‫کاری‬

‫ﻣ‬
‫ق‬
‫ور ‌‬

‫ﺠﻠ‬
‫‪SHE‬‬
‫‪ET M‬‬
‫‪ETA‬‬
‫‪L WO‬‬
‫‪RKIN‬‬

‫ﻪﺳ‬
‫‪G‬‬

‫ﺎﺧ‬
‫ •برش‌کاری‬
‫ﺖ‬
‫ •خم‌کاری‬
‫ •کشش ورق‬
‫ •سایر عملیات شکل‌دهی ورق‌های فلزی‬
‫ •سنبه و ماتریس در فرآیندهای ورق‌کاری‬
‫و‬

‫ •عملیات ورق‌کاری که توسط پرس قابل اجرا نمی‌باشند‬

‫‪ | www.irmpm.com‬مجله فنی مهندسی ساخت و تولید ‪ -‬شماره ‪54‬‬

‫ •خم‌کاری موادی به شکل لوله‬

‫ﺗﻮ‬

‫واژه‌شناسی ورق‌کاری‬
‫‪ .1‬برش‌کاری ‪Cutting‬‬ ‫‪Sheet Metalworking Terminology‬‬
‫ق بزرگ به ورق های کوچک یا برش دور تا دور ورق یا‬ ‫ بریدن ور ‌‬ ‫ ‪ -1‬سنبه و ماتریس “‪”Punch and die‬‬
‫ایجاد سوراخ بر روی آن را می گویند ‪.‬‬
‫ﻟﯿﺪ‬

‫ ابزارآالتی که به شکل نری(پانچ) و مادگی(ماتریس) به منظور‬

‫‪ .2‬خم‌کاری ‪Bending‬‬ ‫انجام برش‌کاری‪ ،‬خم‌کاری و کشش ورق استفاده می شود‪.‬‬
‫کج کردن یک ورق حول یک محور مستقیم‬ ‫ ‪ -2‬پرس “‪”Stamping press‬‬
‫‪ .3‬کشش ‪Drawing‬‬ ‫ ‪ -3‬قطعات پرسی “‪”Stampings‬‬
‫ شکل‌دهی ورق به اشکال محدب و مقعر‬ ‫ سه بخش اصلی از فرآیندهای ورق‌کاری‬

‫‪77‬‬
 ‫برش‌کاری ‪Cutting‬‬
‫بریدن ورق بین دو لبه برنده تیز(سنبه و ماتریس) را برشکاری می گویند‬

‫ﻣ‬
‫شکل ‪-1‬مراحل برشکاری‬

‫ﺠﻠ‬
‫ﻪﺳ‬
‫(‪ )d‬آغاز شکست در دو لبه برش مقابل هم که ورق را جدا می‌سازد‬

‫سه روش اصلی که در پرسکاری به برشکاری معروف است‪:‬‬ ‫(‪ )a‬لحظاتی پیش از تماس پانچ با قطعه کار‬
‫ • ‪shearing‬‬
‫ • ‪Blanking‬‬
‫ﺎﺧ‬
‫ • ‪Punching‬‬

‫روش ‪( Shearing‬گیوتین ‪ -‬قیچی)‬

‫برش ورق در امتداد یک خط مستقیم بین دو لبه برنده را می گویند‪.‬‬
‫ •معموال برای برش ورق‌های بزرگ به تکه‌های کوچک برای‬
‫ﺖ‬
‫عملیات ساخت بعدی استفاده می‌شود‬

‫(‪ )b‬پانچ قطعه را تحت فشار قرار می‌دهد که باعث ایجاد تغییر شکل‬
‫پالستیک در آن می‌شود‬
‫و‬

‫‪ | www.irmpm.com‬مجله فنی مهندسی ساخت و تولید ‪ -‬شماره ‪54‬‬

‫شکل ‪ -3‬فرآیند ‪: Shearing‬‬

‫ﺗﻮ‬

‫(‪ )a‬نمای جانبی فرآیند ‪Shearing‬‬

‫(‪ )b‬نما از روبروی یک دستگاه برش فلز که به تیغه فوقانی شیب‌دار مجهز‬
‫شده است‪ ،‬عالمت ‪ v‬نشان‌دهنده جهت حرکت است‬
‫ﻟﯿﺪ‬

