See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/277106024

Selection of measuring method for waste water flow measurement

Article · January 2007

CITATIONS READS

0 170

2 authors:

Siniša Bikić Masa Bukurov

University of Novi Sad University of Novi Sad
24 PUBLICATIONS   47 CITATIONS    21 PUBLICATIONS   45 CITATIONS   

SEE PROFILE SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

CEEPUS CIII-RS-1012 Building Knowledge and Experience Exchange in CFD View project

Combine drying technology View project

All content following this page was uploaded by Masa Bukurov on 14 April 2016.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Biblid: 1450-5029 (2007) 11; 1-2; p.45-48 Prgledni rad
UDK: 628.311 Review

IZBOR METODE ZA KONTINUALNO MERENJE PROTOKA

OTPADNIH VODA
SELECTION OF MEASURING METOD FOR WASTE WATER
FLOW MEASURMENT
Mr Siniša BIKI, dr Maša BUKUROV
Fakultet tehnikih nauka, 21000 Novi Sad, Trg Dositeja Obradovia 6
REZIME
Postoje razliite metode i merila za merenje protoka otpadnih voda, pri emu se ne može govoriti o “najboljoj” mernoj metodi,
niti o najboljem “merilu”. Izbor pojedine merne metode pri projektovanju mernih sistema za kontinualno merenje protoka otpadnih
voda zavisi od konkretnog sluaja i ima veliki uticaj ne samo na tanost mernog sistema, ve i na njegovu funkcionalnost. Stoga se
izboru merne metode mora posvetiti posebna pažnja. U radu je prikazan pregled verifikovanih mernih metoda koje se naješe
koriste u sistemima za kontinualno merenje protoka otpadnih voda. S obzirom da zakonska regulativa u Republici Srbiji propisuje
nadoknadnu za koliinu i kvalitet izbaene otpadne vode u vodotoke, u radu je pored primene poseban akcent stavljen na tanost
mernih metoda. Nakon izmene zakonske regulative, tanost mernih sistema, pa samim tim i mernih metoda je osnovni zahtev potenci-
jalnih investitora.
Kljuen rei: merenje protoka otpadnih voda, merila protoka u otvorenim kanalima, merenje protoka u otvorenim kanalima.
SUMMARY
There are different measuring methods and different flow meters of waste water flow measurement and it is not possible to tell
which method or which flow meter is the best. The selection of certain measuring method for continual flow system designing is dif-
ferent for each case and influences not only accuracy of measuring system but its functionality too. Because of that selection of meas-
uring method requires special attention.In this paper are reviewed verified measuring methods which are most often used in systems
for continual waste water flow measurement. Since the legislative in Serbia issue compensation for quantity and quality of released
waste water in water currents, in this paper is emphasized not only application , but accuracy of measuring methods as well. The
most common requirement of potential investors is accuracy of measuring methods.
Key words: waste water flow measurment, flow meters in open canals, flow measurment in open canals.
Razmatranje e se ograniiti na ustaljeno, ravnomerno stru-
UVOD
janje otpadne vode pri uobiajnim temperaturama od 5 do 30 qC.
Generalno, sledei faktori utiu na izbor metode za merenje Takoe, posmatrae se stalne merne stanice, kod kojih se konti-
protoka u otvorenim tokovima: nualno meri protok otpadne vode.
- Tip mernog sistema (stanice): stalna, privremena, kratkorona; MATERIJAL
- Geometrijski uslovi: razlika u nivoima vode, dimenzije i oblik
korita otvorenog toka, mogunost pristupa mernom objektu, na- Pregled mernih objekata
gib dna itd; Merni prelivi sa oštrim ivicama
- Hidrauliki uslovi: opseg protoka koji se meri (maksimalni i
minimalni protok), vrednost osnovnog protoka koji se meri
(podzemne vode i voda ispuštena iz procesa), režim strujanja
(burni ili mirni), kvalitet otpadne vode (otpadna voda sa suspen-
dovanim ili vuenim nanosom), uslovi strujanja u prilaznom i
izlaznom kanalu;
- Tanost merenja koja se želi postii;
- Raspoloživost prikljuka za snabdevanje elektrinom energi-
jom;
Sl. 1. Tompsonov oštroivini preliv [4]
- Raspoloživost pouzdane opreme na lokalnom tržištu;
1 – rešetka, 2 – tankozidni oštroivini preliv, 3 – ovazdušavanje,
- Iskustvo i predrasude donosioca odluke; 4 – merilo nivoa
- Ekonomski faktori: cena izgradnje i opreme, rada, održavanja i Fig 1. Thompson's weir, 1- bars, 2 – weir, 3 – aeration, 4 – level
obrade podataka i meter
- Ostali faktori [3].
Merni objekti koji se ugrauju u merne sisteme za kontinual- Za merenje protoka otpadnih voda mogu se koristiti pregrade
no merenje protoka otpadne vode mogu da se sa stanovišta zah- sa prelivnom ivicom (sl.1). Fluid ispred pregrade mora biti pot-
tevane tanosti i kvaliteta otpadne vode svrstati u tri grupe: puno smiren, što se postiže odreenom dužinom pravouglog ka-
1.Merni prelivi sa oštrim ivicama; nala glatkih ivica i ugraenim rešetkama za smirivanje toka is-
2.Merni pragovi i merna suženja i pred preliva. Na pregradnoj ivici stvara se mlaz koji mora biti
3.Brane, ustave i kaskade. potpuno ventilisan (ubacivanje vazduha ispod mlaza preliva).
Za svaku od predhodno navedenih grupa mernih objekata, Oštroivini preliv obezbeuje pouzdanu liniju odvajanja vode,
prikazae se pregled mernih objekata i dae se osnovne smernice dozvoljavajui da vazduh aeriše donju stranu mlaza [4].
za izbor merne metode, po predhodno navedenim kriterijumima. Prelivi sa oštrom ivicom mogu prema geometriji biti: trouga-
oni Tomsonov (sl.1); pravougaoni Bazenov, trapezni ipoletijev.

