ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ
ΕΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

ΑΝΔΡΕΑΣ ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ & ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ

http://users.uoi.gr/gramisar/prosopiko/vlaxopoulos/index.htm

Παρουσιάζεται η διαδοχή των πολιτισμών στην Ηπειρωτική Ελλάδα και στον Αιγαιακό χώρο κατά
την Εποχή του Λίθου και την Εποχή του Χαλκού.

1 Η παλαιολιθική εποχή σε Ευρώπη και Ελλάδα (1.000.000 – 10.000 π.Σ.) ……….…..3

Σπήλαια Μάνης (Απήδημα), Ηπείρου (Μπόιλας), Λευκάδας, Αργοστολίου, Καλαμπάκας
(Θεόπετρας), Αργολίδας (Φραγθι), Κύθνου (Μαρουλάς), Αλοννήσου (Γιούρα),

2 Νεολιθικός πολιτισμός σε Ελλάδα και Ευρώπη 7η – 4η Χιλιετία π.Χ. ………………47

Τσατάλ Χουγιούκ, Ιεριχώ, Ζερέλια Αλμυρού, Αρκαδικό Δράμας, Σέσκλο, Κουφόβουνο Λακωνίας,
Δισπηλιό Καστοριάς, Μαγούλες Θεσσαλίας, Διμήνι. Ζα Νάξου, Σαγκρί Νάξου, Σαλιαγκός Αντιπάρου,
Αλεπότρυπα Διρού, Κρήτη, Φτελιά Μυκόνου, Σιταγροί Δράμας, Νέα Νικομήδεια Βέροιας,
3 Πρωτοελλαδική περίοδος 3η χιλιετία π.Χ. …………………………………………… 131
Ορχομενός, Λέρνα Αργολίδος, Τίρυνθα, Ασίνη Αργολιδος, Λέπρεο Ηλείας, Ακοβίτικα Καλαμάτας,
Κολώνα Αίγινας, Μάνικα Χαλκίδας, Εύτρηση βοιωτίας, Θηβαις, Ζυγουριές Κορινθίας

4 Πρωτοκυκλαδικός Πολιτισμός 3η Χιλιετία π.Χ ………………………………………...165

Στρόφιλας Άνδρου, Σύρος Καστρί, Σύρος Χαλανδριανή, Άγιοι Ανάργυροι Νάξος, Φυλακωπή Μήλου
(Φάση Ι)

5 Πολιτισμοί του ΒΑ Αιγαίου 3η Χιλιετία π.Χ. …………………………………………... 213

Τροία, Λήμνος: Άη Στράτης, Πολιόχνη, Κουκονήσι, Μύρινα, Λέσβος Θερμή, Μικρό Βουνί
Σαμοθράκης, Θάσος Σκάλα Σωτήρος, Xίος Εμποριό, Σάμος Ηραίο και Τηγάνι (Πυθαγόρειο)

6 Η Πρώιμη Εποχή του Χαλκού στο Αιγαίο 3η Χιλιετία π.Χ. …………………………...322

Σκύρος Παλαμάρι, Εύβοια Μάνικα, Αίγινα Κολώνα, Ρόδος Ασώματος

7 Το Αιγαίο κατά τη 2η χιλιετία π.Χ. …………………………………………………….… 358

Κέα Αγ. Ειρήνη, Φυλακωπή Μήλου, Ακρωτήρι Θήρας, Ιαλυσός ρόδου

8 Μινωικός πολιτισμός ………………………………………………………………………. 373

9 Μυκηναϊκός πολιτισμός …………………………………………………………………… 450

10 Η Μεσόγειος κατά την 3η και 2η χιλιετία π.Χ. ………………………………………… 601

Μάλτα, Μεσοποταμία, Συρία Ebla, Αίγυπτος, ΚΡΗΤΗ-ΑΙΓΥΠΤΟΣ, Συρία Μάρι, Το ναυάγιο του
Uluburun

11 Μέθοδοι χρονολόγησης στην Αρχαιολογία, Ι. Παππάς ………………………… . 674

3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
 ΑΠΡ 530
Εισαγωγή στον Μυκηναϊκό πολιτισμό

Διδάσκων: Ανδρέας Βλαχόπουλος

Βασική βιβλιογραφία μαθήματος (στα ελληνικά)

Βασιλικού Ντ., Μυκηναϊκός πολιτισμός, Αθήνα 1995
(διατίθεται στην ιστοσελίδα του μαθήματος με άδεια της συγγραφέως)

Βλαχόπουλος A.Γ. (επιμ.),

Αρχαιολογία – Νησιά του Αιγαίου (Αθήνα 2006)
Αρχαιολογία – Εύβοια και Στερεά Ελλάδα (Αθήνα 2008)
Αρχαιολογία – Πελοπόννησος (Αθήνα 2012)

Δημακοπούλου Κ. (επιμ.), Ο Μυκηναϊκός Κόσμος. Πέντε αιώνες πρώιμου

Ελληνικού πολιτισμού 1600-110 π.Χ., Αθήνα 1988

Dickinson O.T.P.K., Η προέλευση του Μυκηναϊκού πολιτισμού, Αθήνα 1992

Mυλωνάς Γ., Πολύχρυσοι Μυκήναι, Αθήνα 1983

Ruiperez M., J. Melena, Οι Μυκηναίοι Έλληνες, Αθήνα 1996

Τσούντας Χρ., Μυκήναι και Μυκηναίος πολιτισμός, Αθήναι 1893

Vermeule, E. Ελλάς, Εποχή του Χαλκού, Αθήνα 1983

 Γενική βιβλιογραφία μαθήματος

Τα μαθήματα αρ. 16, 19-22, 24-29 στον ιστότοπο των Μαθημάτων

Προϊστορικού Αιγαίου του Πανεπιστημίου Dartmouth (επιμέλεια καθ. J.
Rutter): http://www.dartmouth.edu/~prehistory/aegean/

Δημακοπούλου Κ. (επιμ.), Τροία, Μυκήνες, Τίρυνς, Ορχομενός. Εκατό χρόνια

από το θάνατο του Ερρίκου Σλήμαν, Αθήνα 1990

Dickinson O.T.P.K., Αιγαίο - Εποχή του Χαλκού, Αθήνα 2003

Faure P., Η καθημερινή ζωή στη Μυκηναϊκή εποχή, Αθήνα 1987

Galaty M., W. A. Parkinson (επιμ.), Rethinking Mycenaean palaces II, UCLA

Cotsen Institute of Archaeology, Los Angeles 2007

Hooker J., Εισαγωγή στη Γραμμική Β γραφή, Αθήνα 1994

Μοuntjoy P., M υκηναϊκή γραπτή κεραμική: οδηγός ταύτισης, Αθήνα 1998

Treuil R., P. Darcque, J.-Cl. Poursat, G. Touchais, Οι Πολιτισμοί του Αιγαίου

κατά τη Νεολιθική και την Εποχή του Χαλκού, Αθήνα, 1996

Φωτογραφικό υλικό 


Αραβαντινός, Β. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών , Ίδρυμα Ι. Λάτση, Αθήνα 2010


http://www.latsis-
foundation.org/megazine/publish/ebook.php?book=62&preloader=1

Δημοπούλου - Ρεθεμιωτάκη, Ν. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου , Ίδρυμα Ι. Λάτση,

Αθήνα 2005
http://www.latsis-foundation.org/megazine/publish/ebook.php?book=8&preloader=1

Καλτσάς, Ν. Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Ίδρυμα Ι. Λάτση, Αθήνα 2007

http://www.latsis-foundation.org/megazine/publish/ebook.php?book=31&preloader=1

Marinatos, S. - Hirmer, M. Kreta, Thera und das mykenische Hellas , Muenchen 1976
Μέρος 1o. Εισαγωγικό περίγραμμα.
Ιστορία της έρευνας

Στόχοι,περιεχόμενο, μεθοδολογία, δομή του

μαθήματος. Η ιστορία της έρευνας και η
βιβλιογραφία των μαθημάτων. Μυκηναϊκή
γεωγραφία.

Οι πρώτοι ανασκαφείς. Ερρίκος Σλήμαν και

Χρήστος Τσούντας. Ο κόσμος τουΟμήρου και
η Μυκηναϊκή πραγματικότητα.

«Μυκηναϊκή αρχαιολογία»

Όμηρος: Ποιο παρελθόν περιγράφει;

Ηρόδοτος, γνωρίζει τους μύθους

Θουκυδίδης, Ιστορίαι
(βιβλίο Α: Αρχαιολογία)

Τραγικοί ποιητές

Μυθολογία

Ατθιδογράφοι, Ερατοσθένης, Πάριο

χρονικό: απόπειρες χρονολογικής προσέγγισης
απώτατου παρελθόντος, αποδεικνύεται ότι γενικά
ευσταθούν
Περιηγητές, ερασιτέχνες αρχαιολόγοι μελετούν ερείπια και πηγές
ιστορικών χρόνων, ταυτίζουν αρχαίες θέσεις, σύγχυση για την προ-
κλασική εποχή

Ερρίκος Σλήμαν / Heinrich Schliemann (1822-1890)

1868: Ιθάκη
1870: Τροία
1874: Μυκήνες, Ορχομενός, Τίρυνθα (1884)

W.M. Flinders Petrie (χρονολόγηση μέσω αναγωγών στην

αιγυπτιακή αρχαιολογία)

Χρήστος Τσούντας (1857-1934), Αρχαιολογική Εταιρεία των

Αθηνών: Μυκήνες, Βαφειό Λακωνίας

1900: Sir Arthur Evans: Κνωσός, “Μινωικός” πολιτισμός

1920-1960: Οργανωμένες ανασκαφές μυκηναϊκών θέσεων Αργολίδας,

Κορινθίας και Μεσσηνίας
• Αρχαιολογική Εταιρεία των Αθηνών (Γ. Μυλωνάς, Σπ. Ιακωβίδης)
• Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή (Alan Wace, William Taylour)
• Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (Wilhelm Doerpfeld)
• Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών (Carl Blegen)
• Σουηδικό Ινστιτούτο (Axel Persson)