‫فرآیند سوراخکاری و پولک زنی (‪)BlankingandPunching‬‬

‫‪ Blanking‬بالنکینگیاپولکزنی‬ ‫ ‬
‫برش ورق و جداسازی تکه‌های برش خورده از ورق خام‬ ‫ ‬
‫(‪ )c‬پانچ به قطعه فشار وارد آورده و به داخل آن نفوذ می‌کند که باعث ایجاد‬
‫•وقتی ورق بین سنبه و ماتریس بریده می شود قسمتی از ورق‬
‫سطح برش صافی می‌شود‬
‫روی قالب و قسمتی از سوراخ ماتریس بیرون می افتد‪ .‬اگرتکه برش‬

‫‪78‬‬
 ‫‪ ، blanking‬برای برش‌های گرد به قطر ‪: Db‬‬ ‫خورده که از سوراخ ماتریس بیرون می افتد‪ ،‬قطعه دلخواه باشد‪،‬آن را‬
‫قطر پانچ = ‪Db -2c‬‬ ‫ ‬ ‫‪ blank‬می گویند‪ .‬ورق باقیمانده روی ماتریس دورریز است‪.‬‬
‫قطر نمونه جداشده‪Db :‬‬ ‫ ‬
‫پانچ یا سوراخکاری‪ -‬برش ورق مشابه ‪ Blanking‬است با این‬
‫که در رابطه ‪ c‬مقدار لقی است‬ ‫ ‬ ‫تقاوت که تکه‌های بریده شده دورریز هستند و پرت ورق به حساب‬

‫ﻣ‬
‫در پانچ‪ ،‬برای سوراخ به قطر ‪Dh‬‬ ‫می‌آیند‬
‫قطر سوراخ پانچ = ‪Dh‬‬ ‫ ‬ ‫ •ورق باقی مانده قطعه دلخواه است‬

‫ﺠﻠ‬
‫قطر سوراخ ماتریس = ‪Dh + 2c‬‬ ‫ ‬
‫که در رابطه ‪ c‬مقدار لقی است‬ ‫ ‬

‫ﻪﺳ‬
‫شکل ‪ -4‬فرآیندهای (‪ Blanking )a‬و (‪ )b‬پانچ‬

‫میزان لقی(بازی برش) در برش ورق‬

‫ﺎﺧ‬ ‫‪Clearance in Sheet Metal Cutting‬‬
‫لقی به فاصله بین سنبه (پانچ) و ماتریس اتالق می‌شود‬
‫ •مقادیر معمول لقی بین ‪ 4‬تا ‪ 8‬درصد ضخامت ورق خام است‬
‫ ‪ -‬اگر میزان لقی کم باشد‪ ،‬خطوط شکست از هم عبور می‌کنند که‬
‫باعث ایجاد سطوح صیقلی دوگانه و نیروی بزرگی در دستگاه می‌شود‪.‬‬
‫ﺖ‬
‫شکل ‪ - 6‬اندازه ماتریس تعیین‌کننده اندازه تکه جداشده ‪ Db‬در‬ ‫ ‪ -‬اگر میزان لقی زیاد باشد‪ ،‬فلز بین دو لبه برنده‪ ،‬گیر می‌کند که‬
‫فرآیند ‪ blanking‬است‪ ،‬اندازه پانچ تعیین‌کننده انداز سوراخ ‪ Dh‬است‬ ‫باعث بزرگ شدن پلیسه می‌شود‪.‬‬

‫لقی زاویه‌ای‬ ‫میزان لقی در برش ورق‬

‫هدف‪ :‬این لقی اجازه می‌دهد که ماده بریده شده از ورق به آسانی‬ ‫ •لقی توصیه‌شده توسط رابطه زیر قابل محاسبه است‪:‬‬
‫از داخل ماتریس به بیرون بیفتد‬ ‫‪c = at‬‬
‫و‬