PTEP 11(2007) 1-2 45

Prema postojanju suženja mogu biti: bez bonog suženja i sa bo-
nim suženjem.
Merni pragovi i merna suženja
Merni pragovi mogu biti:
- Prelivi sa širokim pravougaonim pragom (oštra uzvodna ivi-
ca);
- Prelivi sa širokim pravougaonim pragom (zaobljena uzvodna
ivica);
- Prelivi sa pravougaonim pragom i krunom u obliku latininog
slova V;
- Prelivi sa trougaonim pragom i
- Prelivi sa trougaonim pragom i krunom u obliku latininog
slova V [10].
Na slici (sl.2), prikazani su osnova, preseci i linija nivoa stru-
janju otpadne vode kroz merni objekat sa suženjem, gde su: bk -
širina dna u kritinom preseku (m); b - širina dna u preseku is-
pred i iza suženja (m); L1 - rastojanje od mernog mesta do poet-
ka mernog suženja (m); L2 - dužina ulaznog dela suženja (m); L3
- dužina grla suženja (m); L4- dužina izlaznog dela mernog suže-
nja (m); EM - linija ukupne energije bez postojanja gubitaka (m).
Sl. 2. Osnova, preseci i linija nivoa strujanju otpadne vode kroz
merni objekat sa suženjem
Fig 2. Basis, crossections and level line of waste water flow
through flume [2]
Brane, ustave i kaskade
Merni prelivi praktinog profila mogu biti prizmatini i hid-
rodinamiki oblikovani.
Kruna hidrodinamiki oblikovanog preliva prilagoava se
donjoj konturi prelivnog mlaza (sl. 3), tako da pritisak na leima
preliva bude nešto vei od atmosferskog, tj. sada je pb > pa
[5].
Kada se dno ravnog kanala naglo prekine nastaje slobodni
kaskadni preliv. Na mestu prekida kanala strujanje je krivolinij-
sko, pa stoga dubina na njegovom kraju nije jednaka kritinoj
dubini kako se to rauna kod ostalih mernih objekata na osnovu
pretpostavke o paralelnom strujanju. Merenjem dubine na ivici
kaskade h1 može se odrediti protok vode Q.
Razlikuju se kaskade sa ogranienim i sa neogranienim pre-
livnim mlazom.
Kod ogranienog prelivnog mlaza zidovi kanala nastavljaju
se na dužini l t 6h1 od kaskade, te je strujanje ogranieno zido-
46
vima kanala. Prelivni mlaz mora biti dovoljno provetren da osi-
gura atmosferski pritisak na donjoj površini mlaza.
Kod neogranienog prelivnog mlaza zidovi kanala završava-
ju se sa ivicom kaskade, te se prelivni mlaz širi i dovoljno je
provetren da osigura atmosferski pritisak na donjoj površini pre-
livnog mlaza [6], [9].
Sl. 3. Izgled i funkcija hidrodinamiki oblikovanog preliva [1]
Fig 3. Hydrodinamic shaped weirs [4]
DISKUSIJA
Izbor mernog objekta za kontinualno
merenje protoka otpadnih voda
Kod kontinualnog merenja protoka otpadnih voda izbor mer-
ne metode vezuje se za izbor mernog objekta. U narednom
tekstu dati su opšti kriterijumima za izbor mernog objekta.
Raspoloživa razlika u nivoima vode: Najvea razlika iz-
meu nivoa vode uzvodno i nizvodno od mernog objekta, koja
obezbeuje slobodno, potpuno aerisano strujanje u uslovima
maksimalnog protoka vode, zahteva se kod tankozidnih oštroivi-
nih i kaskadnih preliva.
Merni prelivi sa oštrim pragom mogu se koristiti sa manjim
razlikama u nivoima otpadne vode ispred i iza objekta u odnosu
na oštroivine i kaskadne prelive, dok se merni prelivi sa trouga-
onim žljebom i merna suženja mogu koristiti i pri još manjim
razlikama gornje i donje vode.
Tanost merenja: Tanost merenja odreenog mernog sis-
tema za kontinualno merenje protoka otpadnih voda zavisi od
procene pojedinih komponenata nesigurnosti, dok su procene
približnih opsega nesigurnosti (u granicama verovatnoe 95%)
za merne prelive i objekte sledei:
- Pravougaoni prelivi sa oštrim ivicama od 1 do 4 %;
