Abba Thuật ngữ Aram mà Chúa Giesu đã dùng để gọi Chúa Acts of apostles Một phần sách Tin

es Một phần sách Tin Mừng được Thánh Luka viết

Cha một cách thương yêu và thân mật cho các cộng đoàn tin hữu đầu tiên sau khi Chúa
Giesu sống lại và lên trời.
Age of Thời kỳ của trào lưu ánh sáng Amen Amen
enlightenment Thời kỳ lịch sử khi mà các ngành khoa học kỹ thuật Cách nói của Chúa Giesu để bắt đầu, xác nhận hay
phát triển mạnh mẽ ở thể kỷ 16. làm chắc chắn những điều Ngài nói. Amen theo
tiếng Hypbrew nghĩa là “đúng nhưng zậy”
Apostles Các môn đệ Ascension Thăng Thiên
Thường được hiều là 12 người được Chúa Giesu chọn Là biến cố sau khi Chúa Gieus sống lại, người được
để sống gần và theo sát với Ngài trong suốt quá trình đưa lên trời và ngự với Chúa Cha
hoạt động mục vụ. Apostles cũng được gán cho
Thánh Paul, người mà chưa từng gặp Chúa Giesu
Babylonian Thời ky lưu đày Babylon Baptism Phép rửa/phép tẩy
Exile Trong khoảng thời gian từ những năm 597 đến 538 Là một trong những truyền thống tôn giáo, là hạnh
BC, những người dân của Judah bị bắt và lưu đàuy ở động dìm vào nước như là biểu tượng của sự tẩy
Babylon. Trong thời gian bị bắt giữ này, nhiều người rửa. Chúa Giesu đã đượcc tẩy rửa do Thánh John
đã bị mất đức tin, nhưng nhiều người lại thì càng tin the Baptist. Phép rửa là một bí tích để giới thiệu một
vào Chúa hơn người gia nhập vào đạo
Body of Christ Thân thể mầu nhiệm Book of Sách khải huyền
Thánh Paul dùng hình ảnh này để diễn tả giáo hội, là revelation Là quyển sách cuối cùng của Tân Ước diễn tả sự
mối dây liên kết giữa Chúa Giesu phục sinh và giáo mong đợi của các Kito hữu đón chờ Chúa Giesu sẽ
hội. trở lại trong vinh quang để hoàn tất công trình của
ngài trên mặt đất. Sách khải huyền được viết để
thêm lòng tin cho các tín hữu bị bách đạo.
Catholic Các thư công giáo Christ Kito
epistles Là bảy thư trong Tân Ước của các thánh Jame, Peter, Hạn từ của những người Kito hữu đầu tiền dùng để
John và Jude. Các lá thư này được gọi là các thánh gọi Chúa Giesu trong cách thức tuyên xưng niềm tin
thư vì được viết cho niềm tin các tín hữu hơn là một rằng Đức Kito là Đấng Messiah , Đấng cứu chuộc
cá nhân nào. nhân loại
Christianity Kito giáo Christian
Là tôn giáo dựa trên cuộc sống và những lời giảng Scripture Sách Kinh Thánh của Kito giáo được viết trong cả
dạy của Chúa Giesu Cựu ước và Tân Ước.
Christ of faith Đức Kito của đức tin Church Giáo hội
Hạn từ để nói về Chúa Giesu của những người Kito bị Là tập hợp những người đã chịu phép rửa cùng
kết án rằng, Chúa Giesu đã được sống lại từ cõi chết tuyên xưng đức tin về Chúa Giesu phục sinh và lời
và Ngài luôn hằng sống. giảng của Ngài, nhờ Chúa Thánh Thần mà cố gắng
 sống lời Chúa trong cuộc sống.