‫ •مقادیر معمول ‪ 0.25° :‬تا ‪ 1.5°‬در هر طرف‬ ‫که در آن ‪ c‬مقدار لقی‪ a ،‬ضریب لقی‪ ،‬و ‪ t‬برابر با ضخامت ورق است‪.‬‬
‫‪ | www.irmpm.com‬مجله فنی مهندسی ساخت و تولید ‪ -‬شماره ‪54‬‬

‫ •مقدار ضریب لقی (‪ )a‬بر اساس جنس فلز تعیین می‌شود‪.‬‬

‫ضریب لقی (‪ )a‬برای سه گروه از فلزات‬

‫ﺗﻮ‬

‫گروه فلزات‬ ‫‪a‬‬

‫آلیاژهای آلومینیوم ‪ 1100S‬و ‪ 5052S‬و همه تمپر شده ها‬ ‫‪0.045‬‬

‫آلیاژهای آلومینیوم ‪ 2024ST‬و ‪ ، 6061ST‬برنج‪ ،‬فوالد نورد‬ ‫‪0.060‬‬

‫ﻟﯿﺪ‬

‫سرد شده نرم‪ ،‬استنلس استیل نرم‬

‫فوالد نورد سرد نیمه سخت‪ ،‬استنلس استیل سخت و نیمه‬ ‫‪0.075‬‬
‫سخت‬
‫شکل ‪ - 7‬لقی زاویه‌ای‬
‫اندازه سنبه و ماتریس برای فرآیندهای بالنکینگ و پانچ در‬

‫‪79‬‬
 ‫ •قابل اجرا بر روی پرس برک‬ ‫نیروهای برش‬
‫ •ماتریس‌های ‪-V‬شکل ساده و ارزان هستند‬ ‫مقدار این نیروها برای تعیین تناژ پرس حائز اهمیت است‬
‫‪F=StL‬‬
‫که در رابطه فوق ‪ S‬مقاومت برشی ماده‪ t ،‬ضخامت ورق و ‪ L‬طول‬

‫ﻣ‬
‫خط برش است‬

‫ﺠﻠ‬
‫خم‌کاری ‪Bending‬‬

‫کج کردن ورق حول یک محور مستقیم به منظور ایجاد تغییر‬

‫شکل دائمی در آن‬

‫ﻪﺳ‬
‫شکل ‪ )a( - 12‬خم‌کاری ‪V‬‬

‫خم‌کاری روی لبه‬

‫ﺎﺧ‬
‫ •مناسب برای تیراژ تولید باال‬
‫ •ورقگیر مورد نیاز است‬
‫ •ماتریس‌ها پیچیده‌تر و گران‌تر هستند‬
‫شکل ‪ )a( -11‬خم‌کاری ورق‬

‫شکل ‪ )b( -12‬خم‌کاری روی لبه‬ ‫ماده در سمت داخل نسبت به تار خنثی تحت فشار و بیرون تار‬
‫خنثی تحت کشش است‬
‫و‬ ‫ﺖ‬

‫شکل ‪ )b( -11‬تغییر طول کششی و فشاری‪ ،‬هر دو در فرآیند‬ ‫‪ | www.irmpm.com‬مجله فنی مهندسی ساخت و تولید ‪ -‬شماره ‪54‬‬
‫خم‌کاری اتفاق می‌افتند‬
‫ﺗﻮ‬

‫کشش آمدن ورق حین خم‌کاری‬

‫ • اگر شعاع خم نسبت به ضخامت ورق کوچک باشد‪ ،‬فلز حین‬
‫خم‌کاری کش می‌آید‪.‬‬
‫ • تخمین میزان کش آمدن حائز اهمیت است به این خاطر که‬
‫طول قطعه نهایی با ابعاد مورد نظر یکی شود‬
‫ﻟﯿﺪ‬
‫انواع خم‌کاری‬
‫ •خم‌کاری ‪ :V‬به وسیله یک ماتریس ‪-V‬شکل اجرا می‌شود‬
‫ •خم‌کاری روی لبه (‪ : )Edge bending‬به وسیله یک ماتریس‬

‫ • مشکل‪ :‬تعیین طول تار خنثی قطعه قبل از خم‌کاری‬ ‫قائم‬

‫فرمول مقدار کشش آمدن ورق در خم‌کاری‬
‫‪Bend Allowance Formula‬‬ ‫خم‌کاری ‪V‬‬
‫‪BA=2π A/‬‬
‫‪360‬‬
‫)‪x(R+ Kba t‬‬ ‫ •برای تولیدات ارزان‬

