‫ونر ارقلا ن قرا ن پاک اک دنسیھ شارعی ںيم وظنمم رتہمج‬ )۲۰۱۹(۲ ‫امشرہ‬،۳‫ دلج‬/

NOOR UL QUR’AN THE POETIC TRANSLATION OF THE HOLY QUR’AN

IN SINDHI LANGUAGE BY HAJI AHMED MALLAH
‫ونر ارقلا ن قرا ن پاک اک دنسیھ شارعی ںيم وظنمم اور پاپاب رتہمج يقيقحت اجئزہ‬
‫بغ ت م‬
‫صاہلل ہیسر‬
‫اجسدادمحوہنپر‬
ABSTRACT:
“Noor-ul-Qur’an” the poetic Translation of the Holy Qur’an The poetic translation of the
Holy Qur’an in Sindhi language by Haji Ahmed Mallah is famous and highly recognized
translation ever in the history of Sindhi religious poetry, in fact it is very historic work done
by a Sindhi poet Haji Ahmed Mallah. It is a privilege of Sindhi language that the approved
translation of the Holy Qur’an exists in a language which is a masterpiece of Sindhi language
and Sindhi poetry. First he translated in (Manzoom) the last chapter (para) of the Qur'an,
which was published by the Dar ul Isha’at, Hyderabad, after which the whole Qur’an was
translated into the Manzoom translation, which was published by Arbab Allah Jurio Khan
from Offset publishing Karachi in 1969. The same translation was published by the Mehran
Arts Council in 1978 by the Text Board of Sindh, the key note words written by Dr. Ghulam
Mustafa Qasimi, a renowned scholar and researcher of the case, which contains 800 pages of
poem. It should be borne in mind that earlier in the Kalhora period in Sindh, the translation
of the thirtieth chapter of the Holy Qur'an has been done by Makhdoom Mohammad Hashim
Thatwi, the leading scholar of Sindh, but the complete translation of the Holy Qur’an done by
Haji Ahmad Mallal the “Noor-ul-Qur'an”. In 1996, this translation was published by the
Saudi Prince Talal bin Abdul Aziz and distributed fi-sabilillah. Recently it is published by
Sindhica Academy. In this case done by Haji Ahmad Mallah, the manzoom translation of the
Qur’an, Dr. Ghulam Mustafa Qasmi writes,“This regular translation of the Qur’an is in front
of you, which is a new, unique, individualistic and a great translation of his own style”.

KEYWORDS: Noor-u- Quran, Haji Ahmed Mallah, Manzoom Translation of the Holy