Conversion Hoán cải Covenant Giao ước
Người tuy không có đức tin nhưng nhờ những kinh Sự thỏa hiệp giữa con người và Thiên Chúa. Trong
nghiệm của một người nào đó mà họ được thay đổi và lịch sử Do Thái, mối liên hệ đã được đặc biết thiết
tin vào Chúa lập giữa dân Do Thái và Thiên Chúa qua biến cố núi
Sinai, nơi mà ông Moses gặp Chúa. Từ đó, Thiên
Chúa hứa sẽ bảo vệ dân của người, dân Do Thai
phải hứa giữ luật. Giao ước cũng được gọi là 10
điều răn. Kito hữu tin rằng một giao ước mới đã
được thực hiện qua cuộc sống, sự chết và sự phục
sinh của Chúa Giesu
Cross Thánh giá Crucifixion Đóng đinh
Là biểu tượng bằng gỗ, cũng là nơi đã Chúa Giesu đã Trong thời của Chúa Giesu, một cách để hành hình
bị đóng đinh trên đó. Thánh giá có nhiều ý nghĩa sâu những người DoThai. Người nô lệ bị đóng đính,
sắc và phức tạp đối với Kito hữu về sự hy sinh và treo và chết do mất máu, nghen thở hay bị tấn công
chiến thắng bởi thú vật
Damacus event Biến cố Damas Day of Ngày đền tội
Thánh Paul đã có một cuộc gặp gỡ với Chúa Giesu atonement Là một ngày trọng đại của người Dothai1 ăn năn
phục sinh trên đường đến Damascus, điều này đã thống hối tội lỗi. Ngày này phải ăn chay, cầu
hoàn toàn thay đổi cuộc đời của Thánh Paul. nguyện và rửa tội
Diaspora Tha hương Disciple Trong Tân Ước, những người đi theo Chúa Giesu.
Người Dothai sống ngoài cùng Paslestine trong thời Tiếng Latinh có nghĩa là học sinh, đệ tử
kỳ bị lưu đày ở Babylon.
Discipleship Tình môn đệ Ecumenical Công đồng đại kết
council Tập hợp những vị đứng đầu giáo hội toàn cầu. Đại
kết công đồng đầu tiên là Công đồng Neceae 325CE
và cồng đồng cuối cùng là Công đồng Vatican II
1960.
Epistles Các thư Eucharist Thánh Thể
Là phương pháp viết chung cho các cộng đoàn thời Là bí tích mà những người tín hữu được gọi để
Thánh Paul. Epistles nghĩa là thư tham gia vào mầu nhiệm sự sống, sự chết và phục
sinh của Chúa Giesu qua bữa tiệc, chia sẻ mình và
máu của Chúa Giesu qua hình ảnh bánh và rượu.
Thánh Lễ cử hành bí tích Thánh Thể. Eucharist
nghĩa là”tạ ơn”
Evangelist Tác giả sách tin mừng Exorcism Trừ quỷ
 Hạn từ được gắn cho bốn tác giả viết sách Tin Mừng Là hành động ma quỷ bị trừ ra khỏi một người mà
Luke, Mathew, John và Mark. “Evangelist” có gốc từ nó chiếm giữ
Greek, nghĩa là “Loan báo tin mừng”

Faith sources Nguồn đức tin Fathers of the

Là những tài liệu được viết bởi những tín hữu dưới sự church
tác động của Chúa Thánh Thần mới mục đích là loan
truyền những công việc Thiên Chúa một cách cụ thể
trong những mặt cuộc sống của họ
Gentiles Những người ngoại giáo Gospels Các sách Tin Mừng
Là những người không có cùng đức tin với người Là nguồn tin về Chúa Giesu trong Tân Ước, được
Dothai viết dưới sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần và
được gán cho các tác giả Mathew, Luke, John and
Mark.
Grace Ơn Chúa Great Sanhedrin
Là một tình yêu không điều kiện, là nguồn lực để thay
đổi và cứu rỗi những ai đón nhận tình yêu đó
Hebrews Hipbew Heresies Những dị giáo
Là một nhóm người được tuyển chọn, được biết đến Là những học thuyết sai lệch về đức tin và bị loại
như những người tổ tiên của Dothai. Abraham, Isaac, trừ ra khỏi Giáo hội
Jacop và gia đình họ là những người Hipbrew
High priest Thượng tế tối cao “I am” Tôi là
Trong thời Chúa Giesu, những thượng tế có tầm ảnh Là một cách nói khác trong Tin Mừng Luke mà
hưởng lớn nhất đến thượng hội đồng Dothai và cả Chúa Giesu dùng để diễn tả thân tính của Ngà.
quân sự. Những người này nắm giữ quyền bính, như
một vị vua trong đất nước. Caipha là thượng tế tối cao
nhất trong thời Chúa Giesu
Infancy Chuyện kể thời niên thiếu Inspired text Là những bản văn được tắc động của Chúa Thánh
narrative Là những câu chuyện về thời niên thiếu của Chúa Thần thông chuyển đi sự mạc khải của Thiên Chúa.
Giesu, được tìm thấy trong Tin Mừng Mathew và
Luke
Israel Israelites Là nhựng tổ phụ của Jacob, người được Chúa đặt
tên, sau được gọi là Dothai.