‫‪80‬‬
 ‫که در آن‪ BA ،‬میزان کش آمدن‪ A ،‬زاویه خم‌‪ R ،‬شعاع خم‪t ،‬‬
‫ضخامت ورق و ‪ Kba‬ضریب تخمین میزان کش آمدن ورق است‪.‬‬

‫‪ • R<2t ، Kab = 0.33‬‬

‫ﻣ‬
‫‪ • R>=2t ، Kab = 0.50‬‬

‫ﺠﻠ‬
‫برگشت فنری در خم‌کاری‬
‫عبارتست از افزایش زاویه خم پس از برداشتن سنبه از روی قطعه‬
‫شکل‪ -14‬ابعاد دهنه ماتریس ‪ )a( : D‬ماتریس ‪-V‬شکل (‪ )b‬ماتریس مالشی‬
‫کار‬
‫کشش عمیق ‪Drawing‬‬
‫ • علل برگشت فنری‪:‬‬

‫ﻪﺳ‬
‫شکل‌دهی ورق به منظور ساختن قطعات فنجانی شکل‪ ،‬جعبه‌ای‬
‫ •هنگامی که فشار از روی قطعه برداشته می‌شود‪ ،‬انرژی االستیک‬
‫شکل یا سایر قطعات با منحنی‌های پیچیده توخالی‬
‫در قطعه باقی می‌ماند‪ ،‬که باعث می‌شود قطعه مقداری از شکل اصلی‬
‫ • تکه ورق بریده شده روی قسمت توخالی ماتریس قرار می‌گیرد‬
‫خود را بازیابی کند‪.‬‬
‫و سپس سنبه آن را به داخل ماتریس فشار می‌دهد‪.‬‬
‫ • محصوالت تولیدی به این روش ‪ :‬بطری‌های نوشیدنی‪،‬‬
‫پوسته‌های مهمات‪ ،‬قسمت‌های بدنه خودرو‪ ،‬ظروف آشپزخانه‪،‬‬
‫سینک ظرفشویی و ‪...‬‬
‫ﺎﺧ‬
‫ﺖ‬
‫شکل ‪ -13‬برگشت فنری در خم‌کاری خود را در کاهش زاویه خم و افزایش شعاع‬
‫خم نشان می‌دهد‪ )1( :‬حین خم‌کاری‪ ،‬قطعه کار تحت فشار قرار گرفته تا شعاع ‪ Rb‬و‬
‫زاویه ‪ ’Ab‬ابزار (منظور سنبه در خم‌کاری ‪ )V‬را به خود بگیرد (‪ )2‬پس از کنار رفتن‬
‫پانچ‪ ،‬قطعه مقداری برمی‌گردد و به زاویه '‪ A‬و شعاع ‪ R‬می‌رسد‪.‬‬
‫و‬
‫‪ | www.irmpm.com‬مجله فنی مهندسی ساخت و تولید ‪ -‬شماره ‪54‬‬

‫نیروی خم‌کاری‬
‫حداکثر نیروی مورد نیاز خم‌کاری به صورت زیر تخمین زده‬
‫می‌شود‪:‬‬
‫ﺗﻮ‬

‫‪K bf TSwt 2‬‬

‫شکل ‪ )a( 19‬کشش یک قطعه فنجانی شکل‪:‬‬
‫=‪F‬‬
‫‪D‬‬
‫(‪ )1‬آغاز عملیات پیش از تماس پانچ با قطعه کار‬ ‫ ‬
‫که در آن‪ F‬نیروی خم‌کاری‪ TS ،‬استحکام کششی ماده‪w ،‬‬
‫(‪ )2‬تقریبا در انتهای کورس‬ ‫ ‬
‫عرض قطعه کار در راستای محور خم و ‪ t‬ضخامت ورق است‪ .‬برای‬
‫ﻟﯿﺪ‬

