#,sa pr maukdmaa kr idyaa.ha$na rSaId ko vaj,aIr nao kha ko vaao Kud gavaah
hOM.[maama-e AbaU yausaUf, nao vaj,aIr kI gavaahI kubaUla nahIM kI.Kilaf,a nao pUCa
ko tuma ek vaj,aIr kI gavaahI @yaaoM nahIM maana rho.[maama nao kha: “ek idna,
Aapnao [sao kuC krnao ka hukUma idyaa qaa.[sanao Aapsao kha qaa ko vaao Aapko
gaulaamaaoM maoM sao ek hO.Agar yao saca kh rha hO, tao ek gaulaama kI gavaahI
kubaUla nahIM haotI.Agar vaao JaUz baaola rha hO, tao ek JaUzo kI gavaahI kubaUla
nahIM hao saktI.” Kilaf,a nao pUCa, “Agar maOM gavaahI dUÐ tao @yaa tuma kubaUla
kraogao?” ]nhaonao kha: “nahIM, maOM nahIM.” Kilaf,a nao pUCa: “@yaao?M ” [maama nao
kha: “Aap rsmaI/fj,a- namaaj,aoM jamaaAt maoM nahIM pZ,to.KlaIf,a nao kha: maOM
mausalamaanaaoM ko karaobaar kao doKta hUÐ.” [maama nao kha jaba Kailak kI
frmaabardarI Saumaar pr hao, tao maKlaUk frmaabardarI nahIM krto.Kilaf,a nao
kha Aap saca kh rho hOM.]nhaonao hukUma idyaa ko mahla maoM ek maisjad banaa[-
jaae.ek maaoAij,ana AaOr ek [maama rKo gae.]sako baad, vaao hmaoSaa jamaaAt
maoM fj,aI- namaaj,aoM Ada krto qao.

jaumao kI namaaj,a
Allaah tAalaa nao mausalamaanaaoM kao jaumaa maukr-r ikyaa.yao ]saka hukUma
hO mausalamaanaaoM ko ilae jaumao maoM daophr kI namaaj,a ko va@t jaumao kI namaaj,a Ada
kI jaae.
jaumaa kI saUrh ko AaiKr maoM ]sanao yao vaaj,aoh ikyaa, ijasaka matlaba
hO: (e maoro baMdaoM tumhoM [-maana kI [j,j,at ba#SaI ga[-! jaba jaumao ko idna tuma j,aaohr
kI Aj,aana saunaao, tao Ku%baa saunanao ko ilae AaOr jaumao kI namaaj,a Ada krnao ko
ilae maisjad kI trf, Baagaao.KrIdnaa AaOr baocanaa CaoD,ao! jaumao kI namaaj,a AaOr
Ku%baa tumharo dUsaro karaobaaraoM sao j,yaada tumharo ilae f,aedomaMd hO.jaumao kI
[197]
namaaj,a Ada krnao ko baad, tuma maisjad sao jaa sakto hao AaOr mauMtiSar hao sakto
hao taik tuma Apnao duinayaavaI laona dona Sau$ kr sakao.tuma kama krao, AaOr
Allaah tAalaa sao ApnaI raoj,aI kI ]mmaId rKao.Allaah tAalaa kao bahut
j,yaada yaad krao taik tuma baca sakao!)
namaaj,a ko baad jaao kama krnaa caahto hOM vaao baahr jaa sakto hOM, AaOr
jaao Apnaa va@t kurAana Ala-krIma kI itlaavat AaOr [baadt maoM gauj,aarnaa
caahto hOM vaao maisjad maoM rh sakto hOM.jaumao kI namaaj,a ko va@t ko daOrana KrIdao
frao#t krnaa gaunaah hO.
rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao vaaj,aoh ikyaa: (Agar ek
mausalamaana nao gausla ikyaa AaOr maisjad gayaa jaumao kI namaaj,a ko ilae, tao jaao
gaunaah ]sanao ]sa va@t ko daOrana ike haogaoM vaao maaf, kr ide jaaeMgao AaOr
]sako hr kdma ko ilae ]sapr rhmat haogaI.)
(Allaah tAalaa ]nako idlaaoM pr mauhr lagaa dota hO jaao jaumao kI
namaaj,a Ada nahIM krto.vaao BaUla BaUlaOyaaÐ/BaUlaavao maoM DUba jaato hOM.)
(saba idnaaoM maoM sabasao kImatI jaumaa hO.jaumaa [-d ko idnaaoM AaOr ASaUra ko
idna (maaOhr-ma kI dsavaIM idna) sao BaI j,yaada kImatI hO.jaumaa [-maana vaalaaoM ka
davat ka idna hO [sa duinayaa maoM AaOr jannat maoM BaI).
(Agar ek Sa#,sa tIna jaumao kI namaaj,aoM Ada nahIM krta, Agarcao vahaÐ
kao[- $kavaT nahIM hO, Allaah tAalaa ]saka idla saI dota hO.yaanaI, vaao kBaI
kuC AcCa nahIM krogaa).
(jaumao maoM ek lamha eosaa hO ko jaba [-maana vaalaa kao[- duAa Baojata hO
tao ]sao manaa nahIM ikyaa jaata).

[198]
(Agar ek Sa#,sa jaumao kI namaaj,a ko baad saUrh [Klaasa AaOr saUrh
mauAaj,atIna saat baar pZ,ta hO tao Allaah tAalaa ek hF,to ko ilae ]sao
hadsaaoM, proSaainayaaoM AaOr bauro kamaaoM sao bacaata hO).
(jaOsao ko hF,ta idyaa gayaa yahUidyaaoM kao AaOr [tvaar idyaa gayaa [-
saa[yaaoM kao, jaumaa mausalamaanaaoM kao idyaa gayaa.[sa idna vahaÐ pr faedo, barkt
AaOr AcCa[- hO mausalamaanaaoM ko ilae).
jaumao maoM kI ga[- [baadtoM kma sao kma dUsaro idnaaoM maoM kI ga[- [baadtaoM sao
duganaI barktoM Ata krtI hOM.AaOr jaumao maoM ike gae gaunaah dao gaunaa dja- ike
jaato hOM.
jaumao maoM $hoM ek saat AatI hOM AaOr ek dUsaro sao imalatI hOM.kba`aoM pr
jaayaa jaata hO.[sa idna kba` ka Aj,aaba maultvaI kr idyaa jaata hO.kuC
AailamaaoM ko mautaibak, [-maana vaalaaoM ka Aj,aaba daobaara Sau$ nahIM haota.laoikna
kaif,raoM ka Aj,aaba kyaamat tk jaarI rhogaa jaumao AaOr rmaj,aana maoM CaoD,kr.vaao
[-maana vaalao jaao ]sa idna maro yaa ]sa rat ko daOrana maro tao ]nhoM kBaI kba`aoM maoM
Aj,aaba nahIM imalaogaa.jaumao maoM daoj,aK [tnaI gama- nahIM haotI.hj,art Aadma
AlaOihssalaama kao jaumao maoM tKlaIk ikyaa gayaa.]nhoM jannat sao jaumao maoM baahr
ikyaa gayaa.laaoga jaao jannat maoM haoMgao vaao jaumaaoM maoM Allaah tAalaa kao doKoMgao.

jaumao kI namaaj,a ko fra[j,a


jaumao kI namaaj,a maoM saaOlah rkaAtoM haotI hOM.yao hr AadmaI ko ilae
fj,a-e ena hO ko [sakI dao rkaAt pZ,o.yao j,auhr kI fj,a- namaaj,a sao j,yaada
takId kI ga[- hO.jaumao kI namaaj,a dao ga`upaoM kI Satao- pr maunahisar hO fj,a- haonao
ko ilae:
[199]
1- Ada kI Sato-/halatoM.
2- vaujaUba kI Sato-/halatoM.
Agar Ada kI halataoM maoM sao kao[- ek BaI maaOjaUd nahIM hO, tao namaaj,a
kubaUla nahIM haogaI.Agar vaujaUba kI halatoM maaOjaUd nahIM hOM, tao namaaj,a ifr BaI
kubaUla hao saktI hO.

vahaÐ pr Ada kI saat Sato-/halatoM hOM, yaanaI


jaumao kI namaaj,a ka sahI (jaa[-j,a) haonaa:
1- namaaj,a ek Sahr maoM Ada krnaa.Sahr ek jagah hO ijasakI
jamaaAt ek baD,I maisjad maoM rh na pae.
2- iryaast ko sadr yaa gava-nar kI [jaaj,at sao [sao Ada ikyaa
jaae.]nako j,aire rKa gayaa KtIba iksaI AaOr kao Apnaa naayaba rK sakta
hO.
3- j,auhr kI namaaj,a ko va@t ko daOrana [sao Ada ikyaa jaae.
4- j,auhr kI namaaj,a ko va@t ko AMdr Kutbaa pZ,naa.[hmaaro AailamaaoM
ka khnaa hO ko Kutbaa “Allaahu Akbar” khnao kI trh hO jaba namaaj,a Sau$
kI jaae.yaanaI, daonaao kao ArbaI maoM khnaa caaihe.KtIba phlao KamaaoSaI sao
“Aa}j,au” kho, ifr “hmad-Aao-sanaa” AaOr kilamaa-e-Sahadt kho, AaOr
salaat-Aao salaama }ÐcaI Aavaaj,a maoM.]sako baad vaao tbalaIga, kro, yaanaI, ]na
caIj,aaoM ko baaro maoM Aagaah kro jaao [-maana AaOr Aj,aaba laatI hO,M AaOr ifr
Aayat-e krImaa pZ,oM.vaao KD,a hao jaae AaOr ifr daobaara KD,a hao jaae.dUsara
Ku%baa khnao ko baad, vaao [-maana vaalaaoM kao bajaae tbalaIga, krnao ko salaamatI kI
duAa krnao ko ilae baulaata hO.yao ]sako ilae j,a$rI (mausthba) hO ko caaraoM

[200]
KlaIfaAaoM (hj,art AbaU bakr, hj,art ]mar, hj,art ]smaana, hj,art AlaI) ko
naama ka ij,akr kroo.duinayaavaI tkrIr Ku%bao maoM Saaimala krnaa hrama hO.Ku%baa
ek tkrIr, ek [jalaasa maoM tbadIla nahIM krnaa caaihe.CaoTa Ku%baa khnaa
saunnat hO, Aaor lambaa khnaa mak$h hO.]
5- namaaj,a sao phlao Ku%baa pZ,naa.
6- jaumao kI namaaj,a jamaaAt sao pZ,naa.
7- maisjad ka laaogaaoM ko ilae Kulaa haonaa.
vahaÐ pr jaumao kI namaaj,a ko ilae vaujaUba kI naaO Sato- hOM.yaanaI [saka
ek Sa#,sa ko ilae fj,a- haonao ko ilae naaO Sato- maaOjaUd haonaa j,a$rI hO ijanhoM
tklaId ikyaa jaae:
1- ek Sahr maoM yaa ksbao maoM rhnaa.yao mausaaif,raoM (GaUmanao vaalaaoM ko
ilae) ko ilae fj,a- nahIM hO.
2- saohtmaMd haonaa.kmaj,aaor Sa#,sa ko ilae yao ek Sa#,sa jaao kmaj,aaor
kI doKBaala kr rha hao ijasao vaao Akolao CaoD,kr nahIM jaa sakta, yaa bahut
baUZ,o Sa#,sa ko ilae yao fj,a- nahIM hO.
3- Aaj,aad haonaa.
4- ek AadmaI haonaa.jaumao kI namaaj,a AaOrtaoM ko ilae fj,a- nahIM hO.
5- samaJadar haonaa AaOr baailaga, ]mar ka haonaa.yaanaI (maukllaf,)
haonaa.
6- AMQaa na haonaa.ek AMQao Sa#,sa po yao fj,a- nahIM ho caaho Agar
\]sakI rhnaumaa[- krnao ko ilae kao[- hao.
7- calanao ko laayak haonaa.caaho Agar vahaÐ pr gaaiD,yaaÐ haoM, ek
maaj,aUr yaa baga,Or pOraoM vaalao Sa#,sa ko ilae yao fj,a- nahIM hO.
8- kOd maoM na haonaa, iksaI duSmana ka hukUmat ka, yaa bauro laaogaaoM ka
Dr na haonaa.
[201]
9- vahaÐ pr bahut j,yaada baairSa, baf-, yaa ima+I na haonaa.maaOsama bahut
j,yaada zMDa nahIM haonaa caaihe.

jaumao kI namaaj,a kOsao Ada kI jaae?


jaumaaoM maoM, jaba j,auhr kI Aaj,aana pZ,I jaae, tao jaumao kI namaaj,a saaOlah
rkaAt ko taOr pr Ada kI jaae.vaao [sa trh maMdrjaaj,aola hOM:
1- phlao, jaumao kI namaaj,a kI phlaI saunnat, ijasamaoM caar rkaAt Ada
kI jaatI hOM.yao jaldI daophr.j,auhr kI phlaI saunnat kI trh Ada kI jaatI
hOM.[sakI naIyat [sa trh kI jaatI hO “maOM naIyat krta hUÐ jaumao kI namaaj,a kI
phlaI saunnat kI vaasto Allaah tAalaa ko, maOM ikblao kI trf, maUÐh krta
hÐU.”
2- dUsara, dUsarI Aj,aana AaOr Ku%baa maisjad ko AMdr Ada ike jaato
hOM.
3- Ku%bao ko baad, [kamat khI jaatI hO AaOr dao rkaAt (jaumao kI
namaaj,a ko fj,a-) jamaaAt maoM Ada kI jaatI hOM.
4- jaumao kI namaaj,a ko fj,a- ko baad, caar rkaAtoM (AaiKrI saunnat)
Ada kI jaatI hOM.
5- ifr j,auhr-e AaiKr [sa naIyat ko saaqa Ada kI jaatI hO,
“AaiKrI j,auhr kI namaaj,a jaaoik mauJa pr fj,a- qaI Ada kr rha hUÐ laoikna jaao
maonao Ada nahIM kI.” [sa namaaj,a maoM caar rkaAtoM haotI hOM.[nhoM j,auhr ko fj,a-
kI trh Ada ikyaa jaaegaa.
6- AaiKr maoM, dao rkaAtoM (va@t kI saunnat) Ada kI jaatI
hOM.[nhoM saubah kI saunnat kI trh Ada ikyaa jaata hO.

[202]
7- Aagao AayatlakusaI- AaOr tsabaIh khI jaaegaI, AaOr ifr duAa
[Alatmaasa] kI jaaegaI.

jaumao ko Adaba AaOr saunnatoM


1- jaumao ka va@t jaummaorat kI daophr ko baad Sau$ haota hO.
2- jaumao maoM gausla vauj,aU krnaa.
3- baala kTvaanaa.daZ,I ko ihssaaoM kao kTvaanaa jaao ek mau{I sao baD,o
haoM.naaKUnaaoM kao kaTnaa.saaf kpD,o phnanaa.
4- jaumao kI namaaj,a ko ilae ijatnaI jaldI hao sako maisjad maoM
phuÐcanaa.
5- ek Sa#,sa Aagao vaalaI saf,aoM maoM phuÐcanao ko ilae jamaaAt ko kMQaaoM
ko }pr sao nahIM jaanaa caaihe.
6- ek Sa#,sa kao maisjad maoM namaaj,a Ada krto hue Sa#,sa ko saamanao sao
nahIM gauj,arnaa caaihe.
7- KtIba ko imaMbar pr caZ,nao ko baad, ek Sa#,sa kao kuC khnaa
nahIM caaihe, na hI iksaI kao javaaba donaa caaihe (caaho [Saaro ko saaqa), na hI
Aj,aana daohranaI caaihe.
8- jaumao kI namaaj,a ko baad, saUrh faitha, kaif,$na, [#laasa,
flaak, AaOr naasa, hr ek saat baar pZ,naa caaihe.
9- maisjad maoM rhnaa AaOr dor daophr baad/Asar kI namaaj,a tk
[baadt krnaa.
10- AailamaaoM kI tbalaIga, AaOr tkrIraoM maoM Saaimala haonaa jaao Ahla-
Asa saunnat ko AailamaaoM kI iktabaaoM maoM bayaana krto hOM.
11- saara jaumaa [baadt krto hue gauj,aarnaa.
[203]
12- salavaat-e-SarIf,a [Allaahummaa sailla Allaa sayyaOdnaa maaOhmmaidna
va Alaa Aaila sayyaOdna mauhmmad] jaumao maoM pZ,naa.
13- maubaark kurAana pZ,naa.KasataOr sao saUrh khf,.
14- KOrat donaa.
15- Apnao vaaladona yaa ]nakI kbaraoM pr jaanaa.
16- Gar ko ilae j,yaada AaOr j,aaeokodar Kanaa pkanaa.
17- bahut saarI fj,aI- namaaj,aoM pZ,naa.vaao ijanhaonao namaaj,aoM CaoD,I haoM
ApnaI kj,aa Ada krnaa.

[-d kI namaaj,aoM
Savvaala ko mahInao ka phlaa idna [-d ]la if,tr ka phlaa idna hO
AaOr ij,alaihjja kI dsavaIM tarIK kurbaanaI kI [-d ka phlaa idna hO.yao dao
idna AadimayaaoM pr vaaijaba hOM ko [Srak ko va@t [-d kI namaaj,a kI dao rkaAtoM
Ada krnaa yaanaI, kraht ka va@t gauj,arnao ko baad saUrja ko ]ganao ko baad.
[-d kI namaaj,a kI Sara[t jaumao kI namaaj,a kI Satao- kI trh
hOM.laoikna [-d maoM, Ku%baa saunnat hO AaOr [sao namaaj,a ko baad pZ,a jaata hO.
[-dula iftr maoM kuC maIza [KjaUroM yaa maIza[-] Kanaa mausthba hO, gausla
krnaa, imasvaak ka [stomaala krnaa, sabasao AcCa ilabaasa phnanaa, iftra Ada
krnaa namaaj,a sao phlao, AaOr rasto maoM QaIro sao tkbaIr khta huAa jaae.
[-dula Aj,aha/kurbaanaI kI [-d maoM namaaj,a sao phlao kuC nahIM Kanaa,
namaaj,a ko baad sabasao phlao kurbaanaI ka gaaoSt Kanaa, j,aaor sao tkbaIr-e
tSarIk pZ,naa, laoikna ijanhoM kao[- ]j,ar hao vaao Aaihsta pZ, sakto hOM, jaba
namaaj,a ko ilae jaa rho haoM.
[204]
[-d kI namaaj,a maoM dao rkaAt hOM.[sao jamaaAt maoM Ada ikyaa jaata
hO.[sao Akolao nahIM pZ, sakto.

[-d kI namaaj,a/[baadt kOsao Ada kroM?


1- sabasao phlao, tuma naIyat krto hue namaaj,a Ada krao, “maOM naIyat
krta hUÐ [-d kI namaaj,a kI jaaoik vaaijaba hO, [sa [maama ko pICo pZ,ta hUÐ/maOM [sa
maaOjaUda [maama kI tklaId krta hUÐ.” ifr, tuma saubhanaka pZ,ao.
2- saubhanaka ko baad, haqaaoM kao kanaaoM tk ]zaeÐ tIna baar; phlaI
AaOr dUsarI baar maoM, ]nhoM daonaao trf, laTkta huAa CaoD, doM, AaOr tIsarI baar ko
baad ]nhoM naaf, ko naIcao baaMQa laoM.[maama ko f,aitha AaOr dUsarI kao[- saUrt khnao
ko baad toj,a Aavaaj,a maoM, vaao ([maama AaOr jamaaAt) $kU ko ilae JaUk jaaeÐ.
3- dUsarI rkaAt maoM [maama phlao faitha AaOr dUsarI saUrh pZ,oM,
daobaara, tIna baar haqaaoM kao kanaaoM tk ]zaeÐ, AaOr hr baar vaao daonaao trf,
laTko rhoMgao.caaOqaI rkaAt maoM tumhoM Apnao haqaaoM kao kanaaoM tk ]zanao kI
j,a$rt nahIM bailk [sako bajaae $kU ko ilae JaUk jaaAao.BaUla maoM na pZ, jaanao
kI vajah sao ko ]na naaO tkbaIraoM ko baad tumanao Apnao haqaaoM kao kha rKnaa hO,
tuma maMdrjaaj,aola trIko sao [sakao yaad rK sakto hao: “dao baar ]nhoM laTkaAao
AaOr ek baar baaMQaaoM.tIna baar ]nhoM laTkaAao ifr Jauk jaaAao.”

[205]
tkbaIr-e tSarIk,/t@baIrato tSarIk
Arf,o ko idna saubah/fja` kI namaaj,a sao, yaanaI, kurbaanaI kI [-d sao
phlao vaalao idna sao, caaOqao idna kI Asa` tk, jaaoik kula imalaakr to[-sa namaaj,aaoM
pr mauStimala hO; yao hr iksaI ko ilae vaaijaba hO, mad- AaOr AaOrt ek trh sao,
haijayaaoM ko ilae AaOr ]nako ilae ijanhaonao hja Ada nahIM ikyaa, ]nako ilae jaao
jamaaAt maoM namaaj,a Ada krto haoM AaOr ]nako ilae jaao [sao Akolao Ada kroM
tkbaIr-e tSarIk iksaI BaI namaaj,a ko salaama ko baad jaaoik fj,a- hO (yaa jaba
iksaI BaI fj,a- namaaj,a kI kj,aa Ada krnaI hao [na [-d ko idnaaoM kI) ek baar
faOrna khnaa caaihe.
janaaj,ao kI namaaj,a ko baad [sao nahIM khto.yao j,a$rI nahIM hO ko
maisjad kao CaoD,nao ko baad [sao khoM yaa Agar (namaaj,a ko baad) tuma baaolaao).
Agar [maama tkbaIr BaUla jaae, tao jamaaAt kao [sao nahIM CaoD,naa
caaihe.AadimayaaoM kao [sao toj,a Aavaaj,a maoM khnaa caaihe.AaOrtaoM kao [sao hlkI
Aavaaj,a sao khnaa hO.

t@baIr tSarIk yah hO:


“Allaahu Akbar Allaahu Akbar laa [laa h [llallaahu vallaahu
Akbar Allaahu Akbar va ilallaaihla hmd.”

maaOt ko ilae %yaarI


maaOt kao yaad rKnaa sabasao Af,j,ala maSvara hO.hr [-maana vaalao ko
ilae maaOt kao A@sar yaad krnaa saunnat hO.yao ehkama kao maananao ka sababa
[206]
banatI hO AaOr gaunaahaoM sao bacaatI hO.yao ek Sa#,sa kI maumaainayat caIj,aaoM kI krnao
kI ihmmat kao kma krtI hO.hmaaro pOga,mbar (sallallaahu AlaOih vasallama) nao
bayaana ikyaa: “maaOt kao Aksar yaad krao; yao maj,aaoM kao raoMdtI hO AaOr
manaaorMjana kao K%ma krtI hO!” tsavvaUf, ko kuC AadimayaaoM nao idna maoM ek baar
maaOt kao yaad krnaa ApnaI Aadt banaa ilayaa qaa.mauhmmad baha]ddIna-e bauKarI
(kudidsaa isaraoh) Apnao Aapkao mara huAa samaJato qao AaOr raoj,aanaa pccaIsa baar
df,na haoto qao.
duinayaavaI [cCaeÐ ek Sa#,sa kao lambaI ij,aMdgaI jaInao kI caah haonao ka
sababa banatI hO.[slaama kI iKdmat krnao ko ilae AaOr [baadtoM Ada krnao kI
vajah sao lambaI ij,aMdgaI kao caahnaa, duinayaavaI [cCaeÐ rKnaa nahIM maanaa
jaaegaa.vaao jaao duinayaavaI [cCaeÐ rKto hOM vaao ApnaI [baadtoM ]nako batae gae
va@t maoM nahIM pZ,to.vaao taObaa nahIM krto.(taObaa krnao ka matlaba hO Apnao
gaunaahaoM ko ilae pCtanaa, ehd krnaa ko daobaara gaunaah nahIM kroMgao, AaOr
Allaah tAalaa sao maaf,I kI [iltjaa krnaa).]nako idla baoihsa hao gae.]nhoM
maaOt yaad nahIM.tbalaIga, AaOr salaah ]na pr kao[- Asar nahIM Dalaogaa.
ek Sa#,sa ijasao duinayaavaI [cCaeÐ (tUla-e Amala) hOM vaao hmaoSaa
saaocaogaa ko iksa trh duinayaavaI imalaikyat AaOr martbaoM haisala kro AaOr ApnaI
ij,aMdgaI [nakao haisala krnao maoM lagaa dogaa.vaao dUsarI duinayaa ko baaro maoM BaUla gayaa
AaOr Apnao Aapkao KuSamaistyaaoM AaOr eoSa maoM maulaivasa kr ilayaa.
maMdrjaaj,aola hdIsa-e SarIf,, sao vaaj,aoh hO:
(marnao sao phlao tuma mar jaaAao.tuma Apnao Aapkao Amala maoM lao laao,
[sasao phlao ko tumhara Kata Kulao)

[207]
(Agar jaanavar vaao jaana jaaeÐ jaao tuma jaanato hao maaOt ko baad kI
ij,aMdgaI ko halaat ko baaro maoM, tao tumhoM kao[- AcCa K,ayaa huAa jaanavar nahIM
imalaogaa.)
(kao[- BaI jaao lagaatar maaOt kao, idna AaOr rat, yaad krta hO, vaao
jamaa ike jaanao vaalao idna ‘kyaamat’ maoM SahIdaoM ko saaqa haoMgao.)
duinayaavaI [cCaAaoM ka sababa duinayaavaI eoSa va Aarama sao Pyaar AaOr
]naisayat AaOr maaOt ko Kyaala kao CaoD, donaa AaOr javaanaI AaOr saoht maoM qaaoD,o
Arsao ka Baraosaa hO.ek Sa#,sa kao duinayaavaI [cCaAaoM sao CuTkara panao ko ilae
[na Asabaaba kao K%ma krnaa haogaa.maaOt iksaI BaI lamho Aa saktI hO.ek
Sa#,sa kao duinayaavaI [cCaAaoM kao rKnao ko pamaala Asarat kao jaananaa haogaa
AaOr maaOt kao yaad rKnao ko faedo BaI.ek hdIsa-e SarIf, maoM yao daobaara
bayaana hO:
(maaOt kao hmaoSaa yaad rKao! maaOt kI yaad tumhoM gaunaah krnao sao pICo
rKogaI AaOr eosao kama krnao sao BaI pICo rKogaI jaao maaOt ko baad kI ij,aMdgaI ko
ilae BaI nauksaanadh hOM.)

maaOt @yaa hO?


marnao ka matlaba yao nahIM hO ko baahr inaklanao sao raoknaa.maaOt ka
matlaba hO ijasma sao $h kI vaabastgaI ka Ka%maa haonaa.yao $h ka ijasma kao
CaoD,nao ka kama hO.maaOt ek AadmaI ka ek halat sao dUsarI halat maoM tbadIla
haonao ka maamalaa hO.yao hO ko ek Gar sao dUsaro kao ihjart krnaa.]mar ibana
Abadula Aj,aIj,a (rhmatullaahI AlaOh) nao kha, “tumhoM isaf- Abad ko ilae,
kBaI na K%ma haonao ko ilae tKlaIk ikyaa gayaa.isaf,-, tuma ek Gar sao dUsaro
[208]
Gar maoM jaato hao!” maaOt ek [-maana vaalao ko ilae ek rhmat, ek taOhf,a
hO.gaunahagaar ko ilae yao ek tbaahI hO.AadmaI kBaI maaOt nahIM caahta.tahma,
Asala maoM, maaOt badI sao j,yaada faedomaMd hO.AadmaI ij,aMda rhnaa caahta
hO.tahma, drhkIkt, maaOt ]sako ilae AcCI hO.maaOt ko saaqa, saccao [-maana
vaalao [sa duinayaa ko Aj,aaba AaOr jadaojahd sao jauda hao jaato hOM.j,aailama kI maaOt
ko saaqa, maulk AaOr laaogaaoM kao raht haisala haotI hO.ek naj,ma ka puranaa SaOr
hO jaao ek j,aailama Sa#,sa kI maaOt sao thrIk payaa qaa:
na tao vaao saukUna sao qaa, na hI laaogaaoM nao ]sako saaqa Amana doKa.
AaiKrkar vaao naIcao igar gayaa; sabar, Aao tuma, ]sako saaqa kaOna
haogaa!
ek [-maana vaalao kI $h Apnao ijasma kao [sa trh CaoD,tI hO jaOsao
kOdI kI jaola sao irha[-.ek baar mar jaae tao, [-maana vaalaa [sa duinayaa maoM
vaaipsa nahIM Aanaa caahta.SahId [sa duinayaa maoM vaaipsa Aanaa caahto hOM taik vaao
ek baar ifr SahId hao jaaeÐ.maaOt, [sailae, Aba hr mausalamaana ko ilae ek
taOhf,a hO.ek Sa#,sa ka yakIna isaf,- ]sakI kba` ko j,aire baca sakta
hO.kba` kI ij,aMdgaI, yaa tao jannat ko baaga, maoM yaa daoj,aK ko gaZZo maoM haonao kI
trh hO.

maaOt sao frar nahIM


@yaa maaOt sao frar maumaikna hO? baoSak nahIM.Apnao Aap, kao[- BaI
nahIM jaI sakta, caaho ek saOkMD ko daOrana hI @yaaoM na hao.jaao ka[- BaI phlao sao
iksmat maoM maaOt (Ajala) ka jaao va@t ilaKa hO ]satk phuÐcata hO tao mar jaata
hO.yao ek lamha hO jaao plak Japknao maoM caUkta hO.kurAana-Ala krIma kI

[209]
Aayat-e krImaa maoM, [saka matlaba hO: (jaba ]naka Ajala Aa jaata hO, vaao
ek GaMTa phlao yaa baad maoM kuC nahIM kr sakto.) jahaÐ khIM BaI Allaah
tAalaa ek Sa#,sa kI maaOt ilaK doto hOM, vaao Sa#,sa Apnaa saamaana, jaaedad,
baccao CaoD,kr vahaÐ sao gauj,ar jaata hO.Allaah tAalaa jaanata hO ko ek idna maoM
hma iktnaI saaÐsao laoto hOM.vahaÐ pr eosaa kuC nahIM hO jaao vaao na jaanata hao.Agar
hmaarI ij,aMdgaI [-maana rKto hue AaOr [baadt krto hue gauj,arI hO, tao [saka
Ka%maa KuSaI sao Bara haogaa.Allaah tAalaa nao [j,a`a[-la AlaOihssalaama kao hukUma
idyaa: (maoro daostaoM kI $hoM Aarama sao inakalaao, maoro duSmnaaoM kI $hoM tklaIf, sao
inakalaao!) [-maana vaalaaoM ko ilae, yao iktnaI baD,I KuSaI kI Kbar hO.iktnaI
baD,I Aaft hO, ]nako ilae jaao Apnao Aapkao [-maana sao pro kr cauko hOM.

janaaj,ao kI namaaj,a
jaao AadmaI yao saunanao ([-maana vaalao kI maaOt ko baaro maoM) ]nako ilae
janaaj,ao kI salaat/namaaj,a fj,a--e ikf,ayaa hO.AaOr Agar vahaÐ kao[- AadmaI nahIM
hO tao AaOrtaoM ko ilae yao fj,ao--e ikf,ayaa hO.namaaj,a e janaaj,aa Allaah tAalaa
kI rj,aa ko ilae pZ,I jaatI hO AaOr marnao vaalao ko ilae duAa krnao ko
ilae.ek Sa#,sa jaao (janaaj,ao kI salaat) kao CaoTa samaJao vaao ek kaif,r (na
maananao vaalaa) bana jaata hO.

vahaÐ pr janaaj,ao kI salaat ko kubaUla haonao ko ilae C: Sara[t


ka haonaa j,a$rI hO:
1- marnao vaalaa Sa#,sa ek mausalamaana hao.
2- maOyat kao nahlaayaa jaae.Agar [sao baga,Or nahlaae df,naa idyaa
laoikna ABaI ima+I sao nahIM Zka hO tao hnaUj,a, [sao inakala ilayaa jaae AaOr
[210]
nahlaayaa jaae AaOr ifr salaat Ada kI jaae.ijasa jagah pr maOyat AaOr
[maama hao vaao pak/saaf, hao.
3- maOyat yaa AaQaI maOyat ]saka isar yaa AaQaI sao j,yaada baga,Or ]sako
isar ko [maama ko Aagao haonao caaihe.
4- maOyat fSa- pr yaa fSa- ko naj,adId haqaaoM sao pkD,I hu[- yaa ek
p%qar (baOMca) pr haonaI caaihe.maOyat ka isar [maama ko saIQaI trf, AaOr ]sako
por ]laTI trf, haonao caaihe.[sakao dUsarI trf, GaUmaakr rKnaa gaunaah hO.
5- maOyat tOyyar haonaI caaihe AaOr [maama ko saamanao haonaI caaihe.
6- maOyat AaOr [maama ko Avart ihssaoo Zko hue haonao caaihe.

namaaj,ao janaaj,aa ko fra[j,a


1- tkbaIr (Allaahu Akbar khnaa) caar baar khnaa.
2- KD,o haokr [sao Ada krnaa.

janaaj,ao kI namaaj,a kI saunnatoM


1- saubhanaaka pZ,naa.
2- salavaat pZ,naa.
3- ek baar vaao saarI duAaeÐ pZ,naa jaao (Allaah sao imannat krnao ko
ilae hOM) Apnao ilae, marnao vaalao ko ilae, AaOr saaro mausalamaanaaoM ko ilae rhma
AaOr maaf,I ko ilae hO.
maOyat kao maisjad ko AMdr rKnaa AaOr vahaÐ pr janaaj,ao kI salaat
pZ,naa hrama hO.ek baccaa jaao pOda haonao ko baad maro ]sao nahlaaeÐ, ]sakI
salaat pZ,o, AaOr ]saka naama rKo.jaba maOyat lao jaa[- jaatI hO, tao tabaUt ko
[211]
caaraoM pae pkD,o jaato hOM.maOyat kao ]zanao ko ilae, tumhoM phlao saamanao, saIQao
haqa kI trf, sao tabaUt kao saIQao kMQao pr rKnaa caaihe AaOr dsa kdma calanaa
caaihe.ifr maOyat ka ipClaa ihssaa ]zaAao, jahaÐ (marnao vaalao kI) saIQaI TaÐga
hao, tumhoM ]sao dsa kdma AaOr laokr calanaa hO.ifr, maOyat ko ]laTo haqa kI
trf, tbadIla krao, jaaoik maOyat kI saIQao haqa kI saa[-D haogaI jaba tuma Akba
sao doKaogao, tuma [sao Apnao ]laTo kMQao pr lao laao, dsa kdma Aagao AaOr dsa kdma
maOyat ko pICo sao.jaba tuma kiba`stana phuÐcaao tao jaba tk nahIM baOznaa jaba tk
maOyat tumharo kMQao sao ]tar kr naIcao na rK dI jaae.jaba maOyat kao df,naayaa
jaae, vaao ijanaka df,naanao maoM kao[- kama na hao vaao baOz jaaeÐ.

namaaj,ao janaaj,aa kOsao pZ,o


janaaj,ao kI salaat kI caaraoM tkbaIr maoM sao hr ek rkaAt kI trh
hO.haqa isaf,- kanaaoM tk ]zae jaaeÐ phlaI rkaAt maoM.baakI kI tIna
tkbaIraoM ko saaqa haqa }pr nahIM ]zae jaaeÐ.
1- phlaI tkbaIr khnao ko baad, ]laTa haqa klaa[- sao saIQao haqa sao
baaMQaa jaae, AaOr saubhanaka pZ,a jaae, AaOr vajala-la sanaa]-k [sa ikrAt maoM
Saaimala kr ilayaa jaae.saUrt-Ala faitha [samaoM nahIM pZ,I jaaegaI.
2- dUsarI tkbaIr ko baad salavaat ibalkula ]saI trh pZ,I jaae jaOsao
(raoj,aanaa kI namaaj,aaoM/salaat ko kAda maoM) tSahhud ko daOrana khto hOM, yaanaI
(Allaahuma sailla) AaOr (baairk) kI duAaeÐ pZ,naa.

3- tIsarI tkbaIr ko baad janaaj,ao kI duAa pZ,I jaatI hO.[janaaj,ao


kI duAa ko Alaavaa, “rbbanaa Aaitnaa…” yaa isaf,- “Allaahumaga,if,rilah”
khnao kI [jaaj,at hO yaa saurh f,aitha BaI pZ, sakto hOM.]
[212]
4- caaOqaI tkbaIr ko faOrna baad, phlao daM[-/saIQaI AaOr ifr baaM[-
/]laTI trf, (isar Gaumaakr) salaama foro.jaba salaama Ada ikyaa jaae tao yao
naIyat krlaI jaae ko salaama maOyat AaOr jamaaAt ko ilae ikyaa jaa rha hO.
[maama caaraoM tkbaIraoM AaOr dao salaamaaoM kao j,aaor sao kho, vaao baakI saarI
caIj,aoM kirbana caupko sao pZ,o.
janaaj,ao kI salaat haonao ko baad [sa baat kI [jaaj,at nahIM hO ko maOyat
ko isarhanao [baadt kI jaae.yao mak$h hO.

travaIh kI namaaj,a
travaIh kI namaaj,a madao- AaOr AaOrtaoM daonaao ko ilae Ada krnaa saunnat
mauAi@kda hO.yao rmaj,aanao maubaark kI hr rat maoM Ada kI jaatI hO.jamaaAt sao
travaIh Ada krnaa saunnat-e ikf,ayaa hO.travaIh [Saa kI namaaj,a kI AaKrI
saunnat ko baad AaOr ivatr ko baad sao phlao Ada kI jaatI hO [sao ivatr ko baad
BaI Ada ikyaa jaa sakta hO.imasaala ko taOr pr, Agar ek Sa#,sa (ijasanao
caar rkaAt fj,a- kI pUrI krlaIM) jamaaAt maoM phuÐcaa jabaik vaao travaIh kI
namaaj,a Ada kr rho hao AaOr vaao [maama ko saaqa ivatr kI namaaj,a maoM Saaimala hao
jaae, tao vaao ivatr ko baad vaao rkaAtoM pUrI kr sakta hO jaao ]sanao travaIh
kI namaaj,a maoM Ada nahIM krIM.
tuma travaIh kI namaaj,a kI kj,aa Ada nahIM kr sakto jaao tumanao
]sako maukr-r va@t maoM Ada na kI hao.Agar tuma ]sakI kj,aa krto hao, tao yao
naf,laI namaaj,a haogaI.yao travaIh nahIM haogaI.
travaIh kI namaaj,a maoM baIsa rkaAtoM haotI hOM.

[213]
travaIh iksa trh pZ,oM
ivatr kI namaaj,a rmaj,aana maoM jamaaAt sao Ada kI jaatI hO.travaIh
kI namaaj,a maoM hr dao rkaAt ko AaiKr maoM hr caar rkaAt ko AaiKr maoM
salaama Ada krnaa mausthba hO.laaoga ijanakI kj,aa namaaj,aaoM ka kj,a- hao ]nhoM
raoj,aanaa kI paÐca namaaj,aaoM kI saunnataoM AaOr travaIh kI jagah kj,aa namaaj,aoM Ada
krnaI caaihe.[sa trh, vaao Apnao kj,aao- kao pUra kroM, ifr vaao }pr bata[- ga[-
namaaj,aoM Ada kroM.
jaba maisjad maoM [sao jamaaAt sao Ada ikyaa jaae, dUsaro [sao Apnao GaraoM
maoM Akolao pZ, sakto hOM, jaaoik gaunaah nahIM hO.tahma [sa maamalao maoM ]nhoM maisjad
maoM jamaaAt kI rhmatoM nahIM imalaogaI.Agar vaao Apnao GaraoM maoM ek yaa j,yaada
laaogaaoM ko saaqa jamaaAt maoM namaaj,a Ada krto hOM, tao sata[-sa baar rhmatoM j,yaada
haisala kroMgao Agar vaao Akolao [sao Ada kroMgao.naIyat ([rada) kr laonaa bahtr
hO hr tkbaIr-e [fittah (Sau$Aat) krnao sao phlao laaoga jaao [Saa kI namaaj,a
jamaaAt sao Ada nahIM krto vaao ek saaqa nahIM Aa sakto AaOr travaIh kI
namaaj,a jamaaAt maoM Ada nahIM kr sakto.ek Sa#,sa jaao [Saa kI namaaj,a
jamaaAt sao Ada nahIM krta vaao fj,a- Akolao pZ, sakta hO AaOr ifr jamaaAt
maoM Saaimala hao sakta hO jaao travaIh Ada kr rhI hao.

[214]
PaaÐcavaa ihssaa
lambao saf,r ko daOrana namaaj,a
Agar ek hnaf,I Sa#,sa ek jagah jaata hO jaaoik ek saaO caar
iklaaoimaTr yaa AaOr dUr hao, pnd/h idnaaoM sao kma vahaÐ rhnao ko [rado sao, tao vaao
ek mausaaif,r bana jaata hO.
saf,rI yaa mausaaif,r ka matlaba hO (ek Sa#,sa) ek lambao rasto ka
saf,r krnao vaalaa.vaao ]na fj,a- namaaj,aaoM kI dao rkaAtoM Ada kr sakta hO
ijasamaoM caar rkaAtoM haoM.Agar vaao ek maukIma (kayama, saf,rI nahIM) [maama kI
tklaId kr rha hO, tao ]nhoM caar rkaAtaoM kI trh Ada kro.ek maukIma
Sa#,sa jaao ek eosao Sa#,sa kI tklaId kr rha hO jaao mausaaifr hO, vaao KD,a hao
jaae jaba [maama dUsarI rkaAt ko baad salaama kro, AaOr dao Alaga rkaAtoM
Ada kroM.
tIna idna AaOr tIna rataoM ko ilae, ek saf,rI Sa#,sa Apnao maosT pr
masah kr sakta hO.vaao Apnaa raoj,aa (]sako va@t sao phlao) taoD, sakta
hO.Agar ek mausaaifr Aarama sao hao, tao ]sao Apnaa raoj,aa nahIM taoD,naa
caaihe.yao ]sako ilae vaaijaba nahIM hO ko kurbaanaI Ada kro.jaumao kI namaaj,a
saf,rI pr fj,a- nahIM hO.
vaao jaao ek Kasa namaaj,a ko va@t ko Ka%maoM pr safr pr inaklaa, vaao
]sa namaaj,a kao dao rkaAt sao pZ,ogaa Agar vaao [sao Ada nahIM krta (baahr
inaklanao sao phlao).vaao jaao Apnao Gar ek namaaj,a ko Ka%mao kI trf, phuÐcaa tao

[215]
]sao caar rkaAtoM Ada krnaI caaihe, Agar ]sanao ]sao (saf,r ko daOrana) Ada
nahIM ikyaa.
yao [sa iktaba (naemat-e [slaama) maoM bayaana hO: naf,laI namaaj,aaoM kao
baOzI hu[- halat maoM pZ,nao kI [jaaj,at hO caaho baga,Or ]j,ar ko hI @yaaoM na hao.jaba
eosaa krao, tao tuma $kU ko ilae Jaukao AaOr Apnaa isar fSa- pr rK dao sajdo
ko ilae.bahrhala, Agar tuma naf,laI namaaj,aoM baOz kr Ada krao, baga,Or ]j,ar
ko, tao tumhoM isaf- AaQaa savaaba imalaogaa.saunnatoM jaao raoj,aanaa kI paÐca fj,a-
namaaj,aaoM ko phlao AaOr baad maoM hOM AaOr travaIh kI namaaj,aoM naf,laI hOM.kao[- BaI,
caaho maukIma yaa saf,rI, caaho ]j,ar ko saaqa yaa nahIM, naflaI namaaj,a ek jaanavar
kI pIz pr baOz kr jabaik vaao cala rha hao yaa caaho jaba vaao saakot KD,a hao,
ijatnaa lambaa caaho ek Sahr yaa gaaÐva sao baahr rho haoM tao Ada kr rha hao.yao
j,a$rI nahIM hOM ko jaba namaaj,a Sau$ kI jaae yaa Ada kI jaae tao ikbalao kI
trf mauÐh ikyaa jaae, $kU yaa sajda krnaa BaI j,a$rI nahIM hO.vaao [SaaraoM sao
namaaj,a Ada kr sakta hO.yaanaI vaao $kU ko ilae JaUko AaOr sajdo ko ilae kuC
j,yaada Jauk jaae.caaho Agar jaanavar pr bahut j,yaada najaasat lagaI hao, namaaj,a
kubaUla hao jaaegaI.kao[- BaI jaao naflaI namaaj,a Ada krto hue qak gayaa hao vaao
[sao calanao vaalaI GaD,I pr Jaukto hue, iksaI dUsaro [Msaana yaa dIvaar ka sahara
laoto hue Ada kr sakta hO.jabaik vaao Kud cala rha hao tao ]sakI namaaj,a
Ada krnaa kubaUla nahIM haogaa, calanaa namaaj,a kao baoAsar krta hO.
[sa baat kI [jaaj,at nahIM hO ko fj,a- yaa vaaijaba namaaj,a kao ek
jaanavar pr Ada ikyaa jaae, jaba tk ko vahaÐ j,a$rt na hao.vaao ]sao isaf-
]saI va@t Ada kr sakto hOM Agar vahaÐ kao[- AcCa ]j,ar hao.j,a$rt kI
imasaalaoM yao hOM jaao maakUla ]j,ar banaatI hOM: ek Sa#,sa kI imalaikyat, ij,aMdgaI, yaa
jaanavar Ktro maoM haoM, [makana hao sakta hO ko ek Sa#,sa ka jaanavar yaa ek
Sa#,sa kI imalaikyat jaao ]sanao ek jaanavar pr yaa Kud pr laadI hu[- hO vaao
[216]
jaanavar sao naIcao ]trnao pr caaorI hao jaae, Ktra hao sakta hO jaOsao ko jaMgalaI
jaanavaraoM yaa duSmana ka hmalaa krnao ka, j,aohmatoM jaOsao ko j,amaIna pr ima+I AaOr
toj,a baairSa, jaanavar pr sao ]trnao AaOr caD,nao kI vajah sao baImaarI j,yaada
Kraba yaa baD, jaae ijasmaanaI qakana kI vajah sao, ek AaSakara halat jahaÐ
pr ek Sa#,sa ka saaqaI ]sao CaoD, jaae ]sa halat maoM ko vaao ]saka [Mtoj,aar na
kr sako, AaOr naakaibailayat kI vajah sao ifkr krnaa ko Agar ]sao jaanavar
sao ]trnaa pD,a tao vaao baga,Or madd ko ]sa pr kOsao caD,ogaa.jaba ek fj,a- yaa
vaaijaba namaaj,a Ada kI jaae tao yao j,a$rI hO ko jaanavar ka maUÐh ikbalao kI
trf, krayaa jaae.Agar vaao [sao kabaU maoM na rK pae, tao kma sao kma Apnaa
sabasao AcCa krko idKae.ek jaanavar pr maaOjaUd dao caOsT ijasao mahimala
(kUD,a) baaolato hOM ]sa pr namaaj,a Ada krnaa eosaa hI hO jaOsao jaanavar pr Ada
kr laonaa.Agar mahimala kI TaÐgao j,amaIna kI trf, naIcao haoM, tao yao ek idvaana
kI trh kama krta hO.[sa halat maoM ]sako ilae yao jaa[-j,a hao jaata hO ko vaao
]sa pr KD,o haokr fj,a- Ada kr sako.]sao ikbalao kI trf, maUÐh krko [sao
Ada krnaa caaihe.ek Sa#,sa jaao ]trnao ko kaibala hao, vaao ek mahimala pr
fj,a- namaaj,a Ada nahIM kr sakta hO.
rsaUlaullaah AlaOihssalaama nao hj,art jaafr tyyaar kao panaI ko jahaj,a
pr namaaj,a Ada krnaa isaKayaa, ]nako Aibasaisainamaa jaanao sao phlao.yaanaI:
panaI ko jahaj,a pr, ek Sa#,sa fj,a- yaa vaaijaba namaaj,a Ada kr sakto hOM caaho
Agar ]nakao kao[- ]j,ar na hao.naava maoM jamaaAt ko saaqa namaaj,a Ada kI jaa
saktI hO.panaI ko jahaj,a pr inaSaanaaoM ko saaqa namaaj,a Ada krnao kI [jaaj,at
nahIM hO.]sao $kU AaOr sajda krnaa haogaa.]sao ikbalao kI trf haonaa
haogaa.jaba vaao namaaj,a Sau$ krogaa tao ]sao ikbalao kI trf, rhnaa
caaihe.naava/ikStI ko ApnaI isamt kao badlanao ko saaqa, ]sao BaI ikbalao kI
trf, GaUmanaa haogaa.yao j,a$rI hO ko Apnao Aapkao ]na caIj,aaoM sao saaf/pak krlaoM
[217]
ijanhoM [slaama nao gaMda batayaa, ]sa Sa#,sa ko ilae BaI jaao ikStI maoM hao.[maama-e
Aaj,ama ko mautaibak ek calato hue jahaj,a pr, fj,a- namaaj,a kao baga,Or iksaI
sahI ]ja,r ko baOz kr Ada krnao kI [jaaj,at hO.samaud/ ko iknaaro laMgar
jahaj,a, Agar lahraoM sao baurI trh Dgamagaae tao yao calato hue jahaj,a kI trh
hO.Agar vaao hlko sao Dgamagaae, tao vaao eosao hI hO jaOsao iknaaro KD,a huAa hO, tao
baOzkr fj,a- namaaj,a Ada krnao kI [jaaj,at nahIM hO.Agar jahaj,a KD,a huAa
hO, tao hmaoSaa [sa baat kI [jaaj,at hO ko namaaj,a KD,o haokr pZ,I jaae.Agar
jahaj,a saaihla pr nahIM hO, AaOr yao maumaikna hO ko vaao kBaI BaI calado, tao fj,a-
namaaj,a ]sapr Ada krnao kI [jaaj,at nahIM hO.Agar ]sakI ij,aMdgaI yaa ]sakI
imalaikyat Ktro maoM hO, yaa jahaj,a cala pZo, AaOr ]sao j,amaIna pr CaoD, jaae, tao
[sa baat kI [jaaj,at hO ko vaao jahaj,a maoM ApnaI namaaj,a KD,o haokr pZ, sakta
hO.
[bana AibadIna nao kha: (@yaaoMik ek dao pihyaa gaaD,I j,amaIna pr ek
sath pr nahIM rh saktI jaba tk ko vaao ek jaanavar sao baMQaI na hao, yao ek
jaanavar kI trh hO daonaao jaba cala rho haoM Aaor jaba KD,o haoM.koa[- BaI gaaD,I
caar pihyaaoM ko saaqa, jaaoik ek laovala pr haoM vaao idvaana kI trh hOM, Agar vaao
hrkt maoM nahIM hOM.Agar gaaD,I hrkt maoM hO, }pr batae gae AcCo ]j,araoM kI
halataoM ko saaqa, tao [sa pr fj,a- Ada krnao kI [jaaj,at hO.ek Sa#,sa kao
[sao raok laonaa caaihe AaOr ikbalao kI trf, $K kr ko KD,o haokr namaaj,a
Ada kroM.Agar tuma [sao nahIM raok sakto tao tuma [sa trh namaaj,a Ada krao
jaOsao ko tuma calato hue jahaj,a pr hao).vaao jaao ikbalaa $K nahIM hao sakta
safr ko daOrana tao ]sao Saaif-[- masalak kI nakla krnaI caaihe jaba tk ko
vaao safr maoM hao, AaOr dor daophr namaaj,a jaldI daophr namaaj,a ko saaqa AaOr rat
kI namaaj,a Saama kI namaaj,a ko saaqa, ek ko baad dUsarI faOrna Ada krnaI
caaihe.Agar eosaa BaI naamaumaikna hao, tao ]sao ikbalao kI trf $K nahIM krnaa
[218]
caaihe.iksaI ko ilae BaI [sa baat kI [jaaj,at nahIM hO ko vaao [SaaraoM ko j,aire
namaaj,a Ada kro, jabaik idvaana yaa kusaI- pr baOzo hue ApnaI TaÐgao naIcao laTkae
hue.ek basa maoM yaa hvaa[- jahaj,a maoM namaaj,a Ada krnaa eosaa hI hO jaOsao tuma
ek gaaD,I maoM namaaj,a Ada kr rho hao.
ek Sa#,sa kao fj,a- yaa vaaijaba namaaj,a ek jaanavar pr Ada nahIM
krnaI caaihe jaba tk vahaÐ [sakI j,a$rt na hao.tumhoM gaaiD,yaaoM kao raok donaa
caaihe AaOr ikbalaa kI trf, KD,o haokr namaaj,a Ada krnaI caaihe.[sa vajah
sao, ek Sa#,sa ]sa gaaD,I pr savaar haonao sao phlao j,a$rI [kdamaat kr laonao
caaihe.
ek mausaaifr jaao jahaj,a yaa rolagaaD,I pr safr kr rha hao ]sao KD,o
haokr ikbalao kI trf, $K krko fj,a- namaaj,a Sau$ krnaI caaihe AaOr jahaÐ
vaao sajda kro ]sa jagah Apnao pasa vaao kutubanaumaa/kmpasa rKo.]sao ikbalao kI
trf, Apnaa $K krnaa caaihe jaOsao jahaj,a yaa rolagaaD,I isamt tbadIla
kro.Agar saInaa ikbalao kI trf, sao hT jaata hO, tao namaaj,a baoAsar hao jaatI
hO.[sailae ]nakI fj,a- namaaj,a jaao basaaoM pr, rolagaaiD,yaaoM maoM, jahaj,aaoM maoM jaba
samaud/ nahmavaar hao jaao ikblao kI trf, $K na kr pae haoM tao kubaUla nahIM kI
jaatI, vaao jaba tk saf,r maoM hao maailaik yaa Saaif,-[- masalak kI tklaId kr
sakto hOM, AaOr ApnaI namaaj,aaoM kao imalaa sakto hOM jaldI daophr kI namaaj,a/j,auhr
kI namaaj,a Ada krnao ko faOrna baad Asar kI namaaj,a Ada krnaa (]na dao
namaaj,aaoM ko va@t maoM sao iksaI BaI va@t ko daOrana), AaOr maga,irba kI namaaj,a [Saa
kI namaaj,a ek saaqa Ada krnaa (]na dao namaaj,aaoM ko iksaI BaI va@t ko
daOrana).maailaik AaOr Saaif,-[- masalak ko mautaibak, saf,r (lambao rasto ka
saf,r) ijasaka fasalaa AssaI iklaaoimaTr sao j,yaada hO, tkdIma, ijasaka
matlaba hO Asar kI namaaj,a faOrna j,auhr kI namaaj,a ]sako va@t maoM Ada kr laI
jaae yaa [Saa kI namaaj,a faOrna maga,irba kI namaaj,a ko baad ]sako va@t maoM Ada
[219]
krlaI jaaeÐ, AaOr taKIr, ijasaka matlaba hO ko j,auhr kI namaaj,a Asar ko
va@t tk TalaI jaae AaOr ]nhoM ek saaqa Ada ikyaa jaae yaa maga,irba AaOr
[Saa kI namaaj,aoM [saI trh Ada kI jaaeM, [sa baat kI [jaaj,at hO.[saI trh,
Agar hnaf,I masalak ka ek Sa#,sa saf,r Sau$ krnao ko baad rasto maoM ikblao kI
trf, mauÐh na kr pae, tao vaao j,auhr kI namaaj,a Ada krnao ko baad faOrna Asar
kI namaaj,a Ada kro j,auhr kI namaaj,a ko va@t pr, jaba vaao idna ko kuC va@t
ko ilae khIM pr $koM, AaOr maga,irba AaOr [Saa kI namaaj,a ek saaqa Ada kroM
[Saa ko va@t pr jaba vaao rat maoM khIM pr $koM, AaOr jaba vaao ]na caaraoM maoM sao
ek Sau$ kro tao Sau$ krnao kI naIyat sao kro, ]sao naIyat krnaI caaihe, yaanaI
Apnao idla sao yao saaocao AaOr baaolao: “maOM yao Ada kr rha hUÐ maailaik yaa Saaif,[-
masalak kI tklaId krto hue.” ek Sa#,sa dao va@t kI namaaj,a Aasapasa ko
va@t kI lambao fasalao ko saf,r sao phlao yaa baad maoM Ada nahIM kr sakta.

