‫دوولسم ټولګی ‪ -‬ریاضي‬

‫قسمي کسرونه‬
‫‪)x(P‬‬
‫‪)x(Q‬‬
‫شکل ولیکی شي او هغه وکوالی شو چي د‬ ‫په‬
‫‪x Q x P‬‬
‫دوه پولینوم وي او د‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫که‬

‫‪)x(A‬‬ ‫‪)x(C‬‬ ‫‪)x(C )x(A )x(P‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪)x(B‬‬
‫قسمي کسرونه ویل کېږي‪.‬‬ ‫‪)x(D‬‬
‫او‬ ‫‪)x(D‬‬ ‫‪)x(B‬‬ ‫‪)x(Q‬‬
‫په شکل تجزیه کړو‪ ،‬په دي صورت‬

‫د یوې کسري افادې د لیکلو لپاره د حاصل جمع په ډول الندې پړاوونه تعقیب کوو‪.‬‬

‫‪ .1‬واقعي کسرونه افاده جوړوي‪ .‬کسر مخرج تجزیه کوو او الندې حالتونه په نظر کې نیسو‪.‬‬

‫‪)x(Q‬‬
‫تجزیه کې د لومړي درجي بینومونه غیر تکراري وي‪ ،‬د قسمي کسرونو شکل د ثابتو‬ ‫په‬ ‫لومړی حالت‪ :‬که د‬
‫‪......‬کي نیسو‪.‬‬
‫په ‪B‬پاک‪C‬‬
‫‪,A ,‬‬ ‫اعدادو‬

‫بیلګي‪ :‬الندې کسرونه په قسمي کسرونو تجزیه کړئ‪.‬‬

‫‪2x‬‬
‫?‪‬‬
‫‪x  4x  3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1.‬‬

‫‪:‬حل‬
‫‪2x‬‬ ‫‪2x‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫)‪A(x  1)  B(x  3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x  4x  3 (x  3)(x  1) x  3 x  1‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪(x  3)(x  1‬‬
‫‪2x‬‬ ‫‪Ax  A  Bx  3B‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2x  (A  B)x  A  3B‬‬
‫)‪(x  3)(x  1‬‬ ‫)‪(x  3)(x  1‬‬
‫‪A  B  2 ‬‬ ‫‪A3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ A  3B  0 ‬‬ ‫‪B  1‬‬
‫‪2x‬‬ ‫‪2x‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x  4x  3 (x  3)(x  1) x  3 x  1 x  3 x  1‬‬
‫‪2‬‬

‫‪1‬‬
‫ ریاضي‬- ‫دوولسم ټولګی‬

6 x
?
x  x  20
2
2.

‫حل‬:
6 x 6 x A B A(x  4)  B(x  5)
   
x  x  20 (x  5)(x  4) x  5 x  4
2
(x  5)(x  4)
6 x Ax  4A  Bx  5B
   6  x  (A  B)x  4A  5B
(x  5)(x  4) (x  5)(x  4)
11
A
 A  B  1  9
 
 4A  5B  6  B
2
9
11 2

6 x 6 x 11 2
  9  9  
x  x  20 (x  5)(x  4) x  5 x  4
2
9(x  5) 9(x  4)

a x    
n
x Q
‫ د قسمي کسرونو مخرج د‬،‫راشي‬ ‫په شکل کي‬ ‫ هر وخت د ضرب عوامل د‬:‫دويم حالت‬

a , x   ,     
3 2 1 n
a x a x  .....,
a x
‫په شکل کي په پام کي نیول کیړي او د کسرونو صورت د اعدادو په شکل لکه‬

......
:‫ د الندي بیلګي په ډول‬.‫کي شاید ونیول شي‬C‫پام‬B‫په‬,A ,

2
‫ ریاضي‬- ‫دوولسم ټولګی‬

.‫ الندې کسرونه په قسمي کسرونو باندې تجزیه کړئ‬:‫بیلګي‬

3x  2
?
1. x  4x  4x
3 2

‫حل‬:
3x  2 3x  2 3x  2 A B C A(x  2) 2  Bx(x  2)  Cx
     
x 3  4x 2  4x x(x 2  4x  4) x(x  2)2 x x  2 (x  2)2 x(x  2)2
3x  2 A(x 2  4x  4)  Bx 2  2Bx  Cx
   3x  2  Ax 2  4Ax  4A  Bx 2  2Bx  Cx
x(x  2) 2
x(x  2) 2