Jerusalem Công đông Gierusalem Jesus Tên của Chúa Giesu nghĩa là Giave đấng cứu chuộc
council Cuộc họp quan trọng của thánh Phaolo với Phero, và Giave là đấng cứu rỗi
Giacobe và Gioan tại Grerusalem với mục đích là
 thống nhất một người dẫn đầu hội thánh và các tín
điều cần được giảng dạy. Kết quả của công đồng đã
đưa ra một quyết định rằng sứ mạng truyền giáo đến
các dân ngoại phải được tiếp tục, không đòi hỏi các
dân ngoại phải trở thành người Dothai trước khi được
chấp nhận vào Giáo hội
Jesus of history Đức Giesu của lịch sử
Hạn từ về thiên tính Con Thiên Chúa người đã đến
với thế gian trong bản thể là Giesu cho đến khi chết.
Judah Giuda
Là đất nước phía nam của người Dothai (phía bắc là
Israel) được thiết lập bởi hai trong số 12 tri tộc Israel.
Thành phố này đã bị hủy diệt bởi người Babilons, cư
dân thì bị lưu đày nhưng những người còn lại trong
nhóm bị lưu đày còn sống sót và quay trở lại để dựng
xây đất nước dưới sự thiết trị của nước ngoài
Judea Trong thời của Chúa Giesu, một tôn giáo trung tâm
của Palestins là Judea, nó cũng từng bị thống trị bởi
người Persians, Greek và Roma
Lamb of God Chiên Thiên Chúa
Là hình ảnh của Chúa Giesu nối kết Ngài với chiên
vượt qua, chiên mà bị giết và hiến tế bởi những người
Dothai cũ trong Lễ Vượt Qua. Hình ảnh này cũng
được tìm thấy trong Tin mừng của Thánh Gioan và
trong sách Khải Huyền
Legalism Vụ luật
Thái độ nhấn mạnh quá mức đến luật lệ và quy định,
nặng về việc thi hành “chữ” hơn là “tinh thần”. trong
thần học luân lý. Thuật ngữ ám chỉ hệ thống đòi hỏi
Jewish law Luật người Dothai
Là trách nhiệm của người Israel với giao ước trên
núi Sinai, nền tảng là 10 điều răn được Thiên Chúa
trao cho Moses trên núi Sinai. Chung hơn, Luật là
sách đầu tiên trong Cựu ước
Judaism Thuyết Judaism
Phong trào thần học luân lý của Cornelius Otto
Jansen, Giám mục Bỉ. Nói chung phong trào chủ
trương một nền luân lý khắc khổ và có quan niệm bi
quan về thân phận con người
Kingdom of Vương quốc Thiên Chúa
God Là vương quốc mà Chúa Giesu nói đến, nơi mà
Ngài ngự trị. Vương quốc này không chỉ là một
tương lai lý tưởng mà còn là sự hiện hữu thật đó là
một sự chung nhất trong thiên nhiên với mối liên
đới giữa Thiên Chúa và loài người và người mọi
người với nhau. Do đó bao hàm cả một sự dựng xây
một xã hội mới dựa trên tình yêu vô điều kiện.
Last supper Bựa tiệc ly
là bữa tiệc trong Lễ Vượt Qua cũng là bữa tiệc cuối
cùng Chúa Giesu ăn với các môn đệ trước khi bị bắt
và bị đóng đính. Đây cũng là sự tưởng niệm của
người Kito hữu như là bí tích thánh thể đầu tiên
trong Thứ Năm Tuần Thánh
Letter to the Thư gửi tín hữu Hibrew
Hebrew Là một phần trong sách Tân Ước được mở rộng hơn
bằng những bài giảng thuyết giáo cho những người
có nguy cơ sống xa rời đức tin vào Chúa Giesu.
 luân luân quy chiếu về luật lệ trong mọi hành vi
Lord Chúa
Một hạn từ chung dùng trong Cựu ước để nói đến
Thiên Chúa. Người Dothai tin rằng nếu gọi Thiên
Chúa bằng tên thì phạm thượng vì làm điều này có
nghĩa là con người trở nên điều khiển Thiên Chúa.
Trong Tân ước, danh hiệu được dùng cho Chúa Giesu
trong 2 cách: Là hạn từ Aramtic để so sánh với
“Thầy”. sau khi biến cố phục sinh, người ta tin rằng
Chúa Giesu đã hiệp nhất thiên tính với Thiên Chua
Matriarchs Tổ mẫu
Những người phụ nữ có trong lịch sử Dothai. Trong
thời khi được biết đến với những tổ phụ thì tổ mẫu
chính là các bà Sara, Rebeca và Rachel.
