ΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ

Σύνοψη βασικών αντικειμένων
(α) Οργανωτικά το θέατρο ως θεσμός της πόλεως

Στον Πίνακα που ακολουθεί συνοψίζονται οι βασικές γνώσεις που πρέπει να κατέχετε σχετικά με την
ιστορία του αρχαίου θεάτρου. Ο Πίνακας συστηματοποιεί κυρίως τις γνώσεις που περιέχονται στο
εγχειρίδιο του Horst-Dieter Blume και στην Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας των
Easterling & Knox.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ-

ΤΕΧΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ
Πηγές πληροφοριών  Κατηγορίες και είδη πηγών (δραματικά κείμενα, Αριστοτέλης, Ποιητική
για τη μελέτη του αρχαιολογικό υλικό, γραπτές μαρτυρίες) Βιτρούβιος, De architectura
 Η πληροφοριακή αξία και οι περιορισμοί κάθε Οράτιος, Ars Poetica
αρχαίου θεάτρου κατηγορίας και κάθε είδους. Η παράδοση των Πολυδεύκης, Ονομαστικόν
δραματικών κειμένων (πώς έφτασαν στα χέρια μας τα
αρχαία δράματα). Αρχαία Σχόλια
 Οι σημαντικότερες επιγραφές Αλεξανδρινοί λόγιοι
 Οι ιδιαίτεροι περιορισμοί στην πληροφοριακή αξία των Διδασκαλίαι
αγγειογραφιών. Νῖκαι
Fasti
Marmor Parium
Ὑποθέσεις
Ο θεός Διόνυσος και  Η φύση της διονυσιακής λατρείας Οργιαστική λατρεία
το θέατρο  Αθηναϊκές γιορτές προς τιμήν του Διονύσου (δραματικές Βακχική μανία
και μη δραματικές). Μαινάδες
 Η διονυσιακή λατρεία και η καταγωγή του δράματος Σάτυροι
Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια
Μικρά ή κατ’ αγρούς Διονύσια
Λήναια
Ανθεστήρια
Φαλλικά τραγούδια
Οἱ ἐξάρχοντες τὰ φαλλικά
Μεγάλα ή εν άστει  Η σχέση των εν άστει Διονυσίων με τις λοιπές Ἐλαφηβολιών
διονυσιακές γιορτές.
Διονύσια  Εκδηλώσεις πολιτικού και επιδεικτικού χαρακτήρα στο ἄρχων ἐπώνυμος
πλαίσιο των Μεγάλων Διονυσίων. πάρεδροι
 Ο ρόλος του κράτους και των κρατικών αξιωματούχων θεατρώνης
στη διοργάνωση και την εποπτεία των Μεγάλων θεωρικά
Διονυσίων.
Ελευθερές
 Πολίτες, μέτοικοι και ξένοι στη διοργάνωση των
Μεγάλων Διονυσίων. Διόνυσος Ελευθερεύς
 Η σημασία του αθηναϊκού φυλετικού συστήματος στη Πεισίστρατος
διοργάνωση των μεγάλων Διονυσίων. Διθύραμβος
 Ο Προάγων Χοροὶ ἀνδρῶν
 Τα προ των δραματικών αγώνων. Χοροὶ παίδων
 Ο διθύραμβος και οι διθυραμβικοί χοροί. Αθηναϊκές φυλές
 Το περιεχόμενο των δραματικών αγώνων. Πομπή και θυσία
 Ο διαγωνιστικός χαρακτήρας των αγώνων.
Κῶμος
 Τα μετά τους αγώνες
μέτοικοι
Τραγική τετραλογία
Σατυρικό δράμα
Προάγων
Ωδείο του Περικλή
Θέατρο του Διονύσου
Χοροδιδάσκαλος
Αυλητής
Πάνδια
Διαγωνισμός τραγικών ηθοποιών
Διαγωνισμός κωμικών ηθοποιών
Λήναια  Διαφορές μεταξύ Μεγάλων Διονυσίων και Ληναίων ως ἄρχων βασιλεύς
προς τον χαρακτήρα, το περιεχόμενο και το πρόγραμμα Γαμηλιών
της γιορτής. Λήναιον
 Μέτοικοι και Λήναια (ο διαφορετικός βαθμός συμμετοχής ληναί
των μη πολιτών στις δύο γιορτές).