baImaarI ko daOrana namaaj,a


Agar kao[- caIj,a lagaatar baahr AatI rho ijasma sao ijasasao vauj,aU TUT
jaae, tao yao ek ]j,ar (maafI) haota hO.ek ]j,ar haonao ko ilae j,a$rI hO ko
kao[- caIj,a jaao vauj,aU kao lagaatar taoD,o.imasaala ko taOr pr, Agar ek vauj,aU kI
vajah jaao vauj,aU kao taoD,nao ko ilae lagaatar maaOjaUd hao, jaOsao pOSaaba kI rtUvat,
hvaa ka baar baar inaklanaa, dst, naak sao KUna inaklanaa, j,a#ma sao KUna AaOr
psa ka jaarI haonaa, dd- kI vajah sao AaÐKaoM sao AaMsaU inaklanaa, [saithaj,aa
(maahvaarI) ka KUna, Agar yao iksaI namaaj,a ko maukr-r va@t ko Sau$ sao AaiKr
tk rho, tao vaao ]j,ar ko saaqa vaalaa Sa#,sa bana jaata hO.ek Sa#,sa kao [nhoM
raoknaa caaihe nalaI maoM kuC rK kr, dvaa[- laokr, baOz kr yaa [SaaraoM ko j,aire
namaaj,a Ada krko.vaao AadmaI ijanhoM [saitbara (pOSaaba ka rtUbat) kI proSaanaI
hao ]nhoM ApnaI pOSaaba ko Cod maoM jaaOko baIja ko barabar ek PlaasTIk vaalaI
[220]
saUtI ba%tI rKnaI caaihe.Agar vaao isaf,- CaoTa saa hO, tao ka^Tna pOSaaba kao
baahr inaklanao sao sauKa dogaa, jaaoik vauj,aU kao TUTnao sao bacaaegaa.jaba pOSaaba
kraogao tao, yao ka^Tna Apnao Aap baahr Aa jaaegaa.Agar pOSaaba bahut j,yaada
baahr inaklao, j,yaadatr ]samaoM sao ka^Tna kI ba%tI sao inaklao, [sa maamalao maoM, vauj,aU
TUT jaaegaa.Tpkta huAa pOSaaba AMdr ka jaaMigayaa na gaMda kro.hr AaOrt kao
Apnao Aagao hmaoSaa krsaf, (kuC ka^Tna yaa kpD,a) rKnaa caaihe.Agar vaao yao
Tpknaa/bahnaa na raok paeÐ tao ]nho hr namaaj,a ko maukr-r va@t maoM vauj,aU Ada
krnaa haogaa AaOr namaaj,a pZ,naI haogaI.[sa vauj,aU ko saaqa, vaao caaho ijatnaI fj,a-,
kj,aa AaOr naflaI namaaj,a kI [baadtoM Ada kr sakta hO ijatnaI ]sao psaMd
hao.vaao kurAana Ala krIma kao pkD, sakto hOM jaba namaaj,a ka maukr-r va@t
K%ma hao jaaegaa tao ]naka vauj,aU Apnao Aap K%ma hao jaaegaa.ek Sa#,sa ka
lagaatar ]j,ar maukr-r va@t ko AMdr ]saka vauj,aU nahIM taoD,ta Agarcao, vaao iksaI
AaOr vajah sao TUT sakta hO.imasaala ko taOr pr, ek Sa#,sa nao vauj,aU ikyaa
jabaik ]sako naqanaaoM maoM sao ek maoM KUna inakla Aayaa hao.ifr ]sako dUsaro naqanao
maoM sao BaI KUna Aanao lagaa.[sa maamalao maoM, ]saka vauj,aU Kairja hao jaaegaa.]j,ar
haonao ko ilae j,a$rI hO ko kao[- caIj,a namaaj,a ko va@t pr lagaatar vauj,aU taoD, rhI
hO.Agar vaao [sa va@f,o ko daOrana $k jaata hO, [tnaa kaf,I hao ko ek vauj,aU
Ada kr ko AaOr namaaj,a pZ,I jaa sako tao vaao Sa#,sa ]j,ar ko saaqa nahIM
hO.dUsarI Kbar ko mautaibak maailaik masalak maoM, ek ]j,ar [maaf,I] haonao ko
ilae, yao kaf,I hO Agar bao[rada [Kraja hao, jaaoik ek iksaI baImaarI ka
natIjaa hao AaOr jaao vauj,aU kao taoD, do, vaao isaf,- ek baar haota hO.Agar ek
Sa#,sa jaao ek ]j,ar ko saaqa hao ]saka ]j,ar ek baar hI baho AaOr vaao BaI
qaaoD,o va@t ko ilae namaaj,a kI [baadt ko va@t ko daOrana, tao ]saka ]j,ar
jaarI maanaa jaaegaa.Agar vaao kBaI iksaI namaaj,a ko va@t maoM na baho, yaanaI,
Agar namaaj,a ka kao[- BaI va@t baga,Or iksaI ]j,ar ko Sau$ sao laokr AaiKr
tk, ek Sa#,sa Aba ]j,ar kI halat maoM nahIM rhta.Aga yao maanaa jaae ko ek
[221]
drhma KUnaa yaa kuC AaOr ]saI trh ka, jaba Qaaoyaa jaae, tao vaao daobaara fOla
jaaegaa jaba tk ik namaaj,a Ada kI jaae, tao ]sa pr vaaijaba hO ko ]sao
Qaaoe.
Agar ek mausalamaana kao pta hao, Apnao j,aatI tjaubaao- yaa ek maaihr
mauislama Da^@Tr kI salaah sao jaao Kula kr AaOr saba ko saamanao gaunaah nahIM krta
hao, ko gausla krnao sao tumharI baImaarI baZ, jaaegaI yaa Kraba hao jaaegaI, ifr
]sao tyyamauma krnao kI [jaaj,at hO.yao Dr yaa tao ]sako Apnao j,aatI tjauba-o sao
haota hO yaa ifr ek saccao mausalamaana ko j,aire thkIk ikyaa jaata hO.Agar
maaihro itba ifsk ([slaama sao baahr) ko ilae nahIM jaanaa jaata, yaa gaunaah
krta hO, tao ]sako lafj,a kubaUla ike jaaegaoM Agar zMD hao AaOr rhnao kI
jagah ZUMZnao maoM naakama hao, yaa kuC BaI jaao panaI kao garma kro, yaa pOsaa na hao
nahanao ko ilae AaOr naitjao ko taOr pr baImaar pD, sakta hO, tba [jaaj,at hO ko
vaao tyyamauma krlao.hnf,I masalak maoM, ek Sa#,sa ijatnaI caaho namaaj,aoM Ada kr
sakta hO ek tyyamauma ko saaqa.Argacao, Saaif [- AaOr maailaik masalak ko
mautaibak, ]sao hr fj,a- namaaj,a ko ilae ek nayaa tyyamauma krnaa pD,ogaa.
Agar ]sako AaQao sao j,yaada vauj,aU ko Aj,aa yaa caaraoM ]sako vauj,aU ko
Aj,aa j,a#maI haoM, tao ]sao tyyamauma krnaa haogaa.Agar AaQao sao j,yaada ]sako vauj,aU
ko Aj,aa yaa caar Aj,aa maoM sao dao saohtmaMd hOM, tao vaao vauj,aU kr sakta hO AaOr
j,a#maI ihssaaoM yaa Aj,aa pr masah kr sakta hO.Agar jaunaUba Sa#,sa kI ijasma
ka AaQao sao j,yaada sath baImaar haoM, jaOsao ko j,a#ma haoM, caocak hao yaa Ktrnaak
bauKar hao, tao vaao tyyamauma kr sakta hO.Agar ]sako ijasma ka j,yaadatr
ihssaa saohtmaMd hao AaOr Agar maumaikna hao Apnao Aapkao Qaaonao kI tao baga,Or
baImaar ihssaaoM kao iBagaaoe hue vaao panaI ko saaqa gausla kr sakta hO.AaOr Kraba
ihssaaoM pr masah kr sakta hO.Agar barahorast masah nauksaanadh hao, tao vaao
pi+yaaoM pr (jaao ]sanao j,a#maaoM pr baaÐQaI haoM) masah kr sakta hO.Agar yao BaI
[222]
nauksaanadh hao, tao vaao masah BaI CaoD, do.Agar ]sako isar ka masah vauj,aU yaa
gausla maoM nauksaanadh hao tao ]sao isar ka masah nahIM krnaa caaihe. “Agar ek
Sa#,sa kI Kala kT rhI hao, ekj,aImaa hao yaa kao[- AaOr j,a#ma ]sako ek yaa
daonaao haqaaoM pr ijasakI vajah sao ]nakao gaIlaa krnaa nauksaanadh hao, tao vaao
Apnao haqaaoM kao AaOr cahro kao iksaI ima+I [kccaI ima+I yaa p%qar] pr rgaD,kr
tyyamauma kr sakto hOM.Agar ]sako caohro pr kao[- j,a#ma hao tao, vaao baga,Or vauj,aU
ko namaaj,a Ada kr sakta taik ]sakI namaaj,a na CuTo.kao[- BaI jaao Apnao Aap
vauj,aU krnao ko kaibala na hao AaOr ]sao kao[- maddgaar BaI nahIM imala pa rha vauj,aU
kranao ko ilae, tao ]sao tyyamauma kr laonaa caaihe.ek Sa#,sa ko baccao, gaulaama
yaa naaOkr jaao idhaD,I pr kama krto hOM, madd kr sakto hOM.vaao dUsaraoM sao BaI
madd ko ilae kh sakta hO.halaMaik, vaao ]sakI madd nahIM kr sakto.[saI
trh, ek baIvaI yaa imayaaÐ BaI, dUsaraoM kao vauj,aU krnao maoM madd nahIM krnao kao nahI
khnaa.
Agar kao[- Sa#,sa baoMiDD [$[-, roSmaI kpD,a, PlaasTr, marhma] po yaa
j,a#ma, hDDI ko fo@car po, yaa faoD,o kI %vacaa po jaaoMk lagaae hu[- halat maoM,
KUna vaga,Ora ka igarnaa.Agar vaao ]na p`Baaivat ihssaaoM kao zMDo yaa gama- panaI sao
Qaao na pae AaOr na hI: ]napo masah kr pae, yao kaibalao kubaUla hO ko ]sako
AaQao sao j,yaada po masah kr sakto hO vauj,aU AaOr gausla maoM.Agar baoMiDD po krnaa
nauksaanadayak hao AaOr [sako krIbaI saohtmaMd ihssao Qaulao nahIM.saohtmaMd ihssaaoM
po jaao baoMiDD maoM idKoM ]napo masah ikyaa jaaegaa.yao j,a$rI nahIM hO ko jaba kao[-
Sa#,sa vauj,aU sao hO baoMiDD lagaae.Agar masah ko baad baoMiDD badla idyaa jaata hO
yaa ]sapo nayaa baoMiDD lagaa idyaa gayaa, yao j,a$rI nahIM haogaa ko nae vaalao po masah
ikyaa jaae.
[saI trh, Agar ek baImaar Sa#,sa jaao saIQaa nahIM KD,a hao pa rha hao
yaa ijasao sa#,t mahsaUsa hao ko KD,o haonao sao ]sakI saohtyaabaI maoM dorI hao saktI
[223]
hO, tao vaao baOzkr namaaj,a Ada kr sakta hO.vaao saIQaa baOz jaae, vaao Apnao
ijasma kao $kU ko ilae qaaoD,a Jaukae, ifr daobaara saIQaa baOz jaae, vaao Apnao
ijasma kao qaaoD,a AaOr Jaukae dao sajdo krnao ko ilae.eosao laaogaaoM kao fSa- pr
[sa trh baOznaa caaihe jaao AasaanaI sao Aa jaae; GauTnao iTk sakoM, TaÐgao baMQa
sakoM, yaa GauTnao ]z sakoM haqaaoM kao baaÐQakr TaÐgaaoM ko caaraoM trf, yaa [saI
trh.isar maoM, GauTnao, yaa AaÐK maoM dd- baImaar maoM Saumaar haota hO.duSmana ko j,aire
doK ilae jaanao ka Dr BaI ek ‘]j,ar’ haota hO.vaao ijasaka raoj,aa KD,o haonao sao
Kairja hao jaae, vaao baOz kr namaaj,a Ada kr sakta hO.ek kmaj,aaor Sa#,sa
isaf- iksaI caIj,a ka sahara laokr KD,a hao sakta hO namaaj,a [sa trh KD,a hao
kr pZ, sakta hO.Agar ek Sa#,sa j,yaada dor KD,a nahIM hao sakta, ]sao KD,o
haokr tkbaIr e [f,ittah krnaI caaihe, AaOr jaba Sau$ hao jaae, tao ApnaI
namaaj,a baOzkr jaarI rK sakta hO.
vaao jaao fSa- pr sajda nahIM kr sakta ijatnaI kurAana Ala krIma
kI itlaavat KD,o haokr j,a$rt hO vaao kr sakta hO, ifr vaao baOz jaae AaOr
$kU AaOr sajdo ko ilae [Saaro kro.dUsaro laf,j,aaoM maoM, namaaj,a baOzkr pZ,naa, vaao
sajdo ko ilae Jauko AaOr sajdo ko ilae j,yaada Jauko.vaao jaao Apnaa ijasma j,yaada
nahIM maaoD, sakta [sako bajaae vaao isar Jauka sakta hO.]sako ilae yao j,a$rI
nahIM hO ko iksaI caIj,a pr sajda kro.Agar vaao Kud yaa kao[- AaOr kao[- caIj,a
}pr pkD, sakta hO, AaOr vaao ]sa pr sajda kro tao ]sakI namaaj,a sahI haogaI,
laoikna yao thrImaI mak$h hO.dr hkIkt, Agar vaao caIj,a ]sakI $kU sao
Jauknao sao naIcao na hao, tao ]sakI namaaj,a sahI nahIM haogaI.[sa baat kI [jaaj,at
nahIM hO ko laoT jaae AaOr [Saaro kr ko namaaj,a pZ,o, Agar ek Sa#,sa baOznao ko
kaibala hO caaho iksaI caIj,a pr sahara hI @yaaoM na hao.ek idna rsaUlaullaah
‘sallallaahu AlaOih vasallama’ ek kmaj,aaor Sa#,sa ko pasa gae.jaba Aapnao doKa
ko ]sa Sa#,sa nao ek tikyaa ]zayaa AaOr ]sa pr sajda kr idyaa, Aapnao
[224]
tikyaa hTa idyaa.[sa baar kmaj,aaor Sa#,sa nao ek lakD,I ka TukD,a ]zayaa
AaOr ]sa pr sajda kr idyaa.rsaUlaullaah nao lakD,I ka TukD,a BaI hTa idyaa,
AaOr frmaayaa: (fSa- pr sajda krao Agar tuma kr sakto hao! Agar tuma Jauk
nahIM sakto fSa- pr tao Apnao caohro pr kao[- caIj,a mat ]zaAao ]sa pr sajda
krnao ko ilae! namaaj,a kao [Saaro sao Ada krao AaOr sajda krnao ko ilae Apnao
Aapkao $kU maoM Jauknao sao j,yaada JaukaAao!) (bah$r-ra[-k) iktaba maoM ilaKI
ek Kbar ko mautaibak, saUrh Aala-e [marana kI ek saaO [kyaanavaoM Aayat-e
krImaa maoM, ijasaka matlaba hO: (vaao jaao kaibala hO, namaaj,a KD,o haokr pZ,o vaao
jaao [tnaa baImaar hao KD,o haonao maoM, vaao baOzkr namaaj,a Ada kr sakta hO.vaao jaao
eosaa krnao ko kaibala nahIM hO, [sao laoTkr Ada kro.) jaba [marana ibana husaOna
baImaar hao gae, rsaUlaullaah AlaOih salaama nao ]nasao frmaayaa (ApnaI namaaj,a KD,o
haokr pZ,ao! Agar tuma eosaa krnao ko kaibala nahIM hao, tao [sao baOzkr Ada
krao! Agar tuma eosaa krnao ko BaI kaibala nahIM hao, tao ApnaI namaaj,a ApnaI
trf, yaa pIz pr laoTkr Ada krao!) tahma, ek kmaj,aaor Sa#,sa jaao KD,a
nahIM hao sakta ApnaI namaaj,a baOzkr Ada kr sakta hO.vaao jaao baOz nahIM
sakta laoTkr namaaj,a Ada kr sakta hO.kusaI- pr yaa saIT pr baOzkr namaaj,a
Ada krnao kI [jaaj,at nahIM hO.yao [slaama ko mautaibak nahIM hO, ek baImaar
Sa#,sa ko ilae yaa ek mausaaifr ko ilae basa maoM yaa jahaj,a maoM namaaj,a Ada krnaa
kusaI- yaa saIT pr baOzkr.vaao jaao jamaaAt maoM KD,o haokr namaaj,a Ada nahIM kr
sakto, [sako bajaae vaao Gar maoM KD,o haokr ApnaI namaaj,a Ada kroM.vahaÐ pr
baIsa kaibalao kubaUla ]j,ar hOM maisjad maoM naa jaakr jamaaAt sao namaaj,a Ada krnao
ko.
maisjad maoM pOdla calato hue jaanaa AaOr vaaipsa Aanaa j,yaada AcCa hO
[sa baat ko tuma gaaD,I pr savaar haokr jaaAao.maisjad maoM kusaI- pr yaa saIT pr
baOzkr [Saaro kr ko namaaj,a Ada krnao kI [jaaj,at nahIM hO.yao (ibadAt) hO
[225]
ko [sa trIko sao [baadt krnaa jaao [slaama ko j,aire nahIM batayaa gayaa.yao
ifkh kI iktabaaoM maoM ilaKa hO ko ibadAt krnaa ek bahut baD,a gaunaah hO.
ek kmaj,aaor Sa#,sa jaao baOz nahIM sakta, caaho iksaI caIj,a pr sahara
krko BaI, vaao ApnaI namaaj,a kmar ko bala laoTkr Apnao isar (ihlaakr Gaumaakr
vagaO,rh ApnaI isar ko j,aire) ko saaqa namaaj,a Ada kr sakta hO, yaa Agar yao
maumaikna na hao tao ApnaI saIQaI trf, laoTkr Ada kr sakta hO.Agar vaao
ikbalao kI trf, nahIM GaUma sakta, tao vaao jaao isamt ]sako ilae Aasaana hao ]sa
trf, GaUmakr Ada kr sakta hO.ek tikyaa ]sako isar ko naIcao rK donaa
caaihe taik ]saka caohra ikbalao kI trf, hao sako.yao ]sako ilae AcCa
haogaa Agar vaao Apnao GauTnao saIQao }pr krlao.Agar ek baImaar Sa#,sa Apnao
isar ko [Saaro ko saaqa BaI namaaj,a Ada nahIM kr pae, tao ]sao [jaaj,at hO ko
]sao kj,aa ko ilae CaoD, do.Agar ek Sa#,sa namaaj,a maoM baImaar hao jaae AaOr
ijasa trIko pr bata[- ga[- hO ]sa trh Ada na kr pae, tao ]sao ijatnaa baohtr
hao sako jaarI krnaa haogaa.Agar ek marIj,a jaao baOzkr namaaj,a Ada kr rha hO
saohtmaMd hao jaata hO, ]sao ApnaI namaaj,a KD,o haokr jaarI kr donaI caaihe.vaao
jaao baohaoSa hao jaato hOM namaaj,a Ada nahIM kroM.Agar vaao paÐca namaaj,a ka va@t
gauj,arnao sao phlao zIk hao jaae, tao ]sao ]nakI kj,aa Ada krnaI caaihe.Agar
vaao C: yaa j,yaada va@t kI namaaj,a gauj,arnao ko baad zIk haota hO, tao ]sao ]sakI
kj,aa nahIM krnaI haogaI.
yao fj,a- hO ko Ada nahIM kI ga[- namaaj,a kI faOrna kj,aa Ada kI
jaae, caaho Agar [Saaro sao hI @yaaoM na hao.Agar vaao Apnao ibastro maga-/marnao
vaalaa hO baga,Or ApnaI CaoD,I hu[- namaaj,aaoM kI kj,aa Ada ike baga,Or, yao ]sako
ilae vaaijaba hO ko ApnaI vasaIyat maoM takId kro ko jaao pOsaa vaao Apnao pICo
CaoD,kr jaa rha hO ]samaoM sao ]nakI [skat ka ifdyaa Ada ikyaa jaae.Agar
vaao eosaa ApnaI vasaIyat maoM nahIM khta, tao kuC AailamaaoM ka khnaa hO ko ]sako
[226]
vaairsaaoM ko ilae yaa ek Anajaana (vaairsaaoM kI jagah kao[- AaOr) ko ilae ApnaI
jaayadad maoM sao [skat krnao kI [jaaj,at hO.

kj,aa namaaj,aoM
ek [baadt-e badnayyaa (ijasmaanaI [baadt) haonao kI vajah sao, namaaj,a
iksaI AaOr ko badlao nahIM pZ,I jaa saktI.hr iksaI kao [sao Apnao Aap Ada
krnaa hO.iksaI BaI namaaj,a kao ]sako maukr-r va@t maoM pZ,nao kao Ada khto
hOM.iksaI namaaj,a kao dUsarI baar pZ,naa [Aada hO.imasaala ko taOr pr, ek
namaaj,a mak$h ko taOr pr pZ,I ga[- ]sao ]saka va@t inaklanao sao phlao daobaara
Ada ikyaa jaae.Agar eosaa maumaikna na hao tao, [sao dUsaro va@t maoM daobaara Ada
ikyaa jaae.yao vaaijaba hO.Agar ek fj,a- yaa vaaijaba namaaj,a ]sako va@t maoM na
pZ,I jaae, ]sako maukr-r va@t ko gauj,ar jaanao ko baad Ada kI jaae tao yao
kj,aa hO.
jaba paÐca raoj,aanaa kI namaaj,aaoM ko fj,a- ihssao AaOr ivatr kI namaaj,a
Ada kI jaae AaOr jaba ]nakI kj,aa Ada kI jaae, tao yao fj,a- hO ko trtIba
ka #yaala rKa jaae.yaanaI, jaba namaaj,a Ada kI jaae tao yao j,a$rI hO ko
]nakI hsabao maamaula ]nakI trtIba ko mautaibak Ada ikyaa jaae.trtIba rKnao
ka matlaba hO ko paÐca kj,aa namaaj,aaoM sao j,yaada kao[- kj,a- na hao.[saI trh jaumao
kI namaaj,a ko fj,a- BaI j,auhr kI namaaj,a ko va@t Ada kr ide jaaeÐ.ek
Sa#,sa jaao saubah kI namaaj,a ko ilae nahIM ]zta ]sao ijatnaI jaldI yaad Aa jaae
]sakI kj,aa Ada kr donaI caaihe, caaho Agar ]sao Ku%baa (jaumao kI namaaj,a ka)
ko daOrana vaao yaad Aae.jaba tk ek Sa#,sa ek namaaj,a Ada krta hO yaa
]sakI kj,aa Ada krta hO, tao ]sao [sa baat kI [jaaj,at nahIM hO ko ]sako
baad Aanao vaalaI paÐca namaaj,aaoM kao vaao Ada kr sako.ek hdIsa-e SarIf, ka
[227]
bayaana hO: (Agar ek Sa#,sa jaao dor tk saaoyaa rha yaa ek namaaj,a BaUla gayaa,
tao jamaaAt maoM namaaj,a pZ,to hue yaad Aayaa, tao ]sao ApnaI namaaj,a [maama ko
saaqa pUrI krnaI haogaI AaOr ifr ApnaI ipClaI namaaj,a kI kj,aa Ada krnaI
haogaI! ifr ]sao vaao namaaj,a daobaara Ada krnaI haogaI jaao vaao [maama ko saaqa Ada
kr rha qaa!)
ek fj,a- kI kj,aa Ada krnaa fj,a- hO.yao vaaijaba hO ko ek vaaijaba
kI kj,aa Ada kI jaae.hmaoM saunnat namaaj,a kI kj,aa Ada krnao ko ilae nahIM
hukUma huAa jaao hma ]sako sahI va@t maoM Ada nahIM kr pae.jaOsaa ko hnf,I
masalak ko AailamaaoM nao ek rae sao vaaj,aoh ikyaa, “jaao saunnat ko j,amaro maoM namaaj,aoM
AatI hO vaao Apnao hI batae gae va@t maoM baMQaI hu[- hOM fj,a- hOM ko ]saI va@t
Ada kI jaaeÐ.vaao saunnat namaaj,a jaao Apnao maukr-r va@t maoM Ada nahIM kI jaatI
vaao kj,a- nahIM hOM jaao Ada kI jaaeÐ.[sailae, hmaoM ]nakI kj,aa Ada krnao ka
hukUma nahIM huAa hO.bahrhala, caUÐik saubah kI namaaj,a kI saunnat vaaijaba kI
trh hO, tao jaba [nhoM va@t pr Ada nahIM ikyaa jaae, tao [nhoM fj,a- ko saaqa
]saI idna daophr sao phlao Ada kr ilayaa jaae.saubah kI namaaj,a kI saunnat kI
kj,aa daophr ko baad Ada nahIM kI jaaegaI, AaOr dUsarI namaaj,aaoM kI saunnataoM kI
BaI kj,aa Ada nahIM kI jaatI.Agar tuma [sakI kj,aa Ada krto hao tao tumhoM
rhmatoM nahIM imalaoMgaI (jaaoik tumhoM imalatI) jaao ek saunnat Ada krnao pr imalatI
hO, bailk tumhoM naf,laI namaaj,a kI rhmatoM imala jaaeÐgaI.[bana Aabaidna AaOr
iktaba trga,Iba-]sa-salaat ko 162vaoM saf,oh maoM kha hO: ([sa baat kI [jaaj,at
hO ko saunnat namaaj,aoM baOzkr BaI Ada kI jaa saktI hOM caaho Agar vahaÐ kao[-
]j,ar na hao.[nakao Ada na krnaa gaunaah hO.[sa baat kI [jaaj,at hO ko fj,a-
namaaj,aaoM kao baOzkr Ada kr ilayaa jaae Agar tumharo pasa kao[- sahI ]j,ar
hao.)

[228]
jaanabauJakr AaOr baga,Or sahI ]j,ar ko ek fj,a- namaaj,a kao CaoD,naa yao
bahut baD,a gaunaah hO.ek Sa#,sa kao ]na namaaj,aaoM kI kj,aa Ada krnaI caaihe
jaao vaao ]nako maukr-r va@t maoM Ada krnao sao naakama rha.vahaÐ pr dao jaa[-j,a
vajaUhat hOM ek namaaj,a kao jaanabauJakr CaoD,kr kj,aa krnaI kI jaaoik fj,a- yaa
vaaijaba hao.phlaa ]sa halat maoM naaif,j,a haota hO jaba barahorast duSmana sao
Aamanaa saamanaa hao.dUsara ek saf,r krnao vaalao Sa#,sa pr f,a[j,a haota hO- ek
Sa#,sa jaao saf,r maoM hao, caaho Agar ]sakI naIyat tIna idna kI masaaf,t kI na
hao, ijasao caaor ka Dr hao, ek jaMgalaI jaanavar, saOlaaba, yaa ek tUf,ana ka Dr
hao.jaba eosao laaoga [SaaraoM ko saaqa BaI namaaj,a Ada na kr paeÐ, baOzkr, ek
isamt kI trf, $K krko yaa ek jaanavar pr, tao ]nhoM kj,aa ko ilae CaoD,
donaI caaihe.[na dao vajaUhat maoM sao iksaI ek ko ilae fj,aao- kao kj,aa ko ilae
CaoD, donaa kao[- gaunaah nahIM hO, gahrI naIMd yaa BaUla jaanao kI vajah sao ]nhoM imasa
kr donaa BaI gaunaah nahIM hO.
esbaah kI tMkId maoM ilaKa hO: “[sa baat kI [jaaj,at hO ko maukr-r
va@t ko baad namaaj,a Ada krnaa Agar tumanao eosaa iksaI kao bacaanao ko ilae
ikyaa hO jaaoik DUbanao vaalaa hao yaa dUsaro kI ij,aMdgaI Ktro vaalaI halat maoM hao.”
laoikna jaOsao hI ]j,ar j,aaihr haonaa baMd hao jaae vaOsao hI ]sakI kj,aa Ada krnaa
fj,a- hO.[sa baat kI [jaaj,at hO ko Apnao Garbaar ko ilae raOj,aI kmaanao ko ilae
namaaj,aaoM kI kj,aa kao lambaa maultvaI kr dao AaOr ApnaI laaj,amaI j,a$ryaat kao
maaohyyaa krnao ko ilae; Agarcao, tumhoM kj,aa namaaj,aoM Apnao naj,adIkI KalaI va@t
maoM Ada kr laonaI caaihe, varnaa vaao KalaI va@t ]na tIna va@taoM maoM sao iksaI
ek ko saaqa imala sakta hO ijasako daOrana namaaj,a kao Ada krnaa hrama hO.tuma
gaunahgaar hao jaaAaogao Agar tuma ]nhoM j,yaada dorI kraogao.drAsala, rsaUlaullaah
‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao caar namaaj,aoM, jaao vaao KMdk (gaZ,a/Ka[-) kI jaMga
kI sa#tI kI vajah sao Ada krnao maoM naakama rho qao, ]saI rat jamaaAt maoM Ada
[229]
kI jabaik sahabaa rj,aI Allaahu Anhuma j,a#maI AaOr qako hue qao.hmaaro pOga,mbar
‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao bayaana ikyaa: (yao bahut baD,a gaunaah hO ko fj,a-
namaaj,a kI dao [baadtaoM kao imalaanaa.) yaanaI, yao baD,a gaunaah hO ko fj,a- namaaj,a
kao [sako maukr-r va@t maoM Ada na krnaa AaOr ]sao baad maoM Ada krnaa dUsarI
hdIsa-e SarIf, sao vaaj,aoh hO: (Allaah tAalaa ek Sa#,sa kao daoj,aK maoM AssaI
hukbasa ko ilae rKta hO jaao ek namaaj,a kao ]sako maukr-r va@t ko pUra haonao
ko baad pZ,ta hO.) ek hukbaa kyaamat ko AssaI saala hOM, AaOr dUsarI duinayaa
maoM ek idna [tnaa lambaa hO ijatnaa hj,aar duinayaavaI saala.yao saj,aa hO ek namaaj,a
kao ]sako maukr-r va@t ko baad Ada krnao kI.hmaoM ]sa saj,aa ka #yaala krnao
kI kaoiSaSa krnaI caaihe jaao kBaI namaaj,a na Ada krnao pr imalaogaI.”
hmaaro pOga,mbar ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa: (namaaj,a
yakIna ka mahrabadar p%qar hO.vaao jaao namaaj,a Ada krta hO Apnaa yakIna
tamaIr krta hO.vaao jaao namaaj,a Ada nahIM krta vaao Apnaa yakIna imasamaar kr
dota hO.) Aapnao ek hdIsa-e SarIf, maoM frmaayaa: ([Msaaf, vaalao idna, [-maana ko
baad phlaa savaala namaaj,a ko }pr haogaa.) Allaah tAalaa nao vaaj,aoh ikyaa:
(e maoro baMdo, Agar tU namaaj,a ko }pr Apnaa Kata do rha hO, tao torI ihf,aj,at
hO.maOM toro dUsaro Kato Aasaana kr dUÐgaa!) dr hkIkt, kurAana Ala-krIma kI
saurt-]la-AMkbaUt kI pOMtailasavaIM Aayat sao vaaj,aoh hO: (ek namaaj,a kI [baadt
maukmmala taOr pr Ada kI ga[- AadmaI kao p@ko trIko sao fhSaa (gaMda) AaOr
mauMkr (naaij,abaa hrkat) krnao sao bacaatI hOM.hmaaro pOga,mbar (AlaOihssalaama) nao
frmaayaa: “ek va@t jaba AadmaI Allaah sao krIba haota hO vaao va@t hO jaba
vaao namaaj,a Ada kr rha hao.”
vahaÐ pr dao trh ko mausalamaana hOM jaao namaaj,a ko maukr-r va@t maoM ]sao
Ada nahIM krto: 1- ]saka ]sao iksaI ]j,ar kI vajah sao na Ada kr

[230]
panaa.2- ApnaI saustI kI vajah sao namaaj,a CaoD,naa, Agarcao ]sao maalaUma hO ko
namaaj,a ]saka fj,a- hO AaOr ]sao sabasao j,yaada [j,j,at vaalaa hO.
jaao namaaj,a fj,a- hO ]sao CaoD,naa ek baD,a gaunaah hO.yao gaunaah maaf, nahIM
haota jaba ek Sa#,sa [sakI kj,aa Ada krta hO.jaba vaao kj,aa Ada krta hO,
tao namaaj,a CaoD,nao ka gaunaah maaf, kr idyaa jaata hO.vaao Sa#,sa isaf- pCtavao ko
saaqa maaf, nahIM ikyaa jaata, jaba tk ko vaao CaoD,I hu[- namaaj,aaoM kI kj,aa Ada
na krlao.yao ]mmaId AaOr Aasa kI jaatI hO ko ]sao maaf, kr idyaa jaaegaa
Agar vaao kj,aa Ada krnao ko baad nadamat mahsaUsa krlao.]sao ]na namaaj,aaoM kI
kj,aa Ada krnaI caaihe jaao ]sanao Ada nahIM kI hOM jaba kI pCta rha hao
Agar ek Sa#,sa kj,aa nahIM krta jabaik vaao eosaa krnao ko kaibala hao, tao vaao
ek AaOr baD,a gaunaah krta hO.yao baD,a gaunaah baura[- maoM dao gaunaa baZ, jaata hO,
va@t ko hr lamho jaao Aarama maoM baIta ijasamaoM ek Sa#,sa nao kj,aa Ada kI,
ijasamaoM kirbana C: imanaT lagao.[sa vajah sao, KalaI va@t maoM faOrna kj,aa namaaj,a
Ada krnaa fj,a- hO.vaao jaao CaoD,I hu[- namaaj,aaoM kI kj,aa Ada krnao kao
Ahimayat nahIM doto vaao hmaoSaa ko ilae daoj,aK kI Aaga maoM jalaoMgao.]madt-]la-
[slaama AaOr jaaima-]laf,%tavaa iktabaaoM maoM ilaKa hO: “duSmana sao barahorast
Aamanaa saamanaa vaalao halaat maoM, ek namaaj,a kao CaoD,naa jabaik ]sao Ada krnaa
maumaikna hao, vaao eosaa hI hO jaOsao saat saaO baD,o gaunaah krnaa.”
kj,aa kao Talanao ka gaunaah ]sa gaunaah sao j,yaada hO jaao namaaj,a kao
]sako maukr-r va@t maoM Ada krnao sao haota hO.ek baar ek Sa#,sa kj,aa Ada
krlao ipClaI namaaj,a kI jaao CaoD,I hu[- qaIM, tao saaro gaunaah jaao kj,aa kao maultvaI
krnao sao saj,aa ko taOr pr imalao (vaao ipClaI namaaj,a kI [baadt jaao CaoD,I ga[-)
]tnao lambao va@t ko ilae (yaanaI sahI va@t sao phlao [sao Ada kr ilayaa
jaata), tao saba maaf, kr ide jaato hOM.

[231]
vaj,aaht: (@yaa saunnat kI jagah kj,aa
namaaj,aaoM kao Ada krnao kI [jaaj,at hO?)
hj,art Abdulakaidr-e jaIlaanaI nao ApnaI iktaba (futUh-]la-gaOeba)
maoM kha: ek [-maana vaalaa phlao fj,a- krta hO.jaba fj,a- pUro hao jaato hO tao
saunnataoM kao pUra krnaa caaihe.]sako baad vaao naif,la pr jaae.yao baovakUfI hO
ko saunnat Ada krnaa jabaik ek Sa#,sa pr fj,a- ka kj,a- hao.]sa Sa#,sa kI
saunnatoM kubaUla nahIM kI jaatIM ijasa pr fj,a- ka kj,a- hao.AlaI [baina AbaI
tailaba rj,aI Allaahu Anh nao Kbar dI: rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih
vasallama’ nao frmaayaa: (Agar ek Sa#,sa ApnaI fj,a- namaaj,aoM CaoD,ta hO AaOr
kj,aa ka kj,a- hO, tao ]sakI naif,la namaaj,aoM Ada krnaa baokar hO.jabatk ko
vaao kj,aa Ada na kro.Allaah tAalaa ]sakI naifla namaaj,aoM kubaUla nahIM
krogaa.) hnf,I masalak ko AailamaaoM maoM sao ek Abdulahk-e dhlavaI nao [sa
hdIsa kao samaJaayaa jaao Abdulakaidr-e jaIlaanaI ko j,aire maMdrjaaj,aola bata[-
ga[-: (yao jaanakarI yao batatI hO ko ]nakI saunnatoM AaOr naf,laI namaaj,aoM kubaUla nahIM
haotIM ijana pr fj,aa-o kI kj,aa baakI hao.yao hma jaanato hOM ko saunnatoM fj,a- kao
tsalaIma krtI hOM.[saka matlaba hO ko fj,a- Ada krto va@t, Agar kao[- caIj,a
CUT jaae jaao ko Asala maoM fj,a- kao kmaala pr phuÐcaatI hO, ifr saunnatoM fj,a- kao
jaaoik Ada kI ga[-M ]nakao kmaala pr phuÐcaanao ka sababa banatI hO.ek Sa#,sa
kI naamaMj,aUr saunnatoM ijasa pr fj,a- ka kj,a- hao vaao iksaI laayak nahIM hO.)
mauhmmad saaidk ef,Mid, jaao (tba) ja$salaoma ko kaj,aI qao, ]nhaonao
rsamaI namaaj,aaoM kI fa[ta kI kj,aa ko baaro maoM jaanakarI doto hue kha: “baD,o
Aailama [baina naujaOma sao pUCa gayaa: (Agar ek Sa#,sa ApnaI kuC [baadtaoM kI
namaaj,aoM kj,aa ko ilae CaoD, do AaOr Agar vaao saubah kI, j,auhr kI, Asar kI,
[232]
maga,irba AaOr [Saa namaaj,aaoM kI saunnatoM Ada krta hO [sa naIyat ko saaqa ko vaao
]nakI kj,aa Ada krogaa, tao @yaa vaao saunnatoM CaoD, do?) ]naka javaaba qaa: (]sao
saunnat nahIM CaoD,naI.raoj,aanaa kI paÐca va@t kI namaaj,aaoM kI saunnataoM kao Ada
krnao ko maksad maoM hr namaaj,a ko va@t ko fj,a- ko Alaavaa namaaj,a Ada krnaI
haogaI.SaOtana tumhoM hmaoSaa namaaj,a Ada krnao sao raokta hO.fj,a- namaaj,a ko
Alaavaa ek AaOr namaaj,a Ada krnao sao tuma SaOtana ka maukabalaa kr sakto hao,
bao[j,j,atI kr sakto hao.saunnat Ada krnao ko bajaae kj,aa Ada krnao sao, tuma
saunnatoM BaI Ada kr sakto hao.saunnat pUrI krnao ko ilae, hr namaaj,a kI va@t
ko fj,a- ko Alaavaa ek AaOr namaaj,a Ada krnaI caaihe, ijanakI kj,aa ko kj,a-
bacao haoM ]nhoM kj,aa Ada krnaI caaihe.bahut saaro laaoga bajaae kj,aa ko saunnatoM
Ada krto hOM.vaao daoj,aK maoM jaaegaoM.laoikna ek Sa#,sa jaao bajaae saunnataoM ko
kj,aa Ada krta hO vaao daoj,aK sao baca jaata hO.)

kj,aa namaaj,aoM kOsao pZ,oM?


ek Sa#,sa kao ApnaI CaoD,I hu[- namaaj,aaoM kI kj,aa Ada krnaI caaihe
AaOr [sa baD,I saj,aa sao bacanao ko ilae taObaa krnaI caaihe.[sa vajah sao, ek
Sa#,sa kao raoj,aanaa kI paÐca va@t kI saunnatoM Ada krnaI caaihe kj,aa namaaj,aaoM
kao Ada krnao kI naIyat ko saaqa.vaao jaao Apnao AalasaI pnao kI vajah sao
namaaj,a Ada nahIM krto, AaOr vaao ijana pr saalaaoM kI namaaj,aaoM ka kj,a- hO, jaba
vaao ApnaI raoj,aanaa kI paÐca va@t kI namaaj,a kao pZ,naa Sau$ krto hOM, tao
raoj,aanaa kI paÐca namaaj,a kI [baadtaoM kI saunnat ko saaqa mautif,k haoto hOM, tao
ApnaI ipClaI (CaoD,I hu[- yaa Kao[- hu[-) raoj,aanaa kI fj,a- kI kj,aa kI naIyat
([rada) kroM ]sa va@t kI namaaj,a ko va@t ko saaqa tAllauk rKto hue ijasa
maoM vaao Ada kr rho haoM.saaro caaraoM masalak [sa baat pr ek rae hOM ko vaao
ApnaI saunnatoM kj,aa namaaj,a kI naIyat krto hue Ada kr sakto hOM.hnf,I
[233]
masalak maoM yao bahut baD,a gaunaah hO ko ek namaaj,a (jaaoik fj,a- hO) kao kj,aa
(yaanaI ]sao CaoD,naa) Ada krnao ko taOr pr CaoD,naa baga,Or ]j,ar ko.yao baD,a
gaunaah duganaa hao jaata hO hr KalaI va@t ko gauj,arnao ko saaqa jaaoik j,yaada lambaa
hao jaae namaaj,a Ada krnao ko ilae.[sa ilae Apnao KalaI va@t maoM ijatnaa
jaldI maumaikna hao sako namaaj,a kI kj,aa Ada kr dI jaae yao fj,a- BaI hO.[sa
KaOf,naak gaunaah sao pICa CuD,anao ko ilae, jaaoik na tao iganaa yaa naapa jaa
sakta hO, AaOr [sako Aj,aaba sao bacanao ko ilae, yao j,a$rI hO ko j,auhr kao namaaj,a
kI phlaI saunnat kao Ada ikyaa jaae, ijasamaoM caar rkaAt hOM, yao naIyat krto
hue BaI ko ipClaI j,auhr kI namaaj,a kI fj,a- kI kj,aa BaI Ada kr rho hao jaao
tumanao Ada nahIM kI qaI.jaba tuma Asa` kI namaaj,a kI saunnat Ada kr rho hao tao
tuma [sa naIyat ko saaqa ko Asa` kI ipClaI fj,a- namaaj,aaoM kI kj,aa BaI Ada kr
rho hao.jaba tuma maga,irba kI namaaj,a kI saunnat Ada kr rho hao tuma ipClaI
maga,irba kI namaaj,a kI tIna rkaAt fj,a- kI kj,aa Ada krnao kI BaI naIyat
krlaao.jaba [Saa kI namaaj,a kI phlaI saunnat Ada krao, tuma [sakI BaI naIyat
krlaao ko tuma [Saa kI ipClaI fj,a- kI kj,aa kI BaI AdaegaI kr rho hao,
AaOr jaba [Saa kI namaaj,a kI AaiKrI saunnat Ada krao tao tuma ipClaI CaoD,I
hu[- ivatr kI namaaj,a kI kj,aa Ada krnao kI BaI naIyat krlaao AaOr tIna
rkaAtoM Ada krao.[sa trh hr idna tuma ek idna kI kj,aa ka kj,a- Ada
kraogao.[saI trh, jaba travaIh kI namaaj,a Ada kr rho hao tao tumhoM kj,aa Ada
krnaI caaihe yao naIyat krto hue ko tumharI ipClaI fj,a- namaaj,a ka jaao kj,a- hO
vaao tuma Ada kr rho hao.tuma eosaa [tnao saalaaoM tk krto rhao jaOsao ko ijatnao
saala tumanao ApnaI namaaj,aoM kj,aa ko ilae CaoD,IM.kj,aa kI namaaj,aoM Ada krnao ko
baad tuma maamaula ko mautaibak isaf,- ApnaI saunnatoM pZ,naI Sau$ kr sakto
hao.Agar ek Sa#,sa ko pasa KalaI va@t hO, tao ]sao hr maaOko pr ApnaI kj,aa
namaaj,aoM Ada krnaI caaihe, AaOr CaoD,I hu[- namaaj,aaoM ka kj,a- Ada krnaa
caaihe.Ada na kI ga[- kj,aa namaaj,aaoM ka gaunaah hr idna ek gaunaa baZ,ta hO.
[234]
Cza ihssaa
vaao jaao namaaj,a nahIM pZ,to
hj,art AbaU bakr-e isaddIk rj,aI-Allaahu Anh nao kha, ko jaba
raoj,aanaa kI namaaj,a kI [baadt ka va@t Aata hO, firStoM khto hOM, “e Aadma
ko baoT,o KD,o hao jaa! namaaj,a Ada krko, Aaga kao bauJaaAao jaao [MsaanaI maKlaUk
kao jalaanao ko ilae banaa[- ga[- hO.” ek hdIsa-e SarIf, maoM yao bayaana qaa: ([-
maana vaalao AaOr kaif,r ko baIca maoM jaao fk- hO vaao hO namaaj,a,) yaanaI, ek [-maana
vaalaa namaaj,a Ada krta hO, AaOr kaif,r nahIM.maunaaif,k, halaMaik, kBaI [sao
Ada krta hO AaOr kBaI nahIM.maunaaif,k daoj,aK maoM sa#,t Aj,aaba maoM maubatlaa
haoMgao.Abdulaah [bana Abbaasa rj,aI-Allaahu Anh, mauf,srIraoM ko ]stad, nao kha
ko ]nhaonao saunaa ko rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa, (vaao jaao
namaaj,a Ada nahIM krto jamaa ike jaanao vaalao idna Allaah tAalaa kao gaussao maoM
paeMgao.)
hdIsa ko [maamaaoM nao ek rae sao bayaana idyaa: (ek Sa#,,sa jaao ek
namaaj,a ]sako maukr-r va@t maoM jaanabauJakr Ada na kro;M yaanaI, Agar vaao ek
namaaj,a Ada na krnao ko ilae maaf,I na maaMgao jabaik ]saka maukr-r va@t K%ma hao
gayaa hao, vaao ek kaif,r bana jaata hO AaOr ApnaI maaOt ko daOrana ek kaif,r
bana jaata hO.) ]naka @yaa haota hO jaao namaaj,a yaad nahIM rKto yaa namaaj,a kao
ek fj,a- kI trh nahIM doKto? Ahla Asa saunnat ko AailamaaoM nao ek [tf,ak
rae sao kha, “[baadt ([baadtoM) [-maana ka ihssaa nahIM hOM.” laoikna namaaj,a ko
maamalao maoM vahaÐ ek [tf,ak rae nahIM hO.ifkh ko [maamaaoM [maama Ahma [bana
hMbala, [shak, [bana rahvaoh, ‘Abdullaah [bana maubaark, [ba`aihma naoha[-, hkIma
[235]
[bana hutobaa, AyyaUba sahityaanaI, da}d ta[-, AbaU bakr [bana Saebaa AaOr
j,aubaor [bana hba- AaOr k[- dUsaro baD,o AailamaaoM nao kha ko ek mausalamaana jaao
jaanabauJakr namaaj,a CaoD,ta hO ek kaif,r (bao-[-maana vaalaa) bana jaata hO.ifr,
eo mausalamaana Baa[-, kao[- namaaj,a mat KaoAao AaOr ga,aif,la mat rhao; Pyaar sao [sao
Ada krao! Agar Allaah tAalaa saj,aa dogaa [na AailamaaoM ko [jaithad ko
mautaibak [Msaaf, vaalao idna, tuma @yaa kraogao?
hMbalaI masalak maoM ek mausalamaana jaao baga,Or iksaI ]j,ar ko namaaj,a Ada
nahIM krta vaao maurtdd kI trh marogaa, AaOr ]saka janaaj,aa na hI Qaaoyaa jaaegaa
yaa kf,naayaa jaaegaa, na hI ]sako janaaj,ao kI namaaj,a pZ,a[- jaaegaI.]sao
mausalamaanaaoM ko kiba`stana maoM nahIM df,naayaa jaaegaa, AaOr ]sakI kba` kao
SanaaKtI nahIM banaayaa jaaegaa.]sao ek phaD, pr ek KaoKla maoM Dalaa
jaaegaa.
Saaif,[- masalak maoM, ek Sa#,sa jaao namaaj,a Ada na krnao pr kayama
rhta hO vaao ek maurtdd nahIM bana jaata, bailk ]sakI saj,aa maaOt hO.maailaik
masalak [sa maamalao maoM Saaif[- kI trh hO.
hnf,I masalak maoM, ]sao kOd kr idyaa jaaegaa jaba tk ko vaao namaaj,a
pZ,naI Sau$ na krdo yaa KUna inaklanao tk maara jaaegaa.
vaao jaao paÐca caIj,aaoM kao nahIM krta ]sao paÐca caIj,aaoM sao mah$ma rKa
jaaegaa:
1- vaao jaao Apnao maala maoM sao j,akat nahIM dogaa ]sao ]sako maala maoM sao
kao[- faeda nahIM imalaogaa.