- Trougaoni prag sa žlebom (ugao žleba izmeu S/9 i 5S/9 rad)
1 do 2 %;
- Prelivi sa širokim pravougaonim pragom 3 do 5 %;
- Merna suženja od 2 do 5 % i
- Kaskadni prelivi od 5 do 10 %.
Detaljni prikaz tanosti mernih objekata dat je tabelarno
(tab.2).
Gornje granice merne nesigurnosti postižu se ugradnjom sta-
ndardnih mernih objekata u skladu sa preporukama. Donje gra-
nice merne nesigurnosti postižu se ugradnjom standardnih mer-
nih objekata u skladu sa preporukama u laboratorijskim uslovi-
ma. Ugradnja nestandardnih mernih objekata, kao i ugradnja sta-
ndardnih mernih objekata koja nije u skladu sa preporukama
može rezultirati velikim greškama merenja.
Veliina i oblik korita otvorenog toka: Pravougaoni merni
prelivi sa pragom i merni prelivi sa žlebom (i pravougaoni i tro-
ugaonim) velikih dimenzija u odnosu na veliinu kanala treba da
budu postavljeni na ravno dno sa vertikalnim zidovima ili u pre-
livne komore pravougaonog preseka, koji se protežu uzvodno na
rastojanju ne manjem od 10 širina prelivnog mlaza pri maksi-
malnom protoku.
Merni prelivi sa širokom krunom najbolje se koriste u pravo-
ugaonim koritima tokova, ali se mogu koristiti i u nepravougao-
nim koritima sa dobrom tanošu ako se gladak, pravougaoni
prilazni kanala proteže uzvodno od preliva na udaljenosti ne ma-
PTEP 11(2007) 1-2
njoj od dvostruke merne dubine pri maksimalnom protoku.Za
oštroivine merne prelive malih dimenzija u odnosu na veliinu
kanala, naroito ako je prilazna brzina zanemarljiva, veliina i
oblik korita imaju veliki znaaj.
Merna suženja mogu se koristiti u koritima bilo kakvog obli-
ka, pod uslovom da je strujanje u prilaznom kanalu ustaljeno i
ravnomerno. Za merna suženja svih tipova, veliina i oblik niz-
vodnog kanala imaju znaaja ukoliko istim može da se utie na
potopljenost mernog suženja.
Za merne prelive, veliina i oblik nizvodnog kanala su od
znaaja ako se mora omoguiti slobodno i aerisano strujanje u
svim uslovima.
Detaljniji prikaz preporuka za veliinu i oblik korita, kao i
mernih nesigurnosti dat je tabelarno (tab.2) gde su prikazane
preporuke ISO standarda.
Uslovi strujanja u prilaznom kanalu: Za prelive svih tipo-
va strujanje u prilaznom kanalu treba da bude mirno, ustaljeno, i
ravnomerno. U idealnom sluaju, naroito za relativno velike
prilazne brzine, raspodela brzine treba da se približava raspodeli
brzine pri strujanju u pravim, glatkim kanalima. U kratkim kana-
lima i prelivnim komorama mogu se koristiti umirivai i usmeri-
vai toka za ostvarivanje normalne raspodele brzine.
Mirno strujanje obezbeuje se ako je Frudov broj Fr<1, tj.
kada je srednja brzina strujanja u prilaznom kanalu:
v< gA B ,
gde su: v -srednja brzina u prilaznom kanalu (m/s); g -
gravitaciono ubrzanje (m2/s); A -površina poprenog preseka ka-
nala (m2); B - širina vodenog ogledala kanala (m).
Kvalitet otpadne vode: Kod otpadnih voda sa suspendova-
nim nanosom treba izbegavati upotrebu oštroivinih preliva, jer
se ivice krune mogu oštetiti ili pohabati suspendovanim materi-
jalima, dok se kod otpadnih voda sa vuenim nanosom oštroivi-
ni merni prelivi iskljuuju iz razmatranja.
Kod pojave plivajuih predmeta u otpadnoj vodi, merni pre-
livi sa pragom, merni prelivi trougaonog preseka, merna suženja
i kaskade propuštaju plivajue predmete efikasnije od mernih
preliva sa oštrim ivicama. Upotreba preliva sa trougaonim žle-
bom treba izbegavati, osim ako uzvodno nisu postavljeni hvatai
plivajuih predmeta.
Veliina protoka koji se meri: Sa stanovišta funkcionalnos-