τραγική διλογία
 Η ιδιαίτερη θέση της Κωμωδίας στα Λήναια. Η θέση της
τραγωδίας. Λήναια και σατυρικό δράμα.
Οι συντελεστές των  Ο ρόλος των κρατικών ἀρχόντων χορὸν διδόναι
παραστάσεων:  Χορηγοί και χορηγία: υποχρεώσεις, δικαιώματα και πάρεδροι
εξουσίες του χορηγού. λειτουργίαι
χορηγοί, διδάσκαλοι,  Χοροί και χοροδιδάσκαλοι: σύνθεση, εκπαίδευση, ἀντίδοσις
χοροδιδάσκαλοι, εξοπλισμός και συντήρηση του χορού. Η εξέλιξη του
παραχορήγημα
κριτές χορικού στοιχείου στο αρχαίο θέατρο από τις αρχές του
5ου μέχρι τα τέλη του 4ου αι. κωφὰ πρόσωπα
 Ο ρόλος του διδασκάλου και η εξέλιξη της λειτουργίας συγχορηγία
αυτής από τις απαρχές του αθηναϊκού θεάτρου και ἐμβόλιμον
εντεύθεν. ἀγωνοθέτης
 Η πορεία της διδασκαλίας: πρόβες και άλλες διδάσκαλος
προετοιμασίες.
χοροδιδάσκαλος
 Η διαδικασία της κρίσεως: εκλογή και διορισμός των
κριτών· η εξαγωγή του αποτελέσματος· τα μετά τη νίκη ποιητής
Τρίποδες
Μνημείο του Λυσικράτη
Το θεατρικό  Περιγραφή της μορφής του Θεάτρου του Διονύσου στην θέατρον
οικοδόμημα Αθήνα και των αρχιτεκτονικών ανακατατάξεων που κοῖλον
επήλθαν σε αυτό: ἴκρια
(α) κατά το πρώτο μισό του 5ου αιώνα·
διάζωμα
(β) από την περίοδο του Περικλή μέχρι το 340 περίπου·
(γ) από την περίοδο του Λυκούργου (340 π.Χ.) μέχρι την κερκίδες
ύστερη ελληνιστική περίοδο· ἐπιθέατρον
(δ) κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. ὀρχήστρα
 Η ακουστική στο Θέατρο του Διονύσου προεδρία
  Το σκηνικό φόντο στο Θέατρο του Διονύσου (από τις σκηνή
αρχές του 5ου αιώνα μέχρι την ύστερη ελληνιστική λογεῖον
περίοδο) θεολογεῖον
 Θεατρικά μηχανήματα (από τις αρχές του 5ου αιώνα μέχρι εἴσοδοι
την ύστερη ελληνιστική περίοδο).
παρασκήνια
 Ο σκηνικός εξοπλισμός: βεβαιότητες και αβεβαιότητες
σχετικά τη θυμέλη, το κρηπίδωμα και τους βωμούς στην προσκήνιον
ορχήστρα και τη σκηνή. θυρώματα
 Τα σκηνικά στο αρχαίο ελληνικό θέατρο scaenae frons
pulpitum
σκηνογραφία
περίακτοι
Αγάθαρχος ο Σάμιος
μηχανή
ἀπὸ μηχανῆς θεός
ἐκκύκλημα
βροντεῖον
κεραυνοσκοπεῖον
χαρώνιοι κλίμακες
θυμέλη
Ὑποκριτές και  Η γένεση του θεάτρου και του ὑποκριτοῦ. Θέσπης
υποκριτική στο  Καινοτομίες που σχετίζονται με τον αριθμό των Διονυσιακοὶ τεχνῖται
ηθοποιών στην αρχαία ελληνική σκηνή. νέμησις ὑποκριτῶν
αρχαίο θέατρο  Από τον ποιητή-ὑποκριτή στον επαγγελματία ηθοποιό. κωφὰ πρόσωπα
 Επαγγελματίες ηθοποιοί κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. παραχορήγημα
 Επαγγελματίες ηθοποιοί από τον 3ο αι. και εξής.