[236]
2- ek Sa#,sa kI j,amaIna AaOr kmaa[- maoM sao jaao ]saka ASr nahIM dota,
tao vahaÐ kuC j,yaada nahIM bacata.
3- ek Sa#,sa ko ijasma sao saoht ga,ayaba hao jaatI hO jaao KOrat nahIM
dota.
4- vaao jaao duAa nahIM krta ]sakI [cCa ]sao haisala nahIM haotI.
5- vaao jaao ek namaaj,a Ada nahIM krnaa caahta jaba ]saka va@t
Aata hO tao ApnaI AaiKrI saaMsa maoM vaao kilamaa-e Sahadt khnao maoM naakama
rhta hO.
ek hdIsa-e SarIf, maoM yao vaaj,aoh hO: (Agar ek Sa#,sa namaaj,a Ada
nahIM krogaa Agarcao ]sako pasa kao[- zaosa ]j,ar nahIM haogaa, Allaah tAalaa
]sao pnd/h iksma ko ta}na dogaa.]namaoM sao C: [sa duinayaa maoM AaeMgao, tIna maaOt
ko va@t, AaeMgaI, tIna kba` maoM AaeMgaI, AaOr tIna AaeMgaI jaba kba` sao ]zoMgao.
duinayaa maoM C: ta}na yao hOM:
1- vaao jaao namaaj,a Ada nahIM krogaa vaao ApnaI pUrI ij,aMdgaI barkt nahIM
paegaa.
2- ]sako pasa KubasaUrtI nahIM haogaI, narmaa[- ]nako pasa haogaI ijanhoM
Allaah tAalaa caahogaa.
3- ]sao ]sako iksaI BaI ike gae AcCo kama ka savaaba nahIM
imalaogaa.
4- ]sakI duAaeÐ kubaUla nahIM haoMgaI.
5- ]sao kao[- psaMd nahIM krogaa.

[237]
6- duAaeÐ jaao (dUsaro) mausalamaana ]sao doMgao vaao ]sako ilae kuC AcCa
nahIM kroMgaI.
Aj,aaba kI iksmaoM jaao vaao marto va@t Jaolaogaa:
1- vaao naf,rt, badnaumaa mauKailaf, trIko sao K%ma haogaa.
2- vaao BaUKa marogaa.
3- ]sako pasa j,yaada panaI haogaa, vaao dd- BarI iSaddt kI Pyaasa sao
marogaa.
Aj,aaba kI iksmaoM jaao vaao kba` maoM sahogaa:
1- kba` ]sao dbaaegaI.]sakI hDiDyaaÐ Aapsa maoM Gausa jaaeMgaI.
2- ]sakI kba` Aaga sao Bar jaaegaI, jaao ]sao idna AaOr rat
jalaaegaI.
3- Allaah tAalaa ek baD,a saaÐp ]sakI kba` maoM Baojaogaa.vaao
duinayaavaI saaÐpaoM kI trh nahIM haogaa.vaao ]sao hr namaaj,a ko va@t raoj,aanaa
Dsaogaa.vaao ]sao iksaI BaI pla Akolaa nahIM CaoD,ogaa.
Aj,aaba kI iksmaoM jaao vaao ]zae jaanao pr sahoMgao:
1- Aj,aaba ko firStoM jaao ]sao daoj,aK maoM lao jaaeMgao, ]sao kBaI Akolaa
nahIM CaoD,oMgao.
2- Allaah tAalaa gaussao ko saaqa ]sasao imalaogaa.
3- ]saka ihsaaba bahut sa#,t trIko sao ihsaaba ikyaa jaaegaa, AaOr
]sao daoj,aK maoM fOM,k idyaa jaaegaa.

[238]
jaao namaaj,a Ada krto hOM ]nako f,j,aa[la
yahaÐ pr bahut saarI hdIsa-e SarIf, hOM jaao namaaj,a Ada krnao ko
f,j,aa[la AaOr ]nako [naamaat ko baaro maoM batatI hOM jaao ]nhoM dI jaato hOM jaao
namaaj,a Ada krto hOM.Abadulahk, ibana saof,]ddIna dholavaI ko j,aire ([SaaAt-
]la-laomaAat) iktaba maoM, ]sa ihssao maoM ijasamaoM kuC hdIsa-e SarIf, hOM jaao
namaaj,a kI Ahimayat ko baaro maoM naSarao[SaaAt hOM, ]saka bayaana hO:
1- AbaU hurora “rj,aI-Allaahu Anh” nao vaaj,aoh ikyaa: rsaUlaullaah
“sallallaahu AlaOih vasallama” nao frmaayaa: (paÐca raoj,aanaa kI namaaj,aoM AaOr jaumao
kI namaaj,a Agalao jaumao tk gaunaahaoM ko ilae kF,f,ara hOM AaOr rmaj,aana ko raoj,aoM
Agalao rmaj,aana tk gaunaahaoM ko ilae kF,f,ara hOM.vaao ]nako saMgaIna gaunaahaoM ko
ilae jaao baD,o gaunaah krnao sao prhoj,a krto hOM maaf,I kI vajah banato hOM.vaao ]na
saMgaIna gaunaahaoM kao- [sa daOrana Ada ike gae- jaao Allaah tAalaa ko baMdaoM ko
hukUk kao Saaimala nahIM krto ]nhoM K%ma krto hOM.]nako ilae ijanako saMgaIna
gaunaah maaf, ike gae AaOr K%ma ike gae, namaaj,a pÐcagaanaa AaOr namaaj,aoM jaumaa
baD,o gaunaahaoM kI saj,aa kao hlka krnao ka sababa banatI hOM.yao j,a$rI hO ko baD,o
gaunaahaoM kao maaf ike jaanao ko ilae taObaa kI jaae.Agar iksaI ko kao[- saMgaIna
gaunaah nahIM hO, tao vaao ]sao }Ðcao drjao/martbao pr phuÐcaa saktI hO.yao hdIsa-e
SarIf, (mauislama) iktaba maoM ilaKI hu[- hO.jaumao kI namaaj,aoM ek Sa#,sa kao ijasao
pÐcagaanaa namaaj,aoM Ada krnao kI kimayaaÐ hao ]sao maaf,I idlaa saktI hOM.Agar
]sakI jaumao kI namaaj,aaoM maoM BaI kimayaaÐ haoM tao, ]sako rmaj,aana ko raoj,aoM ]sakI
maaf,I kI vajah banato hOM.
2- AbaU hurora “rj,aI Allaahu Anh” nao daobaara vaaj,aoh ikyaa:
rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa: “Agar ek Sa#,sa ko Gar
[239]
ko saamanao ek diryaa hao AaOr Agar vaao raoj,aanaa paÐca va@t Apnao Aapkao [samaoM
Qaaoe, tao @yaa kao[- gaMdgaI ]sapr rhogaI?” Asahaba-e ikrama nao javaaba idyaa:
“nahIM, yaa rsaUlaullaah, vahaÐ pr kuC BaI nahIM haogaa.” Aapnao frmaayaa:
“pÐcagaanaa namaaj,aoM [saI trh hOM.Allaah tAalaa ]nako kaibalao maaf,I gaunaah
K%ma kr dota hO jaao raoj,aanaa paÐca namaaj,aoM Ada krto hOM.” yao hdIsa-e SarIf,
[bauKarI AaOr mauislama] iktabaaoM maoM ilaKI hu[- hO.

3- Abadullaah [bana masaUd “rj,aI-Allaahu Anh” nao kha ko ek


AadmaI nao ek naa-mahrma AaOrt kao caUmaa.yaanaI, jabaik ek Sa#,sa Anasaar maoM
sao KjaUroM baoca rha qaa, ek AaOrt kuC KrIdnao Aa[-, ]sa Sa#,sa kI jansaI
jaj,abaa jaaga gayaa.]sanao ]sasao kha: “[sasao AcCI Gar pr hOM.maoro saaqa AaAao
taik maoOM tumhoM vaao KjaUroM do dUÐ.” jaba vaao Gar pr Aa gae, ]sanao AaOrt kao galao
lagaayaa AaOr caUmaa.AaOrt nao kha: “tuma @yaa kr rho hao? Allaah tAalaa ka
KaOf, krao!” ]sao nadamat hu[-.vaao rsaUlaullaah ko pasa Aayaa AaOr Aapkao
batayaa ko ]sanao @yaa ikyaa.rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao ]sao
kao[- javaaba nahIM idyaa.Aap Allaah tAalaa kI trf, sao vahI [pOga,ama] ka
[Mtj,aar kr rho qao.ifr, ]sa Sa#,sa nao rsmaI namaaj,a pZ,I.Allaah tAalaa nao
saUrh hUd kI ek saaO pnd/hvaIM Aayat BaojaI ijasaka matlaba hO: “idna ko dao
trf, namaaj,a Ada krao AaOr jaba saUrja Zla jaae.baoSak, AcCo kama bauro kamaaoM
kao K%ma kr doto hOM.” idna ko dao trf, sao phlao AaOr daophr ko baad
hO.yaanaI, saubah, daophr AaOr dor daophr kI namaaj,aoM.namaaj,aoM jaao idna kI raoSanaI
ko naj,adIk hO vaao maga,irba AaOr [Saa kI rsmaI namaaj,aoM hOM.[sa Aayat-e krImaa
maoM, yao batayaa gayaa hO ko pÐcagaanaa namaaj,aoM jaao raoj,aanaa Ada kI jaae jaao gaunaahaoM
kI maaf,I kI vajah banato hOM.]sa Sa#,sa nao pUCa: “yaa rsaUlaullaah! @yaa yao KuSaI
kI Kbar isaf- maoro ilae hO, yaa, saarI ]mmat [kaOma] ko ilae hO? Aapnao

[240]
frmaayaa: “yao maorI saarI ]mmat ko ilae hO.” yao hdIsa-e SarIf, dao iktabaaoM
ijanhoM sahIhona [bauKarI AaOr mausailama] khto hOM maoM ilaKI hu[- hO.
4- Anasa ibana maailak “rj,aI Allaahu Anh” nao kha: “ek Sa#,sa
rsaUlaullaah sallallaahu AlaOih vasallama” ko pasa Aayaa AaOr kha: (maonao ek
gaunaah kr idyaa hO jaao h_ kI saj,aa sao saj,aa paegaa.mauJao h_ saj,aa idijae!)
rsaUlaullaah nao ]sa Sa#,sa sao nahIM pUCa ko ]sanao @yaa gaunaah ikyaa hO.namaaj,a ka
va@t Aa gayaa.hmanao ek saaqa namaaj,a Ada kI.jaba rsaUlaullaah ‘sallallaahu
AlaOih vasallama’ nao rsmaI namaaj,a pUrI kr cauko, vaao Sa#,sa KD,a huAa AaOr
baaolaa: (yaa rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’! maonao ek gaunaah ikyaa hO
ijasakI saj,aa h_ kI saj,aa sao imalanaI caaihe.mauJao saj,aa idijae yao Allaah
tAalaa kI iktaba maoM hukUma hO! Aapnao pUCa: “@yaa tumanao hmaaro saaqa namaaj,a
Ada nahIM kI?” ]sanao kha: “haÐ, maonao kI hO.” Aapnao kha: “]dasa mat hao!
Allaah tAalaa nao tumhara gaunaah maaf, kr idyaa!” yao hdIsa-e SarIf, [slaama
kI dao bauinayaadI iktabaaoM sahIhona [bauKarI AaOr mausailama] maoM ilaKI hu[- hO.]sa
Sa#,sa nao saaocaa maonao baD,a gaunaah ikyaa qaa ijasamaoM h_ kI saj,aa kI j,a$rt
qaI.hkIkt yao hO ko jaba ]sanao namaaj,a Ada kI tao ]sao maaf, kr idyaa gayaa
yao [sa baat kI trf, [Saara krta hO ko vaao Asala maoM kaibalao maaf,I gaunaah
qaa.yaa, ]saka matlaba haogaa (taj,aIr) kI saj,aa bajaae “h_” laf,j,a kao
[stomaala krnao ko.dr hkIkt ]sanao h_ kI saj,aa pr j,aaor nahIM idyaa yao [sa
baat kI trf, [Saara krta hO.[h_ ek saj,aa hO ijasaka djaa- [slaama maoM j,aaor
do kr vaaj,aoh ikyaa gayaa hO.taj,aIr kI bahut saarI saj,aaeÐ hOM; yao ]tnaI hI
naaif,j,a kI jaatI hOM ijatnaI ko [slaamaI jaja nao hukUma idyaa hao.taj,aIr ka
matlaba hO ko iksaI kao AcCo caala calana ka banaanaa.[slaama maoM, [sasao saj,aa
donaa h_ sao hlkI saj,aa donaa hO.]

[241]
5- Abadullaah [bana masaUd “rj,aI-Allaahu Anh” nao kha: “maonao
rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ sao pUCa vaao kaOna saa kama hO jaao
Allaah tAalaa sabasao j,yaada psaMd krto hOM.Aapnao kha: “rsmaI/fj,a- namaaj,a
jaao ]sako maukr-r va@t ko AMdr hI pZ, laI jaae.” dUsarI kuC hdIsa-e
SarIf, maoM yao [sa trh bayaana qaa: “vaao ]sa fj,a- namaaj,a kao j,yaada psaMd krta
hO jaao ]sako maukr-r va@t ko Sau$ maoM hI pZ, laI jaae.” maOMnao kha “]sako baad,
kaOna saI ]sao sabasao j,yaada psaMd hO?” Aapnao frmaayaa: “Apnao vaaladona pr
mahrbaanaI krnaa.” maOMnao kha “[sako baad, kaOna saa kama ]sao sabasao j,yaada
psaMd hO?” Aapnao frmaayaa: “Allaah kI rah maoM ijahad krnaa.” yao hdIsa-e
SarIf, dao sahIh [(bauKarI) AaOr (mausailama)] iktabaaoM maoM, yao hvaalaa idyaa gayaa
hO: “saba kamaaoM sao AcCa hO iksaI kao Kanaa donaa.” ek dUsarI hdIsa-e SarIf,
maoM, [sa trh bayaana hO: “salaamaaoM ko saaqa Adba kao fOlaaAao.” ek dUsarI
hdIsa-e SarIf, maoM, [sa trh bayaana hO: “rat maoM namaaj,a Ada krnaa jabaik saba
saao rho haoM.” ek dUsarI hdIsa-e SarIf, maoM, yao [sa trh bayaana hO: “sabasao
kImatI kama vaao hO ko kao[- tumharo haqa AaOr/j,aubaana sao j,a#maI na hao.” ek
hdIsa-e SarIf, maoM, yao bayaana hO: “sabasao kImatI kama ijahad hO.” ek hdIsa-
e SarIf, maoM, yao bayaana hO: “sabasao kImatI kama hja-e maba$r hO.” yaanaI; ek
hja Ada krnaa baga,Or kao[- gaunaah ike hue.yao BaI hdIsa-e SarIf, hO ko, “yao
hO ko Allaah tAalaa kao yaad krao” AaOr “yao hO lagaatar pak kama krto
rhao.” bahut saaro javaabaat ide gae hOM ijanhaonao pUCa ]nakI halataoM kao doKto
hue.yaa, va@t ko ihsaaba sao javaaba idyaa gayaa.imasaala ko taOr pr, [slaama ko
Sau$ maoM, sabasao Aalaa AaOr kImatI kama ijahad qaa.[hmaaro va@t maoM, sabasao kamaaoM
maoM Af,j,ala kaif,raoM AaOr laamaj,ahbaI laaogaaoM kI naSaraoM [SaaAt ka javaaba donaa
hO Ahla-e saunnat ko ]saUlaaoM kao fOlaakr.vaao jaao maalaI taOr pr yaa Apnao maala
ko j,aire [sa trh madd krto hOM, ]nakI jaao ijahad kr rho hOM, tao vaao BaI
]nako j,aire kmaae gae savaaba maoM ihssaodar haoMgao.Aayat-e krImaa, hdIsa-e
[242]
SarIf, yao batatI hOM ko namaaj,a j,akat AaOr KOrat sao j,yaada Ahma hO.Agarcao,
ek marto hue Sa#,sa kao kuC donaa AaOr [sa trh ]sakao bacaanaa namaaj,a Ada
krnao sao j,yaada kImatI hO.[sa trh, mau#tilaf, halataoM AaOr vaa@yaat maoM,
mauKtilaf, caIj,aoM j,yaada kImatI bana jaatI hOM.]
6- j,aaibar ibana Abadullaah nao batayaa: rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih
vasallama’ nao frmaayaa: (AadmaI AaOr kuÍ ko baIca maoM hd namaaj,a kao CaoD, donaa
hO.) [sa ilae, namaaj,a ek prda hO jaao AadmaI kao kaif,r bananao sao raokta
hO.Agar yao prda hT jaae, tao AadmaI kuÍ maoM ifsala jaata hO.yao hdIsa-e
SarIf, (mausailama) iktaba maoM ilaKI hu[- hO.yao hdIsa-e SarIf, idKatI hO ko
namaaj,a kao Ada krnaa CaoD,naa bahut galat hO.bahut saaro Asahaba-e ikrama ka
khnaa hO ko vaao jaao baga,Or ]j,ar ko namaaj,a CaoD,ta hO ek kaif,r bana jaata
hO.Saaif[- AaOr maailakI masalakaoM maoM, vaao ek kaif,r nahIM banata, Agarcao, yao
vaaijaba hO ko ]sao k%la kr idyaa jaae.hnf,I masalak maoM, ]sao maara jaae AaOr
kOd kr ilayaa jaae jaba tk ko vaao namaaj,a Sau$ na krdo.
7- ]baed ibana saaimat “rj,aI-Allaahu Anh” nao kha: rsaUlaullaah
‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa: “Allaah tAalaa nao namaaj,a Ada
krnao ka Ahkama idyaa hO.Agar ek Sa#,sa baga,Or nauksa ko vauj,aU krta hO AaOr
]nako maukr-r va@t maoM Ada krta hO, AaOr Agar vaao Apnao $kU AaOr KuSauA
pUro krta hO, Allaah tAalaa vaada krta hO ko vaao ]sa Sa#,sa kao maaf, kr
dogaa.vaao yao vaada ]nasao nahIM krta jaao yao caIj,aoM nahIM krta.Agar vaao caaho tao
vaao ]sao maaf, kr sakta hO.Agar vaao caaho tao ]sao vaao Aj,aaba do sakta hO.”
[maama-e Ahmad, AbaU da}d AaOr naosaa[- nao [sa hdIsa-e SarIf, kao
batayaa.eosaa doKa gayaa hO, yao j,a$rI hO ko namaaj,a ko $kU AaOr sajdaoM kI
halataoM kao doKa jaae.Allaah tAalaa Apnao vaado sao mauMkr nahIM haoto.vaao
baoSak ]nhoM maaf, kr dogaa jaao ApnaI fj,a- namaaj,aoM sahI Ada krto hOM.
[243]
8- hj,art AbaU [maama-e baaihlaI “rj,aI-Allaahu Anh” nao batayaa:
“rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama nao frmaayaa: “ApnaI pÐcagaanaa namaaj,aoM
Ada krao! Apnao ek mahInao maoM raoj,ao rKao! Apnao maala kI j,akat dao! Apnao
huk,ama kI frmaabardarI krao.Apnao rba kI jannat maoM daiKla hao jaaAao.”
eosaa doKa gayaa hO, ek mausalamaana jaao raoj,aanaa paÐca va@t kI namaaj,aoM Ada krta
hO AaOr jaao rmaj,aana ko mahInao maoM raoj,aoM rKta hO AaOr jaao ApnaI jaaedad maoM sao
j,akat dota hO AaOr jaao hukama ko j,aire ide gae hukUma kao jaao [slaama ko
mautaibak haoM ]nhoM maanao jaao j,amaIna pr Allaah tAalaa ko KlaIf,a hOM vaao jannat
maoM daiKla haogaa.yao hdIsa-e SarIf, [maama-e Ahmad AaOr itrmaj,aI sao vaaj,aoh
hu[- hO.
9- bauroda-e [slaamaI “rj,aI-Allaahu Anh”, Asahaba-e ikrama maoM ek
jaanao maanao laaoga nao kha: rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa:
“tumharo AaOr hmaaro baIca maoM jaao vaada hO vaao rsmaI/fj,a- namaaj,a.vaao jaao fj,a-
namaaj,a CaoD,ta hO vaao kaif,r bana jaata hO.” eosaa doKa gayaa hO, yao samaJa vaalaI
baat hO ko ek Sa#,sa jaao fj,a- namaaj,a Ada krta hO vaao ek mausalamaana hO.vaao
jaao rsmaI/fj,a- namaaj,a kao kao[- Ahimayat nahIM dota, vaao jaao [sao Ada nahIM krta
@yaaoMik vaao [sao phlao fj,a- ko taOr pr kubaUla nahIM krta tao vaao ek kaif,r
bana jaata hO.[maama-e Ahmad AaOr itrmaj,aI AaOr naosaa[- AaOr [bana maajao nao yao
hdIsa-e SarIf, bata[-.
10- AbaU j,ar-e iga,f,arI nao kha: “ptJaD, ko ek idna ko daOrana,
hma rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ ko saaqa baahr jaa rho qao.”
pi%tyaaÐ JaD, rhI qaI.Aapnao ek poD, kI dao SaaKo taoD, laIM.]nakI pi%tyaaÐ
faOrna igar ga[-M.Aapnao frmaayaa: “e AbaU j,ar! jaba ek mausalamaana Allaah
tAalaa kI rj,aa haisala/ijatnao krnao ko ilae fj,a- namaaj,a Ada krta hO, tao

[244]
]sako gaunaah [saI trh JaD, jaato hOM ijasa trh [na SaaKaoM kI pi%tyaaÐ JaD,IM.”
[maama-e Ahmad nao [sa hdIsa-e SarIf, kI Kbar dI.
11- j,aOd ibana Kailad jauhonaI nao kha: rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih
vasallama’ nao frmaayaa: “jaba ek mausalamaana ApnaI fj,a- namaaj,a kI dao rkaAt
sahI trIko sao Ada krta hO, gahra[- AaOr Aaijaj,a Ahtrama ko saaqa, tao
]sako ipClao gaunaah maaf, kr ide jaato hOM.” yaanaI, Allaah tAalaa ]sa
Sa#,sa ko saaro kaibalao maaf,I gaunaahaoM kao maaf, kr dota hO.[maama-e Ahmad nao
[sa hdIsa-e SarIf, kI Kbar dI.
12- Abadullaah [bana Amar-[baina Aasa nao kha: rsaUlaullaah
‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa: “Agar ek Sa#,sa rsmaI/fja,- namaaj,a
Ada krta hO, tao yao fj,a- namaaj,a ]sako ilae ihsaaba vaalao idna ek raOSanaI bana
jaaegaI AaOr yao ]sao daoj,aK sao bacaanao ka sababa banaogaI.Agar vaao fj,a- namaaj,a
Ada nahIM krta, tao yao ek raOSanaI nahIM banaogaI AaOr ]sao inajaat nahIM
imalaogaI.vaao ka$na, if,rAaona, hamaana AaOr ]baoe ibana hlaf, ko saaqa rhogaa”
eosaa doKa gayaa hO, Agar ek Sa#,sa rsmaI/fj,a- namaaj,a kao ]sako f,ra[j,a
vaaijabaat, saunnatoM AaOr Adaba kao Qyaana maoM rKto hue krta hO, tao yao fj,a-
namaaj,a ]sao ihsaaba vaalao idna raOSanaI donao ka vajah banaogaI.Agar vaao [sa trh
ApnaI fj,a- namaaj,a kao jaarI nahIM rKta tao, vaao }pr batae gae kaif,raoM ko
saaqa rhogaa.yaanaI, vaao daoj,aK maoM sa#,t Aj,aaba Jaolaogaa.]baoe ibana hlaf, ma@ka
maoM KuMKvaar kaif,r qaa.jaMgao Aaohd maoM, rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’
nao [sao Kud k%la ikyaa qaa.[maama-e Ahmad AaOr baehkI AaOr dairmaI nao [sa
hdIsa-e SarIf, kao naSar ikyaa.
13- Abadullaah ibana Sak,Ik, taiba[-na maoM sao Kasa ek nao kha:
“Asahaba-e ikrama “rj,aI-Allaahu Anhuma” nao kha ko saba [baadtaoM maoM, isaf,-
[245]
fj,a- namaaj,a kao CaoD,naa kuÍ hO.” itrmaj,aI nao [sakI Kbar dI.Abadullaah
ibana SakIk ‘]mar’, ‘AlaI’, ‘]smaana’ AaOr ‘AaeSaa’ “rj,aI-Allaahu Anhuma”
kI hdIsa-e SarIf, bayaana krto qao.vaao 108h maoM rhlat frmaa gae qao.
14- AbaU_rjaa “rj,aI-Allaahu Anh” nao kha: “ek Sa#,sa ijasao maOM
bahut caahta qaa ]sanao mauJa sao kha: “caaho Agar tumhoM CaoTo ihssaaoM maoM baaÐT idyaa
jaae, caaho Agar tuma Aaga maoM jala jaaAao, iksaI BaI caIj,a kao Allaah tAalaa
ka SarIk Kuda na banaanaa! fj,a- rsmaI namaaj,aaoM kao mat CaoD,naa! vaao jaao fj,a-
rsmaI namaaj,aoM CaoD,ta hO vaao jaanabaUJakr [slaama kao tk- krta hO! Saraba mat
pInaa! Saraba saba baura[-yaaoM kI caabaI hO.” eosaa doKa gayaa, vaao jaao fj,a- rsmaI
namaaj,aoM ]nakI baohurmatI krto hue CaoD,to hOM vaao ek kaif,r bana jaata hO.vaao
jaao ]nhoM kahlaI kI vajah sao CaoD,o vaao ek kaif,r nahIM banata.Agarcao, yao ek
baD,a gaunaah hO.yao kao[- gaunaah kI baat nahIM hO ko fj,a- rsmaI namaaj,aaoM ka maukr-r
va@t inaklanao ko baad ]nhoM Ada krnaa paÐca kaibalao kubaUla ]j,ar kI vajah sao
jaao [slaama nao batae hOM.Saraba AaOr saarI naSaIlaI caIj,aoM Akla kao hTa dotI
hOM.vaao baga,Or Akla ko kao[- BaI gaunaah kr sakto hOM.
15- AlaI “rj,aI-Allaahu Anh” nao batayaa: rsaUlaullaah ‘sallallaahu
AlaOih vasallama’ nao frmaayaa: (e AlaI! tIna caIj,aaoM kao krnao maoM dorI mat krao:
jaba [saka va@t Aa jaae, tao rsmaI namaaj,a faOrna Ada krlaao! jaba maOyyat
tOyaar hao jaae, ]nakI (janaaj,aa) namaaj,a faOrna Ada krao! jaba tuma ek laD,kI
ka kuf,va ZUÐZ laao tao faOrna ]sakI SaadI krdao.) [maama-e itrmaj,aI rihmaa-
hullaahu tAalaa nao [sa hdIsa-e SarIf, kao batayaa.
[eosaa doKa gayaa hO, yao j,a$rI hO ko ek laD,kI, yaa AaOrt kI ]sako
kuf,va sao SaadI kr dao, yaanaI, ]saka hmasaf,r.kuf,va ka matlaba yao nahIM hO ko
AmaIr haonaa, baD,I AamadnaI haonaa.kuf,va ka matlaba hO AadmaI ko ilae saailah
[246]
[naOk] mausalamaana haonaa, Ahla-Asa saunnat pr AkIda haonaa, rsmaI namaaj,a Ada
krnaa, naSaIlaI caIj,aoM na pInaa, yaanaI, [slaama kao maananaa AaOr ek karaobaar haonaa
ijasako j,aire vaao ApnaI raoj,aI kmaata hao.vaao jaao isaf,- daOlat jaaedad caahto
hOM Apnao damaadaoM sao ApnaI baoiTyaaoM kao AaftaoM maoM Dalato hOM.vaao ApnaI baoiTyaaoM
kao daoj,aK maoM fO,kto hOM.laD,kI ko ilae, vaao rsmaI namaaj,a Ada krtI hao, vaao
naMgao isar, Kulao baaj,aU baahr nahIM jaatI hao, AaOr vaao AkolaI na CaoD,I jaae, caaho
]saka naa-maohrma mad- irStodar hI @yaaoM na hao.]
16- Abadullaah ibana ‘]mar “rj,aI-Allaahu Anh” nao batayaa:
rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa: (Allaah tAalaa ]nhoM
maMj,aUrI dota hO jaao ApnaI rsmaI namaaj,aoM faOrna Ada krto hO jaba ]naka maukr-r
va@t Sau$ haota hO.vaao ]nhoM maaf, kr dota hO jaao ]nhoM ]sako maukr-r va@t ko
Ka%maoM pr Ada kroM.) itrmaj,aI “rihmaa-hullaahu tAalaa” nao [sa hdIsa-e
SarIf, ka hvaalaa idyaa.
Saaif,-[- AaOr hMbalaI masalakaoM maoM, yao AcCa hO ko hr rsmaI namaaj,a
]saka maukr-r va@t Sau$ haoto hI pZ, laI jaatI hO.maailakI masalak maoM BaI yahI
kanaUna hO.Agarcao, yao ek Sa#,sa ko ilae AcCa hO jaao daophr kI namaaj,a
Akolao Ada kr rha hao [yaanaI, ek Sa#,sa jaao jamaaAt maoM ek [maama kI
tklaId nahIM kr rha] ko ]sao maukr-r va@t ko Sau$ haonao maoM Ada na kro Agar
maaOsama bahut gama- hao.hnf,I masalak maoM, yao AcCa hO ko saubah AaOr rat kI
namaaj,aoM maukr-r AaOkat ko Sau$ maoM Ada na kI jaaeÐ AaOr yao AcCa hO ko Asar
kI namaaj,a Ada krnaa jaba gamaI- kma hao jaae, Agar maaOsama gama- hao.[bahrhala,
yao Ahityaat hO daophr kI namaaj,a [sako maukr-r va@t ko Andr Ada krlaI
jaae jaOsao ko [maamaona kI Kbar ko j,aire bayaana ikyaa gayaa AaOr Asa` kI namaaj,a
AaOr [Saa kI namaaj,a jaba ]saka va@t Sau$ hao tao Ada krlaI jaae [maama-e

[247]
Aaj,ama ko mautaibak.yao AcCa hO.vaao jaao tkvaa rKto hOM Apnao hr kama maoM
Ahityaat bartto hOM.
17- ]mama-e frvaa “rj,aI-Allaahu Anha” sao bayaana hO: ]nhaonao
rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ sao pUCa sabasao Af,j,ala kama ko baaro
maoM.Aapnao frmaayaa: “saba kamaaoM maoM sabasao Af,j,ala rsmaI namaaj,a hO jaaoik ]sako
maukr-r va@t ko Sau$ maoM Ada krlaI jaae.” [maama-e Ahmad, itrmaj,aI AaOr
AbaU da}d “rihmaa-humaullaah tAalaa nao [sa hdIsa-e SarIf, kI Kbar
dI.namaaj,a (rsmaI [baadt) saba [baadtaoM maoM sabasao Af,j,ala hO.jaba tk Sa#,sa
[sao [sako va@t maoM Sau$ haonao ko baad faOrna Ada krta hO, tao yao j,yaada
Af,j,ala hao jaatI hO.
18- AaeSaa “rj,aI Allaahu Anh” nao kha: “maOMnao dao baar rsaUlaullaah
kao ApnaI rsmaI namaaj,a ]sako maukr-r va@t ko AaiKr maoM pZ,to hue nahIM
doKa.”
19- hj,art ]mama-e hbaIbaa “rj,aI-Allaahu Anh” nao Kbar dI:
rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao frmaayaa: “Agar Allaah tAalaa
ka ek mausalamaana gaulaama baarh rkaAtoM namaaj,a kI ttvvaao sao pZ,o, vaao jaao fj,a-
namaaj,aaoM ko Alaavaa hOM, tao Allaah tAalaa jannat maoM ]sako ilae ek mahla
tamaIr kroMgao.” yao hdIsa-e SarIf, (mausailama) iktaba maoM ilaKI hu[- hO.eosaa
doKa gayaa, rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ nao saunnat namaaj,aaoM kao jaao
raoj,aanaa kI paÐca fj,a- namaaj,aaoM ko saaqa Ada kI jaatI hOM ]nhoM ttvvaao baulaayaa,
yaanaI naaiflaa [j,aa[d] namaaj,a.
20- Abadullaah ibana SakIk, taiba[-na maoM Kasa ek nao kha: maOMnao
ttvvaao, yaanaI naiflaI, rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ kI namaaj,aaoM ko

[248]
baaro maoM hj,art AaeSaa “rj,aI Allaahu Anh” sao pUCa.]nhaonao kha: “Aap caar
rkaAt phlao AaOr dao rkaAt baad maoM j,auhr kI namaaj,a ko fj,a- ko baad, dao
rkaAtoM maga,irba AaOr [Saa kI hr fj,a- ko baad, dao rkaAtoM saubah kI namaaj,a
ko fj,a- sao phlao pZ,to hOM.” mausailama AaOr AbaU da}d “rihmaa-humallaahu
tAalaa” nao [sakI Kbar dI.
21- AaeSaa “rj,aI-Allaahu Anh” nao kha: “naif,laI [baadtoM jaao
rsaUlaullaah ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ jaarI rKto qao sabasao j,yaada krnaa vaao
qaI saubah kI namaaj,a kI jaa[d rsmaI [baadt.” yao Kbar (bauKarI) AaOr
(mausailama) daonaao maoM ilaKI hO.eosaa doKa gayaa, AaeSaa “rj,aI Allaahu Anh” nao
kha saunnat namaaj,aaoM ko ilae jaao raoj,aanaa kI paÐca fj,a- namaaj,aaoM ko saaqa Ada kI
jaatI hOM ]nako ilae naif,laI kha.[maama-e rbbaanaI, maujaddid-e Alaf,-e
saanaI, Ahmad ibana AbadulaAhd f,a$kI sarhMdI, ek baD,o [slaamaI Aailama,
maj,ahbaI AadimayaaoM ko rhnaumaa, [lhaidyaaoM AaOr laa-maj,ahibayaaoM ko iKlaaf, Ahla-
e saunnat ko maj,abaUt mauhaif,j,a, ek Aalaa maujaaihd, ijanhaonao ]sa maj,ahba kao
fOlaayaa ijasao Allaah tAalaa nao caunaa, ApnaI iktaba (maktUbaat) kI phlaI
ijald ko ]nnatIsavaoM Kt maoM ilaKa ijasako barabar [slaama maoM ABaI tk nahIM
ilaKa gayaa:
vaao kama jaao Allaah tAalaa nao maMj,aUrI ide vaao hOM fj,a- AaOr naaif,laoM
(j,aa[d [baadtoM).jaba ]na [baadtaoM sao mauvaaj,anaa ikyaa jaata hO jaao fj,a- hOM, tao
naif,laI [baadtaoM kI kao[- kImat nahIM rh jaatI.ek fj,a- kao ]sako maukr-r
va@t maoM kr laonaa j,yaada kImatI hO ]na naif,laI [baadtaoM kao krnao sao jaao baga,Or
$ko ek hj,aar saalaaoM tk kI ga[- haoM.hr iksma kI naaif,laa, imasaala ko taOr
pr namaaj,a, j,akat, raoj,aa, ij,akr, if,kr (saaocanaa/Asabaaba) saba [saI trh hO
[sako Alaavaa, fj,a- Ada krto va@t, ]sakI saunnatoM yaa Adaba ka Qyaana
rKnaa k[- gaunaa j,yaada kImatI hO dUsarI naaif,laoM krnao sao.saubah kI namaaj,a
[249]
jamaaAt sao Ada krnao ko baad hj,art ]mar, AmaIr-]la-maaoimanaIna “rj,aI-
Allaahu Anh,” nao jamaaAt kao doKa AaOr, doKa ko ek $kna ]samaoM sao ga,Or
haij,ar hO, ]nhaonao pUCa vaao kha hO.]sako saaiqayaaoM nao kha, “vaao hr rat
naaif,laI [baadt krta hO.hao sakta hO vaao saao gayaa hao AaOr jamaaAt maoM na Aa
sak hao.” AmaIr-]la-maaoimanaIna nao kha, “Agar vaao pURrI rat saaota AaOr saubah
kI namaaj,a jamaaAt sao pZ,ta tao j,yaada baohtr haota.” eosaa doKa gayaa, ko
ek Adba kao krnaa AaOr fj,a- kao Ada krto va@t mak$h kao naj,arAMdaj,a
krnaa k[- gaunaa j,yaada kImatI hO ij,akr, tf,@kur AaOr maurakbaa (vaakif,yat)
ko.haÐ, Agar yao saba ek saaqa hI jaae pUro Adaba ko saaqa AaOr mak$hat kao
CaoD,to hue, tao yao saba baoSak bahut kImatI hOM.Agarcao, ]nako baga,Or vaao iksaI
f,aedo ko nahIM hOM.[sa vajah sao, ek saaonao ko isa@ko kI j,akat donaa hj,aaraoM
saaonao ko isa@kaoM kao naaif,laI KOrat maoM donao sao bahtr hO.]sa j,akat ko isa@ko
kao doto va@t, ]sako Adba ka Qyaana rKa, imasaala ko taOr pr, Apnao iksaI
naj,aidkI irStodar kao idyaa yao j,yaada kImatI hO bainasbat naaif,laI KOrat donao
ko.[[sailae, yao samaJa Aayaa ko vaao jaao AaQaI rat ko baad naaif,laI namaaj,aoM
Ada krnaa caahto hOM ]nhoM kj,aa namaaj,aoM Ada krnaI caaihe.Allaah tAalaa ko
Ahkama (fj,a-) khlaae jaato hOM, ]sakI maumaainayatoM (hrama) khlaa[- jaatI
hOM.hmaaro pOga,mbar ko Ahkama (saunnat) khlaae jaato hOM AaOr maumaainayatoM
(mak$h) khlaa[- jaatI hOM.yao saba ek saaqa (Ahkama-e [slaaimayaa) khlaatI
hO.AcCo AKlaak rKnaa AaOr laaogaaoM pr mahrbaanaI krnaa fj,a- hO.vaao jaao
yakIna nahIM rKta yaa jaao iksaI kanaUna kao naapsaMd krta hO jaao Ahkama-e
[slaaimayaa sao mauMsailak hO tao vaao ek (kaif,r) [yakIna na rKnao vaalaa, mauiSrk,
kaif,r], (maurtdd) [ibadAtI, mauMkro dIna] bana jaata hO.vaao jaao [na saba maoM
yakIna rKta hO vaao (mausailama) khlaata hO.ek mausalamaana jaao ApnaI saustI kI
vajah sao [slaama kI frmaabardarI nahIM krtI vaao (f,aisak) khlaatI hO.ek
f,aisak jaao fj,a- Ada nahIM krta yaa jaao ek hrama krta hO vaao daoj,aK maoM
[250]
jaata hO.kao[- kama ]sa Sa#,sa ka, kao[- saunnat ]sa Sa#,sa kI kubaUla nahIM kI
jaatI.]nako ilae ]sao kao[- [-naama nahIM imalata.ek Sa#,sa jaao ApnaI j,akat
nahIM dota, caaho Agar vaao ek saaonao ka isa@ka hao, tao kao[- BaI ]sako AcCo
kama jaao ]sanao laaKaoM Kca- krko ike kubaUla nahIM haoMgao.kao[- BaI [-naama ]sao
nahIM idyaa jaaegaa ]sako maisjadoM, skUla AsptalaoM banavaanao kI vajah sao yaa
KOratI tMj,aImaaoM kao madd krnao ko ilae.ek Sa#,sa kI namaaj,aoM travaIh kubaUla
nahIM haogaI Agar ]sanao [Saa kI namaaj,a Ada nahIM kI hO.vaao kama [baadt ko jaao
ike gae- fj,a- yaa vaaijaba ko Alaavaa dUsaro- vaao (naaif,laa) [j,aa[d] khlaato
hOM.saunnatoM naaif,laa [baadt hOM [[baadt ko kama].[sa tairf, ko mautaibak, vaao
jaao kj,aa namaaj,aoM Ada krto hOM vaao jaao saunnatoM hOM ]nhoM BaI ]saI va@t maoM Ada kr
sakto hOM.fj,a- Ada krnao ka [-naama yaa hrama krnao sao pro rhnao ka [-naama
laaKaoM naaif,laI [baadt krnao sao j,yaada hO.ek Sa#,sa jaao ek fj,a- nahIM krta
yaa jaao ek hrama krta hO vaao daoj,aK maoM jalaogaa.]sakI naaif,laI kama ]sao
daoj,aK maoM jalanao sao nahIM bacaa sakto.[baadat maoM jaao tbaidilayaaÐ haotI hOM vaao
(ibadAt) khlaatI hOM.ek ibadAt krnaa jabaik [baadt ka kama kr rho
hao AaOr yao [baadt kao K,airja krnao kI vajah banata hO.ek Sa#,sa kao ]sa
[maama kI tklaId krto hue namaaj,a Ada nahIM krnaI caaihe jaao f,aisak hao,
imasaala ko taOr pr ijasakI baoiTyaaÐ yaa baIvaI Apnao Aapkao baurko maoM na rKoM, yaa
ek ibadAt rKnao vaalaa hao, imasaala ko taOr pr jaao [baadat maoM laa}D spIkr
ka [stomaala kro.ek Sa#,sa kao ]sa Sa#,sa ko vaaAj,a kao nahIM saunanaa caaihe,
]sakI maj,ahba pr banaa[- hu[- tkrIraoM kao nahIM saunanaa caaihe.ek Sa#,sa kao
]sakI iktabaaoM kao nahIM pZ,naa caaihe.ek Sa#,sa kao laaogaaoM kao- caaho vaao daost
hao yaa duSmana- mausakurato hue caohro AaOr maIzo laf,j,aaoM ko saaqa imalanaa
caaihe.ek Sa#,sa kao iksaI ko saaqa bahsa nahIM krnaI caaihe.ek hdIsa-e
SarIf, maoM, yao bayaana hO: (ek baovakUf, ko saaqa bahsa na krao).[baadt ko kama
idla kI pakI baZ,ato hOM.gaunaah idla ka isayaah krto hOM, yao kao[- fOj,a nahIM
[251]
]za pato.yao hr mausalamaana ko ilae fj,a- hO [-maana, fra[-j,a, hrama ko j,a$ryaat
kao yaad krnaa.yao kao[- jaa[-j,a ]j,ar nahIM hO ]sako ilae ko vaao ]nhoM nahIM
jaanata.yaanaI, yao jaananao kI trh hO laoikna ]sakao yakIna na krnaa.]
(maktUbaat) iktaba f,arsaI j,aubaana maoM hO.hj,art [maama-e rbbaanaI 1034ih
[1624 e.DI.] maoM sarhMd ([MiDyaa) maoM.]nakI tf,saIlaI savaanaoh hyaat tukI-
iktabaaoM (hk saaoj,auna vaosaIklaair), (saAadt-e ebaidyaa) AaOr (Asahaba-e
ikrama) AaOr farsaI iktaba (barkat) maoM ilaKI hO.