Qur’an, A privilege of Sindhi Poetry.
‫غ‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ےسجدنسیھزپبانںیم‬،‫قآنپاکاکدنسیھزپبان ںیموظنممتہمج"ونرارقلآن"ےکپامےسداینرھبںیمدحیب رعموفو وہشمرےہ‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫غ‬
‫ایپاپاب اور شااکہرتہمج یکتیثیحاحلصےہ۔ اس رعموفتہمجےکرحتت رکےنواےلدنسھ ےکالعہقئ الڑےک رعموف شارع‬
‫ومولیادمحالمحںیہ۔‬
‫غ‬ ‫ت‬ ‫غ‬ ‫غ‬
‫ءںیممکیقوریوک‬1896‫یروپاامڑیےسدولیمدوراگوںڈنکوںیمہنس‬ ‫آپاکپامادمحالمحودلپاویگنالمحالڑیکرطفدبنیےکق ب‬
‫غ غ ت‬ ‫غ‬ ‫ت‬ ‫ت ت‬ ‫غ‬
‫اجپاچہپپااجپا‬
‫آپیکوہجرہشتایپاپابدنسیھوظنممتہمجقآنپاکےہ۔ہیوظنممتہمج"ونرارقلآن"ےک اپمےس ا‬،‫دیپاوہےئ‬
‫ےہ۔‬
‫غ‬
‫آپیکوہجرہشت‬،‫القئااتسداوررتہبنیشارعےھت‬،‫ اپباالخقاورکینریست انان‬،‫اطلملع‬
‫اطلیملع ےکاےھچ ب‬
‫ادمحالمحاےنپزامہن ب‬
‫شارعییکہفنصرپعبط‬،‫افریسںیمرتہبنیشارعییکےہ‬،‫رعیب‬،‫رسایکیئ‬،‫اردو‬،‫نجںیمدنسیھ‬،‫آپےندعتمدزپباونں‬،‫شارعیےہ‬

117
 ‫ونر ارقلا ن قرا ن پاک اک دنسیھ شارعی ںيم وظنمم رتہمج‬ ‫‪ /‬دلج‪،۳‬امشرہ ‪)۲۰۱۹(۲‬‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫غ‬
‫سےسزپادہسجفنصںیماںیہنپذتایئیلموہانیکدمحہیوہیتعنشارعیاوروظنممتہمجءقآنےہ‪،‬احیجادمحالمحیک‬ ‫آزامیئیکرگم ب‬
‫شارعی ںیم زپباں و ایبں یک رواین پایئ اجیت ےہ‪ ،‬ضعب ادوبیں اک انہک ےہ ہک دنسھ ںیم شاھ دبع افیطل اٹھبیئ ےک دعب ارگ یسک شارع ںیم‬
‫زپباںوایبںیکاسدقررواینپایئاجیتیھتوتوہشارعادمحالمحےھت۔‬
‫غ ت‬ ‫ت‬
‫ومولیاحیجادمحالمحاکاہکوہاالکماہنیآاسنمہفاورالبغاکشااکہرےہ‪،‬آپیکدنسیھزپبانںیمشارعیےنوصخیصوطررپوعام‬
‫غ‬
‫ںیم بتیپذتایئاحلصیک‪،‬ایسہلسلسںیمآپوک"وعایمشارع"اہکاجےناگل‪،‬آپاقدراالکلمشارعںیہاورآپ یک ایوہجرہشتہی‬
‫یھبیھتہکآپیفادبلعیشارعیںیمیھب بتیدرتسسرےتھکےھت۔شارعاےنپومعیماطخبےسوعایمشارعنباتکسےہرشبہطہکاس‬
‫اک ہی اطخب اعم وہ اور اس یک شارعی رعویض وہ‪ ،‬اسونعمی اابتعر ےس ہفیلخ لگ دمحمؔ اور احیج ادمح المحؔ وعایم شارعںیہ۔ ہکبج رعویض‬
‫حوعایمشارعںیہ۔‪1‬‬
‫اابتعرےسومزوںشارعییکےہ‪،‬انںیمشارعانثءاہللانثیئؔاوراحیجادمحالم ؔ‬
‫ومولیاحیجادمحالمحؔےندعتمدزپباونںںیمشارعییکےہنجںیمرعیب‪،‬افریس‪،‬اردو‪،‬رسایکیئاوردنسیھزپبانںیمشارعیرپدرتسس‬
‫ت‬
‫رےتھکےھت‪،‬دنسیھزپبانںیمایرتہبنیشارعےھت‪،‬آپیکشارعیدنسیھزپبانیکتغلاورونعمیےکاسھتیئکوخویبںےسآراہتس‬
‫ےہ۔‪2‬‬
