ΑΝΩΤΕΡΑ ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΡΟΝΤΙΔΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΑΤΡΟΥ

«ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ»

A΄ ΕΤΟΣ -Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ

Υπεύθυνη διδασκαλίας: Ε. Στέφα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το δράμα είναι ένα από τα τρία μεγάλα είδη του αρχαίου ελληνικού
ποιητικού λόγου. Τα άλλα δύο είναι το έπος και η λυρική ποίηση. Το δράμα ως έργο
θεατρικό, προορισμένο τα χρόνια της ακμής του πάντοτε για παράσταση και όχι για
απλή ανάγνωση, ήτανε καλλιτέχνημα σύνθετο. Εκτός από τον λόγο, που ήταν το
κύριο όργανο της καλλιτεχνικής του έκφρασης ήταν απαραίτητη στην σύνθεση και
εκτέλεση του και η παρουσία άλλων τεχνών, της μουσικής και της ορχήσεως.
Ορισμένα μέρη του μελοποιούσε ο ποιητής και τα τραγουδούσαν πρόσωπα που
αποτελούσαν τον χορό. Τα τραγούδια αυτά συνοδεύονταν από ρυθμικές κινήσεις ή
και πραγματική όρχηση του χορού. Το δράμα όμως ήταν κυρίως έργο ποιητικό
δηλαδή λογοτεχνικό και ονομάστηκε έτσι γιατί αναπαριστούσε δρώμενα ανθρώπων.
Αναπτύχθηκαν κατά την αρχαιότητα τριών ειδών δράματα και τα τρία μεγαλοφυείς
συλλήψεις του ανθρώπινου πνεύματος που έμελλε να επηρεάσουν ολόκληρο τον
ανθρώπινο πολιτισμό με τρόπο ανεπανάληπτο και αυτά ήταν: η τραγωδία, η
κωμωδία και το σατυρικό δράμα.

♦ Γένεση τραγωδίας
● Το αρχαίο δράμα έχει τις ρίζες του στο Διθύραμβο το οποίο είναι ένα αυτοσχέδιο
χορικό άσμα αφιερωμένο στη λατρεία του θεού Διονύσου, θεού της γονιμότητας. Το
τραγουδούσε με συνοδεία αυλού, χορός σατύρων τραγόμορφων ακολούθων δηλ. του
Διονύσου σε κατάσταση ένθεης μανίας και ενθουσιασμού. Η αμφίεση τους
αποτελούνταν από τρυγία (κατακάθι κρασιού, μια πρωτόγονη μορφή μακιγιάζ),
στεφάνι κισσού και μια φορεσιά από δέρμα τράγου. Η Διονυσιακή λατρεία φτάνει
στο αποκορύφωμα της κατά τον 6ο και 7ο αιώνα. Ανθίζει επίσης η λυρική και χορική

1
ποίηση (Πίνδαρος, Σιμωνίδης, Βακχυλίδης).Έτσι, ο μουσικοσυνθέτης και ποιητής
Αρίωνας βρίσκει έδαφος στην αυλή του άρχοντα Περίανδρου και δίνει πρώτος
τεχνική μορφή στον διθύραμβο, συνθέτει δηλ. στίχους και μουσική για τους
διθυράμβους του, τους οποίους εκτελούσε κύκλιος χορός τραγόμορφων χορευτών
(50) που τους ασκούσε ο ίδιος.
Καινοτομία Θέσπη
Στο διθύραμβο που τραγουδούσε ο χορός τραγόμορφων χορευτών παρενέβαλε
μερικούς στίχους σε άλλο μέτρο, χωρίς μελωδία, κατάλληλους για απαγγελία που
τους απήγγειλε ο ίδιος με τη μορφή κάποιου μυθικού προσώπου, φορώντας
προσωπείο. Στάθηκε απέναντι από το χορό και συνδιαλέχτηκε μαζί του ενώνοντας το
επικό με το λυρικό στοιχείο και έτσι γεννήθηκε η τραγωδία! Ήταν ο πρώτος τραγικός
ποιητής και ο πρώτος υποκριτής!! Στη συνέχεια προστέθηκαν σταδιακά άλλοι δύο
υποκριτές .Ο Θέσπης δηλ. υπήρξε ο δημιουργός του προλόγου και της ρήσης (δηλ
του κυρίως μέρους ενός έργου). Στην εξέλιξη του είδους θα συμβάλλουν ο Χοιρίλος
(που ασχολείται κυρίως με τα κουστούμια, τις μάσκες και τα σκηνικά αντικείμενα)
και ο Φρύνιχος που θα καινοτομήσει εισάγοντας στη δράση το γυναικείο πρόσωπο.
Ο μύθος δηλ από κει και πέρα μπορεί να στραφεί και γύρω από μια ηρωίδα που την
υποδύεται όμως ένας άντρας !