Miracles Phép lạ
Những công việc hoặc biến cố mà diễn tả sự can thiệp
của Chúa. Trong cuộc đời của Chúa Giesu và những
bản văn Kinh Thánh, phép lạ có ý hiểu là quyền năng
của Chúa qua các thụ tạo, đặc biệt hơn nữa là quyền
năng trên thế lực tội lỗi và sự dữ
New testament Là một phần của Kinh Thánh Kito giáo được gắn liền
một cách cụ thể với niềm tin, có 72 sách: Kinh Thánh,
các thánh thư, thư, khải huyền và công vụ tông đồ
Old testament Là phần thứ nhất của Kinh Thánh Kito giáo, là luật
của Công Giáo, 40 sách có nguồn gốc từ Judainism.
Người Kito hữu tin rằng Cựu ước được trở nên trọn
vẹn ý nghĩa bời Chúa Gieus trong Tân ước
Palestine Tên của một đất nước, nơi Chúa Giesu đã sinh ra vả
lớn lên.
Sách này được quy cho Thánh Phaolo, nhưng các
nhà nghiên cứu ngày nay tin rằng nó được viết bằng
một người khác
Magi Nhà chiêm tinh
Tên gọi những nhà chiêm tinh đi theo ngôi sao đến
thờ lạy Chúa Giesu Hài Đồng.
Messiah Hạn từ được dùng cho người dẫn đầu, người mà dân
Dothai tin và hi vọng. Sau này, hạn từ này được
dùng cho Chúa Giesu, Người mà các Kito hữu tin.
Hạn từ Messaiah nghĩa là “Đấng được sức dầu”
Nationalism Chủ nghĩa dân tộc
Là lòng trung thành với đất nước. trong xã hội của
Chúa Giesu, ý thức chủ nghĩa dân tộc quá mức đã
làm cho một số người Dothai tin rằng “Yêu láng
giềng” hơn là yêu thương chỉ người Dothai
Nicene Creed Kinh Tin Kính bản Nicene
Là bản tóm tắt tuyên xưng đức tin dùng trong khi cử
hành bí tích thánh thể, tuyên ngôn của Giáo hội về
đức tin. Bản kinh này được viết vào công đồng thứ
nhất tại Nicena, 325 CE và là bản tuyển tín chung
của các tông đồ
Oral tradition Tuyền thống truyền miệng
Là những chia sẻ được chọn lựa cẩn thận và những
tuyển chọn có tính trau chuốt cao bởi truyền khẩu.
Những tuyển chọn truyền miếng trong thời kỳ đầu
của các Kito hữu trở thành nền tảng của Tin Mừng
Papyrus Giấy Papyrus
Là một chất liệu được Thánh Phaolo dùng để viết
thư. Là những miếng cây Papyrus mỏng được dán

Paschal lambs Chiên vượt qua
Trong lịch sử Dothai, chiến được hiến tế trong Đền
Thánh vào lễ Vượt qua, cũng như là một nghi thức
đặc biệt của bữa ăn của Người Israel trước biến cố
Xuất hành. Từ Paschal có nguồn gốc từ Hebrew có
nghĩa là “Vượt qua”. Chúa Giesu cũng là một chiên
vượt qua mới qua cái chết của Ngài trên thập giá.
Passion Việc bắt giữ, xét xử và đóng đinh Chúa Giesu được
thuật lại trong cả 4 Tin Mừng.
Patriarchs Các tổ phụ
Từ tổ phụ có nghĩa là “cha, trưởng của một gia đình
hay một dân tộc”. đây là hạn từ chung để nói về 3 tổ
phụ dân Dothai: Abraham, Isaac và Gicop.
Penticost Lễ Hiện xuống
Theo truyền thống Kito giáo, là biến cố là Thần khí
tuân đổ trên các tông đồ, biến đổi họ trở nên những
nhứng nhân can đảm cho Chúa Giesu Phục sinh.