ti i tanosti, merni prelivi sa oštrim ivicama su pogodni za mere-
nje relativno malih protoka otpadne vode, dok su merni prelivi
sa pragom, merni prelivi trougaonog preseka i merna suženja
pogodni za velike protoke vode.
Opseg protoka vode koji se meri: Za postizanje više tano-
sti u širokom opsegu malih protoka otpadne vode treba koristiti
merni preliv sa trougaonim žlebom, pre nego sa pravougaonim
žlebom ili prvougaoni preliv bez kontrakcije. Za široki opseg
velikih protoka otpadne vode treba koristiti merna suženja sa
trapeznim ili U – poprenim presekom, pre nego merni preliv sa
širokom pragom, kaskadni preliv, merno suženje pravougaonog
poprenog preseka ili merni preliv trougaonog preseka.
Gradnja: Oštroivini merni prelivi izrauju se u radionica-
ma. Merna suženja, merni prelivi sa pragom, merni prelivi trou-
gaonog preseka i kaskadni prelivi mogu se zadovoljavajue gra-
diti na terenu. U svim sluajevima, velika pažnja mora se posve-
titi ugradnji mernih objekata prema standardnim preporukama.
Merni prelivi sa pragom, prelivi trougaonog preseka, kaska-
dni prelivi i merna suženja mnogo su otpornija i lakše se održa-
vaju pri velikim protocima.
Iso standardi za pojedine merne objekte
U tabeli (tab.1) dati su simboli koji se koriste u tabeli (tab.2)
gde su date preporuke i oekivane minimalne tanosti meuna-
rodnog ISO standarda za pojedine merne objekte.
PTEP 11(2007) 1-2
Tabela 1. Simboli koji se radi preglednosti podataka koriste
u tabeli 2. [7]
Table 1 Symbols used in Table 2 [7]
Simbol Definicija
Symbol Definition
Režim strujanja bi trebalo da bude miran
a
Flow regime should be still
Ne bi trebalo da bude poprenih struja
b
Lateral streams shouldn't exist
Deonica bi trebalo da je približno prava i simetrinog pop-
renog preseka na dužini od oko 10 širina korita uzvodno
od mernog objekta
c
Flow section should be almost strait and symmetrical
crossection at about 10 length of canal width upstream from
measuring object
Korito bi trebalo da ima vertikalne strane i ravno dno, uz-
vodno na dužini ne manjoj od 10-struke širine prelivnog
d mlaza pri maksimalnoj dubini vode
Canal should have vertical sides and flat bottom, upstream
not less than 10 width of weir during maximal water level
Korito bi trebalo da je pravougaono uzvodno na dužini od
najmanje dvostruke dubine vode
e
Canal should be rectangular at length of at least two water
depths upstream
Raspodela brzine treba da je približno jednolika
f
Velocity distribution should be uniform
Korito bi trebalo da je približno u obliku latininog slova U
g
Canal should be shaped as letter U
Metoda koja je pogodna za eša merenja protoka
A
Method suitable for more often measuring
Krupne estice nanosa nisu dozvoljene
B
Coarse particles of deposits are not alowed
Brza metoda (manje od 1 h)
C
Quick method (less than 1 h)
Srednja širina (izmeu 5 m i 50 m) ili srednja brzina (izme-
u 1 m/s i 3 m/s) ili srednja dubina (izmeu 1 m i 5 m)
D
Meadium width (between 5 and 50 m) or meadium velocity
(between 1 and 3 m/s)
Mala širina (manje od 5 m) ili mala dubina (manje od 1 m)
ili mala brzina (manje od 1 m/s)
E
Small width (less than 5 m) or small depth (less than 1 m)
or small velocity (less than 1 m/s)
ZAKLJUAK
Sveobuhvatni pregled mernih objekata koji se potencijalno
mogu ugraditi u merne sisteme za kontinualno merenje protoka
otpadnih voda, ukazuje na ozbiljnost izbora adekvatnog mernog
objekta, tj. metode.
Analiziranjem mernih objekata nekim od predhodno defini-
sanih kriterijuma za izbor merne metode, uoava se svrsishod-