■ Τραγωδία =Τράγων ωδή

♣ ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΜΕΓΑΛΟΙ ΤΡΑΓΙΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ: ΑΙΣΧΥΛΟΣ, ΣΟΦΟΚΛΗΣ,

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ!
♣ ΕΡΓΑ ΑΙΣΧΥΛΟΥ(525-456π.χ.) : Ικέτιδες, Πέρσες, Επτά Επι θήβας, Προμηθέας
Δεσμώτης, Ορέστεια (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες)
♣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΑΙΣΧΥΛΟΥ:Το τραγικό πραγματοποιείται με τη στάση της μοίρας
ή του Θείου απέναντι στους ανθρώπους και την πάλη των ανθρώπων προς αυτά.
♣ ΕΡΓΑ ΣΟΦΟΚΛΗ (496-405π.χ): Αντιγόνη, Ηλέκτρα, Τραχίνιες, Οιδίπους
τύρρανος, Οιδίπους επί Κολονώ, Αίας, Φιλοκτήτης
♣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΣΟΦΟΚΛΗ: Η μοίρα και οι θεοί διευθύνουν ως ένα σημείο τη ζωή
των ανθρώπων αλλά η εσωτερική δύναμη και η ελευθερία του ατόμου είναι εκείνα
που το παρορμούν στην πραγματοποίηση των σκοπών του .

2
♣ ΕΡΓΑ ΕΥΡΙΠΙΔΗ (484-406π.χ): Άλκηστη ,Ίων, Μήδεια, Ανδρομάχη, Βάκχες,
Ελένη, Εκάβη, Ηλέκτρα, Ηρακλής Μαινόμενος, Ρήσος, Τρωάδες, Φοίνισσες, Ορέστης,
Ηρακλείδες, Ικέτιδες, Ιφιγένεια εν Αυλίδι, Ιφιγένεια εν Ταύροις .
♣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΕΥΡΙΠΙΔΗ: Ανάλυση ανθρώπινης συμπεριφοράς και
αμφισβήτηση του θεϊκού στοιχείου. Τολμηρές ψυχογραφικές περιγραφές, ελάττωση
παρεμβατικότητας χορού.
➢ Οι παραστάσεις εντασσόταν στην κορύφωση μιας σειράς εκδηλώσεων προς
τιμή του Διονύσου, τα Μεγάλα Διονύσια. Οι δραματικοί αγώνες κρατούσαν
τέσσερις ημέρες και οι τραγικοί ποιητές αρχικά ήταν υποχρεωμένοι να
παρουσιάσουν μια τριλογία και ένα σατυρικό δράμα.
➢ ΕΟΡΤΕΣ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΤΑΝ ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ: Μικρά ή κατ’ αγρούς
Διονύσια (Δεκέμβριος), Λήναια (Ιανουάριος), Ανθεστήρια (Φεβρουάριος),
Μεγάλα ή εν’ άστει Διονύσια (τέλη Μαρτίου).
➢ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ ΘΕΑΤΡΙΚΑ: Μηχανή ή αιώρημα, Περίακτοι, Εκκύκλημα
(τροχοφόρο δάπεδο)
➢ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΓΩΝΩΝ
1. ο ποιητής έκανε αίτηση σ’ έναν επώνυμο άρχοντα (χορηγοί γινόταν πλούσιοι
άρχοντες)
2. επιλογή ποιητών και υποκριτών
3. προσλάμβαναν χοροδιδάσκαλο
4. οριζόταν οι κριτές 10 στο σύνολο, ένας από κάθε φυλή
5. γινόταν προαγώνας στο ωδείο* .
6. την 4η μέρα των Μεγάλων Διονυσίων άρχιζαν οι παραστάσεις με την ανατολή
του ηλίου .
7. κάθε ποιητής έπρεπε να παρουσιάσει μια τετραλογία τρεις τραγωδίες και ένα
σατυρικό δράμα*
8. λάμβαναν μέρος γυναίκες και δούλοι (ως θεατές βέβαια)
9. τα γυναικεία πρόσωπα τα έπαιζαν άντρες μη επαγγελματίες ηθοποιοί.
10. με τη λήξη των παραστάσεων ανακοινώνονταν και οι νικητές .Το βραβείο ήταν
απλώς ένα στεφάνι κισσού αλλά η δόξα μεγάλη …..
➢ ΔΟΜΗ ΑΡΧΑΙΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ:
Oρχήστρα, Λογείο, Θεολογείο, Πάροδοι, Διαζώματα, Κερκίδες