‫ومولی احیج ادمح المحؔ ےن شارعی یک ہ فنص رپ عبط آزامیئ یک ےہ‪ ،‬آپ یک شارعی رعیب‪ ،‬افریس‪ ،‬دنسیھ ‪ ،‬اردو اوررسایکیئ زپباونںںیم‬
‫ت‬
‫وموجدےہ۔‪3‬ومولیاحیجادمحالمحؔایتوگاورحیصفشارعںیہ‪،‬انیکشارعیںیمزغلیکوخویبںںیمالسساوررواینےہ‪،‬احالہکن‬
‫غ‬ ‫ت‬
‫وہرعیباورافریسںیماکیف اہمرت رےتھکےھتپامہاسدورںیماندوونںزپباونںںیمآپیکشارعیےناسدقر پذتایئاحلصہنیک‬
‫سجدقردرگیرعشاء یکشارعیےن یک۔‪ 4‬رگماحلبظدرگیدنسیھزپبانںیمآپیکشارعیںیماافلظےکانچواور اامعتسلےکاابتعرےس‬
‫اقبدقراوردنسیکتیثیحریتھکےہ۔‪5‬‬ ‫انیکدنسیھشارعیای ب‬
‫غ‬
‫وقبلدنسھےکپاومرشارعخیشاپازؔےکاحیجادمحالمحؔیکشارعیدنسھںیمشااکہرشارعشاھدبعافیطلاٹھبیئؔےکدعبایایسیشارعیاک‬
‫درہجریتھکےہسجںیمرواینپایئاجیتےہ‪،‬اےسیاافلظنجوکمہ"شاھوجراسول"ںیمالتشرکےتںیہںیمہاحیجادمحالمحیکشارعی‬
‫ںیمےتلمںیہ۔‪6‬‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫غ‬ ‫ت‬
‫احیجادمحالمحؔاکالکماصفحاورالبغاکشااکہرےہ‪،‬وجہکدنسیھشارعیںیموصختیصاکاحلمےہ‪،‬سجشارعیںیم اصفحاور‬
‫ت‬ ‫غ‬ ‫غ ت‬
‫البغںیہنپایئاجیتوہوعایمپذتایئاحلصںیہنرکپایت‪،‬آپیکشارعیںیم بتاستےکرطقوںیکرطحایخالتیکاتنےہ‪،‬ہییہ‬
‫وہج ےہ ہک َسزنیمِ دنسھ ےک العہق الڑ ےس قلعت رےنھک واےل شارع احیج ادمح المحؔ ےن پباامکل رہشت احلص یک اور ان ےک اس نف‬
‫شارعیپباوصخلص"ونرارقلآن"رپرخفایکاجاتکسےہ۔‪7‬‬

‫‪118‬‬
 ‫ونر ارقلا ن قرا ن پاک اک دنسیھ شارعی ںيم وظنمم رتہمج‬ ‫‪ /‬دلج‪،۳‬امشرہ ‪)۲۰۱۹(۲‬‬
‫غ‬
‫احیج ادمح المحؔ سج پاےئ ےک رعموف و پاومر اعمل ےھت ایس رطح آپ یک شارعی یھب ای ےبریظن اورےب اثمل رمہبت ریتھکےہ‪ ،‬ایس‬
‫اابتعرےسآپ وک دنسھاک"ےبریظن شارع"اہک اجےئوتےب اجہنوہاگ۔‪ 8‬احیجادمح المحؔدنسھےسقلعترےنھکواےل‪ ،‬الڑالعہقےکاگیہن‬
‫شارعےھت‪،‬وجہکدنسیھزپبانےک ب‬
‫"ااکتشارع" اکدرہجرےتھکںیہ‪ ،‬انیکشارعیںیمرعشیرواپاتےکاسھتاافلظیککہمپایئاجیت‬
‫ےہ۔‪9‬‬
‫احیجادمحالمحؔیکشارعیںیمانیکمظنوگیئےندنسیھادبںیمایامنپاںتیثیحاحلصیک۔‪10‬احیجادمحالمحؔےنشارعییکدرگی‬
‫ت‬
‫اانصفرپیھبعبطآزامیئیکرگمانیکایخلآرایئ‪،‬وااعقتاگنری بتیامہےہ‪،‬اوہنںےنقآنپاکںیموموجدوااعقتوکاینپشارعی‬
‫ت‬
‫ےک نف ےک ذرےعی وعام ی سج رواین اور آاسن ادناز ںیم اچہپ پا ےہ‪ ،‬ہی اناک امک ِل نف ےہ‪،‬آپ یک شارعی وک "وااعقیت شارعی" اہک‬
‫اجےئوتےباجہنوہاگ۔‪11‬‬
‫احیجادمحالمحؔہنرصفایاعملاورشارعےھتہکلبایاجمدہاپسیہیھبےھتوہنجںےن ِ‬
‫رحتیپااتسکنںیماانپرکداراداایکےہ‪،‬آپےن‬
‫غ‬
‫رحتیالختف‪،‬ریمشیرواملرحتی‪،‬اخاسکررحتی‪،‬آلاپذپاملسمگیلںیمیھبرسرگمرےہ۔‪12‬‬ ‫ِ‬