namaaj,a kI hkIkI naaoyyat


hj,art Abadullaah dhlavaI, ek Aalaa [slaamaI Aailama, nao ApnaI
iktaba (makaitba-e SarIf,a) ko 85vaIM Kt maoM ilaKa qaa:
hmaoM Allaah ko pOga,mbar nao jamaaAt maoM namaaj,a Ada krnao sao AaOr pUrI
tmaanaInat (Apnao Aj,aa kao $kU maoM, sajdo maoM, k,aOmaa maoM baohrkt rKto hue) AaOr
jalsaa maoM (dao sajdaoM ko baIca maoM qaaoD,I dor baOznaa) k,aOmaa pUra krnao ko ilae ($kU
ko baad saIQao AaOr baohrkt KD,o haonaa) $kU ko baad (namaaj,a ko daOrana Jauknaa)
AaOr dao sajdaoM ko daOrana jalsaa (fSa- pr Jaukanaa) ko saaqa Ada krnao ka
hukUma idyaa.vahaÐ pr Aailama BaI hOM ijanhaonao kha, AaOr jalsaa fj,a-
hOM.kaidhana hnf,I masalak ko maufityaaoM maoM sao ek nao batayaa ko yao dao vaaijaba
hOM, ko sajda-e sahva vaaijaba hO jaba ek Sa#,sa dao maoM sao kao[- ek BaUla jaae,
vaao jaao ]nakao jaanabaUJakr CaoD,o ]sao namaaj,a daobaara Ada krnaI haogaI.vaao jaao yao
khto hOM ko yao saunnat-e mauAi@kda hOM vaao yao BaI khto hOM ko yao saunnatoM hOM jaao
vaaijaba ko naj,adIk hO.yao kuÍ hO ko saunnat kao hlka samaJakr naj,arAMdaj,a
krnaa, [sao ga,Or Ahma tjavaIj,a krnaa hO.mau#tilaf, Alaga iksma kI koif,yaat
(halatoM) AaOr hala (jaaoiSalaI halat) ikyaama ko daOrana (KD,o haonao kI halat),
[252]
$kU, k,aOmaa, jalasaa, sajado, AaOr baOznao kI halatoM namaaj,a maoM KuSaI haisala
haonaa.namaaj,a maoM hr trh kI [baadtoM Saaimala hao saktI hOM.kurAana kao pZ,naa,
khnaa saubhanallaah [ijasaka matlaba hO, “maOM Allaah kao iksaI BaI nau@sa
rsaUlaullaah kI $h ko ilae salavaat khnaa, [stga,f,ar kI duAa pZ,naa
(Allaah sao maaf,I kI BaIK maaÐganaa) Apnao gaunaahaoM ko ilae, AaOr jaao caaihe vaao
isaf- Allaah tAalaa sao maaÐganaa AaOr isaf,- ]saI kI [baadt krnaa, saba caIj,aoM
namaaj,a maoM Saaimala hOM.poD,, paOQao saIQao KD,o haoto hOM ijasa trh namaaj,a maoM KD,o haoto
hOM.jaanavar $kU kI halat bayaana krto hOM, AaOr baojaana, j,amaIna pr f,Ola jaato
hOM, kAda, baOzI hu[- halat kao bayaana krnao ko ilae namaaj,a maoM.vaao jaao namaaj,a
Ada krta vaao yao saarI [baadt krta hO jaao ]nako j,aire kI jaatI hO.maoraja
kI rat maoM namaaj,a Ada krnaa fj,a- ikyaa gayaa.ek mausalamaana jaao namaaj,a Ada
krta hO Allaah ko Pyaaro nabaI kI tklaId kI naIyat ko saaqa, ]sa rat maoraja
ko saaqa taj,aIma ba#SaI ga[-, vaao baulaMd djao- pr phuÐca jaata hO baulaMd ike gae
pOga,mbar kI trh.
vaao jaao saMjaIdgaI ko saaqa namaaj,a Ada krto hOM, Allaah tAalaa kI
trf, AaOr ]sako pOga,mbar kI trf, Adba ([j,j,at) rKto hue, vaao samaJato hOM
ko vaao Kud [na dj,aao- tk phuÐca gae.[sa ]mmat pr rhma krto hue, Allaah
tAalaa AaOr ]sako pOga,mbar nao Aalaa rhmatoM ]na pr naaij,ala kIM, AaOr ]nako
ilae yao fj,a- kr idyaa ko namaaj,a Ada kro.hma AaOr SauiËyaa hmaaro Allaah
kao [na saba caIj,aaoM ko ilae! hma Apnao salavaat, tihyaat (taAj,aInaa) AaOr
duAaeÐ ]sako Pyaaro pOga,mbar kao Baojato hOM!
jaao Aarama AaOr saMjaIdgaI jaba namaaj,a Ada krto hOM haisala krto hOM
vaao kao[- caIj,a sabasao Af,j,ala hO.maoro mauiSa-d [hj,art maj,ahr-e jaanaana] nao kha,
“Agarcao yao naamaumaikna hO ko namaaj,a Ada krto va@t Allaah tAalaa kao
doKnaa, kuC hala (jaaoiSalaI halat) eosaa hao jaata hO jaOsao ]sao doK ilayaa hao.]
[253]
tsavvauf, ko baD,ao nao ek rae sao batayaa ko yao hala raonaumaa haota hO.[slaama ko
Aaga,aj,a maoM namaaj,a kao kudsa (jao$salaoma) kI trf, $K krko Ada ikyaa jaata
hO.
jaba mausalamaanaaoM kao hukUma idyaa gayaa [sao baOt-]la maukddsa kI trf,
sao tk- krnao ka AaOr hj,art [ba`aihma ko ikblao kI trf, GaUmanao ka, tao madInaa
ko yahUdI naaraj,a hao gae AaOr maj,aak ]D,akr khnao lagao, “tumharI ]na namaaj,aaoM
ka @yaa haogaa jaao tumanao baOt-]la-maukddsa kI trf, Ada kI?” saUrh bak,ra
kI ek saaO toMtailasavaIM Aayat naaij,ala hu[- yao batanao ko ilae ko: “Allaah
tAalaa tumhara [-naama j,aayaa nahIM krogaa!” [sailae [tlaah dI ga[- ko namaaj,a
baga,Or [-naama ko nahIM CaoD,I jaaegaI.namaaj,a kao “[-maana” ko laf,j,a ko saaqa vaaj,aoh
ikyaa gayaa.[saka matlaba huAa ko namaaj,a kao saunnat ko saaqa maaOj,aUÐ na Ada
krnaa [-maana kao Kaonaa hO.hmaaro Aaka rsaUlaullaah nao frmaayaa: “namaaj,a maoM maoro
AaKaoM kI raoSanaI AaOr j,aaeka hO.” [sa hdIsa ka matlaba hO, Allaah
tAalaa j,aaihr hO AaOr mahsaUsa ikyaa jaata hO namaaj,a maoM.[sailae, maorI AaÐKoM
Aarama mahsaUsa krtI hOM.dUsarI hdIsa sao bayaana hO; “e ibalaala! mauJao Aarama
phuÐcaa!” ijasaka matlaba hO, “e ibalaala, mauJao Aarama/caOna do Aj,aana dokr AaOr
namaaj,a kI [kamat khkr.” ek Sa#,sa jaao namaaj,a ko Alaavaa iksaI AaOr
caIj,a maoM Aarama ZUÐZta hO vaao kao[- AcCa nahIM hO.vaao jaao j,aayaa krta hO, CaoD,
dota hO namaaj,aaoM kao vaao hmaoSaa ko ilae dUsaro [slaamaI kamaaoM kao BaI Kao dota hO.

namaaj,a kI KuibayaaÐ/fj,aa[la
[maama-e rbbaanaI “rhmatullaahI AlaOih” nao ApnaI iktaba (maktUbaat)
kI phlaI ijald ko 261vaoM Kt maoM [sa trh bayaana ikyaa: ek Sa#,sa kao pUrI
trh jaananaa caaihe ko dIna kI paÐca bauinayaadaoM maoM sao, namaaj,a [slaama ko paÐca
[254]
satUnaaoM maoM sao namaaj,a dUsarI hO.yao Apnao AMdr hr trh kI [baadtoM rKtI
hO.Agarcao yao [slaama ka paÐca maoM sao ek ihssaa hO, laoikna yao Apnao Aap
[slaama bana ga[- hO.yao saba kamaaoM maoM Avvala hao ga[- hO jaao AadmaI kao Allaah
tAalaa ka Pyaar haisala krvaatI hO.$yat kI [j,j,at, jaaoik duinayaaAaoM ko
maailak, saaro naibayaaoM AlaOih va AlaOihmaussalaatao vassalaama sao Af,j,ala, maoraja
kI rat jannat maoM, Aapkao ba#SaI ga[-, duinayaa kI halat ko mautaibak, duinayaa
maoM vaaipsa Aanao ko baad, vaao isaf- namaaj,a nahIM qaI.[saI vajah sao Aapnao
frmaayaa: “namaaj,a [-maana vaalaaoM kI maoraja hO.” Aapnao ek dUsarI hdIsa-e
SarIf, maoM frmaayaa: “yao namaaj,a maoM hI haota hO ko AadmaI Allaah tAalaa ko
naj,adIk haota hO.” namaaj,a ka ek bahut baD,a ihssaa hO jaao vaao $yat kI
iksmat sao haisala krtI hO jaao ]na Aalaa laaogaaoM kao imalatI hO jaao Apnao
Aapkao ]sako trIko, ]sako rasto pr calaato hOM.haÐ, Allaah tAalaa kao [sa
duinayaa maoM doKnaa naamaumaikna hO.duinayaa [sako kaibala nahIM hO.laoikna vaao Aalaa
laaoga jaao AapkI tklaId krto hOM vaao $yat ko ek ihssao kI KuSaI haisala
krto hOM.Agar vaao hmaoM namaaj,a Ada krnao ka hukUma nahIM dota, tao kaOna [sa
AMjaama ko KubasaUrt caohro sao prda ]zata? iksa trh Pyaar krnao vaalao Apnao
Pyaaro sao imalato? namaaj,a saarI proSaana $haoM kao maj,aa donao vaalaI hO.namaaj,a saaro
duKaoM kao madavaa hO.namaaj,a $h kI iga,j,aa hO.namaaj,a idla ka [laaja hO.yao
hdIsa, “e ibalaala, mauJao KuSaI dao,” jaao Aj,aana ka hukUma dotI hO, [sa hkIkt
kao batatI hO, AaOr yao hdIsa, “namaaj,a maoro idla kI KuSaI, AaOr maorI AaÐK kI
putlaI hO,” [sa [cCa kI trf, inaSaanadhI krtI hO.
Agar kao[- BaI j,aaok,, vajd, [lma, maairf,at, makamaat, naUr AaOr
raoSainayaaÐ, tlavaIna AaOr tmakIna idla maoM, samaJaa jaanao ko laayak AaOr naasamaJao
jaanao ko laayak tjalaIsa, kaibala AaOr naakaibala j,auhUr namaaj,a ko baahr vaa@yaa
huAa AaOr Agar namaaj,a kI AMd$rI Ksalat sao kuC mahsaUsa na hao, tao jaao kuC
[255]
BaI vaa@yao haogaa vaao ga,aOr krnao, rMgaaoM sao AaOr idKa[- donao sao j,aaihr haogaa.Saayad
yao kuC BaI nahIM bailk ek vahma, ek Qaaoka hao.
ek samaJadar Sa#,sa jaao namaaj,a ko AMd$naI vasf, kao mahsaUsa krta
hO, [sa iksma ka haota hO ko [sa duinayaa sao baahr calaa gayaa AaOr AaiKrt maoM
phuÐca gayaa, [sa trh AaiKrt kI barktaoM sao vaao kuC haisala kr laota hO.
vaao Aaga,aj,a sao j,aaeka AaOr ek ihssao ka maj,aa haisala krta hO
baga,Or iksaI vahma, ga,aor kI madaKlat ko.@yaaoMik, saaro kmaalaat AaOr barktoM
duinayaa maoM ga,aOr AaOr j,aaihrdarI sao Aato hOM.yao AaiKrt ko ilae ApnaI imasaala
Aap hO ]nako ilae barahorast [bitda sao jaarI haonao ko ilae baga,Or iksaI saayaaoM
AaOr j,aaihrdairyaaoM kI madaKlat ko.Aaga,aj,a sao haisala haonao ko ilae, duinayaa
maoM maoraja j,a$rI hO.yao maoraja [-maana vaalao kI namaaj,a hO.yao rhmat isaf,- [sa
]mmat ko ilae AnaaOKI hO.vaao Apnao nabaI kI frmaabardarI krko [sao haisala
kr sakto hOM.@yaaoMik, ]nako nabaI ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ [sa duinayaa sao
baahr gae AaOr dUsarI duinayaa maoM daiKla hue maoraja kI rat maoM [rjaba ko maubaark
mahInao kI sa%ta[savaIM rat maoM]
Aap jannat maoM daiKla hue AaOr $yat (Allaah tAalaa kao doKnaa)
kI iksmat sao navaaj,ao gae.e hmaaro Allaah! ]sa Aalaa nabaI ‘sallallaahu
AlaOih vasallama’ pr rhmat hao, hmaarI trf, sao mahrbaanaI jaao AapkI baD,a[- ko
laayak hao!
[sailae, ApnaI mahrbaanaI, AcCa[- ]na saaro dUsaro pOga,mbaraoM Aalaa
nabaIyyanaa va AlaOihmaussalaavaatu vatsalaImaat pr BaI kr, @yaaoMik ]nhaonao laaogaaoM
kao tuJao jaananao kI AaOr tora Pyaar haisala krnao kI davat dI, AaOr ]nhaonao
laaogaaoM kao ]sa rasto kI trf, rhnaumaa[- kI jaao tuJao psaMd hO.

[256]
tsavvauf, ko j,yaadatr maananao vaalao ApnaI baImaairyaaoM ko ilae dvaa[-
ZUÐZto hOM dUsarI jagahaoM pr @yaaoMik ]nhoM namaaj,a kI AMd$naI isaf,t ka nahIM pta,
@yaaoMik ]nhoM namaaj,a kI AnaaOKI fj,aa[-la ko baaro maoM nahIM batayaa gayaa.
vaao Apnao maksad kao haisala krnao ko ilae dUsarI caIj,aaoM pr raoj,aa
rKto hOM.]namaoM sao kuC caaho [sa trIko pr namaaj,a kao AlaOhda samaJato hOM, jaOsao
ko maksad ko saaqa [sakao kuC laonaa donaa nahIM.vaao raoj,ao kao namaaj,a sao Af,j,ala
samaJato hOM.dUsaro kuC jaao namaaj,a kI AMd$naI Ksalat kao nahIM samaJato vaao
ApnaI proSaainayaaoM kI tsallaI ko ilae AaOr ApnaI $haoM kI tSaf,I ko ilae
maaOisakI maoM sarmastI maoM, baoKudI maoM Aarama ZUÐZto hOM.vaao samaJato hOM ko Pyaaro [na
maaOsaIik kI trMgaaoM maoM Cupo hOM.[sa vajah sao, vaao naacato vakt raoj,aa rKto
hOM.Agarcao ]nhaonao yao hdIsa saunaI hu[- hO, “Allaah tAalaa nao hrama maoM kao[-
iSaf,a donao vaalaa Asar nahIM Dalaa.” haÐ, naaosaiKyaa tOrak jaao DUbanao vaalaa hao
vaao ek itnaka pkD,ta hO.iksaI BaI caIj,a ka Pyaar AaiSak kao AMQaa, bahra
kr dota hO.Agar ]nhoM namaaj,a ko fj,aa[la ka kuC j,aaeka imala jaata, tao vaao
kBaI maaOisakI ko baaro maoM ij,akr nahIM krto, naa hI vaao sarmastI ko baaro maoM
saaocato.
e maoro Baa[-! namaaj,a sao haisala kmaala AaOr maaOisakI kI vajah sao
]dasaI daonaao ek dUsaro sao ]tnaI hI dUrI pr hOM ijatnaa namaaj,a AaOr maaOisakI ko
baIca ka f,asalaa.vaao jaao j,yaada Akla vaalaa haogaa vaao [sa jatanao sao natIjaa
inakala laogaa.
[baadt ka maj,aa laonaa AaOr jaba tuma [sao Ada kr rho hao tao saust
mahsaUsa na krao tao yao Allaah tAalaa kI Aalaa barktaoM maoM sao ek
hO.KasataOr sao, namaaj,a ko j,aaeko kao caKnaa ]nakao haisala nahIM haota jaao
Ka%mao tk na phuÐcao haoM.fj,a- namaaj,aaoM ko j,aaeko kao mahsaUsa krnaa ]nako ilae
[257]
ApnaI imasaala Aap hO ijanhaonao AaiKr haisala kr ilayaa hao.[sa vajah sao,
]nako ilae jaao Ka%mao ko naj,adIk haoM vaao naaif,la namaaj,aaoM ka maj,aa mahsaUsa krto
hOM.bahrhala, AaiKr maoM isaf,- fj,a- namaaj,aaoM ka maj,aa mahsaUsa ikyaa jaata
hO.AaiKr maoM, naif,la namaaj,aaoM ka kao[- maj,aa nahIM rhta, fj,a- namaaj,aoM Ada
krnaa baD,I iksmat kI baat hO.
[naif,la namaaj,a ka matlaba hO vaao namaaj,aoM jaao na tao fj,a- hO nahI
vaaijaba.saunnatoM jaao raoj,aanaa kI paÐca va@t kI namaaj,aaoM ko fj,a- namaaj,a ko phlao
AaOr baad maoM hOM AaOr dUsarI ga,Or-vaaijaba namaaj,aoM vaao saba naf,laI namaaj,a hOM.saarI
saunnat namaaj,aoM, caaho mauAi@kd haoM yaa ga,Or-mauAi@kd vaao saba naaif,laa hOM].
namaaj,aaoM sao jaao maj,aa mahsaUsa haota hO ]saka naf,sa maoM kao[- ihssaa nahIM
hO.jabaik ek [MsaanaI maKlaUk [sa j,aaeka ka maj,aa laotI hO, ]naka naf,sa
Aahaoj,aarI krta hO AaOr haota hO.e hmaaro Allaah! iktnaa baD,a djaa- hO yao!
hmaaro jaOsao laaogaaoM ko ilae ijanakI $hoM baImaar hOM, yao ek baD,I rhmat AaOr ek
saccaI KuSaI hO [na laf,j,aaoM kao saunakr.
yao AcCI trh jaana laao, ko duinayaa maoM namaaj,a ka djaa- ]sa }ÐcaI sand
ko barabar hO ko AaiKrt maoM Allaah tAalaa kao doKnaa.[sa duinayaa maoM,
AadmaI ka Allaah tAalaa sao kurbat ka va@t vaao hO jaba vaao namaaj,a Ada
krta hO.AaiKrt maoM, yao va@t hO jaba vaao Allaah tAalaa kao doKta hO.
[sa duinayaa maoM saarI iksma kI [baadtoM AadmaI kao ]sa halat maoM maaoD,nao
ko ilae hO ijasamao vaao namaaj,a Ada kr sakta hO.AsalaI maksad namaaj,a Ada
krnaa hO.ek Sa#,sa laamahdUd KuSaI AaOr AbadI rhmatoM isaf,- namaaj,a Ada
krko haisala kr sakta hO.

[258]
namaaj,a saarI dUsarI [baadtaoM AaOr raoj,ao sao kImatI hO.kuC Kasa namaaj,aoM
TUTo idlaaoM kao KuSaI sao BartI hOM.kuC namaaj,a gaunaahaoM kao tbaah krtI hOM,
AadmaI kao baura[- sao pro rKtI hOM.ek hdIsa-e SarIf, sao vaaj,aoh hO: ‘namaaj,a
maoro idla kI SaadmaanaI hO, yao KuiSayaaoM ka j,airyaa hO.’ namaaj,a proSaana $haoM kao
maj,aa donao vaalaI hO.namaaj,a $h kI iga,j,aa hO.namaaja, idlaaoM ka [laaja hO.namaaj,a
maoM kBaI eosaa va@t Aa jaata hO ko ek Sa#,sa kI j,abaana ek poD, kI trh hao
jaatI hO jaao maUsaa AlaOihsa-salaama sao baatoM krtI hO.
[maama-e rbbaanaI “rhmatullaahI AlaOh” nao ApnaI iktaba (maktUbaat)
kI phlaI ijald ko dao saaO saZ,sa{ Kt maoM ilaKa:
baoSak yao j,a$rI hO ko ifkh ko ]saUlaaoM [yaanaI, kama yaa maumaainayatoM
jaao hmaaro maj,ahba ko j,aire hukUma ike gae] kao yaad/saIKnaa caaihe [-maana AaOr
eitkad kao sahI krko [AkIdo [-maana rKo jaaeÐ] ek Sa#,sa kao, ijatnaa
j,yaada ]sakI halaat kI j,a$rt hao, fra[-j,a, vaaijabaat, hlaala AaOr hrama,
saunnatoM AaOr mak$hat AaOr mauStbah caIj,aaoM kao saIKnaa caaihe AaOr ]sao [sa
[lma ko mautaibak kama krnaa caaihe.yao hr ek mausalamaana ko ilae j,a$rI hO
ko if,kh kI iktabaaoM maoM jaao [lma hO ]sao saIKoM.[]nakao jaanao baga,Or, ek Sa#,sa
mausalamaana nahIM hao sakta.] ek Sa#,sa kao Allaah tAalaa ko Ahkamaat kao
krnao kI kaoiSaSa krnaI caaihe AaOr jaao trIka ]sao KuSa kro ]samaoM ij,aMdgaI
gauj,aaro.caIj,aoM jaao ]sao sabasao j,yaada psaMd hOM AaOr ]sanao sabasao j,yaada hukUma idyaa
hO vaao hO paÐca va@t kI raoj,aanaa kI namaaj,a ]sako maukr-r va@t maoM Ada
krnaa.namaaj,a maj,ahba ka sautUna hO.maOM kuC caIj,aoM namaaj,a kI Ahimayat ko baaro
maoM bata rha hUÐ AaOr iksa trh [sao Ada krto hOM.ga,aOr sao saunaao! sabasao phlao,
ek Sa#,sa kao rsmaI vauj,aU krnaa hO jaaoik pUro taOr pr saunnat ko laayak/mautaibak
hao [yaanaI, jaao if,kh kI iktabaaoM maoM ilaKa hO.] ek Sa#,sa Apnao Aj,aa kao
tIna baar Qaaonao kI trf, Kasa Qyaana do jaoik rsmaI vauj,aU krto va@t Qaaonaa
[259]
caaihe AaOr ]sako hr ihssao kao pUro trIko sao Qaaonaa caaihe.[sa trh, ek
Sa#,sa kao rsamaI vauj,aU eosao Ada krnaa caaihe jaao saunnat ko maukabalao hao.jabaik
ek Sa#,sa Apnao isar ka masah kr rha hao, tao ]sao Apnao haqaaoM kao pUro isar
pr malanaa caaihe.ek Sa#,sa kao Apnao kanaaoM AaOr galao ka masah BaI AcCI
trh krnaa caaihe. pMjaaoM ko baIca maoM tKlaIla kI jaae, [yaanaI, pMjaaoM ko baIca
ko ihssaaoM kao saaf, krto va@t], tao ek Sa#,sa kao Apnao ]lTo haqa kI CaoTI
]MgalaI kao pMjaaoM ko naIcao sao ifranaa caaihe.ek Sa#,sa kao [sa baat kao
Ahimayat donaI caaihe, ]sao [sa `baat kao yao khto hue naj,arAMdaj,a nahIM krnaa
caaihe ko yao mausathba hO.ek Sa#,sa kao mausthbaat kao hlka nahIM samaJanaa
caaihe.yao caIj,aoM hOM jaao Allaah tAalaa kao bahut psaMd hO.Agar yao pta cala
jaato ko Kasa kama jaao ]sao Pyaaro hOM vaao pUrI duinayaa kao kurbaana krko Ada
ike jaa sakto hOM, tao jaao kao[- BaI eosaa krta vaao bahut j,yaada maunaaf,a kmaata,
[sa trh ko ek kImatI hIra haisala krta TUTo hue gauladana ko kuC TukD,aoM ko
badlao maoM, yaa ApnaI PyaarI marI hu[- jaana kao ijalaata mau{I Bar icaknao p%qaraoM ko
donao ko badlao maoM.
namaaj,a [-maana vaalao kI maoraja [caZ,a[-] hO.yaanaI, naematoM jaao hmaaro
pOga,mbar “sallallaahu AlaOih vasallama” kao maoraja kI rat maoM ba#SaI ga[- vaao
AapkI ]mmat [kaOma] ko j,aire [saI duinayaa maoM caK laI jaaeMgaI vaao BaI isaf,-
namaaj,a ko j,aire.AadimayaaoM kao kaoiSaSa krnaI caaihe ko fj,a- rsmaI namaaj,aoM
jamaaAt sao Ada kroM AaOr ]nhoM [maama ko saaqa phlaI tkbaIr maoM Saaimala haonao
ka maaOka BaI nahIM CaoD,naa caaihe.[yao AaOrtaoM ko ilae gaunaah sao Bara hO ko
maisjadaoM maoM AadimayaaoM ko saaqa imalao jamaaAt sao namaaj,a Ada krnao ko ilae yaa
]na laaogaaoM kao saunanao ko ilae jaao kurAana Ala-krIma kI itlaavat kroM yaa
ma@laId saunanao ko ilae yaa KasataOr-jaumaoM kI namaaj,aaoM maoM jaanaa savaaba kmaanao ko
ilae.]
[260]
ek Sa#,sa ko ilae yao j,a$rI hO ko namaaj,aaoM kao ]nako maukr-r AaOkat
maoM Ada kroM [AaOr yao jaananaa ko vaao ]nako maukr-r va@t maoM Ada hao ga[-M.]
[jabaik Akolao, ek Sa#,sa hr namaaj,a ]sako maukr-r va@t ko Sau$ maoM hI pZ,lao
AaOr ek Sa#,sa Asar AaOr [Saa kI namaaj,aoM [maama-e Aaj,ama kI Kbar ko
mautaibak Ada kro.ek namaaj,a dor sao Ada kI ga[-, tao ]saka [-naama BaI kma
haogaa.mausathba va@t hO namaaj,a kao jamaaAt maoM Ada krnaa, maisjad maoM jaanao ko
ilae.Agar ek namaaj,a ka maukr-r va@t inakla jaae baga,Or ]sao Ada ike hue,
tao ek Sa#,sa [sa trh gaunahgaar hao jaaegaa jaOsao Agar ]sanao ek AadmaI ka
k%la kr idyaa hao.yao gaunaah maaf, nahIM ikyaa jaa sakta ]sa Sa#,sa ko j,aire
]sa namaaj,a kI kj,aa Ada krko BaI.[sa maamalao maoM, isaf- ]saka kj,aa- Ada
haota hO.[sa gaunaah kao maaf, ike jaanao ko ilae, ek Sa#,sa kao taObaa-e na saUh
yaa hja-e maba$r krnaa haogaa.([bana-e AaibadIna).]
namaaj,a maoM, ek Sa#,sa kao [tnaa kurAana Ala-krIma pZ,naa caaihe
ijatnaa ko saunnat hO.hr halat ko naIcao, ek Sa#,sa kao $kU AaOr sajdaoM maoM
baohrkt rhnaa hO.@yaaoMik, yaa tao yao fj,a- hO yaa vaaijaba.jaba ek Sa#,sa $kU
sao saIQaa haota hO, tao ]sao [tnaa saIQaa KD,a haonaa caaihe ko ]sakI saarI
hiDDyaaÐ ApnaI kudrtI jagah pr haoM.yao kha jaata hO ko [sako baad, ek
lamho ko ilae eosaa KD,a haonaa fj,a-, vaaijaba yaa saunnat hO.[saI trh, dao sajdaoM
ko baIca maoM baOznao ka vakf,a hO.ek Sa#,sa kao hr halat maoM [na caIj,aaoM pr bahut
Qyaana donaa hO.$kU AaOr sajdaoM maoM kma Asa kma tIna baar tsabaIhat pZ,naI
caaihe.j,yaada sao j,yaada ]naka nambar saat yaa gyaarh hao sakta hO.[maama ko
ilae, yao jamaaAt kI halat pr maunahisar krta hO.ek maj,abaUt AadmaI ko
ilae iktnao Sama- kI baat hO, ko jabaik vaao iksaI mauiSkla maoM na hao, tsabaIhat
kao ]sako kma sao kma nambar pr pZ,naa, jabaik vaao namaaj,a Akolao pZ, rha hao
[jamaaAt maoM [maama ko saaqa SarIk na hao].ek Sa#,sa kao ]sao kma sao kma paÐca

[261]
baar khnaa caaihe.jabaik sajda kr rho hao, tao ek Sa#,sa kao phlao Apnao
vaao Aj,aa j,amaIna pr rKnao caaihe jaao j,amaIna ko naj,adIk haoM.[sailae, sabasao
phlao GauTnaaoM, ifr haqaaoM kao, ifr naak kao AaOr AaiKr maoM maaqao kao j,amaIna pr
rKnaa caaihe.sajdo sao ]zto va@t, jaao Aj,aa }prI sath pr haoM ]nhoM phlao
]zanaa caaihe.[sailae, sabasao phlao maaqao kao ]zanaa caaihe.jaba ek Sa#,sa
KD,a hao, tao ]sao Apnao sajdo kI jagah pr doKnaa caaihe, jaba ek Sa#,sa $kU
maoM haoM tao ]sao Apnao pOraoM kao doKnaa caaihe, jaba ek Sa#,sa sajdo maoM hao ]sao
ApnaI naak kI naaOk kao, doKnaa caaihe, AaOr jabaik vaao baOza huAa hao tao ]sao
Apnao haqaaoM yaa Apnao poT kao doKnaa caaihe.Agar ek Sa#,sa [na saba jagahaoM
kao doKta hO jaao maOMnao bata[- hOM AaOr AaÐKo [Qar ]Qar na GaUmaI haoM, tao namaaj,a
jamaaAt ko saaqa Ada kI ga[-.yaanaI, idla BaI duinayaavaI saaocaaoM sao KalaI
hao.KuSaUA [gahra AaOr Aaijaj,a Adba] haisala huAa.drhkIkt, hmaaro
pOga,mbar “sallallaahu AlaOih vasallama” nao eosaa frmaayaa qaa.$kU ko va@t
]MgailayaaoM kao Kaolanaa AaOr sajdaoM ko va@t ]nhoM baMd kr laonaa saunnat hO.ek
Sa#,sa [na daonaaoM kI trf, BaI Qyaana donaa caaihe.]MgailayaaoM kao Kaolanaa yaa baMd
krnaa baga,Or vajah ko nahIM hO, naa hI KalaI caIj,a hO.[slaama ko maailak [yaanaI,
hmaaro pOga,mbar “sallallaahu AlaOih vasallama”] ]nako f,ayadaoM kao saaocato hue eosaa
krto qao.hmaaro ilae, [sasao baD,a f,aeda kao[- nahIM ko [slaama ko maailak
“AlaOihssalaovaatu vasallaama” kI tklaId kI jaae.yao caIj,aoM jaao maOM tumhoM bata
rha hUÐ Aagao baZ,anao ko ilae, tuma sao tkaj,aa kr rha hUÐ [na caIj,aaoM kao krnao ko
ilae jaao ifkh kI iktabaaoM maoM bata[- ga[- hOM.Allaah tAalaa hmaoM AaOr tumhoM
[na pak caIj,aaoM kao haisala krko krnao ko kaibala banaae jaao [slaama ko maailak
ko j,aire idKa[- ga[-M.saba sao Af,j,ala, saba naibayaaoM sao bahtr “AlaOih va
AlaOihma va Alaa Aaila kuillana imanasasalaovaait Af,j,aalauhU va imanattsalaImaatI
AkmalauhU,” vaao maorI [sa duAa kao kubaUla frmaae! AamaIna.

[262]
[maama-e rbbaanaI “rhmatullaahI AlaOh” nao ApnaI iktaba (maktUbaat)
kI dUsarI ijald ko ]nsazvaoM Kt maoM ilaKa:
“Allaah tAalaa pr hmd hao! salaama hao [Adaba] AaOr ]sako gaulaamaaoM
pr AasaanaI hao ijanhoM vaao caunao AaOr vaao caaho Pyaar kro! tumhara Kt phuÐca
gayaa.yao samaJa Aa gayaa ko hmaaro daostaoM nao saIQaa rasta nahIM CaoD,a AaOr hma
KuSa hOM.Allaah tAalaa tumharo vasf, kao jaao sahI hO AaOr tumharo sahI rasto
pr kyaama kao AaOr j,yaada baZ,ae! “hma AaOr hmaaro daost ]sa fj,a- kao jaarI
rKo hue hOM jaao Aapnao hmaoM saaoMpI qaI.hma hr idna paÐca va@t kI namaaj,aoM pcaasa
sao saaz laaogaaoM tk kI jamaaAt sao Ada kr rho hOM,” Aap bata[e.Allaah
tAalaa pr saarI hmad-Aao sanaa [sako ilae! iktnaI baD,I naemat hO yao ko idla
Allaah tAalaa ko saaqa hO AaOr ijasma, ek saaqa saaro Aj,aa ko saaqa SarIAt
[[slaama] ko ]saUlaaoM kao krnaa AaOr KubasaUrt banaata hO.]na AaOkat maoM,
j,yaadatr laaoga namaaj,a Ada krnao maoM saust hOM.[sa vajah sao, [sa maamalao mao,M maoro
PyaaraoM, maOM tumhoM Kbardar kr rha hUÐ.ga,aOr sao saunaao! hmaaro pOga,mbar “sallallaahu
AlaOih vasallama” nao frmaayaa: “sabasao baura caaor vaao hO jaao ApnaI hI namaaj,a maoM sao
caaorI kro.” ]nhaonao pUCa, “yaa rsaUlaullaah! iksa trh ek Sa#,sa ApnaI namaaj,a
maoM sao caura sakta hO?” Aapnao kha, “namaaj,a ka $kU AaOr sajda sahI trIko sao
Ada na krnao pr.” ek dUsaro va@t maoM Aapnao vaaj,aoh ikyaa: “Allaah tAalaa
]sa Sa#,sa kI namaaj,a kubaUla nahIM krta jaao ApnaI kmar ]sakI sahI halat maoM
nahIM laata AaOr $kU AaOr sajdo maoM qaaoD,o va@f,o ko ilae eosaa nahIM rhta.” ek
baar, ek Sa#,sa kao $kU AaOr sajda sahI Ada na krto hue doKkr jabaik
namaaj,a Ada kr rha qaa, hmaaro pOga,mbar nao frmaayaa; “@yaa tumhoM Dr nahIM lagata
ko tuma iksaI AaOr maj,ahba maoM mar jaaAaogao bajaae maaOhmmad “AlaOihssalaatu
vassalaama” ko dIna [maj,ahba] maoM @yaaoMik tuma ApnaI namaaj,a kI [baadt [sa trh
kr rho hao?” ek baar daobaara, Aapnao kha, “jaba namaaj,a Ada kr rho hao,
[263]
Agar tuma Apnao ijasma kao pUrI trh saIQaa nahIM krto $kU ko baad, Agar
tumhara hr ek Aj,aa ApnaI halataoM maoM Aarama nahIM krta ek lamhoM ko ilae
jaba tuma KD,o hao, tao tumharI namaaj,a pUrI nahIM haogaI.” ek baar daobaara, Aapnao
frmaayaa, “jabatk ko tuma dao sajdaoM ko baIca maoM saIQao nahIM baOzto tao tumharI
namaaj,a AQaUrI rhogaI.” ek idna, iksaI kao doKto hue jaao $kna ko ]saUlaaoM ka
Qyaana nahIM rK rha qaa [namaaj,a ko paÐca fra[-j,a jaao namaaj,a ko AMdr hOM.[na
paÐca fra[-j,a maoM sao hr ek “$kna” khlaata hO] namaaj,a Ada krto hue, $kU
ko baad saIQaa nahIM KD,a huAa AaOr sajdaoM ko baIca saIQaa nahIM baOza, tao hmaaro
pOga,mbar “sallallaahu AlaOih vasallama” nao frmaayaa, “Agar tuma [sa trh ApnaI
namaaj,a Ada krto rho, tao ij,aMda ike jaanao vaalao idna tumhoM maorI ]mmat ka nahIM
kha jaaegaa.” ek dUsaro va@t maoM Aapnao frmaayaa, “Agar tuma [saI trIko pr
calato rho AaOr mar gae, tao tuma maaOhmmad (AlaOihssalaama) ko maj,ahba maoM nahIM
maraogao.” AbaU hurora (rj,aI-Allaahu Anh) nao kha, “vaao Sa#,sa saaz saalaaoM tk
saarI namaaj,aoM pZ,ta rha laoikna ]sakI namaaj,a kBaI BaI kubaUla nahI hu[- yao vaao
Sa#,sa hO ijasanao $kU AaOr sajda sahI nahIM ikyaa.” j,aOd [baina vahaba
“rhmatullaahI tAalaa AlaOih” nao iksaI kao doKa namaaj,a Ada krto hue laoikna
vaao $kU AaOr sajda sahI nahIM kr rha qaa.]nhaonao ]sao baahr baulaayaa AaOr ]sasao
pUCa, “iktnao Arsao sao tuma [sa trIko sao namaaj,a Ada kr rho hao?” jaba ]sanao
javaaba idyaa, “caalaIsa saalaaoM sao,” tao ]nhaonao kha, “tuma nao caalaIsa saala tk
namaaj,a Ada nahIM kI.Aba Agar tuma mar gae tao tuma mauhmmad rsaUlaullaah
“sallallaahu AlaOih vasallama” kI saunnat (yaanaI, maj,ahba) maoM nahIM maraogao.
yao tbaranaI ko j,aire Avasaat iktaba maoM ilaKa hO ko Agar ek [-maana
vaalaa ApnaI namaaj,a KubasaUrtI ko saaqa Ada krta hO AaOr ]sako $kU AaOr
sajdo sahI ZMga sao krta hO, tao namaaj,a KuSa haotI hO AaOr camak sao Bar jaatI
hO.firSto namaaj,a kao jannat tk lao jaato hOM.namaaj,a ek Sa#,sa pr salaamatI
[264]
BaojatI hO ijasanao ]sao Ada ikyaa hao AaOr khogaI, “jaOsao ko tumanao mauJao nau@sa sao
bacaayaa, [saI trh Allaah tAalaa tumharI ihf,aj,at kro.” Agar namaaj,a sahI
ZMga sao Ada na kI jaae, tao yao kalaI hao jaatI hO.firSto ]sa namaaj,a sao sa#,t
naf,rt krto hOM AaOr ]sao AasamaanaaoM tk nahIM lao jaato.yao namaaj,a ]sa Sa#,sa kao
badduAa dotI hO ijasanao [sao Ada ikyaa hao AaOr khogaI, “jaOsao ko tumanao mauJao
barbaad ikyaa AaOr mauJao gaMdo makama pr rKa, [saI trh Allaah tuJao barbaad
kro.” ifr, hmaoM ApnaI namaaj,aoM sahI trh sao Ada krnao kI kaoiSaSa krnaI
caaihe, tadIla-e Arkana ka Qyaana rKto hue, $kU, sajada, k,aOmaa [$kU ko
baad saIQao AaOr baohtr KD,o haonaa.] AaOr jalasaa [dao sajdaoM ko baIca maoM ek
lamho ko ilae baOznaa.] AcCo sao krnaa caaihe.AaOr, hmaoM dUsaraoM kao Kbardar
krnaa caaihe Agar hma ]nhoM [nakao nau@sa ko saaqa krto hue doKoM.hmaoM Apnao
baradrana-e [slaama kao namaaj,a sahI Ada krnao maoM madd krnaI caaihe.hmaoM
tadIla-e Arkana [[tnaa lambaa baohrkt rhnaa ijatnaa ko “saubhanallaah” kha
jaae] AaOr tmaanaInaat [Apnao saaro Aj,aa kao baohrkt rKnaa] ka Qyaana rKto
hue imasaala bananaa caaihe.j,yaada mausalamaana Apnao Aapkao [na sabakao krnao kI
taj,aIma sao mah$ma rKto hOM.yao rhmat phlao sao hI Kao ga[-.yao bahut Ahma ko
[sa AcCo kama kao daobaara Sau$ ikyaa jaae.hmaaro pOga,mbar ‘sallallaahu AlaOih
vasallama’ nao frmaayaa: “vaao jaao maorI Baulaa[- hu[- saunnataoM maoM sao iksaI ek kao BaI
daobaara tjadId krogaa ]sao saaO SahIdaoM ka savaaba imalaogaa.”
[sako Alaavaa, jaba hma jamaaAt maoM namaaj,a Ada krto hOM tao safhaoM
kao trtIba sao lagaanao maoM mauhtat haoto hOM.hma ijasa saf, maoM KD,o haoto hOM na tao
]sasao Aagao haoto hO AaOr naahI pICo.hr kao[- ek saI saIQaI saf, maoM KD,a haonaa
caahta hO.hmaaro pOga,mbar ‘sallallaahu AlaOih vasallama’ phlao Kud saf,o saIQaI
krto qao AaOr ifr namaaj,a Sau$ krto qao.Aap frmaato qao, “saf,aoM kao saIQaa
krnaa namaaj,a ka ek ihssaa hO.” e hmaaro Allaah! ApnaI Saf,k,t ko
[265]
laamahdUd Kj,aanao sao hmaoM BaI ihssaa do! hma maoM sao iksaI kao BaI saIQao rasto sao na
BaTknao donaa!
Agar ek mausalamaana [sa duinayaa maoM kdr caahta hO AaOr AaiKrt maoM
KuSa rhnaa caahta hO, tao ]samaoM yao tIna A#laak haonao caaiheÐ:
dUsaro baMdaoM sao kuC ]mmaId na rKoM.mausalamaanaaoM kI caugalaI na kroM [yaa
ij,ammaI baga,Or [-maana vaalaaoM kI, caaho Agar vaao mar BaI gae haoM].iksaI caIj,a pr
kbaj,aa na rKoM ijasa pr ko iksaI dUsaro ka hk, hao.

namaaj,a ko raj,a
hj,art [maama-e rbbaanaI nao ApnaI (maktUbaat) kI phlaI ijald ko
tIna saaO-caaOqao Kt maoM ilaKa: Allaah tAalaa ka SauË Ada krnao ko baad AaOr
ApnaI duAaeÐ hmaaro pOga,mbar kI $h kao phuÐcaakr, maOnao tumharo ilae rhmat maaÐgaI
taik tuma laamahdUd KuiSayaaÐ haisala kr sakao.bahut saarI Aayat-e krImaa maoM,
Allaah tAalaa nao vaaj,aoh ikyaa ko vaao [-maana vaalao jaao Aamaala-e saailah (naOk
kama) krto hOM vaao jannat maoM daiKla haoMgao.maOM [tnao idnaaoM sao [sa kao ZUÐZnao maoM
lagaa hUÐ ko vaao naOk kama kaOna sao haoMgao.maOM hOrana hUÐ ko vaao saaro naOk kama haoMgao yaa
]namaoM sao isaf,- kuC haoMgao.Agar vaao saaro AcCo kama hOM, tao kao[- BaI ]nakao saara
nahIM krogaa.Agar ]namaoM sao kuC hI hOM, tao vaao AcCo kama @yaa qao?
AaiKrkar, Allaah tAalaa nao mauJao samaJadarI ko Amar sao naemama dI ko yao
saailah kama paÐca baMQao hue ]saUla hOM, paÐca [slaama ko bauinayaadI sautUna.Agar ek
Sa#,sa [na [slaama ko paÐca sautUnaaoM kao pUro taOr pr AaOr kaimala trIko sao krta
hO, tao Saayad vaao daoj,aK sao baca jaae.yao AsalaI saailah kama hOM AaOr AadmaI
kao gaunaah krnao sao AaOr naagavaar hrktoM krnao sao bacaato hOM.drhkIkt,
kurAana-Ala krIma kI saUrt-]la-AMkbaUt kI pOMtailasavaIM Aayat maoM vaaj,aoh hO:
[266]
“ek namaaj,a kI [baadt maukmmala trIko sao Ada kI ga[- baoSak AadmaI kao
fhSaa (bauro) AaOr mauMkr (hkIr hrkatoM) krnao ko iKlaaf, bacaatI hOM.” Agar
yao ek Sa#,sa ko nasaIba maoM hao ko [slaama ko paÐca ]saUlaaoM kao Aagao baZ,ae, tao vaao
[sa rhmat ko ilae SauiËyaa j,aaihr kro.saUrt-]na-inasaa kI ek saaO AaOr
CyaalaIsavaIM Aayat ka matlaba hO: “maOM tumhoM Aj,aaba nahIM dUÐgaa Agar tuma [-maana
rKto hao AaOr maora SauiËyaa krto hao.” ifr, ek Sa#,sa pUro mana sao [slaama ko
[na paÐca ]saUlaaoM kao Aagao baZ,aegaa.
[na paÐca maoM sao, namaaj,a sabasao Ahma hO.yao maj,ahba ka bauinayaadI sautUna
hO.ek Sa#,sa kao kaoiSaSa krnaI caaihe ko namaaj,a ko ek BaI Adaba kao Kaoe
nahIM.Agar namaaj,a sahI trIko sao Ada haogaI, tao bauinayaadI AaOr sabasao baD,a
[slaama ka sautUna kayama haogaa.maj,abaUt rsmaI jaao ek Sa#,sa kao daoj,aK sao
bacaaegaI ]sao pkD, ilayaa jaae.Allaah tAalaa hma saba pr ApnaI rhmat
banaae namaaj,a kao sahI Ada krnao ko saaqa!
jaba namaaj,a Sau$ kroM, “Allaahu Akbar” khkr [saka matlaba [sa
baat ka [krar krnaa ko “Allaah tAalaa kao Apnao iksaI baMdo kI [baadt
kI j,a$rt nahIM hO; ]sao iksaI BaI maamalao maoM iksaI BaI caIj,a kI j,a$rt nahIM hO;
AadimayaaoM ka namaaj,a pZ,naa ]sao kao[- f,aeda nahIM dota.” AaOr tkbaIroM
(“Allaahu Akbar” khnaa) jaao namaaj,a maoM hOM vaao batatI hOM ko, “hma Allaah
tAalaa ko laayak [baadt krnao ko kaibala nahIM hOM.” cauÐik $kU kI
tsabaIhat (namaaj,a Ada krto va@t Jauknaa) yahI matlaba rKtI hOM, hmaoM
“Allaahu Akbar” khnao ka hukUma nahIM hO, jaba $kU sao saIQao KD,o haoto
hOM.bahrhala, hmaoM sajdo (naIcao Jauk jaanaa) maoM tsabaIhat ko baad [sao khnao ka
hukUma hO, @yaaoMik sajda sabasao inacalaa Aajaj,aI ka Adnaa AaOr $tbaa GaTanao ka
djaa- hO.[sao krko ek Sa#,sa kao yao maana laonaa caaihe ko ]sanao sahI AaOr
maukmmala [baadt kI hO.[sa Arkla sao Apnao Aapkao bacaanao ko ilae, yao na
[267]
isaf,- ek saunnat hO tkbaI khnaa jaba Jaukao AaOr saIQao KD,o hao [na sajdaoM ko
daOrana, laoikna hmaoM “Alaa” khnao ka BaI hukUma hO sajdo kI tsabaIhat
maoM.@yaaoMik namaaj,a ek [-maana vaalao kI maoraja hO, hmaoM hukUma idyaa gayaa hO
“Attihyyaatu…” ko laf,j,aaoM kao khnao ka ijanhoM hmaaro pOga,mbar kao khnao kI
[j,j,at ba#SaI ga[- maoraja kI rat maoM.ifr, ek Sa#,sa jaao namaaj,a Ada krta hO
]sao namaaj,a kao Apnao ilae ek maoraja banaa laonaa caaihe.]sao Allaah tAalaa
sao naj,adIkI ka AaiKrI namaaj,a maoM doKnaa caaihe.
hmaaro pOga,mbar (AlaOihssalaama) nao vaaj,aoh ikyaa: “vaao va@t jaba
AadmaI Allaah sao naj,adIk haota hO vaao va@t hO jaba vaao namaaj,a Ada krta
hO.” ek Sa#,sa jaao namaaj,a Ada krta hO vaao Apnao Allaah sao baatoM krta hO,
]sasao imannat krta hO, AaOr doKta hO ko ]sako Alaavaa hr caIj,a iksaI ko
barabar nahIM.[sailae, @yaaoMik namaaj,a maoM Dr hO, hObat hO, AaOr dhSat hO, hmaoM
hukUma idyaa gayaa ko namaaj,a ko AaiKr maoM hma dao baar salaama pOSa kroM taik hmaoM
tsallaI AaOr Aarama imalao.
hmaaro pOga,mbar nao hukUma idyaa, ek hdIsa-e SarIf, maoM, itlaavat krnao
kI: “33 tsabaIh (saubhanallaah), 33 thmaId (Alahmduilallaah), 33 tkbaIr
(Allaahu Akbar) AaOr ek thlaIla (laa [laaha [lla-Allaah) hr fj,a-
namaaj,a ko baad.” [sakI vajah yao hO ko namaaj,a Ada krnao maoM nau@sa tsabaIh ko
saaqa Zk jaato hOM.[sa trIko sao yao [krar kr ilayaa jaata hO ko ek laayak
yaa maukmmala [baadt nahIM kI ga[-.yao jaanakr ko namaaj,a Ada krko rhmat
haisala haonaa ]sakI madd ko j,aire AaOr vahI [sao maumaikna banaaegaa, [sa baD,I
rhmat ko ilae ]saka SauiËyaa Ada ikyaa jaata hO thmaId khnao ko
j,aire.AaOr tkbaIr khnao sao, [sa baat ka [krar haota hO ko ]sako barabar
kao[- [baadt ike jaanao ko laayak nahIM hO.