Μυκηναϊκός χάρτης Πελοποννήσου: Μυκήνες, Τίρυνθα, Μιδέα-Δενδρά,

Ασίνη, Κοράκου, Ζυγουριές,
Νησιά του Αιγαίου: Τ. D. Atkinson, Φυλακωπή Μήλου, 1896-99

Κ. Κουρουνιώτης, C. Blegen: Ανάκτορο Εγκλιανού στην Πύλο

Σπ. Μαρινάτος: Μυκηναϊκή Μεσσηνία και Αττική, Ακρωτήρι Θήρας

1960 κ.εξ. Αρχαιολογική Υπηρεσία του ΥΠΠΟ, ξένες αρχαιολογικές

σχολές, πανεπιστημιακές αποστολές
 Μυκήνες
Η ακρόπολη

Ανάκτορο

Εργαστήρια, οικίες

Πύλη Λεόντων - Τείχη

Ταφικός Κύκλος Α
Θρησκευτικό κέντρο

Ταφικός Κύκλος Β

ΜΥΚΗΝΕΣ: ΑNAΣKAΦEΣ - EPEYNEΣ

Κείμενο: Σπ. Ιακβίδης, πηγή: εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία (www. archetai.gr)

Tο 1841 η νεοσύστατη εν Aθήναις Aρχαιολογική Eταιρεία έστειλε τον K. Πιττάκη ο οποίος περιορίστηκε να
ελευθερώσει την Πύλη των Λεόντων από τις επιχώσεις που την είχαν φράξει, να καθαρίσει λίγο το εσωτερικό του
θολωτού τάφου του Aτρέως και να σκάψει γύρω στον τάφο της Kλυταιμνήστρας. Kατόπιν ήρθε ο H. Schliemann ο
οποίος, αφού άνοιξε το 1874 τριάντα τέσσερα ερευνητικά σκάμματα στην ακρόπολη, κατέληξε το 1876 να σκάψει
την Πύλη των Λεόντων και πέντε από τους τάφους του βασιλικού περιβόλου καθώς και δύο σπίτια δίπλα στον
Kύκλο, τα οποία εθεώρησε μέρος του ανακτόρου του Aγαμέμνονος. Tον ακολούθησε ο Π. Σταματάκης που
έσκαψε τον έκτο βασιλικό τάφο, ευρήκε μεταξύ δύο τοίχων ένα θησαυρό από πολύτιμα σκεύη και κοσμήματα και,
το 1883, εξέχωσε τον δρόμο του Aτρέως. Tο 1884 ο Γερμανός λοχαγός B. Steffen τοπογράφησε την περιοχή και
εξέδωσε τους "Xάρτες των Mυκηνών" (Karten von Mykenai) που υπήρξαν το μόνο σχετικό βοήθημα ως το 2002,
οπότε η Aρχαιολογική Eταιρεία σε συνεργασία με την Bρετανική Aρχαιολογική Σχολή Aθηνών εξέδωσε τον
Aρχαιολογικό Άτλαντα Mυκηνών (Archaeological Atlas of Mycenae) που κατοπτρίζει την σημερινή κατάσταση του
χώρου.
Tο 1886 η Aρχαιολογική Eταιρεία ανέθεσε την ανασκαφή στον έφορό της Xρ. Tσούντα ο οποίος ως το 1897
έσκαψε το σύνολο σχεδόν της ακροπόλεως, τον ναό των ιστορικών χρόνων στην κορυφή του λόφου, πέντε από
τους θολωτούς τάφους και πάνω από 100 θαλαμοειδείς, δημοσίευσε όμως μέρος μόνο του ανακτόρου, μία οικία
που επήρε το όνομά του και μερικά εντυπωσιακά ευρήματα από την ακρόπολη και τους τάφους. Tα επόμενα 11
χρόνια κατέγινε στην αναστήλωση και στερέωση ορισμένων κτισμάτων μέσα στην ακρόπολη. Aκολούθησαν
μερικές τοπικές έρευνες όπως του A. Kεραμόπουλλου στον ταφικό κύκλο A το 1913. Tο 1920 παραχωρήθηκε το
δικαίωμα της ανασκαφής στην Aγγλική Σχολή υπό τον A.J.B. Wace, ο οποίος έσκαψε κατά διαστήματα μέχρι το
1957, συμπληρώνοντας τις έρευνες του Tσούντα στην ακρόπολη (Σιταποθήκη και το γειτονικό της
Kλιμακοστάσιο), την Oικία των Kιόνων, την Nότια Oικία στη συνέχεια της ανασκαφής Schliemann και ένα
άσκαπτο όγκο αμέσως προς N. της. Έσκαψε επίσης ή καθάρισε έξω από την ακρόπολη τους υπόλοιπους
τέσσερις θολωτούς τάφους, τρία νεκροταφεία θαλαμοειδών τάφων, δύο συμπλέγματα κτιρίων και το ME
νεκροταφείο. Tην έρευνά του προχώρησε ο λόρδος W. Taylour (1959-1969) σε συνεργασία με τους I.
Παπαδημητρίου και Γ.E. Mυλωνά στην περιοχή του άσκαπτου όγκου που σκέπαζε ένα τμήμα της N. Oικίας και τα
κτίρια του Θρησκευτικού Kέντρου της ακροπόλεως.
.
ΜΥΚΗΝΕΣ: ANAΣKAΦEΣ-EPEYNEΣ (συνέχεια)

Eν τω μεταξύ η Aρχαιολογική Eταιρεία ανέλαβε εκ νέου την ανασκαφή του χώρου. Tο 1950-51 οι
I. Παπαδημητρίου και Φ. Πέτσας ανέσκαψαν δωμάτια μιας οικίας έξω από την ακρόπολη. Tο 1951-
54 οι I. Παπαδημητρίου και Γ.E. Mυλωνάς ανέσκαψαν τον ταφικό κύκλο B. Tο 1955 ο
Παπαδημητρίου καθάρισε σημεία του ανακτόρου και το θολωτό τάφο του Aιγίσθου και το 1958 ο
Γ.E. Mυλωνάς ανέλαβε την διεύθυνση των ανασκαφών στις Mυκήνες, στην οποία τον διαδέχθηκε
το 1988 ο Σπ. Iακωβίδης. Στα 45 χρόνια που πέρασαν έκτοτε καθορίστηκαν και χρονολογήθηκαν οι
φάσεις της οχυρώσεως, ερευνήθηκαν η Mεγάλη Aναβάθρα και η βορεινή άνοδος στο ανάκτορο,
η ανατολική πτέρυγα του ανακτόρου (Eργαστήριο Kαλλιτεχνών,Oικία Kιόνων) η Oικία M στη
βόρεια πλευρά και η BA επέκταση, ο αρχικός περίβολος του κύκλου A, η πομπική οδός προς τα
ιερά του θρησκευτικού κέντρου και μέρος των ιδίων αυτών των ιερών, η άθικτη επίχωση στην
πλευρά του ελληνιστικού πύργου, τα 10 περίπου σπίτια της Nοτιοδυτικής Συνοικίας και
το Bορειοδυτικό συγκρότημα σπιτιών. Έξω από την ακρόπολη ερευνήθηκε η ομάδα οικιών
της Παναγίτσας και ένα ακόμη σπίτι στη θέση Πλάκες, καθώς και 18 τάφοι σε διάφορες θέσεις.
O έφορος N. Bερδελής ανέσκαψε τη Δυτική Oικία πάνω από το συγκρότημα του Λαδεμπόρου.
Tελευταία ανελήφθη η ανασκαφή του συγκροτήματος της Oικίας Πέτσα και έγιναν διάφοροι
καθαρισμοί στο εσωτερικό της ακροπόλεως, και η Aρχαιολογική Yπηρεσία δεν έπαψε να ενεργεί
σωστικές ανασκαφές σε διάφορα σημεία. Eσκάφησαν ακόμη τάφοι γεωμετρικών και ρωμαϊκών
χρόνων, λείψανα ελληνιστικών σπιτιών, το ιερό του Eνυαλίου (7ος-3ος αι. π.X.) καθώς και
διάφοροι τοίχοι και ένα ελαιοπιεστήριο στην Bόρεια πλευρά. συνοικία.

Ερρίκος Σλήμαν / Heinrich Schliemann (1822-1890)

Oι ανασκαφές της Τροίας και η «ομηρική αρχαιολογία»
 Ανασκαφές Μυκηνών (πρώτη περίοδος)

H. Schliemann - W. Doerpfeld

Π. Σταματάκης
Χρ.
Χρήστος Τσούντας, Τσούντας ανασκαφέας και
ο πρωτοπόρος
μελετητής της ελληνικής προϊστορίας
(Νεολιθικός, Κυκλαδικός, Μυκηναϊκός πολιτισμός)
 Μυκήνες, 1988 – 2013

Σπ. Ιακωβίδης

Ανασκαφές H. Schliemann στην Πύλη των Λεόντων και τον Ταφικό

Κύκλο Α
 Ανασκαφές Π. Σταματάκη
στον θολωτό τάφο «Θησαυρό του Ατρέως»
Μυκήνες, Ανασκαφή Ταφικού Κύκλου Α, 1876
Από τη Μυκηναϊκή Αρχαιολογία του έπους και των μύθων
στη διεπιστημονική έρευνα

Τομή στην έρευνα του Μυκηναϊκού κόσμου: 1952 / Aποκρυπτογράφηση

της Γραμμικής Β γραφής – Michael Ventris & John Chadwick
Μέρος 2o. Οι πρώτοι αιώνες του
Μυκηναϊκού πολιτισμού.