3
**Τα κλειστά θέατρα λεγόταν ωδεία και εκεί γινόταν ο προαγώνας. Δυο μέρες
προτού αρχίσουν οι γιορτές οι τρεις ποιητές στεφανωμένοι ακολουθούμενοι από τους
υποκριτές και τους χορευτές των έργων τους που ήταν και αυτοί στεφανωμένοι αλλά
χωρίς προσωπεία και θεατρικές στολές κατέφταναν στο ωδείο θέατρο στεγασμένο
που προοριζόταν κυρίως για μουσικές παραστάσεις. Εκεί συναθροίζονταν οι
Αθηναίοι πολίτες για να παρακολουθήσουν τον λεγόμενο προαγώνα. Οι ποιητές
καθένας με τον όμιλο του ανέβαιναν με την σειρά τους στην εξέδρα του ωδείου και
έδιναν στο κοινό πληροφορίες για τα έργα τους που επρόκειτο να παιχτούν. Η
είσοδος στα θέατρα στην αρχή ήταν ελεύθερη έπειτα όμως επιτρεπόταν μόνο με
εισιτήρια τα σύμβολα που το αντίτιμο τους πληρωνόταν στον εργολάβο του θεάτρου
τον θεατρώνη. Επειδή όμως θεωρούσαν το θέατρο κέντρο υψηλής πνευματικής
απολαύσεως και σπουδαίο μέσο ηθικής εξύψωσης αποφάσισαν από την εποχή του
Περικλή να δίνουν το απαιτούμενο χρηματικό ποσό από το δημόσιο ταμείο ,τα
λεγόμενα θεωρικά
Σκηνογραφία
Οι παραστάσεις τα πρώτα χρόνια δίνονταν σε αυτοσχέδιους υπαίθριους χώρους που
περιλάμβαναν ένα επίμηκες ξύλινο παράπηγμα για τους θεατές και μια ορχήστρα με
το βωμό του Διονύσου στο κέντρο.
Η όψη του σκηνικού συνήθως απεικόνιζε ένα ανάκτορο ή ένα στρατόπεδο. Ο
Σοφοκλής εισήγαγε την πιο επιτηδευμένη σκηνογραφία. Μόνο στα χρόνια του
Περικλή χτίζονται λίθινα θέατρα ως το αποκορύφωμα μιας τεράστιας οικονομικής
και πολιτιστικής άνθισης. Το θέατρο γίνεται πολιτικό γεγονός..
Η πρώτη οργανωμένη παράσταση υπολογίζεται ότι έγινε το 534-535π.χ. με την
προτροπή του Θέσπη, στα χρόνια της εξουσίας του Πεισίστρατου.
ΣΑΤΥΡΙΚΟ ΔΡΑΜΑ
Το Σατυρικό δράμα παιζόταν ως τέταρτο έργο μετά την τραγική τριλογία. Το θέμα
του ήταν αντλημένο από τον ίδιο τον μυθικό κύκλο. Οι ποιητές έδιναν σ αυτά την
εξωτερική όψη και μορφή της τραγωδίας και αντλούσαν γι αυτά τα θέματα τους από
τους μύθος μόνο που αυτή την φορά τους έβλεπαν από την φαιδρή τους όψη .Το
σατυρικό δράμα ζωηρό και εύθυμο προκαλούσε το γέλιο αλλά δεν καυτηρίαζε δε
διακωμωδούσε, δεν σατίριζε. Οι τραγικοί ποιητές ξανάγραφαν σε ανάλαφρο ύφος
και παρωδούσαν σκηνές ή επεισόδια από την προηγούμενη τριλογία. Το σατυρικό
δράμα ονομάστηκε έτσι γιατί το χορό του αποτελούσαν Σάτυροι που είχαν κορυφαίο
έναν γέροντα τον Σειληνό. Ο κωμικός ποιητής Πρατίνας λέγεται ότι εισήγαγε το