nost razvrstavanja mernih objekata u navedene tri grupe.
Prva grupa mernih objekata u koju spadaju oštroivini merni
prelivi može se koristiti za kontinualno merenje protoka otpadne
vode, gde se zahteva visoka tanost (za naplatu ispuštene kolii-
ne otpadne vode) i gde otpadna voda ne sadrži suspendovani ili
vueni nanos, kao ni grube predmete koji bi oštetili ivicu preliva.
Druga grupa mernih objekata gde spadaju merni pragovi i
merna suženja, mogu se koristiti za kontinualno merenje protoka
otpadne vode, gde se zahteva nešto niža tanost u odnosu na pr-
vu grupu (za naplatu ispuštene koliine otpadne vode), i gde ot-
padna voda može da sadrži suspendovani ili vueni nanos, kao i
grube predmete. Na primer merenje protoka otpadnih voda koje
se sistemom drenažnih cevi i kanala ispuštaju u vodotok.
Trea grupa mernih objekata gde spadaju merne brane, kas-
kade i ustave, mogu se koristiti za bilansiranje otpadne vode.
Npr. za merenje protoka u kanalima u koje se na više mesta is-
pušta otpadna iz raznih procesa.
47
 Tabela 2. Preporuke i oekivane minimalne tanosti meunarodnog ISO standarda za pojedine merne objekte
Table 2. Recommendation and expected minimal accuraces of international ISO standard for certain measuring objects
Metoda Kriterijum / Criterion Tanost / Accuracy
Hidrauliki Faktor
Odgovarajui Minimalna
Br. Opis Širina Dubina Brzina uslovi vreme Komentar
meunarodni standard Minimal
No. Description Width Depth Velocity Hydraulic Factor Notes
International standard (%)
conditions time
Oštroivini trougaoni prelivi
1. ISO 1438-1 E E E a, b, c, f C, A r1 B
Weirs
Oštroivini pravougaoni prelivi
2. (bez bone kontrakcije) ISO 1438-1 D, E E E a, b, c, d, f C, A r3 B
Rectangular Weir (without contraction)
Oštroivini pravougaoni prelivi
3. (sa bonom kontrakcijom) ISO 1438-1 D, E E E a, b, c, d, f C, A r3 B
Rectangular Weir (with contraction)
Prelivi sa pravougaonim širokim pragom
(oštra uzvodna ivica)
4. ISO 3846 D, E E D, E a, b, c, d, f C, A r5 B
Weirs with rectangular threshold (sharp
upstream edge)
Prelivi sa zaobljenim širokim pragom
(zaobljena uzvodna ivica)
5. ISO 4374 D, E E D, E a, b, c, e, f C, A r5 B
Weirs with threshold (shaped upstream
edge)
Prelivi sa trougaonim pragom
6. ISO 4360 D, E D, E D, E a, b, c, e, f C, A r5 B
Weirs with triangular threshold
Prelivi sa pragom praktinog profila
7. ISO 9827 D, E D, E D, E a, b, c, f C, A r5 B
Weirs with practical shaped threshold
Prelivi sa trougaonim pragom i krunom u
obliku širokog latininog slova V
8. ISO 4377 D, E D, E D, E a, b, c, f C, A r5 B
Weirs with triangular threshold and V
notch
Prelivi sa širokim pravougaonim pragom i
krunom u obliku širokog lat. slova V
9. ISO 8333 D, E D, E D, E a, b, g C, A r5 B
Weirs with rectangular threshold and V
notch
Prelivi sa prizmatinim pragom
10. ISO 4362 D, E D, E D, E a, b, c C, A r5 B
Weirs with prismatical threshold
Merni kanali-pravougaono suženje
11. ISO 4359 D, E D, E D, E a, b C, A r5 B
Rectangular Flumes
Merni kanali-prizmatino suženje
12. ISO 4359 D, E D, E D, E a, b C, A r5 B
Trapezoidal Flumes
Merni kanali-suženje u obliku slova U
13. ISO 4359 D, E D, E D, E a, b, g C, A r5 B
U Shape (Palmer - Bowles) Flumes
Merni kanali – “Parshall” i “Saniri”
14. ISO 9826 D, E D, E D, E a, b, c, f C, A r10 B
Parshall’s Flumes
Kaskade, pravoug.i nepravougaoni kanali
(metoda merenja dubine na kraju toka)
15. ISO 3847 i 4371 D, E D, E D, E a, b, c, f C, A r10 B
Cascades (depth measuring at the end of
stream)

