Κατατακτήριες Εξετάσεις | Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΑΠΘwww.hist.auth.

gr ›
κατατακτήριες-εξετάσεις
... Σπουδών στην Ιστορική Έρευνα και στην Αρχαιολογία, Τέχνη και Πολιτισμό ...
φοιτητών/τριών στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Αρχαιολογία, ...ττικής –
Κεφάλας της Τελικής Νεολιθικής. Σ’ αυτόν διακρίνονται τρεις χρονικές περίοδοι: η
Πρωτοκυκλαδική Ι (3200 – 2800 π.Χ.), γνωστή και ως ομάδα Γρόττας – Πηλού, η
Πρωτοκυκλαδική ΙΙ (2800 – 2300 π.Χ.), γνωστή και ως ομάδα Κέρου – Σύρου και η
Πρωτοκυκλαδική ΙΙΙ (2300 – 2000 π.Χ.), γνωστή και ως ομάδα Φυλακωπής Ι.
ΙΙ. Πολιτισμική Ομάδα Κέρου-Σύρου
Με την πολιτισμική ομάδα Κέρου-Σύρου (2800/2700-2300 π.Χ.) μπορούμε να
αρχίσουμε να μιλούμε για Εποχή του Μετάλλου στις Κυκλάδες. Η πολιτισμική αυτή
ομάδα είναι σύγχρονη με την Πρωτοελλαδική ΙΙ περίοδο, την Τροία ΙΙ και την
Πρωτομινωική ΙΙ περίοδο. Μόνο τώρα οι τύποι μετάλλινων αντικειμένων γίνονται
πολυάριθμοι και συνοδεύονται από ένα ολόκληρο φάσμα νέων σχημάτων κεραμικής,
ευρύτατα διαδεδομένων σε όλο το Αιγαίο (Renfrew 1972, σ.311). Πέρα από την
εξάπλωση των προϊόντων μεταλλουργίας παρατηρείται επίσης αύξηση των
πολιτισμικών συναλλαγών και τάση αστικοποίησης στις κοινωνίες. Η ποικιλία των
κεραμικών και λίθινων αγγείων διαφοροποιείται από αυτή της πολιτισμικής ομάδας
Γκρόττας-Πηλού. Ενώ οι τάφοι της προηγούμενης φάσης περιέχουν κυλινδρικές και
σφαιρικές πυξίδες, πίθους με λαιμό και, συχνά, με ψηλό πόδι, διακόσμηση
ιχθυάκανθας, καθώς και μαρμάρινους τύπους όπως η καντήλα, η φιάλη και το ρυτό
με επίπεδη βάση, αντιθέτως οι τάφοι της πολιτισμικής ομάδας Κέρου-Σύρου δεν
περιέχουν τίποτε από αυτά, με εξαίρεση τις φιάλες που συνεχίζουν να παράγονται.
Κάποια από τα νέα σκεύη είναι οι οινοχόες, οι φακοειδείς πυξίδες που συχνά φέρουν
μαύρη γραπτή διακόσμηση, τα τηγανόσχημα σκεύη με εμπίεστη και εγχάρακτη
διακόσμηση, αγγεία με υποπόδιο, σαλτσιέρες κ.α. Τέλος, η ειδωλοπλαστική του
πολιτισμού Κέρου-Σύρου χαρακτηρίζεται κατά κύριο λόγο από τα ειδώλια με
διπλωμένους βραχίονες.