‫ت‬ ‫غ‬
‫احیجادمحالمحؔدنسھےکرواحینہلسلسےک بترگوخاہجدمحمزامنونلاریرشفیرح امۃاہللہیلعےستعیبےھت‪،‬نجاکہلسلسءبسنہفیلخ‬
‫اولرضحتاوبرکبدصقی ریضاہللاعتیلٰہنعےساتلمےہ‪،‬آپےنہلسلسونلاریرشفیےس ضیفاحلصایکاوردعبںیم ہلسلسقحیک‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫وکپایحتوعامیاچہپےترےہ۔‪13‬‬ ‫نیقلت ا‬
‫اصحریستاور اپباالخقرکدارےکاحلمےھت‪،‬آپیکتیصخش‪،‬وساحنایحت‪،‬شارعیاوریملعاکووشںےکفلتخم‬ ‫ِب‬ ‫احیجادمحالمحؔ‪،‬ای‬
‫غ‬
‫سےسپاپاباورشااکہررہشت اکاحلمآپاکوظنمم‬ ‫ولہپؤںرپدعتمدامیلفاوریپاچیڈی اقمہلاجترحتتےئکاجےکچںیہ‪،‬انںیم ب‬
‫ت‬ ‫غ‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت ت‬
‫تہمجقآنپاک"ونرارقلآن"ےہوجہکدنسیھزپباناکایاہنییہشادناراورشااکہرتہمجاج اپاجپاےہ۔‪14‬‬
‫ت ت‬
‫وظنممدنسیھتہمجقآنپاک"ونرارقلآن"اکاعترف‬
‫ت ت‬ ‫ت‬
‫دنسیھ زپبان اک ہی اماز ےہ ہک وظنمر تہمج قآن پاک اس زپان ںیم وموجد ےہ وج ہک دنسیھ زپان اور دنسیھ شارعی اک شااکہر ےہ‪،‬‬
‫ب‬ ‫ب‬
‫ت ت‬
‫دنسیھ زپبان ںیم وموجد ہی وظنمر تہمج قآن پاک رعموف اعمل اور شارع احیج ادمح المحؔ ےن ایک ےہ‪ ،‬احیج ادمح المحؔ ےن س ےس لبق‬
‫ب‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ب‬
‫قآنپاکےکوسیتںیپارہمعؔاکوظنممتہمجایکوجہکداراالشاغدیحرآپادےسشاعیایکایگ‪،‬دعبازاںلمکمقآنپاکوکوظنممتہمج‬
‫ت‬
‫ںیمرپوپاےسجارپباباہللڑجویاخنےنوفوٹآٹسفرکایچےساغابلً‪1969‬عںیمشاعیرکواپا‪،‬ایستہمجوک‪1978‬عںیمرہمانآرسٹ‬
‫غ‬
‫وکلسنےندنسھٹسکیٹوبرڈیکرطفےسشاعیایک‪،‬اسںیمدقمہمدنسھےکپاومراعملاورققحمالغمیفطصمٰاقیمسرہحیکرطفےس‬
‫ت‬
‫اھکلایگ‪،‬ہیوظنممقآنپاکآھٹوساحفصترپلمتشمےہ۔‬

‫‪119‬‬
 ‫ونر ارقلا ن قرا ن پاک اک دنسیھ شارعی ںيم وظنمم رتہمج‬ ‫‪ /‬دلج‪،۳‬امشرہ ‪)۲۰۱۹(۲‬‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ہیپباتذنہنیشنوہیناچےئہہکاسےسےلہپدنسھںیموہلکڑادورںیمقآنپاکےکوسیتںیپارہمعؔاکوظنممتہمجدنسھےکرعموف‬
‫ت‬
‫اعملوققحمدخمومدمحماہمشٹویرہحےنایکےہرگملمکموظنممتہمجاحیجادمحالمحؔاکایکوہا"ونرارقلآن"ےہ۔‬
‫غ‬ ‫ت ت‬
‫‪1996‬عںیماسوظنممتہمجقآنپاکوکوعسدیزہشادہالطلنبدبعازعلتےنرساکریوطررپشاعیرکوارکیفلیبساہللمیسقتایک‪،‬‬
‫ت ت‬ ‫ت ت‬
‫وجہکاسوظنممتہمجقآناکازعاز ےہ۔ احیجادمحالمحؔےکاستہمجقآنپاکےکقلعتم ےھکلےئگدقمےمںیمڈارٹکالغمیفطصمٰ‬
‫ت ت‬
‫ب‬
‫اقیمسےتھکلںیہ‪"،‬ہیوظنممتہمجقآنپاکوجآپےکاسےنمےہ‪،‬وجہکپالکلاین‪،‬ارفنادیتیثیحاکاحلماوراےنپرطزاکایرتہبنی‬