[7] Jugoslovenski standard za merenje protoka vode u otvore-

LITERATURA
[1] P, Ackers, J, A, Perkins and A, J, M, Harrison, “Weirs and
flumes for flow measurement”, John Wiley and Sons, 1978
[2] Prodanovi, D, Merenja u hidrotehnici, skripta, Graevinski
fakultet, Beograd, 2006
[3] Maksimovi, , Merenja u hidrotehnici, Graevinski fakul-
tet, Beograd, 1993
[4] Hajdin, G, Mehanika fluida, knjiga druga, Graevinski fa-
kultet, Beograd, 2002
[5] Graevinski prirunik, peta knjiga, Graevinska knjiga, Be-
ograd, 1980
[6] Biki, S, Bukurov, Maša, Importance Of Open Channel Ca-
libration In Flow Rate Measuring, Scintific conference 2,
2006, Rousse. (proceedings, volume 45, book 1, ISSN 1311-
3321).
nim tokovima, prelivima i mernim objektima, Metoda pro-
rauna protoka vode odreivanjem dubine na kraju pravou-
gaonog kanala sa slobodnom kaskadom, JUS U.C5.092,
1994
[8] Jugoslovenski standard za merenje protoka vode u otvore-
nim tokovima, prelivima i mernim objektima, Pravougaoni
preliv sa širokom krunom, JUS U.C5.090, 1994
[9] Biki, S, Bukurov, Maša, Proper Selection Of Ultrasound
Level Meter For The Flow Rate Measurment In Open Ca-
nals, The 8th International Symposium Young People Mul-
tidisciplinary Research, Resita, Romania, 2006
[10] Miller R.W, Flow Measurement Engineering Handbook,
McGraw-Hill, New York, 1983
Primljeno: 12.3.2007. Prihvaeno: 19.3.2007

48 PTEP 11(2007) 1-2

View publication stats