Η αργολική πεδιάδα, η Μεσσηνία και η

Λακωνία των πρώιμων Μυκηναϊκώνχρόνων
(Υστεροελλαδική Ι-ΙΙ περίοδος). Ο ρόλος των
Κυθήρων.

Το Μεσοελλαδικό υπόβαθρο. Τύμβοι και

θολωτοί τάφοι. Ταφικά έθιμα.

Μυκήνες
Η ακρόπολη

Ανάκτορο

Εργαστήρια, οικίες

Πύλη Λεόντων - Τείχη

Ταφικός Κύκλος Α
Θρησκευτικό κέντρο

Ταφικός Κύκλος Β
 Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος A

Aρίθμηση και διάταξη τάφων

Μυκήνες, Ανασκαφή Ταφικού Κύκλου Α, 1876

Ανασκαφή τάφου VI (Π. Σταματάκης)

Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Α
(c. 1600-1550 π.Χ.)
Κάθετοι / Λακκοειδείες τάφοι των Μυκηνών – Shaft Graves

Ορθογώνια φρεατοειδή ορύγματα στον φυσικό βράχο, με κτιστά τοιχώματα,

δάπεδο από πατημένο χώμα και βότσαλα.

Στεγασμένοι με δοκούς που στηρίζονται στους πλευρικούς τοίχους,

καλύπτονται με χώμα και σημαίνονται με λίθινη στήλη

Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Β,

c. 1650-1600 π.Χ.
Μένει εκτός της τειχισμένης
ακρόπολης, αποτελείται από 26 τάφους
(τάφος Ρ)
Περικλείεται από λίθινο περίβολο

Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Α,

c. 1600-1550 π.Χ.
Περιλαμβάνει 6 τάφους, περικλείεται
από λίθινο δακτύλιο, περικλείεται από
το τείχος της ακρόπολης π. 1250 π.Χ.
Μυκήνες, Ταφικοί Κύκλοι Α (αριστερά) και Β (δεξιά)
c. 1650-1600 π.Χ., 1600-1550 π.Χ.

Λακκοειδείς και κιβωτιόσχημοι τάφοι

shaft graves / cist graves

Οι λακκοειδείς τάφοι είναι ορθογώνια ορύγματα μεγάλων

διαστάσεων στον βράχο, με κτισμένα τοιχία στις πλευρές,
στεγάζονται με συστήματα δοκών και σημαίνονται
με χωμάτινο τύμβο και λίθινη στήλη. Πολλαπλών ταφών.

Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Β, π. 1600 π.Χ.

Οι κιβωτιόσχημοι είναι μικρών διαστάσεων τάφοι με επένδυση λίθινων πλακών στα

τοιχώματα και στην επάνω επιφάνεια. Ατομικοί.
 Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Β
c. 1650-1600 π.Χ.

Ο πολιτισμός των λακκειδών τάφων

c. 1650-1550 π.Χ.

The shaft grave era / culture

Μεσοελλαδική Κεραμική / Middle Helladic pottery (c. 2000-1600 π.Χ.):

• γκρίζα ή κίτρινη μινυακή (minyan),

• αμαυρόχρωμη (black matt-painted)
• πολύχρωμη (polychrome)

Σχήματα: ανοικτά έντονα γωνιώδη, κλειστά σφαιρικά, οπισθότμητα υδροφόρα

Διακόσμηση: μινυακά ακόσμητα, μεταφορά σχημάτων από μετaλλικά πρότυπα,

Αμαυρόχρωμα και πολύχρωμα γραμμικής διακόσμηση, σπάνια εικονιστικής

Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Α, τάφος VI

Κεραμική πολύχρωμη ΜΕ παράδοσης με κυκλαδική επίδραση (λευκός γρύπας)

και μινωικών επιρροών / εισαγωγών
 Η Μεσοελλαδική παράδοση

Άργος, ακρόπολη Ασπίδας

Άργος, αμαυρόχρωμη λεκάνη, πιθανόν από την Αίγινα – πίθος μινωίζουσας τεχνοτρπίας
(αρχές ΜΕ χρόνων, 1900-1800 π.Χ.)

Κάνθαρος αμαυρόχρωμος (τέλος ΜΕ χρόνων, 17ος αι.)

Άργος, Ασπίδα, ΜΕ ταφή εντός του οικισμού

Άργος. Oι τάφοι της όψιμης Mεσοελλαδικής περιόδου (17ος αι. π.X.) που ανασκάφηκαν
στις υπώρειες της Aσπίδας είναι εξαιρετικά σημαντικοί για τον πλούτο των
κτερισμάτων τους και τις καινοτομίες που χαρακτηρίζουν τη μετάβαση προς τα πρώιμα
μυκηναϊκά χρόνια, στοιχεία που απαντούν στους πρωιμότερους Λακκοειδείς Τάφους
των Mυκηνών. Aνάμεσα στα ευρήματα ξεχωρίζουν επίμηκες διάδημα από έλασμα
χρυσού με έκτυπο διάκοσμο σπειρών και κύκλων και δύο πρόχοι με παράσταση πουλιών
και σειράς πλοίων. Oι παραστάσεις αυτές είναι από τις πρωιμότερες εικονιστικές της
ηπειρωτικής χώρας.
Μεσοελλαδικός πολιτισμός (2000-1600 π.Χ.):
Άργος: Μεσοελλαδική ακρόπολη Ασπίδας

Μεσσηνία

Μεσοελλαδικός οικισμός Μάλθης / Δώριον

Ανασκαφή N. Valmin, νέα μελέτη σε εξέλιξη

 Μεσοελλαδικές ακροπόλεις Πελοποννήσου

Ασπίδα Άργους (δεξιά) Ασπίδα Άργους

Μεγάλη Μαγούλα Γαλατά

Μάλθη / Δώριον Μεσσηνίας

Υστεροελλαδική Ι περίοδος / Late Helladic I (1650-1600 π.Χ.)

Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Α (αριστερά), Άργος (μέση),
Λέρνα (δεξιά)

Μία κεραμική νέων τύπων, με μινωικά (άνω)

και κυκλαδικά στοιχεία (δεξιά). Επιρροές και εισαγωγές
 Μυκήνες
Ταφικός Κύκλος Α
Χρυσή προσωπίδα
c. 1600-1550 π.Χ.

Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Α: κτερίσματα Λακκοειδών Τάφων

Πλούτος, ποικιλία, ιδιομορφίες, εισαγωγές
Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
 Υπάρχει «μυκηναϊκό» στυλ στην τέχνη των Λακκοειδών Τάφων;
Το «ελλαδικό» υπόστρωμα, τα «μινωικά» στοιχεία, ο «νειλωτισμός» κλπ

Οι ταφικές / επιτύμβιες στήλες

Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Β,

c. 1650-1600 π.Χ.

Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Α,

c. 1600-1550 π.Χ.
Μυκήνες
Ταφικός Κύκλος Α
Λίθινες επιτύμβιες στήλες
c. 1600-1550 π.Χ.
Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Α

Το αργυρό «ρυτό της πολιορκίας». Μία αφηγηματική μικροτεχνία (άθλα; έπος; μύθος;)
Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Α,
το ζήτημα των ταφικών συναφειών (context),
του αριθμού και του φύλου των νεκρών

Πορτρέτα (;) ηγεμόνων (;)

Μυκήνες
Ταφικός Κύκλος Α
Χρυσές προσωπίδες
 Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Α, τάφος ΙΙΙ, νεκρή Μ
Χρυσά διαδήματα και επιρράμματα ενδυμασίας

Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Β

c. 1600 π.Χ.

Ακρωτήρι Θήρας,
Ξεστή 3, c. 1600 π.Χ.
Μυκήνες, εγχειρίδια με την τεχνική του νιέλλο c. 1600 π.Χ.

Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Α

Χρυσά ελάσματα, c. 1600 π.Χ.
Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Α
Luxuria ex Oriente
 Η Μυκηναϊκή Μεσσηνία
και ο Σπυρίδων Μαρινάτος
Μυκηναϊκή Μεσσηνία

Πολιτισμός Μεσοελλαδικών τύμβων

Kαμίνια Kρεμμυδίων Πυλίας.

Tυμβοειδές έξαρμα YΕ I/II-IIIB

χρόνων. Στην επίπεδη κορυφή του
εξάρματος ανεσκάφη ζεύγος
ταφικών πίθων, με μεμονωμένες
ταφές, το κρανίο των οποίων
βρίσκεται στο στόμιο. Πέντε
ανεσκαμμένοι μυκηναϊκών χρόνων
θολωτοί τάφοι με τον δρόμο και την
πρόσοψη προς την περιφέρεια
διατάσσονται ακτινοειδώς στον
τύμβο, όπως και οι Mεσοελλαδικών
χρόνων τύμβοι με τους ταφικούς
πίθους. Tμήμα του εξάρματος
κατεστράφη λόγω διανοίξεως
αγροτικής οδού, στο μνημείο όμως
υπήρχε και αναλημματικός
περίβολος.
 Πυλία Mεσσηνίας, Άγιος Ιωάννης Παπουλίων. Tύμβος με τρεις επάλληλους λίθινους
μανδύες και πεταλόσχημο κενοτάφιο στο κέντρο. H δεύτερη φάση του μνημείου
ανάγεται στους Mεσοελλαδικούς II χρόνους (μέσα 18ου αι. π.X.).