4
σατυρικό δράμα στα Μεγάλα Διονύσια. Σώζεται το σατυρικό δράμα Κύκλωψ του
Ευριπίδη.
Οι κωμωδίες όμως γράφονταν από ειδικούς ποιητές τους κωμικούς ποιητές ή
κωμωδοποιούς. Αυτοί έπαιρναν τα θέματα τους από την σύγχρονη ζωή ή από
κόσμους φανταστικούς. Και η κωμωδία προκαλούσε το γέλιο αλλά ταυτόχρονα
καυτηρίαζε πολλές φορές με τρόπο αμείλικτο πρόσωπα και πράγματα καταστάσεις
πολιτικές και κοινωνικές ή ακόμα και ιδέες που οι κωμικοί ποιητές τις θεωρούσαν
λαθεμένες και επικίνδυνες.
Αμφίεση τραγικών υποκριτών:
● Στο αρχαίο θέατρο οι υποκριτές και τα μέλη του χορού φορούσαν προσωπεία τα
οποία ήταν και βασικό στοιχείο της μεταμφίεσης. Τα προσωπεία ήταν φτιαγμένα από
χοντρής υφής δέρμα, κάλυπτε όλο το πρόσωπο και η έκφραση έδινε την εντύπωση
του «απολιθωμένου» τρόμου .
☻ Το χαρακτηριστικό τραγικό ένδυμα ήταν ένας πλούσια διακοσμημένος μακρύς
χιτώνας με μανίκια που έφτανε ως τον αστράγαλο. Τα μανίκια υπογράμμιζαν τις
κινήσεις των χεριών ενώ το μήκος του χιτώνα προσέδιδε μεγαλοπρέπεια και
επιβλητικότητα.
☻ Το τραγικό υπόδημα ήταν ο κόθορνος, μια μαλακή και ευλύγιστη μονοκόμματη
και ιδιαίτερα ψηλή μπότα, χωρίς ξεχωριστή σόλα που φοριόταν και στο δεξί και στο
αριστερό πόδι

ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΤΡΑΓΩΔΙΑ
Θεωρητικά κείμενα
• Ο θάνατος της τραγωδίας, George Stainer, εκδ. Δωδώνη
• Η τραγική ποίηση των Αρχαίων Ελλήνων, Α+Β τόμοι του Albin LesKy
εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης ,Αθήνα 1993
• Εισαγωγή στο Aρχαίο θέατρο, του Horst-Dieter Blume, εκδ. Μορφωτικό
Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1993
• Θεοφαγία: Δοκίμια για την αρχαία τραγωδία, του Jan Kott, εκδ. Εξάντας,
Νήματα, 1976.
• Η γέννηση της τραγωδίας, του Φρίντριχ Νίτσε εκδ. Νησίδες, 2000
• Από τον Αριστοτέλη στον Μπρέχτ ,εκδ. Κάλβος Αθήνα 1979.
• Δράμα και δραματικό στοιχείο, Η γλώσσα της κριτικής του S.W. Dawson,
εκδ.Ερμής,1974.

5
 • Μύθος και τραγωδία στην Αρχαία Ελλάδα, των Jean-Pierre Vernane και
Vidal Paquet, εκδ. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1991.
• Μύθος και θρησκεία στην Αρχαία Ελλάδα, του Jean-Pierre Vernane,εκδ.
Σμίλη, Αθήνα, 2000.
• Η αρχαία ελληνική τραγωδία, του D.F. Kitto, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα,
1989.
• Tο εξιλαστήριο θύμα, η βία και το ιερό, του Rene Girard, εκδ. Εξάντας
1991.
• Ο Ευριπίδης και ο κύκλος του μύθου, του Cedric Whitman, μτφ. Ευαγγελία
Θωμαδάκη, εκδ. εικοστού πρώτου, Αθήνα 1996.
• Η αρχαία Ελληνική τραγωδία σε σκηνική παρουσίαση, του Οliver
Taplin,εκδ .Παπαδήμα, Αθήνα 1988
• Οι Έλληνες και το παράλογο, του E.R Dodds, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα
1977.
• Όροι και μετασχηματισμοί στην αρχαία ελληνική τραγωδία, του Νίκου
Χουρμουζιάδη, εκδ.Γνώση, Αθήνα,1991
• Μυθικά θέματα με δραματικό προσωπείο του Μενέλαου Χριστόπουλου,
εκδ. Ελληνικά γράμματα
• Από τη Μήδεια στη Σταχτοπούτα, της Λίλης Ζωγράφου, εκδόσεις
Αλεξάνδρεια, Ιούνιος 1998
• Ο μύθος των Ατρειδών –Θεατρικά τετράδια -18 από την Πειραματική
σκηνή της τέχνης ομάδα θεατρικής έρευνας, Ιούλιος 1989
• Αρχαία ελληνική μυθολογία, του Ρίσπεν Α & Β τμ., εκδ. Φυτράκης, 1966
• Αρχαία Ελληνική τραγωδία της Jacqueline de Romilly, εκδ. Ινστιτούτο του
βιβλίου, Αθήνα, 1997.
• Ποιητική, Αριστοτέλη
• Αισχύλος ο μεγάλος αδικημένος, Ισμαήλ Κανταρέ, εκδ. Εικοστού πρώτου
• Αισχύλος, Λόσο Μάνφρεντ Χοακίμ, εκδ.Καρδαμίτσα.