‫ت‬
‫تہمجےہ۔"‪15‬‬
‫ونرارقلآنےساابتقس‬
‫هللا َالر مح ِن َالر ِحمي‬
‫بِس ِم ِ‬
‫اول نام هللا جو‪ ،‬جو ڏيندڙ ڏيھ ساري‬
‫ڏيئي نه پچاري‪ ،‬مڙنيان مھربان گھڻو‬
‫ت‬
‫وسرۃارصنلاکوظنممتہمج۔‪16‬‬
‫هللا َوال َف ُتح (‪)1‬‬‫َرص ِ‬ ‫ِاذا جآ َء ن ُ‬
‫جڏهن مدد اچي هللا جي ۽ پڻ سوڀ ستار‬
‫ون ِف ِد ِين ِ‬
‫هللا َا َفوا ًجا (‪)2‬‬ ‫يت ال َن َاس يَد ُخلُ َ‬ ‫َو َر َء َ‬
‫ڏسين ته ماڻھو ملڪ جا‪ ،‬قطارون قطار‬
‫گھڙن ڌڻي َء جي دين ۾ ڇڏي ڪفر جي ڪار‬
‫فَ َس بِح ِِبَم ِد َ بر َِک َواس َتغ ِفر ُه‬
‫پو ِء پنھنجي پروردگار جا‪ ،‬ڳايج ڳڻ هزار‬
‫پو ِء منگ معافي تنھن ڪنان هنجون تنھن وٽ هار‬
‫ِان َّه ََک َن ت ََّو ًاًب (‪)3‬‬
‫بي شڪ بخشڻھار‪ ،‬سو آه واهر واه جي‬
‫ت‬ ‫غ‬
‫وسرۃااملوعنیکآخیدوآپاتاکتہمج۔‪17‬‬
‫ون (آيت ‪)6‬‬ ‫ُ‬
‫اذل َين ُه يُ َرا ُء َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫ڪن خوشامد خير ۾‪ ،‬چلن اهائي چال‬
‫َويَمنَ ُعو َن املَاعُون (آيت ‪)7‬‬
‫بند رکن ٿا ڀال‪ ،‬اهڪي سھڪي عام سين‬
‫ت‬
‫وسرۃاوکلتاکوظنممتہمج۔‪18‬‬
‫عطي من َک ال َکوثَر (آيت ‪)1‬‬ ‫ِاَّنَّ َا َ‬
‫بي شڪ بي انداز‪ ،‬توه ڪياسون تو مٿي‬
‫فَ َصلِ ِل َ بر َک َواحن ََر (آيت ‪)2‬‬

‫‪120‬‬
 ‫ونر ارقلا ن قرا ن پاک اک دنسیھ شارعی ںيم وظنمم رتہمج‬ ‫‪ /‬دلج‪،۳‬امشرہ ‪)۲۰۱۹(۲‬‬
‫پو ِء دعا گھر‪ ،‬ڌڻي َء کان ڪر نذر نياز‬
‫ِا َّن شَ ا ِنئَ َک ه َُو ا َال َبَت (آيت ‪)3‬‬
‫تو سان جو نا ساز‪ ،‬نانگو نپٽو آه سو‬
‫ت‬ ‫غ‬
‫ادیاورشارعدیسپاجومحمدشاھارمویٹرہح‪،‬دراگھارموٹرشفیےکاونیل‬ ‫احیجادمحالمحؔےکالعوہدنسھےکرعموف بترگ‪،‬اعمل ب‬
‫غ‬ ‫ت ت‬
‫دگیںیشناکدنسیھتہمجقآنپاکیھبایپاپابتیثیحاکاحلمےہ۔‬
‫ت‬ ‫غ‬ ‫ت‬ ‫غ ت‬
‫ہیپاپابقآنپاکاکدنسیھتہمجےسجاخدمارحلنیمرشنیفی‪ ،‬شاھدبعاہللنبدبعازعلتآلوعسدےنرساکریوطررپشاھدہفقآن‬
‫ت‬
‫دیجم رپگنٹن رپسی ‪ ،‬ادملہنی اونملرہ‪ ،‬وعسدی رعب ‪ ،‬شاعی رکواپا اور یف لیبس اہلل میسقت ایک۔ اس قآن پاک اک دقمہم خیش اصحل نب دبع‬
‫ل ت‬ ‫غ‬
‫ازعلتنبدمحمآلخیش‪،‬وزتاالواقف‪،‬ا ممل اکۃاالالسہیمارعلہیبالسعوودہیےنرحتتایک۔‬
‫ب ت‬ ‫ت ت‬
‫ب‬
‫اندوتامجقآنپاکاکحپاریخیوطررپوغبراطمہعلرکےتںیہوتںیمہہیپاتواعضوطررپولعمموہیتےہہکدنسھیکرسزنیمسک‬ ‫ب‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫س ےسےلہپ داین ںیم قآن پاکاک یسک دورسیزپبان ںیمتہمج وہاوت وہ دنسیھ‬ ‫دقر وخشتمسق اور وخشبیصنےہہک‪ ،‬اہیں رپ یہ ب‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫سےسےلہپلہپ‬ ‫زپبانےہ‪،‬قآنپاکرثنیتہمجدےتھکیںیہوتوہیھبںیہیرپیہاتلمےہہکبجوظنممتہمجیھبارگداینیکیسکزپبانںیم ب‬