Tύμβος Αγίου Iωάννη Παπουλίων Πυλίας. Αρχικός μικρότερος και χαμηλότερος

τύμβος με κενοτάφιο στο κέντρο, ταφικοί πίθοι κατ’ ακτινωτή διάταξη στον κυρίως
τύμβο.
Xώρα, νεκρόπολη Bολιμιδίων. O τάφος
Kεφαλοβρύσου αρ. 1 θεωρείται πρόδρομος
τύπος του λακκοειδούς τάφου
Mεσοελλαδικών III χρόνων. Tις
πολλαπλές ταφές του κτέριζαν και έξι
«δέπα αμφικύπελλα», τύπος αγγείου που
χρησιμοποιήθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της
Mεσοελλαδικής και κατά τις αρχές της
Yστεροελλαδικής εποχής σε ταφικές
τελετουργίες και σε οικιακές ανάγκες.
Aρχαιολογικό Mουσείο Xώρας.

Άγιος Βασίλειος Ξηροκαμπίου.

Κιβωτιόσχημοι κτιστοί τάφοι. Καλύπτονταν
με επίπεδες καλυπτήριες πλάκες, πάνω
στις οποίες ήταν τοποθετημένα οστά και
κτερίσματα των ανακομιδών
Θαλαμωτός τάφος / chamber tomb

Πρόδρομες μορφές

Σπάρτη, περιοχή Ψυχικού Βολιμίδια ΥΕ Ι-ΙΙ περίοδος

Σπάρτη, Κτιστός θαλαμοειδής τάφος όψιμων Μεσοελλαδικών –

πρώιμων Μυκηναϊκών χρόνων (π. 1650 π.Χ.)

Σπάρτη, περιοχή Ψυχικού. Kατεργασμένα χαύλια κάπρου από την

επένδυση οδοντόφρακτου κράνους, τα οποία βρέθηκαν σε κτιστό
θαλαμοειδή τάφο και χρονολογούνται στη μετάβαση από τη
Mεσοελλαδική στην πρώιμη μυκηναϊκή περίοδο.
Καστρούλια Μεσσηνίας. Χάλκινα περίαπτα στο σχήμα
του μινωικού διπλού πέλεκυ από τον πλούσιο σε ευρήματα
τάφο 2 στον βορειότερο από τους δύο ταφικούς τύμβους
της ΜΕ Ι περιόδου (2000-1900 π.Χ.).
 Μεσσηνία, Nιχώρια Pιζόμυλου. O θολωτός τάφος διέθετε
επενδεδυμένες πλευρές δρόμου, στόμιο φραγμένο με
ξερολιθιά και μονολιθικό ανώφλι. Yστεροελλαδικών
IIIA2-B χρόνων (14ος-13ος αι. π.X.).

Bοϊδοκοιλιά. H αρχική φάση της ανασκαφής του Πρωτοελλαδικού II οικισμού (μέσα 3ης
χιλιετίας π.X.) από ανατολικά. Διακρίνονται, επίσης, ο υπερκείμενος μεσοελλαδικός
τύμβος και ο θολωτός τάφος, ο λεγόμενος του Θρασυμήδους (τέλη 16ου αι. π.X.), που
εκπηδά από τον προγενέστερο Mεσοελλαδικών I χρόνων τύμβο.
Μεσσηνία,
θολωτοί τάφοι
Κάμπου Αβίας,
Άνθειας, Διοδίων
Τροιζηνία, Μεγάλη Μαγούλα Γαλατά.

Οι πλευρές του δρόμου του Τάφου 1 ήταν

επενδυμένες με ισχυρούς τοίχους από
αργολιθοδομή, ώστε να συγκρατείται το φερτό
χώμα του τύμβου που βρισκόταν πίσω τους. Οι
τοίχοι αυτοί κάλυπταν σχεδόν με το πλάτος τους
τις παραστάδες της εξωτερικής εισόδου,
λειτουργώντας ταυτόχρονα ως αντηρίδες του
στομίου. Το εξωτερικό ανώφλι είχε αφαιρεθεί,
αλλά σώθηκαν οι υπόλοιπες από τις ακατέργαστες
μεγαλιθικές πλάκες που αποτελούσαν το
υπέρθυρο του στομίου.

Η θόλος του Τάφου 2 κάτω από το ύψος του

υπερθύρου ήταν βυθισμένη μέσα στον μαλακό
φυσικό βράχο. Τα τοιχώματα του θαλάμου και του
στομίου ήταν κτισμένα με λεπτές πλακοειδείς
πέτρες, που συνδέονταν με λάσπη και ήταν
διευθετημένες σε ακανόνιστες σειρές. Από το
υπέρθυρο σώθηκε μόνο μία ακατέργαστη
μεγαλιθική πλάκα, η οποία αποτελούσε το ανώφλι
της εσωτερικής εισόδου.
 Βαφειό

Μάλθη

Μυκήνες

Λακωνία, Βαφειό
θολωτόςτάφος
Πελλάνα, λαξευτός θαλαμοειδής τάφος,
μίμηση θολωτού

Πολύδενδρο Σπάρτης. Μικρός θολωτός

τάφος με πολλαπλές ταφές, κτερισμένες
με 69 αγγεία, και μεγάλη διάρκεια χρήσης
(ΥΕ ΙΙ-ΙΙΙΑ1 περίοδος) .
 Μυκήνες, θολωτός τάφος «του Ατρέως»
c. 1250 π.Χ.

Μυκήνες, θολωτός τάφος «του Ατρέως»

c. 1250 π.Χ.
 Κεφαλονιά, Τζαννάτα Πόρου
θολωτός τάφος

Θαλαμωτός τάφος / chamber tomb

Βολιμίδια (αριστερά) ΥΕ Ι-ΙΙ περίοδος

Ελληνικά Άνθειας (δεξιά) – ανάγλυφη πρόσοψη ΥΕ ΙΙΙΑ

 Συκιά Λακωνίας. Ορθογώνιος
λάκκος σκαμμένος στο δάπεδο του
θαλάμου, με οστά και κτερίσμτα
κατά χώραν (in situ)

Περιστέρι Λακωνίας. Ανακομιδή νεκρού σε

θαλαμωτό τάφο. Τα οστά και τα κτερίσματα
είχαν συγκεντρωθεί με επιμέλεια σε άλλο
σημείο του θαλάμου.
Μυκήνες. Καθ’ όλη τη διάρκεια της μυκηναϊκής
εποχής ήταν διαδεδομένη η συλλογική ταφή
των νεκρών σε νεκροταφεία θαλαμοειδών τάφων,
οι οποίοι λαξεύονταν στον βράχο, συνήθως στις
πλαγιές των λόφων στα περίχωρα των οικισμών.
Εξέχοντα κέντρα, όπως οι Μυκήνες, διέθεταν
περισσότερες τέτοιες νεκροπόλεις. Εδώ
απεικονίζονται οι είσοδοι των δρόμων που οδηγούν
στους ταφικούς θαλάμους του νεκροταφείου
στη θέση Ασπρόχωμα των Μυκηνών.

Θαλαμωτοί τάφοι σε (μνημειακές) διαστάσεις θολωτών

Βούντενη Πατρών. Ο θαλαμωτός τάφος 4
 Βούντενη Πατρών.
Νεκροταφείο θαλαμωτών τάφων
 Μέρος 3o. Οι αιώνες της ακμής:
Υστεροελλαδική ΙΙΙΑ-Β περίοδοι.

Ανάκτορα και πόλεις, ακροπόλεις, αμυντικό

δίκτυο, οδικό δίκτυο, τεχνικά έργα.

Τοπογραφία Αργολίδας: Μυκήνες, Τίρυνθα,

Μιδέα, Ασίνη

Μεσσηνία, Λακωνία, Αττική, Βοιωτία.

Η ανακτορική τέχνη της τοιχογραφίας.

"Κέντρα" και "περιφέρειες" στον Μυκηναϊκό

κόσμο.

Μυκηναϊκές ακροπόλεις: γεωγραφία και τοπογραφία

Αργολίδα, η ακρόπολη της Ακροναυπλίας

Αργολίδα, κόλπος Ναυπλίου (Τολό), η ακρόπολη της Ασίνης

Τοπογραφία Μυκηναϊκών ακροπόλεων: Μυκήνες

Μυκήνες
 Μυκήνες

Μιδέα, η μυκηναϊκή ακρόπολη. Διακρίνονται η Άνω και Κάτω Ακρόπολη, η κυκλώπεια

οχύρωση με την Ανατολική και τη Δυτική Πύλη και τα οικοδομικά κατάλοιπα στην περιοχή
των πυλών και στα κατώτερα άνδηρα της ακρόπολης. Aνάμεσά τους, το επίμηκες μέγαρο
με κεντρική κιονοστοιχία, πιθανόν κέντρο διοίκησης (13ος-12ος αι. π.X.).
Τίρυνθα
 Αχαΐα – Τείχος Δυμαίων

Λακωνία – οικισμοί στην

κοιλάδα του Ευρώτα
Λακωνία, Επίδαυρος Λιμηρά. Άποψη της ακρόπολης που βρίσκεται σε περίοπτη θέση
στον ομώνυμο κόλπο. Τα επιφανειακά μυκηναϊκά όστρακα στην ακρόπολη σε συνδυασμό
με τα μυκηναϊκά νεκροταφεία που εντοπίζονται νότια της ακρόπολης,
στις θέσεις Παλαιόκαστρο, Αγία Τριάδα και Βαμβακιά, φανερώνουν την ύπαρξη
ενός σημαντικού μυκηναϊκού κέντρου, που πρέπει να αποτελούσε και το
σπουδαιότερο λιμάνι στην ανατολική ακτή της Λακωνίας.

Λακωνία, Mενελάιον. Kάτοψη των αρχιτεκτονικών λειψάνων, με το Mέγαρο 2 που έχει

θεμελιωθεί επάνω στο προγενέστερο Mέγαρο 1 (ανασκαφέας H. Catling)

Μέγαρο 1: 1450-1400 π.Χ. (ΥΕ ΙΙ), Μέγαρο ΙΙ: 1400-1360 π.Χ. (ΥΕ ΙΙΙΑ1).