[268]
jaba ek Sa#,sa namaaj,a Ada krta hO ]sakI Sara[t AaOr Adaba ko
saaqa, AaOr tahma, jaao galaityaaÐ kI jaae vaao Zk laI jaaeÐ, jaba ek Sa#,sa
Allaah tAalaa ka SauiËyaa Ada krta hO ko ]sanao namaaj,a ba#SaI, jaba vaao
vaaj,aoh krta hO, kilamaa-e taOhId idla sao saMjaIdgaI ko saaqa pZ,ko, ko kao[-
nahIM isaf,- Allaah tAalaa [baadt ko laayak hO, vaao namaaj,a kubaUla hao saktI
hO.vaao Sa#,sa ]namaoM sao bana jaata hO jaao namaaj,a Ada krto hOM AaOr jaao inajaat
pato hOM.e maoro rba! toro pOga,mbaraoM maoM sao sabasao Af,j,ala kI rj,aa ko ilae “AlaOih
va Alaa AlaOihmaussalaavaatu vatsalaImaat,” hmaoM Apnao KuSaiksmat baMdaoM maoM sao jaao
namaaj,a Ada krto hOM AaOr jaao inajaat haisala krto hOM! AamaIna (Aamaona)
hj,art [maama-e mauhmmad maasaUma nao ApnaI (maktUbaat) kI dUsarI ijald
ko gyaarhvaoM Kt maoM ilaKa:
Allaah tAalaa [MsaanaaoM kao baga,Or idmaaga, ko trIko pr rhnao ko ilae
nahIM CaoD,ta.vaao ]nhoM [jaaj,at nahIM dota ko vaao jaao caaho krto ifroM.vaao ]nhoM
nahIM caahta ko vaao ApnaI naf,sa kI [cCaAaoM ko tabaodar banaoM, ]nako kudrtI,
vahSaI maj,aaoM kao j,yaadtI AaOr baoAkla trIko sao krnao pr AaOr tbaaihyaaoM maoM
iGar jaaeÐ.vaao ]nhoM rasta idKata hO ko ApnaI [cCaAaoM AaOr KuiSayaaoM kao iksa
trh [stomaala kroM Aarama AaOr Amana sao rhnao ko ilae AaOr vaao ]nhoM faedomaMd
caIj,aoM krnao ka hukUma dota hO jaao duinayaa maoM AaOr AaiKrt maoM KuSaI ka baa[sa
banao.vaao ]nhoM nauksaana vaalao kama krnao kI maumaainayat krta hO.yao Ahkamaat
AaOr maumaainayatoM (Ahkama-e [slaaimayaa) khlaatI hOM.ek Sa#,sa jaao caahta hO
ko duinayaa maoM Aarama sao rho AaOr jaao baohd KuiSayaaÐ caahta hO ]sako pasa kao[-
AaOr rasta `nahIM hOM isavaae [slaama kI tabaodarI ko.ek Sa#,sa kao Apnao naf,sa
AaOr ApnaI iftrt kI [cCaAaoM kao CaoD,naa haogaa vaao saba [slaama ko mautaibak
nahIM hOM.Agar vaao [slaama kao nahIM maanata, vaao Apnao Kailak ka gaussaa AaOr
Aj,aaba sahogaa.Allaah tAalaa ka ek baMda jaao [slaama kI frmaabardarI
[269]
krta hO, caaho vaao ek mausalamaana hao yaa kaif,r, vaao [sa duinayaa maoM KuSa AaOr
Aarama sao rhogaa.]saka maailak ]sakI madd krogaa.yao duinayaa KotI kI jagah
hO.vaao jaao Kot maoM kama nahIM krogaa, jaao duinayaavaI KuiSayaaoM maoM ijaegaa baIjaaoM kao
Kakr, ]sao fsala nahIM imalaogaI.[saI trh, vaao jaao duinayaa maoM ApnaI ij,aMdgaI
gauj,aar rha hO Aarj,aI KuiSayaaoM ko ca@kr maoM, ApnaI naf,sa kI [cCAaoM kao
j,a$rt sao j,yaada AaOr baoAkla trIko sao mautma[-na krogaa, ]sao AbadI KuiSayaaÐ
AaOr laamahdUd maj,aoM nahIM imalaoMgao.yao halat eosaI nahIM hO ko kao[- samaJadar AadmaI
[sao kubaUla krlao.vaao yao nahIM caahogaa ko Aarj,aI maj,aoM nauksaanadayak trIko sao
ilae jaaeÐ, jaao ]sao laamahdUd KuiSayaaÐ haisala krnao sao pro rKoMgao.[Allaah
tAalaa nao na tao baMd ikyaa hO, naahI kao[- caIj,a duinayaavaI maj,aaoM sao manaa kI hO,
vaao caIj,aaoM jaao nafsa kao maize mahsaUsa haotI haoM.vaao ]nhoM ]naka [stomaala krnao
dota hO, isaf- Agar vaao [slaama ko kaibala hOM tao, baga,Or nauksaana phucaaeÐ.]
[slaama kao sahI trIko sao maananao ko ilae, phlao, ek Sa#,sa kao yao yakIna haonaa
caaihe (Aka[-d) [[-maana] ko mautaibak jaaoik Ahla-e Asa saunnat ko AailamaaoM
nao Asahaba-e ikrama sao saIKa AaOr jaao ]nhaonao kurAana Ala krIma AaOr
hdIsa-e SarIf, sao samaJaa, ifr, ek Sa#,sa kao saIKnaa caaihe ko hrama @yaa
hO, vaao caIj,aoM jaao manaa kI ga[- hOM AaOr ]nasao dUr rhoM, AaOr ifr ek Sa#sa kao
fj,a- saIKnao caaihe ijanaka hukUma idyaa gayaa hO krnao ka AaOr ]nhoM krnaa
caaihe.yao krnaa ([baadt) ikyaa jaanaa khlaata hO.]sasao raoknaa jaao hrama hO
[sao (tk,vaa) khto hOM.
[slaama ko ]saUlaaoM kI tabaodarI krnaa naIyat krko eosaa krnaa [baadt
krnaa [taj,aIma donaa] khlaata hO.ehkamaat AaOr maumaainayatoM Allaah tAalaa
kI (Ahkama-e [slaaimayaa) yaa (Ahkama-e [laaihyaa) khlaatI hOM.vaao jaao
hukUma ide gae hOM vaao fj,a- khlaato hOM, vaao jaao maumaainayat ike gae hOM vaao hrama
hOM.sabasao j,yaada kImatI [baadt ka kama AaOr maj,ahba-e [slaama kI bauinayaad
[270]
raoj,aanaa kI paÐca va@t kI namaaj,a Ada krnaa hO.[namaaj,a Ada krnao ka matlaba
hO ko faitha kao ikblao kI trf, $k krko KD,o haokr pZ,naa, ikblao kI
trf, Jauknaa AaOr ikblao kI trf, hI isar kao j,amaIna pr rKnaa.Agar ek
Sa#,sa yao saarI caIj,aoM ikblao kI trf, $K krko nahIM krta tao, yao namaaj,a kI
AdaegaI nahIM hO.] ek Sa#,sa jaao namaaj,a Ada krta hO vaao mausalamaana hO.vaao
jaao namaaj,a Ada nahIM krta vaao yaa tao ek mausalamaana hO yaa kaif,r.pak
naj,adIkI [yaanaI, Allaah tAalaa ka Pyaar haisala krnaa] jaaoik namaaj,a Ada
krko haisala kI jaae vaao kBaI kBaar hI dUsaro [baadt ko kama krko haisala
haogaI.ek Sa#,sa kao raoj,aanaa paÐca va@t kI namaaj,aoM Ada krnaI caaihe
duinayaavaI maamalaat kao na saaocato hue, jamaaAt maoM AaOr tadIla-e Arkana ka
Qyaana rKto hue, AaOr rsmaI vauj,aU pUro Qyaana sao krto hue, ]nako mausthba AaOkat
maoM.jabaik namaaj,a Ada kI jaatI hO, tao Allaah tAalaa AaOr ]sako baMdo ko
baIca sao prdoM hT jaato hOM.ek Sa#,sa jaao raoj,aanaa paÐca va@t kI namaaj,aoM Ada
krta hO vaao gaunaahaoM sao ]sa Sa#,sa kI trh pak hao jaata hO jaao Apnao Aapkao
idna maoM paÐca baar Qaaoe.ek Sa#,sa jaao raoj,aanaa kI paÐcaao namaaj,aoM sahI Ada kro
]sao saaO SahIdaoM ka savaaba imalata hO.
ek Sa#,sa kao ApnaI [cCa sao kraobaarI jaaedad sao AaOr jaanavaraoM kI
jaao maOdanaaoM maoM carto hOM [AaOr kaSt kI ijasao fama- kI j,amaInaaoM AaOr poD,aoM sao
haisala ikyaa jaata hO AaOr kagaj,aI pOsaa AaOr haisala ike hue pr] j,akat
donaI caaihe ]nakao jaao j,akat laonao ko ilae maustihk hOM.ek jaaedad ijasakI
j,akat nahIM dI jaatI vaao daoj,aK maoM jalaogaI.Allaah tAalaa bahut rhma vaalaa
hO, vaao jaaedad kI j,akat donaa ka hukUma dota hO jaao j,a$rI kImat sao pro hO
ek saala baad, Agar vaao inasaaba kI kImat kao phuÐca jaae.vaao jaao
jaana AaOr maala donao vaalaa hO.Agar vaao hukUma do ko saarI jaana AaOr maala do dao,
tao vaao jaao ]sasao Pyaar krto hOM faOrna ]nhoM do doMgao.
[271]
ek Sa#,sa rmaj,aana ko maubaark mahInao maoM maj,aI- sao raoj,aa rKta hO, [sa
vajah sao ko Allaah tAalaa nao [saka hukUma idyaa.ek Sa#,sa kao jaananaa
caaihe ko yao BaUK AaOr Pyaasa ek KuSaI hO.[slaama ka ZaÐcaa paÐca caIj,aoM hOM:
phlaa hO (ASahdu Ala-laa-[laa-h-[llallaahu va ASahdu Ana-na mauhmmadna
AbaduhU va rsaUlauhU) khnaa, ]sakao jaananaa AaOr ]sako maAanaI pr yakIna
rKnaa.[sao (kilamae Sahadt) khto hOM.dUsaro caar hOM namaaj,a, j,akat, raoj,aa
AaOr hja.Agar [na paÐca sautUnaaoM maoM sao kao[- ek BaI galat huAa, tao ]sa Sa#,sa
ka [slaama BaI galat haogaa.AkIdo kao sahI krnao ko baad AaOr [slaama pr ga,aOr
krto hue, ek Sa#,sa saUif,yaa-e Ailayaa [tsavvauf, ko Aalaa AadmaI] ko rasto
pr baZ, sakta hO.ek Sa#,sa [sa rasto pr maairf,tullaah haisala kr sakta hO
AaOr ek Sa#,sa Apnao nafsa kI [cCaAaoM sao pICa CuD,a sakta hO.ek Sa#,sa
jaao Apnao maailak kao nahIM jaanata, vaao iksa trh ij,anda rh sakta hO, vaao iksa
trh Aarama pa sakta hO! [sa rasto pr maairf,t haisala krnao ko ilae, (fnaa
ibala-maa$f,) j,a$rI hO.yaanaI, yao j,a$rI hO ko saba caIj,aoM BaUla jaae isavaae
Allaah tAalaa ko.vaao jaao Apnao Aapkao maaOjaUd samaJata hO maairf,t haisala
nahIM kr sakta.(f,naa) AaOr (bak,a) ek Sa#,sa ko j,amaIr maoM ]sako idla maoM
j,aaihr haota hO.yao saunakr samaJa nahIM Aaegaa.vaao jaao maairf,t kI naemat
haisala nahIM krta ]sao hmaoSaa ]sako ilae doKnaa caaihe.ek Sa#,sa kao iksaI
caIj,a kao sauQaarnao kI kaoiSaSa nahIM krnaI caaihe ijasao ek Sa#,sa kao hukUma
idyaa gayaa hao ko ]sao kmatr AaOr Aarj,aI ko $p maoM doKo.

namaaj,a Ada krnao ko baad duAa krnaa


Alahmdu ilallaaih ribbala AalamaIna.Assalaatu vassalaamau Alaa
rsaUilanaa mauhmmaidna va AailahI va saahibahI Ajama[-na.yaa ribba! [sa rsmaI namaaj,a
kao kubaula kr jaao maOnao Ada kI! maorI AaiKrI saaÐsa kao kilamat ASa-Sahada
[272]
khnao ko laayak banaa AaOr [-maana ko saaqa mauJaoo dUsarI duinayaa maoM phuÐcaa.jaao maoro
irStodar mar gae hOM ]nhoM saj,aa na do AaOr maaf, kr do.Allaahummaaga,if,r varhma
va AMta KO$rraihmaIna.tvaoF,f,naI mausailamana va[laaihknaI
ibasasaailahIna.Allaahummaga,if,r-laI va laI-vaailado[- va laI- ]sataij,ae va
ilalamauimanaIna vala mauimanaat yaaOmao yakUmaula ihsaaba.yaa ribba! mauJao SaOtana kI baura[-,
duSmanaaoM kI baura[- AaOr maoro naf,sa kI baura[- sao bacaa (ek maMf,I takt AadmaI
ko AMdr jaao ]sao baura[- krnao ko ilae ]ksaatI hO)! hmaaro Gar kao AcCa[-,
hlaala AaOr naOk saaAt iga,j,aa Ata frmaa! mausalamaanaaoM kao inajaat do! mausalamaanaaoM
ko duSmanaaoM kao duKI AaOr ittr ibatr krdo! ApnaI $hanaI madd sao mausalamaanaaoM
kI madd kr jaao kaif,raoM ko iKlaaf, ijahad kr rho hOM! Allaahummaa [nnaaka
Af,vauna krImauna tuihbbaula Af,vaa f,a fu AnanaI.yaa rbbaI! hmaaro drimayaana jaao
baImaar hOM ]nhoM saoht Ata frmaa, hmaaro drimayaana jaao mauiSklaaoM maoM ]nhoM raht
Ata frmaa.Allaahummaa [nnaI Asa Alauksaisahhat vala-Aaif,yat vala-Amaanato
va husnaolaKulakI varirdae ibalakadoir baorhmatoka yaa ArhmarraihmaIna.yaa
rbbaI! ek mauif,d ij,andgaI, AcCo AKlaak, sahI idmaaga,, Aaif,yat (AcCI
saoht) AaOr [sitkamat (sahI, saccao rasto pr calaanaa ijasao Allaah tAalaa
psaMd krta hO) Ata frmaa, maoro vaaladOna AaOr maoro baccaaoM kao AaOr maoro irStodaraoM
kao Aaor maoro daostaoM kao AaOr maoro saaro maj,ahbaI Baa[yaaoM kao.AamaIna!
valahmduilallaaih ribbalaAalamaIna.Allaahummaa sailla Alaa…, Allaa huma-ma
baairk Alaa…, Allaa huma-ma rbbanaa Aainaa…, vala hmdu ilallaahI
ribbaAalamaIna.AstKf,o$llaah, AstKf,o$llaah, AstKf,o$llaah,
AstKf,o$llaaihla Aj,aIma AlakrIma Allaj,aI laa [llaah [llaa haovaula-hyyaula-
kyyaUma va AtUbau [laoh.

[273]
vaj,aaht: (duAaeÐ kubaUla haonao kI Sato-)
1- ek mausalamaana haonaa.
2- Ahla-e saunnat ka AkIda rKnaa.[sako ilae, yao j,a$rI hO ko
caar masalakaoM maoM sao ek kI tklaId krnaa.
3- fara[-j,a Ada krnaa.ek Sa#,sa kao ApnaI kj,aa namaaj,aaoM ka
kj,a- caukanaa haogaa caaho ]nhoM rataoM maoM AaOr saunnat rsmaI namaaj,aaoM kI jagah Ada
kro.ijanakI fj,a- kj,aa namaaj,aoM hO ]nakI saunnat AaOr naaif,laI namaaj,aoM kubaUla
nahIM haogaIM.yaanaI, caaho Agar vaao sahI haoM, ]nhoM kao[- savaaba nahIM idyaa
jaaegaa.mausalamaanaaoM kao Qaaoka donao ko ilae, SaOtana, fj,aao- kao ga,OrAhma bataegaa
AaOr saunnat AaOr naaif,laaoM kao krnao kI trf, rhnaumaa[- krogaa.ek Sa#,sa kao
namaaj,a ]sako vaaijaba va@t ko Sau$ haoto hI Ada kr laonaI caaihe yao jaanato hue
ko ]saka maukr-r va@t Aa gayaa hO.
4- ek Sa#,sa kao hrama kao naj,arAMdaj,a krnaa caaihe.jaao hlaala
Kanaa Kato hOM ]nakI duAaeÐ kubaUla haotI hOM.
5- ek Sa#,sa Allaah tAalaa sao duAa maaMganao maoM AaOilayaa-e ikrama
(jaao Allaah tAalaa ko j,aire caaho gae AaOr bacaae gae) maoM sao ek kao rabta
banaae.
mauhmmad Ahmad ibana j,aaihd, [MiDyaa maoM AailamaaoM maoM sao ek nao ApnaI
iktaba (trga,Iba-]sa-salaat) ko caaOvvanavaoM sabak maoM farsaI j,abaana maoM kha: “yao
ek hdIsa-e SarIf, maoM bayaana qaa: (duAa ko kubaUla haonao ko ilae vahaÐ pr dao
caIj,aoM hO: phlaI, ek Sa#,sa duAaeÐ [Klaasa ko saaqa maaÐgao.dUsarI, jaao ek
Sa#,sa @yaa Ka rha hO AaOr phna rha hO hlaala haonaa caaihe.ek [-maana vaalao
ko kmaro maoM ek hrama ka Qaagaa hO, ]sakI duAaeÐ jaao ]sa kmaro maoM maaÐgaI ga[-M

[274]
kBaI kubaUla nahIM haogaIM).[#laasa ka matlaba hO Allaah tAalaa ko Alaavaa
iksaI AaOr caIj,a ko baaro maoM na saaocanaa AaOr isaf- Allaah tAalaa sao caIj,aoM
maaÐganaa.[sa vajah sao, yao j,a$rI hO ko Ahla-e saunnat ko AailamaaoM nao jaao vaaj,aoh
ikyaa ]sako mautaibak yakIna rKa jaae, KasataOr sao baMdaoM ko hukUk ide haoM
AaOr paÐca raoj,aanaa kI namaaj,aoM Ada kI haoM.

tjadId-e [-maana namaaj,a


yaa rbbaI (e maoro Allaah).maOM Af,saaosa krta hUÐ, maOM maaf,I caahta hUÐ
Apnao saaro galat, Kraba AkIdaoM kI jaao [slaama ko duSmanaaoM ko j,aire AaOr
[lahid laaogaaoM ko j,aire maoro pasa Qaaoko sao Aa[-, AaOr saarI ibadAtI, gaunaah
vaalaI caIj,aoM jaao maonao khI, maonao saunaI, maonao doKI AaOr maonao kI ApnaI sanao balaUga,t
Sau$ haonao ko baad sao [sa lamho tk.maOM tjavaIj,a krta hUÐ, maustthkma hUÐ AaOr
p@ka [rada krta hUÐ ko ]sa galat trIko pr yakIna nahIM rKUgaaÐ AaOr na hI
kama k$Mgaa.phlao pOga,mbar Aadma AlaOihssalaama hOM AaOr AaiKrI pOga,mbar hmaaro
nabaI, hj,art mauhmmad maustf,a AlaOihssalaama hOM.maOM daonaaoM pOga,mbaraoM pr yakIna
rKta hUÐ AaOr saaro pOga,mbaraoM pr BaI jaao ]nako baIca maoM gauj,aro.vaao saaro saccao AaOr
sahI hOM.]nhaonao jaao batayaa vaao saba sahI hO.Aamantu iballaaih va iba-maa jaae
imana [Mij,allaah, Alaa mauraij,allaah, va Aamantu iba-rsaUilallaah va-iba maa jaae
imana [nij,a rsaUilallaah Alaah maurad-e rsaUilallaah, Aamantu iballaaih va malaa[-
kithI va kutuibahI va rsaUilahI vala yaaOimala AaiKir vala kid/ K,OirhI vaSair-hI
imanallaaih tAalaa vala baAisa va-A-dla maaOt h@kuna ASahdu Ana laa [laah
[llallaah va ASahdu Ana-na mauhmmadna Abaduhu va rsaUlauhu.

[275]
namaaj,a maoM paoiSada Asabaaba
(namaaj,a AaOr hmaarI saoht)
mausalamaana namaaj,a Ada krto hOM @yaaoMik yao Allaah tAalaa ka
Ahkama hO.vahaÐ pr bahut saaro Cupo hue sababa, bahut saaro faedo hOM hmaaro rba
ko ehkamaat maoM.baoSak, jaao caIj,aoM ]sanao manaa kI hOM ]samaoM bahut nauksaana
hO.[namaoM kuC f,aedo AaOr nauksaanaat Aap ko itbbaI maaihrIna nao maalaUma ike
hOM.[slaama maoM jaao Ahimayat saht sao mauMsailak kI ga[- hOM vaao iksaI AaOr maj,ahba
yaa iflaaosaf,I sao maola nahIM KatI.hmaaro maj,ahba nao hmaoM hmaarI ij,aMdigayaaoM ko
Ka%maoM tk, namaaj,a Ada krnao ka hukUma idyaa jaao [baadtaoM maoM sabasao kImatI
hO.vaao jaao namaaj,a Ada krta hO vaao ApnaI saht ko ilae BaI f,aedo haisala
krta hO.kuC namaaj,a ko saht ko faedo naIcao batae gae hOM:
1- namaaj,a maoM hrkat QaIro kI jaatI hO [sailae vaao hmaaro idla kao
qakatI nahIM.caUÐik namaaj,aoM ek idna maoM mauKtilaf, AaOkat maoM Ada kI jaatI hOM,
yao AadmaI kao hr va@t caust rKtI hOM.
2- ek Sa#,sa ka idmaaga, jaao Apnao isar kao ek idna maoM AssaI baar
j,amaIna pr rKta hO ]sako KUna ka daOrana bahaAao ka vaj,ana baZ,ta hO.@yaaoMik
]nako idmaaga, ko KilayaaoM kao AcCI iga,j,aa imalatI hO [sailae, yaaddaSt AaOr
Sa#saI naahmavaarI ]namaoM kma idKa[- dotI hO jaao namaaj,a Ada krto hOM.yao laaoga
j,yaada saohtmaMd ij,aMdgaI jaIto hOM.]nhoM kao[- pagalaaoM vaalaI baImaarI nahIM haotI,
ijasao Aaja kI itba maoM bauZ,apo kI idmaaga, kI kmaj,aaorI/bauZ,apo ka pagalapna
khto hOM.

[276]
3- namaaj,a kI AdaegaI krnao vaalao kI AaÐKaoM ka daOranao KUna namaaj,a
ko vaj,anaI hrkat kI vajah sao maj,abaUt haota hO.[sa trh, AaÐK ko AMd$naI
ihssao maoM KUna ka dbaaAao nahIM baZ,ta AaOr AaÐK ko }prI ihssaaoM maoM bahnao vaalaI
Sae lagaatar pUrI BarI rhtI hO.yao AaÐKaoM kao maaoityaa ibaMd kI baImaarI sao
bacaata hO.
4- rsmaI namaaj,a maoM hrkat maoM barabarI sao naaptaola Kanao kao poT maoM
imalaatI hO, tOj,aabaI saf,ro kao AasaanaI sao baahr inakalatI hO AaOr ip%to maoM
nauksaana ko saaqa Saaimala nahIM haotI.yao labalabaa maoM p`aoTIna kao inakalanao maoM madd
krtI hOM.yao kbj,a kao K%ma krnao maoM baD,a ikrdar inaBaatI hOM.yao gaurdo AaOr
pOSaaba kI naalaI kao ek maddgaar hrkt Ada krta hO.yao gaurdo maoM p%qarI
bananao sao bacaata hO.yao masaanao kao KalaI krnao maoM madd krta hO.
5- rsmaI namaaj,aaoM maoM vaj,anaI hrkat idna maoM paÐca namaaj,aoM Ada krnaa
jaaoD,aoM AaOr nasaaoM/p{aoM kao kama krato hOM jaaoik lagaatar raoj,aanaa kI ij,aMdgaI maoM
[stomaala nahIM haoto AaOr jaaoD,aoM kao gaiZZyaa, kZ,a hao jaanaa AaOr nasaaoM kI
AkD,na jaOsaI baImaairyaaoM sao bacaatI hO.
6- ijasma kI saht ko ilae saf,a[- ibalkula caaihe.vauj,aU AaOr gausla
daonaao maa_I AaOr $hanaI paikj,agaI hO.[sailae, namaaj,a du$st saf,a[- hO.[sa
vaasto, namaaj,a ijasmaanaI AaOr $hanaI pakI ko baga,Or maukmmala nahIM hao
saktI.vauj,aU AaOr gausla ijasmaanaI saf,a[- doto hOM.kao[- BaI jaao ApnaI [baadt ka
fj,a- inaBaato hOM vaao Aarama pato hOM AaOr $hanaI taOr pr pak hao jaato hOM.
7- dvaa[- sao bacanao ko ilae, yao bahut Ahma hao jaata hO ko kuC Kasa
va@t maoM varj,aISa kI jaae.namaaj,a ko AaOkat sabasao j,yaada maaOj,aUÐ hOM KUna ko
dbaava AaOr saaÐsa kao bahala krnao ko ilae.

[277]
8- sabasao Ahma ihssaa jaao saaonao kao maj,abaUtI dotI hO vaao hO
namaaj,a.sajda krnao sao, ijasma maoM Saaimala saakna barkI kuvvat kayama haotI
hO.[sa trh, ijasma ApnaI kuvvat daobaara haisala krta hO.namaaj,a ko [na saaro
fayadaoM kao haisala krnao ko ilae, yao daonaao j,a$rI hOM ik [sao [sako du$st va@t
pr Ada ikyaa jaae AaOr safa[- ka Qyaana rKa jaae, Kanaa j,yaada na Kayaa
jaae AaOr AsalaI AaOr hlaala Kanaa Kayaa jaae.
duinayaa kI jaaedad, saaonaa yaa caaÐdI iksaI ko saaqa hmaoSaa nahIM rhoMgao,
klaakarI ek TUTo hue idla kao jaaoD,nao maoM hO, AaOr iksaI maoM nahIM.

saatvaaÐ ihssaa
[skat-e namaaj,a
marnao vaalao ko ilae [skat AaOr daor
naUr-]la [j,aah maoM thtavaI ko j,aire ]sako haiSayaa[- naaoTsa maoM ilaKa
hO ik kj,aa namaaj,a ko Ka%mao pr hlabaI AaOr durr-]la mau#tar maoM, maulatka maoM,
durr-]la mauntka maoM, ivakayaa maoM, duror maoM, j,aaohra maoM, AaOr dUsarI kImatI
iktabaaoM maoM BaI yao j,a$rI hO ik maro hue Sa#,sa ko ilae [skat AaOr daor ikyaa
jaae jaao [sao (ApnaI vasaIyat maoM) kh gayaa hO.imasala ko taOr pr, thtavaI ko
j,aire haiSayaa[- naaoTsa maoM ilaKa hO, “vahaÐ pr naasa hO (Aayat AaOr hdIsaoM hOM
saaf, maAanaI ko saaqa) [skat ko baaro maoM (maukmmala taOr pr Aaj,aad) (gaunaah
]sako ilae) raoj,aoM CaoD,naa ifdyaa donao ko j,aire.saaro AailamaaoM nao ek rayao
haokr [sa baat kao vaaj,aoh ikyaa ko, @yaaoMik namaaj,a raoj,ao rKnao sao j,yaada Ahma
hO, jaOsao ko raoj,ao ko saaqa, [skat Ada ikyaa jaae namaaj,a kI [baadt ko ilae
[278]
jaaoik ek Sa#,sa nao CaoD,I haoM iksaI vajah sao AaOr ijasao SarIA nao BaI maMj,aUr
ikyaa hao AaOr ijasakI vaao baad maoM kj,aa BaI Ada na kr payaa hao @yaaoMik vaao
ibastro marga pr calaa gayaa Agarcao vaao ]nhoM Ada krnaa caahta qaa.ek Sa#,sa
jaao kho ko namaaj,a kI [skat Ada nahIM kI jaa saktI vaao ek laa [lma hO.[sa
maksad ko ilae vaao AailamaaoM kI rj,aamaMdI kao doKta hO.ek hdIsa-e SarIf, yao
vaaj,aoh krtI hO: ‘ek Sa#,sa ek dUsaro Sa#,sa ko vaasto raoj,aa yaa namaaj,a Ada
nahIM kr sakta.laoikna vaao Apnao (dUsaro Sa#,sa ko ilae) raoj,ao yaa namaaj,a ko
ilae garIba kao iKlaa sakta hO.’ jaOsao ko hmanao ABaI hala hI maoM saunaa, kuC
laaoga, jaao Ahla-Asa saunnat ko AailamaaoM kI Af,j,ailayat kao nahIM gardanato
AaOr jaao samaJato hOM ko hmaaro masalakaoM ko [maama Apnao j,aatI idKavao ko j,aaihr
krto hOM, jaOsao ik vaao Kud krto hOM, ]naka khnaa hOM, “[slaama maoM kao[- [skat
yaa daor nahIM haota.[skat [-saa[yaaoM kI KulaasaI sao imalatI hu[- hO.” eosao ]nako
laf,j,a ]nhoM Ktro maoM Dala doto hOM.[sa vajah sao hmaaro pOga,mbar (sallallaahu
AlaOih vasallama) nao vaaj,aoh ikyaa, “maorI ]mmaa ek saaqa gaumarahI maoM nahIM
AaegaI.” [sa hdIsa-e SarIf, sao yao j,aaihr huAa ko jaao caIj,aaoM maujathIdaoM ko
j,air eek rae sao banaaya kI ga[-M vaao baoSak sahI hOM.vaao jaao [na hdIsa-e SarIf,
maoM yakIna nahIM rKto vaao }pr khI ga[- hdIsa-e SarIf, sao [Mkar krto
hOM.[bana AibadIna ko j,aire ivatr kI namaaj,a ko baaro maoM jaao ilaKa gayaa qaa
]sako Ka%mao pr ]nhaonao ilaKa, “ek Sa#,sa jaao [jamaaA: yaanaI j,a$rI maj,ahbaI
[lma jaaoik ek jaaihla kao BaI pta haota hO, ko [lma pr yakIna nahIM rKta,
vaao ek kaif,r ([lhadI) bana jaata hO.” [jamaa ka matlaba hO AailamaaoM kI
ek rae.iksa trh [skat kao tlaaf,I sao mavaaj,anaa kr sakto hOM? tlaaf,I
kI AaD, maoM, padre laaogaaoM kao Qaaoka do rho hOM.laoikna [slaama maj,ahba maoM AadmaI
[skat Ada nahIM krto.[skat isaf,- marnao vaalao ko valaI (doK roK krnao
vaalao) ko j,aire Ada kI jaa saktI hO AaOr pOsaa maj,ahbaI AadimayaaoM kao nahIM
bailk garIba kao dI jaatI hO.Agar vaao jaao [skat kI mauKalaf,t kr rho hOM
[279]
khto hOM “[skat AaOr daor jaao Aaja Ada ike jaa rho hOM vaao [slaama ko saaqa
naamaunaaisaba hOM” bajaae [skat AaOr daor kI mauKalaf,t krnao ko, vaao [sao sahI
trIko sao Ada kroM, AaOr hma ]nhoM madd kr rho hOM, eosaa khkr, vaao daonaaoM hI
baD,o Ktro sao baca jaaeMgao AaOr [slaama kI saovaa kroMgao.hmaaro maj,ahba ko
mautaibak iksa trh [skat AaOr daor kI jaae yao maMdrjaaj,aola ihssao maoM batayaa
gayaa hO.[bana AaibadIna nao kj,aa namaaj,a ko Ka%maoM pr vaaj,aoh ikyaa hO iksa trh
[skat AaOr daor Ada ikyaa jaae:
Agar ek Sa#,sa kI fa[ta salaat haoM, [yaanaI, salaat kI [baadt
ijasanao ]sanao kj,aa ko ilae CaoD,a @yaaoMik vaao ]nhoM iksaI ]j,ar kI vajah sao
Ada nahIM kr payaa], AaOr Agar vaao ]nhoM Ada nahIM kr payaa hao caaho [Saarao
sao Agarcao vaao eosaa kr sakta hao, jaba vaao marnao vaalaa hao tao yao ]sa pr
vaaijaba hao jaata hO ko vaao ApnaI vasaIyat maoM tjavaIj,a kro ko ]nakI kFf,aro
kI [skat kI jaae.laoikna vaao [skat ka hukUma nahIM do sakta Agar ]sako
pasa ]nhoM Ada krnao kI takt na hao.[saI trh, Agar ek mausaaif,r yaa ek
baImaar Sa#,sa ijasanao rmaj,aana-e SarIf, maoM raoj,ao nahIM rKo AaOr kj,aa krnao sao
phlao mar gayaa, tao vaao [skat ka hukUma donao vaalaa nahIM hao sakta.Allaah
tAalaa eosao laaogaaoM ko ]j,ar kubaUla frmaato hOM.ek baImaar Sa#,sa ko kF,f,aro
kI [skat ]saka valaI Ada kr sakta hO ]sakI maaOt ko baad.]sako marnao sao
phlao [sao Ada nahIM ikyaa jaa sakta.[sa baat kI [jaaj,at nahIM hO ek ij,aMda
Sa#,sa ko ilae Apnao ilae [skat Ada kro.ijalaa-]la kulaUba iktaba maoM bayaana
hO (Agar ek Sa#,sa ka Allaah tAalaa kI trf, kj,aa- hao, yaa iksaI laaogaaoM
kI trf,, tao ]sako ilae yao vaaijaba hO ko ApnaI vasaIyat kao dao gavaahaoM kI
maaOjaUdgaI maoM kho yaa ]nhoM pZ,kr saunaae jaao ]sanao ilaKa hO.[saI trh, (khnaa
yaa ilaKa) ek vasaIyat ka ]sa Sa#,sa ko j,aire mausthba hO jaao baga,Or kj,ao- ko
hao).kF,f,aro kI [skat ko ilae, maro hue Sa#,sa ka valaI, yaanaI, vaao Sa#,sa
[280]
ijasao ]sanao ihdayat dI hao ]sakI jaaedad kao sahI jagahaoM, yaa ]sako vaairsaaoM
maoM tksaIma krnao kI, iftro kI imakdar ko mautaibak KOrat donao kI, yaanaI,
AaQaa saOr [paÐca saao baIsa drhma yaa saat saao pcaasa ga`ama] gaohUÐ ka hr salaat kI
[baadt ko ilae AaOr eosaI hI imakdar hr ivatr kI salaat ko ilae AaOr [tnaI
hI imakdar ek idna ko raoj,ao ko ilae ijasako ilae kj,aa j,a$rI hO, ifdyaa ko
taOr pr garIba kao [yaa ]sako naayaba kao], jaaedad maoM sao doto hOM.
hnf,I masalak maoM Agar ek mauda- Sa#,sa ApnaI vasaIyat maoM kF,f,aro kI
[skat kao krnao ka hukUma nahIM dota tao, ]sako valaI kao kF,f,aro kI [skat
Ada nahIM krnaI haogaI.Saaf,I-e masalak mao,M valaI kao kF,f,aro kI [skat Ada
krnaI haogaI caaho Agar mauda- Sa#,sa nao ]sao hukUma idyaa hao yaa nahIM.[saI trh
hnf,I masalak maoM, maro hue Sa#,sa ka kj,aa- maKlaUK (laaogaaoM) kao ]sakI jaaedad
maoM donaa haogaa jaao vaao pICo CaoD, gayaa hO caaho Agar maro hue Sa#,sa nao ApnaI
AaiKrI Alatmaasa maoM hukUma na ikyaa hao.Asala maoM, kj,a- donao vaalao Apnao
bakayaa baga,Or kanaUnaI Adalat ko fO,salao ko zIk kr sakto hO Agar vaao
jaaedad haisala krlaoM.Agar vaao jaao raoj,ao CaoD, gayaa hO kj,aa ko ilae tao vaao
]saka ifdyaa donao ka hukUma do sakta hO, yaanaI, vaao jaaedad dokr Ada kroM,
]sao pUra krnaa vaaijaba hO.[sa vaasto ko yao Aekama-e [slaama hO.Agar vaao
namaaj,a kI (AdaegaI ko ilae) hukUma nahIM dota (jaao vaao caUk gayaa), tao [sakI
[jaaj,at hO, laoikna yao vaaijaba nahIM hO, ko [sako ilae ifdyaa idyaa jaae.caaho
Agar AaiKrI dao AdaeigayaaÐ (Allaah tAalaa) kao maMj,aUr na hao, vaao kma sao
kma KOrat ka savaaba, jaao badlao maoM maro hue Sa#,sa ko gaunaahaoM kao BaUlaanao maoM madd
krta hO.hj,art [maama-e maaohmmad nao BaI eosaa kha hO.yao majama]la-Anahur maoM
ilaKa hO, “Agar ek Sa#,sa Apnao naf,sa AaOr SaOtana sao QaaoKa Kae ApnaI
salaat kI [baadt Ada nahIM kro AaOr ifr, ApnaI ij,aMdgaI ko AaiKr maoM,
naaidma bana jaae [AaOr raoj,aanaa kI salaat kI [baadt krnaI Sau$ krdo AaOr
[281]
ipClaI vaalaaoM kI kj,aa Ada kro], yao maustsaf,a iktaba maoM ilaKa hO ko [sa
Sa#,sa kao [jaaj,at hO ko ApnaI salaat kI [baadt kI [skat Ada krnao ka
hukUma do sakta hO ijasakI vaao kj,aa BaI Ada nahIM kr payaa.yao ijalaala ]na
kulaUba maoM ilaKa hO: “dUsaraoM ko hukUk maoM kj,aa- Ada krnaa BaI Saaimala hO,
Aadat kI vajah sao bakayaa jaOsao ko maala kI sap$dgaI, j,abardstI CInanaa,
caaorI, raoj,agaar AaOr KrIdarI, ijasmaanaI hukUk dstAMdaj,aI ko kamaaoM kI vajah
sao karvaa[- ike gae jaOsao kI maaocaa-, nauksaana AaOr naamaunaaisaba raoj,agaar, AaOr
$hanaI hukUk jaaoik galat kamaaoM kao krnao kI vajah sao pICo pD,o jaOsao ko
kalaabaaj,aarI, caugalaKaorI AaOr badnaamaI.
AaOr ek itha[- marnao vaalao kI jaaedad ka ihssaa [skat ko ilae
kaf,I hO, tao vaairsa ]sa jaaedad maoM sao ifdyaa do sakta hO.yao f%h-]la kdIr
maoM ilaKa hO ko, Agar yao kaf,I na hao, tao vaairsa ek itha[- ka GaaTa Bar
sakta hO.[saI trh, Agar mara huAa Sa#,sa ApnaI vasaIyat maoM hja Ada krnao
ka hukUma do jaao ]sako }pr fj,a- qaI, tao ]sako vaairsa yaa iksaI AaOr ko ilae
hja ko ilae pOsao donaa maMj,aUr nahIM hO.Agar vaao marnao sao phlao [saka hukUma nahIM
dota AaOr Agar ]saka vaairsa [skat yaa hja Ada kr dota hO Apnao Kud ko
pOsao sao tao, ]sako hja ka kj,aa- Ada hao jaaegaa.kuC (AailamaaoM) nao kha ko
[na caIj,aaoM vaairsa ko banaae iksaI AaOr ko pOsao sao [sakI [jaaj,at nahIM hO.dur-
]la mauK,tar, maraikla-flaah AaOr ijalaa-]la kubaUla ko ilaKnao vaalaaoM
(rhmatullaaih tAalaa AlaOihma Ajama[-na) nao kha ko [na saba kI [jaaj,at hO.

gaOhUÐ, AaTa, ek saOr jaaO, saUKI KjaUroM yaa ikSaimaSa iganaI jaa saktI
hO AaOr kF,f,aro kI [skat Ada krnao ko ilae dI jaaktI hOM.[@yaaoMik yao
caIj,aoM gaOhUÐ sao j,yaada kImatI hOM, yao garIbaaoM ko ilae j,yaada fayadomaMd hOM].[namaoM sao
iksaI ek ko bajaae, saaonaa yaa caaÐdI [saI kI kImat ka idyaa jaa sakta

[282]
hO.[[skat kaga,j,aI pOsao sao Ada nahIM ikyaa jaa sakta].sajda-e itlaavat ko
ilae ifdyaa donaa j,a$rI nahIM hO.

[skat AaOr daor kOsao kroM


Agar ifde ko taOr pr idyaa gayaa pOsaa jaaedad kI ek itha[- sao
j,yaada baZ, jaae tao, valaI vaairsaaoM kI rj,aamaMdI ko baga,Or ek-itha[- sao j,yaada
[stomaala nahIM kr sakta.yao kunayaa iktaba maoM ilaKa hO ik Agar marnao vaalao
pr kj,aa- qaa, tao [sa baat kI [jaaj,at nahIM hO ko ]sakI vasaIyat kao Aagao
baZ,ayaa jaae caaho kj,a-Kvaah nao vasaIyat pUrI krnao kI [jaaj,at hI @yaao na dI
hao.[sa vajah sao, [slaama nao hukUma idyaa hO ko kj,a- phlao Ada ikyaa
jaae.kj,a- Ada krnaa kj,a-Kvaah kI maj,aI- ko saaqa maultvaI nahIM krnaa
caaihe.
[sa maamalao maoM ko yao pta na hao kI ek Sa#,sa iksa ]mar maoM mara,
ijasanao ApnaI saarI namaaj,a kI [baadtaoM kI [skat ka hukUma idyaa hao, ]sakI
vasaIyat maanaI jaaegaI jaba ]sanao jaao ek-itha[- jaaedad CaoD,I hO vaao ]sakI
namaaj,a kI [baadtaoM kI [skat Ada krnao ko ilae kaf,I na hao.Agar jaaedad
ka ek-itha[- barabar hao AaOr caaho j,yaada hao (jaao rkma Kca- kI jaanaI hO)
[skat sao, tao ]sakI vasaIyat kubaUla nahIM kI jaaegaI; yao baaitla hao
jaaegaI.[sa vajah sao, jaba ek-itha[- [skat ko ilae kaf,I na hao, tao namaaj,a
kI [baadtaoM ka Saumaar ijasako ilae [skat Ada kI jaaegaI ek-itha[- ko
saaqa jaanaI jaae, AaOr [sailae ]sakI vasaIyat ]na namaaj,a kI [baadtaoM ko ilae
sahI (p@kI) haoMgaI, AaOr ]sakI vasaIyat (ka ihssaa) baakI namaaj,a kI [baadtaoM
ko ilae laga,va, yaanaI KalaI laf,j,a hao jaaeMgao.jaba ek itha[- ]sakI pUrI

[283]
ij,aMdgaI sao j,yaada hao, AaOr [sailae [sakI namaaj,a kI [baadtaoM ka Saumaar pta na
hao, AaOr [sailae ]sakI vasaIyat baaitla hao jaaegaI.
Agar marnao vaalao Sa#,sa ko pasa kao[- jaaedad nahIM qaI, yaa Agar
ek-itha[- jaaedad jaao ]sanao CaoD,I hO vaao [skat krnao ko ilae kafI nahIM hO,
yaa Agar ]sanao kao[- vasaIyat nahIM banaa[- hO AaOr valaI (sarprst) ApnaI Kud
kI jaaedad sao [skat Ada krnaa caahta hO, tao vaao daor Ada kr sakta
hO.laoikna valaI kao daor Ada nahIM krnaa pD,ogaa.daor Ada krnao ko ilae, valaI
kao [tnaa saaonaa yaa caaÐdI-saaonao ko isa@ko, kZ,o, AMgaUizyaaÐ, sahI caaÐdI ko isa@ko
KrIdnao caaihe, ijatnao ko ek mahInao ko yaa ek saala kI [skat ko ilae
j,a$rI haoM.kj,a-o ko saalaaoM maoM baarh saalaaoM GaTa kr jaaoD,a jaata hO- Agar marnao
vaalaa Sa#,sa ek AadmaI hO- yaa naaO saalaaoM ka- Agar marnao vaalaa Sa#,sa ek
AaOrt hO- ]nakI pUrI ij,aMdgaI sao.dsa iklaaoga`ama gaohUÐ ek idna kI C: namaaj,a
kI [baadtaoM ko ilae AaOr tIna hj,aar AaOr C: saaO iklaaoga`ama ek SaamasaI saala
ko ilae.
imasaala ko taOr pr, jaba ek iklaaoga`ama gaohUÐ 1.85 ilara ka hO tao
ek saala kI namaaj,a kI [skat ko ilae C: hj,aar paÐca saaO AaOr A{asaI yaa,
yao khnaa caaihe ko, C: hj,aar C: saaO ilara caaihe haoMgao.
yao kihe ko ek saaonao ka isa@ka [ijasaka vaj,ana saat ga`ama AaOr
baIsa saoMiTga`ama] ek saaO AaOr baIsa ilara kI kImat hO, ek saala kI namaaj,a kI
[skat ko ilae pcpna, yaa halaat ko mautaibak, saaz saaonao ko isa@kaoM kI
j,a$rt hO.marnao vaalaa ka valaI paÐca saaonao ko isa@ko (yaa dUsara saaonaa ]saI vaj,ana
ko barabar) KrId sakta hO.AaOr ek yaa j,yaada, imasaala ko taOr pr, caar,
garIba laaogaaoM kao ZUÐZo ijanhoM duinayaavaI caIj,aaoM sao Pyaar na hao AaOr jaao Apnaa
maj,ahba jaanato haoM AaOr ]sasao Pyaar krto haoM.
[284]
[yao laaoga [tnao j,yaada garIba haoM ko jaao iftra donao kI ij,ammaodarI sao
fairK, haoM AaOr ]na laaogaaoM maoM Saumaar haoM ijanhoM j,akat dI jaatI hao.Agar vaao
([tnao j,yaada) garIba na haoM, tao [skat kubaUla nahIM haogaI].marnao vaalao Sa#,sa ka
sarprst, yaanaI, vaao Sa#,sa ijasao ]sanao ApnaI vasaIyat banaa[- hO, yaa ]sako
vaairsaaoM maoM sao ek yaa vaao Sa#,sa ijasao naayaba banaayaa gayaa hao, vaao paÐca saaonao ko
isa@ko phlao garIba Sa#,sa kao dogaa, KOrat donao kI naIyat sao, khto hue, “maOM
tumhoM yao saaonaa marnao vaalao Sa#,sa ijasakao jaanaa jaata qaa……… ]sakI [skat-e
salaat ko ilae badlaa do rha hUÐ.”
ifr garIba Sa#,sa, (saaonao ko isa@ko ApnaI thvaIla maoM lao laogaa),
khogaa, “maOM [sao kubaUla krta hUÐ AaOr laota hUÐ, AaOr maOM [nhoM tumhoM taohfo, kI trh
dota hU,Ð ” AaOr ]nhoM vaairsa yaa vaairsa ko naayaba kao do dogaa, jaao ]nakao ApnaI
thvaIla maoM lao laogaa.
ifr, vaairsa yaa vaairsa ka naayaba saaonao ko isa@kaoM kao ]saI garIba
Sa#,sa kao do dogaa yaa dUsaro Sa#,sa kao AaOr ]sao taohfo, ko taOr pr vaaipsa lao
laogaa.
[sa trh, ek daOr (GaUmaogaa; ca@kr) ek garIba Sa#,sa kao (saaonaa)
doto hue caar baar pUra krogaa yaa caar garIba laaogaaoM kao ek ek baar dogaa AaOr
]nhoM vaaipsa laogaa.
ek daor ko saaqa (marnao vaalaa Sa#,sa) salaat ko kF,f,art ko baIsa
saaonao ko isa@kaoM sao Aaj,aad hao jaata hO.Agar marnao vaalaa Sa#,sa ek AadmaI hao
AaOr saaz saala ka hao, tao 48x60 = 2880 saaonao ko isa@ko AZ,talaIsa saalaaoM
kI salaat ko ilae j,a$rI hOM.[sailae, daor 2880:20 = 144 ikyaa
jaaegaa.Agar saaonao ko isa@ko dsa hOM, tao 72 daor ike jaaeMgao, AaOr Agar saaonao