Lễ Ngũ Tuần
Theo truyền thống Dothai giáo, người Dothai cử hành
việc tạ ơn theo luật Moses. Từ Penticost có nguồn gốc
từ Hylap “Năm mươi” để tưởng niệm 50 ngày , sau
khi rời Aicap, Moses nhận luật của Chúa trên núi
Sinai. Trong lịch sử, ngày lễ này còn là việc cử hành
mùa gặt của người Dothaim là thời gian để có được
những món quà của Chúa và diễn tả lòng biết ơn với
Ngài
Priests Tư tế: Là nhóm đứng đầu trong dân Dothai chịu trách
nhiệm để dâng lễ hiến tế trong đền thờ
Linh Mục: Là một trong 3 chức thánh trong GH Roma
lại mới nhau.
Paschal mystery Mầu nhiệm vượt qua
Toàn thể những sự kiện của Chúa Giesu cứu dân
của ngài, từ khi Ngài thiết lập bí tích Thánh thể tại
bữa tiệc ly cho đến cái chết và sự phục sinh, sau
cùng là biến cố Chúa Thánh Thần hiện xuống. Tất
cả những sự kiến này làm thành một “Vượt qua
mới”, là sự vượt qua cái chết đến sự sống. màu
nhiệm vượt qua theo đức tin của người Kito giáo là
Thiên Chúa sau cùng sẽ mang đến sự sống sau khi
đau khổ và chết.
Passover Sự vượt qua
Là một thánh lễ của người Dothai để tưởng nhớ sự
giải phóng kỳ diệu của người Israel ra khỏi Aicap,
sự xuất hành. Vào thời Chúa GIesu, tuần lễ vượt
qua bao gồm nghi thức hiến tế chiên trong Đền thờ.
Pauline epistle Thư Phaolo
Pharises Một nhóm người trí thức Dothai nhiệt thành với
pháp luật và truyền thống, ra đời vào thế kỷ thứ II
TCN. Họ phê bình Đức Giesu về việc Ngài tha tội,
vi phạm Sabbat và đi lại với người tội lỗi. Tuy
nhóm Pharisieu chống đối Đức Giesu nhưng cũng
không thiếu kẻ giúp đỡ người
Pronouncement
story
Prophets Ngôn sứ
Một hình ảnh đặc biệt được thấy trong lịch sử Dothai,
người luôn kêu gọi (hô to = challenge) dân Chúa sống
với Giao ước của họ với Thiên Chúa. Hạn từ
“Prophet” có nghĩa là “Người hô lớn tiếng”
Rabbi Trong thời của Chúa GIesu, những người ký lục (làm
việc sao chép tài liệu và lưu giữ hồ sơ) được học tập
trong hội đường, Từ Rabbi nghĩa là “thầy” hay
“chuyên gia lề luật”
Remnant Số người còn lại
Là một nhóm người Dothai còn sống sót sau biến cố
phá hủy thành Jerusalem và sau thời lưu đày ở
Babilon, họ quay lại để xây dựng Jerusalem và đền
thờ
Sabbath Ngày sabat
Là ngày cuối tuần để nghỉ ngơi và cầu nguyện, ngày
này có từ biến cố sáng tạo trong sách sáng thế. Ngày
sa bát của người Dothai từ thứ chiều thứ 5 đến chiều
thứ 7. Việc phụng sự của Người Công giáo vào ngày
Chúa nhật cũng có nguồn gốc từ ngày Sabath của
người Dothai
Savaltion Sự cứu chuộc
Là công trình của Thiên Chúa giải thoát con người ra
khỏi tội lỗi. Sự cứu chuộc là một món quà từ Thiên
Chúa mà con người không thể đoạt được chỉ bằng khả
năng. Thánh Paul dùng hạn từ “Salvation” bằng một
số từ đồng nghĩa khác như “Redeemption (Cứu độ),
righteousness và justification (sự công chính) và
reconciliation (sự giải hòa với…).
Scribes Ký lục
Là nhóm những người trưởng Dothai và nhà học giả,
chịu trách nhiệm cho việc giảng dạy luật Moses. Họ
được gọi là Rabbi. Trong Kinh Thánh, Ký lục là
những người chống đối Chúa Giesu bởi vì họ phải
mang lấy một sức ép từ phía người dân chỉ vì việc
Protestant Cuộc cải cách Tin Lành
Reformation Là một biến chuyển lớn vào thế kỷ 16 do Martin
Luther về việc phản đối Giáo Hội Công giáo Roma,
chức Giáo hoàng.
Religious truth Sự thật trong tôn giáo
Là tầng sâu ý nghĩa của việc Chúa tỏ bày mạc khải
cho con người qua các biến cố lịch sử
Resurrection Phục sinh
Là biến cố Chúa Giesu sống lại từ cõi chết
Sadducees Người Xadoc
Là tầng lớp tư tế quý tộc trong xã hội Dothai.