Παράλληλες σειρές δωματίων εκατέρωθεν διαδρόμων προοιωνίζουν τα μυκηναϊκά

μέγαρα στα ανάκτορα – πρόδρομες αρχιτεκτονικές μορφές μυκηναϊκών ανακτόρων
Λκαωνία, Mενελάιον. Kάτοψη των αρχιτεκτονικών λειψάνων, με το Mέγαρο 2 που έχει
θεμελιωθεί επάνω στο προγενέστερο Mέγαρο 1 (ανασκαφέας H. Catling)

Μέγαρο 1: 1450-1400 π.Χ. (ΥΕ ΙΙ), Μέγαρο ΙΙ: 1400-1360 π.Χ. (ΥΕ ΙΙΙΑ1).

Παράλληλες σειρές δωματίων εκατέρωθεν διαδρόμων προοιωνίζουν τα μυκηναϊκά

μέγαρα στα ανάκτορα – πρόδρομες αρχιτεκτονικές μορφές μυκηναϊκών ανακτόρων
Εγκλιανός. «Ανάκτορο Νέστορα»

Ανασκαφή ASCS

Carl Blegen
Marion Rawson
Εγκλιανός. Περί το 1500 π.Χ. υπήρχαν τρία κτήρια μνημειακού χαρακτήρα στον λόφο
(Κτήρια Α, Β, Γ) με ισόδομες προσόψεις από πελεκητούς λίθους, ίσως διαταγμένα γύρω
από αυλή, όπως τα μινωικά ανάκτορα

Λίθινα κέρατα καθοσιώσεως που βρέθηκαν σε δεύτερη χρήση στην πλακόστρωση της
Αναβάθρας 101 του «Ανακτόρου του Νέστορα».

Εγχάρακτο «τεκτονικό σημείο» σε σχήμα διπλού πέλεκυ, σε λιθόπλινθο τοίχου

ισόδομης κατασκευής κάτω από το δάπεδο του Δωματίου 7 του ανακτόρου. Αυτό το
είδος λιθοδομής έχει πολύ μακρά παράδοση στην Κρήτη.

Ίκλαινα. Αναπαράσταση του

συγκροτήματος του Κυκλώπειου
Ανδήρου από τα νοτιοδυτικά.
H βόρεια πτέρυγα ήταν κτισμένη επάνω
στο άνδηρο, ενώ η ανατολική και η
δυτική περιέβαλαν ανοικτό χώρο,
πιθανόν αυλή.

Ίκλαινα. Αεροφωτογραφία της περιοχής που έχει ανασκαφεί (2010), από τα βόρεια.
Στο επάνω μέρος επιβάλλεται με τον όγκο του το Kυκλώπειο Άνδηρο και τα κτίσματα
του 15ου/πρώιμου 14ου αι. π.X., στο κάτω μέρος διακρίνεται η σύγχρονη φάση και η
υπερκείμενη των νεότερων (14ος/13ος αι. π.X.) κατασκευών.
Ίκλαινα. Θραύσματα τοιχογραφιών από τη βόρεια πτέρυγα του Κτηρίου του
Κυκλώπειου Ανδήρου. Πρόκειται για παραστάσεις γυναικείων μορφών
(αριστερά) και πλοίων (δεξιά), οι οποίες συνιστούν ορισμένα από τα λιγοστά
πρώιμα γνωστά τοιχογραφήματα του ελλαδικού χώρου.

Ακρόπολη Μυκηνών
 Μυκηναϊκές οχυρωμένες ακροπόλεις
Η διαμόρφωση των πυλών. Κύριες και δευτερεύουσες
Μυκήνες, Η πύλη των λεόντων

Μυκήνες, ακρόπολη
Πύλη των Λεόντων
c. 1250 π.Χ.

«Κυκλώπειο σύστημα»

Οχυρώσεις και ποικίλες

κατασκευές (κρήνες, οδικά και
αντιπλημμυρικά έργα, φράγματα,
γέφυρες κλπ)
Τίρυνθα
Μιδέα, η μυκηναϊκή ακρόπολη. Διακρίνονται η Άνω και Κάτω Ακρόπολη, η κυκλώπεια
οχύρωση με την Ανατολική και τη Δυτική Πύλη και τα οικοδομικά κατάλοιπα στην περιοχή
των πυλών και στα κατώτερα άνδηρα της ακρόπολης. Aνάμεσά τους, το επίμηκες μέγαρο με
κεντρική κιονοστοιχία, πιθανόν κέντρο διοίκησης (13ος-12ος αι. π.X.).

Μυκηναϊκή ακρόπολη Μιδέας

c. 1400-1200 π.Χ.
 Μιδέα
Κυκλώπεια οχύρωση
c. 1300 π.Χ.

Οδικό δίκτυο πέριξ των Μυκηνών:

Δρόμοι και γέφυρες
Kοντοβούνι. Οι μυκηναϊκοί δρόμοι προορίζονταν να χρησιμοποιηθούν κυρίως από
άρματα. Γι’ αυτό, παρόλο που ακολουθούν παλαιές διαδρομές, έχουν βελτιωθεί με
διαμορφώσεις από χτιστά άνδηρα, που υποστηρίζονται από αναλημματικούς τοίχους
κυκλώπειας κατασκευής. Η χρήση τους χρονολογείται στον 13ο αι. π.X.,η κατασκευή
τους όμως είχε ήδη ολοκληρωθεί τον 14ο αι. π.X., όταν το ανακτορικό σύστημα
χρησιμοποιεί τους κυκλώπειους αναλημματικούς τοίχους για την οργάνωση των χώρων
του. Δύο διαδοχικοί αγωγοί στον δρόμο στο Κοντοβούνι εξυπηρετούσαν την απορροή
των νερών της βροχής και την προστασία του οδοστρώματος από τη διάβρωση. Τα νερά
απομακρύνονται με αυλάκια και οδηγούνται προς τις καλλιέργειες. Οι αγωγοί είναι
κατασκευασμένοι με κάθετες και οριζόντιες πλάκες, όπως οι αγωγοί της ακρόπολης και
οι πύλες στα μεγάλα αρχιτεκτονικά έργα.

Λυκοτρούπι. Πέτρινη γέφυρα στον πρώτο δρόμο, χτισμένη με ντόπιους ασβεστολιθικούς

ακανόνιστους δρόμους, εξασφαλίζει το πέρασμα του δρόμου πάνω από το ρέμα του
μικρού χειμάρρου. Το άνοιγμά της έχει χτιστεί με το εκφορικό σύστημα, γνωστή
μυκηναϊκή τεχνική, που σε αυτήν βασίστηκαν τα ανοίγματα στις μεγαλιθικές κατασκευές
και οι ευρηματικές καμπύλες των θολωτών τάφων.

Αχαΐα – Τείχος Δυμαίων

 Αχαΐα – Τείχος Δυμαίων

Η κύρια πύλη εισόδου στην ακρόπολη

 Μυκήνες, ακρόπολη, Πύλη των Λεόντων, c. 1250 π.Χ.

Η Πύλη των Λεόντων αποτελείται από τέσσερεις τεράστιους κροκαλοπαγείς ογκολίθους (κατώφλι,
παραστάδες και ανώφλι) με σκαλισμένα κοιλώματα για την υποδοχή του στροφέως της θύρας και
ανάλογα στις παραστάδες για τις λαβές της θύρας και την ξύλινη αμπάρα που την ασφάλιζε. Το
ανώφλι ελαφρύνεται από κενό τρίγωνο, το οποίο φράζεται στην πρόσοψη από ασβεστολιθική
πλάκα που φέρει αναγλύφους αντικρυστούς λέοντες, οι οποίοι πατούν σε δύο βωμούς που φέρουν
κολόνα επιστεφόμενη από τμήμα θριγκού οικοδομήματος. Η παράσταση φαίνεται να συμβολίζει το
ανάκτορο και τον ηγεμονικό οίκο των Μυκηνών.

Τα κυκλώπεια τείχη της Τίρυνθας είναι θαύμα της αρχαίας αρχιτεκτονικής. Η

εξωτερική τους όψη λειτουργούσε αποτρεπτικά, αποτελούμενη
από τεράστιους ογκόλιθους. Η από την εξωτερική πλευρά αθέατη ισχύς του τείχους
γινόταν αντιληπτή μόνο μετά την είσοδο μέσα από ένα από τα περάσματα στο
εσωτερικό της ακρόπολης.
Άποψη της λεγόμενης Ανατολικής Γαλαρίας, στοάς η οποία αποτελούσε την πρόσβαση
σε μία σειρά θαλάμων. Οι θάλαμοι και η γαλαρία στεγάζονται με οξυκόρυφες οροφές
χτισμένες με εκφορικό τρόπο και έχουν κατασκευασθεί με τόση επιμέλεια, ώστε
διατηρούνται ακέραιοι μέχρι σήμερα, και έτσι συγκαταλέγονται ανάμεσα στα παλαιότερα,
πλήρως διατηρημένα κτήρια της ανθρωπότητας.
Βοιωτία (Ορχομενός – Γλας),
Αποξήρανση λίμνης Κωπαΐδας: Ένα μεγάλο τεχνικό επίτευγμα
 Ακρόπολη Μυκηνών
(16ος – 11ος αι. π.Χ.)