‫(‪ )b‬قطعه کار متناظر‬ ‫ ‬

‫خم‌کاری به روش ‪ V‬ضریب ‪ Kbf=1.33‬و برای خم‌کاری بر روی لبه‬
‫(‪ )1‬تکه ورق در ابتدای فرآیند‬ ‫ ‬
‫این ضریب ‪ 0.33‬خواهد بود‪.‬‬
‫(‪ )2‬قطعه پس از کشش‬ ‫ ‬
‫• لقی در کشش‬
‫ •وجوه جانبی سنبه و ماتریس توسط لقی ‪ c‬که توسط رابطه زیر‬

‫‪81‬‬
 ‫ •فنجانی‌هایی با کف کروی به جای کف صاف‬ ‫تعیین می‌شود‪ ،‬از هم جدا می‌شوند‪:‬‬
‫ •منحنی‌های غیر منتظم (نظیر بدنه خودرو)‬ ‫‪c = 1.1 t‬‬
‫ •هر کدام از این اشکال از لحاظ فنی مشکالت خاص خود را در‬ ‫که در رابطه فوق ‪ t‬ضخامت ورق است‬
‫فرآیند کشش‪ ،‬دارند‬ ‫ •به عبارت دیگر‪ ،‬لقی برابر با ‪ 10‬درصد بیشتر از ضخامت ورق‬

‫ﻣ‬
‫است‬
‫سایر عملیات شکل‌دهی ورق که بر روی پرس‌های رایج‪،‬‬

‫ﺠﻠ‬
‫اجرا می‌شود‪:‬‬ ‫نسبت کشش ( ‪DR (Drawing Ratio DR‬‬
‫ •عملیاتی که با ابزارآالت فلزی انجام می‌شود‪.‬‬ ‫برای شکل استوانه‌ای رابطه به ساده‌ترین شکل تعریف می‌شود‪:‬‬
‫ •عملیاتی که با ابزارآالت منعطف الستیکی اجرا می‌شود‪.‬‬ ‫‪Db‬‬
‫اطوکشی‬ ‫= ‪DR‬‬
‫‪Dp‬‬
‫ •این فرآیند ضخامت دیواره استوانه فنجانی شکل را یکنواخت‌تر‬

‫ﻪﺳ‬
‫می‌کند‬ ‫که در آن ‪ Db‬قطر تکه ورق است و ‪ Dp‬قطر پانچ است‬
‫ •مثال‪ :‬بطری فلزی نوشیدنی‌ها و لوله توپ‬ ‫ ‬
‫• این نسبت نشان‌گر کشش پذیری ورق است‪.‬‬
‫• حد باالیی برابر با ‪ 2‬است‬

‫کوچک شدن ‪r‬‬

‫ • مجددا برای شکل استوانه‌ای به صورت زیر تعریف می‌شود‪:‬‬
‫ﺎﺧ‬ ‫=‪r‬‬
‫‪Db − D p‬‬
‫‪Db‬‬
‫ ‬

‫• مقادیر ‪ r‬باید کم‌تر از ‪ 0.5‬باشد‬

‫ﺖ‬
‫شکل ‪ - 25‬فرآیند اطوکشی برای دست‌یابی به ضخامت دیواره‬ ‫نسبت ضخامت به قطر‬
‫یکنواخت‌تر (‪ )1‬آغاز فرآیند (‪ )2‬حین فرآیند‬ ‫حاصل تقسیم ضخامت ورق بر قطر آن پیش از کشش‬
‫به نازک شدن و افزایش طول دیواره‌ها توجه کنید‬ ‫نسبت ضخامت به قطر ورق = ‪t/Db‬‬
‫ •مقدار مطلوب نسبت ‪ t/Db‬الزم است بیشتر از ‪ 1‬درصد باشد‪.‬‬
‫برجسته کاری ‪Embossing‬‬ ‫ •با کاهش نسبت ‪ ، t/Db‬قطعه به سمت چروک شدن می‌رود‪.‬‬
‫و‬