[285]
ko isa@ko baIsa haoM tao, C%tIsa daor pUro ike jaaeMgao.Agar garIba laaogaaoM ka
tadad dsa hO AaOr saaonao ko isa@kaoM kI tadad BaI dsa hO, tao ]nnatIsa daor
AZ,talaIsa saalaaoM kao salaat kI kj,aa ka [skat-e kF,f,art pUra ikyaa
jaaegaa.@yaaoMik: ]na saalaaoM ka naMbar ijasako daOrana ]sanao (marnao vaalao Sa#,sa nao)
namaaj,a Ada nahIM kI x tao saaonao ko isa@kaoM ka naMbar ek saala ko ilae =
garIba ka naMbar x saaonao ko isa@ko jaao Gaumaae gae ]naka naMbar x daoraoM ka
naMbar.yao ]sa imasaala pr laagaU haota hO jaao hmanao idyaa hO: 48 x 60 = 4 x 5
x 144 = 4 x 10 x 72 = 4 x 20 x 36 = 10 x 10 x 29

jaOsaa ko doKa gayaa hO, daor ko naMbaraoM kao te krnao ko ilae (jaao ike
jaaeMgao) salaat kI [skat ko ilae, saaonao ko isa@koM (jaao caaihe) ek saala ko
ilae vaao salaat kI kj,aa ko saalaaoM sao j,arba ike jaaeMgao.ifr saaonao ko isa@kaoM
ko naMbar jaao GaUmaae gae ]nhoM garIba mauMf,ird ko naMbar sao j,arba ikyaa
jaaegaa.phlao jarba ko natIjao kao dUsaro vaalao ko j,aire tksaIma ikyaa
jaaegaa.tksaIma ka natIjaa daoraoM ko naMbar kI inaSaanadhI krogaa.gaOhUÐ AaOr
saaonaa kaga,j,aI pOsao maoM barabar va@t ko saaqa saaqa AMdaj,ana ]saI kImat pr Aa
jaato hOM.dUsaro laf,j,aaoM maoM, saaonao kI kImat AaOr gaohUÐ kI kImat hmaoSaa ek saaqa
rabato sao }pr AaOr naIcao jaato hOM.[sa vajah sao, ek saala kI [skat ko ilae
gaohUÐ kI kImat maoM kao[- tbaidlaI nahIM haotI, [sailae [sa saala kI [skat ko
ilae saaonao ko isa@kaoM ka naMbar, yaanaI saaz saaonao ko isa@ko jaOsao ko hmanao }pr
jaaoD,o hOM, vaao tkrIbana ek jaOsao hI rhto hOM.[sailae, [skat kI igantI ko
ilae halaat ko mautaibak kubaUla ikyaa huAa farmaulaa hO, isavaae kuC gaOrmaamaulaI
halataoM ko: ek mahInao kI salaat kI [skat ko ilae paÐca saaonao ko
isa@ko.rmaj,aana maoM ek mahInao ko raoj,aaoM kI [skat ko ilae ek saaonao ka
isa@ka.[sa trh, saaonao ko isa@kaoM ka naMbar ka ifrnaa AaOr GaUmaanao ka naMbar
[sako mautaibak iganatI ikyaa jaata hO.
[286]
namaaj,a kI [skat pUrI haonao ko baad, AZ,talaIsa saalaaoM ko CaoD,o hue
raoj,aaoM, yaanaI, ]nako ilae ijasakI kj,aa banaa[- ga[- vaao, (vaairsa yaa ]saka naayaba
tIna daor banaaegaa
paÐca saaonao ko isa@kaoM AaOr caar garIba laaogaaoM ko saat.[sa vaasto, ek
saala ko raoj,aaoM ko (tIsa idna ko) kF,f,araoM ko ilae 52.5 saaZo, baavana iklaaoga`ama
gaohUÐ, yaa 5.25 ga`ama saaonaa, yaanaI 0.73 saaonao ko isa@ko caaihe.[sailae, hnf,I
masalak maoM, ek saaonao ka isa@ka ek saala ko raoj,ao ko kF,f,art kao Aj,aad
krta hO, AaOr [sailae, yao j,a$rI hO ko AZ,talaIsa saalaaoM ko ilae AZ,talaIsa
saaonao ko isa@ko donaa j,a$rI hOM.ek daor paÐca saaonao ko isa@kaoM AaOr caar garIba
laaogaaoM ko saaqa pUra krnao ka matlaba hO ko baIsa saaonao ko isa@ko donaa raoj,aaoM kI
[skat ijanakI kj,aa caaihe qaI Ada krnao ko baad, kuC daor phlao j,akat ko
ilae AaOr ifr kurbaana ko ilae Ada ike jaaeÐ.
ek ksama ko kF,f,art ko ilae ek idna maoM dsa laaogaaoM kI j,a$rt
hO, AaOr ek idna ko raoj,ao ko kF,f,aro ko ilae ijasao baga,Or iksaI kaibalao kubaUla
]j,ar ko taoD,a gayaa AaOr ijasako ilae kF,f,ara j,a$rI hO ]sako ilae ek idna
maoM saaz imasakIna/garIba laaoga caaihe; AaOr, ek garIba Sa#,sa kao ek idna maoM
AaQao saor sao j,yaada gaohUÐ na idyaa jaae.yaanaI, k[- ksamaaoM ka kF,f,ara ]saI idna
ko AMdr dsa garIba laaogaaoM kao na idyaa jaae.ifr, ksamaaoM ko kF,f,aro AaOr
(TUTo) raoj,aaoM kao ek idna maoM na ikyaa jaae.Agar (marnao vaalaa Sa#,sa) ApnaI
ksamaaoM ko ilae ([skat ka) hukUma do, tao tuma dao iklaaoga`ama gaohUÐ ka AaTa, yaa
]sako barabar dUsarI jaaedad jaOsao ko saaonaa AaOr caaÐdI, dsa maoM sao hr ek garIba
laaogaaoM kao ek idna maoM.yaa, tuma ek jaOsaI kImat lagaatar dsa idnaaoM ko ilae
raoj,aanaa ek hI garIba Sa#,sa kao do sakto hOM.yaa, (iganatI krto hue AaOr) doto
hue (pUra Kcaa-) ek garIba Sa#,sa kao kaga,j,aI pOsao maoM, tumhoM ]sasao khnaa
caaihe, “maOM tumhoM Apnaa naayaba banaata hUÐ.[sa pOsao ko saaqa tuma Apnao Kanaa
[287]
KrId sakto hao AaOr dsa idnaaoM ko ilae [sao Ka sakto hao, idna maoM dao baar, ek
baar saubah maoM AaOr ek baar Saama maoM!” Agar vaao dUsarI caIj,aoM KrIdta hO, jaOsao
ko ka^fI AaOr AKbaar bajaae Apnao Aapkao iKlaanao ko jaOsao ko ]sao salaah dI
ga[- hO, tao yao kaibalao kubaUla nahIM hO.sabasao AcCa trIka [sao krnao ka yao hO ko
ek rOsTrNT sao saaOda krlao AaOr dsa idna ka Kcaa- ]sa rosTrNT kao do do AaOr
garIba Sa#,sa vahaÐ hr saubah AaOr hr Saama Kanaa Kae dsa idnaaoM ko ilae yahI
maamalaa raoj,ao ko kF,f,aro ko ilae hO jaao naIyat ([rada) krnao ko baad TUT jaae
AaOr ij,ahar ko kF,f,aro ko saaqa; [na daonaao maamalaaoM maoM sao hr ek maoM, ek idna
ko kF,f,aro ko ilae tumhoM AaQaa saor gaohUÐ yaa [tnaI hI kImat kI kao[- dUsarI
imalaikyat hr ek saaz imasakInaaoM garIba laaogaaoM kao ek idna maoM donao haoMgao yaa
ek garIba Sa#,sa kao saaz idnaaoM ko ilae yaa (saaz idna ko ilae) ]sao ek idna
maoM dao baar Kanaa iKlaae.
j,akat kI [skat (maOyyat ko j,aire) hukUma nahIM dI ga[- tao ]sao Ada
krnaa j,a$rI nahIM hO.ftvaa vaairsa kao [jaaj,at dota hO ko j,akat kI [skat
ka daor vaao Ada kr sakta hO ApnaI Kud kI [cCa sao.
jaba daor ikyaa jaae, tao hr baar garIba laaogaaoM kao saaonaa idyaa jaae,
valaI salaat yaa raoj,ao kI [skat kI naIyat kro.garIba Sa#,sa kao yao BaI khnaa
caaihe, “maOMnao (yao) taohfo, ko taOr pr idyaa,” jaOsao vaao saaonao kao vaaipsa dogaa
AaOr valaI kao yao khnaa caaihe, “maOnao ([sao) haisala ikyaa.” Agar valaI
[skat Ada krnao ko laayak nahIM hO, tao vaao dUsaro Sa#,sa kao Apnaa naayaba banaa
sakta hO marnao vaalao Sa#,sa kI [skat Ada krnao ko ilae.
[maama ibarigavaI ko j,aire vasaIyatnaamao ko AaiKrI ihssao maoM AaOr
kadIj,aado Ahmad AMf,dI rhmatullaaih tAalaa AlaOihma ko j,aire ]sakI
vaj,aaht maoM ilaKa gayaa hO: yao phlao sao Sat- hO ko garIba laaogaaoM ko pasa inasaaba
[288]
(jaaedad kI) kI rkma hao.]nako ilae [jaaj,at hO ko vaao marnao vaalao Sa#,sa ko
irStodar hao sakto hOM.jaba garIba Sa#,sa kao (saaonao ko isa@ko) ide jaaeÐ tao
valaI kao yao khnaa caaihe, “maOMnao tumhoM yao flaaÐ AaOr flaaÐ kI [skat ko ilae
flaaÐ AaOr flaaÐ k[- salaat kI [baadtaoM ko ilae idyaa hO.” AaOr garIba Sa#,sa
kao khnaa caaihe, “maOM [nhoM kubaUla krta hUÐ,” AaOr jaba vaao ]nhoM ApnaI
thvaIla maoM lao lao tao yao jaana lao ko yao saaonao ko isa@ko ]sako hOM.Agar vaao eosaa
nahIM jaanata hO tao ]sao phlao sao [sako baaro maoM batayaa jaae.AaOr yao garIba
Sa#,sa, rhmaidlaI idKato hue, ApnaI hI jaOsao dUsaro garIba Sa#,sa kao saaonao ko
isa@ko do do, yao khto hue, “maOM tumhoM yao flaaÐ-flaaÐ kI salaat kI [skat ko
ilae do rha hUÐ.” baad vaalaa, ]nakao ApnaI thvaIla maoM laoto hue, yao khogaa,
“maOMnao [nhoM kubaUla ikyaa.” jaba vaao ]nakao ApnaI thvaIla maoM lao tao ]sao yao jaana
laonaa caaihe vaao ]sakI jaaedad hO.daor kubaUla nahIM ikyaa jaaegaa Agar vaao
]nhoM ihf,aj,at ko taOr pr jamaa kro yaa taohfo, kI trh donao ko ilae.AaOr yao
dUsara garIba Sa#,sa, yao khnao ko baad, “maOM laota hUÐ AaOr ]nhoM kubaUla krta hUÐ,”
tIsaro garIba Sa#,sa kao [nhoM doto hue yao kho, “maOM tumhoM [saI trIko sao [nhoM do rha
hUÐ.” [sa trh, daor namaaj,a kI [baadtaoM, raoj,aaoM ko ilae, j,akat ko ilae,
kurbaainayaaoM ko ilae, sadka iftraoM ko ilae, Adk ko ilae (ksamaaoM kI
AdaegaI), [MsaanaI AaOr saarI dUsarI maKlaUk ko hukUk (taoD,nao) ko ilae ike
jaato hOM.faisad AaOr baaitla KrIdao, AaOr frao#t [MsaanaI hukUk taoD,nao vaalao
j,amaro maoM Aato hOM.ek hlf raoj,ao ko kF,f,araoM ko ilae daor krnao kI [jaaj,at
nahIM hO.
daor ko maukmmala haonao ko baad, AaiKrI garIba Sa#,sa saaonao ko isa@kaoM
kao ApnaI thvaIla maoM laogaa AaOr rhmaidlaI idKato hue ApnaI Kud kI marj,aI sao
AaOr ApnaI Kud kI [cCa sao valaI kao ]nhoM taohf,a do sakta hO.sarprst ]nhoM
lao laogaa, yao khto hue, “maOM [nhoM kubaUla krta hUÐ.” Agar vaao (garIba Sa#,sa)
[289]
]nhoM taohf,a nahIM dota, tao ]nhoM j,abardstI nahIM ilayaa jaa sakta, @yaaoMik yao
]sakI ApnaI imalaikyat hO.sarprst [na garIba laaogaaoM kao kuC saaonao ko isa@ko
yaa kuC kaga,j,aI r@ma yaa marnao vaalao Sa#,sa kI jaaedad maoM sao kuC ]nhoM do doM
AaOr [sa KOrat ka savaaba krnao vaalao Sa#,sa kI $h kao phuÐcaae.ek garIba
Sa#,sa jaao kj,ao- maoM hao yaa ek baccaa jaao balaUgat kI ]mar kao na phuÐcaa hao vaao
daor maoM Saaimala nahIM hao sakto.[sa vaasto ko, jaOsao hI vaao saaonao ko isa@ko Apnao
thvaIla maoM laogaa ]sako ilae yao fj,a- hao jaaegaa ko vaao Apnaa kj,aa- phlao
caukae.]sao [sa baat kI [jaaj,at nahIM haogaI ko vaao dUsaro Sa#,sa kao saaonao ko
isa@ko pkD,ae maro hue Sa#,sa ka kF,f,ara Ada krnao ko ilae bajaae Apnao
kj,a- kao caukanao ko.daor kubaUla hao sakta hO, laoikna vaao Kud, Akolao kao[-
savaaba kmaaegaa, vaao gaunahgaar bana jaaegaa.
Agar marnao vaalaa Sa#s,a baga,Or iksaI jaaedad ko, ApnaI vasaIyat maoM
daor krnao ka hukUma dota hO, tao valaI ko ilae yao vaaijaba nahIM hO ko daor kao
kro.marto hue Sa#,sa ko ilae yao vaaijaba hO ko vaao [tnaI jaaedad kI vasaIyat
kro jaao [skat ko ilae kaf,I hao, baSat- yao ko ivarsao sao ek-itha[- sao j,yaada
na hao.[sailae, [skat baga,Or daor ko Ada krnaa j,a$rI hao jaaegaa.vaao
gaunahgaar haogaa Agar vaao ek itha[- sao kma jaaedad haonao pr daor krnao ka
hukUma dogaa jabaik ek-itha[- ]sakI jaaedad [skat ko ilae kaf,I hO.[banao
AaibadIna kI paÐcavaI ijald ko ek-dao saaO AaOr toh%tr saf,ho pr ilaKa hO,
“Agar ek baImaar Sa#,sa ko CaoTo baccao hOM yaa garIba baD,o baccao ijanhoM ]sakI
ivarasat kI j,a$rt hO, jaao sanao balaUga kao phuÐca cauko haoM AaOr jaao pak haoM, tao
]sako ilae bahtr hO ko ApnaI jaaedad Apnao pak baccaaoM ko ilae CaoD, jaae
bajaae [sako ko naflaI pak kamaaoM AaOr iKdmaat kI (AdaegaI ko ilae)
vasaIyat kro.” baj,j,aaij,ayyaa iktaba maoM taohfaoM kI gauf,tgaU maoM ilaKa hO, “ek
Sa#,sa kao ]sakI imalaikyat kao naok kamaaoM AaOr iKdmat pr lagaanaa caaihe
[290]
bajaae [sako ko vaao [sao Apnao gaunahgaar (Agar vaao eosao haoM) baccaaoM ko ilae CaoD,
jaae.[sa ilae, [saka matlaba huAa gaunaah ka saaqa donaa.AaOr ek Sa#,sa kao
Apnao gaunahgaar baccao kao rkma yaa jaaedad ]sako irj,ak sao j,yaada nahIM donaa
caaihe.”
Agar ek Sa#,sa ko bahut j,yaada salaat, raoj,ao, j,akat, kurbaana AaOr
ksama kI kj,aaeÐ haoM tao ]sao ApnaI vasaIyat maoM yao hukUma nahIM donaa caaihe ko
]sakI CaoD,I hu[- ivarasat maoM sao ek itha[- sao kma maoM daor ikyaa jaae AaOr yao
ko baakI bacaI hu[- jaaedad kao naok kamaaoM maoM lagaa idyaa jaae jaOsao ko kurAana
Ala-krIma kI ikrAt, K%ma-e thlaIla AaOr maaolaId ]sao [sa baat kI
[jaaj,at nahIM hO.ek Sa#,sa jaao eosaI maj,ahbaI iKdmat ko ilae pOsao dota hO yaa
laota hO vaao gaunahgaar bana jaata hO.[sa baat kI [jaaj,at hO ko kurAana Ala-
krIma kao (iksa trh pZ,a jaae) pZ,anao yaanaI isaKanao ko pOsao ide yaa ilae
jaaeÐ.tahma [sakao pZ,nao ko ilae [jaaj,at nahIM hO.
vaairsaaoM ko ilae iksaI dUsaro Sa#,sa ko ilae marnao vaalao kI CaoD,I hu[-
namaaj,a kI [baadtaoM yaa raoj,aaoM kI kj,aa Ada krnao kI [jaaj,at nahIM hO.tahma
[sa baat kI [jaaj,at hO AaOr bailk AcCa hO ko naf,laI salaat AaOr raoj,ao Ada
krko AaOr ]saka savaaba marnao vaalao kI $h kao phuÐcaa do.
marnao vaalao ko j,aire mauMtiKba ike gae naayaba kao [sa baat kI
[jaaj,at hO ko marnao vaalao ko hja ko kj,a-o kI vaao kj,aa Ada krdo.yao marnao
vaalao kao ]sako (hja ko) kj,a- sao CuTkara idlaaegaa.[sa vaasto, ko hja ek
[baadt hO jaao daonaao sao kI jaatI hO ijasma ko saaqa AaOr jaaedad ko saaqa
BaI.naf,laI hja hmaoSaa iksaI ko badlao maoM ikyaa jaa sakta hO.laoikna hja
jaaoik fj,a- hO vaao ek naayaba ko j,aire isaf,- ]sa Sa#,sa ko badlao ikyaa jaaegaa
jaao Sa#,sa Apnao marnao tk ]sao Ada krnao ko kaibala na hao.
[291]
majamaa ]la Anahur AaOr dur--]la maunatka maoM yao ilaKa hO ik, “marnao
vaalao kI [skat tdfIna sao phlao Ada kr donaI caaihe.kuihstanaI maoM yao
ilaKa hO ko tdf,Ina ko baad BaI [sakI [jaaj,at hO.”
marnao vaalao kI namaaj,a, raojao, j,akat AaOr kurbaana ko kF,f,araoM kI
[skat Ada krnao ko ilae, ek garIba Sa#,sa kao ]sako inasaaba sao j,yaada rkma
donaI caaihe.Asala maoM, saaro saaonao ko isa@ko ek hI garIba AadmaI kao do donao
caaihe.
[sa baat kI [jaaj,at nahIM hO ko ek Sa#,sa marto va@t ApnaI CaoD,I
hu[- namaaj,a kI [baadtaoM ka ifdyaa Ada kro.Agar ek Sa#,sa [tnaa baUZ,a hao
ko vaao raoj,ao na rK sako, tao ]sako ilae [sa baat kI [jaaj,at hO ko vaao Apnao
raoj,aaoM ka if,dyaa Ada kro jaaoik vaao Ada nahIM kr sakta.ek baImaar Sa#,sa
kao ApnaI salaat kma sao kma isar kao ihlaakr Ada kr laonaI caaihe.Agar
ek Sa#,sa [tnaa baImaar hao ko vaao ApnaI salaat kI [baadtaoM kao ek idna sao
j,yaada Ada na kr pae caaho [na saba hrkat (Apnao isar ko) ko saaqa BaI, tao
vaao [na salaat kI [baadtaoM ko fj,a- sao Aj,aad hao jaata hO.Agar vaao baad maoM
zIk hao jaae tao ]sao [na [baadtaoM kI kj,aa Ada nahIM krnaI pD,ogaI.laoikna
jaba vaao zIk hao jaae tao ]sao Apnao raoj,aoM rKnao haoMgao jaao ]sanao nahIM rKo
qao.Agar vaao zIk haonao sao phlao mar jaae, (]sako gaunaah [nhoM na Ada krnao ko)
tao yao raoj,aoM ]sako maaf, hao jaaeMgao.

[292]
AazvaaÐ ihssaa
ba%tIsa AaOr caaOvvana fra[j,a
(Ahkamaat)
jaba ek baccaa jaao, isanao balaUgat kao phuÐcata hO, yaa ek kaif,r,
kilamaat Ala-taOhId (laa [llaaha [llallaah mauhmmadna rsaUlaullaah) khta hO,
samaJata hO AaOr ]sako maAanaI maoM yakIna rKta hO, vaao mausalamaana haoto hOM.jaba
ek kaif,r ek [-maana vaalaa banata hO, ]sako saaro gaunaah faOrna maaf, kr ide
jaato hOM laoikna, iksaI BaI dUsaro mausalamaana kI trh, jaba ]sakao maaOka imalao tao
Aamantu kI duAa kao yaad kro AaOr ]sako maAanaI kI hU bahU yaad kro.vaao
]samaoM yakIna rKo AaOr kho: “maOM [-maana rKta hUÐ ko saara [slaama, yaanaI,
Ahkamaat AaOr maumaainaAat mauhmmad AlaOihssalaama ko j,aire frmaa[- ga[-M saba
Allaah tAalaa ko j,aire hukUma kI ga[- hOM.” ijatnaI jaldI maumaikna hao sako,
]sao fra[-j,a (Ahkamaat) AaOr hrama (maumaainaAat) AaOr AKlaakI isaf,at jaao
halaat ]sanao tjau-baa ike ]nasao jauD,o hue sabakao ]sao saIKnaa caaihe.yao fj,a-
hO.Agar vaao [nkar kro, yaanaI, Agar vaao yakIna na kro AaOr [sa Asailayat
kao Ahimayat na do ko fj,a- kao Ada krnao AaOr saIKnaa AaOr hrama kao
naj,arAMdaj,a krnaa fj,a- hO, tao vaao Apnaa [-maana Kao dota hO, vaao ek maurt_
[ibadAtI, mauMkr] bana jaata hO.yaanaI, Agar vaao ]na caIj,aaoM kao jaao ]sanao saIKI
hOM ]namaoM sao kao[- ek kao BaI nahIM maanata, imasaala ko taOr pr, AaOrtaoM ka baurka
AaoZ,naa- tao vaao ek maurt_ bana jaata hO.jaba tk ko vaao taObaa (pCtatap) na
krlao ]sa caIj,a ko ilae ijasanao ]sao mauMkr banaayaa, tao ek maurt_ “laa [llaah
[llallaah” khnao sao AaOr [slaama ko kuC Ahkamaat kao krnao sao jaOsao ko
namaaj,a, raoj,aa yaa hja yaa AcCo kama krnao sao vaao mausalamaana nahIM bana
[293]
jaata.AaiKrt maoM, ]sao eosao AcCo kama krnao ko kao[- f,aedo nahIM imalaoMgao.]sao
taObaa krnaI haogaI, ]sako [Mkar krnao sao, ]sakI baoyakInaI ko ilae, ]sao maaf,I
maaMganaI haogaI.
[slaama ko AailamaaoM nao ba%tIsa AaOr caaOvvana j,aaed fra[-j,a
(Ahkamaat) caunao hOM jaao hr mausalamaana kao yaad krnao hOM yakIna krnao hOM AaOr
maananao hOM.

ba%tIsa fj,a-/fra[j,a
[-maana kI bauinayaado: C: (6)
[slaama kI baunayaad: paÐca (5)
namaaj,a ko vaaijabaat [rsmaI [baadt, salaat]: baarh (12)
vauj,aU ko rsmaI vaaijabaat: caar (4)
gausla ko vaaijabaat [rsmaI gausla]: tIna (3)
tyyamauma ko vaaijabaat: dao (2)
yahaÐ pr eosao BaI Aailama hOM ijanhaonao kha ko tyyamama ko vaaijabaat
batae hOM.]sa maamalao maoM, yao 33 tk jauD, jaata hO.

[-maana kI bainayaadoM (6)


1- Allaah tAalaa ko vaujaUd AaOr ]sakI vahdainayat pr yakIna
rKnaa.
2- ]sako firStaoM maoM yakIna rKnaa,
3- Allaah tAalaa ko j,aire naaij,ala iktabaaoM pr yakIna rKnaa.
4- Allaah tAalaa ko j,aire Baojao gae pOga,mbaraoM pr yakIna rKnaa.
[294]
5- AaiKrI idna (Ala-yaaoimala-AaiKr) pr yakIna rKnaa.
6- [sa baat pr yakIna/[-maana rKnaa ko kdr, KOr (AcCa) AaOr Saro
(baura), saba Allaah tAalaa kI trf, sao Aata hO.

[slaama kI bauinayaadoM (5)


7- kilamaa Asa-Sahadt ka [krar krnaa,
8- paÐca raoj,aanaa kI namaaj,aaoM kao ]nako maukr-r va@t maoM Ada krnaa.
9- ApnaI jaaedad kI j,akat donaa.
10- rmaj,aana ko mahInao ko hr idna ka raoj,aa rKnaa.
11- (]sa Sa#,sa ko ilae jaao [sa laayak hao) hja Ada krnaa [baD,I
ij,ayaart] ApnaI ij,aMdgaI maoM ek baar.

namaaj,a ko vaaijabaat (12)


A. namaaj,a maoM 12 fj,a- hOM, 7 ijasamaoM sao phlao hOM, yaanaI namaaj,a Sau$
krnao sao phlao.]nhoM Sato- [Sara[t] BaI kha jaata hO.
12- thart [pak haonaa] hdsa sao [vauj,aU yaa gausla kI halat ko baga,Or
haonao sao],
13- najaasat sao thart [caIj,aoM jaao [slaama nao naapak bata[- hOM],
14- satr-e Avart [ijasma ko ]na ihssaaoM kao Cupanaa ijanhoM Avart
kha jaata hO],
15- [istk,baalao ikblaa [ikblao kI trf, mauÐh krnaa],
16- va@t [maukr-r va@t],
17- inayyat [[rada],

[295]
18- tkbaIr-e thrImaa [[sao tkbaIr-e [f,ittah BaI khto hOM
ijasaka matlaba hO namaaj,a Sau$ krnao sao phlao Allaahu Akbar khnaa],
B. namaaj,a ko AMdr paÐca fra[j,a/fj,a- hOM.[nakao $kna kha jaata
hO.
19- kyaama [KD,o haonaa],
20- ikrAt [kurAana kao pZ,naa],
21- $kU [Jauknaa],
22- sajda [maaqao kao j,amaIna pr iTkanaa],
23- AaiKrI k,Ada [AaiKrI baOznaa],

vauj,aU ko vaaijabaat (4)


24- mauÐh kao Qaaonaa,
25- daonaaoM haqaaoM kao kaohinayaaoM tk Qaaonaa,
26- masah krnaa [Apnao gaIlao haqaaoM kao rgaD,naa] ek-caaOqaa[- isar
ka,
27- pOraoM kao ga+aoM kI hiDDyaaoM tk daonaaoM trf, sao Qaaonaa,

gausla ko vaaijabaat (3)


28- caohro kao Qaaonaa,
29- naak ko AMdr Qaaonaa,
30- ijasma ko hr ihssao kao Qaaonaa,

[296]
tyyamauma ko vaaijabaat (2)
31- Apnao Aapkao janaabat sao pak krnao yaa baga,Or vauj,aU kI halat sao
pak krnao kI naIyat krnaa.
32- daonaao hqaoilayaaoM kao saaf, ima+I pr rgaD,naa AaOr caohro ka masah
[rgaD,naa] krnaa.ifr dUsarI baar daonaaoM haqaaoM kao ima+I pr rgaD,ao AaOr daonaaoM
haqaaoM kao kaoihinayaaoM sao laokr hqaoilayaaoM tk masah krao.

caaOvvana fj,a-/fra[j,a
1- Allaah tAalaa kI vahdainayat maoM [-maana rKnaa.
2- hlaala caIj,aaoM kao Kanaa AaOr pInaa.
3- vauj,aU Ada krnaa [Qaaonaa].
4- paÐca raoj,aanaa kI namaaj,a Ada krnaa jaba ]naka va@t Aa jaae.
5- gausla krnaa.
6- [sa baat pr [-maana rKnaa ko irj,k (iga,j,aa) isaf,- Allaah tAalaa
ko j,aire dI jaatI hO.
7- saaf, AaOr hlaala kpD,oM phnanaa.
8- Apnaa kama krto va@t Allaah maoM Baraosaa (tva@kula) krnaa.
9- jaao tumharo pasa hO ]sa pr raj,aI rhnaa.
10- Allaah tAalaa kI naemataoM ko ilae SauiËyaa Ada krnaa
[]sakI naemataoM kao [slaama ko hukUma ko mautaibak [stomaala krnaa].
11- kj,aa AaOr kdr ko saaqa raj,aI rhnaa.
12- tklaIf, maoM sabar krnaa.
13- Apnao gaunaahaoM ko ilae taObaa [tasaIf,] krnaa.
[297]
14- Allaah tAalaa kI rj,aa haisala krnao ko ilae [baadt krnaa.
15- SaOtana kao duSmana maananaa.
16- kurAana Ala-krIma ko hukUma pr rj,aamaMdI krnaa.
17- maaOt ko ilae Apnao Aapkao tOyaar krnaa, yaanaI, kaoiSaSa krnaa
[-maana ko saaqa marnao kI fj,aa-o kao Ada krto hue AaOr hrama kao naj,ar AMdaj,a
krto hue.
18- Allaah tAalaa ijanhoM Pyaar krta hO ]nhoM Pyaar krnaa AaOr
ijanhoM vaao Pyaar nahIM krta ]nasao Pyaar na krnaa AaOr pro rhnaa [[sao hubba-e
if,llaah AaOr bauga,d-e if,llaah khto hOM].
19- Apnao vaaladona pr rhma krnaa AaOr ]na pr mahrbaanaI krnaa.
20- Amar-e-maa$f, (hukUma donaa AaOr [slaama kao fOlaanaa) AaOr
nahIM-e-Ana-[la-mauMkr (laaogaaoM kao ]na caIj,aaoM ko krnao sao raoknaa jaao [slaama nao
mamanauA krar dI hOM).
21- ]na mahrma irStodaraoM sao imalanao jaanaa jaao [slaama kao maanato hOM.
22- Baraosao (Amaanat) kao na taoD,naa.
23- Allaah tAalaa sao Drnaa AaOr j,yaadtI AaOr gaunaah vaalaI caIj,aaoM
sao pro rhnaa.
24- Allaah AaOr ]sako pOga,mbar kI frmaabardarI krnaa.
25- gaunaahaoM sao bacanaa AaOr [baadt ko kamaaoM kao Ada krnaa.
26- mausalamaana hukmaranaaoM kI [taAt krnaa.
27- AasamaanaI AaOr KakI maKlaUkat kao doKnaa sabak laonao ko
ilae.
28- Allaah tAalaa kI maaOjaUdgaI ko baaro maoM saaocanaa.
29- ApnaI j,abaana kao hrama, fhSa laf,j,aaoM kao khnao sao mahfUj,a
rKnaa.
30- Apnao idla kao baokar caIj,aaoM AaOr nauksaanadoh duinayaavaI [cCaAaoM
[298]
sao pak AaOr pro rKnaa.
31- iksaI BaI Sa#,sa ka maj,aak na ]D,anaa.
32- hrama caIj,aaoM kao na doKnaa.
33- Apnao vaado pr kayama rhnaa.
34- hrama caIj,aaoM ka na saunanaa.
35- [lma saIKnaa.
36- naapnao yaa taOlanao maoM [-maanadar rhnaa.
37- Allaah ko Aj,aaba sao Apnao Aapkao mahfUj,a na samaJanaa,
Allaah tAalaa ko gaussao sao KaOf,j,ada haonaa.
38- ApnaI jaaedad maoM sao garIba mausalamaanaaoM kao j,akat donaa AaOr
]nakI madd krnaa.
39- Allaah ko rhma sao naa]mmaId na haonaa.
40- Apnao naf,j,a kI j,aaed AyyaaSa [cCaAaoM kI tklaId mat
krao.
41- Allaah kI rj,aa ko ilae BaUKo Sa#,sa kao Kanaa dao.
42- vaaif,r irj,ak (ek Sa#,sa ko gauj,aaro ko ilae) kao haisala krnao
ko ilae kama krnaa.
43- ApnaI jaaedad kI j,akat donaa AaOr ApnaI f,sala kI ASr
donaa.
44- ijamaa sao pro rhnao jabaik ek Sa#,sa kI baIvaI maahvaarI kI yaa
dUQa iplaanao kI halat maoM hao.
45- Apnao idla kao baokar caIj,aaoM AaOr nauksaana vaalaI duinayaavaI
[cCaAaoM sao pak kroM.
46- Apnao Aapkao GamaMD sao raoknaa.
47- yatIma kI jaaedad kI ihf,aj,at krnaa.
48- eosaI halataoM AaOr hrkat sao $knaa jaao javaana laD,kaoM kI trf,
[299]
ijasmaanaI mahsaUsaat kao ]Baarnao ka sababa banaoM.
49- paÐca raoj,aanaa kI namaaj,aaoM kao ]nako maukr-r va@t maoM Ada krnaa,
]nhoM CaoD,naa nahIM.
50- dUsaraoM ko Asaasao kao naa[Msaaf,I ko saaqa j,abat na krnaa yaa
laD,a[- JagaD,o, yaanaI galat hqakMDaoM ko j,aire.
51- Allaah tAalaa ko saaqa iksaI kao saaqaI na banaanaa.
52- ij,anaa, krnao sao bacanaa
53- Saraba yaa dUsarI naSaIlaI caIj,aaoM kao na pInaa.
54- jaba tk ko jaa[j,a vajah na hao ksama na Kanaa.(maamaUlaI
vajaUhat ko ilae ksamaaoM kao na Kanaa.)

kuÍ (baoyakInaI)
saba baura[yaaoM maoM sabasao Kraba baat hO Allaah tAalaa (ko maaOjaUdgaI
sao) sao [Mkar krnaa, yaanaI ek kaif,r haonaa.yao kuË hO ko ijana caIj,aaoM pr [-
maana haonaa caaihe ]namaoM sao iksaI ek pr kuÍ krnaa.mauhmmad AlaOihssalaama pr
[-maana na rKnaa kuË hO.([-maana) ka matlaba hO idla sao saaro Ahkamaat kao
maananaa jaao mauhmmad AlaOihssalaama pr Allaah tAalaa kI trf, sao naaij,ala hue
AaOr Aapko j,aire hma tk phuÐcaae gae, AaOr [sa halat kao j,aubaana sao yakIna
krnaa.jaba vahaÐ pr kao[- $kavaT hao [sakao Kulao taOr pr khnao maoM tao, [sakI
[jaaj,at hO ko [sao j,aubaana sao na kha jaae.[-maana rKnao ko ilae, eosaI caIj,aaoM kao
[stomaala krnaa yaa khnaa ijanhoM [slaama nao kuÍ kI AlaamatoM batayaa hO tao [nhoM
BaI naj,ar AMdaj,a krnaa caaihe.Ahkama-e [slaaimayaa sao ga,f,lat bartnaa BaI
kuË hO, yaanaI [slaama ko Ahkama yaa maumaainayat maoM sao iksaI BaI ek kI,
kurAana Ala-krIma, fiSrtaoM yaa iksaI BaI pOga,mbar ka maj,aak ]D,anaa, yaa
]nako j,aire khI ga[- iksaI BaI baat sao [Mkar krnaa.[Mkar krnao ka matlaba
[300]
hO yakIna na rKnaa, ]sakao saunanao ko baad ]sakao kubaUla na krnaa.]na caIj,aaoM pr
Sak krnaa jaao j,a$rI hOM yakIna rKnaa [saka matlaba kI kuÍ haota hO.
yahaÐ pr tIna iksma ko kuÍ hOM: 1) laa[lmaI kI vajah sao kuÍ
(jahlaI), 2) sarkSaI kI vajah sao kuÍ (jahUdI), AaOr 3) rae ko j,aire kuÍ
(hukmaI).

1- laa[lmaI kI vajah sao kuf, (kuÍ-e jahlaI): yao ]na laaogaaoM ka


kuÍ hO ijanhaonao (ek Kasa [slaamaI AkIdo) ]sako baaro maoM nahIM saunaa AaOr na hI
]sako baaro maoM saaocaa. “jahla” ka matlaba hO laa[lmaI.dao iksma kI ijahalat
hO.phlaI vaalaI saada laa[lmaI hO.[sa ijahalat ko saat laaoga yao jaanato hOM ko vaao
laa[lma hOM.]naka kao[- yakIna nahIM haota.vaao jaanavaraoM kI trh haoto hOM @yaaoMik
[MsaanaaoM AaOr jaanavaraoM kao jaao caIj,a tfrIk krtI hO vaao hO [lma AaOr
samaJadarI.yao laaoga ]na jaanavaraoM sao BaI naIcao hOM @yaaoMik hr jaanavar ApnaI Kasa
vausaAt maoM ijasako ilae ]sao tKlaIk ikyaa gayaa vaao tr@kI pr hO.dUsarI
iksma kI ijahalat/laa[lmaI imalaI hu[- ijahalat hO (jahla Ala-maurkkba),
ijasaka matlaba hO galat AaOr Kraba [-maana rKnaa.puranao ga`Ik flasaifyaaoM ka
AkIda AaOr bah%tr [lahadI mausalamaanaaoM ko ifrkaoM maoM laaogaaoM ko galat [-maana jaao
]sa rj,aamaMdI ko mautaibak nahIM hOM jaao [slaama maoM saaf, bata[- ga[- hOM Aaor [sa
trh Apnaa [-maana Kao idyaa [sa iksma kI ijahalat kI imasaala dokr.[sa
iksma kI laa[lmaI phlaI iksma sao j,yaada Kraba hO.yao ek baImaar hO ijasaka
kao[- [-laaja nahIM.
2- sarkSaI kI vajah sao kuÍ (kuÍ-e jahUdI): laaoga jaao [sa ga`up maoM
haoto hOM kuÍ kao jaanabauJakr caunato hOM yaa tao @yaaoMik vaao duinayaavaI martbaaoM kao
caahto hOM yaa vaao GamaMDI haoto hOM yaa vaao KaOfj,ada haoto hOM ko laaoga ]nhoM naf,rt