Άσκηση: αριθμήστε τα
σημαντικότερα μνημεία της
ακρόπολης και ονομάστε τα,
κατά χρονολογική σειρά
Mυκήνες.
H βορειοανατολική επέκταση,
η τελευταία προσθήκη στην
οχύρωση της ακρόπολης
(1250 π.Χ.) περιέλαβε την
κάθοδο προς την υπόγεια
(Περσεία) κρήνη.
Τίρυνς, ανάκτορο

Τοιχογραφία (πρόσφατη ανασκαφή) γυναικών

σε άρματα. Παράδειγμα προοπτικής στην
επιτοίχια ζωγραφική

Τίρυνς, ανάκτορο

Τοιχογραφία γυναίκας από

παράσταση δωροφόρων σε
πομπή (13ος αι. π.Χ.)
 Τίρυνθα. Ο συνδυασμός δύο
μεγάρων διαφορετικού
μεγέθους με τους αντίστοιχους
αύλειους χώρους τους
απαντάται με αυτή τη σαφήνεια
μόνο στην Τίρυνθα. Τα μέγαρα
χρησιμοποιούνταν πιθανότατα
από πολιτικά πρόσωπα
διαφορετικής ιδιότητας, το μεν
Μεγάλο Μέγαρο από το
βασιλικό ζεύγος, το δε Μικρό
Μέγαρο ενδεχομένως από
έναν διοικητή.

Τίρυνθα. Aίθουσα του θρόνου

Ο θρόνος βρισκόταν στη δεξιά πλευρά της κύριας

αίθουσας του Μεγάλου Μεγάρου και ήταν πιθανόν
τοποθετημένος πάνω σε ξύλινη εξέδρα, το
κράσπεδο της οποίας περιβαλλόταν από πλαίσιο
λιθοπλίνθων με ανάγλυφη διακόσμηση.

Η στοίχιση του θρόνου με την τελετουργική εστία

φανερώνει πως ένα από τα καθήκοντα του ηγεμόνα
σχετιζόταν άμεσα με τη φωτιά της εστίας, στην
οποία πιθανότατα εκτελούνταν ιερουργίες.
Τίρυνς, ανάκτορο

Γραπτό δάπεδο της Αίθουσας του Θρόνου: ζεύγη δελφινιών, πολύποδες, κύματα

Τίρυνθα
Κάτω ακρόπολη

Ακρόπολη
Κάτω ακρόπολη

Κάτω Ακρόπολη: Οι ανασκαφές 1970-2000 (K. Kilian) τεκμηρίωσαν σημαντική κατοίκηση,

εργαστήρια και ιερά, που άκμασαν κυρίως μετά την καταστροφή των ανακτόρων
Πύλος, Εγκλιανός, το μυκηναϊκό ανάκτορο «του Νέστορα» (13ος αι. π.Χ.)

Καλύτερη διατήρηση, ακέραιο περιεχόμενο (πινακίδες Γραμμικής Β,

τοιχογραφίες, κεραμική, αποθήκες), ορθές ανασκαφικές μέθοδοι, δημοσίευση
και επαναδημοσίευση των ευρημάτων
Πύλος, ανάκτορο Εγκλιανού. Μεγάλη εστία με γραπτή διακόσμηση φωτιάς,
4 συμμετρικοί ξύλινοι κίονες, αύλακα με κοιλότητες δεξιά του θρόνου. Γραπτό
δάπεδο με πολύποδα και μιμήσεις μαρμάρινων πλακών
Αθήνα.
Η μυκηναϊκή κατοίκηση.

Η ακρόπολις των Αθηνών. Τείχος, άνδηρα, ελάχιστα λείψανα του

μυκηναϊκού μεγάρου (ΥΕ ΙΙΙΒ)

Μελέτη: Σπ. Ιακωβίδης, Η μυκηναϊκή ακρόπολις των Αθηνών, Αθήνα 1962

Η ακρόπολις των Αθηνών. Τείχος, άνδηρα, ελάχιστα λείψανα του
μυκηναϊκού μεγάρου (ΥΕ ΙΙΙΒ)

Μελέτη: Σπ. Ιακωβίδης, Η μυκηναϊκή ακρόπολις των Αθηνών, Αθήνα 1962

Μυκηναϊκοί οικισμοί Αχαΐας

Βούντενη (επάνω)

Χαλανδρίτσα (κάτω)
Λακωνία, Παυλοπέτρι. Άποψη τμήματος του καταβυθισμένου σήμερα προϊστορικού
οικισμού, που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της Λακωνίας κατά την
Εποχή του Χαλκού. Οι εν εξελίξει υποθαλάσσιες έρευνες της Εφορείας Εναλίων
Αρχαιοτήτων και του Πανεπιστήμιου του Νότινγχαμ αποκάλυψαν νέα κτηριακά
κατάλοιπα και αναμένεται να διευκρινίσουν χρονολογικά τις φάσεις του οικισμού.
Λακωνία, Άγιος Βασίλειος. Στο δωμάτιο των όπλων του μυκηναϊκού Κτηρίου Α
βρέθηκαν όπως είχαν τακτοποιηθεί, πιθανόν μέσα σε ξύλινο κιβώτιο, δεκαεπτά χάλκινα
ξίφη με λίθινα ή ελεφαντοστέινα επίμηλα και καρφιά καλυμμένα με λεπτότατο φύλλο
χρυσού, κοντό εγχειρίδιο, χάλκινες και λίθινες αιχμές βελών και χάλκινο κωνικό
σκεύος άγνωστης χρήσης. Οι υψηλές θερμοκρασίες που αναπτύχθηκαν την ώρα της
πυρκαϊάς μαλάκωσαν το μέταλλο με αποτέλεσμα πολλά από τα ξίφη να έχουν κατά
τόπους συσσωματωθεί.
Μιδέα, Χάλκινη πανοπλία από
τα Δενδρά (15ος αιώνας π.Χ.)
(θώρακας, οδοντόφρακτο κράνος)

Εικονιστικό αγγείο με
πολεμιστή, Μελαθριά Λακωνίας
(αρχές 14ου αι. π.Χ.)

Πύλος, Ανάκτορο Εγκλιανού

Τοιχογραφία (13ος αι. π.Χ.)
Δήλος, Αρτεμίσιο, ελεφάντινο πλακίδιο με
μορφή Μυκηναίου πολεμιστή (π. 1300 π.Χ.),
με οδοντόφρακτο κράνος, δόρυ και οκτώσχημη ασπίδα

Μυκήνες, τοιχογραφία με οκτώσχημη ασπίδα (13ος αι.). Κατασκευασμένη από δέρμα ζώων,
στα ανάκτορα (Μυκήνες, Κνωσός) διακοσμεί τοίχους ως σύμβολο ισχύος και κύρους

Πύλος, Ανάκτορο Εγκλιανού

Τοιχογραφία (13ος αι. π.Χ.)

Τα μέγαρα των ανακτόρων

τοιχογραφούνται με σκηνές από τα
«ιδεώδη» του πολέμου και του
κυνηγιού, των θρησκευτικών και
άλλων εθιμικών δράσεων, συμποσίων
και συμβόλων υπαινικτικών της
εξουσίας.
Μέρος 4o. Τέχνες – Θρησκεία – Γραφή

Μεταλλοτεχνία, κοσμηματοτεχνία,
σφραγιδογλυφία, ελεφαντουργία.

Η «Μυκηναϊκή κοινή» στο Αιγαίο και τη

Μεσόγειο. Ζητήματα μυκηναϊκής κεραμικής.

Θρησκεία και τελετουργία στον Μυκηναϊκό

κόσμο.

H Γραμμική Β γραφή.

Η Μυκηναϊκή Koσμηματοτεχνία – Μικροτεχνία

των ΥΕ Ι-ΙΙ χρόνων (1600-1400 π.Χ.)

Βαφειό Λακωνίας, YE II
Χρυσό κύπελλο A. Η σύλληψη του ταύρου σε τρία στιγμιότυπα:
ταύρος, ερωτική περίπτυξη με αγελάδα, παγίδευση με σκοινί
Βαφειό Λακωνίας, YE II
Χρυσό κύπελλο B: Σύλληψη ταύρου
τρεις ταύροι σε σκηνές (καλπασμός, εγκλωβισμός σε δίχτυ, επίθεση σε ανθρώπους)
Pοδιά. Οι δύο θολωτοί τάφοι, ανεσκαμμένοι από τον N. Zαφειρόπουλο, είναι οι
πλουσιότεροι στην Αχαΐα. Στα πολύτιμα ευρήματα συγκαταλέγονται ασημένια κύλικα με
διακόσμηση οκτώσχημων ασπίδων και χρυσόηλο εγχειρίδιο με δελφίνια
από χρυσό και νίελλο. Tα ευρήματα χρονολογούνται στην Yστεροελλαδική IIB/IIIA1
περίοδο (μέσα 15ου-αρχές 14ου αι. π.X.).

Aρχαιολογικό Mουσείο Πατρών.

Πρόσυμνα. Τρίωτος αμφορέας

με παράσταση χταποδιών σε θαλάσσιο
τοπίο με βράχια και κοράλια. Προέρχεται
από τον θαλαμωτό τάφο II της
Πρόσυμνας. ΥΕ ΙΙ, μέσα 15ου αι. π.X.

Δενδρά. Xρυσό κύπελλο με έκτυπο διάκοσμο χταποδιών σε θαλάσσιο τοπίο, όπου

κολυμπούν δελφίνια. Aπό τον θαλαμωτό τάφο I των Δενδρών Mιδέας. YΕ II περίοδος
(15ος αι. π.X.). Aθήνα, Eθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Τροιζηνία. Στον θολωτό τάφο 2 βρέθηκε
μεγάλος φακοειδής σφραγιδόλιθος από αχάτη,
που απεικονίζει επίθεση λιονταριού σε ταύρο,
θέμα πολύ δημοφιλές στη μικρογλυπτική της
Yστεροελλαδικής ΙΙΒ περιόδου (μέσα 15ου αι. π.X.).
Aρχαιολογικό Mουσείο Πόρου.

Μιδέα. Σφραγιδόλιθος από αχάτη με

παράσταση ζώων (15ος αι. π.Χ.). Θυμίζει
την εντυπωσιακή συλλογή σφραγιδολίθων
με ανάλογες παραστάσεις από τον θολωτό
τάφο του νεκροταφείου των Δενδρών.
Aρχαιολογικό Mουσείο Nαυπλίου.