‫وہاوتوہدنسیھزپبانںیمیہےہ۔‬
‫غ‬
‫روزپاہمپااتسکنںیمومضمناگنراملساقمئاخینےتھکلںیہ‪:‬‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫قآن پاک اک دنسیھ زپبان ںیم وظنمم تہمج رکےن واےل دنسھ ےک العہق الڑےک رعموف شارع ومولی ادمح ؔ‬
‫المح یک شارعی رپینبم‬
‫‪12‬اگل اگل ومجموعں تیمس دنسھ ےک وطل و رعض ںیم رھکبے ان یک شارعی ےک شاعئ ہن وہےن واےل وخسنں وک ااھٹک رکےک‬
‫ت‬ ‫غ‬
‫ایلکتِادمحےکپامےستبیتدیاجےنوایلاتکباورومولیوموصفیکزغایلتِادمحیکروامنیئالبولپارکڈنٹوپباوگںیمایتواقر‬
‫غ‬
‫یئگ‪..‬رقتیاکاامتہمرامتسیناوجینشیکوساسیٹئیک ب‬
‫اجیےسایکایگ۔‬ ‫ب‬ ‫ب‬
‫رقتیںیمیک‬
‫ت‬ ‫غ‬ ‫غ‬
‫ب‬
‫رقتی یک دصارت ےک قاضئ ملع و ادب ےک وحاےل ےس اینپ اگل انشح رےنھک واےل اسقب واسئ اچرلسن دنسھ ویوینریٹس اجوشمرو‬
‫ب‬
‫رقتیےکامہمنوصخیصےھت‪....‬‬‫رتحممرہظماقحلدصیقیےناداےئک‪،‬ہکبجڈاترٹکیاابقلاڈیکیمالوہردمحملیہسرمع‬
‫حیکشارعیےکاگلاگلومجموعںاوررھکبے‬ ‫"الڑاکلعل"ےکوحاےلےسیملعداینںیماانپایرفنمداقممرےنھکواےلومولیادمحالم ؔ‬
‫ت‬ ‫غ‬
‫حیک‬
‫ایلکتادمحےکپامےس‪600‬ےسزادئاحفصترپلمتشماتکبتبیتدےنیاورومولیادمحالم ؔ‬ ‫ااعشروکاجکیرکےکومویتںیکامالانبرک ِ‬
‫غ‬
‫ب‬
‫رقتی رامتسیناوجینشیکوساسیٹئےکرئیچنیم‬ ‫زغایلتادمحرپارعاباگلےناکقہضیااجنمدےنیواےلاقمیمرپورسیفرضاررامتسینوک‬
‫اخدلرامتسینےناینپرصتخمرقتتںیماہکہکہارااھبیئرضاررامتسیناےنپاساکمںیماانتنگموہایگاھتہکںیمہاسیکتحصےکوحاےل‬
‫غ‬ ‫غ‬
‫ب‬
‫رقتی ںیم سج ادناز ےس ان یک ان وکوششں وک خاجنیسحت شیپ ایک اج راہ ےہ‪ ،‬اس ےسمہ‬ ‫ےس خذشاتالقح وہ ےئگ ےھت‪ ،‬رگم آج‬
‫ب‬
‫سےکرسرخفےسدنلبوہےئگںیہ۔‬

‫‪121‬‬
 ‫ونر ارقلا ن قرا ن پاک اک دنسیھ شارعی ںيم وظنمم رتہمج‬ ‫‪ /‬دلج‪،۳‬امشرہ ‪)۲۰۱۹(۲‬‬

‫دنسھےک الڑےکالعہقںیمہفسلفاوراالسیماکسرلیکتیثیحرےنھکواےلرپورسیفرضاررامتسینےناینپرقتتںیماہکہکومولیادمحالمحؔ‬
‫غ‬
‫سےسلکشمرمہلحومولی‬ ‫رکپانیکدیلانمتیھت‪ ،‬وجآجپاہیلیمکتوکیچنہپےہ۔اوہنںےناہکہک ب‬
‫یکالزوالشارعیوکایہگجاجکی ا‬
‫غ‬
‫اگلپاھت‪ ،‬وجدواسلےکرعےصںیملمکموہاےہ۔رپورسیفرضاررامتسینےناہکہکابوہ ومولی‬ ‫ادمحالمحؔ یک"زغایلتادمح"رپارعاب ا‬
‫ت‬
‫ادمحالمحؔیکشارعی ےکرسیتےاپذنشیوکتبیتدےرےہںیہ۔رپورسیفرضاررامتسین ےناہکہکانیکوکششرصفہیےہہکالڑ‬