[301]
kroMgao jaba vaao nae maj,ahba maoM Saaimala haoMgao.imasaala ko taOr pr, ifrAaona AaOr
baaej,anaiTna baadSaah hra@ilaAsa [sa iksma ko kuÍ rKto hO.
3- rae ko j,aire kuÍ (kuÍ-e hukmaI): ek Sa#,sa jaao kuC kho yaa
kro ijasao [slaama nao kuÍ kI Alaamat batayaa hO vaao ek kaif,r bana jaata hO
caaho Agarcao vaao idla sao AsalaI maoM yakIna rKta hao AaOr mausalamaana haonao ka
[krar kro.yao kuÍ hO ko ijasao [slaama nao hmaoM hukUma idyaa hO ko j,alaIla krao
]sakI hma [j,j,at kro AaOr ]sakI bao[j,j,atI kroM ijasao [slaama nao hmaoM hukUma
idyaa hO ko [j,j,at krao.
1- yao khnaa “Allaah tAalaa hmaoM ASa- sao yaa jannat sao doK rha hO”
tao yao kuÍ hO.
2- yao khnaa, “Allaah tAalaa tumharo saaqa baura kro jaOsao ko tumanao
maoro saaqa baura ikyaa” kuÍ hO.
3- iksaI Kasa mausalamaana ka naama laonaa AaOr khnaa, “yao maoro ilae
ek yahUdI kI trh hO” kuÍ hO.
4- ek JaUz baaolanaa AaOr ifr khnaa, “Allaah jaanata hO yao sacca
hO” kuÍ hO.
5- firStaoM ko ilae baohurmatI vaalao ifkro khnaa kuÍ hO.
6- kurAana Ala-krIma ko baaro maoM kma krko baaolanaa yaa caaho ]sako
iksaI ek hu$f, ko baaro maoM hI @yaao na kho, [sako caaho ek hu$f, maoM yakIna na
kro yao BaI kuÍ hO.
7- kurAana Ala-krIma kao gaanaaoM ko saaj,aaoM ko saaqa pZ,naa kuÍ hO.
8- baaebala AaOr taOrh ko AsalaI bayaanaaoM sao [Mkar yaa rddaobadla
kuÍ hO.[Aaja, baaebala AaOr taOrh ko AsalaI bayaana maaOjaUd nahIM hOM.]
9- kurAana Ala-krIma kao ]na hu$f,aoM ko saaqa pZ,naa ijanhoM Saaj,a
khto hOM AaOr yao davaa krnaa ko AsalaI kurAana pZ, ilayaa kuÍ hO.
[302]
10- pOga,mbaraoM ko baaro maoM CaoTa baaolanaa kuÍ hO.
11- pccaIsa pOga,mbaraoM AlaOihma-]sa-salavaat-]-va-t-tsalaImaat maoM sao
iksaI ek sao BaI maMukr haonaa ijanako naama kurAana Ala-krIma maoM ij,akr ike
gae hOM tao yao kuÍ hO.
12- yao khnaa, “vaao ek pOga,mbar sao bahtr hO,” ek Sa#,sa ko KOratI
kamaaoM ko baaro maoM jaanakr yao kuÍ hO.
13- yao kuÍ ka kama hO khnaa ko pOga,mbar AlaOihma-]sa-salavaat-]-
vat-tsalaImaat j,a$rtmaMd laaoga qao, pOga,mbaraoM ko ilae garIbaI ]nakI ApnaI maj,aI-
qaI.
14- Agar ek Sa#,sa davaa kro ko vaao pOga,mbar hO, tao vaao AaOr jaao
]sa pr yakIna kroM vaao kaif,r bana jaato hOM.
15- AaiKrt maoM jaao vaa@yaat haoMgao ]naka maj,aak ]D,anaa kuÍ hO.
16- kba` maoM yaa AaiKrt maoM jaao Aj,aaba naaij,ala haogaa ]sasao [Mkar
krnaa kuÍ hO, [yaa yao khnaa ko maakUla nahIM hO].
17- [sa baat sao [Mkar krnaa ko [-maana vaalao Allaah tAalaa kao
jannat maoM doK paeÐgao yaa yao khnaa, imasaala ko taOr pr, “maOM jannat nahIM
caahta.maOM Allaah kao doKnaa caahta hUÐ.” yao kuÍ hO.
18- laf,j,a jaao [slaama sao maunahirf, haonao ko AlaamatoM hOM, imasaala ko
taOr pr yao khnaa, “saaM[-saI [lma [slaamaI [lma sao bahtr hOM” yao kuÍ hO.
19- yao khnaa, “[sasao kao[- fk- nahIM pD,ta caaho maOM (raoj,aanaa kI
[baadt ijasao khto hOM) namaaj,a Ada k$Ð yaa nahIM,” yao kuÍ hO.
20- yao khnaa “maOM nahIM dUÐgaa ([slaama kI j,a$rI KOrat ijasao khto
hOM) j,akat,” kuÍ hO.
21- yao khnaa, “maorI [cCa hO ko irbaa (saUd) hlaala haota” kuÍ hO.
22- yao khnaa, “maorI [cCa hO j,aulma (baorhmaI) hlaala haotI” kuÍ hO.
23- yao kuÍ ka kama hO ko savaaba kI ]mmaId rKnaa (AaiKrt maoM [-
[303]
naama imalanaa) KOrat donao ko kama sao jaao ]sa jaaedad sao dI ga[- ijasao [slaama ko
manaa ike gae mamanauA kama ijasao hrama khto hOM ]sasao kmaayaa gayaa hao, yaa ifr
ek garIba Sa#,sa sao KOrat donao vaalao ko ilae rhmat maaMgaI jaae Agarcao jaao
KOrat dI ga[- hO vaao ]sa maala sao Aa[- hO jaao [sa trh ko naajaa[j,a trIko sao
kmaa[- ga[- hO AaOr vaao yao jaanata hO.
24- yao davaa krnaa ko [maama Aaj,ama AbaU hnaIf,a rihmaahullaahu
tAalaa ko j,aire ikyaa gayaa ikyaasa jaa[j,a/sahI nahIM hO kuÍ hO.[sa vajah sao,
vahabaI kaif,r bana gae hOM.
25- iksaI BaI jaanaI maanaI saunnataoM kao naapsaMd krnaa kuÍ hO.
26- Agar ek Sa#,sa hdIsa-e SarIf saunata hO, “maorI kba` AaOr maoro
imaMbar ko baIca maoM jannat ko baaga,aoM maoM sao ek baaga, hO” AaOr khta hO, “maOM kuC
nahI doKta isavaae ek kba`, ek caTa[-, AaOr ek imaMbar ko,” tao vaao ek
kaif,r bana jaata hO.
27- [slaama kI [slaamaI talaImaat sao [Mkar krnaa yaa [slaamaI
talaImaat yaa [slaamaI AailamaaoM kao hkIr maananaa kuÍ hO.
28- kao[- BaI jaao yao [cCa rKta hao ko ek kaif,r bana jaae vaao
eosaa bana jaata hO jaOsao hI vaao yao [rada krta hO ko ek kaif,r bana jaae.
29- kao[- BaI jaao yao [cCa rKta hO ko dUsaro kaif,r bana jaaeÐ vaao
Kud ek kaif,r bana jaata hO Agar vaao ]nakao kaif,r [sailae banaanaa caahta
hO @yaaoMik vaao Kud kuÍ kao psaMd krta hO.
30- ek Sa#,sa kaif,r bana jaata hO Agar vaao eosao laf,j,a kho jaao
kuÍ ka sababa banao [radtna AaOr [cCa sao.Agar vaao yao laf,j,a khta hO
@yaaoMik vaao nahIM maanata ko [na laf,j,aaoM kao khnao sao kuÍ haota hO, tao BaI vaao
Sa#,sa j,yaadatr [slaamaI AailamaaoM ko mautaibak ek kaif,r bana jaata hO.
31- jaanabauJakr Amala maoM laayaa gayaa kao[- BaI kama jaaoik kuÍ ka
sababa jaanaa jaata hO ]sao krnao sao ]saka naitjaa kuÍ hI inaklata hO.bahut
[304]
saaro Aailama eosao BaI hOM ijanaka khnaa hO ko yao kuÍ ka sababa hO caaho jaba ek
Sa#sa kao yao pta BaI na hao ko yao kama krnaa kuÍ kI vajah bana sakta hO.
32- kmar ko [rd igard ek rssaI kI trh baolaT (jaunnaar) phnanaa
yaa kao[- BaI eosaI caIj,a phnanaa jaao kuÍ kI Alaamat hO tao vaao ek Sa#,sa kao
kaif,r bananao ka baa[sa hao saktI hO.Agar ek karaobaarI/taijar [na sabakao
kaif,,raoM ko maulk maoM Apnao Aapkao Cupanao ko ilae phnao/[stomaala kro, tao vaao
ek kaif,r bana jaaegaa.[na saba caIj,aaoM ka [stomaala cauTklaaoM maoM yaa dUsaraoM kao
hÐsaanao ko ilae krnaa BaI ek Sa#,sa ko ilae kaif,r banaanao ka sababa bana
sakta hO.
33- jaba kaif,r laaoga Apnao maj,ahbaI idnaaoM ka jaSna manaa rho haoM, tao
]na maj,ahbaI caIj,aaoM kao krnaa ijanhoM vaao Amala maoM laato hOM ]sa Kasa idna maoM tao yao
BaI kuÍ ka sababa banata hO.[sailae BaI, ]na caIj,aaoM kao donaa, [na maj,ahbaI pak
idna maoM ]nako ilae Kasa hO, ]nhoM taohfo ko taOr pr donaa BaI kuÍ ka baa[sa
hO.
34- bayaanaat jaao yao idKanao ko ilae ide jaaeÐ ko ek Sa#,sa AdbaI
AadmaI hO yao bahut jaanakarI vaalaa hO AaOr AklamaMd Sa#,sa hO, yaa isaf,- dUsaraoM
kao hOrana krnao ko ilae yaa dUsaraoM kao hÐsaanao ko ilae yaa dUsaraoM kao KuSa krnao
ko ilae eosaa krnaa, kuÍ ka sababa hao sakta hO rae ko j,aire (kuÍ-Ala
hukmaI).kuC Kasa caIj,aaoM kao khnaa jabaik ek Sa#,sa tOSa maoM hao tao yao BaI
rae ko j,aire kuÍ ka baa[sa hO.
35- Agar ek caugalaI krnao vaalaa ga,Ibat na krnao sao [Mkar kro AaOr
davaa kro ko ]sanao isaf- ek Asailayat bata[- qaI ek Kasa Sa#,sa ko baaro maoM,
tao yao [Mkar BaI kuÍ ka baa[sa hO.
36- Agar ek laD,kI, ijasakI SaadI (]sako vaaladona ko j,aire)
ek mausalamaana laD,ko ko saaqa ([slaamaI SaadI ko mauhaedo ijasao khto hOM) inakah
kr idyaa gayaa jaba vaao baccaI qaI, vaao [slaama kao ]sako AkIdo ]saUlaaoM kao nahIM
[305]
jaanatI, yaa ]nako baaro maoM pUCo gae savaalaaoM ko javaaba nahIM dotI, SaAr AaOr isanao
balaUgat kao phuÐcanao ko baad, ]saka inakah (SaadI ka mauhaeda ijasao [slaama ko
j,aire maanaa gayaa) baaitla AaOr maMsaUK maanaa jaaegaa.vaao laD,kI ek maurtdd
(ibadAtI) hO.yahI kanaUna ek laD,ko pr BaI naaifj,a haota hO.
37- jaba ek Sa#,sa [naa[Msaaf,I sao] ek mausalamaana ka k%la krta hO
yaa kao[- iksaI dUsaro kao frmaana dota hO ek mausalamaana kao k%la krnao ka, tao
Agar ek Sa#,sa yao doK rha hO AaOr ApnaI rj,aamaMdI ko Alf,aj,a baudbaudata hO,
jaOsao ko, “bahut AcCa!” tao vaao ek kaif,r bana jaata hO.
38- yao khnaa ko flaaÐ flaaÐ Sa#,sa k%la kr idyaa jaaegaa kuÍ ka
sababa bana jaata hO Agar [slaama ko ponala ka^D ko mautaibak vaao Sa#,sa k%la
nahIM ikyaa gayaa.
39- Agar ek Sa#,sa dUsaro kao naa[MsaafI ko saaqa maaro yaa k%la kro,
tao ]sako [sa baorhma kama kao sahI krar donaa kuÍ (ba[-maanaI) hO [sa trh
khto hue, imasaala ko taOr pr, “tumanao bahut AcCa kama ikyaa.yao [saI ko
laayak qaa!”
40- Allaah ko naama pr JaUz baaolanaa yao khkr, imasaala ko taOr pr,
“jaOsao ko Allaah jaanata hO, maOM tumhoM Apnao baccaaoM sao j,yaada caahta hUÐ,” kuÍ
hO.
41- Agar ek Sa#,sa ]Ðcaa martbaa rKnao vaalaa CIMk do AaOr kao[-
]sakI maaOjaUdgaI maoM ]sao khdo, (yarhmaukullaah) tao ]sa Sa#,sa kao baorhmaI sao yao
khnaa, imasaala ko taOr pr, “tumho [tnao baD,o nartbao vaalao ko saaqa [sa trh baat
nahIM krnaI caaihe! yao kuÍ hO.[jaba ek mausalamaana CIMko, tao yao ]sako ilae
saunnat ka kama hO khnaa. “Alahmduilallaah”.AaOr yao fj,a- ka kama (iksaI
ko ilae BaI) hO ]nako ilae jaao ]sao saunao yao khnaa “yarhmaukullaah”.]
42- [slaama ko Ahkamaat kao saMjaIdgaI sao naa laonaa BaI kuÍ hO.
43- Allaah tAalaa ko rhma sao naa]mmaId haonaa BaI kuÍ hO.
[306]
44- pOsaa, jaaedad yaa saamaana jaao AamataOr pr mamanauA (hrama) nahIM
hOM laoikna baad maoM baahrI sababa yaa vajah sao ijasao (hrama ila-ga,Oirih) khto hO,M
imasaala ko taOr pr, caaorI kI caIj,aoM yaa caIj,aoM ijanhoM manaa ike hue trIkaoM sao
haisala ikyaa gayaa hao vaao mamanauA bana jaatI hOM.]nakao na jaananaa AaOr ]nhoM
jaa[j,a (hlaala) khnaa kuÍ ka baa[sa nahIM hO.caIj,aoM jaOsa saD,a maaMsa, sauAr ka
gaaoSt, AaOr Saraba jaao mahk maoM mamanauA hO ]nhoM khto hOM (hrama ila-Aeinaih)
jaa[j,a batanaa kuÍ hO.
45- iksaI BaI ibanaa Sak batae gae gaunaahaoM kao jaa[j,a batanaa kuÍ
hO.
46- [slaama ko j,aire [j,j,at dI ga[- caIj,aaoM kao CaoTa batanaa yaa
]naka maj,aak ]D,anaa, imasaala ko taOr pr, Aj,aana (namaaj,a ko ilae baulaanaa)
maisjadoM, if@h-kI iktabaoM, yao saba kuÍ ka baa[sa hOM.
47- rsmaI [baadtaoM kao Ada krnaa jabaik ek Sa#,sa kao pta hO ko
vaao pak (vauj,aU) nahIM hO yao BaI kuÍ ka baa[sa hO.
48- yao BaI kuÍ hO ko Agar ek Sa#,sa kao pta hO ko vaao ikblao ko
$K ko Alaavaa dUsaro $K pr rsmaI [baadt kr rha hO.yao khnaa ko namaaj,a
(rsmaI [baadt) kao ikblao kI trf, $K krko Ada krnaa j,a$rI nahIM hO kuÍ
hO.
49- ek mausalamaana kao kaif,r khnaa ]sakI baurI Sa#isayat kao
Kaolanao ko ilae kao[- kuÍ ka baa[sa nahIM haota.yao kuÍ ka baa[sa tba hO Agar
]sao eosaa khnaa ]sa Sa#,sa kI ApnaI [cCa ka [rada j,aaihr krnaa hO ko vaao
mausalamaana ek kaif,r qaa.
50- ek gaunaah krnaa kuÍ ka baa[sa nahIM banata; tahma yao kuÍ kI
vajah banata hO [sao hkIr krnao ko ilae yaa baoQyaanaI maoM @yaa yao ek gaunaah hO yaa
nahIM.
51- [sa baat pr yakIna na rKnaa ko [baadt krnaa j,a$rI hO yaa yao
[307]
ko gaunaahaoM sao pro rhnaa j,a$rI hO, yao kuÍ ka baa[sa hO.
52- yao maananaa ko jaao laaogaaoM sao To@sa jamaa ikyaa jaata hO vaao hu@maraÐ
(saultana) kI jaaedad bana jaata hO, yao kuÍ ka baa[sa hO.
53- kaif,raoM ko maj,ahbaI rsaUma kao psaMd krnaa, j,aunnaar phnanaa yaa
kuÍ vaalao inaSaana [stomaala krnaa baga,Or Sa#,sa j,a$rt ko, ]nakao [j,j,at donaa,
yao saba kuÍ hO.
54- kao[- BaI ek Sa#,sa jaao ApnaI [cCa sao ksama Kae ko, “flaaÐ
flaaÐ ko pasa yao caIj,a hO yaa flaaÐ flaaÐ ko pasa vaao caIj,a nahIM hO Agar yao sahI
nahIM hO, tao maOM caaho ek kaif,r hao yaa maOM caaho ek yahUdI hao,” vaao ek kaif,r
bana jaata hO, caaho ]saka davaa sahI hO yaa nahIM.
55- iksaI BaI caIj,a kao caahnaa jaaoik hrama (mamanauA) hO hr maj,ahba
maoM- jaOsao ko imalaavaT, saaOdmaI, irbaa (saUd), JaUz, ko vaao hlaala (maMj,aUr) hao jaaeÐ,
yao kuÍ (gaOr maj,ahbaI) hO.
56- yao khnaa “maOM saaro pOga,mbaraoM maoM [-maana rKta hUÐ, Agarcao, mauJao yao
nahIM pta ko @yaa Aadma AlaOihsa-salaama ek pOga,mbar hOM yaa nahIM” yao kuÍ hO.
57- kao[- BaI jaao yao nahIM maanata ko mauhmmad AlaOihssalaama AaiKrI
j,amaanao ko pOga,mbar hOM ([Msaaf, ko idna tk kI mauddt) tao ek kaif,r bana jaata
hO.
58- kao[- BaI jaao kho, “Agar jaao pOga,mbaraoM nao hmaoM [tlaaA dI hO vaao
sahI hO, tba hma laaoga vaao hOM jaao AaiKrt maoM Aj,aaba sao baca jaaeÐgao,” vaao ek
kaif,r bana jaaegaa.[[sa maamalao maoM, kuÍ yao hO ko Agar pOga,mbaraoM ko lafj,aaoM kI
saccaa[- kao eosao Sak ko saaqa kha gayaa qaa.]
59- Agar iksaI kao kha jaae, “AaAao, namaaj,a (rsmaI [baadt)
Ada krao,” AaOr vaao javaaba do, “maOM nahIM,” tao vaao ek kaif,r bana
jaaegaa.tahma, Agar ]saka matlaba hO “maOM [sao tumharo hukUma sao nahIM pZ,UÐgaa, maOM
[sao Allaah tAalaa ko hukUma sao Ada k$Ðgaa, tao vaao ek kaif,r nahIM banata.
[308]
60- Agar iksaI kao kha jaae, “ApnaI daZ,I kao mau{I Bar sao CaoTI
mat CaÐTao” yaa “ApnaI daZ,I ko ihssao kao ApnaI mau{I sao lambaI CaÐTao” yaa
“ApnaI naaKUna kaTao,” @yaaoMik yao saba caIj,aoM rsaUlaullaah (AlaOihsa-salaama) kI
saunnat hOM, AaOr javaaba hao, “maOM nahIM,” tao vaao ek kaif,r bana jaaegaa.yahI
]saUla baakI dUsarI saunnataoM pr BaI naaifj,a haota hO.(yao khnaa kuÍ/kuf,r nahIM
hO “maOM [sao Ada nahIM krta tumharI ihdayat kI vajah sao, maOM [sao Ada k$Ðgaa
@yaaoMik yao rsaUlaullaah kI saunnat hO.yao kuf,r hO Agar [sao saunnat yaa rsaUlaullaah
ko hukUma ko [Mkar krnao ko [rado sao ikyaa jaae.)
61- jaba ek Sa#,sa ApnaI maUÐC Arasta krta hO AaOr dUsara Sa#,sa
]sasao kho “yao baokar hO,” tao dUsara Sa#,sa Apnaa [-maana Kao dogaa.[ApnaI maUÐC
kao traSnaa/Aarasta krnaa saunnat hO.vaao dUsara Sa#,sa saunnat kao hlka samaJata
hO.]
62- kao[- BaI jaao yao kho “maOM tumharo ilae barkt vaalaa hao” ]sa
AadmaI kao ijasanao pUro isalk ko kpD,o phnao haoM, tao vaao Apnaa [-maana Kao dogaa.
63- Agar ek Sa#,sa mak$h kama krta hO, jaOsao ko ikblao kI
trf, TaÐgao fOlaakr laoT jaae yaa ikblao kI trf, qaUko yaa pOSaaba kro, AaOr
kho, “yao caIj,aoM mat krao, yao mak$h hOM;” AaOr dUsara javaaba do, “maorI [cCa hO
ko maoro saaro gaunaah [sakI trh haoM,” vaao Apnaa [-maana Kao sakta hO @yaaoMik
]sanao mak$h kao ga,OrAhma samaJaa.
64- Agar ek naaOkr kmaro maoM daiKla haota hO AaOr Apnao
maasTr/maailaka kao [slaama ko j,aire batae gae AKlaak ko mautaibak salaama
krta hO, AaOr kao[- ]sako maasTr kI maaOjaUdgaI maoM ]sasao kho, “mat baat krao!
yao iksa trh ek naaOkr ko ilae zIk hao sakta ko vaao Apnao maailak kao kOsao
salaama kro?” vaao Sa#,sa ijasanao yao kha vaao ek kaif,r bana jaata hO.bahrhala,
Agar ]saka matlaba ]sao tmaIj,a saIKanaa hO AaOr kho ko ]sao Apnao maasTr kao
saMijadgaI ko saaqa, Apnao idla sao salaama krnaa caaihe, tao vaao ek kaif,r nahIM
[309]
bana jaata.
65- yao khnaa kuf,r hO ko “[-maana baZ, rha hO yaa GaT rha hO.”
Agar ek Sa#,sa [sao [-maana ko kamala AaOr yakIna ko vaasto sao khta hO tao, yao
kuf,r nahIM hO.
66- yao kuf,r hO khnaa “ikblao dao hOM.ek kabaa, dUsara
ja$salaama/ja$salaoma.” yao kuf,r hO Agar ek Sa#,sa Aba kho ko yahaÐ pr dao
ikblao hOM.Agar ]saka matlaba hao ko phlao baOt mauk,ddsa ja$salaoma maoM kabaa
qaa, ifr kabaa, ikblaa bana gayaa, tao yao kuf,r nahIM hO.
67- yao kuf,r hO ko [slaama ko ek Aailama ko iKlaaf, bauga,j,a rKnaa
baga,Or iksaI jaa[j,a vajah ko, yaa ]sao kaosanaa.
68- Agar ek Sa#,sa kho, “Aaga kI [baadt krnao vaalaaoM ka yao
maakUla irvaaja hO ko jaba Ka rho haoto hOM tao baat nahIM krto,” yaa, “yao AcCa
bartava hO Aaga kI [baadt krnao vaalaaoM ka ko jaba ek Sa#,sa kI baIvaI mahInao
sao haotI hO yaa dUQa iplaanao vaalaI halat maoM haotI hO tao ]sako barabar maoM nahIM
saaoto,” tao vaao ek kaif,r bana jaata hO.
69- Agar ek Sa#,sa sao pUCa jaae @yaa vaao ek [-maana vaalaa hO, AaOr
vaao javaaba do “[MSaaAllaah,” Agar vaao javaaba ko taOr pr “haÐ,” ko Alaavaa
AaOr kao[- vaj,aaht nahIM jaanata, tao vaao ek kaif,r bana jaaegaa.
70- Agar ek Sa#,sa dUsaro sao kho ijasaka baccaa mar gayaa hao,
“Allaah tAalaa kao tumharo baccao kI j,a$rt qaI,” vaao Sa#,sa ijasanao yao kha
vaao ek kaif,r bana jaaegaa.
71- Agar ek AaOrt ApnaI kmar ko [traf, kalaI rssaI baaÐQa lao,
Aaor jaba pUCa jaae tao vaao javaaba do “yao j,aunnaar hO (ek padrI kI kmar kI
rssaI),” vaao kaif,r bana jaaegaI.
72- kao[- BaI jaao hrama Kanaa Kanao sao phlao ibaismallaah pZ,o vaao ek
kaif,r bana jaata hO.yao ]saUla ]na hrama pr naaif,j,a hOM jaao mahk maoM hrama haoM,
[310]
jaOsao saD,a gaaoSt AaOr Saraba.yao dUsarI AaOr hrama caIj,aaoM pr Aaed nahIM haota
jaao mahk maoM hrama nahIM.imasaala ko taOr pr, jabarna/CInao hue Kanao kao Kanao sao
phlao ibaismallaah pZ,naa kuf,r nahIM hO.@yaaoMik CInanaa hrama hOM, na kI Kanaa.
73- yao kuf,r hO ko Apnao kuf,r ko saaqa raj,aI rhnaa.Aailama ek
Sa#,sa ko baaro maoM [sa fOsalao pr raj,aI nahIM hO jaao dUsaro pr laanat Baojao yao khto
hue, “Allaah tAalaa tumharI $h jaba inakalao jaba tuma kuf,r kI halat maoM
hao.” Agarcao, Agar ek Sa#,sa dUsaro ko kuf,r ko saaqa raj,aI hao, @yaaoMik
AaiKrt maoM Aj,aaba daemaI AaOr SadId haogaa ]sa Sa#,sa kI baorhmaI AaOr gaunaahaoM
kI vajah sao, tao yao kuf,r nahIM hO.
74- Agar ek Sa#,sa khta hO “Allaah tAalaa jaanata hO ko maOnao
flaaÐ flaaÐ caIj,a nahIM kI,” caaho Agarcao vaao jaanata hO ko ]sanao vaao caIj,a kI
hO, vaao ek kaif,r bana jaaegaa.]sanao Allaah tAalaa ko saaqa laa[lmaI maMsaUba
kI hO.
75- Agar ek Sa#,sa ek AaOrt ko saaqa baga,Or gavaahaoM ko SaadI
krta hO AaOr Agar AadmaI AaOr AaOrt khto hOM: “Allaah tAalaa AaOr
pOga,mbar AlaOihsa salaama hmaaro gavaah hOM,” daonaao mad- AaOr AaOrt kaif,r bana
jaato hOM.[sa vaasto ko, hmaaro pOga,mbar “sallallaahu AlaOih vasallama” gaO,ba
(paOiSada) nahIM jaanato qao jaba Aap ij,aMda qao.yao kuf,r hO [sa baat ka davaa
krnaa ko Aap gaO,ba jaanato qao.[isaf-, Allaah tAalaa ijanhoM vaao batata hO vaao
gaO,ba jaanato hOM.]
76- Agar ek Sa#,sa kho ko vaao caaorI yaa Kao[- hu[- caIj,aaoM ko baaro maoM
jaanata hOM, vaao AaOr jaao ]sa pr yakIna krto hOM kaif,r bana jaato hOM.caaho vaao
kho ijannaaoM nao ]sao batayaa, vaao ifr BaI ek kaif,r hO.ijannaat AaOr pOga,mbar
ga,Oba nahIM jaanato.[isaf- Allaah tAalaa AaOr ijanhoM vaao Aagaah kro vaao ga,Oba
jaana sakto hOM.]
77- Agar ek Sa#,sa Allaah tAalaa ko naama sao hlf, laonaa caaho
[311]
AaOr dUsara ]sasao kho, “maOM nahIM caahta ko tuma Allaah tAalaa ko naama sao hlf,
laao.,maOM caahta hUÐ ko tuma Apnao Aej,aaj,a pr hlf, laao,” vaao ek kaif,r bana
jaata hO.
78- Agar ek Sa#,sa dUsaro Sa#,sa sao kho ijasao vaao psaMd nahIM krta,
“maoro ilae tumhara caohra maaOt ko firSto kI trh hO,” vaao ek kaif,r bana
jaata hO.maaOt ko firSto [[j,ara[-la AlaOihssalaama] ek baulaMd firSto hOM.
79- kao[- BaI jaao yao kho, “namaaj,a Ada na krnaa ek AcCI caIj,a
hO,” ek kaif,r bana jaata hO.Agar iksaI kao batayaa jaae, “AaAao, namaaj,a
(rsmaI [baadt) Ada krao,” Aaor javaaba maoM vaao kho, “namaaj,a Ada krnaa maoro
ilae mauisabat ka kama hO,” vaao ek kaif,r bana jaaegaa.
80- kao[- BaI jaao kho “Allaah tAalaa Aasamaana maoM maoro gavaah
haoMgao,” vaao ek kaif,r bana jaaegaa @yaaoMik ]sanao ek jagah Allaah tAalaa sao
maMsaUba krdI.Allaah tAalaa jagah ko saaqa nahIM hO.
81- kao[- BaI jaao kho “baap” Allaah tAalaa ko baaro maoM, vaao ek
kaif,r bana jaata hO.
82- Agar ek Sa#,sa kho: “rsaUlaullaah AlaOihsa-salaama Kanao ko
baad ApnaI maubaark ]MgailayaaÐ caaTto qao,” AaOr dUsara Sa#,sa kho, “yao tao ga,Or
maunaaisaba caIj,a eosaa krnaa,” tao dUsara Sa#,sa ek kaif,r bana jaaegaa.
83- kao[- BaI yao kho “hmaaro pOga,mbar AlaOihsa-salaama kalao qao,” vaao
ek kaif,r hO.[kalao ku%taoM kao “Arba” khnaa, yaa dUsarI eosaI fOlaI hu[-
Aadat kao, naj,ar AMdaj,a krnaa caaihe.]
84- Agar ek Sa#,sa kho, “raoj,aI Allaah tAalaa banaata hO AaOr
]saI ko j,aire BaojaI jaatI hO.Agarcao, [sako ilae caaihe ko ]sako banMdo kama
kro,M ” yao baut prstI hO.[sa vaasto ko, baMdaoM ka kama Allaah tAalaa ko j,aire
tKlaIk ikyaa jaata hO.
85- kao[- BaI jaao yao kho “yahUdI sao bahtr [saa[- haonaa hO, yaa ek
[312]
[SatrakI haonao sao bahtr hO ko ek Amairkna kaif,r bana jaae,” tao vaao ek
kaif,r bana jaata hO.ek Sa#,sa kao [sa trh khnaa caaihe “yahUdI [saa[-yaaoM sao
j,yaada Kraba hOM, [SatrakI [saa[-yaaoM sao j,yaada Kraba hOM.”
86- kao[- BaI jaao kho “ek kaif,r haonaa Baraosaa taoD,nao sao baohtr
hO,” vaao ek kaif,r bana jaata hO.
87- Agar ek Sa#,sa kho, “maOM [slaamaI talaIma kI tkrIraoM ko saaqa
@yaa k$Ð?” yaa “[slaamaI Aailama ijasako baaro maoM baat kr rho hOM kaOna [sa
kaibala hO jaao [sao kr pae,” yaa vaao ek thrIrI Sahadt [slaamaI frmaana ko
saaqa kao j,amaIna pr f,OMk do, tao vaao ek kaif,r bana jaata hO.
88- kao[- BaI jaao dUsaro Sa#,sa ko lafj,a jaao kuf,r ka sababa banao ]sa
pr hÐsao, tao vaao ek kaif,r bana jaata hO ]sa Sa#,sa kI trh jaao ]sao kh rha
hao.Agar vaao phlao sao hÐsa rha qaa vaao ApnaI hÐsaI raok nahIM payaa tao, vaao ek
kaif,r nahIM haota.
89- Agar ek Sa#,sa kho “maj,ahba ko Aalaa AadimayaaoM kI $hoM
hmaoSaa maaOjaUd rhtI hOM,” tao vaao ek kaif,r bana jaata hO.Agar vaao kho “vaao
maaOjaUd hao sakto hO,M ” yao kuf,r nahIM hO.[Allaah tAalaa ko mahbaUba baMdaoM kI
$hoM haij,ar AaOr idKa[- nahIM dotI Allaah tAalaa kI trh.jaba ]nako naama
ilae jaato hOM vaao haij,ar haotI hOM.]nako naama laonao sao phlao, vaao vahaÐ
maaOjaUd/haij,ar nahIM haotIM.]
90- kao[- BaI jaao kho “maOM nahIM jaanata ko [slaama @yaa hO,” yaa “maOM
[slaama nahIM caahta,” vaao ek kaif,r bana jaata hO.
91- kao[- BaI jaao kho “Agar Aadma AlaOihsa-salaama vaao gaOhUÐ na Kato,
tao hma gaunahgaar nahIM haot,o ” vaao ek kaif,r bana jaata hO.tahma, Agar vaao
khta “hma j,amaIna pr na haoto,” yao maSakUk hO ko @yaa vaao ek kaif,r bana
jaaegaa.
92- Agar ek Sa#,sa kho “Aadma AlaOihsa-salaama kpD,o baunato qao,”
[313]
AaOr dUsara javaaba do, “tao, hma baOj,a banaanao vaalao ko baoTo hOM,” tao javaaba donao
vaalaa ek kaif,r bana jaaegaa.
93- jaba ek Sa#,sa kaibalao maaf,I gaunaah krta hO AaOr dUsara ]sao
taObaa krnao ko ilae khta hO, Agar vaao javaaba do, “maOnao eosaa @yaa ikyaa hO
ijasako ilae taObaa krnao kI j,a$rt hO,” vaao ek kaif,r bana jaaegaa.
94- Agar ek Sa#,sa dUsaro sao kho, “calaao [lma haisala kroM [slaama
ko ek Aailama kI tkrIraoM maoM haij,arI dokr yaa if,kh kI iktabaaoM kao pZ,kr
AaOr j,a$rI maj,ahbaI [lma haisala krko,” AaOr dUsara yao javaaba do “maOM [lma ko
saaqa @yaa k$Ðgaa,” tao javaaba donao vaalaa ek kaif,r bana jaaegaa.[sa vaasto,
[lma kao kmatr krnaa huAa.
95- kao[- BaI jaao tf,saIr AaOr if,kh kI iktabaaoM kI baohurmatI kro,
[na iktabaaoM kao naapsaMd kro, tao ek kaif,r bana jaata hO.
96- Agar ek Sa#,sa pUCo “tuma iksakI nasala sao hao (Aadma
AlaOihsa-salaama)?” yaa “tuma iksakI kaOma ([ba`aihma AlaOihsa-salaama) sao
tAllauk rKto hao?”, “[-maana ko rasto maoM tumhara rhnaumaa kaOna hO (AbaU maMsaUr-
e maaturIdI yaa AbaUla hsana AlaI AsaharI dao maoM sao hr ek),” “tumharo kamaaoM
ko rasto maoM kaOna rhnaumaa hO” (yaanaI [maama-e Aaj,ama AbaU hnaIf,a, [maama maailak
ibana Anasa, [maama mauhmmad ibana [drIsa Saaif[- yaa [maama Ahmad ibana hnabala
(rhmat-Allaahu tAalaa AlaOihma Ajama[-na), vaao jaao pUC rha hO AaOr javaaba
nahIM jaanata, tao vaao ek kaif,r bana jaata hO.
97- kao[- BaI jaao davaa kro ek Kasa hrama kao ko hlaala hO kaif,r
bana jaata hO.[yao Ktrnaak hO davaa krnaa ko isagaòT pInaa hrama hO.]
98- yao caahnaa ko kao[- caIj,a jaao saaro maj,aaihba maoM hrama hO AaOr jaao
Akla ko mautaibak nahIM hO, ]sao hlaala maananaa kuf,r hO.imasaala ko taOr pr; yao
caahnaa ko imalaavaT, saaODmaI, pUra Barnao ko baad BaI Kanaa, saUd laonaa yaa donaa
hlaala haota.jaOsao ko Saraba hr maj,ahba maoM hrama nahIM hO, tao yao caahnaa ko yao
[314]
hlaala haotI, kuf,r nahIM hO.
99- yao kuf,r hO ko jabaik baokar baatoM kI jaa rhI haoM yaa maj,aak hao
rha hao tao kurAana Ala-krIma ka [stomaala ikyaa jaae.
100- Agar ek Sa#,sa dUsaro Sa#,sa ka naama pukaro yaahyaa (yaa
yaahyaa! huj,a-[la-iktabao), vaao ek kaif,r bana jaaegaa.]sanao kurAana Ala-
krIma ka maj,aak ]D,ayaa.[saI trh, kurAana Ala-krIma kao pZ,naa mayauij,ak,
ko saaj,aaoM ko saaqa, jaaoik DramaaoM, yaa gaanaaoM maoM [stomaala haoto hOM.
101- yao ek Sa#,sa ko [-maana Kaonao ka sababa bana sakta hO Agar vaao
kho: “maOM Aa gayaa Aba ibaismallaahI” Agar ek kuC caIj,a j,yaadtI/vaaif,r
imakdar maoM doKo AaOr kho: (maahlaAkllaahu) AaOr vaao [sa lafj,a ka matlaba
nahIM jaanata, vaao ek kaif,r bana jaaegaa.
102- Agar ek Sa#,sa dUsaro sao kho: “maOM tumhoM Aba badduAa nahIM
dUÐgaa.vaao khto hOM kaosanaa gaunaah sao Bara hO.” vaao Apnaa [-maana Kao sakta hO.
103- kao[- BaI jaao kho “tuma firSto ijaba`[-la ko baCD,o kI trh naMgao
hao” vaao ek kaif,r bana jaaegaa.yao laf,j,a firSto ka tmasKr hO.
104- yahaÐ yao Dr hO ko ek Sa#,sa Apnaa [-maana na Kao do Agar vaao
hlafaoM kao Allaah tAalaa ko naama maoM jaaoD, do eosao laf,j,aaoM pr jaOsao: “maoro baoTo
ko isar pr” yaa “maoro isar pr.” imasaala ko taOr pr, Agar vaao kho:
“vallaahI, maoro baoTo ko isar pr,” vaao Apnaa [-maana Kao dogaa.
105- kurAana Ala-krIma, imalaad yaa [laahIsa kao maaOisakI ko saaj,aaoM
ko saaqa pZ,naa kuf,r hO.
106- yao hrama hO ko kurAana Ala-krIma, imalaad, [laahIsa,
salavaat-e SarIfasa kao gaunaah sao BarI mahif,la maoM pZ,naa, caaho Agar [sao
[j,j,at ko saaqa ikyaa jaa rha hao.[nhoM maj,ao yaa tf,rIh ko ilae pZ,naa kuf,r
hO.
107- Agar ek Sa#,sa Aj,aana kao na saunao AaOr ]sakI kdr na kro
[315]
ijasao saunnat ko mautaibak kha jaae, vaao faOrna ek kaif,r bana jaata hO.
108- vaao jaao kurAana Ala-krIma kao ApnaI samaJa ko mautaibak
vaj,aaht kro ek kaif,r bana jaata hO.
109- ek Sa#,sa ijasaka [-maana ]na AkIdaoM kI rj,aa ko mautaibak
nahIM hOM jaao kurAana Ala-krIma maoM Aaor hdIsa-e SarIf, maoM saaf taOr pr batae
gae hOM, yaa jaao ek rae sao maujathIdaoM ko j,aire naSar ike gae hOM AaOr jaao
mausalamaanaaoM ko baIca maoM jaanao jaato hOM, vaao ek kaif,r bana jaata hO.[sa trh ka
kuf,r ([lhad) khlaata hO AaOr kao[- BaI jaao [sa trh ko trIko maoM yakIna
krta hO vaao (maulihd) bana jaata hO.
110- kao[- BaI jaao ek kaif,r kao [j,j,at doto hue mauKaitba krta
hO vaao ek kaif,r bana jaata hO.
111- ek kaif,r kao [j,j,at sao BarI caIj,aoM khnaa, imasaala ko taOr pr
“maasTr”, khnaa kuf,r hO.
112- kao[- BaI jaao iksaI dUsaro Sa#,sa ko kuf,r kao rj,aamaMdI do vaao Kud
ek kaif,r bana jaata hO.
113- kurAana Ala-krIma ijana kOsaoTsa AaOr irkaD-sa maoM irkaD- ike
jaat hOM vaao BaI mausahaf,-e SarIf, (ek iktaba ijasamaoM kurAana Ala krIma
ilaKa gayaa vaao mausahaf, khlaata hO) kI trh kImatI hOM.]nakI baohurmatI
krnaa kuf,r hO.
114- pOSanagaa[- krnao vaalao jaao ijanaaoM sao imalato hOM, yaa vaao laaoga jaao
janma p~I [stomaala krto hOM, AaOr hr pUCo gae savaala ka javaaba doto hOM ]napr
yakIna krnaa, yaa yao jaadU doKnao vaalao @yaa khto hOM AaOr krto hOM, caaho Agar
vaao jaao khto hOM kBaI sahI BaI ha osakta hO, [saka matlaba huAa ko Allaah
tAalaa ko Alaavaa kao[- dUsara BaI saba kuC jaanata hO AaOr jaao vaao caaho kr
sakta hO.yao kuf,r hO.[saa[-nsaI [lma sao [Mkar krnaa kao[- kuf,r nahIM hO.]
115- yao kuf,r hO ko ek saunnat kao kmatr jaanato hue [sao ga,Or Ahma
[316]
jaanato hue CaoD, donaa.
116- yao kuf,r hO ek padrI kI kmar kI rssaI (j,aunnaar khto hOM)
kao phnanaa, maurityaaoM kI [baadt krnaa yaa [j,j,at donaa, yaanaI, salaIbaoM, baut yaa
]nakI tsvaIroM, maj,ahbaI iktaba kI baohurmatI krnaa jaao [slaamaI ]salaaoM kao
batae, [slaamaI Aailama ka maj,aak ]D,anaa, eosaa kuC khnaa ijasasao kuf,r ka
sababa banao, iksaI caIj,a kI bao[j,j,atI krnaa ijasao hmaoM [j,j,at krnao ka hukUma
idyaa gayaa hao AaOr iksaI caIj,a kI [j,j,at krnaa ijasakI bao[j,j,atI krnao ka
hmaoM hukUma idyaa gayaa hao.
117- kao[- BaI jaao kho “ek jaadUgar, Apnao jaadU ko saaqa, kuC BaI
kr sakta hO jaao vaao caaho.]sakI jaadUgarI maukmmala Asar rKogaI,” AaOr vaao
jaao [na lafj,aaoM kao maanaoMgao, vaao kaif,r bana jaaeÐgao.
118- Agar ek mausalamaana p@ko taOr pr javaaba do jaOsao ko “haÐ,”
]sa Sa#,sa kao ijasanao ]sao kaif,r pukara, vaao ek kaif,r haogaa.
119- yao kuf,r hO ko ApnaI jaaedad maoM sao jaaoik hrama maanaI jaatI hO
]samaoM sao maisjadoM taimar kranao yaa KOrat donao yaa kao[- AaOr KOrat ka kama
]samaoM sao krnao ko badlao savaaba kI ]mmaId rKnaa.
120- Agar ek Sa#,sa ApnaI jaaedad maoM sao KOrat dota hO jaaoik
baoSak hrama hO, AaOr badlao maoM savaaba kmaanao kI ]mmaId rKo, AaOr vaao garIba jaao
KOrat laota hO, vaao yao jaanata hO ko ]sa maala maoM sao hO jaao hrama hO, vaao khta hO:
“Allaah tAalaa kI rj,aa hao,” AaOr KOrat donao vaalaa yaa dUsara Sa#,sa kho:
“AamaIna (Aamaona),” vaao saba kaif,r bana jaaeÐgao.
121- yao kuf,r hO ko davaa krnaa ko ek AaOrt sao SaadI krlaao jaao
hrama hO SaadI krnao ko baad vaao hlaala hO.
122- yao kuf,r hO ko kurAana Ala-krIma kao AaOr maaoilad kao maj,ao
ko ilae roiDyaao AaOr laa}D spIkraoM maoM Saraba KanaaoM maoM yaa gaunaah vaalaI
majalaIsaaoM maoM saunanaa.
[317]
123- yao kuf,r hO ko kurAana Ala-krIma kao myauija,k ko saaj,aaoM ko
saaqa pZ,naa.
124- kurAana Ala-krIma jaao roiDyaao yaa laa}D spIkraoM sao saunaa[- do
rha hO ]sakI baohurmatI krnaa caaho Agarcao jaao Aavaaj,a saunaI jaa rhI hO vaao
kurAana Ala-krIma kI ApnaI nahIM hO, laoikna maknaatIsaI lahroM yao BaI kuf,r
hO.
125- yao kuf,r hO iksaI kao yaa iksaI caIj,a kao “Kailak” khnaa
Allaah tAalaa ko Alaavaa, kao[- fk- nahIM ko ek Sa#,sa nao @yaa dlaalat
dI.
126- yao kuf,r (gaO,r maj,ahbaI) ka baa[sa hO khnaa Abdulakaoedur,
bajaae Abadulakaidr ko, jaba [radtna kha jaae.[saI trh yao khnao ko saaqa
hO Abadao bajaae Abadula ]j,aOj,a ko, maomaao bajaae maudmmad ko, hssaao bajaae hsana
ko, AaOr [baao bajaae [ba`aihma ko.kuC taijar laaoga [na maubaark naamaaoM kao Apnao
jaUtaoM yaa caPplaaoM pr ilaKto hOM [SatoharaoM ko ilae @yaaoMik yao ]nako naama hOM,
AaOr vaao jaao [nhoM KrIdto hOM ]nhoM Apnao pOraoM maoM phnato hOM, AaOr, [sa trh, ]na
pr caZ, jaato hOM.yao Dr haota hO ko daonaao hI ijasanao ]sao ilaKa AaOr vaao jaao ]na
pr caZ, rha hO vaao Apnaa [-maana Kao sakto hOM.
127- namaaj,a Ada krnaa jabaik ek Sa#,sa jaanata hO ko ]sanao rsmaI
vauj,aU Ada nahIM ikyaa hO tao yao kuÍ hO.ek saunnat kao naapsaMd krnaa kuf,r
hO.saunnat kao Ahimayat na donaa BaI kuf,r hO.
128- yao davaa krnaa “hma pIraoM kI kba`aoM kao igara rho hOM @yaaoMik hmaoM
Ktra hO ko jaaihla yao samaJaoMgao ko yao Kailak hOM,” kuf,r hO.
129- iksaI kao BaI, KasataOr sao Apnao Kud ko baccao kao kaif,r
bananao ka sababa bananaa kuf,r hO.
130- yao kuf,r hO ko davaa krnaa ko ij,anaa AaOr laaoMiDyaabaaj,aI/saaODmaI
kI [jaaj,at hO.
[318]
131- yao kuf,r hO ko hrama kao Ahimayat na donaa ijasao naasa [yaanaI,
Aayat yaa hdIsa] ko j,aire yaa [jamaa [sahabat Ala-krIma AaOr taibaAna ko
ek act yaa bayaana ko j,aire, mautifk rae, yaa eosao maamalaaoM pr rj,aamaMdI] ko
j,aire batayaa gayaa.
132- baD,o gaunaahaoM kao masalasala krto rhnaa, ]nakao krnao maoM baij,ad
rhnaa, ek Sa#,sa kao kaif,r bananao kI trf, maaoD, dotI hO.yao kuf,r hO namaaj,a
kI trf, Ahimayat kao na imalaanaa.
133- yao kuf,r hO ek kaga,j,a, kvar, yaa [baadt kI drI kao j,amaIna
pr rKnaa, Agar ]na pr ek [slaamaI thrIr hO yaa caaho ek [slaamaI hu$f, hI
@yaaoM na hao [Agar yao kama ]nakI baohurmatI krnao ko ilae ikyaa gayaa.]
134- yao khnaa “AbaU bakr isaddIk, AaOr ]mar Ala fa$k kao
KalaIfa bananao ka kao[- hk nahIM qaa,” yao kuf,r hO.
135- yao kuf,r hO ko ek maro hue AadmaI sao kuC ]mmaId krnaa,
Agar ek Sa#,sa yao maanao ko mara huAa Sa#,sa kuC tKlaIk kr sakta
hO.[isaf- Allaah tAalaa Kailak hO.]
136- yao bahut naamaunaaisaba AaOr kuf,r hO Allaah tAalaa kao “baD,a
baap pukarnaa jaao caIj,aoM jaldI ba#Sa dota hO.”
137- yao fj,a- hO ko maro hue kao j,amaIna maoM df,naanaa.Agar ek Sa#,sa
jaao [sa kama sao pro rho, [sao kao[- Ahimayat na do AaOr saa[-nsa ko baaro maoM ]j,ar
do, kho: “yao dikyaanaUsaI hO maro hue kao df,naanaa.yao j,yaada bahtr hO ko ]nhoM
bauQaaoM, ba`ahmaNaaoM yaa [SatrakI ka kaif,raoM kI trh jalaa dao,” vaao ek kaif,r
bana jaata hO.
138- yao kuf,r hO ko Allaah tAalaa ko ek Pyaaro baMdo kao idla sao
yaa j,aubaana sao [Mkar krnaa, caaho vaao Pyaara baMda ij,aMda hao yaa maurda.
139- yao kuf,r hO ko Allaah tAalaa ko Pyaaro baMdaoM kI trf, AaOr
[slaamaI AailamaaoM kI trf, naapsaMiddgaI rKao jaao [slaamaI talaIma ko mautaibak
[319]
kama kr krto hOM.
140- yao kuf,r hO khnaa ko AaOilayaa (fkIr) [smaa (pakI) kI
isaf,t rKto hOM.[[smaa ka matlaba hO iksaI BaI va@t kao[- BaI gaunaah nahIM
krto.yao isaf,t isaf- pOga,mbaraoM ko ilae Kasa hO.]
141- yao Dr hO ko kao[- BaI ijasanao baaitna ko [lma sao kao[- ihssaa nahIM
ilayaa [AMd$naI, paOiSada [lma idla AaOr $h sao taAllauk rKnao vaalaI] vaao ek
kaif,r kI trh mar jaaegaa.[sa [lma maoM sabasao kma djao- ka ihssaa rKnao vaalaa
[sakI maaOjaUdgaI maoM [-maana rKnao vaalaa hO.
142- yao kuf,r hO ko kurAana Ala-krIma kao [sa trh pZ,naa ijasa
trh [sasao phlao iksaI BaI [slaamaI Aailama nao nahIM pZ,a, caaho Agar [sa trh
ikrAt krnao sao ]sako maAanaI AaOr laf,j,aaoM maoM kao[- ibagaaD, pOda na huAa hao.
143- yao kuf,r hO ko [saa[- padiryaaoM kI iksaI Kasa [baadt kI caIj,a
kao [stomaala ikyaa jaae.
144- yao kuf,r hO yao maananaa ko ek vaa@yaa Apnao Aap raonaumaa haota
hO, [sa trh khnaa ko jaanavaraoM ka ek Akolao Kilae sao jaanadar caIj,aaoM sao
pnapnaa AaOr AaiKr maoM [MsaanaI maKlaUk.
145- kao[- BaI jaao namaaj,a Ada nahIM krta maksad sao, jaao ]sakI
kj,aa kI naIyat nahIM krta, jaao Drta nahIM ko AaiKrt maoM ]sao saj,aa imalaogaI
[sa CaoD,nao kI vajah sao, vaao hnaf,I masalak ko mautaibak ek kaif,r haota hO.
146- yao kuf,r hO kaif,raoM kI [baadt krnaa, jaOsao ko myauija,k ko
saaj,aaoM kao bajaanaa ek Aj,aa yaa ek GaMTI kI trh, jaao vaao Apnao igarjaaGaraoM maoM
Kolato hOM, maisjadaoM maoM, yaa eosaI caIj,aaoM ka [stomaala krnaa ijanhoM [slaama nao kuf,r
kI Alaamato batayaa hO, jabaik ]nakI vahaÐ pr kao[- j,a$rt nahIM (sa#t j,a$rt
yaa j,abardstI).
147- vaao jaao Asahaba-e ikrama kao kaosato hOM vaao maulihd khlaato
hOM.maulihd ek kaif,r haota hO.
[320]
148- yao kuf,r hO ko ek kaif,r kao ]sakI tsvaIr TaÐga kr [j,j,at
donaa.
149- yao kuf,r hO salaIbaaoM, isataraoM, saUrja, gaayaaoM yaa eosaI kao[- dUsarI
caIj,a, tsvaIroM yaa baut kao [j,j,at donaa, yao maanato hue ko yao yaa vaao jaao ]nhaonao
banaae hOM vaao $hanaI isa,fat rKto hOM jaOsao ko tKlaIk krnaa vaao jaao caahoM yaa
baImaarI ka [laaja krnaa.
150- kao[- BaI jaao hj,art AaeSaa pr baaohtana lagaae [kao[- jaao kho
vaao ek imalaavaTI/banaavaTI qaIM] yaa vaao jaao yao nahIM maanato ko ]nako baap ek
sahabaI hOM vaao ek kaif,r bana gayaa.
151- yao ek yakInaI [lma hO ko [saa AlaOihsa-salaama Aasamaana sao
]troMgao.kao[- BaI jaao yao nahIM maanata vaao ek kaif,r bana jaata hO.
152- ek Sa#,sa kao ijasao kurAana Ala-krIma maoM yaa hdIsa-e SarIf,
maoM jannat kI KuSaI kI Kbar saunaa[- ga[- hao ]sao ek kaif,r baulaanaa, kuf,r ka
baa[sa hO.
153- yao ek bahut baD,a jauma- hO ko Aayat-e krImaaAaoM AaOr pak
salaf, ko j,aire (mausalamaanaaoM kI phlaI tIna nasalaoM) ]nakI vaj,aaht kao ibagaaD,nao
kI kaoiSaSa krnaa, jaaoik saa[-nsa AaOr saa[-nsaI tjau-baat sao pro hOM AaOr saa[-nsa
sao ]saka kuC laonaa donaa nahIM, [sa trh saa[-nsaI [lma maoM vaao rj,aa ko saaqa
mahsaUsa ike jaa sakto hOM.jaao kao[- BaI eosaI tfsaIr yaa tjau-maa krta hO
kaif,r bana jaata hO.
154- Agar ek laD,kI jaao mausalamaana khlaa[- jaatI hO jaba baaSaAr
haotI hO AaOr isanao balaUga,t kao phuÐcatI hO [slaama kao nahIM jaanatI, tao vaao ek
kaif,r haotI hO baga,Or maj,ahba ko.yahI ]saUla/kanaUna ek mad- baccao pr BaI
Aaed haota hO.
155- yao ek mausalamaana AaOrt ko ilae hrama AaOr gaunaah sao Bara hO
baahr jaanaa jabaik ]saka isar, baaj,aU AaOr TaÐgao KulaI haoM AaOr ]nhoM madao- kao
[321]
idKanaa.Agarcao vaao [sa hkIkt kao kmatr jaanatI hO, Agar vaao [sao kao[-
Ahimayat nahIM dotI tao, vaao Apnaa [-maana Kao dotI hO, vaao ek kaif,r bana
jaatI hO.
156- fj,a- AaOr hrama jaao hmaaro pOga,mbar AlaOihsa-salaama nao batae vaao
kurAana Ala-krIma maoM saaf, batae gae fj,a- AaOr hrama kI trh kImatI
hOM.vaao jaao ]nhoM nahIM maanato, vaao jaao ]nasao [Mkar krto hOM Apnaa [-maana Kao doto
hOM.
157- ek Sa#,sa kao $kU kI tsabaIh maoM Aj,aIma ‘j,aI’ ko saaqa khnaa
caaihe ijasaka matlaba hO maora rba Af,j,ala hO.Agar, [sako bajaae, [sao ‘j,ao’
ko saaqa baaola idyaa tao [saka matlaba hO, ‘maora rba maora duSmana hO’, AaOr salaat
(namaaj,a) baaitla AaOr Kairja hao jaaegaI, maAanaI iksaI caIj,a sao badla jaanaa
kuf,r ka baa[sa qaa.”
158- ek Sa#,sa Apnaa [-maana Kao dota hO Agar kho, ‘iktnaI
KubasaUrtI sao tumanao ikrAt kI!’ ek haifj,a kao jaao kurAana Ala-krIma kao
KuSa AahMgaI sao ikrAt kr rha qaa.yao [sailae @yaaoMik vaao jaao iksaI caIj,a ko
ilae ‘AcCa’ kh rha hO jaaoik hrama hO, caaraoM masalakaoM ko mautaibak, vaao ek
kaif,r (ga,Or maj,ahbaI) bana jaata hO.Agar ]saka matlaba hO ]sakI Avaaj,a tao
vaao ek kaif,r nahIM banata.
159- kao[- BaI jaao yao na maanao ko firStoM AaOr ijannaat maaOjaUd hOM vaao
ek kaif,r bana jaata hO.
160- kurAana Ala-krIma satroM saaf, AaOr maSahUr maAanaI dotI
hOM.kao[- BaI jaao maj,ahbaI ifrko ijasao khto hO baaitnaIsa ([samaa[laIsa) ]nakI
tklaId krto hOM ]nako maAanaI kao ibagaaD,to hue tao vaao ek kaif,r bana jaata
hO.
161- jaadU sao salaUk krto va@t, Agar ek Sa#,sa kho yaa kuC eosaa
krdo ijasasao kuf,r kI vajah banao, vaao ek kaif,r bana jaata hO.
[322]
162- Agar ek Sa#,sa ek mausalamaana kao “kaif,r” kho [yaa Agar
ek Sa#,sa ek mausalamaana kao ek padrI yaa [SatrakI baulaae], AaOr yao maanao
ko vaao mausalamaana ek kaif,r hO Asala maoM, vaao Kud ek kaif,r bana jaata hO.
163- ek Sa#,sa jaao [baadtoM krta hO AaOr ifr BaI Saubah maoM rhta hO
@yaa ]saka [-maana kayama hO, mahsaUsa krta hO ko ]sako bahut saaro gaunaah hOM
AaOr saaocata hO ko ]sakI [baadtoM ]sao nahIM bacaa paeMgaI, tao ]sako [-maana kI
maj,abaUtI pr savaala hO.
164- pOga,mbaraoM kao nambar donao ka matlaba yao hao sakta ko ek ga,Or-
nabaI BaI ek nabaI qao yaa [saka matlaba yao hao sakta hO ko nabaI kI nabbauvat kao
kubaUla na krnaa.yao kuf,r hO.[sa vaasto, ek pOga,mbar sao mauMkr haonao ka matlaba
hO saaro/hr ek pOga,mbar sao [Mkar krnaa.
ek mausalamaana, mad- yaa AaOrt, Apnaa [-maana Kao dota/dotI hO jaba vaao
yao kho yaa kuC caIj,a kro ijasao [slaamaI AailamaaoM ko j,aire mautif,k rae sao
kuf,r kI vajah bayaana ikyaa gayaa, AaOr jaao vaao jaanata/jaanatI hO ko Agar
kroMgao tao kuf,r ka baa[sa haogaa, laoikna vaao [sao jaanabauJakr [[cCa sao, iksaI
dbaava ko baga,Or] krta/krtI hO, caaho vaao [sao kro yaa kho saMijadgaI ko saaqa yaa
maj,aak ko saaqa, [sa baat sao pro ko kao[- @yaa kh rha hO yao kao[- [saka kanaUna
nahIM hO.vaao Sa#,sa ek (maurtd) (mauiSrk) bana jaata hO.kuf,r ka yao drjaa
(kuf,r-e [laadI) khlaata hO.]sa Sa#,sa ko ipClao savaaba jaao kuf,r-e [laadI
ko j,air ek maurtd bana gayaa saba baaitla AaOr Kairja hao jaaeMgao.Agar yao
maurtd taObaa krlao, tao ]sakI ipClaI [baadtaoM ko savaaba vaaipsa nahIM
imalaoMgao.Agar vaao maaladar hO, ]sao hja daobaara krnaa haogaa.yao ]sako ilae
j,a$rI nahIM hO ko ApnaI saabaka salaat kao daobaara Ada kro, jaao j,akat do
cauka hO ]sao daobaara do, yaa vaao raoj,ao daobaara rKo jaao vaao Ada kr cauka hO ]sa
daOrana jabaik vaao ek maurdt qaa.laoikna yao j,a$rI hO ko Apnao maurtd haonao sao
[323]
phlao jaao [baadt ko kama ]sanao nahIM ike qao ]nhoM Ada kro.taObaa ko ilae
isaf- kilamaa-e Sahadt kh laonaa kaf,I nahIM hO.ijana caIj,aaoM kI vajah sao
maurtdd banaa qaa ]nakI BaI taObaa krnaI caaaihe.[]sao ]saI drvaaj,ao sao [slaama
maoM daiKla haonaa haogaa ijasa sao vaao baahr inaklaa qaa.]
Agar ek Sa#,sa kho yaa kuC caIj,a kro ijasaka ]sao phlao pta nahIM
qaa ko yao maurtdd kI vajah bana sakta hO, yaa ek Sa#,sa jaanabauJakr ek
laf,j,a kho jaaoik [slaamaI AailamaaoM ko ja,ire mautif,k rae sao bayaana nahIM ikyaa
gayaa vaao maurtdd ka sababa hao sakta hO, [sa maamalao maoM, yao Saubah vaalaI baat hO
ko @yaa ]sanao Apnaa [-maana Kao idyaa yaa Agar ]saka inakah K%ma hao
gayaa.Ahityaat ko taOr pr, yao bahtr hO ko vaao Apnaa [-maana AaOr inakah
daobaara kayama kro.[sao (kuf,r-e jahlaI) (kuf,r-e laa[lmaI) khto hOM iksaI
laf,j,a kao jaaihr krnaa ijasao tuma nahIM jaanato ko vaao laadIna ka sababa bana
saktI hO.[na maamalaaoM sao laa[lmaI jaaihr krnaa ek ]j,ar nahIM hO, AaOr yao ek
baD,a gaunaah hO ek mausalamaana ko ilae.[sa vaasto ek mausalamaana ko ilae yao fj,a-
hO ko ]na caIj,aaoM kao saIKnaa jaao hr iksaI ko ilae jaananaa j,a$rI hOM.ek Sa#,sa
ka inakah AaOr [-maana baaitla nahIM haota jaba vaao ek laf,j,a kao jaaihr kro
jaao laadInaI ka sababa banata hO.Agar haadsaatI taOr pr kho, GabarahT maoM yaa
vaj,aaht krnao kI halat maoM.[sa maamalao maoM, yao Ahityaat krnaa caaihe ko taObaa
AaOr [istga,f,ar krlao, vaao tjadId-e [-maana (ek Sa#,sa ko [-maana kao bahala
krnaa) krnaa huAa.
ek kaif,r ek mausalamaana bana jaata hO kilamaa-e taOhId kao
khkr.[saI trh, ek mausalamaana ek laf,j,a khkr kaif,r bana sakta
hO.Agar ek mausalamaana kI hrkt yaa bayaana sao ek saaO maAanaI inaklato hOM,
AaOr Agar ]namaoM sao ek laf,j,a yao inaSaanadhI kro ko vaao ek mausalamaana hO
jabaik ]namaoM sao inanyaanavaoM nao idKayaa ko vaao ek kaif,r hO, tao hmaoM khnaa
[324]
pZ,ogaa ko vaao ek mausalamaana hOM.yaanaI, inanyaanavaoM maAanaI jaao kuf,r kI maaOjaUdgaI
kI inaSaanadhI krto hOM vaao ihsaaba maoM nahIM ilae jaato.baakI bacaa huAa ek
maAanaI jaao [-maana kI maaOjaUdgaI kI inaSaanadhI krta hO vaao ihsaaba maoM ilayaa
jaata hO.hmaaro yao laf,j,a galat na samaJao jaaeÐ.[sao galat na samaJao jaanao ko
trIko sao, dao nauktaoM pr ga,aOr krnaa caaihe.phlaa, vaao Sa#,sa ijasaka bayaana yaa
hrkt savaala maoM hO ]saka mausalamaana haonaa.jaba ek ÍoMca AadmaI kurAana
Ala-krIma kI tarIf, krta hO, yaa ek AMga`oj,a Sa#,sa kho ko vahaÐ isaf- ek
Kailak hO, tao yao nahIM kha jaa sakta ko vaao mausalamaana hOM.dUsara naUkta ijasa
pr ko ga,aOr idyaa jaae vaao hO ko vaaihd bayaana yaa ek AkolaI hrkt sao ek
saaO maAanaI ko baaro maoM @yaa kha gayaa.Agar, tahma, saaO bayaanaat maoM sao ek [-
maana kI inaSaanadhI krta hO jabaik ibanyaanavaoM ]namaoM sao kuf,r idKato hOM, tao
hma eosao Sa#,sa kao mausalamaana khnao ka hukUma nahIM do sakto.
hr mausalamaana kao hr saubah AaOr Saama maMdrjaaj,aola [-maana kI duAa
khnaI caaihe AaOr [sa trh ek Sa#,sa kao taObaa krnaI caaihe AaOr Apnaa [-
maana AaOr inakah tjadId kranaa caaihe:
“Allaa huma-ma [nnaI A}j,au ibak imana Ana ]iSrk-iba-k SaO AMva
vaAnaa Aalamau va Astig,f,$k ilamaa laa-Aalamau [nnaI-k Anata Aalamaula-
g,auyaUba.”
“Allaa huma-ma [nnaI ]rIdu Ana ]jadiddla [-maanao va-[nnaI ka ha
tjadIdona iba-kaoila laa-[laaih [llallaah mauhmmadna rsaUlaullaah.”