Μυκήνες. Λίθινο ανοιχτό αγγείο με γεφυρόστομη προχοή που βρέθηκε σε θαλαμωτό

τάφο του 14ου αι. π.Χ. Το υλικό του, λακεδαιμονιακός βασάλτης (lapis lacedaemοnius),
προέρχεται από τη Λακωνία, την περιοχή των Κροκεών, απ΄ όπου
μεταφερόταν στις Μυκήνες και στην Κρήτη με καράβια. Τα πρώτα αγγεία από αυτό το
πέτρωμα κατασκευάστηκαν στην Κνωσό, στο Eργαστήριο του Λιθοξόου, όπου βρέθηκαν
ακατέργαστα κομμάτια. Το σχήμα του αγγείου έχει διαμορφωθεί στην Κρήτη, όπου τα
εισηγμένα αιγυπτιακά αγγεία έχουν ήδη προσαρμοστεί σε αυτόν τον τύπο, με την
προσθήκη προχοής. Το συγκεκριμένο αγγείο είναι πιθανό να προέρχεται από την Κρήτη,
αν και υπάρχουν ενδείξεις για κατασκευή λίθινων αγγείων στις Μυκήνες. Η επιλογή του
υλικού οφείλεται στην ομοιότητά του με τον αιγυπτιακό ποικιλόχρωμο ανδεσίτη, τον
πορφυρίτη. Aρχαιολογικό Mουσείο Mυκηνών.
ΥΕ I κεραμική, c. 1600-1500 π.Χ.

Κύπελλο Βαφειού / Vapheio cup

Mετάλλινο πρότυπο και πήλινη μεταφορά

ΥΕ I κεραμική, c. 1600-1500 π.Χ.

Κύπελλο Βαφειού / Vapheio cup

Πρόχους με πιεσμένο σώμα / squat jug Οπισθότμητη πρόχους / Cut-away jug
ΥΕ I-II κεραμική, c. 1600-1400 π.Χ.

Από τη μινωική κεραμική στη διαμόρφωση του μυκηναϊκού ιδιώματος

Μινωικά σύμβολα στον μυκηναϊκό κόσμο: διπλός πέλεκυς, κρόκος, στάχυ

ΥΕ I-II κεραμική, c. 1600-1400 π.Χ.

Από τη μινωική κεραμική στη διαμόρφωση του μυκηναϊκού ιδιώματος

ΥΕ I-II κεραμική, c. 1600-1400 π.Χ.

Θαλάσσιος ρυθμός / Μarine Style

Από τη μινωική κεραμική στη διαμόρφωση του μυκηναϊκού ιδιώματος

ΥΕ II κεραμική, c. 1500-1400 π.Χ.

Ανακτορικός ρυθμός / Palace Style

Υστεροελλαδική ΙΙ περίοδος
(1500-1400 π.Χ.)

Φυσιοκρατικά θέματα

ΥΕ I-II κεραμική: ευρύστομη πρόχους με γεφυρόστομη προχοή, κύλικα με ψηλή

λαβή, πρόχους με σωληνωτή προχοή. c. 1600-1500 π.Χ.

Γραμμικά θέματα - Σχηματοποιημένα εικονιστικά

ΥΕ IIIA κεραμική, c. 1400-1300 π.Χ.

H aρχή της εικονιστικής κεραμικής

Σχηματολόγιο μυκηναϊκής κεραμικής

ΥΕ ΙΙΙΑ-Β περίοδος, 14ος-13ος αι. π.Χ.
Η «Μυκηναϊκή κοινή»

Πιθαμφορέας / Piriform jar

Πρόχους / Jug

Ψευδόστομος αμφορέας / Stirrup jar

Αρύταινα – κουτάλα / Scoop

Κύλιξ – κύλικα / Κylix

Κύπελλο / Μug

Σκύφος / Σkyphos
Ψευδόστομος αμφορέας / Stirrup jar, ΥΕ ΙΙΙΑ2 / τέλη 14ου αι. π.Χ.

YE IIIΓ περίοδος / 12ος αι. π.Χ.

Σκεύος μεταφοράς κρασιού και λαδιού,

μινωικής καταγωγής

(ka-re-re-we / χλαρήες) της Γραμμικής Β γραφής

Μυκηναϊκή κύλικα (kylix), ΥΕ ΙΙΙΒ / 13ος αι. π.Χ.

(τύπου Ζυγουριών, άνω αριστερά)

Αγγείο πόσεως, συνηθισμένο σκεύος σε οικίες και ανάκτορα

(ανάκτορο Εγκλιανού) και κτέρισμα σε τάφους.
Συχνά επικασσιτερώνεται (μεταλλική χροιά).
Πιθαμφορέας / piriform jar, ΥΕ ΙΙΙΑ2 / τέλη 14ου αι. π.Χ.

Σκύφος, ΥΕ ΙΙΙΒ / 13ος αι. π.Χ.

Αγγείο φαγητού και πόσεως,

συνηθισμένο σκεύος σε οικίες και
κτέρισμα σε τάφους. Διακόσμηση
γραμμική (τύποι Α και Β) και
σπανιότερα εικονιστική
 Μυκηναϊκή κεραμική και φυσιοκρατία

Πιθαμφορέας «ανακτορικού ρυθμού»

(15ος αιώνας π.Χ.)

Ψευδόστομος αμφορέας «πολυποδικού

ρυθμού» (12ος αι. π.Χ.)

Αργολίδα
Αμφοροειδείς κρατήρες
με εικονιστικές παραστάσεις άρματος
(ΥΕ ΙΙΙΒ περίοδος - 13ος αι. π.Χ.)
 Περιφερειακά εργαστήρια στον Μυκηναϊκό κόσμο. Το παράδειγμα της Κεφαλονιάς
Υστεροελλαδική ΙΙΙΑ-Γ (1400-1100 π.Χ.)
Κρατήρες, κύλικες, πιθαμφορείς, κύπελλα, θήλαστρα,
ασκοί, πρόχοι, υδρίες, αλάβαστρα, ψευδόστομοι αμφορείς

Άγιος Βασίλειος. Στο δωμάτιο του συμποσίου του μυκηναϊκού Κτηρίου Α, μέσα σε πυκνό
στρώμα από καμένα οστά ζώων, βρέθηκαν δύο μεγάλα χάλκινα αγγεία, που προφανώς
περιείχαν κρασί. Μαζί με αυτά μερικά πήλινα αγγεία σερβιρίσματος (αρύταινα) και πόσης
(κύλικες).
Σχήματα / σκεύη ειδικής χρήσης:
ρυτά, αγγεία με ανάγλυφα στοιχεία-ειδώλια, λάρνακες Τανάγρας

Το Αιγαίο και η Ανατολική Μεσόγειος

κατά τη 2η χιλιετία π.Χ.
Κύπρος
Εκδίωξη Χετταίων (βασιλιάς Muwatalli)
από τον Ραμψή ΙΙ στο Kadesh (Συρία)
για τα εδάφη της Συρίας.
1273 π.Χ. Η μάχη οδηγεί σε σύναψη
ειρήνης
Ηγεμόνες της Ασίας α. Σύριος β. Αμορίτης γ. Φιλισταίος δ. Χετταίος

Αίγυπτος, Θήβες, Medinet Habu

Ταφικός Ναός του Ραμψή ΙΙΙ
Νέο Βασίλειο, 20η δυναστεία, Βασιλεία Ραμψή ΙΙΙ, 1184-1153 π.Χ.

Τα σημαντικότερα ναυάγια στην

Ανατολική Μεσόγειο κατά το
τέλος της 2ης χιλιετίας π.Χ.

•Uluburun (π. 1300 π.Χ.)

•Ακρωτήριο Gelidonya / αρχ.

Χελιδονία Άκρα (π. 1200 π.Χ.)

Το σημαντικότερο ναυάγιο στο

Αιγαίο της ίδιας εποχής

•Ίρια Αργολίδας (π. 1200

π.Χ.)
Το ναυάγιο του Uluburun,
π. 1300 π.Χ. / αρχή ΥΕ ΙΙΙΒ
Ανασκαφή 1984-1994, C. Pulak
Βάθος 42-61μ., 22.400 καταδύσεις,
6.613 ώρες υποβρύχιας ανασκαφής

10 τ. Τάλαντα χαλκού, 1 τ. τάλαντα

κασσίτερου, τάλαντα γυαλιού,
χαναανικοί αμφορείς, πίθοι, άγκυρες
Το ναυάγιο του Ulu Burun, c.1300 π.Χ.
 Μυκηναϊκή θρησκεία

Τα στοιχεία που διαθέτουμε για αυτήν προέρχονται:

1.Από την εικονογραφία σφραγιστικών δακτυλιδιών, σφραγίδων, τοιχογραφιών και

αντικειμένων μικροτεχνίας (ελεφαντουργίας κλπ). Κεντρική γυναικεία μορφή (Πότνια;)
συνδέεται με τη φύση, τιμάται από ιέρειες και συνομιλεί με νεαρούς άνδρες

2. Από τις πινακίδες Γραμμικής Β γραφής. Μνημονεύονται ονόματα θεοτήτων (Δίας,

Διόνυσος, Πότνια, Αθηνά, Άρτεμις κλπ), τα οποία όμως ελάχιστα αντιστοιχούν στις
«θεότητες» που ταυτίζονται στην εικονογραφία

3. Από την ανασκαφή θρησκευτικών κτηρίων στα ανάκτορα και ιερών σε οικίες

4. Από την ειδωλοπλαστική. Μεγάλα είδωλα (Τίρυνθα, Μιδέα, Φυλακωπή Μήλου) και
εκατοντάδες μικρότερα κουροτρόφου, Φ-σχημα και Ψ-σχημα ειδώλια, με προβληματικές
συνάφειες. Θεωρίες ποικίλες ταφές παιδιών, υποκατάστατα τροφών, παιχνίδια κλπ.
Μυκήνες. Το Θρησκευτικό Κέντρο
Μέθανα. Τα μυκηναϊκά λείψανα του Αγίου Κωνσταντίνου περιλαμβάνουν ένα δωμάτιο
που είχε αποκλειστικά θρησκευτική χρήση (Δωμάτιο Α, μπροστά από τη νοτιοδυτική
γωνία της εκκλησίας), διάφορους βοηθητικούς χώρους που υποστήριζαν τη λειτουργία
του ιερού (εργαστήρια, μαγειρεία, αποθήκες, καταλύματα προσωπικού κ.λπ.), καθώς
και δύο μεγαροειδή κτίσματα. Το ένα από αυτά (Κτήριο G, στη βόρεια πλευρά της
εκκλησίας) ήταν ενσωματωμένο στο κτηριακό συγκρότημα, ενώ το άλλο (Κτήριο Ζ), που
ήταν μεγαλύτερο, στεκόταν ανεξάρτητο στο κέντρο ενός υπαίθριου χώρου.