Μικροί οικισμοί με λιθόκτιστα σπίτια, νεκροταφεία με κιβωτιόσχημους τάφους,

μαρμάρινα ειδώλια και αγγεία, αποτελούν τα κύρια χαρακτηριστικά του Πρωτοκυκλαδικού
πολιτισμού, που διαμορφώνονται ήδη από την Πρωτοκυκλαδική Ι. Εξόρυξη μετάλλων,
ιδιαίτερη ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας και επέκταση των εμπορικών ανταλλαγών σε
ολόκληρο το Αιγαίο χαρακτηρίζουν την Πρωτοκυκλαδική ΙΙ, τη χρυσή περίοδο του
Κυκλαδικού πολιτισμού.
Την περίοδο αυτή επικρατεί στο Αιγαίο το λεγόμενο «διεθνές πνεύμα», όρος που
διατυπώθηκε από τον Άγγλο C. Renfrew, τον σημαντικότερο μετά το Χρ. Τσούντα
ερευνητή των Προϊστορικών Κυκλάδων. Εντατικές επαφές με το βόρειο και ανατολικό
Αιγαίο και πιθανές μετακινήσεις πληθυσμών κατά τη μεταβατική φάση Καστρί,
συνοδεύονται από εγκατάλειψη των παλιών μικρών οικισμών και οδηγούν στη δημιουργία
νέων μεγάλων οικισμών κατά την Πρωτοκυκλαδική ΙΙΙ.
Μεταβατική Φάση Λευκαντί Ι – Καστρί
Κατά τα τέλη της Πρωτοκυκλαδικής II και της Πρωτοελλαδικής ΙΙ (2450 / 2350 – 2200 /
2150 π.Χ.) εμφανίζονται κάποια πρωτόγνωρα στοιχεία στην αρχιτεκτονική, την κεραμική
και τη μεταλλοτεχνία των Κυκλάδων και της κεντρικής και νότιας ηπειρωτικής Ελλάδας,
τα οποία παρουσιάζουν ομοιότητες με αντίστοιχα στοιχεία από το βόρειο και το
ανατολικό Αιγαίο (Τροία ΙΙ – ύστερη, Ερυθρά – Κίτρινη Πολιόχνη).
Οι ομοιότητες αυτές συνδέονται από ομάδα ερευνητών με μετακινήσεις πληθυσμών από το
βόρειο Αιγαίο και τη δυτική Μικρά Ασία προς τις Κυκλάδες και με τη διάδοση των νέων
αυτών στοιχείων στην παράλια ηπειρωτική χώρα. Σύμφωνα με άλλη άποψη οι ομοιότητες
αυτές είναι απόρροια των εντατικών εμπορικών επαφών που άρχισαν πριν τα μέσα της
3ης χιλιετίας π.Χ., στο πλαίσιο εξασφάλισης μετάλλων από τις Κυκλάδες, και οδήγησαν
σταδιακά στη διαμόφωση μιας πολιτισμικής κοινής στο Αιγαίο, η οποία περιγράφεται με
τον όρο «διεθνές πνεύμα».
Στοιχεία της φάσης αυτής, γνωστής ως φάση Λευκαντί I – Καστρί, εντοπίζονται στη
Σκύρο (Παλαμάρι), την παράκτια Θεσσαλία (Πευκάκια), τη Βοιωτία (Λιθαρές), σε
παράλιους οικισμούς και νεκροταφεία της ανατολικής Αττικής (’γιος Κοσμάς), της
δυτικής Εύβοιας (Λευκαντί, Μάνικα) και της Αργολίδας (Λέρνα, Τίρυνς), στην Αίγινα
και σε οικισμούς των Κυκλάδων (Καστρί Σύρου, Πάνορμος και σπήλαιο Ζα Nάξου, Σκάρκος
Ίου).
Χαρακτηριστικά στοιχεία αυτής της λεγόμενης και «ανατολίζουσας» φάσης είναι η
οχύρωση των Πρωτοκυκλαδικών οικισμών (Καστρί Σύρου, Πάνορμος Νάξου), η χειροποίητη
κόκκινη και μαύρη στιλβωμένη κεραμική, η χρήση, για πρώτη φορά στο Αιγαίο,
κεραμικού τροχού και η ιδιαίτερη ανάπτυξη της μεταλλουργίας του μπρούντζου, που στο
βόρειο Αιγαίο είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη από τις αρχές της 3ης χιλιετίας π.X.
Χαρακτηριστικά σχήματα αγγείων της περιόδου είναι τα κύπελλα με μια ή δύο λαβές, τα
δέπατα αμφικύπελλα και οι λοξότμητες ή ευρύστομες πρόχοι με σφαιρικό σώμα. Ο
κεραμικός τροχός χρησιμοποιείται στην κατασκευή ανοιχτών φιαλών. Τέλος, στη
μεταλλοτεχνία, η αρχαιομετρική μελέτη των μπρούντζινων αντικειμένων από τις
Κυκλάδες (Kαστρί) αποδεικνύει τη χρήση κραμάτων κασσιτερούχου μπρούντζου, όμοιας
σύστασης με εκείνα που χρησιμοποιήθηκαν στην Τροία και την Πολιόχνη Λήμνου.
Μέση Χαλκοκρατία
Σε αντίθεση με την Πρώιμη Χαλκοκρατία, τα αρχαιολογικά κατάλοιπα της Μέσης στα
νησιά του Αιγαίου είναι προς στιγμήν περιορισμένα και επιτρέπουν μια πρώτη μόνον
προσέγγιση της οικιστικής, οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης των νησιωτικών
κοινοτήτων της περιόδου. Στα νησιά του βόρειου και του ανατολικού Αιγαίου,
πρωτοαστικά κέντρα της Πρώιμης Χαλκοκρατίας όπως η Πολιόχνη Λήμνου και η Θερμή
Λέσβου κατοικούνται και πάλι, μετά από εγκατάλειψη μερικών εκατοντάδων ετών, χωρίς
όμως να ανακτήσουν την παλαιά τους αίγλη.
Αντίθετα με αυτά, οικισμοί όπως το Μικρό Βουνί Σαμοθράκης και το Κουκονήσι Λήμνου
κατοικούνται χωρίς διακοπή και γνωρίζουν πληθυσμιακή αύξηση, οικοδομική επέκταση
και οικονομική ακμή, οφειλόμενη κατά βάση στη θέση τους πάνω στους θαλάσσιους
εμπορικούς δρόμους που ένωναν τον Εύξεινο Πόντο και τη Μικρά Ασία με το κεντρικό
Αιγαίο, την ηπειρωτική Ελλάδα και την Κρήτη.