1
A
AB 0  2
 1
3x  2  (A  B)x 2  (4A  2B  C)x  4A  4A  2B  C  3  B 
 2
4A  2  C2
3x  2 3x  2 3x  2 A B C 1 1 2
       
x  4x  4x x(x  4x  4) x(x  2)
3 2 2 2
x x  2 (x  2) 2
2x 2(x  2) (x  2) 2

x 4  2x 3  x 2  3x
?
x 2  2x  4
2.

‫حل‬:

x 4  2x 3  x 2  3x 3x
 x2  2
x  2x  1
2
x  2x  1
3x 3x A B A(x  1)  B
   
x  2x  1 (x  1)
2 2
x  1 (x  1) 2
(x  1)2
A  3  A  3
3x  Ax  A  B  
A  B  0 B  3
x 4  2x 3  x 2  3x 3x 3 3
 x2  2  x2  
x  2x  1
2
x  2x  1 x  1 (x  1) 2

3
‫دوولسم ټولګی ‪ -‬ریاضي‬

‫‪)x(Q‬تجزیه کې ترینوم شامل وي‪.‬‬

‫په‬ ‫دریم حالت‪ :‬که د‬

‫‪3 x2 ‬‬
‫‪1 x 3‬‬
‫کسر په قسمي کسرونو‪ A‬باندې تجزیه کړئ‪.‬‬ ‫بیلګه‪ ::‬د‬

‫‪:‬حل‬

‫‪2x  3‬‬ ‫‪2x  3‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪Bx  C‬‬ ‫)‪A(x 2  x  1)   Bx  C  (x  1‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x 3  1 (x  1)(x 2  x  1) x  1 x 2  x  1‬‬ ‫)‪(x  1)(x 2  x  1‬‬
‫‪2x  3  Ax 2  Ax  A  Bx 2  Bx  Cx  C  (A  B)x 2  (A  B  C)x  A  C‬‬
‫‪5‬‬
‫‪A‬‬
‫‪AB 0 ‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪A  B  C  2  B  ‬‬
‫‪3‬‬
‫‪A  C  3 ‬‬
‫‪4‬‬
‫‪C‬‬
‫‪3‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ x‬‬
‫‪2x  3‬‬ ‫‪2x  3‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪Bx  C‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2‬‬ ‫‪ 3  23‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪x  1 (x  1)(x  x  1) x  1 x  x  1 x  1 x  x  1‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪:‬پایله‬
‫قسمی کسرونه د توابع کسرونو د انتیګرال حل لپاره په کارېږي‪ ،‬ځینې د انتیګرال توابع نشو کوالی چې په مستقیم ډول حل‬
‫کړو‪ ،‬لومړی د هغه قسمي کسرونه تجزیه کسرونه کوو او وروسته له دې نه انتیګرال نیسو‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫ ریاضي‬- ‫دوولسم ټولګی‬

‫پوښتنې‬

‫ تجزیه کړئ‬A‫ کسرونو‬A‫الندې کسرونه په قسمي‬.

1.
 x 2  2x  12 4x 2  3x  8 2x 4  8x 3  7x 2  3x  4
a) b) c)
x 3  2x 2  6x  5 x 3  2x  4 x 2  9x  3
2.

1 3x 2  6x  2 x4  1
a) b) c)
x (x  1)
4
x 3  4x 2  5x  2 x 2 (x  1)
3x 2  5x  10 3x 2  18x  36
d) 3 e) 3
x  2x 2  4x  8 x  6x 2  9x

3.

3x  7 x 2  3x  4 x 2  13x  10 x5
a) b) c) d)
(x  x  1)(x 2  4)
2
x 4  2x 2  1 x 3  5x 2 x4  1