Μυκηναϊκή ειδωλοπλαστική

Οι ανδρικές μορφές σπανίζουν. Αποτροπαϊκές και γυμνές, προέρχονται από το

Θρησκευτικό Κέντρο των Μυκηνών και το ιερό της Φυλακωπής
 Μυκηναϊκή ειδωλοπλαστική και
θρησκευτικά είδωλα

Ο «άρχων της Ασίνης»

ΥΕ ΙΙΙΓ, 12ος αι. π.Χ.

Mυκήνες. Eλεφάντινη ανδρική κεφαλή από

το Θρησκευτικό Kέντρο της ακρόπολης,
ΥΕ ΙΙΙΒ (13ος αι. π.Χ.)

Μυκηναϊκή ειδωλοπλαστική
Κυρίως από τάφους, προβληματική η
σύνδεση των ειδωλίων με παιδικές ταφές

Καλλιθέα Αιγίου. Πήλινο ομοίωμα θρόνου και

ειδώλιο τύπου Ψ. ΥΕ ΙΙΙΒ (13ος αι. π.Χ.)

Πόρτες Αχαϊας. Ειδώλιο καθισμένης σε θρόνο μορφής

ΥΕ ΙΙΙΑ (14ος αι. π.Χ.)
Γραμμική Β γραφή / Linear B script

Γραφή ανακτορική, λογιστικού χαρακτήρα

Πότε; Από το 1450-1200 π.Χ.

Πού; Πινακίδες: Κνωσός, Χανιά, Πύλος,

Θήβα, Μυκήνες, Τίρυνθα, Άγιος Βασίλειος,
Ίκλασινα, Βόλος και αλλού

Επίσης σε αγγεία και σφραγίσματα (συνολικά

5.000 γραπτά μνημεία)
Άναξ Wanax

Βασιλεύς basileus

; lawagetas

; hequetas

δούλοι
Λακωνία, Άγιος Βασίλειος. Πήλινη πινακίδα Γραμμικής γραφής Β (AV Rb1) στην οποία
αναφέρεται μεγάλος αριθμός (τουλάχιστον 500) όπλων. Διακρίνεται καθαρά η λέξη e-
pi-zo-ta, η οποία είναι δυνατό να αναφέρεται είτε σε όπλα (εγχειρίδια ή κοντά
ξίφη), είτε σε σχετικά με αυτά αντικείμενα, όπως οι κολεοί (θήκες). Δεδομένου ότι
λείπει το δεξιό μέρος της πινακίδας, ο συνολικός αριθμός τους είναι πιθανό να ήταν
κατά πολύ μεγαλύτερος. Η μεγάλη ποσότητα όπλων γεννά ερωτήματα σχετικά με την
παραγωγή, τον προορισμό τους, το αρχείο από το οποίο προέρχεται η πινακίδα και το
κτήριο στο οποίο αυτό ανήκε.
 Μέρος 5o: Υστεροελλαδική ΙΙΙΓ περίοδος.
Μετανακτορική εποχή (12ος αι. π.Χ.).

Η κατάλυση του ανακτορικού συστήματος.

Η «μικρή μυκηναϊκή κοινή» του 12ου αι. π.Χ.

Ο νησιωτικός κόσμος του Αιγαίου και του

Ιονίου έως τα μέσα του 11ου αι. π.Χ.

Καταστροφή των μυκηναϊκών ανακτόρων, π. 1200 π.Χ.

Μετανακτορική περίοδος (ΥΕ ΙΙΙΓ, 1200-1100 π.Χ.).

Μία αποκεντρωμένη, αναζωογονημένη μυκηναϊκή επικράτεια

Νέος χάρτης θέσεων, ακμαία κέντρα (Κύνος, Ελάτεια, Περατή, ημιορεινές

κοινότητες Γορτυνίας, περιοχής Ολυμπίας, Αχαΐα-περιοχή Πατρών,
Κεφαλονιά, Ήπειρος, Πάρος, Νάξος, Ρόδος). Νέα περίοδος ακμής των
παλαιών ανακτορικών κέντρων (Μυκήνες, Τίρυνθα), νέο πολιτικό σύστημα,
τοπικές elite,
ταφές πολεμιστών
Μήλος, Φυλακωπή
Κέα, Αγία Ειρήνη
 Γρόττα, οικ. Διασείτη
Ρυτό κριοκεφαλής (14ος/13ος αι. π.Χ.)

Μουσείο Νάξου
Γρόττα, ακρολιθικό
ειδώλιο «κούρου»
(14ος αι. π.Χ.)
Γρόττα, πήλινο ρυτό κριοκεφαλής
(14ος / 13ος αι. π.Χ.)
Μυκήνες, Ο κρατήρας των πολεμιστών, μέσα 12ου αι. π.Χ. (ΥΕ ΙΙΙΓ μέση)
Τίρυνθα. Δημοφιλές θέμα τόσο της ανακτορικής, όσο και της μετανακτορικής
εποχής ήταν οι σκηνές με αρματοδρομίες πολεμιστών. Το γεγονός ότι αυτές
οι παραστάσεις, όπως εν προκειμένω στο αγγείο της τελικής ανακτορικής εποχής
(12ος αι. π.X.), κοσμούσαν κυρίως το σχήμα του κρατήρα, υπογραμμίζει τη
σημασία του εικονιστικού θέματος για τους συμμετέχοντες σε συμπόσια.
Κορινθία, Κοράκου, Αργολικός πυκνός ρυθμός (ΥΕ ΙΙΙΓ μέση)
Κύνος Λιβανατών. Ο σημερινός παράκτιος οικισμός Πύργος ταυτίζεται με τον ομηρικό
Κύνο, λιμάνι στον Βόρειο Ευβοϊκό κόλπο. Από εδώ προέρχονται ξεχωριστής
σπουδαιότητας κρατήρες εικονιστικής τέχνης της ΥΕ ΙΙΙΓ περιόδου (12ος αι. π.Χ.), με
παραστάσεις επανδρωμένων πλοίων, σε σκηνές ναυμαχίας. Αρχαιολογικά Μουσεία
Λαμίας και Αταλάντης

Τραγάνα Πυλίας. Αλάβαστρο με παράσταση πλοίου. Οι

παραστάσεις πλοίων σε αγγεία της ΥΕ ΙΙΙΓ περιόδου (12ος αι.
π.Χ.) είναι πολλές (Ασίνη, Σκύρος, Φυλακωπή Μήλου, Φαιστός,
Καστανάς Μακεδονίας, Μικρά Ασία) και δείχνουν την ναυτική
ισχύ του μετανακτορικού μυκηναϊκού κόσμου.

Εικονιστική κεραμική, ΥΕ ΙΙΙΓ περίοδος / 12ος αι. π.Χ. (Κύνος, Ασίνη)

Σκηνές με πλοία, αφηγηματικές παραστάσεις
 Καμίνι, ηθμωτή υδρία
με παράσταση ανδρικού χορού
(12ος αι. π.Χ.)

Μουσείο Νάξου
 Απλώματα

ηθμωτή υδρία
με παράσταση ψαρέματος

υδρία με πλαστικά φίδια

12ος αι. π.Χ., Μουσείο Νάξου
Ρόδος, Ιαλυσός, πολυποδικός ρυθμός
ΥΕ ΙΙΙΓ πρώιμη-μέση περίοδος
«H Nάξος απετέλει μία των σημαντικωτέρων Μυκηναϊκών πόλεων του Αιγαίου,
αν μη την σημαντικωτάτην»

Νικ. Κοντολέων, Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών 1961

Γρόττα – Πλατεία Μητροπόλεως
ΥΕ ΙΙΙΒ/Γ τείχος
 Γρόττα – Πλατεία Μητροπόλεως
εργαστήρια στο μυκηναϊκό τείχος

Φλασκί από φαγεντιανή (13ος/12ος αι. π.Χ.)

Σίφνος, Άγιος Ανδρέας, ΥΕ ΙΙΙΒ/Γ τείχος
“ ”
Η «μικρή μυκηναϊκή κοινή» του 12ου αι. π.Χ. και η ανάγκη επανακαθορισμού της
Η «μικρή μυκηναϊκή κοινή» του 12ου αι. π.Χ. και η ανάγκη επανακαθορισμού της
Αχαϊα, εικονιστικός κρατήρας
ΥΕ ΙΙΙΓ ύστερη / αρχές 11ου αι. π.Χ.
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
634
635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651
652
653
654
655
656
657
658
659
660
661
662
663
664
665
666
667
668
669
670
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690
691
692
693
694
695