‫ •از این فرآیند به منظور ایجاد فرو رفتگی در ورق نظیر حروف‬
‫تعیین اندازه بالنک ورق پیش از کشش‬
‫‪ | www.irmpm.com‬مجله فنی مهندسی ساخت و تولید ‪ -‬شماره ‪54‬‬
‫برجسته‪ ،‬یا برجستگی‌های تقویتی استفاده می‌شود‬
‫ •به منظور درست بودن اندازه‌های قطعه نهایی پس از کشش‪،‬‬
‫الزم است اندازه تکه ورق آغازین ‪ Db‬صحیح باشد‪.‬‬
‫ﺗﻮ‬

‫ •با برابر گذاشتن حجم تکه ورق آغازین و حجم قطعه کار نهایی‪،‬‬
‫می‌توان به ‪ Db‬دست یافت‬
‫ •برای ساده‌سازی محاسبات‪ ،‬از نازک شدن ورق در دیواره‌ها‬
‫چشم‌پوشی شود‪.‬‬
‫ﻟﯿﺪ‬

‫سایر اشکال غیر استوانه‌ای‬

‫ •قوطی‌های چهارگوش یا مستطیلی (نظیر سینک ظرفشویی)‬
‫شکل‪ )a( :Embossing -26‬مقطع عرضی سنبه و ماتریس در هنگام‬ ‫ •گلدان‌های پله‌دار (پاشنه دار)‬
‫پرس کردن ورق (‪ )b‬قطعه نهایی با راه‌های برجسته‬ ‫ •مخروط‌ها‬

‫‪82‬‬
 ‫فرآیند ‪( Guerin‬شکل‌دهی با استفاده از پرس پد الستیکی)‬

‫ﻣ‬
‫ﺠﻠ‬
‫ﻪﺳ‬
‫شکل ‪ -28‬فرایند ‪ )1( - Guerin‬قبل و (‪ )2‬بعد‬
‫شکل ‪ )a( 31‬قالب پروگرسیو (مرحله ای) (کفشک فوقانی‪ ،‬سنبه‌ها‪ ،‬نگه‬ ‫عالمت‌های ‪ v‬و ‪ F‬به ترتیب نشان‌دهنده حرکت و اعمال نیرو می‌باشند‬
‫دارنده ورق ‪ ،‬نوار ورق‪ ،‬ماتریس‪ ،‬کفشک تحتانی) (‪ )b‬قطعه تولیدشده متناظر‬ ‫مزایای روش ‪Guerin‬‬
‫(نوار ورق‪ ،‬نیم شیار‪ ،‬سنبه چهارگوش‪ ،‬پانچ گرد‪ ،‬تکه کردن قطعه‪ ،‬قطعه نهایی)‬ ‫ •هزینه ابزارآالت ارزان‬
‫ﺎﺧ‬ ‫ •بلوک شکل دهنده می‌تواند از چوب‪ ،‬پالستیک یا هر ماده‌ای که‬
‫به آسانی شکل گیرد‪ ،‬ساخته شود‪.‬‬
‫ •پد الستیکی می‌تواند با بلوک‌های فرم‌دهنده مختلفی استفاده شود‪.‬‬
‫ •این فرآیند برای تولیدات با تعداد ضرب پایین‪ ،‬مناسب است‪.‬‬
‫ﺖ‬
‫قالب برای فرآیندهای ورق‌کاری‬
‫اکثر فرآیندهای شکل‌دهی با پرس‪ ،‬توسط ابزارآالت سنبه و‬
‫ماتریس رایج انجام می شود‪.‬‬
‫ •این ابزارآالت برای یک قطعه‪ ،‬به طور اختصاصی طراحی‬
‫می‌شوند‪.‬‬
‫ •واژه قالب پرسی بیشتر برای قالب ها با قابلیت تعداد ضرب باال‬
‫و‬

‫استفاده می‌شود‪.‬‬
‫‪ | www.irmpm.com‬مجله فنی مهندسی ساخت و تولید ‪ -‬شماره ‪54‬‬