‫ےک اس میظع شارع وک اس ادناز ںیم داین ےک اسےنم الپا اجےئ ہک مک از مک دنسھ اور پااتسکن ںیم وت ولوگں وک ہتپ ےلچ ہک امیل وطر رپ ااہتنیئ‬
‫ب‬
‫رغی‪ ،‬رگمرکفی اوریلمعوطر رپدقرت یک وتمعنں ےس امالامل ومولی ادمحالمحؔ رصفالڑیہ ےکںیہن‪،‬ہکلب یکلمحطسےک "وقیم شارع"‬
‫ےھت۔‬
‫غ ت‬ ‫غ‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫رقتیںیموموجدرقمرنیےنومولیادمحالمحؔےکقآنپاکےکدنسیھزپبانںیموظنممتےمجوکایپاپاباورمیظعاکرپاہمقار‬ ‫ب‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫غ‬
‫دپاےہ۔"ونرارقلآن"ےکپامےسوموسماسدنسیھوظنممتےمجوکاعملاالسمےکدیجاملعءاوراالسیماکسرلہاحلظےسدرس‪،‬شااکہر‬
‫غ ت‬
‫اورپاپابقاردےےکچںیہ۔‬
‫"ونرارقلآن" اکالہپاپذنشیاسقبوزتایلعٰدنسھڈارٹکارپبابالغمرمیحےکاچچ ارپبابالھڑجویاخنےنوصخیصوطررپشاعئرکاپااھت‪،‬‬
‫ت‬ ‫غ‬
‫ہکبج دورسا اپذنشی داؤد افؤپذنشی رکایچ‪ ،‬رسیتا اپذنشی رہمان آرٹ وکلسن دیحرآ اپبد‪ ،‬وچاھت اپذنشی وعسدی رعب یک وکحم ےن‬
‫ت‬
‫رساکریوطررپشاعئرکواپا‪،‬ہکبج"ونرارقلآن"اکپاوچناںاپذنشیدنسھاڈیکیمدیحرآ اپبدےنشاعئرکاپااھت۔رقمرنیےنقآنپاکےک‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫دنسیھزپبانںیموظنممتےمج"ونرارقلآن"وکایزجعمہقاردپاےہ۔‪19‬‬
‫احیجادمحالمحؔیکدرگیبتک‬
‫ت‬
‫وظنممتہمج"ونرارقلآن"ےکالعوہومولیادمحالمحؔیکشارعیےکومجموعںںیمدویانِ ادمح‪،‬زلگارِادمح‪،‬اغیپمادمح‪،‬زغایلتِادمح‪ِ ،‬‬
‫رعمف‬
‫غ‬
‫الہ ٰیاورحتف ولاریتیمسومجمیعوطررپ‪12‬بتکشالمںیہ۔ومولیادمحالمحؔاکایاورمیظعاکرپاہمےہوجاوہنںےنرسااجنمدپا‪،‬اساک‬
‫َ‬
‫ادنازہانیکاتکبحتف ولاریڑپھرکاگلپااجاتکسےہ۔‬
‫ت‬ ‫َ‬
‫ب‬ ‫ب‬
‫المح یک ان اتکوبں اک داین یک درگی ز اپونں ںیم تہمج رکےن یک ادش رضورت ےہ اور اس پات یک رطف یھب وتہج دےنی یک‬
‫ومولی ادمح ؔ‬
‫غ‬ ‫غ‬
‫رضورتےہہکانیکپاداگربتکوکےئنرسےےسوپھچارکےکانےکیملعاکرپاومںوکداینویوطررپپذتایئدیاجےئ۔اسیملعاور‬
‫غ‬ ‫غ‬ ‫ت‬
‫پاریخی اکم ےساتممزشارع ومولی ادمحالمحؔ ےک الکم اورزغایلتےکرن داینںیم ریھکبے اجےن اچےئہ‪ ،‬آپ ےکامنپاںاکرپاومںرپ‬
‫یملعایصخشتوکاچےئہہکزپادہےسزپادہںیھکل۔‬

‫‪122‬‬
 ‫ونر ارقلا ن قرا ن پاک اک دنسیھ شارعی ںيم وظنمم رتہمج‬ ‫‪ /‬دلج‪،۳‬امشرہ ‪)۲۰۱۹(۲‬‬
‫ت‬ ‫غ‬
‫رمیرکےکوصخاصًوظنمرم‬ ‫ساابحباوراداروںوکابمرکپبادشیپرکوںاگوہنجںےن ومولیادمح ؔ‬
‫المح یکبتک ب‬ ‫آخںیمںیمان ب‬
‫ت ت‬
‫تہمجقآن"ونرارقلآن" ہنرصف دنسھرھبںیمہکلبپااتسکنتیمساعیملحطسرپانیکشارعیےک ومیتاجکیرکےنںیمہمسقاکیلمع‬