[325]
Apnao [-maana kao Kaonaa nahIM AaOr barabar
banaae rKnaa
1- hmaoM ga,Oba maoM yakIna rKnaa caaihe.[gaO,ba maoM [-maana rKnaa yaanaI
saaibat krnaa, ko maanaa AaOr maMj,aUrI ko saaqa yakIna ikyaa ]sa maj,ahba maoM ijasao
rsaUlaullaah nao pOga,mbar ko taOr pr batayaa ]sao baga,Or idmaaga,, tjau-bao AaOr
f,laasaf,I kI salaah sao yao doKnaa ko vaao ]sako mautaibak hO BaI yaa nahIM.]
2- hmaoM yao maananaa caaihe ko isaf,- Allaah tAalaa AaOr vaao jaao ]sako
j,aire Aagaah ike gae ga,Oba kao jaanato hOM.
3- hmaoM yakIna rKnaa caaihe, yaanaI, hrama kao hrama maananaa caaihe.
4- hmaoM yakIna rKnaa caaihe, yaanaI, hlaala kao hlaala maananaa
caaihe.
5- hmaoM Allaah tAalaa ko gaussao sao Drnaa caaihe AaOr Apnao Aapkao
]sako Aaj,aaba sao mahfUj,a nahIM samaJanaa caaihe.
6- hmaoM ]sakI Saf,kt sao naa]mmaId nahIM haonaa caaihe.[sa halat maoM
ko ek Sa#,sa [sa baat sao mauMkr hao ko ]sanao kuC ikyaa hO jaao laadInaI ka
sababa banao, [saka matlaba hO taObaa (tasaIf,).Agar ek maurtdd (ek Sa#,sa
jaao [slaama sao mauMkr hao gayaa hao) baga,Or taObaa (maaf,I) ko mar jaae, tao ]sao
daoj,aK maoM hmaoSaa ko ilae Aaj,aaba haisala Jaolanaa pD,ogaa.[sailae, hmaoM kuf,r sao
Drnaa caaihe AaOr kma baaolanaa caaihe.ek hdIsa-e SarIf, maoM yao Ahkama hO:
(hmaoSaa vaao khao jaao [kabala maMd hao, faedo vaalaI caIj,aoM bataAao.yaa KamaaoSa

[326]
rhao!) hmaoM saMijada haonaa caaihe, maj,aak nahIM krnaa caaihe.hmaoM sababa AaOr
Akla ko saaqa naamaunaaisaba caIj,aoM nahIM krnaI caaihe.hmaoM Allaah tAalaa sao
lagaatar yao duAa maaÐgato rhnaa caaihe igaD,igaD,a kr ko vaao hmaoM kuf,r sao
bacaae.

caIj,aoM jaao ek [-maana vaalao ko maaOjaUda [-


maana kao Kaonao ka sababa banao
1- ibadAt rKnao vaalaa bananaa.yaanaI, galat yakIna rKnaa.[kao[- BaI
jaao BaTk jaae, caaho ek j,ara saa, ]sa AkIdo sao ijasao Ahla Asa-saunnat ko
AailamaaoM nao batayaa tao vaao ek ibadAtI yaa ek kaif,r bana jaata hO.]
2- kmaj,aaor [-maana rKnaa, yaanaI, ek [-maana baga,Or Amala ko.
3- ek Sa#,sa ko ijasma ko naaO $knaaoM maoM iksaI sahI rasta BaTk
jaanaa.
4- ek baD,a gaunaah lagaatar krto rhnaa.
5- Apnaa ek mausalamaana haonao ko ilae SauiËyaa Ada na krnaa.
6- baga,Or [-maana ko marnao ka KaOf, na haonaa.
7- j,aulma krnaa.
8- Aj,aana kao na saunanaa jaao saunnat ko mautaibak Ada kI jaae.
9- Apnao vaaladona sao baaga,I haonaa.
[327]
10- ksmaaoM kao Aksar Kanaa, caaho Agar vaao sahI haoM.
11- namaaj,a maoM tadIla-e Arkana kao CaoD,naa.[tadIla-e Arkana ka
matlaba hO baohrkt rhnaa [tnaa lambaa ijatnaa ko “saubhanallaah” kh sako
namaaj,a maoM caar jagahaoM pr saakna rhkr, naama ko taOr pr $kU maoM, rssaI baaÐQalao.
12- yao maananaa ko namaaj,a ga,Or Ahma hO AaOr namaaj,a kao saIKnao maoM AaOr
Apnao baccaaoM kao ]sao saIKanao maoM kao[- Ahimayat na donaa.jaao namaaj,a Ada krto
hOM ]nakI namaaj,a maoM $kavaToM pOda krnaa.
13- naSaIlaI caIj,aaoM kao pInaa.
14- [-maana vaalaaoM kao Aij,j,ayatoM donaa.
15- maj,ahbaI talaIma kao baocanao ko ilae Allaah tAalaa ka Pyaara
naaOkr haonao ka JaUza davaa krnaa.
16- Apnao gaunaahaoM kao BaUla jaanaa, ]nhoM hlaka samaJato hue.
17- gamaMDI haonaa, Apnao Aap sao Pyaar haonaa.
18- Apnao Aapkao ApnaI talaIma AaOr [baadt ko kamaaoM kI vajah sao
dUsaraoM sao bartr samaJanaa.
19- maunaaif,k haonaa, daohro caohro vaalaa.
20- laalacaI haonaa, mausalamaana daostaoM sao hsad rKnaa.
21- ApnaI hukUmat yaa Apnao maailak ko Aekamaat jaao [slaama ko
maunaaisaba haoM ]na pr Amala na krnaa.

[328]
22- yao davaa krnaa, yao jaananao sao phlao, ko flaaÐ Sa#,sa “AcCa” hO.
23- lagaatar JaUz baaolato rhnaa.
24- Ahla Asa-saunnaa ko AailamaaoM kI maj,ahbaI talaIma kao
naj,arAMdaj,a krnaa.
25- jaao saunnat hO ]sasao lambaI maUÐCo rKnaa.
26- AadimayaaoM ko ilae, isalk/roSmaIna kpD,o phnanaa.
27- cauga,laKaorI pr Dro rhnaa.
28- Apnao duSmanaaoM sao baura bartava krnaa.yao ek gaunaah hO caaho Agar
vaao kaif,r hI @yaaoM na haoM.
29- duinayaavaI natIjaaoM/maamalaaoM ko ilae Aksar gaussaa hao jaanaa.
30- f,Oj,a [saUd] donaa yaa laonaa.
31- gamaMD ko ilae lambao ilabaasa phnanaa.
32- jaadU ko Amala krnaa.
33- Apnao mahrma irStodaraoM sao imalanaa CaoD, donaa jaao [slaama pr Amala
krto haoM.
34- ijanhoM Allaah tAalaa Pyaar krta hO ]nasao Pyaar na krnaa, AaOr
]nhoM Pyaar krnaa jaao [slaama ko iKlaaf, haoM.[hubba-e if,llaah, bauga,hd-e
ifllaah [-maana ko ilae laaj,amaI hO.]

[329]
35- tIna idna sao j,yaada Apnao mausalamaana Baa[- sao naf,rt rKnaa.
36- ij,anaa, ij,anaakarI ka [rtkaba krto rhnaa.
37- laaoMiDyaabaaj,aI ka [rtkaba krnaa AaOr ]sako ilae taObaa na
krnaa.
38- if,kh kI iktabaaoM maoM dja- AaOr saunnat ko mautaibak Aj,aana kao
na donaa.saunnat ko mautaibak dI ga[- Aj,aana kao na saunanaa.
39- ek Sa#,sa kao doKto hue jaao hrama ka [rtkaba kr rha hao,
AaOr caaho Agarcao ]sako basa maoM hao, ifr BaI ]sao raoknao kI kaoiSaSa na krnaa,
kma sao kma gana ko maSvaro ko saaqa, ]sa caIj,a sao raoknao ko ilae jaaoik hrama
hO.
40- ApnaI baIvaI, baoTI yaa dUsarI iksaI BaI AaOrt kao rj,aamaMdI donaa
ko ]sao Kbardar krnao ka hk hO ko, saD,kaoM pr jaa saktI hOM jabaik ]nako
isar, baaj,a,U TaÐgao na ZMkI haoM, yaa j,aovar phnakr AaOr KuSabaUdar ilabaasa phnakr
AaOr laaogaaoM sao baat krnaa jaao ]nako ilae mahrma na haoM.

bahut saMgaIna gaunaah hOM [bah%tr ]namaoM sao


naIcao hOM.]
1- k%la ka [rtkaba krnaa.
2- ija,naa, ij,anaakar ka [rtkaba krnaa.
3- laaoMiDyaabaaj,aI krnaa.
4- naSaIlaI caIj,aoM pInaa.[baIyar pInaa hrama hO.]
[330]
5- caaorI krnaa.
6- KuSaI ko ilae manaiSayaat ka [stomaala krnaa.
7- ga,j,aba ka [rtkaba krnaa.
8- ek JaUza gavaah bananaa.
9- rmaj,aana ko mahInao maoM mausalamaanaaoM ko drimayaana Avaama maoM Kanao ko
ilae.
10- fO,j,a [saUd] kI AdaegaI krnaa yaa laonaa.
11- Aksar ksamaaoM kI ksama Kanaa.
12- Apnao vaaladona ko baaga,I haonaa.
13- Apnao mahrma irStodaraoM sao imalanaa tk- kr donaa jaao [slaama kao
maanato haoM.
14- jaMga ko daOrana, laD,a[- CaoD,naa AaOr duSmana sao Baaga jaanaa.
15- yatImaao ko maala kao hD,pnaa.
16- naapnao yaa taOlanao maoM Qaaoka krnaa.
17- namaaj,aaoM kao ]nako maukr-r AaOkat sao phlao yaa baad maoM Ada
krnaa.
18- Apnao saaqaI mausalamaana ka idla taoD,naa.[yao kabao kao K%ma krnao
sao j,yaada gaunahgaar hO.] [kuf,r ko baad, ekidla taoD,nao sao j,yaada kao[- gaunaah
nahIM ijasasao Allaah tAalaa naf,rt krta hO.
19- iksaI caIj,a kao krnaa jaao rsaUlaullaah “sallallaahu AlaOih
vasallama” nao nahIM khI AaOr yao davaa krnaa ko yao ek hdIsa-e SarIf, hO.
20- irSvat kubaUla krnaa.
21- saccaI gavaahI donao sao bacanao ko ilae.
22- ApnaI jaaedad kI j,akat AaOr ASar kao na donaa.[j,akat:
ek Kasa rkma kao jaaedad kI Kasa [ksaama ko ilae laaogaaoM kI baaAsa
[@saama kao donaa (jaaoik saalaanaa idyaa jaata hO AaOr ek fj,a- hO); ASr:
[331]
pOdavaar kI j,akat jaao ek Sa#,sa kI j,amaIna sao haisala haotI hO.]
23- ]nako ilae ijanako pasa takt hO, iksaI kao na raoknaa jabaik
vaao ek gaunaah ka [rtkaba kr rha hao.
24- jaanadar jaanavar kao jalaanaa.
25- kurAana-Ala krIma kao yaad krnao ko baad BaUla jaanaa ko ]sao
iksa trh pZ,to hOM.
26- Allaah tAalaa kI Saf,kt sao naa]mmaId haonaa.
27- laaogaaoM kao Qaaoka donaa, caaho vaao mausalamaana haoM yaa ga,Or mauislama haoM.
28- sauAr/iKMij,ar Kanaa.
29- Asahaba-e ikrama kI trf, naapsaMiddgaI rKnaa.]namaoM sao iksaI
ek ko baI baaro maoM baura baaolanaa.
30- jaba iksaI ka poT Bar jaae, ]sako baad BaI Kato rhnaa.
31- AaOrtaoM ko ilae, Apnao SaaOhraoM ko ibastr sao prhoj,a krnao ko
ilae.
32- AaOrtaoM ko ilae, Apnao SaaOhraoM kI [jaaj,at ko baga,Or dUsaraoM sao
baahr imalanao ko ilae jaanaa.
33- ek parsaa AaOrt kao badkar khnaa.
34- namaImaa krnaa, yaanaI, AaOrtaoM ko baIca maoM Alaf,aj,a, gapSap jaOsaI
caIj,aoM.
35- Apnao Avart (Sama-gaahaoM) ihssaaoM kao Kaolanaa.[ek AadmaI ko
Avart ihssao ]sakI naaBaI GauTnaaoM ko inacalao ihssaaoM ko baIca maoM haoto hOM.ek
AaOrt ko Avart ihssaaoM maoM baala, baaj,aU AaOr TaÐgao Saaimala hOM.] ek Sa#,sa ko
Avart ihssaaoM kao doKnaa hrama hO.
36- saD,a huAa gaaoSt Kanaa, yaa dUsaraoM kao [sao iKlaanao kI vajah
bananaa.
37- Amaanat maoM Kyaanat krnaa.
[332]
38- ek mausalamaana kI cauga,laKaorI krnaa.
39- haisad haonaa.
40- Allaah tAalaa ka saaqaI maMsaUba krnaa.
41- JaUz baaolanaa.
42- Apnao Aapkao dUsaraoM pr Af,j,ala samaJanaa.
43- vaairsa kao ]sakI ivarasat sao mah$ma rKnaa jaao iksaI nao Apnao
marto va@t dI qaI.
44- kMjaUsa haonaa.
45- duinayaa ko ilae caah haonaa.
46- Allaah tAalaa ko Aj,aaba sao na Drnaa.
47- ek hrama kao [ek caIj,a jaao mamanauA hO] hrama na jaananaa.
48- hlaala kao [ek caIj,a ijasakI [jaaj,at dI ga[- hOM] hlaala na
samaJanaa.
49- jyaaoitYa maoM yakIna rKnaa, AaOr vaao jaao khoM naamaanaUma ko baaro maoM.
50- [slaama kao CaoD,naa, ek maurtdd bananao ko ilae.
51- naamahrma AaOrtaoM AaOr laD,ikyaaoM kao doKnaa, yaanaI, (laalasaa) sao
doKnaa ]nhoM ijanhoM doKnaa hrama hO.
52- AaOrtaoM ko ilae, AadimayaaoM kI trh phnanaa.
53- AadimayaaoM ko ilae, AaOrtaoM kI trh phnanaa.
54- hrma-e kabaa kIO hdUd ko AMdr ek gaunaah ka [rtkaba
krnaa.
55- Aj,aana [[baadt ko ilae baulaanaa] Ada krnaa yaa namaaj,aoM [rsmaI
[baadtoM] Ada krnaa ]nako maukr-r AaOkat sao phlao.
56- iryaast, kbaainana ko hukUma sao baaga,I haonaa.
57- ApnaI baIvaI ko Avart ihssaaoM kao ApnaI maaÐ ko Avart ihssaaoM
ko saaqa mavaaj,anaa krnaa.
[333]
58- ApnaI saasa kI ksama Kanaa.
59- iksaI BaI AaOj,aar sao ek dUsaro pr inaSaanaa lagaanaa.
60- ku%to ko j,aire kuC BaI CaoD,a gayaa Kanaa AaOr pInaa.
61- jaao tumanao mahrbaainayaaÐ kI hOM ]naka f,ayada ]zanao pr j,aaor
donaa.
62- [AadimayaaoM ko ilae] roSamaIna kpD,o phnanaa.
63- ijahalat pr j,aaor donaa [Ahla Asa-saunnat ko AkIdo, fj,a-,
hrama, AaOr saaro j,a$rI [lma kao na saIKnaa].
64- ek ksama ]zanaa kuC khto hue jaao Allaah tAalaa ko naama
maoM nahIM hao yaa ijasao [slaama ko j,aire na batayaa gayaa hao.
65- [lma (talaIma) kao naj,arAMdaj,a krnaa.
66- yao na samaJanaa ko laa[lmaI ek dd- hO.
67- kaibalao maaf,I gaunaahaoM kao baar baar [rtkaba krnao pr j,aaor
donaa.
68- Aksar j,aaor sao hÐsanaa.
69- jaunaUba kI halat maoM [tnaa lambaa rhnaa ko ek rsmaI [baadt
(salaat) kao ]sako maukr-r va@t maoM na pZ, pae.
70- ijamaa krnaa jabaik ek Sa#,sa kI baIvaI hOj,a kI halat maoM hao
yaa j,accaah hao.
71- tgannaI (kurAana maoM sao hma AahMgaI pZ,naa) ga,Or AKlaakI gaanao
gaanaa.maaOisak ko saaj,aaoM kao bajaanaa AaOr saunanaa.
72- KudkuSaI krnaa.
inakah ijasao mautA yaa mavaa@kt (Aarj,aI) khto hOM hrama hO.jaOsao ko
AaOrtaoM ko ilae Kulao isar, baala, baaj,aU AaOr TaÐgaaoM ko baahr jaanaa hrama hO [saI

[334]
trh ]nako ilae hrama hO ja,ovaraoM kao phnakr, KuSabaU vaalao tMga kpD,o j,aaihr
krto hue baahr jaanaa.
ek AaOrt kao doKnaa hrama hO, caaho baga,Or hvasa ko, ijasanao kpD,o
phnao hue haoM laoikna ]sako kbaa Avart ihssaoM (ijasma ko vaao ihssao ijanhoM Zapnaa
j,a$rI hO) bahut kma Zko hue haoM.naamahrma AaOrt ko AMd$naI kpD,aoM kao hvasa
ko saaqa hra,ma hO.]sako ihssaaoM kao jaao ]sako kbaa Avart ihssao nahIM hOM AaOr
jaao caust haoM yaa kma Zko haoM ]nhoM hvasa ko saaqa doKnaa hrama hO.eosaI tsvaIroM
banaanaa yaa Capnaa jaao hvasa AaOr hrama ka baa[sa banao yao hrama hO.[yao kuf,r
(ga,Or-maj,ahbaI) hO “tao @yaa huAa”? khnaa hrama ko baaro maoM].

yao [sraf, (Kca- krnaa yaa baokar [stomaala krnaa) AaOr hrama hO panaI
kao vauj,aU AaOr gausla kI j,a$rt sao j,yaada [stomaala krnaa.
(Allaah tAalaa ko Pyaaro baMdaoM) ipClao AaOilayaa ko baaro maoM baura
baaolanaa, ]nho laa[lmaI ka tanaa donaa, ]nako laf,j,aaoM sao eosao maAanaI inakalanaa
jaao [slaama ko ]saUlaaoM ko mautaibak na haoM, [sa baat pr yakIna na rKnaa ko ]nako
gauj,ar jaanao ko baad BaI vaao kramaat rKto hOM, yao maananaa ko vaao ek AaOilayaa hOM
jaba vaao mar jaato hOM tao yao caIj,a K%ma hao jaatI hO, laaogaaoM kao ]nakI kbaraoM pr
jaanao sao raoknaa ]nako j,aire salaamatI haisala krnao ko ilae, yao saba hrama hO
jaOsao ko ek mausalamaana ko baaro maoM baura saaocanaa ibalkula vaOsao hI, j,aulma, naahk
CInanaa, hsad, taohmatoM, JaUz baaolanaa yaa vauga,laIKaorI krnao ka [rtkaba krnaa.

[335]
ek Sa#,sa kI AaiKrI saaMsa maoM dsa
caIj,aoM jaao kuf,r ka sababa banatI hOM
1- Allaah tAalaa ko Ahkamaat AaOr maumaainayat kao na saIKnaa.
2- Ahla Asa-saunnat ko AkIdo ko mautaibak Apnao [-maana kao sahI na
krnaa.
3- duinayaavaI daOlat, maMsaba, SaaOhrt sao Pyaar krnaa.
4- laaogaaoM, jaanavaraoM, kI AaOr j,aailama haonaa.
5- Allaah tAalaa AaOr dUsaraoM ka SauiËyaa Ada na krnaa jaao
salaamatI kI duAa maoM baIca maoM qao.
6- Apnao [-maana kao Kaonao ka Dr na haonaa.
7- paÐca raoj,aanaa kI namaaj,aaoM kao ]nako maukr-r AaOkat maoM Ada na
krnaa.
8- saUd (f,Oj,a) laonaa yaa Ada krnaa.
9- pak mausalamaanaaoM kao kmatr samaJanaa ]nako baaro maoM baurI caIj,aoM, jaOsao
ko “Asar Dalanao vaalaa” baaolanaa.
10- khnaa, ilaKnaa yaa baoSama- Alaf,aj,a, thrIroM yaa tsvaIroM banaanaa.

[336]
Ahla Asa-saunnat ko AkIdo kao banaae
rKnao ko ilae j,a$rI hO ko [na masalaaoM
pr ga,aOr ikyaa jaae
1- Allaah tAalaa sababa rKta hO.vaao ]sakI KudI sao Alaga hOM
2- [-maana baZ,ta yaa GaTnaa nahIM hO.
3- saMgaIna gaunaah krnaa kuf,r nahIM hO.
4- ek Sa#,sa kao gaayaba pr yakIna rKnaa.
5- [-maana ko maj,amaUna pr kao[- kaibalao kubaUla dUsara javaaba nahIM hO.
6- Allaah tAalaa jannat maoM idKa[- doMgao (yaanaI, [-maana jaba jannat
maoM daiKla haoMgao tao ]sao doKoMgao.Allaah tAalaa iksaI jagah yaa va@t ko j,aire
baQaoM nahIM hO.jaOsao ko ]sakI maKlaUk.)
7- [-maana ko ilae tva@kula laaj,amaI hO.
8- Amala ([baadtoM) [-maana ka ihssaa nahIM hO.
9- kdr maoM yakIna rKnaa [-maana ko bauinayaadI ]saUlaaoM maoM sao ek hO.
10- caaraoM masalakaoM maoM sao ek kao maananaa j,a$rI hO.
11- saaro Asahaba-e ikrama, Ahla-e baOt Aaor hmaaro pOga,mbar
AlaOihsa-salaama kI baIivayaaoM sao Pyaar rKnaa j,a$rI hO.
12- caaraoM KlaIf,aAaoM ko $tbao iKlaaf,t maoM ]nako vaa@yaat ko raonaumaa
haonao ko mautaibak hOM.
13- ek Sa#,sa kI faij,ala/naf,laI [baadtaoM, jaOsao ko namaaj,a, raoj,aa
AaOr dI hu[- KOrat ka savaaba, dUsaro Sa#,sa kao idyaa jaa sakta hO.
14- maoraja maoM yakIna rKnaa caaihe [hj,art mauhmmad ka AasamaanaaoM pr
[337]
tSarIf, lao jaanaa] ijasmaanaI AaOr $hanaI [rtf,a.
15- AaOilayaa [Allaah tAalaa ko Pyaaro baMdo] ko kramaat [maaoijaj,aaoM]
kao BaI saca maananaa.
16- [sa baat pr yakIna rKnaa caaihe ko AaiKrt maoM vahaÐ pr
iSaf,aAt [isaf,airSa] haogaI.
17- masat (ijasapr panaI na zhro eosao jaUto jaao paÐva ko ]sa ihssao kao
Zko jaao vauj,aU maoM Qaaonaa fj,a- hao) pr masah krnao kI [jaaj,at hO (Apnao gaIlao
haqaaoM kao rgaD,naa).
18- kbar maoM savaalaat saca hO.
19- kbar maoM Aj,aaba ijasma AaOr $h daonaao pr naaif,j,a hO.
20- Allaah tAalaa nao [MsaanaI maKlaUk AaOr ]sako Amaala daonaaoM kao
tKlaIk ikyaa.laaogaaoM (jaainabadar [cCa) [rada-e jaij,ayyaa rKto hOM.
21- irj,k (Kurak) yaa tao hlaala yaa hrama trIko sao Aata hO.
22- ek Sa#,sa ko ilae yao pUCnao kI [jaaj,at hO ko ]sakI duAaeÐ
[Alatmaasa, [baadtoM] AaOilayaa [Allaah tAalaa ko Pyaaro baMdo] kI rj,aa ko ilae
kubaUla hao jaaeÐ.
]sa mauAij,j,ana nao pukara, vaao KD,a huAa AaOr Ada kI [kamat,
]sanao Apnaa caohra kabao kI trf, ikyaa, ]sanao baaMQaI naIyat.
[-maana vaalaao nao jaba [sao sauna, ]nhaonao [sao [j,j,at sao sauna,
ifr Sau$ kI ]nhaonao duAaeÐ, Allaah tAalaa kI [baadt.

bauro AK,laak
1- baomaj,ahbaI (kuf,r).
2- laa[lmaI.
[338]
3- galaityaaÐ haonao pr malaamat imalanao ka Dr haonaa [saccaa[- kao kubaUla
na krnaa tMkId pr rMja krto hue, laaogaaoM ko j,aire baura baaolanaa].
4- tarIf, ike jaanao sao Pyaar haonaa.[Apnao Aap sao Pyaar haonaa,
tarIf, AaOr baD,a[- ike jaanao sao Pyaar haonaa].
5- [lahadI [-maana (ibadAt).[galat yakIna]
6- naf,sa kI [cCaeÐ.[naf,sa kI masatI BarI [cCaAaoM ko mautalabao kI
tklaId krnaa]
7- naklaI [tklaId] [-maana.[Apnao [-maana kI bauinayaad Anajaanao laaogaaoM
kI nakla pr rKnaa.]
8- SaOKIbaaj,aI (iryaa).[gamaMD krnaa/SaOKI maarnaa, duinayaavaI [cCaAaoM
kao maj,ahbaI kamaaoM ko Amala ko j,aire haisala krnaa.]
9- duinayaavaI mak,sad (tUla-e Amala).[duinayaavaI Aj,aa[SaaoM maoM rhnao ko
ilae ek lambaI ij,aMdgaI caahnaa].
10- tmaA.[manaa ike gae j,airyaaoM ka [stomaala krnaa duinayaavaI
Aaj,aa[-SaaoM kao haisala krnao ko ilae].
11- gauj,ar (ikba`).[Apnao Aapkao dUsaraoM pr bartr rKnaa.]
12- tj,allaula.[j,a$rt sao j,yaada Aaijaj,aI.]
13- Kud sao Pyaar (]jaba).[Apnao Kud ko AcCo kamaaoM AaOr [baadtaoM
sao KuSa haonaa].
14- pamaala jalana (hsad).[]jaaD,nao vaalaI hsad rKnaa, yao caahnaa ko
hsad ike jaanao vaalao Sa#,sa kao rhmataoM sao mah$ma rKa jaae].Abaula-laosa
samarkMdI rhmatullaahI tAalaa AlaOh nao kha: “tIna laaogaaoM kI duAaeÐ kubaUla
nahIM haoMgaI: ek Sa#,sa jaao hrama pr gauj,aara krta hO, vaao jaao cauga,laI krta hO,
AaOr vaao Sa#,sa jaao pamaala hsad rKta hO.”]
15- naf,rt (ihkd).[dUsaraoM kao hkIr jaanato hue, ]nhoM naIcaa
doKnaa.yao caahnaa ko dUsaraoM pr nauksaana vaakoya hao.
[339]
16- SaUmayat.[dUsaro Sa#,sa pr saj,aa haonao sao KuSaI mahsaUsa krnaa.]
17- ihjar.[daostI CaoD, donaa, gaussao maoM banao rhnaa.]
18- bauj,aidlaI (jaubana).[qaaoD,I yaa ibalkula BaI bahadurI na rKnaa.]
19- thvvaur.[j,aa[d AaOr nauksaanadh gaussaa haonaa]
20- ga,dr.[Apnao laf,j,a AaOr ksama kao na rKnaa.]
21- Baraosao kao taoD,naa/Amaanat maoM Kyaanat.[Qaaokobaaj,aI kI AlaamatoM;
Amala yaa laf,j,a jaao Baraosao kao taoD,oM.]
22- vaado kao taoD,naa/vaada iKlaaf,I.[Apnao vaado kao taoD,naa.yao ek
hdIsa-e SarIf, maoM ilaKa hO: (Qaaoko kI tIna AlaamatoM hOM: JaUz baaolanaa, vaado kao
kayama na rKnaa, Baraosao kao taoD,naa).]
23- dUsaro laaogaaoM ko baaro maoM baurI rae rKnaa (saU-e j,ana).[saU-e j,ana
hrama (mamaunaA) hO.yao maana laonaa ko ek Sa#,sa ko gaunaah maaf, nahIM hao sakto
matlaba Allaah tAalaa sao saU-e j,ana rKnaa.yao maana laonaa ko p@ko [-maana vaalao
gaunahgaar hOM matlaba saU-e j,anaa]
24- jaaedad ka Pyaar.[duinayaavaI caIj,aaoM AaOr jaaedad, pOsao, sao
Pyaar haonaa.]
25- naok kamaaoM (tsavaIf,) kao Ada krnao maoM Tala maTaola krnaa
[AcCo Amaala kI AdaegaI maultvaI krnaa].yao ek hdIsa-e SarIf, maoM hvaalaa
idyaa gayaa hO: (paÐca caIj,aaoM ko Aanao sao phlao paÐca caIj,aaoM kI kImat jaana laao:
maaOt sao phlao ij,aMdgaI kI kImat; baImaarI sao phlao saoht kI kImat; duinayaa maoM
AaiKrt (baad kI) kmaanaa; bauZ,apo sao phlao javaanaI kI kImat; AaOr garIbaI sao
phlao daOlat kI kImat.)
26- faisak ko ilae hmaddI- rKnaa.[baorhmaI, j,aulma sabasao baura
ifsk hO.vaao jaao hrama ka [rtkaba krto hOM vaao f,aisak khlaato hOM.]
27- AailamaaoM kI trf, hsad rKnaa.[[slaamaI talaIma AaOr AailamaaoM
ka maj,aak ]D,anaa kuf,r hO.]
[340]
28- Sar jagaanaa (if,tnaa).[laaogaaoM maoM mauiSklaoM AaOr proSaainayaaoM kI
vajah bananaa.ek hdIsa-e SarIf, maoM hvaalaa hO: (iftnaa saao rha hO.Allaah
tAalaa ]napr laanat Baojao jaao [sao jagaaeÐ!).]
29- saulah krnaa (maudahnaa) AaOr froba (maudara).[duinayaavaI fayado
haisala krnao ko ilae Apnao maj,ahba kI kurbaanaI donaa.]
30- sarkSaI ([naad) AaOr tkbbaur (maukvvar).[jaao sahI hO ]sao
kubaUla nahIM krnaa.]
31- hIlaa (inafak,).
32- gahra[- sao na saaocanaa, j,a$rI na jaananaa.[Apnao gaunaahaoM, baMdao AaOr
Kud ko baaro maoM na saaocanaa.]
33- ek mausalamaana kao badduAa donaa.
34- ek mausalamaana kao ga,Or maunaaisaba naamaaoM kao donaa.
35- ek ]j,ar kao manaa krnaa.
36- kurAana Ala-krIma kI galat vaj,aaht donaa.
37- mamanauA (hrama) kamaaoM kao krnao ko ilae j,aaor donaa.
38- caugalaKaorI (ga,Ibat).
39- taObaa (tasaIf,) na krnaa.
40- daOlat, takt, martbaa yaa AaohdaoM kI laalaca krnaa.
[hmaoM bauro AKlaak sao Apnao Aapkao raoknaa hO AaOr kaoiSaSa krnaI hO
AcCo AKlaak rKnao kI.yao ek hdIsa-e SarIf, sao vaaj,aoh hO, (]sakI
KubasaUrt AKlaakI ikrdar kI vajah sao, ek baMda ijasakI [baadtoM kma hOM vaao
jannat maoM ]Ðcaa makama paegaa.)
(sabasao Aasaana AaOr sabasao j,yaada f,ayadomaMd [baadat kma baaolanaa hO
AaOr AcCa AKlaak rKnaa hO.) (AcCo AKlaak rKnao ka matlaba hO jaao

[341]
laaoga tuma sao dUr hOM ]na tk rsaa[- krnaa, ijanhaonao tumhoM tklaIf, dI ]nhoM maaf,
kr donaa, ]nhoM fayada phuÐcaanaa jaao tumhoM ]nasao mah$ma rKnao ka sababa banao.)

navaaÐ ihssaa
namaaj,a kI saUrh AaOr duAaeÐ
@yaa saUrtaoM AaOr duAaAaoM kao laoiTnaI hf,ao- ko saaqa
ilaK sakto hOM?
Agarcao saurtaoM AaOr duAaAaoM kao loaiTonaI hf,ao- maoM ilaKnao kI kaoiSaSa
kI jaa caukI hO, laoikna yao maumaikna nahIM hO.jaao kuC BaI inaSaainayaaÐ laatonaI hf,ao-
maoM [j,aaf,a ike gae hOM, laoikna saUrtaoM AaOr duAaAaoM kao sahI trIko sao pZ,naa
maumaikna na hao saka.kurAana Ala-krIma ko hf,ao- kI trh pZ,nao ko ilae yao
j,a$rI hO ko lagaatar ek maaihr Sa#,sa sao saIKo AaOr kaibala hao.@yaaoMik yao
Amala pUro taOr pr caaihe, yakIna krlaoM, ek vaaikf, Sa#,sa ko ilae, maumaikna
hO AaOr naemat hO ko kurAana Ala-krIma ko ff,ao- kao barahorast
saIKae.hdIsa-e SarIf, AaOr ifkh kI iktabaaoM maoM [sa naemat kI bartrI
tf,saIla sao vaaj,aoh hO.yao vaaj,aoh huAa hO ko yao j,yaada savaaba laata hO.[sailae,
hr mausalamaana kao Apnao baccaaoM kao maisjadaoM maoM yaa kaosaI-sa maoM Baojanaa caaihe
kurAana Ala-krIma kI talaImaat ko ilae.vaao Apnao baccaaoM kao kurAana Ala-
krIma ko hf,ao- kao saIKaeÐ AaOr iksa trh ]nhoM pZ,naa hOM.]nhoM [na baD,oM savaabaaoM
kao haisala krnao kI kaoiSaSa krnaI caaihe.
ek hdIsa-e SarIf, maoM yao vaaj,aoh hO, (vaao jaao Apnao baccaaoM kao
kurAana Ala-krIma saIKato hOM yaa kurAana Ala-krIma ko ]stadaoM ko pasa

[342]
Baojato hOM, kurAana Ala-krIma ko hr hf- ko ilae ]nhoM [-naama idyaa jaaegaa
jaOsao ko ]nhaonao [sa baar kabao kI ij,ayaart krlaI, AaOr yaaomaulahSr maoM
hakimayat ka taja ]nako isar pr rKa jaaegaa.saaro laaoga yao doKoMgao AaOr
tarIf kroMgao.) ek AaOr hdIsa-e SarIf, maoM, yao bayaana hO ko (vaao laaoga jaao
Apnao baccaaoM kao Apnaa maj,ahba nahIM saIKato vaao daoj,aK maoM jaaeÐgao).
jaba ek Sa#,sa kurAana Ala-krIma kao pZ, rha hao yaa ikrAt kr
rha hao tao dsa Adba ka Qyaana rKo:
1- ek Sa#,sa jaba vauj,aU ko saaqa hao tao ]sao [sakI itlaavat krnaI
caaihe.ikblao kI trf, AaOr [j,j,at ko saaqa [sakI ikrAt krnaI caaihe.
2- ek Sa#,sa kao [sao Aaihsta AaOr ]sako maAanaI ko baaro maoM saaocato
hue pZ,naa caaihe.
3- ek Sa#,sa kao [sao raoto hue pZ,naa caaihe.
4- hr Aayat kao maunaaisaba Ada krao.yaanaI, ek Aj,aaba kI Aayat
kao Drto hue ikrAt krnaa caaihe, rhma kI Aayat kao ]mmaId ko saaqa,
tnaj,aIh kI Aayat Allaah tAalaa kI tarIf, krto hue pZ,naI
caaihe.kurAana Ala-krIma pZ,nao yaa ikrAt krnao sao phlao Aa}j,aao AaOr
ibaismallaah pZ,naa caaihe.
5- Agar ek Sa#,sa ko AMdr gamaMD Aa jaae, yaa Agar ek Sa#,sa
namaaj,a Ada krnao vaalaao kao f,oro, tao ek Sa#,sa kao ]sao Aihsta sao pZ,naa yaa
ikrAt krnaa caaihe.]nako ilae ijanhaonao kurAana Ala-krIma yaad kr ilayaa
hO, mausahaf, [kurAana Ala-krIma kI iktaba] kao doKto hue kurAana Ala-
krIma kao ikrAt krnao ka savaaba ]sao mauh j,abaanaI ikrAt krnao sao j,yaada
hO.@yaaoMik AaÐKo BaI [baadt krtI hOM.
6- yao j,a$rI hO ko kurAana Ala-krIma kao KubasaUrt Aavaaj,a ko saaqa
AaOr maunaaisaba tjavaId ko saaqa pZ,o.kurAana Ala-krIma kao tga,nanaI ko saaqa
[343]
hf,ao- AaOr laf,j,aaoM kao ibagaaD,a na jaae tao yao mak$h hO.
7- kurAana Ala-krIma Allaah tAalaa ko laf,j,a hOM, yao [sasao maMsaUba
hO, yao AbadI hO.hf,- jaao mauÐh sao baaihr Aato hOM vaao [saI trh hOM jaOsao khnaa
“Aaga”. “Aaga” khnaa Aasaana hO.bahrhala, kao[- BaI Aaga kao bardaSt
nahIM kr sakta.[na hf,ao- ka matlaba (kurAana Ala-krIma sao) [saI trh yao
hf,- dUsaro hf,ao- kI trh nahIM hOM.Agar [na hf,ao- ko maAanaI j,aaihr hao jaaeÐ, tao
j,amaIna kI saataoM prtoM AaOr Aasamaana kI saataoM prtoM [sao bardaSt nahIM kr
paeÐgaI.Allaah tAalaa nao Apnao lafj,a kI KubasaUrtI AaOr Af,j,ailayat
[MsaanaaoM kao BaoMjaI [na hf,ao- ko AMdr Cupakr.
8- kurAana Ala-krIma kao pZ,nao yaa ikrAt krnao sao phlao, ek
Sa#,sa kao ]sakI baD,a[- ko baaro maoM saaocanaa caaihe ijasanao [sao kha, Allaah
tAalaa.yao j,a$rI hO ko kurAana Ala-krIma kao CUnao ko ilae saaf, haqa haonao
caaihe AaOr [saI trh, [sao pZ,nao ko ilae pak idla haonaa caaihe.vaao, jaao
Allaah tAalaa kI baD,a[- kao nahIM samaJata vaao, kurAana Ala-krIma kI BaI
baD,a[- kao nahIM samaJaogaa.yao j,a$rI hO ko Allaah tAalaa kI isaf,at kao
samaJanaa AaOr ]sakI maKlaUk kao Allaah tAalaa kI baD,a[- kao BaI samaJanaa
caaihe.ek Sa#,sa kurAana Ala-krIma kao yao jaanato hue pZ,o ko yao ]sako
laf,j,a hOM jaao maailak AaOr haikma hO [sa saarI maKlaUk ka.
9- ek Sa#,sa jaba kurAana Ala-krIma kI itlaavat kr rha hao tao
]sao dUsarI caIj,aaoM ko baaro maoM nahIM saaocanaa caaihe.Agar ek Sa#,sa yao nahIM saaocao
ko jaba vaao baaga, maoM cala rha hO tao ]sao @yaa naj,ar Aa rha hO, tao vaao ]sa baaga,
ko [traf, nahIM cala sakta.[saI trh, kurAana Ala-krIma ek jagah hO jahaÐ
[-maana vaalaao ka idla caaraoM trf, calata hO.vaao jaao [sao pZ, rha hao ]sao ]sako
AMdr kI ga,Or maamaUlaI KusaUisayaat AaOr ihkmat (f,aedo; AMd$naI, Kuif,yaa
vajaUhat; [Mtoha[- pak Asabaaba) ko baaro maoM saaocanaa caaihe.
[344]
10- ek Sa#,sa kao [sako hr ek laf,j,a ko maAanaI ko baaro maoM
saaocanaa caaihe AaOr tao [sao daohrata rho jaba tk ko vaao [sao samaJa na lao.

namaaj,a maoM duAaAaoM ko maAanaI


saubahanaka
eo maoro Allaah! maOM torI tnaj,aIh krta hUÐ, [j,j,at krta hUÐ ko tU hr
nau@sa sao pak hO.maOM taOisaf, krta hUÐ [j,j,at krta hUÐ ko toro saaqa tmaama
isaf,ato kmaailayaa hOM.maOM torI tarIf, krta hUÐ.tora naama Aalaa hO.(AaOr torI
SaaOhrt saba caIj,aaoM sao Af,j,ala hO) [yao ihssaa janaaj,ao kI namaaj,a Ada krto
va@t Saaimala ikyaa jaata hO.] toro isavaa kao[- maabaUd nahIM.

A%tihyyaatu
tmaama j,abaanaI AaOr f,olaI (kma- vaalaI) [baadtoM AaOr tmaama maalaI
[baadtoM Allaah hI ko ilae hOM.salaama tuma pr eo nabaI AaOr Allaah kI rhmat
AaOr ]sakI barktoM.salaama hao hma pr AaOr Allaah ko nao bandaoM pr.gavaahI
dota hUÐ maOM ik Allaah ko isavaa kao[- [baadt ko laayak nahIM AaOr gavaahI dota
hUÐ maOM ik mauhmmad (AlaOihsa-salaama) Allaah ko bando AaOr rsaUla hOM.

Allaahummaa sailla
eo maoro Allaah! jaOsao ko tUnao rhmat naaij,ala frmaa[- [ba`aihma
“AlaOihsa-salaama pr AaOr ]nakI AaOlaad pr, rhmat naaij,ala frmaa (hmaaro

[345]
Aaka) mauhmmad “AlaOihssalaama” pr AaOr ]nakI AaOlaad pr BaI.baoSak tU
tarIf, ko laayak AaOr bauj,augaI- vaalaa hO.

Allaa huma-ma baairk


eo maoro Allaah! jaOsao ko tUnao barkt naaij,ala frmaa[- [ba`aihma
“AlaOihsa salaama pr ]nakI AaOlaad pr, barkt naaij,ala frmaa (hmaaro Aaka)
mauhmmad “AlaOihsa-salaama” pr AaOr ]nakI AaOlaad pr.baoSak tU tarIf, ko
laayak AaOr bauj,augaI- vaalaa hO.

rbbanaa Aatonaa
yaa rba! (eo maoro Allaah)! hmaoM [sa duinayaa maoM AaOr AaiKrt maoM
AcCa[- Ata frmaa AaOr hmaoM daoj,aK ko Aj,aaba sao bacaa.eo maoro rhmaidlaaoM ko
rhmaidla, ApnaI Saf,kt sao ……

duAae kunaUt
eo maoro Allaah! hma tuJao sao madd caahto hOM.hma tuJa sao maga,if,rt
caahto hOM.hma torI rhnaumaa[- caahto hOM.hma tuJa sao maaf,I caahto hOM AaOr hma tuJa
pr tva@kula rKto hOM.hma torI AcCI trh tarIf, krto hOM.hma tora SauË
Ada krto hOM (torI rhmat ko ilae), hma torI rhmat sao mauMkr nahIM haoto.hma
]sakao manaa kr doto hO AaOr CaoD, doto hOM jaao toro iKlaaf, if,sk AaOr fujar ka
[rtkaba krto hOM.[if,sk ka matlaba gaunaah.fujar ka matlaba AyyaaSaI,
naf,sa kI [cCaAaoM kI tklaId krnaa AaOr gaunaah krnaa.]

[346]
eo maoro Allaah! hma isaf,- torI [baadt krto hOM, hma isaf,- toro ilae
namaaj,a Ada krto hOM, hma isaf,- toro ilae sajda krto hOM, hma isaf,- torI trf,
daOD,to hOM AaOr toro hI pnaah laoto hOM.hma torI rhmat kI ]mmaId krto hOM AaOr
toro Aj,aaba sao Drto hOM.baoSak tora Aj,aaba kaif,raoM kao phuÐcanao vaalaa hO jaao
saccaa[- kao Cupato hOM.

[347]
[348]
[349]
[350]
[351]
[352]
[353]
[354]
[355]
[356]
[357]
[358]
[359]
[360]
[361]
[362]
[istga,f,ar kI duAa
(maaf,I ko ilae imannat)
[bahut saarI Aayat-e krImaat maoM yao maAanaI hO: “mauJao baarha yaad
krao” AaOr ([j,aa jaaA) saUrh maoM, yao maksad hO: “maaf,I ko ilae mauJa sao imannat
krao.maOM tumharI duAaeÐ kubaUla k$Ðgaa; maOM tumharo gaunaah maaf, kr dUÐgaa.” jaOsao
ko doKa gayaa, Allaah tAalaa nao hmaoM ]sa sao maaf,I maaÐganao ko ilae imannat krnao
ka hukUma idyaa.[sa vaasto, hj,art maaOhmmad maasaUma nao Apnao 80vaoM Kt kI
dUsarI ijald maoM kha: [sa hukUma kao maanato hue, maOM hr namaaj,a ko baad tIna baar
[istga,f,ar kI duAa pZ,ta hUÐ AaOr maOM 67 baar “Aistga,if$llaah” khta
hUÐ.[istga,f,ar kI duAa hO “Aistga,if,$llaah Aj,aIma Ala laj,aI laa [laah
[llaa haovala hyyaula kyyauma va AtUbaao AlaOih.”
tuma BaI [sao Aksar pZ,a krao.ek Sa#,sa kao [sako maAanaI kao
idmaaga, maoM rKnaa caaihe [sa trh “eo maoro Allaah! mauJao maaf, kr do!” [sao hr
baar khto hue.yao ek Sa#,sa kao jaao [sao pZ, rha hO AaOr jaao ]sako Aasa pasa
hOM ]nhoM proSaainayaaoM AaOr mauiSklaaoM sao bacaata hO.bahut saaro laaoga [sao pZ,to
hOM.[sako f,ayado hmaoSaa naj,ar Aato hOM.] [jaba ek Sa#,sa ibastr pr jaae, tao
vaao kho “yaa Allaah, yaa Allaah” AaOr tIna baar “Aistga,if$llaah imana
kullaI maa kirhllaah” ek Sa#,sa jaba tk pUra saao na jaae [sao pZ,ta rho.]
SaOK-]la-[slaama Ahmad naaimakI jaamaI 536h. [1142 e.DI.] maoM rhlat frmaa
gae.]nhaonao ApnaI iktaba (imaf,tah-]na-najaat) maoM kha: “Agar ek Sa#,sa
taObaa krlao AaOr [istga,far pZ,ta rho AaOr ]nakI halataoM kao doKta rho, tao
hr saD,k jahaÐ sao vaao gauj,aro, hr jagah jahaÐ vaao rho ]sa pr fKr kro.caaÐd,
saUrja AaOr isataro ]sako ilae duAa kroM.]sakI kbar jannat ka baaga, bana
[363]
jaae.vaao jaao ek Asardar taObaa haisala na kr pae haoM, vaao ]nakI saMgat maoM
rhoM jaao eosaa krto hOM.ek hdIsa-e SarIf, maoM bayaana hO: (sabasao j,yaada kImatI
[baadt [[baadt ka kama] AaOilayaa sao Pyaar krnaa hO [Allaah tAalaa ko
Pyaaro bando]) AaOr daobaara: “vaao jaao taObaa AaOr [istga,far krta hO ]sako saaro
gaunaah maaf, kr ide jaato hOM.” [taObaa idla sao kI jaatI hO.[istga,f,ar [sakao
kh kr Ada ikyaa jaata hO.]

taOhId kI duAa
yaa Allaah, yaa Allaah.laa [laa-h [llallaah mauhmmadur rsaUlaullaah. yaa
rhmaana, yaa rhIma, yaa Afuvvau yaa krIma, f, Af,va AnnaI varhmanaI yaa
ArhmarraihmaIna! tvaf,f,onaI mausailamana va AlaihknaI
ibassaailahIna.AlhummaAga,ifrlaI va ila-Aabaa[- va ]mmahatI va ila Aabaa-e va
]mmahat-e j,aaojatI va ila-AjadadI va jaddatI va ila-Abanaa[- va banaatI va
ila-[#,vatI va ekhvaatI va ila-A maamaI va AmmaatI va ila AKvaalaI va halatI
va ila-]sataj,aI AbdulahkIma-e ArvaasaI va ila kaf,fitla maao imanaIna vala-
maaoimanaat.” rhmatullaaih tAalaa AlaOihma Ajama[-na.”

[364]
BOOKS PUBLISHED BY HAKIKAT KITABEVI

ENGLISH:

1- Endless Bliss I, 304pp.


2- Endless Bliss II, 400 pp.
3- Endless Bliss III, 336 pp.
4- Endless Bliss IV, 432 pp.
5- Endless Bliss V, 512 pp.
6- Endless Bliss VI,352 pp.
7- The Sunni Path, 112 pp.
8- Belief and Islam, 128 pp.
9- The Proof of Prophethood, 144 pp.
10- Answer to an Enemy of Islam, 128 pp.
11- Advice for the Muslim, 352 pp.
12- Islam and Christianity, 336 pp.
13- Could Not Answer, 432 pp.
14- Confessions of a British Spy, 128 pp.
15- Documents of the Right Word, 496 pp.
16- Why Did They Become Muslims?, 304 pp.
17- Ethics of Islam, 240 pp.
18- Sahaba 'The Blessed', 384 pp.
19- Islam's Reformers, 320 pp.
20- The Rising and the Hereafter, 112 pp.
21- Miftah-ul-janna, 288 pp.

[365]
DEUTSCH:

1- Islam, der Wee der Sunniten, 128 Seiten


2- Glaube und Islam, 128 Seiten
3- Islam und Christentum, 352 Seiten
4- Beweis des Prophetentums, 160 Seiten
5- Gestandnisse von einem Britischen Spion, 176
Seiten
6- Islamische Sitte, 288 Seiten

EN FRANCAIS:

1- L’slam et la Voie de Sunna, 112 pp.


2- Foi et Islam, 128 pp.
3- Islam et Christianisme, 304 pp.
4- L'evidence de la Prophetie, et les Temps de
Prieres, 144 pp.
5- Ar-radd al Jamil, Ayyuha'l-Walad (Al-Ghazali), 96
pp.
6- Al-Munqid min ad'Dalal, (Al-Ghazali), 64 pp.

SHQIP:

1- Besimi dhe Islami, 96 fq.


2- Nibri Namazit, 208 fq.
3- Rrefimet e Agjentit Anglez,112 fq.

[366]
ESPANOL:

1- Creencia e Islam, 112

Пo pyccKИ:

1- BceM hYЖНaЯ Bepa. (128) cTp.


2- npHSHdHHH AnrjiHftcKoro UlriHOHa, (144) CTp.
3- KnTa6-yc-CajiaT (MojiHTseHHHK) KHHra o HaMase,
(224) ctd.
4- 4-OCbiH moh (256) crp.
5- PeJiHFfl McJiam (256) crp.

BOSHNJAKISHT:

1- Iman I Islama. (128) str.


2- Odgovor Neprijatelju Islam, (144) str.
3- Knjiga o Namazu, (192) str.
4- Nije Mogao Odgovoriti. (432) str.
5- Put Ehl-I Sunneta. (128) str.
6- Ispovijesti Jednog Engleskog Spijuna. (144) str.

[367]
[368]
[369]
[370]
[371]

You might also like