‫ﺗﻮ‬

‫شکل ‪ -32‬اجزای یک دستگاه قالب پرس مکانیکی مرسوم (قوای محرک‪،‬‬

‫چهارچوب شاسی‪ ،‬بستر‪ ،‬بالشتک‪ ،‬رم‪ ،‬چرخ‌طیار)‬

‫انواع چهارچوب شاسی دستگاه پرس‬

‫ •چهارچوب فضادار‪ -‬به شکل حرف ‪ C‬است و اغلب به صورت‬
‫ﻟﯿﺪ‬

‫‪ C-frame‬شناخته می‌شود‬
‫ •چهارچوب با وجوه جانبی مستقیم ‪ -H-frame‬ساختاری‬
‫شبیه به جعبه دارد و برای تناژهای باال استفاده می‌شود‪.‬‬ ‫شکل ‪ - 30‬اجزای سنبه و ماتریسی که برای فرآیند ‪ Blanking‬مورد‬
‫استفاده قرار می‌گیرد‬

‫‪83‬‬
‫ •نیروی ‪ Fdie‬می‌تواند با برقراری تعادل بین مولفه‌های عمودی‬
‫نیروها‪ ،‬تعیین شود‪.‬‬ ‫سیستم‌های محرک و قدرت‬
‫خم‌کاری به روش نورد‬ ‫ •پرس‌های هیدرولیک‪ -‬این پرس‌ها از سیلندر‪-‬پیستون‌های‬
‫با استفاده از نورد‪ ،‬ورق‌های فلزی بزرگ به مقاطع منحنی شکل‬ ‫بزرگ برای حرکت دادن رم استفاده می‌کنند‬

‫ﻣ‬
‫داده می‌شود‬ ‫ – کورس حرکت رم نسبت به پرس‌های مکانیکی‪ ،‬بیشتر است‬
‫ – مناسب برای کشش عمیق‬

‫ﺠﻠ‬
‫ – سرعت پایین‌تری نسبت به دستگاه‌های مکانیکی دارد‬

‫ • پرس‌های مکانیکی‪ -‬حرکت دورانی موتور را به حرکت خطی‬

‫رم تبدیل می‌کنند‬
‫ – نیروهای باال در انتهای کورس حرکت به وجود می‌آید‬

‫ﻪﺳ‬
‫ – مناسب برای فرآیندهای پانچ و ‪blanking‬‬

‫عملیات ورق‌کاری که توسط پرس انجام نمی‌شوند‬

‫ • شکل‌دهی با کشش روی سنبه (بدون ماتریس)‬
‫‪Stretch forming‬‬
‫شکل ‪ -40‬خم‌کاری به روش نورد‬ ‫ • رول فرمینگ و رول بندینگ ‪Roll bending and forming‬‬
‫شکل‌دهی به روش نورد‬ ‫ • چرخکاری ‪( Spinning‬فرآیند شکل‌دهی است که در آن یک‬
‫ﺎﺧ‬
‫می‌توان به وسیله نورد‪ ،‬فرآیند شکل‌دهی یک کویل ورق را به‬
‫صورت پیوسته توسط غلتک‌های متقابل به انجام رساند‬
‫قطعه با تقارن محوری به تدریج حول یک سنبه دوار توسط یک‬
‫غلتک دوار شکل‌دهی می‌شود)‬
‫ • فرآیندها با نرخ انرژی باال‬
‫‪Highenergyrate forming processes‬‬
‫ﺖ‬
‫شکل‌دهی کششی بدون ماتریس ‪Stretch Forming -‬‬
‫ورق فلزی به طور همزمان کشیده و خم می‌شود تا تغییر شکل‬
‫حاصل شود‬
‫و‬

‫‪ | www.irmpm.com‬مجله فنی مهندسی ساخت و تولید ‪ -‬شماره ‪54‬‬

‫شکل ‪ - 41‬شکل‌دهی یک مقطع ناودانی شکل به صورت پیوسته‬
‫ﺗﻮ‬

‫)‪(1‬نورد مستقیم ‪straight rolls‬‬ ‫ ‬ ‫شکل ‪ 39‬شکل‌دهی کششی بدون ماتریس‪ )1( :‬آغاز فرآیند‪)2( ،‬‬
‫(‪ )2‬شکل‌دهی جزئی ‪partial form‬‬ ‫سنبه شکل‌دهی به داخل قطعه کار نیروی ‪ Fdie‬را وارد می‌نماید که باعث‬
‫(‪ )3‬شکل‌دهی نهایی ‪final form‬‬ ‫کشیدگی و خم‌شدن آن می‌شود‪ F .‬برابر با نیروی کششی است‬