παρακαταλογή
 Διαγωνισμοί μεταξύ ὑποκριτῶν στα Διονύσια και τα
Λήναια κομμός
 Διαδικασία κατανομής υποκριτών στους ποιητές (από τον ἀμοιβαῖον
5ο αιώνα μέχρι και το τέλος του 4ου). στιχομυθία
 Ο αριθμός των ὑποκριτῶν σε παραστάσεις τραγωδίας και ᾠδή/ ᾄσμα
σε παραστάσεις κωμωδίας. Κωφὰ πρόσωπα.
 Επιτέλεση γυναικείων και παιδικών ρόλων στην αρχαία
θεατρική σκηνή.
 Υποκριτές και χορός: η αλληλεπίδρασή τους στην
παράσταση από την πρώιμη μέχρι την όψιμη φάση της
τραγωδίας.
 Μορφές εκφοράς του λόγου στο αρχαίο θέατρο
Η μάσκα  Η σχέση του θεατρικού προσωπείου με τη λατρεία του Πρόσωπον
Διονύσου. Ιούλιος Πολυδεύκης
 Φύση του αρχαίου ελληνικού προσωπείου (υλικά Ψιμύθιον
κατασκευής). Αγγείο του Προνόμου
 Η σταδιακή εξέλιξη του αρχαίου ελληνικού προσωπείου
(χονδρικά). Προφανείς διαφορές στα προσωπεία της
τραγωδίας και της κωμωδίας.
 Ο κατάλογος των προσωπείων στο Ὀνομαστικόν του
Ιουλίου Πολυδεύκη.
 Μάσκα και υποκριτική στο αρχαίο θέατρο.
Τα κοστούμια  Ανδρικά και γυναικεία ενδύματα στην τραγωδία. Χιτών
 Ανδρικά και γυναικεία ενδύματα στην κωμωδία. Σύρμα
 Υποδήματα στην τραγωδία. Σωμάτιον
 Υποδήματα στην κωμωδία. φαλλός
Κόθορνοι
ἐμβάδες
 (β) Τα θεατρικά είδη
Ο Πίνακας συστηματοποιεί κυρίως τις γνώσεις που περιέχονται στην Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής
Λογοτεχνίας των Easterling & Knox και στο βιβλίο του Zimmermann για την κωμωδία.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ-

ΤΕΧΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ
Η τραγωδία  Απαρχές του αγώνα τραγωδίας στα Μεγάλα Διονύσια. Διθύραμβος
 Η καταγωγή της τραγωδίας: σχέση της τραγωδίας με τη Θέσπις
λατρεία του Διονύσου, τη λατρεία των ηρώων. Σχέση της Αρίων
τραγωδίας με το έπος και τη λυρική ποίηση, ιδιαίτερα τη Λάσος από την Ερμιόνη
χορική και ειδικά τον διθύραμβο. Σχέση της τραγωδίας με Τὸ σατυρικόν
το σατυρικόν. οἱ ἐξάρχοντες τὸν διθύραμβον
 Η θρυλική (;) μορφή του Θέσπιδος. Πρατίνας από τον Φλειούντα
 Τραγωδία, τυραννία, δημοκρατία. Χοιρίλος
Φρύνιχος
 Πρώιμη τραγωδία: οι ασφαλέστερες εικασίες σχετικά με
Ίων ο Χίος
τη γενική της μορφή.