Những người Xadoc thường được thỏa hiệp với
chính quyền Roma nhưng họ lại là những người bảo
thủ trong vấn đề tôn giáo do đó Dothai giáo không
phát triển được. Những trưởng nhóm Xadoc thì đối
ngược với những người Pharisieu về mặt chính trị
và tôn giáo.
Scholasticism Học thuyết kinh viện
Là một nhánh của triết học dựa trên những khái
niệm của nhà triết học Hylap cổ Aristotle và một số
còn mở rộng qua lĩnh vực Logic
Second Vatican Công đồng Vatican thứ 2
Council Là một cuộc họp giữa các người đứng đầu trong
Giáo hội Công giáo Roma từ năm 1962 đến 1965.
Công đồng nói về việc thay đổi trầm trọng trong
Giáo hội, kệ cả việc quay trở lại với ý nghĩa Kinh
Thánh, sự bất đồng ý kiến giữa giáo hội, giảm thiểu
 thực hành luật lệ Moses cứng nhắc.
- Ký lục còn là những người làm công việc sao
chép tài liệu và lưu giữ hồ sơ.
Sin Là một tư tưởng của môt người tự do chọn lựa điều
sai trái trong mối tương quan cá nhân giữa người đó
với Thiên Chúa. Tội lỗi cũng được hiểu như là một tệ
nạn xã hội làm ảnh hưởng đến con người, đơn giản vì
họ còn sống chung với những người khác
Synagogue Hội đường
Nơi hội họp công cộng chung ở Jerusalem, là trung
tâm thờ phượng và học lề lật và Kinh Thánh của
người Dothai. Đức Giesu và thánh Phalo đã từng tham
gia những buổi hội họp và giảng thuyết tại hội đường
Tax collector Người thu thuế
Là những người Dothai, là tay sai và làm thuê cho
Roma để thu thuế từ người Dothai. Sau khi thu thuế,
họ sẽ được thừa hưởng số tiền còn dư. Họ là những
người bị xem thường coi khinh
Ten 10 điều răn
commandment Là bia đá chứa luật của Chúa được ban cho Moses tại
s núi Sinai trong Cựu ước. 10 điều răn được người
Dothai và Kito hữu giữ gìn như hướng dẫn đạo đức
trong đời sống mối ngày
Tradiction Truyền thống
Vocation Ơn gọi
Là tiếng mời gọi từ Thiên Chúa cho một người để
hoàn thành một công việc hay một ý nghĩa nào đó. Từ
Vocation trong Latin có nghĩa là “tiếng gọi mời”
căng thẳng giữa tôn giáo và khoa học, hệ thống lại
nghi thức phụng vụ, đặc biệt là việc cử hành bí tích
thánh thể.
Son of God Là hạn từ của người Israel thường dùng để nói về vị
vua trong vương quốc của họ, hoặc là một người tốt
nào đó. Sau này, hạn từ này bị thay đổi là dùng để
nói về thiên tính của Chúa Giesu trong Tân Ước
Synoptic
Gospels
Temple Đền thờ
Là nhà của Thiên Chúa nguy nga tráng lệ được xây
dựng bởi vủa Salomon tại Jerusalem. Đền trở thành
trung tâm sinh hoạt và thờ phượng của người
Dothai. Vào năm 587 BC, đền bị phá hủy bởi người
Babilon nhưng sau vài thập kỷ, đền được xây dựng
lại bởi những người sống sót sau cuộc lưu đày ở
Babilon.
Torah
Là bản luật của Dothai trong Cựu ước. Torah cũng
là tên của 5 quyển sách đầu tei6n trong Cựu ước
Trinitry Mầu nhiệm 3 ngôi
Là một học thuyết của Kito giáo nới về ba thiên tính
của Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Thần,
cũng là sự tồn tại của Thiên Chúa
Yahweh Người Hebrew dùng để nói về Thiên Chúa, được
dịch từ “Ta là đấng ta là” hoặc “Ta là Đấng luôn
luôn tồn tại và hiện hữu”. Nó biểu thị cho Thiên
Chúa là Đấng Sáng Tạo và tác thành các quy luật tự
nhiên và lịch sử. Người Dothai vào thời Chúa Giesu
giữ tên này như là cách tôn kính mà không dám kêu
 lên, ngày cả trong khi sử dụng Kinh Thánh
Zealots