‫روش چرخکاری ‪Spinning‬‬ ‫نیروی مورد نیاز در فرآیند شکل‌دهی کششی‬

‫ﻟﯿﺪ‬

‫فرآیند شکل‌دهی است که در آن یک قطعه با تقارن محوری‬

‫به تدریج حول یک سنبه دوار توسط یک غلتک دوار شکل‌دهی‬ ‫‪F = LtY f‬‬
‫می‌شود‪.‬‬ ‫که در آن ‪ F‬نیروی کشش‪ L ،‬طول ورق در راستای عمود بر‬
‫سه نوع دارد‪:‬‬ ‫کشش‪ t ،‬ضخامت ورق و ‪ Yf‬جریان تنش در قطعه کار است‪.‬‬
‫‪ -1‬روش مرسوم ‪Conventional spinning‬‬

‫‪84‬‬
 ‫ ‪ -2‬روش برشی ‪Shear spinning‬‬
‫ ‪ -3‬روش تیوبی ‪Tube spinning‬‬
‫شکل ‪ -20.42‬روش مرسوم (‪ )1‬تنظیم در ابتدای فرآیند (‪ )2‬حین فرآیند و‬
‫(‪ )3‬تکمیل فرآیند‬

‫ﻣ‬
‫ﺠﻠ‬
‫شکل‌دهی با توان باال ‪HERF‬‬
‫فرآیندهای شکل‌دهی هستند که فلز با مصرف مقدار زیادی انرژی در‬
‫یک زمان کوتاه‪ ،‬فرم می‌گیرد‪.‬‬
‫ •این نوع فرآیندها شامل موارد زیر می‌شوند‪:‬‬
‫– شکل‌دهی به روش الکترومغناطیسی‬ ‫– شکل‌دهی الکتروهیدرولیک ‬ ‫ ‬ ‫ – شکل‌دهی انفجاری‬

‫ﻪﺳ‬
‫شکل‌دهی انفجاری‬
‫با استفاده از انرژی ناشی از انفجار‪ ،‬ورق فلزی به داخل حفره ماتریس شکل‌دهی می شود‪.‬‬
‫ • انفجار باعث به وجود آمدن موجی به صورت شوک می‌شود که انرژی خود را برای فرستادن ورق به داخل حفره ماتریس منتقل می‌کند‪.‬‬
‫ • کاربردها‪ :‬قطعات بزرگ‪ ،‬به عنوان نمونه صنعت هوافضا‬
‫ﺎﺧ‬
‫ﺖ‬

‫شکل ‪ -45‬شکل‌دهی انفجاری‪:‬‬

‫(‪ )1‬آماده‌سازی (‪ )2‬انفجار صورت می‌گیرد و (‪ )3‬موج انفجار قطعه را شکل‌دهی می‌کند و گازهای انفجار از سطح آب بیرون می‌روند‬
‫و‬
‫‪ | www.irmpm.com‬مجله فنی مهندسی ساخت و تولید ‪ -‬شماره ‪54‬‬

‫شکل‌دهی به روش الکترومغناطیسی‬

‫ورق فلزی توسط نیروی مکانیکی ناشی از میدان الکترومغناطیسی که‬
‫ی شود‪.‬‬
‫در قطعه‌کار به وسیله یک سیم‌پیچی القا می‌شود‪ ،‬شکل‌دهی م ‌‬
‫ﺗﻮ‬

‫ •این فرآیند در حال حاضر در بین فرآیندهای ‪ HERF‬به صورت‬

‫گسترده‌تری مورد استفاده قرار می‌گیرد‬
‫ •کاربردها‪ :‬قطعات تیوبی‬
‫شکل‪ -47‬شکل‌دهی به روش الکترومغناطیسی‪ )1( :‬مرحله آماده‌سازی که‬
‫در آن سیم‌پیچی به داخل قطعه‌کار تیوبی شکلی قرار داده می‌شود که توسط‬
‫ﻟﯿﺪ‬

‫ماتریس احاطه شده است‪ )2( ،‬قطعه شکل یافته‬

‫‪85‬‬