‫اکمایکےہاورانیکتیصخشرپیملعوادیبولوگںےن‪،‬یقیقحتاضمنیماوراقمےلےھکل۔‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫غ‬ ‫غ‬ ‫ت ت‬ ‫غ‬
‫آخںیمربازعلتےسداعےہہک‪،‬اسوظنممتہمجقآنپاک"ونرارقلآن"وکوپریاعملانانیکدہایاکذرہعیانب۔آنیم اپرب‬
‫ااعلنیمل۔‬
‫وحاہلبتک‪:‬‬
‫غ‬
‫زیادیبرمکدیحرآپباد‪،‬اپذنشیدومئ‪،‬ص‪197‬‬ ‫‪ .1‬ولبچ‪،‬یبنشخباخن‪،‬ڈارٹک‪"،‬الیبنئاجوبل" ب‬
‫ت‬
‫‪ .2‬االہن‪،‬الغمیلع‪،‬ڈارٹک‪"،‬الڑیجادیبواقثیتفپارخی"اویٹیٹسنٹآفدنسایھولیجاجوشمرو‪1977،‬ع‪،‬ص‪323‬‬
‫غ‬
‫‪ .3‬دمحمزامن‪ ،‬ب‬
‫اطلاوملیلٰ‪،‬دخموم‪"،‬درپاپابرعفپادراگتفن"دنسیھادیبوبرڈاجوشمرو‪،‬اپذنشیدومئ‪1994،‬ع‪،‬ص‪962‬‬
‫‪ .4‬اقدری‪،‬اپاز‪"،‬دنسیھزغلیجاورس"اویٹیٹسنٹآفدنسایھولیجاجوشرو‪،‬اپذنشیدومئ‪1984،‬ع‪،‬ص‪264‬‬
‫پببلبکی غ‬ ‫غ‬ ‫ت‬
‫‪ .5‬نمیم‪،‬دبعادیجملدنسیھ‪"،‬دنسیھادبوجپاریخیاجتو"روینش سنڈنکپارو‪2002،‬ع‪،‬ص‪78‬‬
‫‪ .6‬دیجمیرممی‪،‬ایارٹنووی‬
‫‪ .7‬رگایم‪،‬الغمدمحم‪"،‬رفتظی"دویانِ ادمح‪،‬دبعاوفغلروینزرپیپایسنجیدبنی‪،‬اپذنشیدومئ‪2003،‬ع‪،‬ص‪7‬‬
‫‪ .8‬ڈیایئ‪،‬دمحمامثعن‪"،‬اعترف"نشلگِادمح‪،‬دبعاوفغلروینزرپیپایسنجیدبنی‪،‬اپذنشیمجنپ‪1997،‬ع‪،‬ص‪4‬‬
‫ت‬ ‫غ‬
‫‪ .9‬دنسیھ‪،‬دمحم باتامیہ‪"،‬احیجادمحالمحؔ۔ دنسیھزپبانےکپبادشاھشارع" ِ‬
‫اغیپمادمح‪ ،‬احیجادمحالمحاڈیکیمدبنی‪،‬ہلسلسربمن‪،4‬قوری اپامرچ‬
‫‪2007‬ع‪،‬ص‪9‬‬
‫‪ .10‬الشاری‪،‬رماد‪"،‬ادمحالمحؔیکشارعیایرکفمےکرکفیکرپواز" ِ‬
‫اغیپمادمح‪،‬ہلسلسربمن‪،7‬ص‪15‬‬
‫‪ .11‬المح‪ ،‬دمحم دصقی‪ ،‬رممہؔ‪" ،‬ومولی احیج ادمح المحؔ یک وااعقیت شارعی" ِ‬
‫اغیپم ادمح‪ ،‬احیج ادمح المح اڈیکیم دبنی‪ ،‬ہلسلس ربمن ‪ ،8‬ونجری‬
‫‪2007‬ع‪،‬ص‪11‬‬
‫غ‬
‫اجتہ" ِ‬
‫اغیپمادمحدبنی‪2006،‬ع‪،‬ص‪6‬‬ ‫‪ .12‬المح‪،‬دمحمآدم‪"،‬احیجادمحالمحؔیکزدنیگاکرصتخم‬
‫‪ .13‬وباکبیئ‪،‬دبعااقلدر‪"،‬شانِ ونلاری"آٹیسفرپیپوھتیلورسکڈٹیملرکایچ‪،‬ص‪20‬‬
‫م‬ ‫ت‬
‫‪ .14‬ونر ارقلآن‪ "،‬احیج ادمح المحؔ ےک وظنمم تہمج ںیم اایتخر رکدہ رطہقی اکر و اوصل" یقیقحت اطمہعل‪ ،‬ڈارٹک دمحم اامسلیع نمیم‪ ،‬ھران اڈیکیم‬
‫اکشروپر‪،‬یئم‪2013‬ع‬

‫‪123‬‬
‫ونر ارقلا ن قرا ن پاک اک دنسیھ شارعی ںيم وظنمم رتہمج‬ ‫‪ /‬دلج‪،۳‬امشرہ ‪)۲۰۱۹(۲‬‬
‫‪ .15‬اھگرھگنو‪،‬دبعارلزاق‪"،‬یپاچیدیاقمہل"‪،‬احیجادمحالمح‬
‫‪ .16‬ارقلآن‪،‬وسرۃارصنل‬
‫‪ .17‬ارقلآن‪،‬وسرۃااملوعن‬
‫‪ .18‬ارقلآن‪،‬وسرۃاوکلت‬
‫غ‬
‫‪ .19‬املساقمئاخین‪،‬ومضمناگنر‪،‬روزپاہمپااتسکن‪6،‬ونربم‪2013‬ع‬

‫‪124‬‬