Αγάθων
 Η θρησκευτική και πολιτική φύση της τραγωδίας. Ιοφών
 Σημαντικοί εκπρόσωποι της πρώιμης τραγωδίας εκτός Καρκίνος
από τον Αισχύλο. Χαιρήμων
 Τραγωδίες με ιστορική θεματολογία κατά το πρώτο μισό Θεοδέκτας
του 5ου αιώνα. Μοσχίων
 Ελάσσονες τραγικοί του 5ου αιώνα (Ίων ο Χίος, Αγάθων, Αστυδάμας
Ιοφών κ.ά.).
 Γενικές τάσεις της τραγωδίας του 4ου αιώνα. ο
ψευδοευριπίδειος Ῥῆσος.
To σατυρικό δράμα  Οι απαρχές του σατυρικού δράματος: σατυρικό δράμα και Πρατίνας από τον Φλιούντα
τὸ σατυρικόν . τὸ σατυρικόν
 Τα γενικά χαρακτηριστικά του σατυρικού δράματος σε Αισχύλου Δικτυουλκοί
σύγκριση αφενός με την τραγωδία, αφετέρου με την Σοφοκλή Ιχνευτές
κωμωδία. Σοφοκλή Ίναχος
 Στερεότυπα θέματα, χαρακτήρες και καταστάσεις του Ευριπίδη Κύκλωπας
σατυρικού δράματος. τραγῳδία παίζουσα
 Ο χορός των σατύρων και ο ρόλος του στο σατυρικό
δράμα.
 Η υπονόμευση της τραγωδίας στο σατυρικό δράμα.
 Εικασίες για τη σχέση των σατυρικών δραμάτων με τα
τραγικά έργα που προηγούνται και γενικά για τη
λειτουργία του σατυρικού δράματος εντός της τραγικής
τετραλογίας.
 Τίτλοι σατυρικών δραμάτων που σώζονται ακέραια ή σε
μεγάλο ποσοστό.
 Η Άλκηστις του Ευριπίδη και το σατυρικό δράμα.
 Η εξέλιξη του σατυρικού δράματος τον 4ο αιώνα σε αδρές
γραμμές.
Η Κωμωδία  Η καταγωγή της κωμωδίας: κωμωδία και τελετές παρατραγῳδία
γονιμότητας (φαλλικά και άλλα)· κωμωδία και Ίαμβος. ὀνομαστὶ κωμῳδεῖν
 Η Κωμωδία στα Μεγάλα Διονύσια από τον 5ο αιώνα μέχρι Χιωνίδης
του τέλους του 4ου. Μάγνης
 Η Κωμωδία στα Λήναια Κρατίνος
 Οι τρεις φάσεις εξέλιξης της αρχαίας Κωμωδίας (Παλαιά, Κράτης
Εύπολις
Μέση, Νέα) και τα γενικά χαρακτηριστικά τους.
Φερεκράτης
 Πρώιμοι εκπρόσωποι της Παλαιάς Κωμωδίας (πριν τον
Πλάτων Κωμικός
Αριστοφάνη).
ἀγών
 Μεγάλοι κωμικοί ποιητές σύγχρονοι του Αριστοφάνη. παράβασις
 Τύποι Παλαιάς Κωμωδίας (ὀνομαστὶ
κωμῳδεῖν/πολιτική-επικαιρική σάτιρα, μυθολογική
παρωδία και παρατραγωδία, άλλοι τύποι).
 Δομικά συστατικά της Παλαιάς Κωμωδίας: ιαμβικά και
επιρρηματικά μέρη (Αγών, Παράβαση). Διαφορές
τραγωδίας και κωμωδίας ως προς τη δομή.
 Σχέσεις Κωμωδίας και Τραγωδίας.
 Ο κωμικός χορός: ομοιότητες και διαφορές με τον χορό
της τραγωδίας και του σατυρικού δράματος.
 Γενικά χαρακτηριστικά της παράστασης στην κωμωδία
(υποκριτές, προσωπεία, κοστούμια, όρχηση, μουσική).